سوم: داستان­هایی که در احادیث نبوی آمده است
چهارم: داستان پیروزی­های اسلام، ودیگر ملت­های – غیرعرب، که فتح شده و اسلام در آن­ها رواج پیدا کرده و داستان­های مردمی
پنجم: داستان سفرها، مهاجرت­هاو بازرگانان
ششم: بعضی از داستان­های مربوط به جن و فرشته، سحر و جادو
هفتم: داستان­هایی از زبان حیوانات و پرندگان، هم چنین حشرات
هشتم: داستان­های خرافی و افسانه­ای (به کتاب «القدح المعلی» از ابن­سعید اندلسی که دربارۀ افسانه­ های عرب­هاست و کتاب «مختصر العجائب» که در آن حکایت­هایی دربارۀ جن و امور خارق العاده است و کتاب «الوزراء و الکتاب» از حیشاری .متوفی سال ۹۴۲م، که در آن بسیاری از خرافه­ها و داستان­سرایی­های شبانه آمده، مراجعه کنید.
نهم: سرودها و آوازها و شعرها
دهم: حکمت­ها و ضرب المثل­ها و سخنرانی­ها
یازدهم: بعضی از چیستان­ها (معماها) به زبان شعر و نثر
سپس دورۀ جدید فرارسید و افق­های فراوانی پیش روی تحقیق­های انسانی به شکل­ها و رنگ­های مختلف گسترده شد و علم «فیزیولوژی» – علم شناخت وظایف اعضاء بدن- و تلاش­ های گوناگون در زمینه روان­شناسی و جامعه و مکاتب مختلف تاریخ، و بررسی پدیده­های اجتماعی در قدیم و جدید توانمند شدند، و مکتب­های ادبی، فکری و هنری به طور کلی مشخص شدند، و آثار زیادی دربارۀ «روانشناسی» کودک و رفتار و عادت­ها و توانائی­هایش نوشته شد، و محققان در این زمینه وسیله­های مختلفی را در تحقیقات و بررسی­های­شان به کار گرفتند. و دانشمندان علوم­تربیتی تلاش­ های فراوانی در امر آموزش و پرورش انجام دادند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
و ادبیات کودک در اروپا که باید نزد آثار به جا ماندۀ اسلامی و عربی شاگردی می­کرد، به طور متبلور و مشخص در قرن هفدهم میلادی نمایان شد. و شکل جدیدش در دنیای عربی فقط در دهۀ بیستم این قرن ظهور یافت، مهم­ترین نشانه­ های این حرکت تاریخی مربوط به ادبیات کودک شامل مواردزیراست:

نوشتن به طور خاص برای کودک
جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

رعایت مراحل سنی مختلف کودک

تلاش برای ایجاد فرهنگ لغت مناسب کودک در هر مرحله

مشخص­نمودن معنا و مفهوم ادبیات کودک

تعیین انواع ادبیات کودک از جمله داستان و شعر و نمایش­نامه

تلاش برای ارائه موضوعات مناسب درهر مرحله از سن کودک

استفاده ازتجارب دانشمندان با تجربه علوم تربیتی، دینی، روان­شناسی، جامعه ­شناسی و مورخان ادبیات و نقد در این زمینه

استقبال نویسندگان بزرگ- در سطح منطقه­ای و جهانی- از نوشتن برای کودک

انتشار مجله­ها و روزنامه­های ویژه کودک

اختصاص­دادن بعضی از انتشارات برای چاپ و نشر کتاب­های کودک

به کارگیری وسایل جذاب در چاپ مجلات رنگی و طرح­دار برای کودکان

انتخاب حجم مناسب حروف برای کودک و میزان استفاده از نقطه­گذاری متناسب با سن کودک و سبک نوشتن

ایجاد انگیزه و در نظر گرفتن جایزه برای تشویق ادبیات کودک

طرح و برنامه ­ریزی برای برپایی ادبیات کودک و داشتن نظم وترتیب همیشگی در امور محول شده به ایشان

تلاش خستگی­ناپذیر در ایجاد تئاترو نمایش­نامه و برنامه ­های تبلیغاتی ویژۀ کودک، که در بردارندۀ تمامی امور مهم و مؤثر در رفتار و تربیت کودک باشد.

القای ارزش­ها، تفکرات و رفتارهای هدف­مند به کودک و در نظر گرفتن آن به عنوان ثروتی حقیقی برای فردا، و به منزلۀ حق قطعی و مسلم کودک، که به درستی و آسانی توان بیان آن را ندارد.

هنگامی که ما به این نشانه­ها که ادبیات کودک را در عصر ما به صورت”وجودی مجزاو مستقل “قرار داده نگاه می­کنیم، در می­یابیم که ریشه ­های حقیقی آن در ژرفای تاریخ اسلامی ما شکل گرفته، و هم چون وظیفه ­ای روزانه برای خانواده و مربیان گذشته بوده است؛ آن هم زمانی که اصطلاح و مفهوم روان­شناسی یا جامعه ­شناسی در دوره­ های گذشته مانند زمان معاصررواج نداشت.
با وجود این طبیعت نفس انسانی و حرکت­ها، تمایلات و گرایش­های آن، و هم چنین همۀ عوامل منفی و مثبت تأثیرگذار در آن سپس حرکت اجتماعی به همراه انگیزه و ارتباط­ها و ضعف و قوت­هایش، همۀ این جریان ها در عمق تمدن اسلامی ما، نمایان­گر مذهب، رفتار، اندیشه و شرع می­باشد، به راستی که پیشینیان میراث باشکوهی در رابطه با فرد و جامعه برای ما به جا گذاشته­اند، و یک نگاه به آثار بر جای مانده از ابن­خلدون، غزالی، فقیهان و اندیشمندان و پزشکان اسلامی قدیم و مورخان، درستی این ادعای ما را تأیید می­نماید. که علوم یادشده (روان­شناسی و جامعه ­شناسی و علوم دیگر) کاملاً جدید نیستند، و همانا نوبودن آن­ها تنها در اسلوب و نگارش و تجربه­های فراوان اجرا شده در آن­ها، به همراه نتیجه­های گوناگونی که گاهی اوقات به دست آمده پنهان است. به همین خاطر مکاتب جامعه ­شناسی و روان­شناسی و تاریخ در روسیه هم چنان با مکاتب اروپایی تفاوت دارد. ولی پختگی، محکمی و برتری عقیده اسلامی، باعث شد که قاعده­های سختی جهت یک جنبش علمی و فراگیر استوار گردد، و بینش صادقانه و بی­نظیری به فرد و جامعه، حرکت تاریخ و عوامل تأثیرگذار در رشد فرد و جامعه به همراه شیوۀ درستی که ما را به راه خیرو خوشبختی می­رساند هدیه کند.
آیا کسی این مسأله را انکار می­ کند که بخش گستردۀ «ادبیات کودک» در گذشته و حال به تربیت کودک و تزکیه اخلاقی او، براساس ارزش­های خوبی، حقیقت و فضیلت توجه دارد؟؟
آیا ادبیات کودک در گذشته و در دوران جدید از داستان­های علمی، قهرمانی، فداکاری، صبر، پاکی، امانتداری، و هدایت کودک به راه های سعادت­بخش، سودمند، و برتری­دهندۀ امتش خالی می­باشد؟
به راستی­که مهم­ترین استفادۀ ما از بررسی­های جدید انسانی و علمی همان تأکید ورزیدن بر درستی اصولیست که شیوه ­های تربیت کودک در نخستین جامعه­ اسلامی بر اساس آن شکل گرفته است. قطعاً مرحوم کامل کیلانی پیشگام ادبیات نوین کودک بود، و با وجود این که او نمونه­های گوناگونی در این زمینه از جمله آثار اقتباس­شده او یا ترجمه از زبان­های دیگر به زبان عربی ارائه نمود، که به بیش از دویست داستان و نمایش­نامه می­رسد اما در رأس آثاری که کیلانی به جای گذاشته است، …. داستان­های او «در مورد زندگی پیامبر» می­باشد؛ که با ساختاری ساده، قابل فهم و آسان به توصیف سیرۀ پیامبر(ص)، کارها، خلق­وخو و رفتار ایشان پرداخته است، آن چنان که این اثر نزد بزرگ و کوچک در هر جا و مکانی به عنوان نمونۀ آرمانی و ایده­آل به شمار می­رود.
این­ها در رابطه با داستان بود.
اما در زمینه شعر، امیرالشعراء «أحمد شوقی» و مرحوم محمد هواری (۱۸۸۵-۱۹۳۹) نمونه­هایی قابل قبول از شعر کودک، به جا گذاشتند که باعث بازشدن مسیر برای شاعران و نویسندگان بعد از آن­ها شد.
امروز می­بینیم که آثار نوشته شده برای کودکان برکتابخانه ­ها و قفسه­ها (سکوهای) نشر فشار آورده است. بدرستی که دهها میلیون نفر از کودکان ما با وجود تلویزیون، رادیو و فضاهای مجازی خواهان مطالعه هستند …
اکنون باید بپرسیم:

آیا چاپخانه­ها وظیفۀ درست خود را در برابر کودک انجام داده­اند؟؟

و آیا خود نویسنده وظیفه­ اش را انجام داده؟؟

و آیا مدرسه به وظیفۀ خود عمل کرده؟؟

و آیا رسانه ­های رسمی توانسته ­اند که کاملاً ایفای نقش نمایند؟؟

سؤالات چهارگانۀ سرنوشت­سازی که باید برای پاسخ گویی به آن ها تلاش کنیم، زیرا پاسخ گفتن به آن ها همان چیزی است که بر ضرورت ایجاد این تألیف تأکید دارد.
قطعاً چاپ­خانه­ها می­دانند میزان نیاز به تألیفات کودک تا چه اندازه است ؟و روی این پدیده سرمایه ­گذاری تجاری می­ کنند، و بیشتر وقت­ها بدون در نظرگرفتن اصول، علمی، تربیتی، روانی و عقیدتی نوشته­های فراوانی را ارائه می­نمایند زیرا چنین می­پندارند که سادگی ساختار و امکان درک و فهم، دو اصل اساسی در نشر کتاب به شمار می­آیند، به همین­خاطر ترجمه­هایی مخالف با عقیدۀ اسلامی ما، پر از شعارها و نمادها و اقدامات غیراسلامی می­نویسند که شیوه ­های رفتاری و عادت­ها و باورهای غربی را بیان می­ کند و کافیست بدانی که یکی از مدرسه­های ویژه در یک کشور بزرگ و مسلمان عربی یک داستان انگلیسی پر از صحنه­های جنسی و روابط حرام بین پسر و دختر را تدریس می­کرد.این موضوع روزنامه­نگاری آن زمان را به خود مشغول کرده بودو وزیر آموزش و پرورش این کشور دستور متوقف نمودن تدریس این داستان را صادر کرد، و این مسأله به این جا ختم نمی­ شود، بلکه همان­طور که گفتیم، چاپ­خانه­ها به این موضوع اهمیتی نمی­دادند که برای این نوشته­ها یک هیئت نظارت وبررسی دراختیار گیرند تا آن ها را از لحاظ روان شناسی و تربیتی ارزیابی نمایند. زیرا آن­ها جنبه­ های خطرناک این امر را درک نمی­کردند، علاوه بر کتاب­های ترجمه شده و سریال­های تصویری تلویزیونی سرشار از تخیلات بیمارگونه و ماجراجویی­های میان­تهی که با واقعیت زندگی و دوره­ای که کشورهای در حال­توسعه درآن به سر می­برند، بی­ارتباط هستند؛ کتاب­ها و فیلم­هایی که در آینده هم هیچ چیزی در کودک جهت باورپذیری علمی، عملی و واقعی، که زمینه­ ساز نوآوری و ابتکار برای او باشد، ایجاد نمی­نماید. همان­طور که به اساس عقیدۀ اسلامی و اصول آن اهمیتی نمی­دهد بلکه آن را نمی شناسد … البته همه چاپ­خانه­ها (مراکز نشر) چنین دیدگاهی ندارند؛ چرا که در مصر و عربستان سعودی و کویت و کشورهای دیگر سازمان های اصیلی زیر نظر کارشناسان تربیتی و متخصصان ادبیات کودک وجود دارد، که در این راستا به نقش سازنده و پیشرو خود در کتاب یا مجلۀ کودکان، و یا صفحۀ ویژۀ کودکان در بعضی از روزنامه­ها وهفته نامه­ها می­پردازند.
اما در مورد نویسندگان بخش کودک کمتر گروهی توانسته ­اند که مسأله کودک را باور کنند و نیازهای شدید اورا به آن چه که سبب افزایش سطح فکری، روحی و روانیش می­ شود درک نمایند، و ابزار آن را در اختیار گیرند. البته بعضی­ها به طور کامل به این مسأله می­پردازند و با هدایت­گری و روشن­بینی شروع به نوشتن برای کودکان می­ کنند.
اما اکثریت قریب به اتفاق مولفان، این کار را آسان پنداشته، واز جایی که گمان منفعت داشتند ضرر کردند و براساس هیچ طرح و نقشه ای حرکت نکردند، و خودشان را به طور کامل برای رویارویی با این وظیفۀ دشوار یعنی نوشتن برای کودک آماده نساختند. اینان با چاپ­خانه­های تجاری در مسیر فاسد خود مشارکت نموده، و میل بازار کتاب های کودک را گران دانستند و مغرضانه یا بدون هیچ نیتی در باغ سبز نشان دادند، همه می­دانند که نیت خیر به تنهایی سبب ایجاد ادبیات ریشه دار تأثیرگذار و صادق برای کودک نیست، به یقین ما خواستار نویسندگانی شایسته هستیم که به کودک وفادار باشند و در برابر این رسالت سر تسلیم فرود آورند و مانند کامل کیلانی، محمد هواری، محمدسعید عریان، محمد عطیه ابراشی، أمیر الشعراء، محمود أبوالوفا، بهیجه صدقی، أمین دویدار، محمد زهران، حسن توفیق، سید قطب، توفیق بکر، محمد عبدالمطلب، حامد قصبی، علی فکری و اساتید دیگر[۷]. همان طور که خواستار تاسیس مجله­هایی به شیوۀ مجله­های سندباد، سمیر، بابا صادق و «افتح یا سمسام» و دیگر مجلات مشابه این­ها هستیم. اما وزارت­خانه­های علوم یا آموزش و پرورش در سرزمین عربی ما درحقیقت همان سازمان­های مشخصی هستند که توانستند نقشی مثبت و علمی در تهیه و ارائه نوشته­های کودکان درزمینه شعرونثر ایفا نمایند. این­ها بیشتر مواقع کمیته­های تخصصی، کارشناسان شایسته، و برنامه ­های هوشیارانه­ای برای این کار را در اختیار داشتند.
و برنامه های اولین مرحلۀ پژوهش­شان در بردارندۀ بسیاری از امور مناسب با کودک بود؛ بنابراین سطح علمی، اخلاقی، دینی، و ادبی کودک را بالا می­برد، هم­چنین مسئولان آموزش وپرورش اولین کسانی بودند که خواستار توجه نمودن به ادبیات کودک شدند و این که که حق کودک به طور دقیق و منظم و درست به او داده شود زیرا این مساله تأثیر بسیار مهمی بر آیندۀ کودک و جامعه دارد.
بیشترین تمرکزشان بر روی ارزش­های مذهبی، تاریخی، ملی و علمی بود و اگر به دلیل پاره ای از دخالت­های سیاسی و عقیدتی جهت­دار نبود، مدرسه می­توانست به طور کامل ایفای نقش نماید، و بزرگترین و شگفت انگیزترین نتیجه­ها را ایجاد نماید. اینجانب به طور مستقیم شاهد تلاش وزارت­های علوم و آموزش و پرورش در این زمینه بوده­ام.
آن هنگام که تعدادی از داستان­ها را برای دانشجویان نوشتم از جمله آن­ها داستان (الیوم الموعود) است که دربارۀ جنگ­های صلیبی است، و داستان «رمضان العبور» در مورد جنگ با اسرائیل در سال ۱۹۷۳ و داستان «الطریق الطویل» است. وزارت آموزش و پرورش به شدت خواستار اصلاح و تنظیم تألیفات نویسندگان بزرگ است حتی برای کتاب خانه های مدارس کتاب­هایی مشخص و هماهنگ با سیاست­های پرورشی انتخاب می­نماید و کمیته­هایی را برای این انتخاب براساس قانون­های از پیش تعیین­شده تشکیل می­دهد.
این گواهی به حق است.
آن چه که مدرسه بدان نیاز دارد این است که چگونه در کودک انگیزه مطالعه کردن را ایجاد نماید چرا که شیوه ­های تدریس و امتحان­های بی­نتیجه کودک را به خوانندۀ خوبی تبدیل نمی­ کند، و بیشتر وقت­ها یک داستان معین یا کتاب فرهنگی (کتاب­هایی دارای یک موضوع یکسان) به ماده­ای مثل فیزیک یا ریاضی تبدیل می­ شود، و کودک یا دانش ­آموز موضوعاتی را در آن ها مشاهده می­ کند که در آن­ها سوال­هایی برای کودک پیش خواهد آمد و این مسئله دیگریست که سزاوار تحقیق و بررسی و دادن پیشنهادات مشخص و کامل است.

اما در مورد تبلیغات رسمی، به ویژه در مورد رادیو و تلویزیون و روزنامه بدون هیچ مشکلی صحبت کن. فکر نمی­کنم که آسیب­های تبلیغات برروشن فکران وفادار سرزمین­مان پوشیده باشد، زیرا میل شدید تبلیغات به سرگرمی و تحریک و تشویق باعث از بین رفتن بسیاری از ارزش­های فکری و علمی شده است، و این بدین معنا نیست که ما مخالف ارزش­های هنری یا زیباشناختی هستیم، چرا که این­ها اصولی هستند که نمی­توان آن هارا نادیده گرفت، ولی خواسته ما این است که خون پاک اسلامی بدون هیچ سم و میکروبی در رگ­های گونه های ادبی تبلیغاتی جریان داشته باشد وگرنه در غیر این صورت، عاقبت تلخ و ناگواری در انتظار خواهد بود.

گذشته از این موارد…
به راستی که تاریخ ادبیات کودک مرحله­های زیادی را پشت­سر گذاشته، و در میان بت­پرستی، خرافه و افسانه­ های قدیمی پیوسته در حال­تغییر بوده است و حوادث بزرگ تاریخ با جریان­های جنجال برانگیز و شخصیت­های اثرگذار را همراهی نموده و از میراث جهانی شرق و غرب تاثیر پذیرفته، همان گونه که در برگیرندۀ بسیاری از عقیده­ها، اندیشه­ها و رفتارهای برآمده از هر جایی بوده است، از اندیشه­ های ایرانیان قدیم گرفته تا هندی­ها، رومی­ها، یونانی­ها ،فرعونیان و افراد دیگر، اما نمایان­شدن خورشید اسلام پدیده­ای جهانی و شگفت­انگیز و به تمام معنا گسترده وفراگیر بود.
به درستی­که اسلام پایه و اساس فکری، رفتاری و هنری تمامی کشاکش­های زندگی را استوار گرداند. دوره­ های شکوفایی اسلام تداوم داشت ودر این دوران حقوق کودک در زندگی، مال، مراقبت و آموزش موردمحاسبه قرار می­گرفت و تمدن اسلامی تنها به وسیله بزرگ­مردان دین که در دریاهای علم و معرفت غوطه­ور شدند و با اطمینان اهمیت تربیت درست کودک را درک کردند، به پا خاست و اثرگذار شد.
تمدن را مردان قوی و با ایمان می­سازند.
اعتقاد و باور درست، آن را رشد داده و نگهداری می­ کند.
از لحاظ منطقی و تاریخی هیچ ملتی به موفقیت بالایی دست پیدا نمی­ کند و تمدنش برتری نمی­یابد مگر این که بچه­هایش در یک فضای درست و سالم تربیت شوند.
آیا قبل از هر چیز این مطلب را بیان ننمودیم که مسئله کودک همیشه از اولویت برخوردار بوده و می­باشد؟؟
ادبیات کودک؛ هدف یا وسیله
ادبیات کودک به خودی خود یک کار آفرینشی و بی­نظیرست و هر جایی که نوآوری وجود داشته باشد، سختی­های فراوانی در راه رسیدن به آن قراردارد، چرا که سبک هنری پخته و کامل یا نزدیک به کمال، نیاز به آگاهی، دانش ، استعداد و آشنایی دقیق با انواع خصوصیات متفاوت دارد، همان طور که ادبیات کودک هم زمان چکیده فرهنگ، مضمون، ارزش­ها و آرزوهای آینده است، و ما می­توانیم این مطلب را بیفزاییم که شیوۀ ایجادارتباط با کودک در حد خود – همان طور که گفته می شود- یک عمل پرورشی است که نیازمند درک کامل خلق و خوی کودک و شرایط و توانائی­های مختلف اوست.
و هدف از نویسندگی برای کودک همان طور که لیلی سالم[۸] در تحقیقات خود می گوید:

سرگرمی کودک

آگاه کردن و آموزش کودک

ترکیبی از این دو (سرگرمی، آگاهی و آموزش) می­باشد.

و سرگرمی محض مردود است، زیرا ادبیات به طور کلی در هیچ دوره­ای فقط برای تفریح و سرگرمی نبوده است.
باید ادبیات کودک دو امر را محقق سازد؛ یکی از آن ها یاری کردن کودک جهت درک معنای زندگی، و مسئله دوم کمک­کردن کودک جهت شناخت خویشتن و ارتباط با دیگران است، منظور از درک­کردن معنای زندگی، احساس­نمودن زندگی و ارزش آن است و این که زندگی طبق، معیارهای بخشش و خوشبختی، در چارچوب ارزش­های سازندۀ مثبت، شایستگی زیستن را دارد. واضح است که این آگاهی خودبه­خود حاصل نمی­ شود، و از ابتدا کامل نیست، بلکه نیازمند تعامل، تجربه و دانش می­باشد و ضمن اقدامات پیشرفته و مستمر جریان پیدا می­ کند و پژوهش حاضر در راستای این مفهوم ما را به نکات زیر رهنمون می­سازد که:

آموزش جزء اولین هدف­های ادبیات کودک می­باشد.