جدول ۴-۲۶ آزمون تحلیل واریانس پیرامون انواع دینداری و میزان نگرش به بعد عاطفی جامعه مدنی. .۱۳۴
جدول ۴-۲۷ نتایج آزمون شفه پیرامون انواع دینداری و میزان نگرش به بعد عاطفی جامعه مدنی ……….۱۳۵
جدول ۴-۲۸ آماره های توصیفی پیرامون انواع دینداری و میزان نگرش به جامعه مدنی ……………………… ۱۳۶
جدول ۴-۲۹ آزمون تحلیل واریانس پیرامون انواع دینداری و میزان نمگرش به جامعه مدنی ………………..۱۳۷
جدول ۴-۳۰ نتایج آزمون شفه انواع دینداری و میزان نگرش به جامعه مدنی ………………………………………. ۱۳۸
جدول ۴-۳۱ آماره های توصیفی پیرامون میزان نگرش به جامعه مدنی برحسب گروه سنی ………………. ۱۳۹
جدول ۴-۳۲ آزمون تحلیل واریانس پیرامون میزان نگرش به جامعه مدنی برحسب گروه سنی …………. ۱۴۰
جدول ۴-۳۳ آماره های توصیفی پیرامون میزان نگرش به جامعه مدنی برحسب وضعیت تأهل ……………۱۴۰
جدول ۴-۳۴ آزمون تحلیل واریانس پیرامون میزان نگرش به جامعه مدنی برحسب وضعیت تأهل …….. ۱۴۱
جدول ۴-۳۵ نتایج آزمون تی دو نمونه مستقل پیرامون میزان نگرش به جامعه مدنی برحسب جنسیت ۱۴۱
جدول ۴-۳۶ نتایج آزمون T-Test برای مقایسه نگرش به جامعه مدنی برحسب جنسیت ………………….. ۱۴۲
جدول ۴-۳۷ نتایج آزمون تی دو نمونه مستقل پیرامون میزان نگرش به جامعه مدنی برحسب دانشگاه.. ۱۴۲
جدول ۴-۳۸ نتایج آزمون T-Test برای مقایسه نگرش به جامعه مدنی بر حسب دانشگاه …………………. ۱۴۳
جدول ۴-۳۹ آماره های توصیفی پیرامون میزان نگرش به جامعه مدنی برخسب رشته ……………………….. ۱۴۳
جدول ۴-۴۰ آزمون تحلیل واریانس پیرامون میزان نگرش به جامعه مدنی برحسب رشته تحصیلی….. . ۱۴۴
جدول ۴-۴۱ آماره های توصیفی مربوط به سوالات مرتبط با نگرش نسبت به جامعه مدنی ………………… ۱۴۵
فهرست نمودارها
نمودار ۳-۱ مدل مفهومی …………………………………………………………………………………………………………………………. ۷۹
نمودار ۴-۱ توزیع فراوانی و درصد نمونه برحسب جنسیت ……………………………………………………………………. ۱۱۲
نمودار ۴-۲ توزیع فراوانی و درصد نمونه برحسب گروه سنی ………………………………………………………………… ۱۱۳
نمودار ۴-۳ توزیع فراوانی و درصد نمونه برحسب مقطع تحصیلی …………………………………………………………. ۱۱۴
نمودار ۴-۴ توزیع فراوانی و درصد نمونه برحسب وضعیت تأهل …………………………………………………………….. ۱۱۵
نمودار ۴-۵ توزیع فراوانی و درصد نمونه برحسب دانشگاه ………………………………………………………………………. ۱۱۶
نمودار ۴-۶ توزیع فراوانی و درصد نمونه برحسب نوع دینداری ……………………………………………………………… ۱۱۷
نمودار ۴-۷ توزیع فراوانی و درصد نمونه برحسب رشته …………………………………………………………………………. ۱۱۹
نمودار ۴-۸ توزیع فراوانی و درصد نمونه برحسب عضویت در نهادهای جامعه مدنی …………………………….. ۱۲۰
نمودار ۴-۹ توزیع فراوانی و درصد نمونه برحسب نگرش به قوی تر بودن جامعه مدنی در حکومت ها ….۱۲۱
نمودار ۴-۱۰ توزیع فراوانی و درصد نمونه برحسب نگرش به موقعیت جامعه مدنی در ایران………… …… ۱۲۲
نمودار ۴-۱۱ توزیع فراوانی و درصد نمونه برحسب میزان نگرش به جامعه مدنی …………………………………. ۱۲۳
نمودار ۴-۱۲ توزیع فراوانی و درصد نمونه بر حسب میزان نگرش به بعد شناختی جامعه مدنی ………….. ۱۲۵
نمودار ۴-۱۳ توزیع فراوانی و درصد نمونه برحسب میزان نگرش به بعد رفتاری جامعه مدنی …………….. ۱۲۷
نمودار ۴-۱۴ توزیع فراوانی و درصد نمونه برحسب میزان نگرش به بعد عاطفی جامعه مدنی ……………. ۱۲۸
مقدمه
در جامعه ایران پدیده دین و دینداری از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است . از اینرو در اولویت پژوهش ها قرار می گیرد . دینداری در این پژوهش ها دینداری به انحاء گوناگون تقسیم بندی شده است و در اکثر این تقسیم بندی ها ، تضاد یا هم سویی دین با پدیده های مدرن شاخص تقسیم بندی قرار گرفته است.
بدین صورت که اگر دینداری در افراد مانع همسویی آنها با پدیده های مدرن شود ، به سمت بنیادگرایی و اگر به همسویی افراد با پدیده های مدرن منجر گردد ، دینداری به سمت متجدد متمایل می باشد که البته برخی گونه شناسی های دینداری در این تقسیم بندی نمی گنجد.
از سوی دیگر روند تکاملی جوامع ، حرکت به سمت ارزش های مدرن می باشد و تحقق این پدیده ها در جوامع ارزشمند تلقی می گردد. کشورها برای سنجش میزان پیشرفت و توسعه خود این پدیده ها را مورد سنجش قرار داده و رشد آن را تحسین برانگیز می باشد. یکی از این پدیده ها جامعه مدنی است ک تحقق بی تقص آن همواره از اهداف حاکمان بوده است. درحالیکه محقق پدیده هایی از این دست نیازمند زمینه سازی است. بدین معنا که تحقق جامعه مدنی نگرش مثبت افراد به جامعه مدنی و شناخت کافی آنان را می طلبد.
از این رو بررسی رابطه دو پدیده دینداری و تأثیر آن بر نگرش افراد نسبت به جامعه مدنی ( یعنی سنجش ارزیابی ، شناخت و رفتار آنان نسبت به جامعه مدنی ) بسیار ارزشمند بوده و نتایج بدست آمده از این پژوهش سبب شناسایی فرصت ها و تهدیدها و شناسایی راه های پیش رو خواهد شد.
فصل اول
۱-۱-بیان مسئله
جامعه مدنی از جمله مفاهیمی است که بیش از بیست قرن در حیات سیاسی و اجتماعی انسان دارای نقش و کارکرد بوده و متناسب با زمان و مکان هویتی متفاوت یافته است اما هنوز تعریفی واحد از آن ارائه نشده است. در واقع مفهوم جامعه مدنی را از مناظره مختلفی می توان تعریف کرد اما از آن جهت که در اینجا جامعه مدنی را به مثابه پدیدیه ای اجتماعی در نظر گرفته ایم تنها به تعریف مفهوم جامعه شناختی آن بسنده می کنیم.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
امروزه اصطلاح جامعه مدنی در علوم اجتماعی ، در مقابل دولت به حوزه ای از روابط اجتماعی اطلاق می شود که فارغ از دخالت قدرت سیاسی است و مجموعه ای از نهادها ، موسسات ، انجمن ها و تشکل های سری و خصوصی را دربرمی گیرد.( حسین بشیریه ، ۱۳۸۳:۳۲۹ ) در واقع ، جامعه مدنی لایه میانی و واسطی از طریق نهادها ، سازمان ها ، نیروها ، شبکه های سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی ، آموزشی ، حرفه ای فرهنگی ، اطلاع رسانی ، تبلیغاتی و … است که بین آحاد ملت و حیطه خصوصی ( فرد و خانواده ) با حیطه عمومی ( حکومت و نهادهای دولتی ) رابطه ایجاد می کند و خواسته های مردم را به حکومت و محدودیتها یا اولویت های حکومت را به مردم منتقل می کند .
عکس مرتبط با اقتصاد
مفهوم جامعه مدنی در ایران از سال ۱۳۷۶ از حالت نظری خارج شد و گفتمان جامعه مدنی در سطح دولت – ملت ، فرصت های مناسبی فراسوی نهادهای مدنی قرار داد و تنوع و تکثر نهادهای مدنی بیش از پیش چشمگیر شد. اگرچه اولین تلاش برای ایجاد جامعه مدنی را به زمان شکل گیری انقلاب مشروطه نسبت می دهند اما در تمامی این دوران چه پس از ناکامی انقلاب مشروطه و چه پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا دوم خرداد ۱۳۷۶ ، در هیچ دوران چنین عرصه وسیعی برای شکل گیری جامعه مدنی در ایران فراهم نیامده بود. در دولت اصلاحات در مدت کمتر از سه سال ، تشکل های مردمی رشد کمی بسیاری یافتند. تنها در بخش جوانان تا پایان شهریور ۱۳۸۲، ۱۵۰۰ سازمان غیر دولتی جوانان از سازمان ملی جوانان مجوز فعالیت گرفتند.این عدد در مورد سازمان های غیر دولتی زنان به ۳۳۰ ، محیط زیست ۴۸۰، علمی ۱۱۴ و انجمن های فرهنگی ۱۴۰۰ رسید و در این دوران رشد نشریات دانشجوئی بی سابقه به شمار می رود. (جامعه مدنی ایران و نگاهی به آینده ، سال اول ، شماره ۵)
عکس مرتبط با محیط زیست
بطور اختصاصی از سازمان های مردم نهاد پس از دولت اصلاحات آمار دقیقی در دست نیست اما به اذعان کارشناسان سیاسی و اجتماعی ، بی اعتقادی به تأثیرگذاری سازمان های غیر دولتی و گرایش به مدیریت تمرکز گرا در دولتی که اتفاقاَ صفت مردمی ترین دولت پس از انقلاب بر خود نهاده است ، شرایط را برای فعالیت سازمان های غیر دولتی در ایران به اندازه ای دشوار کرده است که اخباری جز حاشیه نشینی و سرخوردگی اینگونه نهادها به گوش نمی رسد که شاید تمامی این اقدامات به سبب ترس از سوء استفاده از این نهادها برای اقدامات جاسوسانه باشد.. از نشانه های چنین رویکردی به جامعه مدنی می توان به لغو مجوز کانون مدافعان حقوق بشر ، برخورد با اعضای سندیکای اتوبوسرانی ، غیر قانونی دانستن انتخابات شورای اسلامی کار ، مقابله با انتخابات انجمن صنفی روزنامه نگاران، مداخله در مسائل داخلی خانه احزاب و برخورد با اتاق بازرگانی تهران به عنوان مصادیقی کوچک اشاره کرد.
اگرچه تفاوت در نگرش به جامعه مدنی از دولت خاتمی تا دولت احمدی نژاد و تغییر گرایش از جامعه مدنی به جامعه توده ای از سوی دولت نهم ، می تواند دلایل سیاسی ، اجتماعی و امنیتی بسیاری داشته باشد، بیگمان یکی از مهمترین دلایل این امرمتفاوت بودن نوع نگرش به دین یا تفسیر از دین می باشد. علی رغم اینکه این دولت ها هر دو در قالب حکومت اسلامی مجری امور کشور بوده اند اما نمی توان از نگرش متفاوت آنها به دین چشم پوشید. بدین معناکه می توان تصور نمودکه نوع دینداری در دولت اصلاحات تجددگرایی اسلامی و نوع آن در میان اصولگرایان و دولت های برآمده از اندیشه آنان همچون دولت احمدی نژاد، اسلام گرایی رادیکال یا اسلام سنتی بوده است. از این رو از منظر جامعه شناختی می توان برای برداشت های متفاوت از دین در ارتباط با نگرش به جامعه مدنی نقش بسزائی قائل شد. علاوه بر سطح نهادی یعنی دولت ها ، نوع نگرش به جامعه مدنی را می توان در سطح تحلیل فردی نیز پی گرفت و رابطه نوع دینداری افراد را با نگرش آنها نسبت به جامعه مدنی مورد سنجش قرار داد . بنابراین در این مطالعه در پی پاسخ به این سؤال اساسی هستیم که آیا نوع برداشت افراد از دین اسلام یا نوع دینداری آنها می تواند در نگرش آنها به جامعه مدنی مؤثر باشد؟
۱-۲-اهداف پژوهش
۱-۲-۱-اهدف اصلی :
شناخت رابطه انواع دینداری و نگرش به جامعه مدنی
۱-۲-۲-اهداف فرعی :
۱- سنجش انواع دینداری در میان دانشجویان
۲- سنجش نگرش به جامعه مدنی در میان دانشجویان
۳- سنجش رابطه انواع دینداری و ابعاد نگرش به جامعه مدنی ( ارزیابی، رفتاری و شناختی)
۴- سنجش رابطه متغیرهای زمینه ای ( سن ، جنس ، پایگاه اجتماعی ، دانشگاه محل تحصیل،رشته،مقطع تحصیلی،ترم تحصیلی) و نگرش به جامعه مدنی
۱-۳-اهمیت و ضرورت تحقیق
۱-۳-۱-ضرورت نظری :
۱-از منظر جامعه شناختی ، شکل گیری یک پدیده اجتماعی منوط به شکل گیری شرایط خاصی است که در مراحل قبل پدید آمده و به عبارت بهتر ، اشکال مختلف اجتماعی و حتی اجزای مختلف یک جامعه چندان دلبخواهی و ارادی نیستند که بتوانند در هر شرایطی به وجود آیند بلکه باید زمینه های عینی و ذهنی لازم برای شکل گیری یک نوع خاصی از جامعه و پدیده اجتماعی وجود داشته باشد تا آن جامعه و آن پدیده اجتماعی خاص به وجود آیند.( محمد حسین پناهی ، ۲۱۵:۱۳۷۶ ) از این رو شکل گیری جامعه مدنی منوط به شکل گیری زمینه های عینی و اللخصوص ذهنی نسبت به آن می باشند. با این وجود تمامی پژوهش های انجام شده تا به امروز تنها به بررسی رابطه دین و پدیده های مدرن پرداخته اند درحالیکه بررسی این پدیده از نگاه خرد از اهمیت ویژه ای برخوردار است تا شرایط برای تحقق جامعه مدنی مورد بررسی قرار گیرد.
۲- در میان بررسی های صورت گرفته میان دینو پدیده های مدرن همچون دموکراسی ، مدرنیته ، فرهنگ سیاسی ، رفتار انتخاباتی و … بررسی رابطه دین و نگرش به جامعه مدنی از مهره های مغفول است که ضرورت آن به هیچ وجه بر صاحب نظران این رشته پوشیده نیست از این رو امید است با انجام این تحقیق در پر کردن این خلأ مفید واقع شویم.
۱-۳-۲-ضرورت عملی :
۱- شکل گیر حکومت دینی در ایران از یک سو و اهمیت شکل گیری جامعه مدنی به عنوان ظرفی برای تحقق دموکراسی اللخصوص در ایران ، از سوی دیگر ، ضرورت بررسی رابطه دین و نگرش به جامعه مدنی را در حل بحران ها و مسائل پیش روی کشورمان روشن می سازد .
۲- طرح شدن جامعه مدنی از سوی دولت اصلاحات در سال ۱۳۷۶ بیش از پیش بر ضرورت شکل گیری آن در جامعه ایران افزود و متناسب با شرایط سیاسی و اجتماعی ، بسیاری از پژوهش ها بدین سمت و سو متمایل گشت . از همین زمان بود که برای تحقق آن سیاستگذاری هایی توسط مسئولین وقت انجام گرفت که علی رغم تمامی آن تلاش ها ، در سال های اخیر شاهد تضعیف آن برنامه ها هستیم از این رو نیازمند پژوهش های گسترده تر می باشیم تا هرچه بیشتر مسئولان اجرایی را متوجه این مسئله اساسی سازیم.
۳- دینداری به عنوان پدیده غالب بر جامعه ایرانی ، فرصت ها و تهدیداتی را برای سیاستگذاران عرصه داخلی پدید می آورد . بر این اساس بررسی رابطه پدیده جامعه مدنی که شاید بتوان آن را از دغدغه های چالش برانگیز صاحب نظران سیاسی –اجتماعی دانست ، با دینداری از اهمیت ویژه ای برخوردار باشد و فرصت ها را شناسایی و شرایط را برای تحقق این هدف فراهم سازد.
فصل دوم
۲-۱-مبانی نظری
۲-۱-۱-تعریف مفاهیم : در این قسمت به تعریف مفاهیم اصلی پژوهش پرداخته وتعاریف مفاهیم دینداری ، نگرش و جامعه مدنی به صورت مبسوط آورده شده است.
۲-۱-۱-۱- دینداری
الف ) دین :
نقطه آغاز برای مطالعه هر پدیده بدست دادن معیاری است که با آن بتوان پدیده مورد نظر را از سایر پدیده ها مشخص و متمایز کرد. البته در تعریف دین مطالعات مختلف ، حاکی از پیچیده بودن و ابهام در تعریف این مفهوم می باشد. حتی برخی از جامعه شناسان مانند ماکس وبر از تعریف دین خودداری می نمایند و معتقدند که در پایان بررسی هایمان باید دین را تعریف نماییم .( همیلتون،۲۶:۱۳۸۹ ) با وجود ابهام موجود در تعریف دین ، برخی از جامعه شناسان به آن پرداخته اند که به اختصار در زیر می آوریم :
– تایلر دین را اعتقاد به هستی های روحانی تعریف می کند. یعنی اعتقاد به این که همه چیزها ، از ارگانیک گرفته تا غیر ارگانیک ، روحی دارند که ماهیت و ویژگی های آن چیز را تعیین می کند.( همیلتون ، ۲۲:۱۳۷۷ )
– دورکیم نیز دین را چنین تعریف کرده است: دین نظام یکپارچه ای از اعتقادات و اعمال مرتبط با امور مقدس است ، یعنی اموری که حرمت یافته و اعتقادات و اعمالی که همه کسانی را که به آن ها عمل می کنند، در ضمن یک اجتماع اخلاقی موسوم به کلیسا با هم متحد می کند.( همان :۲۵ )
– رابرتسون[۱] بیان میدارد : فرهنگ مذهبی به یکسری از باورداشت ها و نمادهایی اطلاق می شود که دربرگیرنده تمایز میان امر تجربی و امر فراتجربی یا واقعیت متعالی می باشد. ( همان :۲۷ )
– همچنین هورتون در تعریف دین بیان میدارد که : در هر موقعیتی که ما عموماً آن را مذهبی می نامیم ، با کنش سروکار داریم که معطوف به اعیانی است که به باور مردم برحسب برخی مقولات معین کارایی دارند . در ضمن این مقولات همان هایی اند که برای توصیف کنش انسانی نیز به کار می روند.( همان :۲۹)
ب ) تعریف دینداری :
در ابتدا به ارتباط مفهوم دینداری با دین می پردازیم :
اول ، دینداری صفت مفهوم دین است و از این نظر بروز و تجلی آن به صورت نسبی است ؛ یعنی مصداق قطعی و مطلق برای آن نمی توان معلوم کرد ، به این لحاظ می توان گفت دارای مرتبه های مختلفی است که بین دو حد و وضعیت کمینه و بیشینه جای می گیرد . به عبارت دیگر ، اگر دین را مفهومی مطلق و انتزاعی در نظر بگیریم ، دینداری مفهومی نسبی و انضمامی برای آن محسوب می شود (میرسندسی ، ۸۳:۱۳۹۰ )
دوم ، می توان گفت رابطه این دو واژه ، به نوعی رابطه کل و جزء است ، به این معنا که دین یک مفهوم کلی و دینداری مصداق و جلوه ای از آن است . دینداری وابستگی تام به دین دارد و در سطح فردی ، فرد دیندار ، با درجات یا از جهات مختلف می کوشد ، خود را با یک منبع فیاض ، از نظر وی ، که در دین متبلور است هم ذات گرداند و بر این اساس ، میزان و جهت هم ذات انگاری فرد با دین مورد نظر وی میزان دینداری او را مشخص می سازد ( همان ، ۸۴ و ۸۵ ) .
بنابراین ، دینداری ، در سطح فردی ارتباط مستقیم با مجموعه تلاش هایی دارد که افراد برای جذب جنبه لاهوتی دین درون خود ، و انعکاس در ابعاد مختلف دین ، اعم از کنش ، باور و دیگر وجوه مورد اشاره می نمایند. بر همین اساس دینداری دارای درجات مختلف می باشد که البته درجات ان را از دو زاویه می توان نگریست :

دانلود