البته این نوع سکه‌ها در عین اینکه دارای امتیازاتی بودند، نارسایی‌هایی نیز به همراه داشتند، که عبارت بودند از: خطر سرقت؛ هزینه حمل و نقل؛ کاهش وزن بر اثر خراشیدگی، بریدن و تراش خوردن؛ سوء استفاده از روش غش در عیار مسکوکات که نوعاً از طرف ضرب‌کنندگان به کار گرفته می شود؛ کاهش کنترل مقامات پولی بر حجم پول در گردش؛ جریان قانون گرشام در سیستمی که طلا و نقره، پول رایج آن است .
۱-۳-۱-۶ پول کاغذی جانشین
به جهت همین معایبی که برای سکه‌های فلزی طلا و نقره بیان شد، پس از رواج فراوان آن به عنوان پول در جوامع مختلف، سیر تحول پول شاهد رواج وسیله دیگری به نام پول‌های کاغذی است که خود ۴ دوره را گذرانده است:
۱-۳-۱-۶-۱ پول تمام عیار
اولین دوره به نام رسید پول تمام عیار و اسکناس‌هایی با ۱۰۰% تعهد باز پرداخت، بر حسب طلا ونقره هستند که حاکی از ارزش طلا و نقره به عنوان پول است. در ابتدای رواج این نوع رسیدها و اسکناس‌ها، مردم نسبت به بازپرداخت آن‌ ها بر حسب طلا و نقره آگاهی داشتند و می‌دانستند که در هنگام معامله با این نوع رسیدها و اسکناس‌ها در واقع طلا و نقره در ذمه‌ی این سندها را معامله می‌کنند. بنابراین در این مرحله، آن طلا و نقره در ذمه، پول تمام عیار بدهی بوده، سندها و اسکناس‌ها صرفاً رسید تلقی می‌شدند نه پول. از این رو رقم‌های موجود روی این پول‌های کاغذی بیانگر مقدار طلا و نقره‌ای بودند که در خزانه صادر کننده این اوراق به امانت گذاشته و نگه‌داری می‌شدند. همانند چک‌هایی که در زمان حال، بیانگر مقدار پولی است که صادرکننده چک نزد بانک دارد.
۱-۳-۱-۶-۲ پول کاغذی با تعهد
تدریجاً با گسترش و رواج این نوع رسیدها و اسکناس‌ها، مردم نسبت به قابلیت تبدیل آن‌ ها به طلا و نقره غفلت ورزیده و مستقلاً به عنوان وسیله‌ی مبادله به آن نگاه کردند. هر چند که هنوز قابلیت تبدیل آن‌ ها به طلا و نقره حفظ شده بود و طلا و نقره پشتوانه آن‌ ها محسوب می‌شدند. دراین مرحله خود این رسیدها پول شده و پول اعتباری نقد ایجاد گردید.
ارقام پول‌های کاغذی در این دوره بیانگر مقدار تعهد و ضمان صادر کننده آن اوراق نسبت به پرداخت طلا و نقره در ذمه خود بود، نه طلا و نقره خارجی و سپرده شده؛ زیرا صادرکنندگان این پول‌ها به این نتیجه رسیدند که دیگر لازم نیست عین طلا و نقره را به اندازه ی مبلغ اوراق صادرشده حفظ کنند. چون دارندگان این پول‌ها برای دریافت پشتوانه‌های خود یک‌جا و در یک‌زمان به صادرکنندگان مراجعه نمی‌کنند.
در واقع با رواج این رسیدها و اسکناس‌ها، ارزش آن به عنوان پول، از ارزش ماده اولیه آن بالاتر بوده، و به جای پول تمام عیار که ارزش آن به عنوان پول برابر ارزش ماده اولیه آن است، به جریان افتاد. سکه‌ها نیز در این مرحله به تدریج ارزش پولی بالاتری نسبت به ارزش کالایی خود پیدا کردند و سکه‌های اعتباری یا دلالتی را پدید آوردند. تعهد و ضمان صادرکنندگان پول‌های کاغذی به مرور زمان یک تعهد مستقل و جدا از نقش بیانگر پول‌ها نسبت به پشتوانه و ذخیره، پیدا کرده؛ درنتیجه پول‌های کاغذی دارای مالیت مستقل شدند. تعهد دولت نسبت به ذخیره و پشتوانه فقط از این جهت بود که برای خود این پول‌های کاغذی ارزش و مالیت قرار دهد. در این هنگام دیگر پول‌ها جنبه حکایت‌گری از طلا و نقره را نه در خارج و نه در ذمه نداشتند، بلکه تعهد دولت‌ها نسبت به پشتوانه سبب ارزش پیدا کردن خود این پول‌ها شد.
۱-۲-۶-۳ پول کاغذی بدون تعهد
در مرحله نهایی با قطع کامل رابطه حقوقی بین انواع پول‌ها با طلا و نقره‌ی پشتوانه‌ی آن‌ ها، این نوع پول‌ها، پول اعتباری محض نامیده شدند .
تعهد دولت‌های صادرکننده پول، نسبت به پشتوانه از بین رفت و خود این پول‌ها در صورتی که از طرف دولت صاحب اعتبار، صادر گردد، به عنوان مال تلقی می‌شدند.
در عصر حاضر مسأله پول در تمام نقاط دنیا به همین شکل رایج است که دیگر برای پول‌ها هیچ گونه نقش حکایت‌گری از طلا و نقره نه در خارج و نه در ذمه، در نظر نمی‌گیرند. بنابراین پشتوانه و ذخیره لازم برای ارزش دادن به پول‌ها به نحو مستقل عبارت است از: مجموعه قدرت اقتصادی و امکانات حقیقی که دولت‌ها مالک آن هستند. به طوری که دولت‌ها با تکیه بر همین سرمایه‌ها و مالکیت‌ها به پرداخت مطالبات دیگر کشورها، متعهد می‌شود. و همین تعهد موجب می‌شود که اسکناس‌ها مالیت پیداکنند.
عکس مرتبط با اقتصاد
بنابراین پول اعتباری صرفاً پولی است که به خاطر قدرت اعتباری مقام ناشر، به آن اعتبار لازم بخشیده است. این اعتبار باعث ایجاد قدرت خرید در پول می‌شود.
۱-۲-۶-۴ پول اعتباری بدهی
بعد از پول اعتباری نقد در مرحله تکاملی بعدی، پول اعتباری بدهی به جریان افتاد.
این پول همزمان با تکامل بانکداری، ایجاد شده است. به این صورت که با حذف شدن پول تمام عیار و جایگزین شدن پول اعتباری، سپرده‌های بانکی نیز متوجه پول اعتباری شد و این نوع پول به حساب سپرده‌های بانکی واریز گردید، در واقع در سایه این نوع سپرده‌ها، پول اعتباری بدهی به وجود آمد و توسعه در پول اعتباری به وقوع پیوست.
از این‌رو می توان با توجه به سیر تاریخی پول و مراحل تکاملی آن، تاریخ اقتصاد را از نظر اهمّیت نقش پول به دو دوره تقسیم کرد :
الف) دوره اقتصاد پایاپای: دوره‌ای که در آن کالا در مقابل کالا مبادله می‌شود. در این دوره اقتصاد در مراحل ابتدایی است و پول در دادوستد روزمره نقشی ندارد.
ب) دوره اقتصاد پولی و اعتباری: دوره‌ای که اقتصاد ازحالت ابتدایی و ساده خارج شده و پول به عنوان وسیله مبادله وارد زندگی اقتصادی بشر شده است و دوره‌ای که نه فقط پول در زندگی روزمره انسان وارد شده، بلکه، مناسبات پیچیده اعتباری، دادوستد را به یک هنر ظریف و فن دقیق مبدل کرده است..
۱-۳-۲ پشتوانه پول
پول کاغذی و اسکناس به لحاظ خصوصیاتی که دارد، نسبت به پول فلزی مزیت‌های ویژه‌ی خود را داراست و همین مزیت‌ها باعث رغبت فراوان عموم مردم در بکارگیری آن، در مبادلات شده‌است. شناخت ماهیت چنین پدیده‌ای بدون درک صحیح از پشتوانه آن آسان نیست.
از آنجایی که بررسی ضمان کاهش ارزش پول متوقف بر شناخت ماهیت پول است، یکی از عواملی که در شناختن ماهیت اسکناس کمک خواهد کرد، درک صحیح از پشتوانه‌ی پول کاغذی، است.
همانگونه که در سیر تحولات پول اشاره شد، اسکناس در اوایل ظهورش نماینده مقدار معینی از طلا با عیار مشخص بود. این پول در ابتدا رسیدی بود که بانک ناشر اسکناس به عنوان امانت‌دار مسکوک طلا در اختیار صاحب مسکوک می‌گذاشت. و هنگام مراجعه صاحب اسکناس بانک موظف بود بلافاصله مسکوک را با اسکناس معاوضه کند.
در این زمان، جنبه حقوقی تضمین طلا و نقره برای دارندگان اسکناس مهم بود و بحثی از پشتوانه اسکناس نه در اذهان دارندگان اسکناس و نه در محافل علمی اقتصاد مطرح نبود.
پس از مدتی بانکداران از این حسن اعتماد سوء استفاده کرده، بیش از طلا و نقره موجود در صندوق بانک، دست به انتشار اسکناس زدند. این امر باعث شد که دارندگان آن برای خرید کالاهای معین، واحدهای بیشتری از اسکناس‌هایی که سند طلا و نقره بودند، به فروشنده پرداخت کنند. و وقتی مردم برای دریافت طلاهای خود به بانک‌ها هجوم آوردند، دولت‌ها اعلام کردند که این اسکناس‌ها قابل تبدیل به طلا و نقره نمی‌باشند. آنچه که در این مرحله برای دارندگان اسکناس نگران‌کننده بود، مسأله کاهش ارزش اسکناس بود، یعنی مردم آشکار می‌دیدند که از دارایی آن‌ ها روز به روز کاسته شده و بازگشتی ندارد. در این اوضاع مردم به فکر ثبات ارزش اسکناس افتاده و بحث پشتوانه پول مطرح شد. بعضی معتقد بودند که اگر اسکناس‌ها پشتوانه طلا و نقره داشته باشد، دیگر ارزش آن کاهش نمی‌یابد.
۱-۳-۲-۱ پشتوانه پول در اقتصاد
در مجموع، گفتار اقتصاددانان در ارتباط با مفهوم پشتوانه به چند دسته تقسیم می‌شوند:
گروهی صرفاً ستون دارایی مطالبات بانک ناشر را پشتوانه می‌دانند؛ یعنی چیزی که منشأ ایجاد اسکناس و پول می‌گردد، اعم از اینکه نیاز اقتصاد به پول واقعاً به همان مقدار مطالبات باشد یا کمتر.
برخی نیز نیاز اقتصاد به وسیله مبادله را پشتوانه اسکناس می دانند، یعنی تناسب میان حجم تولید ملی و حجم پول در گردش.
تعدادی دیگر از اقتصاددانان، ذخیره‌ی نیروهای تولیدی را پشتوانه پول می‌دانند.
علت اختلاف در تعیین پشتوانه و ضرورت وجود آن، حفظ ارزش و قدرت خرید پول است. کسانی که دست رنج سالیانی را در دست گرفته بودند نمی‌خواستند که دارایی های خود را رو به کاهش ببینند. و در نتیجه به دنبال راه حلی برای جلو گیری از کاهش ارزش اسکناس بودند و به گمانشان پشتوانه فلزی قادر به حفظ ارزش پول است.
از آن طرف برای کسانی که پشتوانه پول را لازم نمی دانستند، ارزش مبادله‌ای اسکناس بی‌اهمیت نبود؛ بلکه مسأله مهمتر این بود که اگر میزان چاپ و عرضه اسکناس به مقدار نیازهای اقتصادی باشد، علاوه بر اینکه اقتصاد راه رشد و شکوفایی را در پیش خواهد گرفت، ارزش اسکناس نیز کاهش قابل محسوسی نخواهد داشت. در حالی که اگر انتشار اسکناس به پشتوانه طلا و نقره محدود گردد، اگر چه شاید ارزش آن کاهش شدید پیدا نکند، ولی قطعاً اقتصاد از رشد و شکوفایی به دور مانده و ممکن است حتی دچار رکود نیز بشود.
بحث پشتوانه پول به انگیزه‌ی حفظ ارزش پول وارد مباحث اقتصادی شد و طلا و نقره به عنوان پشتوانه، واسطه بین کالاها و خدمات با محدود کردن مقدار انتشار و عرضه اسکناس، ثبات ارزش پول را تضمین می‌کردند. اما با گسترش حجم تولیدات و خدمات و حجم نسبتاً محدود و ثابت طلا توافق کردند که درصدی از پول کاغذی پشتوانه طلا داشته باشد. و با روند رو به رشد تولید و تجارت، در نهایت اسکناس را از قید پشتوانه رها ساختند، یعنی واسطه بین اسکناس و کالا برداشته شد و پول کاغذی به طور مستقیم در رابطه با کالا و خدمات قابل مبادله قرار گرفت.
پس می توان در جمع بندی مطالب، پشتوانه را هر چیزی دانست که تضمین کننده ثبات ارزش اقتصادی و قدرت خرید پول باشد.
البته گاهی از پشتوانه به صورت معادن و ذخایر و ثروت‌های ملی و غیره نیز نامبرده شده و گاهی مبنای ارزش پول هر ملت و کشور به تعهد آن کشور در برابر صندوق بین المللی پول و بانک جهانی، در روابط خارجی مورد توجه قرار می‌گیرد و در روابط داخلی، قدرت تولید ملی، قدرت حکومت، مقدار و حجم پول در گردش و مقدار نشر اسکناس و سرعت جریان گردش پول در جامعه و عوامل دیگر روانی و سیاسی، مادی و معنوی، داخلی و خارجی وجود دارد که تأثیر همه این عوامل در ارزش و اعتبار و قدرت پول ملی مطرح است. به هر حال امروزه دیگر مسأله پشتوانه پول به کیفیت و تعهد دولت‌ها یا بانک مرکزی در برابر هر واحد پول به مقداری از جنس و یا کالا و یا ارز خارجی و غیره مطرح نیست، بلکه صرفاً به تعهد و قدرت و اعتبار دولت‌ها و حکومت و قدرت تولید و اقتصاد ملی وابسته است و مالیّت و ارزش پول را باید در اعتبار و صدق حکایت پول از محکی عنه آن جستجو کرد.
پس در مصداق، پشتوانه چیزی جز تناسب خاص بین حجم تولیدات قابل مبادله و حجم پول نیست، و اگر غیر آن چیزی باشد که باعث ثبات قیمت شود موقتی است و در دراز مدت، با قوانین اقتصادی ارتباط ناگسستنی میان ارزش پول و حجم تولیدات قابل مبادله برقرار خواهد شد.
اما واقعیت این است که قدرت دولت‌ها در حد انتشار اسکناس، حداکثر به مقدار ارزش طلا و فلزات گران‌بهای موجود در صندوق بانک ناشر محدود شد. زیرا در بسیاری از مواقع دولت‌ها در انتشار اسکناس از حد نیاز اقتصاد عدول می‌کردند و برای اینکه چهره خود را در نزد مردم موجه نمایند، با فشار به مسؤولان پولی کشورها آن‌ ها را واردار به چاپ وانتشار پول بیشتر و تحویل آن به دولت‌ها می‌کردند. و دولت‌ها هم آن‌ ها را صرف خرج های کاذب و چشمگیر می‌کردند.
مطلب مهم در حفظ ارزش پول، تناسب صحیح اقتصادی بین میزان حجم پول و حجم کالاها و خدمات قابل مبادله می‌باشد. چرا که اگر پشتوانه فلزی صددرصد هم که وجود داشته باشد، ولی نرخ رشد حجم پول بیش از نرخ رشد کالا ها و خدمات تولیدی قابل مبادله گردد، کاری از دست پشتوانه‌ها در کنترل نرخ تورم و کاهش ارزش پول بر نخواهد آمد و بر عکس اگر در کشوری هیچ پشتوانه‌ای برای پول در نظر نگیرند، اما تناسب بین نرخ رشد حجم پول و حجم کالا ها و خدمات تولیدی قابل مبادله، حفظ گردد، ارزش پول کاهش پیدا نخواهد کرد.
۱-۳-۲-۲ پشتوانه پول در قانون پولی و بانکی کشور
طبق بند الف ماده ۵ قانون پولی و بانکی کشور، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران باید برابر صددرصد اسکناس‌های منتشر شده همواره دارایی‌هایی به شرح زیر به عنوان پشتوانه، در اختیار داشته باشد:

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

طلا، طبق ماده ۶ همین قانون؛

ارز، طبق ماده ۷ همین قانون؛

اسناد و اوراق بها دار، طبق مواد ۸ و ۹٫

همچنین طبق بند ب همین ماده، مجموع دارایی‌های مندرج در ردیف یک و دو بند الف، نباید از ۲۵%مجموع بدهی‌های بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران بابت اسکناس‌های منتشر شده کمتر باشد.
۱-۳-۳ تعریف پول
با توجه به اهمیت یاد شده از شناخت ماهیت و چیستی پول، در این گفتار این مفهوم در اصطلاح فقهی و در دیدگاه اقتصاد دانان غربی و اندیشوران مسلمان مورد بررسی و تحقیق قرار می گیرد .
۱-۳-۳-۱ پول در لغت
پول در اصل کلمه ای یونانی است که از واژه ی لاتین «پکوس» به معنای «گله» گرفته شده است .
احتمالاً کلمه‌ی پول و پکوس معادل «مالی» در زبان عربی است. زیرا در این زبان، مالی معمولاً در مورد گله‌ی شتر و گوسفند و امثال آن به کار برده شده و در مورد پول فلزی هم بکار رفته است. به عنوان مثال، در آیه « خذ من اموالهم صدقه » منظور از اموال شتر، گاو،گوسفند،گندم، جو، کشمش، خرما، طلا و نقره است. در فارسی به زر و سیم یا فلز دیگری که مسکوک است پول می‌گویند .
در صدر اسلام در سرزمین های اسلامی چهار نوع پول: دینار، درهم، ورق و فلوس رایج بوده که دینار سکه طلا و درهم سکه نقره بوده است. ورق از جنس درهم و پول خرد آن محسوب می شده و فلوس نیز به عنوان پول خرد، دارای ارزش ناچیزی بوده است. ولی امروزه در زبان عربی عامیانه به همه ی انواع پول فلوس گفته می‌شود.
دینار و درهم در اصل دو کلمه ی یونانی می باشند که دینار کلمه یونانی «دناریوس » می باشد. علاوه بر این، یک سکه قدیمی فرانسه نیز به نام « دینه » بوده است. در هم یا درم نیز از کلمه‌ی یونانی « دراخمه » می‌باشد. شکی نیست که دینار و درهم در زبان عربی از کلمات دخیله است و معرب از فارسی نیست.
اسکناس، نوعی کاغذ بهادار، که بهای آن بر روی آن نوشته شده، و برای خرید و فروش به کار می‌رود که همان پول کاغذی است.
۱-۳-۳-۲ پول در اصطلاح فقهی
در فقه هر چیزی که بهای کالا یا خدمات قرار گیرد، ثمن یا پول شمرده می‌شود. گاهی در معامله، پول در مقابل پول و گاهی در مقابل کالا قرار می‌گیرد. در کتب فقهی به معامله پول با پول، بیع ثمن‌ها در برابر یکدیگر، یا بیع ثمن به ثمن، بیع صرف یا بیع الاثمان می‌گویند. و اگر در معامله یک طرف آن طلا یا نقره و طرف دیگر غیر از طلا و نقره، یعنی کالا باشد طلا و نقره ثمن و پول محسوب می‌شود.
۱-۳-۴ ماهیّت پول
منظور از ماهیت مجموعه ویژگی‌هایی است که وجود یک شیء را از وجود شیء دیگری متمایز می‌کند. بنابراین منظور از ماهیت پول مجموعه‌ی ویژگی‌های پول است که به کمک آن‌ ها می‌توان پول را از غیر پول متمایز کرد.
گفتار عالمان و اندیشمندان در باب ماهیت پول متفاوت و گاه متناقض است. بحث مال بودن یا مال نبودن پول یکی از جهات مهمی است که نتیجه‌ی آن در تعیین ماهیت پول تأثیر به سزایی دارد. اگر چه نظرات دراین زمینه، متناقض است و برخی آن را حواله وسند، و گروهی آن را در زمره کالاها می‌دانند و تعدادی نیز اعتقاد دارند که پول‌های فعلی، مالیت اعتباری دارند، امّا هر کدام از این نظرات پیامدها و نتایج فقهی خاص خودش را در سطح خرد و کلان، در روابط اقتصادی و مالی افراد و موسسات، در پی دارد.
۱-۳-۴-۱ مالیّت پول
باید این نکته را پذیرفت که از نظر فقهى، پول، مال است و مالیّت آن اعتبارى و مستقل مى‌باشد. و احکام مال همچون خریدن و فروختن بر آن جارى مى‌شود.
دلیل بر حواله نبودن پول اعتبارى آن است که در حواله با گم شدن برگه حواله، حقّ طلبکار از بین نمى‌رود؛ درحالى‌که در پول، به صرف پرداخت آن، ذمّه بدهکار برى مى‌گردد و با از بین رفتن آن براى صاحبش حقّى باقى نمى‌ماند.
دراین قسمت به بیان نظرات مختلف در این باب با توجه به تعریف مال پرداخته می شود. در تعریف مال آمده است، شیئی مال است که:
۱٫ از نظر عرف و عقلا مورد حاجت باشد و نیازی از نیازهای عقلایی بشر را تأمین کرده و منفعت عقلایی داشته باشد؛
۲٫ از صفت کم‌یابی نسبی برخوردار باشد و به حدی وفور نداشته باشد که به رایگان در دسترس همه قرار گیرد؛
۳٫ قابل اختصاص باشد؛