۲-۳ بازار
موضوع مبادله بطور طبیعی به بازار منتهی می شود. تعریف بازار عبارت است از: “محلی برای مبادلات بازار"؛ اندازه بازار به تعداد افرادی بستگی دارد که: ۱) به محصول به معنی عام یا شی مورد نظر علاقه مندند، ۲)حاضرند منابع لازم را برای بدست آوردن محصول مبادله کنند. هر گاه امکان بالقوه برای داد و ستد موجود باشد، بازار نیز وجود دارد.

گاهی مفهوم بازر، مبادله منابع یا دادوستدهایی است که الزاما با پول سروکار ندارد؛ برای مثال در بازار انتخابات، داوطلب مجلس قولها و وعده های برای رسیدگی به اوضاع اجتماعی و اقتصادی حوزه انتخاباتی خود به رای دهندگان می دهد تا در مقابل، آنان به او رای بدهند.
تعریف و مفهوم بازار سرانجام ما را به مفهوم بازاریابی می رساند. بازاریابی به معنای « کار کردن با بازار» است (روستا و همکاران، ۱۳۷۵، ص۹).
بازار به مجموعه ای از خریداران بالقوه و بالفعل گفته می شود. در واقع بازار از مجموعه مبادلات جاری یا آتی تشکیل می شود. مشتریان فعلی مبادلات فعلی و مشتریان بالقوه مبادلات آتی را تشکیل خواهند داد (رستمی، ۱۳۸۱، ص ۲۹).
به طور معمول بازارها را به سه گروه تقسیم می کنند:
الف ) بازارهای خودکفا^[۱۶]
ب ) بازارهای غیرمتمرکز^[۱۷]
ج) بازارهای متمرکز^[۱۸]
۲-۳-۱ بازارهای خودکفا
در بازارهای خودکفا افراد نیازهای خود را تامین می کنند. در واقع در این بازارها عملا مبادلاتی انجام نمی گیرد. شاید بازار نامین این وضعیت تنها بخاطر وجود مبادلات بالقوه و مشتریان بالقوه باشد.

شکل ۲-۱ بازار خودکفا (منبع: رستمی، ۱۳۸۱، ص۳۱)
۲-۳-۲ بازارهای غیرمتمرکز
بازار غیرمتمرکز بازاری است که در آن مبادلات میان افراد صورت می گیرد ولی این مبادلات به طور مستقیم توسط افراد نیازمند ومشتریان صورت می گیرد. در این بازارها واسطه یا فروشنده ای برای تسهیل مبادلات وجود ندارد. کارایی این بازارها بیشتر از بازارهای خودکفاست. این نکته بدین معنی است که در سطح معینی از منابع، چنین بازاری نیازهای بیشتری را ارضاء می کند.

شکل ۲-۲ بازار غیرمتمرکز (منبع: رستمی، ۱۳۸۱، ص۳۱)
۲-۳-۳ بازارهای متمرکز

بازار متمرکز بازاری است که در آن واسطه ها به تعداد فراوان قابل مشاهده اند. در این بازار کار مبادله بیشتر توسط این واسطه ها صورت می گیرد. وجود این واسطه ها کار مبادلات را آسان کرده کارایی بازار را افزایش می دهد. در واقع کارایی این بازارها بیشتر از کارایی بازارهای غیرمتمرکز است.
شکل ۲-۳ بازار متمرکز (منبع: رستمی، ۱۳۸۱، ص۳۲)
لازم به ذکر است که اکنون اکثر بازارهای موجود در جهان از نوع بازارهای متمرکز هستند و انواع دیگر بازار کمتر دیده می شود. در گذشته بازارهای غیرمتمرکز و خودکفا بیشتر از امروز وجود داشته اند. توجه به مفاهیم گفته شده نشان می دهد که وجود فروشندگان و واسزه ها در یک اقتصاد پیشرفته کارایی نظام اقتصادری را تا چندین برابر افزایش می دهد.اثربخشی و میزان مفید بودن خدمات فروشندگان برای جامعه را در همین بحث ساده می توان فهمید (رستمی، ۱۳۸۱، ص۳۲-۳۱).
۲-۴ ابعاد گوناگون مارکتینگ
مارکتینگ دارای ابعاد گوناگونی است که در شکل ۲-۴ نشان داده شده است.
بطور خلاصه به شرح ابعاد گوناگون مارکتینگ پرداخته می شود:
۲-۴-۱ بازارگرایی^[۱۹]:
گرایش به بازار و نیازهای مشتریان اولین ویژگی بازار جدید است. مدیران کامیاب کسانی هستند که سازمان خود را با شرایط روز همگام می سازند. این همگامی زمانی امکان پذیر است که کارکنان و مدیران، گرایش به بازار را به عنوان یک فرهنگ و بینش بپیرند و دنبال کنند (روستا و همکاران، ۱۳۷۵، ص۱۰).
بازارگرایی بیانگر پذیرش فرهنگ گرایش به مشتری و تمرکز بر نیاز وی به عنوان نقطه کسب و کار است (افلاکی، ۱۳۸۴، ص۱۲).
۲-۴-۲ بازار شناسی^[۲۰]: