عوامل خطرساز و حفاظتی با هم تعامل می‌کنند تا چگونگی تأثیر بر پیامدها را تعیین کنند.

 

 

نوجوانی سطوح بالایی از فشار روانی را در اثر تعارض خانوادگی دارد. وقتی تأثیر این فشار روانی با میزان عزّت نفس او مقایسه می‌شود، داشتن سطح ثابتی از تعارض خانوادگی با سطح عزّت نفس نوجوان در ارتباط است.

 

 

 

حفاظتی

 

 

عوامل خطرساز و حفاظتی با هم تعامل می‌کنند، این تعامل ممکن است تأثیرعوامل منفی را کاهش دهد و یا تأثیر آن‌ ها را از بین ببرد (جابجا کند).

 

 

یک جوان بدون راهنمایی والدین ممکن است با عوامل خطرساز چندگانه همراه با شکست در مدرسه مواجه ‌شود، یک معلّم می‌تواند راهنمایی لازم را فراهم کند تا نقصان حمایت والدین را جبران کند.

 

 

جدول (۱ ـ ۲): مدل‌های تاب‌آوری، منبع: به نقل از برجی پور(۱۳۸۹)

 

 

مدل‌های تاب‌آوری

مدل‌های متعدّدی برای تاب‌آوری ارائه شده است که در تمامی آن‌ ها چگونگی تأثیرگذاری عوامل فردی و محیطی بر کاهش یا خنثی کردن اثرات آسیب‌رسان عوامل خطرزا مورد تأکید بوده است. برای مثال گارمزی‌، ماستن و تلگن (۱۹۸۴) مدل‌های نظری ارائه کرده‌اند که موجب فهم آسان و تسهیل پژوهش‌ها بر روی مطالعات تاب‌آوری می‌گردد و تمام تعاملات بین فرد و محیط و عوامل خطر و محافظتی را درنظر می‌گیرد که همان‌طور که در جدول ۱ ـ ۲ می‌بینید عبارتند از:

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

 

 

مدل جبرانی[۱۱۳]

مدل چالشی[۱۱۴]

مدل محافظتی[۱۱۵] یا مدل مصون‌سازی در مقابل آسیب‌پذیری .

ماستن و رید ‌(۲۰۰۲) مدل‌های مفهومی تاب‌آوری را که شامل مدل‌های متمرکز بر متغیّر و مدل‌های متمرکز بر شخص می‌باشند مطرح کرده‌اند. ریچاردسون‌، نیگر، جنسن و کامپفر(۱۹۹۰) نیز مدل فرایند تاب‌آوری را ارائه کرده‌اند.
کامپفر با الهام از مدل برونفن برنر و کروتر[۱۱۶] ‌(۱۹۸۳) که ترکیب سه عامل شخص ـ فرایند ـ بافت [۱۱۷] می‌باشد‌، مدل تاب‌آوری خود را ارائه نمود. این مدل ترکیبی از عوامل محافظتی و خطرزای بافت ‌، فرایندهای محافظتی و ویژگی‌های فردی است. در ادامه توصیفی از مدل‌ها داده شده است.

 

 

مدل‌های گارمزی و همکاران

همان‌گونه که اشاره شد‌، گارمزی و همکاران ‌(۱۹۸۴) سه مدل تاب‌آوری چالشی ‌، جبرانی و محافظتی را ارائه کردند.

 

 

مدل چالشی

این مدل عوامل خطرساز را در یک پیوستار درنظر می‌گیرد و یک دیدگاه منحنی‌شکل به تاب‌آوری دارد (شکل ۱ ـ ۲ را ببینید)، به این معنی که در معرض قرارگرفتن کم ‌(کوتاه مدّت) در برابر عوامل خطرساز‌، منجر به پیامدهای منفی کوتاه‌مدّت می‌شود که این شرایط باعث رشددادن راهبردهای کنارآمدن در فرد می‌شود. برای مثال اگر یک نوجوان گاهی اوقات و به طور تصادفی با یک گروه زورگیر از هم‌سالانش مواجه شود این شرایط می‌تواند به او در به‌وجود‌آوردن یک راهبرد مناسب کمک کند و این نوجوان با وجود اینکه اعتماد به نفس پایین و ترس را تجربه می‌کند می‌تواند با این شرایط مقابله کند. بنا به عقیده‌ی فرگیوس و زیمرمن (۲۰۰۵) این رویکرد معتقد است که تجربه‌کردن مداوم شرایط منفی در سطوح کم تا متوسّط می‌تواند باعث تقویّت فرد شود. بر اساس این مدل اگر این نوجوان هر روز اذیّت شدن به وسیله‌ی همسالان را تجربه کند ممکن است راهبردهایی برای مقابله با خشونت پیدا کند‌، مثلاً با مسئولین مدرسه تماس بگیرد یا مسیر خود را عوض کند‌، با دوستانش به صورت گروهی به مدرسه برود و… طبق این مدل افراد مهارت‌ها و ابزارهای حمایتی را رشد می‌دهند تا خطرهای مشخّصی را که در آینده با آن‌ ها مواجه خواهند شد را مدیریّت کنند.

پیامد منفی
خطر
شکل (۱ ـ ۲) : مدل چالشی تاب‌آوری، منبع: به نقل از برجی پور (۱۳۸۹)

 

 

مدل جبرانی

این مدل تأثیر عوامل خطرساز را می‌پذیرد امّا می‌گوید عوامل حفاظتی می‌توانند پیامدهای منفی را کمتر کنند به این معنی که عوامل حفاظتی این توانایی را دارند که عوامل خطرساز را خنثی یا با آن‌ ها مقابله کنند (زیمرمن و بینگن ـ هیمر[۱۱۸]، ۲۰۰۲؛ به نقل از برجی پور‌، ۱۳۸۹). البتّه عوامل خطرساز در این مدل از زندگی فرد خارج نمی‌شوند به این دلیل که عوامل حفاظتی وجود دارند اما حضور عوامل حفاظتی پیامدها را تغییر می‌دهد ‌(شکل ۲ ـ ۲ را بینید). به عبارت دیگر اگر در برابر عوامل خطرساز سطوح بالایی از حمایت وجود داشته باشد درمقابله با عوامل خطرساز پیامدهای مثبت به‌وجود می‌آید ولی اگر میزان خطر زیاد باشد و عوامل حمایتی کم باشد در این صورت پیامدهای منفی به‌وجود می‌آید.

شکل (۲ ـ ۲) : مدل جبرانی تاب‌آوری منبع: به نقل از برجی پور(۱۳۸۹)

جانسون و ویچلت[۱۱۹] (۲۰۰۴) در این مدل تعریف تاب‌آوری را تعدیل‌کننده‌ی پیامدهای منفی از طریق حضور عوامل حفاظتی می‌دانند. این مدل تلاش می‌کند عوامل خطرساز را که با معیارهای شرایط خاص مثل سلامت روان‌شناختی یا فارغ‌التّحصیلی مرتبط هستند مشخّص کند‌، وقتی عوامل خطرساز مشخّص شدند مرحله‌ی بعدی مشخّص کردن عوامل حفاظتی است که تأثیر منفی را جبران کند. این مدل حدّاقل دو محدودیّت دارد:

 

 

توانایی‌های لازم را که می‌تواند عوامل خطرساز را خنثی کند‌، توضیح نمی‌دهد.

چگونگی تعامل عوامل حفاظتی و خطرساز را بیان نمی‌کند به طوری‌که دو فرایند در انزوا هستند و فقط پیامد را تفسیر می‌کند.

مدل حفاظتی

این مدل توانایی آن‌ را دارد تا یک فرد را از یک پیامد منفی حفظ کند و در بیشتر موقعیّت‌ها هم می‌تواند عوامل خطرساز را حذف کند (زیمرمن و آدانکامار[۱۲۰]، ۱۹۹۴؛ به نقل از برجی پور‌، ۱۳۸۹). همان‌طورکه شکل ۳ ـ ۲ نشان می‌دهد یک عامل حفاظتی با عامل خطر قبل از بروز پیامد مقابله می‌کند. بنا به نظرکوون و ورک[۱۲۱] ‌(۱۹۸۸؛ به نقل از همان) و ورنر و اسمیت[۱۲۲] (۱۹۸۲) این مدل می‌گوید که عوامل حفاظتی می‌توانند با عوامل خطر تعامل کنند تا افراد را از پیامدهای منفی دور کنند.

پیامد
عامل خطر
عامل حفاظتی
شکل (۳ ـ ۲) : مدل حفاظتی تاب‌‌آوری منبع: به نقل از برجی پور(۱۳۸۹)
این مدل به دو دلیل پذیرفته شده است:

 

 

در این مدل ارتباط بین عوامل خطرساز و حفاظتی آسان‌تر تشخیص داده می‌شود و این امکان فراهم می‌شود که نحوه‌ی ارتباط بین پیامدها با ویژگی‌های ذاتی بهتر تعیین شود و هم‌چنین می‌توان تعیین کرد که در چه مرحله‌ای عوامل از شکل حفاظتی به خطرساز تغییر می‌یابد (به نقل از برجی پور، ۱۳۸۹).

این مدل برای ایجاد برنامه‌های رشدی و تدابیر عمومی ‌مفید است‌، اگر بین یک عامل حفاظتی مشخّص و کاهش‌دادن خطر ارتباطی به‌دست آید پس می‌توان تدابیری را درنظر گرفت تا به افراد کمک کند به سوی عوامل حفاظتی حرکت کنند (به نقل از همان).

مدل‌های مفهومی‌تاب‌آور