فصل پنجم: راهکار و پیشنهادات
۵-۱- راهکارهای جهانی در برخورد با اسکان غیررسمی
بیش از یک میلیارد نفر از ساکنان شهرهای جهان در مساکن نامناسبی زندگی می‌کنند. در کشورهای در حال توسعه، بیشتر این افراد در مناطق حاشیه‌نشین محروم و سکونتگاه‌های غیرقانونی ساکن هستند. شهرها جهت بهبود بخشیدن به شرایط زندگی از امکانات و تسهیلات فراوانی برخوردار می‌باشند. اما این امکانات و تسهیلات میان اقشار مختلف شهر به طور مساوی تقسیم نشده و شهرها به بخش‌های دارا و ندار (ساکنان داخل شهر و حاشیه‌نشینان) تقسیم می‌گردند که هر قشر دارای روش‌های متفاوت زندگی می‌باشد.
تا سال ۲۰۲۰ بخش عمده‌ای از جمعیت کشورهای جهان سوم به صورت ساکنان شهری خواهند بود. در حال حاضر ۳۵ درصد از جمعیت ۶۱۱ میلیون نفری آفریقا، ۵۶ درصد از جمعیت ۲۷۰ میلیون نفری کشورهای عربی، ۳۵ درصد از جمعیت۳ میلیارد و ۵۱۵ میلیون نفری قاره آسیا و حوزه اقیانوس آرام و ۷۵ درصد از جمعیت ۳۹۱ میلیون نفری آمریکای لاتین و حوزه کارائیب در شهرها زندگی می‌کنند. با توجه به نرخ رشد کنونی، پیش‌بینی می‌شود جمعیت شهری این کشورها در سال ۲۰۲۰ به ۴۶ درصد در آفریقا، ۶۶ درصد در کشورهای عربی، ۴۶ درصد آسیا و حوزه اقیانوس آرام، ۸۱ درصد درآمریکا لاتین و حوزه کارائیب افزایش یابد. مهاجرت‌های روستایی و رشد جمعیت شهری در آینده موجب بروز انبوهی از مشکلات به صورت سیستمی گردیده و تمامی کشورهای در حال توسعه و عملکردهای آن را در بر خواهد گرفت. این مشکلات روز به روز در حال افزایش است و با نظام مدیریتی و اقتصاد حاکم بر کشورهای جهان سوم و بدون طرح و برنامه و توجه ویژه نمی‌توان این مشکلات را حل نمود.
سازمان ملل در سال ۱۹۹۸ گزارشی منتشر کرد. در این گزارش دلایل میزان بالای مهاجرت به شهرها چنین عنوان شده است: ۳۳% برای یافتن شغل و کار بهتر، ۲۵% به علت بیکاری؛ ۱۲% به دلیل تغییر شغل؛ ۹% به علت همراهی بستگان و خویشاوندان؛ ۲% به دلیل حمایت مالی از طرف اقوام و آشنایان شهری؛ ۱۹% به دلیل موارد متفرقه. مشکلی که برای آنها وجود دارد، عدم دستیابی به خدمات و امکانات است، زیرا افراد فقیر و بی‌بضاعت، مکان و محل مناسبی با قیمت کم برای زندگی خود نمی‌یابند، و این دلیلی است که سکونتگاه‌های زاغه‌ای و غیرقانونی با میزان هشدار دهنده‌ای در حال رشد است.

تجربیات گذشته کشورهای مختلف جهان و سازمانهای بین‌المللی در زمینه بهسازی و ساماندهی مناطق فقیر شهر و گسترش مقیاس اقدامات در دست اجرا و ثبات و پایداری اقدامات درازمدت به راهکارهای زیر اشاره می‌کند:
خواسته سیاسی و تمایل سیاستمداران: این مورد نه تنها دولت و سیاستمداران را شامل می‌شود بلکه خواسته کل جامعه را نیز در بر می‌گیرد. در شهر رسیف واقع در برزیل، ” پروژه پرزیس” پایه‌ریزی گردید. در این پروژه یک چارچوب منظم و قانونی برای بهسازی مشارکتی در اواسط دهه ۱۹۸۰ طراحی شد. اما متاسفانه این پروژه به دلیل فقدان تمایلات سیاسی از سوی مسؤولان دولتی و نیز عدم وجود حمایت‌های دولت، پس از یک دهه متوقف گردید.
محیط اجرایی و سیاسی: در این زمینه باید اطلاعات کامل، مفید و جامعی از وضعیت اسکان غیررسمی و مناطق حاشیه‌نشین شهر به دست آورد.
ارزیابی نیازهای یک ناحیه، برنامه‌ریزی و اجرا: این راهبرد نیازمند یک فرایند منسجم و یکپارچه است. همچنین به یک ایده و بینش کلی و بلندمدت نیاز است که به عنوان محور و عامل ارتباط دهنده در امر برنامه‌ریزی در نظر گرفته شود.
ساختارهای یارانه‌ای و راهبردهای استرداد هزینه: یک ساختار روشن و شفاف جهت ثبات مالی برنامه‌ها و پروژه‌ها، لازم و ضروری است.
چارچوب‌های قانونی در سطوح ملی و کشوری: برخی از چارچوب‌های قانونی می‌تواند تاثیری عمیق بر اقدامات بهسازی و خدمات رسانی در مناطق فقیرنشین داشته باشند. بعضی از این چارچوب‌های قانونی به اختصار عبارتند از:
مسائل حقوقی اراضی و سیستم ثبت زمین
استانداردهای فنی برای تسهیلات زیربنایی
به وجودآمدن وضعیت انحصاری که در آن مجریان کوچک در نظر گرفته نمی‌شوند.
مشخص نبودن جایگاه برنامه‌ریزی مشارکتی در طرح‌های جامع رسمی
مسئولیت‌پذیری و تشویق به بازبینی و بررسی دقیق کارها
نظارت و ارزیابی
نامناسب بودن مقررات و قوانین موسسات مالی که مشکلاتی را در فراهم کردن برخی از امکانات برای قشر فقیر جامعه به وجود می‌آورد.
مکانسیم آزادسازی اراضی و ایجاد مساکن جایگزین برای اسکان مجدد.
تنظیم سیستماتیک حق مالکیت زمین: مشخص نمودن مسائل حقوقی زمین و تضمین حق مالکیت در اراضی شهری، از مهمترین عوامل پایداری و ثبات در سکونتگاه‌های غیررسمی محسوب می‌‌گردد.
ائتلاف‌های راهبردی: بهسازی شهری، مرزهای اداری و انضباطی را برداشته و باعث مشارکت گروه‌های مختلف جامعه می‌گردد. این گروه‌های اجتماعی عبارتند از:
مسئولان مختلف ادارات دولتی در منطقه که از اختیارات قانونی برخوردارند.
شرکت‌های خصوصی و دولتی
مالکان رسمی و غیررسمی زمین
توسعه دهندگان رسمی و غیررسمی اراضی
مالکان و مدیران تجاری در منطقه
مدیران و کارکنان سازمان‌های دولتی و غیردولتی
سیاستمداران و فعالان گروه‌های سیاسی
سازمان‌های عمرانی غیردولتی
گروه‌های مذهبی
مشاغل خصوصی که کارکنان آنها در منطقه زندگی می‌کنند.
شرکت‌های خصوصی که خدمات‌رسانی یک برنامه یا پروژه را بر عهده دارند.
انتخاب قالب و ساختاری دقیق برای برنامه: در این زمینه به دو ساختار و قالب اصلی می‌توان اشاره نمود:
الف- تامین سرمایه جهت سرمایه‌گذاری اجتماعی
ب- ارائه برنامه جامع بهسازی
استفاده از مدیریت سازمانی مطلوب در سطحی وسیع‌تر
استفاده از توانایی و قابلیت‌های محلی در سطحی وسیع‌تر
استفاده از تجارب فعلی جهت تبدیل پروژه‌ها به یک برنامه جامع
استفاده از استانداردهای پایین در بهسازی مناطق
استرداد هزینه از فقرا
تسهیل نمودن روندکار
تقویت شهرداری‌ها به منظور پاسخ‌گویی به نیازهای فزاینده
استفاده از مشارکت اجتماعی در برنامه‌های بهسازی
حمایت و پشتیبانی شبکه‌های شهری از برنامه‌های بهسازی
ضرورت بهبود تسهیلات زیربنایی
انسجام و اتحاد عوامل درگیر در بهسازی”^[۱۱۲]
۵-۲- مختصری از راهکاروپیشنهادات موجودبرای ساماندهی و توانمندسازی اسکان غیررسمی در ایران
” جهت بیان آماری از رشد جمعیت شهری در دو مقطع ۱۹۵۰ میلادی (۱۳۳۰ شمسی) و ۱۹۹۹ میلادی (۱۳۷۹) در جهان و ایران، آنچه قابل استناد می‌باشد، افزایش رشد جمعیت شهری است که از حدود ۳۱% در سال ۱۹۵۰ به حدود ۴۶% در سال ۱۹۹۹ رسیده است که این رشد در ایران بیشتر از متوسط جهان می‌باشد و آنچه در آینده پیش‌بینی می‌گردد، رشد شتابان جمعیت شهری جهان و ایران است.