از طرفی کتابخانه‌های دانشگاهی به عنوان قطب آموزشی دانشگاه‌ها محسوب می‌شود و همانند دیگر نهادهای اجتماعی تلاش می‌کنند با عرضه خدمات خود از طریق اینترنت و وب موجبات رشد هر چه بیشتر خود و کاربران را فراهم سازند. زیرا امروزه دانشجویان برای بهره گیری از منابع و اطلاعات به اینترنت روی می‌آورند. بنابراین مدیران سایت‌ها و وبلاگ‌ها نه تنها باید صفحات خود را حاوی مطالب مفید و جذاب برای مخاطبان کنند، بلکه باید این صفحات را به گونه‌ای طراحی کنند که رتبه آن‌ ها در موتورهای جستجو قابل توجه باشد. زمانی که شخصی در حال جستجو در یک موتور جستجو مانند گوگل است، گوگل تمام صفحاتی را که موضوع آن‌ ها با عبارتی که شما جستجو کرده‌اید مرتبط است، لیست می‌کند. اما اینکه چه صفحاتی از کدام سایت‌ها در صدر نتایج جستجو قرار می‌گیرند به عوامل مختلفی بستگی دارد یکی از آن‌ ها تراکم کلمات کلیدی[۲۰] که درصد دفعاتی است که کلیدواژه یا عبارت در مقایسه با کل کلمات یک صفحه در صفحه وب ظاهر می‌شود، می‌باشد. بنابراین باید متن سایت به تعداد منطقی کلمات کلیدی داشته باشد. برای این منظور متن سایت به گونه‌ای تنظیم شود که نسبت کلمات کلیدی به کل کلمات موجود در متن قابل توجه باشد. (شعبان زاد و موسوی چلک، ۱۳۸۵)
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
از آنجایی که وب‌سایت‌های دانشگاهی در امور آموزشی و پژوهشی دارای اهمیت زیادی می‌باشند و وب‌سایت‌کتابخانه‌های مرکزی نیز تقریبا بیشترین حجم اطلاعات را در خود جای می‌دهد، دانستن وضعیت این وب‌سایت‌ها از نظر تراکم کلمات کلیدی برای رتبه‌بندی این سایت‌ها مهم می‌باشد. بی توجهی به ساختار وب سایت، جنبه‌های وب سنجی و تراکم کلمات کلیدی موجود در وب‌سایت‌ها از جمله اشکالاتی است که به اینگونه وب‌سایت‌ها وارد است .بنابراین در این تحقیق محقق به دنبال جواب دادن به این سوال است که وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی دولتی شهر تهران تا چه میزان از کلمات کلیدی برخوردارند و نیز تراکم و توزیع آن‌ ها چگونه است؟

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

اهداف پژوهش

 

هدف اصلی:

ارزیابی تراکم کلمات کلیدی در وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاه‌های تابعه وزارت علوم شهر تهران

 

اهداف فرعی:

 

 

بررسی توزیع کلمات کلیدی در وب‌سایت‌های کتابخانه مرکزی دانشگاه‌های تحت پوشش وزارت علوم شهر تهران

شناسایی پربسامدترین کلمات کلیدی در وب‌سایت‌های مذکور

رتبه‌بندی وب‌سایت کتابخانه مرکزی دانشگاه‌های تحت پوشش وزارت علوم شهر تهران براساس کلمات کلیدی

بررسی جایگاه کلمات کلیدی در برچسب‌های وب‌سایت‌ها

اهمیت و ضرورت پژوهش

 

اهمیت نظری:

 

 

تراکم کلمات کلیدی از مهم‌ترین فاکتور در چگونگی رتبه‌بندی یک صفحه محسوب می‌شود.

موجب افزایش آگاهی کتابداران و طراحان وب‌سایت‌های دانشگاه‌های تحت پوشش وزارت علوم شهر تهران خواهد شد.

باعث شناخت بهتر متخصصان در این زمینه خواهد شد.

اهمیت عملی

 

 

موجب خواهدشد تا وب‌سایت کتابخانه‌های مرکزی کلمات کلیدی را در طراحی مدنظر قراردهند.

شناخت جایگاه وب‌سایت‌های کتابخانه مرکزی دانشگاه‌ها در رتبه‌بندی

بالا بردن رتبه دانشگاه در سطح ملی و بین‌المللی

سوال‌های پژوهش

 

 

توزیع کلمات کلیدی در وب‌سایت کتابخانه مرکزی دانشگاه‌های تحت پوشش وزارت علوم شهر تهران چگونه است؟

پربسامدترین کلمات کلیدی در وب‌سایت‌های مذکور کدام هستند؟

رتبه‌بندی وب‌سایت کتابخانه مرکزی دانشگاه‌های تحت پوشش وزارت علوم شهر تهران براساس تراکم کلمات کلیدی چگونه است؟

جایگاه کلمات کلیدی در برچسب‌های وب‌سایت‌ها چگونه است؟

تعریف عملیاتی متغیرهای پژوهش

تراکم کلمات کلیدی: تراکم کلمات کلیدی، مقیاسی از درصد دفعاتی است که کلمه کلیدی یا عبارت در مقایسه با کل کلمات یا لغات یک صفحه در وب ظاهر می‌شوند. (ویکی پدیا، ۲۰۰۹)
وب‌سایت: مجموعه‌ای از تعدادی فایل‌های حاوی متن، تصویر یا گرافیک و … متصل به هم، که غالباً شامل یک صفحه اصلی می‌باشد که بر روی یک خدمات‌دهنده اینترنتی[۲۱] قراردارند و به عنوان مجموعه‌ای از اطلاعات توسط یک فرد، گروه یا سازمان تهیه و نگهداری می‌شوند و عموم مردم می‌توانند به وسیله اینترنت به آن دسترسی داشته‌باشند.
رتبه‌بندی: رتبه‌بندی وب‌سایت (رنکینگ[۲۲]) یک شاخص بسیار مهم برای وب‌مسترها برای سنجش میزان محبوبیت صفحات وب در موتور جستجو می‌باشد.
زبان نشانه گذاری فرامتن[۲۳]: زبانی است که جهت ایجاد وب‏سایت‏ها مورد استفاده قرار می‌گیرد (موری،۲۰۰۰).
ابربرچسب[۲۴]: ابربرچسبها به عنوان قسمتی از زبان نشانه گذاری فرامتن رشته‌ای از کلمات کلیدی هستند که جنبه‌های مختلف محتوای یک وب سایت را توصیف می‌کند (کینگ، ۲۰۰۰).

 

محدودیت‌های پژوهش

ترافیک شبکه و سرعت پایین بارگذاری صفحات سایت، عمده‌ترین مشکل این پژوهش بوده‌است. همچنین در مواردی که نیاز به مراجعه مجدد به سایت‌ها وجود داشت، بعضاً دسترسی به آن‌ ها امکان‌پذیر نبود.
فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه پژوهش

 

مقدمه

فصل دوم پژوهش شامل مطالعات نظری است تاریخچه و مبانی اینترنت واهمیت وب بیان گردیده است؛همچنین به مباحث مربوط موتور جستجو و نمایه‏سازی و بهینه‏سازی سایت و رتبه‏بندی اختصاص دارد و در آخر مروری بر پژوهش‌های انجام گرفته داخلی و خارجی در زمینه موضوع پژوهش انجام گرفته‌است.

 

تاریخچه اینترنت

در سال ۱۹۶۹، آژانس پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته موسوم به آرپانت[۲۵] “مقدمه‌ای برای اینترنت امروزی” تأسیس گردید. آرپانت شبکه‌ای از کامپیوترهای داخلی بود که برای مبادله اطلاعات بین ارتش آمریکا و مؤسسات پژوهشی گوناگون طراحی شد.
اولین شبکه تنها از ۴ کامپیوتر که در ۴ دانشگاه آمریکا قرار داشتند، تشکیل شده بود. با گسترش شبکه و ظهور مدل‌های جدید کامپیوتر، «سازگاری» به صورت یک مشکل مطرح شد. در سال ۱۹۷۳، تلاش‌هایی برای ایجاد پروتکل جدیدی که برای شبکه‌های کامپیوتری گوناگون امکان برقراری ارتباط با یکدیگر را فراهم آورد، آغاز شد. واژه « اینترنت » اولین بار در سال ۱۹۷۴ توسط وین کرف[۲۶] و باب کان[۲۷] در مقاله آن‌ ها درباره پروتکل نظارت بر انتقال[۲۸]، به کار رفت. بعد از حدود یک دهه از آغاز پیدایش، پروتکل نظارت بر انتقال / پروتکل اینترنت در سال ۱۹۸۲، معرفی گردید.
اینترنت دارای یک رشته ابزارهای عمده است که بسیاری از ابزارها و خدماتی که امروزه شاهد حضور آن‌ ها در اینترنت هستیم . با الهام از این ابزارهای اصلی و قابلیت‌های آن‌ ها شکل گرفته و توسعه یافته است. این ابزارها عبارتند از : پست الکترونیک[۲۹] در ۱۹۷۱ که عبارت از توانایی ارسال پیام‌های ساده به شخص دیگر از طریق شبکه است. پروتکل انتقال فایل[۳۰] در ۱۹۷۳ که امکان ارسال حجم زیادی از اطلاعات را از یک کامپیوتر به کامپیوتر دیگر فراهم می‌کند. گوفر[۳۱] به منظور سهولت استفاده از نظام اطلاع‌رسانی اینترنت ایجاد شد که دارای منوهای اصلی و فرعی است که از طریق آن‌ ها می‌توان به سادگی به موضوع مورد کاوش دست یافت .تلنت[۳۲] در ۱۹۷۲ یک سرویس ارتباطی از راه دور برای کنترل یک کامپیوتر است و وب جهان‌گستر [۳۳]که یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه شبکه اینترنت به شمار می‌آید، مبتنی بر معماری سرویس گیرنده-سرویس دهنده است که دستیابی به منابع پراکنده را امکان پذیر می‌کند. این ابزار با بهره گرفتن از پیوندهای فرامتن عمل می‌کند.
با افزایش کاربردهای غیرنظامی آرپانت، افراد بیشتر و بیشتری به شبکه دسترسی یافتند و نرم‌افزار پروتکل اینترنت خیلی زود در همه انواع کامپیوترها قرار گرفت و دانشگاه‌ها و گروه‌های تحقیقاتی نیز استفاده از شبکه‌های محلی یا LAN را آغاز کردند. سپس شبکه‌های LAN هم استفاده از نرم‌افزار پروتکل اینترنت را آغاز کردند و به این ترتیب، هر شبکه محلی می‌توانست با دیگر شبکه‌های محلی ارتباط برقرار نماید.
در سال ۱۹۸۶، بنیاد ملی علوم[۳۴] ایجاد شبکه سریع‌تری را که NSFnet نامیده می‌شد، آغاز کرد. NSFnet که در ابتدا پنج مرکز ملی کامپیوتر را به هم مرتبط می‌ساخت، بعدها کلیه دانشگاه‌های اصلی را هم پوشش داد و در نهایت، در سال ۱۹۹۰ جایگزین آرپانت گردید. NSFnet بدنه اصلی اینترنت امروزی را تشکیل داد. (نیدرست، ۲۰۰۷)

 

تاریخچه اینترنت در ایران

مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات در اواخر سال ۱۹۹۱ میلادی به عنوان نماینده ایران (EARN) در اروپا پذیرفته شد. این مرکز برای راه‌اندازی گره ایران در این شبکه، یک برنامه‌ریزی سه مرحله‌ای را به مورد اجرا گذاشت، که به طور اجمال به آن اشاره می‌شود:

 

 

اتصال موقت: در این مرحله با گرفتن یک شناسه کاربر بر روی سیستم کامپیوتری دانشگاه لینتس[۳۵] در کشور اتریش، ارتباط مرکز تحقیقات با شبکه از طریق شماره‌گیری برقرار شد. در این مرحله استفاده از شبکه صرفاً برای محققین مرکز فراهم بود.

راه‌اندازی گره دایم: گره دایم ایران در شبکه EARN از تاریخ ۱۶/۹/۱۳۷۱ راه‌اندازی شد و از اول ژانویه ۱۹۹۳ به طور رسمی در سطح جهان مورد شناسایی قرارگرفت. با راه‌اندازی گره ایران، مرکز تحقیقات، ارائه خدمات شبکه به جامعه علمی کشور را آغاز کرد و اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها را از آن بهره‌مند ساخت.

گسترش خدمات شبکه در داخل کشور: از پاییز سال ۱۳۷۲ با برقراری خطوط مخابراتی استیجاری (leased line) و راهنمایی کارشناسان مرکز تحقیقات، اتصال دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کشور به شبکه آغاز شد. با پیوستن مرکز تحقیقات به شبکه uucp در بهار ۱۳۷۳ امکان عرضه خدمات شبکه اینترنت به بخش غیر دانشگاهی نیز فراهم آمد. (نقیب زاده، ۱۳۷۴)

تاریخچه وب

ظهور وب را می‌توان منشأ یکی از مهم‌ترین تحولات عصر حاضر در عرصه ارتباطات دانست. سابقه اندیشه ایجاد صفحه‌هایی که به صورت فوق‌متنی ایجاد و خوانده‌شوند، منتسب به وانوار بوش[۳۶] است که در سال ۱۹۴۵ طی مقاله‌ای در ماه‌نامه آتلانتیک[۳۷] تحت عنوان As we may think به نگارش درآورد.
پس از آن، در اوایل دهه ۱۹۸۰ در مؤسسه سرن[۳۸] (مرکز تحقیقات هسته‌ای اروپا)، دانشمندی به نام تیم برنرز لی[۳۹] گسترش اتصال درونی رایانه‌های دنیا را مطرح کرد و پیش‌بینی کرد در آینده بتوان به تمام اطلاعات و فایل‌های مرتب مربوط به فیزیک دسترسی یافت. در ۱۹۸۸ اولین برنامه کاربردی فرامتن منتشر شد و در مارس ۱۹۸۹ بر نرزلی به همراه روبرت کالیائو[۴۰] برای شروع کار، پروژه‌ای را ایجاد کرد که از طریق شبکه رایانه‌ای، دستیابی به فرامتن را فراهم می‌کرد. پروژه‌ای به نام «تار عنکبوتی وب» که شامل شبکه‌ای از پیوندها بود که هدف اصلی آن، اشتراک مسائل تحقیقاتی و همکاری میان فیزیک‌دانان در نقاط مختلف بود. شبکه وب در ماه مه ۱۹۹۱ پس از تحقیقات گسترده با نام وب در سرن منتشر شد و در سال ۱۹۹۳ به عموم معرفی گردید.
شبکه جهانی وب یکی از جدیدترین خدمات اطلاع‌رسانی در اینترنت است که نسبت به دیگر ابزارها و خدمات اینترنت به سرعت در حال رشد و گسترش است و بسیاری از صاحب‌نظران عقیده دارند که ظهور شبکه جهانی وب با قابلیت ارائه تصاویر گرافیکی رنگی، فیلم، صوت و متن همراه با پیوندهای فرامتنی، مهم‌ترین دلیل رشد روزافزون استفاده از اینترنت است، به طوری که مشتاقان به کارگیری وب به سرعت در حال افزایشاند .طبق گزارش‌های آماری در ژوئن ۱۹۹۳ تنها ۱۳۰ سایت وب بر روی اینترنت قابل دسترسی بود در حالی که این میزان تا ماه ژوئن سال ۱۹۹۵ به بیش از ۲۳ هزار سایت‌وب رسید. هم‌چنین طبق برآورد شرکت دیناکوئست تا پایان سال ۱۹۹۷ بیش از ۸۰ میلیون رایانه به اینترنت متصل شد که رشدی معادل ۷۱ درصد را نسبت به سال ۱۹۹۶ نشان می‌دهد. سرن در سال ۱۹۹۳ وب را برای استفاده به طور رایگان آزاد اعلام کرد. وب، جذب کاربران در خارج از دنیای آموزشی را نیز آغاز کرده‌است .سازمان سرن، وب را در اختیار علاقه‌مندان به آن قرار داده‌است. (احمدی فصیح، ۱۳۸۳)
پس از شکل گیری وب، ایجاد مرورگر وبی که بتواند در کامپیوترهایی که با نرم‌افزارهای گوناگون نظیر ویندوز، مک‌اینتاش و یونیکس کار می‌کنند، به جستجو و نمایش صفحات وب بپردازد، ضروری به نظر می‌رسید. براین‌اساس، گروهی از دانشجویان دانشگاه ایلینویز به سرپرستی مارک اندرسن[۴۱]، اولین مرورگر وب – موزاییک [۴۲]– را در فوریه ۱۹۹۳ ایجاد و منتشر کردند. موزاییک به راحتی بارگزاری می‌شد و استفاده از آن آسان بود. اندرسن به کار خود ادامه داد تا مؤسسه نت اسکیپ[۴۳] را تأسیس نموده، اولین ویرایش مرورگر موزیلا[۴۴] را در اکتبر ۱۹۹۴ منتشر کرد. (نیدرست، ۲۰۰۷)

 

اهمیت وب‌سایت‌ها در مراکز پژوهشی

موقعیت کنونی و آتی علم به گونه‌ای است که به ناچار باید خود را با جهان شبکه‌ای انطباق دهد. این جهان بر اساس ارتباطاتی شکل می‌گیرد که به صورت هم‌زمان میان تعداد بی‌شماری از اندیشمندان برقرار می‌شود و کنش متقابل بر روی این شبکه به صورت دایم و پویا در تداوم است. علم، امروزه تنها در کنش‌های متقابل و آزاد می‌تواند معنی دهد. از این لحاظ، حضور رسانه‌ای برای اندیشمندان و متفکران علمی، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. این حضور را نباید صرفاً حضوری برای تعمیم و گسترش علم به شمارآورد، بلکه باید بیشتر آن را در خدمت شکل‌گیری ایده‌ها و شکوفا شدن آن‌ ها ارزیابی کرد. (فکوهی، ۱۳۸۵)
امروزه وب‌سایت‌های موضوعی و تخصصی، به عنوان یکی از ابزارهای اطلاعاتی و ارتباطاتی نوین که اطلاعات مفید و روزآمدی بر روی آن‌ ها قرار می‌گیرد، یکی از مجراهای انتقال اطلاعات به شمار می‌آیند. با بهره گرفتن از این وب‌سایت‌ها، متخصصان و دیگر افراد می‌توانند به اطلاعات روزآمد آن حوزه دسترسی داشته‌باشند و استفاده بهینه از آن‌ ها به عمل آورند.
حضور مراکز پژوهشی، دانشگاه‌ها و سازمان‌های تخصصی در اینترنت بدان معناست که اینترنت پدیده‌ای است که می‌تواند در خدمت دانش، آگاهی و علم قرارگیرد.

 

انواع توابع تولید
تابع تولید ممکن است شکل های ریاضی گوناگونی را به خود بگیرد . دو مشکل اساسی از این توابع که بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد ،توابع با ضرایب انعطاف پذیر و توابع با ضرایب ثابت است .
تابع تولید با ضرایب انعطاف پذیر تابعی است که مقدار معینی از محصول را می تواند با ترکیب های مختلف عوامل تولید بدست آورد . مثلا یک کیلومتر جاده را می توان با به کار بردن کارگران زیاد و ماشین آلات کم ساخت و یا برعکس . در این مورد ممکن است ضرایب تولید را در حدود معینی تغییر داد.
وقتی از یک ترکیب عوامل به ترکیب عوامل دیگر گذر می شود مقدار کاربرد یک عامل کم و مقدار عامل دیگر زیاد می شود ، در نتیجه یک جایگزینی بین عوامل صورت می گیرد .
تابع تولید با ضرایب ثابت ، جایگزین عوامل را نمی پذیرد یا جایگزینی اندک است و مثلا برای بدست آوردن مقدار معینی از محصول لازم است ، مقادیر معینی از عوامل به کار برده شود . به عنوان مثال یک ترکیب شیمیایی که فرمول آن با کمال دقت میزان عناصر مورد نیاز ترکیب را مشخص کرده است ، امکان جایگزینی را فراهم نمی آورد . ممکن است تابع تولید با ضرایب ثابت نیز امکان تغییراتی را در ترکیب تولیدی بپذیرد ولی در این مورد فقط چند ترکیب اندک و مجزاممکن است نه تعداد بیشماری از ترکیبات تولیدی مانند آنچه در تابع با ضرایب انعطاف پذیر امکان دارد . تنها طریق بیان ریاضی یک تابع با ضرایب ثابت این است که به صورت جداگانه ضرایب تولید لازم برای بدست آوردن یک واحد محصول ذکر شود . ( مهرگان ، محمد رضا.۱۵، ۱۳۸۳ )
۲-۳)بازده به مقیاس[۱۷]
بازده به مقیاس مفهومی است بلند مدت که منعکس کننده نسبت افزایش در خروجی به ازاء افزایش در میزان ورودی هاست . این نسبت می تواند ثابت ، صعودی و یا نزولی باشد . نسبت بازده ثابت به مقیاس وقتی صادق است که افزایش در ورودی به همان نسبت موجب افزایش خروجی شود . برای مثال اگر جمعیت و هزینه های جاری دو برابر شود ، نتیجه آن دو برابر شدن میزان محصول می گردد. بازده صعودی نسبت به مقیاس آن است که میزان خروجی به نسبتی بیش از میزان افزایش در ورودی ها، افزایش یابد و در صورتیکه میزان افزایش در خروجی ها کمتر از نسبتی باشد که ورودی ها افزایش داده شوند بازده نزولی نسبت به مقیاس ایجاد شده است .
جهت بررسی بازده به مقیاس ، در حالتی که دو ورودی و یک خروجی وجود داشته باشد ، یک منحنی تولید یکسان را در نظر بگیرید .
واحد محصول با بهره گرفتن از ترکیب دو ورودی , در شکل زیر مورد توجه قرار دهید .
دو برابر کردن هر دو ورودی موجب تغییر منحنی تولید یکسان به می شود. اگر دقیقا برابر با ۲ باشد ، سیستم را نماینده بازده ثابت نسبت به مقیاس در دامنه تا نامند.
اگر بیشتر از ۲ باشد ، بازده به مقیاس صعودی است و اگر کمتر از ۲ باشد ، بازده به مقیاس نزولی خواهد بود . (مهرگان ، محمد رضا.۱۸، ۱۳۸۳ )

(شکل شماره ۱-۲ بازده به مقیاس )
رابطه ریاضی بازده به مقیاس
رابطه ریاضی بازده به مقیاس را برای تابع تولید f به صورت زیر می توان نشان داد.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بازده به مقیاس
ثابت
صعودی
نزولی

۲-۴) مجموعه امکان تولید[۱۸]
مجموعه ای از تمامی نرکیبات ورودی ها و خروجی ها که مجموعه تمامی مقادیر تولید ( خروجی ) به ازاء منابع مختلف ( ورودی ) را نشان می دهد و یا به عبارت دیگر تمامی ترکیبات ممکن از ورودی ها و خروجی ها را مجموعه امکان تولیدی می نامند . ( قصیری ، کیوان و همکاران ،۱۳۸۶ )
در منحنی نمایش تابع تولید که برای یک ورودی ( X ) و یک خروجی (Y ) در شکل زیر به نمایش گذارده شده است به مجموعه بین منحنی مرز تولید (of ) تا محور طول ها مجموعه امکان تولید و به قسمت های بالا منحنی مجموعه عدم امکان تولید می گویند .

مجموعه عدم امکان تولید
مجموعه امکان تولید
(شکل شماره ۲-۲:مجموعه تولید و عدم امکان تولید )

در شکل بالا امکان تولید واحد محصول به ازاء واحد منبع یا واحد محصول به ازاء واحد منبع وجود دارد ، این در صورتی است که امکان تولید واحد محصول به ازاء واحد منبع نیست . به این ترتیب در منطقه سایه دار شکل فوق ترکیبات مختلفی از تولیدات را به ازاء منابع و محصولات می توان یافت .( مهرگان ، محمدرضا.۲۴، ۱۳۸۳)
۲-۵) مفهوم کارآیی[۱۹]
کارآیی بیانگر این مفهوم است که یک سازمان به چه خوبی از منابع خود در راستای تولید نسبت به بهترین عملکرد در مقطعی از زمان استفاده کرده است ، محاسبه کارآیی با توجه به مقدار خروجی مورد انتظار یا استاندارد با بهره گرفتن از نسبت زیر تعریف می گردد.
= = کارآیی
( رابطه شماره ۳-۲ )
برای مثال ، اگر میزان تولید یک کارگر ۱۲۰ قطعه در ساعت و نرخ استاندارد تولید آن ۱۸۰ قطعه در ساعت باشد ، کارآیی کارگر عبارت از ۶۶۶/. =۱۸۰/۱۲۰ است.
گاه کارآیی را با میزان به کارگیری منابع جهت دست یابی به اهداف توسط سازمان و با به کارگیری رابطه شماره ۴-۲ نشان می دهند .
=کارآیی
( رابطه شماره ۴-۲ )
بنابراین کارآیی ، معیار عملکرد یک سیستم سازمانی بوده که بر اساس میزان منابع ( ورودی ها ) استوار گردیده است . به عبارت دیگر ، کارآیی میزان مصرف منابع برای تولید مقدار معینی محصول است . ( مهرگان ،محمدرضا.۴۳،۱۳۸۳)
تفاوت بین کارآیی و بهره وری[۲۰] :
مفهوم کارآیی معمولا با دو واژه اثر بخشی[۲۱] و بهره وری اشتباه می شود . اثربخشی میزان هم جهت بودن انجام فعالیت های یک سازمان را با اهداف تعیین شده برای آن نشان می دهد به عبارت دیگر اثربخشی در به دستیابی ( تکمیل ) هدف را بیا ن می دارد ، اما بهره وری ترکیبی از اثر بخشی و کارآیی است . زیرا اثر بخشی با عملکرد و کارآیی با بهره گرفتن از منابع در ارتباط است .این مفاهیم در تعریف بهره وری به صورت زیر بیان گردیده است . ( پارسا وحید ، ۵۱)
۱_ کارآیی به عنوان معیاری بین ۰ تا ۱ و یا برحسب درصد بین ۰ تا ۱۰۰ بیان شده است در حالی که بهره وری می تواند بزرگتر از ۱ باشد.
۲_ بهره وری را در ارتباط با تک تک عوامل مانند بهره وری جمعیت یاهزینه های جاری محاسبه شده ولی کارآیی با عنوان معیاری کلی باید از ترکیب ورودی ها و خروجی حاصل گردد.
انواع کارآیی:
الف) کارآیی فنی[۲۲] :
کار آیی فنی نشان دهنده ی میزان توانایی یک بنگاه برای حداکثر سازی میزان تولید با توجه به منابع و عوامل تولید مشخص شده است . به عبارت دیگر میزان توانایی تبدیل ورودی هایی مانند نیروی انسانی ، ماشین آلات و … به خروجی ها ، مقایسه با بهترین عملکرد ، توسط کارآیی فنی سنجیده می شود .
کارآیی فنی تحت تاثیر عواملی مانند عملکرد مدیریت ، مقیاس سازمان یا اندازه عملیات قرار می گیرد . کارآیی در تحلیل پوششی داده ها از نسبت مجموع موزون خروجی ها بر مجموع موزون ورودی ها تشکیل می یابد و در مباحث اقتصادی یک بنگاه را به لحاظ فنی وقتی کارا می دانند که مقدار تولید آن به روی منحنی تولید یکسان قرار گیرد . این امر توانایی بنگاه را در بدست آوردن حداکثر محصول از مجموعه عوامل تولید منعکس می سازد . اگر تولید بنگاه در بالای منحنی تولید یکسان قرار گیرد ، این بنگاه با عدم کارآیی مواجه می شود . عدم کارآیی ، تمام مواردی را که باعث می شود عملکرد واقعی بنگاه در سطحی کمتر از مقدار قابل حصول ( با توجه به عوامل تولید مشخص ) باشد را در بر می گیرد . براین اساس عدم کارآیی مدیریتی فیزیکی از اجزاء عدم کارآیی است . همچنین عدم کارآیی با آنچه که بعضی از اقتصاد دانان اتلاف منابع نامبده اند مطابقت دارد . اتلاف منابع بدین معناست که تولید مورد نظر می توانست با هزینه هایی کمتر از آن چه صورت گرفته حاصل شود ( مهرگان ، محمد رضا.۴۴، ۱۳۸۳ )
عکس مرتبط با اقتصاد
ب) کارآیی تخصیصی[۲۳] :
این کارآیی بر تولید بهترین ترکیب محصولات با بهره گرفتن از کم هزینه ترین ترکیب ورودی ها دلالت می کند . پاسخ گویی به این سوال که (( آیا قیمت ورودی های مورد استفاده به گونه ای است که هزینه تولید را حداقل کند )) به عهده این کارآیی می باشد به این ترتیب ، کارآیی تخصیصی مستلزم انتخاب مجموعه ای از عوامل تولید است که سطح مشخصی از محصل را در حداقل هزینه تولید نماید.
کارآیی تخصیصی را کارآیی قیمت نیز می نامند. (مهرگان ، محمدرضا.۴۵، ۱۳۸۳ )
ج) کارآیی ساختاری[۲۴] :
کارآیی ساختاری یک صنعت از متوسط وزنی کارآیی شرکت های آن صنعت بدست می آید . با بهره گرفتن از معیار کارآیی ساختاری ، می توان کارآیی صنایع مختلف با محصولات متفاوت را مقایسه کرد .( مهرگان ، محمد رضا.۴۵، ۱۳۸۳ )
د) کارآیی مقیاس[۲۵] :
کارآیی مقیاس یک واحد از نسبت کارآیی مشاهده شده آن واحد به کارآیی در مقیاس بهینه بدست می آید .
هدف این کارآیی تولید در مقیاس بهینه می باشد . ( مهرگان،محمد رضا.۴۵، ۱۳۸۳ )
بعد از آشنایی با انواع کارآیی باید دانست که کارآیی به عنوان یک نسبت عمومی از رابطه زیر محاسبه می گردد .
( رابطه شماره ۲-۵ ) = = کارآیی
واحدی کاراست که هزینه کمتری ( ورودی کمتر ) نسبت به درآمد ثابت ( خروجی ثابت ) و مشابه داشته و یا با هزینه های یکسان ( ورودی یکسان ) ، درآمد بیشتری ( خروجی بیشتری ) ارائه نماید.
دقت کنید که تلاش تصادفی برای بهبود ممکن است منجر به افزایش کارآیی یک منبع و کاهش کارآیی منبع دیگر گردد و نهایتا سازمان را در وضعی بدتر از آنچه که بوده قرار دهد محاسبه تکی منابع به تنهایی نمی تواند چندان مفید باشد مگر اینکه معیاری برای مقایسه با آن وجود داشته باشد . این معیار استانداردی است که یک کارخانه برای خود بر اساس :
الف) استفاده از نتایج بدست آمده در یک دوره گذشته یا
ب) استفاده از نتایج فوق العاده در یک دوره گذشته یا
ج) استفاده از استانداردهای صنعت یا
تعیین نتیجه لازم از طریق نمونه گیری یا در مورد مطالعه زمان بدست می آید.
این مقایسه در خصوص کارآیی کل یک شرکت با سایر شرکت ها نیز میسر است . مقایسه کارآیی یک کارخانه با سایر کارخانه های موجود در آن صنعت ، کارآیی نسبی[۲۶] نامیده می شود . به منظور بهبود کارآیی به ۵ طریق زیر می توان عمل کرد :
الف) افزایش ورودی و بدست آوردن خروجی بیشتر
ب) ثابت نگه داشتن ورودی و افزایش خروجی
ج) کاهش ورودی و کاهش کمتر خروجی

 

در این پژوهش بررسی مفهوم اجماع درمذهب شیعه انجام شده است که با تقسیم تاریخ به دو دوره قبل از انقلاب مشروطه و بعد از انقلاب مشروطه ، انقلاب مشروطه را به عنوان نقطه عطفی که تغییر گفتمان در آن قابل مشاهده­است، شناسایی کرده و تعابیر جدید از مفهوم اجماع را با توجه به مفاهیم هم­پیوند و هم گروه آن بررسی خواهیم کرد ، اشاره به این مهم ضروری است که حقیقت مفهوم اجماع و تعریف آن از دید فقها تحول بارز و گسترده ای نداشته­است ، اما چیزی که حائز اهمیت است پیدا کردن ریشه سنتی ـ ‌اسلامی مفاهیم جدید در اجماع است. چنانکه در فصول بعد به آن پرداخته خواهد شد، مفهوم اجماع با اهمیت دار کردن مفهوم مجتهد ، باعث باز شدن باب اجتهاد و فتوا در اندیشه شیعی شده و این مهم باعث تاثیرات بارزی بر کاربرد جدید مفهوم اجماع در عمل شده­است. در فصول آینده با بررسی گفتمان شیعه از دوره غیبت تا انقلاب مشروطه و بررسی گفتمان پس از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی به مقایسه آنها پرداخته و تاثیر شرایط اجتماعی ـ سیاسی و روابط دانش ـ قدرت را در هر دوره مرور خواهیم کرد و درنهایت با توجه به این گفتمانهای شناسایی شده، تحول کاربرد اجماع را در چهار شاخص مشخص در دو دوره مورد مقایسه خواهیم کرد. البته این مهم با بررسی آرای چند فقیه صاحب نظر همراه خواهد بود که در واقع از بیان نظریات آنها به دنبال کشف رابطه قدرت ـ‌ دانش در هر دوره هستیم، با کشف رابطه قدرت ـ دانش گفتمان غالب شناسایی شده و مفهوم اجماع و برداشت از آن با تطابق خود با این گفتمان قابل بررسی خواهد بود.

بنابراین در این پژوهش با بررسی گفتمان­ها ضمن این که دل مشغولی­های هر دوره مطرح می­ شود مفاهیم جدی هر دوره نیز به دست می آید که نسبت آن مفاهیم با مفهوم اجماع سنجیده می شود و امید است در این قالب بتوان تحولات مفهوم اجماع را بررسی کرد.
فصل سوم: اجماع نخبه گرایانه؛ روش استنباط احکام زندگی فردی
در روش تبارشناسی فوکو دانش و قدرت در رابطه همپیوندی با یکدیگر قرار دارند. در این پژوهش فقه و مفهوم فقهی اجماع نماینده دانش در نظر گرفته شده ­اند که در رابطه هم­پیوند با قدرت هستند، از اینرو برای بررسی مفهوم اجماع، به بررسی روابط و تبار قدرت نیازمندیم. در واقع برداشت از مفهوم اجماع در بستر روابط قدرت و گفتمانهای حاصل از این روابط انجام شده­است چرا که در تبارشناسی فوکو گفتمان، حلقه واسط بین دانش و قدرت محسوب می­ شود و برداشت از مفاهیم با توجه به گفتمان و در دل گفتمان اتفاق می­افتد، چنانچه گفتمان­ها بر اساس نیاز خود، یک بعد از مفهوم را جلوه­گر می­نمایانند و بعد دیگر را کمرنگ­تر جلوه می­دهند. با توجه به اینکه انقلاب مشروطه در ایران نقطه عطفی در تحول روابط قدرت به شمار می­آید، دانش فقه نیز هم­پیوند با روابط قدرت دچار تحول می­ شود. در دوران قبل از انقلاب مشروطه، قدرت در حیطه حکومت محدود بود و در تاثیر از تلفیق سلطنت اسلامی و ایرانی بعدی اقتداری داشت. عالمان دینی به عنوان حاملان دانش فقه در مقابل این حکومت­ها جانب انزوا پیش گرفته و مفاهیم دینی مثل اجماع را به دلیل شرکت نکردن در سیاست، فقط در زندگی فردی بکار می­گرفتند به عبارت دیگر در مسائل شرعی فردی به اجماع تمسک می­کردند و برداشتی متصلب از مفهوم اجماع را، حتی در امور فردی بازتولید می­کرد که با اتکا عالمان به اجماعهای منقول گذشتگان و اطاعت بی­چون و چرا از آنان، جنبه عملی اجماع توسط فقهای یک عصر کمرنگ­تر جلوه می­نمود.
در این فصل قبل از پرداختن به برداشت اولیه از مفهوم اجماع، مبانی و اصول شیعه را بررسی می­کنیم. این مبانی در تناقض با «حقیقت متغییر» در اندیشه فوکو،‌ جزء اصول لایتغیر در اندیشه شیعه محسوب می­شوند که مهم­ترین اختلاف را در برداشت شیعه و سنی از مفهوم اجماع ایجاد می­ کنند. در بخش بعدی روابط و تبار قدرت را در اندیشه شیعه و در تاریخ شیعه قبل از انقلاب مشروطه مرور می­کنیم. گفتمان حاصل از روابط بسته و اقتداری قدرت در عصر قبل از مشروطه منجر به جدایی دین و سیاست و نبود حاملان دانش(فقها) در عرصه سیاسی ـ اجتماعی شده بود،‌ در نتیجه در این عصر فقه فقط در بعد خصوصی شکوفا می­ شود و برداشت از دین و مفهوم اجماع به تبع گفتمان نخبه­گرایی اجماع، برای امور فردی بکار گرفته می­ شود. در بخش بعدی به طور مفصل به ویژگی ها و کاربردهای اجماع در این دوران در تعامل با مفاهیمی مثل شورا، اجتهاد، تقیه، نیت، رجعت و انتظار می­پردازیم و نشان می­دهیم که علاوه بر رواج اجماع برای استنباط احکام فردی، اجماع در این دوران به خاطر تکیه بر اجماع منقول از گذشتگان، در مقابل اجماع محصل فقیهان یک عصر، دچار تصلب می­ شود که رکود اجماع و فقه و اجتهاد را به دنبال دارد. اجماع در این دوران در مورد مسائل عقلی ـ‌ اعتقادی نیز بکار گرفته می­ شود که این عامل باعث می­ شود در مسائل عقلی ـ اعتقادی، اجماع جایگزین استفاده از عقل بشری شود که در برداشت جدید از مفهوم اجماع مسائل عقلی ـ‌ اعتقادی از گستره تمسک به اجماعهای پیشین رها می­ شود. برای اثبات حجیت اجماع(‌کاشف از رای معصوم ) در برداشت سنتی اجماع تضمنی کاربرد بیشتری داشته­است چرا که در پیوند با شرایط بحرانی غیبت امام زمان(عج) حضور باطنی امام در اجماع از وظایف اجباری امام محسوب می­ شود.
۱٫ سیمای عمومی تشیع
برای بررسی اندیشه علمای شیعه در مورد هر موضوع و مفهومی قبل از هر چیز باید چهارچوب اندیشه و اصول تفکر سیاسی شیعه را به عنوان محور دیدگاه های سیاسی این مذهب بررسی کنیم. اولین اختلاف نظر و بحث­انگیزترین اختلاف پس از رحلت رسول اکرم(ص) که باعث شکل گرفتن مذاهب اسلامی شد اختلاف بر سر رهبری جامعه اسلامی بود. اولین نمود این اختلاف در اجماعی به نام سقیفه بنی­ساعده شکل گرفت. در این جریان سه گروه وجود داشتند که به اعتبار تبار و قبیله و بخصوص سفارشات و نصوصی که از حضرت رسول درباره هریک بجا مانده بود، حقوق و انتظاراتی نسبت به رهبری جامعه داشتند و به لحاظ برخی ملاحظات عملی و تاریخی در تصدی قدرت سیاسی شتاب داشتند. از میان این سه گروه انصار، مهاجرین و بنی­هاشم،‌ بنی­هاشم و رهبر آن علی (ع) و عباس عموی پیامبر به دلیل اشتغال به مراسم دفن پیامبر در سقیفه حضور نداشتند و به همین جهت هرچند یادی از علی(ع) در میان می آمد اما مناقشات سقیفه یکسره در غیاب آنان و بر مدار استدلال­های انصار و دیگر مهاجرین استوار بود.(طبری،۱۳۵۲ :۱۳۸و۱۳۹)
به لحاظ تاریخی، ‌سقیفه بنی­ساعده اختلافات تاریخی اعراب قحطانی و عدنانی، مدنی و مکی،‌ انصار و مهاجر، و سرانجام منازعات درونی قریش را تشدید نمود این منازعات نهایتا در آل عبد مناف،‌ بنی­امیه و بنی­هاشم متمرکز گردید نتیجه مهم این مناقشات علاوه بر جدایی مذاهب، تقسیم و تفرق صحابه و قرار گرفتن آنان در مواضع سیاسی متعارض بود و متعاقب این امر نصوص دینی و احادیث نبوی یکپارچگی خود را از دست داد و علاوه بر تفسیرها و دسته بندیهای متفاوت دچار افزودگی­ها و تحریفات شد.(فیرحی ، ۱۴۶:۱۳۸۵)
از آنجایی که رهبر بنی­هاشم در این بحث حضور نداشتند و با تکیه بر نص حدیث غدیر و نصب امام علی (ع) در آخرین حج پیامبر، مشروعیت سقیفه را از بنیان رد و انکار کردند و عقاید و اصول اساسی شیعیان در مخالفت با این جریان شکل گرفت. عبدالکریم شهرستانی در این باره می نویسد: « بزرگترین اختلاف میان امت اختلاف بر سر رهبری بوده است چرا که در اسلام به اندازه ای که در این جریان شمشیر کشیده شده بر هیچ قاعده دینی دیگری شمشیر کشیده نشده» (درخشه، ۱۵:۱۳۸۶)
این اختلاف در ظاهر کوچک و ساده به نظر می­رسید اما در نهان سنگ­بنای منازعات نظری بسیاری را بسیاری را در عرصه ی کلام سیاست و فقه و .. در آن نهاده شده­است که به تدریج سبب شکل­ گیری مکاتب مختلف اسلامی شد. این جدال به لحاظ نظری مکتب­هایی را به وجود آورد که هرکدام درک متفاوتی از دولت و مبانی مشروعیت آن، حدود و اختیارات مردم و دولت و.. داشتند. در دهه­های اولیه پس از رحلت پیامبر(ص) سه مکتب شیعه به عنوان اقلیت، تسنن به عنوان اکثریت و خوارج از این جدال­ها شکل گرفتند. پاسخهایی که در این جریانات به سوال چه کسی جانشین پیامبر است داده شد مهم­ترین اصول فکری و سیاسی هر مکتب را بنا نهاد. شیعه نیز در این پاسخ عمده­ترین مفاهیم و اصول خود ازقبیل امامت، عصمت و ولایت را شکل داد. این اصول را به اختصار توضیح می دهیم.
۱ـ۱٫ امامت: امامت در اندیشه شیعه چه به لحاظ معنوی و چه از نقطه­نظر دینی و معنوی از اساسی ترین دستمایه­های فکری و عملی به شمار می ­آید و ازین­رو شیعه آن­را در فهرست اصول دینی خود جای داده­است، البته امامت به معنای پیشوایی فی­نفسه معنای مقدسی ندارد، در قرآن کریم به معنای منفی نیز بکار رفته است ( آیه ۴۱ سوره قصص : ائمه یدعون الی النار) اما درتعریف شیعه همراه با قدسیت بکار می رود.(درخشه،۲۱:۱۳۸۶)
مرتضی مطهری در کتاب امامت و رهبری امامت را به معنای ۱) رهبری اجتماع ۲) مرجعیت دینی ۳) ولایت به شمار می­آورد و ذیل آن توضیح می­دهد که رهبری اجتماع یا ریاست اجتماع به این معنی است که وقتی پیامبر از دنیا رفت، یکی از شئون او بی تکلیف می­ماند و آن رهبری اجتماع است و تردیدی وجود ندارد که اجتماع نیازمند رهبری است که این معنی مورد نظر تسنن و تشیع است و مرتبه دیگر مرجعیت دینی است که به دنبال خود مقوله عصمت را نیز در بینش دینی مطرح می­ کند و مرتبه سوم ولایت است که در واقع اوج امامت به شمار می­رود و این دو مقوله اخیر از جمله مقولاتی هستند که بین شیعه و سنی اختلاف وجود دارد( مطهری،‌ ۱۳۶۸ : ۴۷-۵۹) به عبارت دیگر در اندیشه شیعه امامت، در امتداد رسالت قرار می­گیرد.
۱ـ۲٫ عصمت: در ادبیات شیعی بحث عصمت از جمله محوری­ترین ویژگی برای امام است و ازین­رو میان اندیشمندان شیعی تلاش گسترده­ای برای توضیح مبانی عصمت ائمه انجام شده­است.شیعه مقام امامت را منصبی الهی دانسته و معتقد است که امام باید از جانب خداوند منصوب شود زیرا قیام به جانشینی پیامبر بدون علم گسترده و عصمت ممکن نیست در این باب خواجه نصیرالدین طوسی قاعده لطف را مطرح کرده و با استناد به آن عصمت امام را توضیح می­دهد که در این بحث مجالی به توضیح آن نیست. در دیدگاه شیعیان آیه ۵۹ سوره نسا « لاینال عهدی الظالمین» مقام عصمت را توضیح می­دهد و حکومت ظالمان را که معصوم نیستند رد می­ کند. اما در این بحث منظور پژوهش توضیح این اصول بنیادی و یافتن مبانی آن در قرآن و سنت نیست بلکه با مشخص کردن این اصول پایدار و تغییرناپذیر در اندیشه شیعه به نقش آنها در تعابیر وتفسیر متون و نصوص می­پردازیم چنانچه به تفضیل توضیح خواهیم داد این دو اصل بنیادی شیعه در تعبیر مفهوم مورد پژوهش یعنی اجماع اثر غیرقابل چشم­پوشی گذاشته است و همین اصول به عنوان مهم­ترین اصول اختلافی شیعه و سنی به برداشت دو مفهوم متفاوت از اجماع انجامیده­است.
۱ـ۳٫ بازتاب در نظریه اجماع: از آنجایی که شیعه امامت را اصل و عصمت امام را ضروری می­شمارد، بعد از غیبت کبرای امام زمان(عج)‌ دچار خلل بزرگ حاصل از عدم حضور امام در جامعه می شود. جامعه شیعی چنان با نقش امام گره خورده بود که به دنبال یافتن رد پای امام بودند، در دوران غیبت صغری این مهم، با نایبان امام حاصل می­شد، در این دوران پیوند امام با جامعه کاملا ادامه داشت، اما در دوران غیبت کبری اجماع بهترین راه برای اثبات حضور باطنی امام در جامعه بود چرا که عالمان مهم­ترین پشتوانه فقهی خود را خارج از دسترس می­دیدند و آنچه مهم بود پدید آوردن حالتی بود که به گونه ای نقش و دخالت امام در جامعه را ترسیم کند و یا به تعبیر احمد مبلغی «دست امام از آستین اجماع کنندگان بیرون زده شود و به سامان­دهی فقه بپردازد.» (‌مبلغی،۲۷۹:۱۳۸۱)به همین دلیل روش اثبات اجماع در اوایل دوران غیبت اجماع تضمنی است که به نوعی وجود امام را در بین اجماع کنندگان واجب می شمارد.از سوی دیگر مذهب سنی که به امامت و عصمت امام اعتقادی ندارند و عصمت را ویژگی امت می دانند و از این جهت در نظریات اجماع آنان کشف قول معصوم بی مفهوم بوده و حجیت اجماع به خودی خود است.
چنان که در صفحات پیش ذکر شد این نکته تفاوت پژوهش حاضر از لحاظ روش شناسی با اندیشه تبارشناسی فوکو است. فوکو در تبارشناسی خود هیچ امری را به عنوان حقیقت ناب در نظر نمی­گیرد بلکه حقیقت را برساخته و هم­پیوند قدرت می­داند و ازین لحاظ هیچ اصل غیرقابل تغییری در اندیشه فوکو وجود ندارد و همه حقیقت­ها در بعد تاریخی و زمانی ـ مکانی معنی می­یابند. اما در «اندیشه مذهبی» حقایقی غیرقابل­تغییر شناخته می­شوند و شناخت این حقایق در امر پژوهش ضروری است چرا که همه مفاهیم فقهی شیعه از جمله مفهوم مورد پژوهش حول این اصول ثابت اندیشه سیاسی شیعه شکل گرفته است بنابراین در پژوهش حاضر امامت و عصمت امامت در اندیشه شیعی به عنوان یک حقیقت تغییر ناپذیر شناخته می­ شود که مفاهیم تغییر پذیر و فرعی در ذیل این اصل قرار می­گیرند.
محسن کدیور چهار مرحله برای تطور فقه سیاسی شیعه بیان می­ کند که در این مطالعه مفید و موثر است: مرحله اول: عصر شکوفایی فقه خصوصی که از شروع غیبت کبری ۳۲۹ ه.ق آغاز می­ شود و تا اوایل قرن دهم را در بر می­گیرد.مرحله دوم: از قرن دهم هجری تا قرن سیزدهم را شامل می شود که از آغاز دوره صفوی تا شروع نهضت مشروطه را در بر می­گیرد که عصر سلطنت و ولایت نامیده می­ شود. مرحله سوم: عصر مشروطه که از شرایط شروع انقلاب مشروطه را شامل می­ شود که عصر مشروطیت و نظارت نام دارد که از اوایل قرن چهاردهم هجری آغاز می­ شود. مرحله چهارم عصر جمهوری اسلامی ایران است که از اواخر قرن چهاردهم آغاز می­ شود.(کدیور، ۱۳تا۲۸ : ۱۳۷۶)
۲٫ بستر و زمینه تاریخی
فوکو عوامل موثر در گفتمان­ها یا نظام­های دانایی را در آثار خود بررسی می­کرد اما یک ویژگی آثار فوکو که آثار متأخرش را متمایز ساخت در بررسی نظامهای دانایی خود بیش از هرچیز به روابط قدرت و دانش اهمیت می­داد این نوع پژوهش­های فوکو تبارشناسی نام گرفت، تبارشناسی اندیشه سیاسی شیعه نیز از این مهم تبعیت کرده و رابطه قدرت و دانش را در اولویت بحث خود قرار خواهد داد. اما باید توجه به این موضوع الزامی است که مفهوم قدرت در این روش مربوط به گروه نهاد خاصی نیست بلکه در سراسر جامعه وجود دارد، بدین­سان به نوعی قدرت هم بر طبقه مسلط و هم بر طبقه تحت­سلطه اعمال می­ شود و همانند مویرگ در همه جای جامعه وجود دارد و اینکه هرچند روابط قدرت نیت­مند هستند اما فاقد فاعل هستند. به بیان دیگر روابط قدرت مشحون از حسابگری هستند و با اراده صورت می­پذیرند ولی تأثیر کلی آنها خارج از چارچوب نیت کنشگران و هرکس دیگر ظاهر می­ شود.(دریفوس، رابینو ۳۱۱تا۳۱۵ :۱۳۸۲)
فوکو در توضیح سرشت قدرت میان سه چیز تمایز می­گذارد: توانایی­های عینی، ارتباطات زبانی و روابط قدرت. از میان این سه، روابط قدرت به روابط افراد درگیر در قدرت اشاره دارد. این سه مفهوم بیانگر سه نوع رابطه اند که با یکدیگر هم­پوشانی دارند و از یکدیگر پشتیبانی می­ کنند و یکدیگر را به عنوان وسیله­ای برای هدف بکار می­برند. هماهنگی میان این سه رابطه به شرایط زمانی و مکانی بستگی دارد و مستمر نیست. (دریفوس، رابینو،۱۳۸۲ :۳۵۵تا۳۵۶) ویژگی چنین برداشتی از فوکو سبب می­ شود که زمان و مکان و در واقع شرایط تاریخی عنصر اصلی در بررسی همه موضوعات باشد و هیچ موضوعی امکان جدا شدن از زمینه خود را نداشته باشد. قدرت در چنین رویکردی مولد است و هدفش تنظیم فزاینده امور در همه حوزه ها به منظور حفظ آسایش است که با عنوان «قدرت مشرف بر حیات» از آن نام برده می­ شود. هر چند که فوکو به قدرت فراتر از نهادهای دولت می ­پردازد ولی معتقد است دولت در جوامع معاصر شکلی از قدرت است که همه اشکال دیگر روابط قدرت به نحوی به آن باز می­گردد.(دریفوس، رابینو،۳۵۹:۱۳۸۲) در راستای نگرش سیاسی این پژوهش قدرت تنها در قالب قدرت سیاسی بررسی خواهد شد چرا که سایر روابط قدرت در جامعه تاثیر خود را در قدرت سیاسی نمایانگر می­ کند.
در شناخت تبار قدرت در ایران دو عامل سطنت ایرانی و خلافت اسلامی دخیل هستند، در تلفیق این دو، حکوتهای غیر شیعی به بار می­نشیند که بر پایه زور و تغلب و اطاعت­خواهی مطلق بنا گذاشته شده ­اند، به نظر می ­آید از آنجا که بررسی مفهوم اجماع به عنوان مفهومی از دانش فقه در روش تبارشناسی فوکو باید در بستر روابط قدرت و در پیوند با آن بررسی شود، گریزی به دیدگاه فوکو از دید تقسیم ­بندی قدرت در شرق خالی از لطف نیست. فوکو در مقاله ای به مقایسه دولت در یونان و شرق می ­پردازد و به درستی توضیح می­دهد که تلقی مردمان خاور از سلطان به مثابه چوپان و شبان با تصورات یونان و روم متفاوت است. به نظر او هرچند تصوراتی شبیه به برداشت حاکم همانند شبان مراقب گله در متون منسوب به هومر و برخی آثار افلاطون نیز دیده می­ شود و عکس آن نیز در برخی منابع شرق ذکر شده اما اغلب متون و آثار سیاسی در مشرق رئیس حکومت را چوپان شبان مراقب رمه دانسته ­اند در صورتی که منابع یونان نوعاً مغایر با چنین تصوری است.
به نظر فوکو رواج تصور از حاکم به عنوان شبان و رعیت چون رمه­ای از گوسفند نتایج مهمی در زندگی این مردم داشته­است، از جمله این نتایج ایجاد ذهنیت دوگانه از روابط بین حاکم ـ‌ رعیت است که در یک سوی آن گله کثیری از انسانهای کم­خرد و رمه­ای ناتوان از تدبیر و در سمت دیگر حاکم مدبر و هوشمندی که فقط صورت انسانی دارد اما بسیار فراتر از انسان و گویی از جنس دیگر است. رعیت ناگزیر به اطاعت است و سلطان محفوف به هاله ای از قداست و اولوهیت، رعیت طبعا متکثر و راعی به ضرورت واحد است. اما چنین تمایزات حاکم و رعیت هم در ایران و شرق و هم در یونان وجود داشت که به نحوی در یونان و عربستان دچار گسست و فروپاشی می­ شود.(فولادوند، ۷۴تا ۱۰۷ : ۱۳۷۷)
با ظهور اسلام در ایران ریشه های سلطنت ایرانی در خلافت اسلامی جذب شد. ازدواج عقیده اسلامی با سلطنت ایرانی موجب تولد اقتدارگرایی در عقلانیت سیاسی مسلمانان شد. این تلفیق ظهور عصبیت نوینی را بر دو پایه عصبیت قومی ایرانیان و عصبیت دینی تدارک دید که عصاره آن در سلطنت اسلامی‌ـ‌ ایرانی انعکاس یافت. قبض و بسط تعامل اندیشه سلطنت با عقیده اسلامی موجب استخدام تفکر اسلامی در بستر قدرت مطلقه خصلت اجرایی به خود نگرفت و موجب بهره برداری سلطنت قرار گرفت و منجر به برداشت اقتداری از متون دینی شد.(احمدوند،‌ ۱۰۸:۱۳۸۴)
فیرحی سه ویژگی برای سلطنت اسلامی معرفی می کند که این سلطنت را از نوع نظامهای قدیمی ایرانی آن متمایز می کند اما با تلفیق یا سلطنت ایرانی باعث ساخت اقتدارگرای قدرت می شود:
سلطنت اسلامی بر زور و غلبه استوار است: به دست آوردن سلطنت بر اساس زور و غلبه بوده و تغلب نیز به طور طبیعی بر عصبیت و نیروی نظامی منبعث از آن متکی بود و سلطان بی ارتش و شمشیر ممکن نبود. سلطان در اندیشه دوره میانه دو هیبت متمایز دارد: نخست چهره و هیبت فردی او که همانند دیگر انسانهای جامعه او را ملتزم به احکام مذهبی و تکالیف شرعی می­کرد و سلطان به اعتبار التزام یا عدم التزام به احکام بر یا فاجر شناخته می­شد. دومین چهره را که می توان «هیبت سلطانی » نامید که با تکیه بر قوه قاهره نظم و امنیت عمومی را برقرار می­ساخت و به اعتبار همین چهره ظل الله فی الارض شناخته می­شد. شخصیت دوگانه سلطان گاهی باعث تفکیک او به دو حوزه شخصی و سلطانی می­شد. تا جایی این شخصیت دوگانه پیش رفت که گاهی اندیشمندان مسلمان، حضور استیلایی سلطان فاجر را به ضرورت نفع عموم از آن پذیرفتند و درباره مسائل شخصی او که از آن بابت که در حدود الهی و تکالیف فردی است، داوری را به روز جزا وانهادند. دیدگاهی که نتیجه آن به پرده­نشینی سلطان و فاصله رعیت با امور سلطانی انجامید تا هیبت سلطانی حفظ شود.(فیرحی، ۱۳۷۸ :۲۱۱تا۲۱۴)
حفظ شریعت: اندیشه دوره میانه دین و سلطنت را چنان در پیوند با یکدیگر قرار می­دهد که هیچ یک بدون دیگری قابل دوام نیستند. توأمان بودن دین و ملک، البته فقط خاص اسلام دوره میانه نیست چنانکه از نامه تنسر و دیگر آثار بجا مانده از ابن مقفع بر می ­آید اندیشه­ای قدیمی است.دین قبل از اسلام بر دو مبنی در نظامهای پادشاهی بود: ۱٫تاسیس مبنی بر وحدت و انسجام فرهنگی ـ اجتماعی ۲٫ ارائه قیاس برای ارزیابی رفتار سیاسی جامعه و دولت. بنابراین ایرانیان دین را شالوده پادشاهی می­دانستند که پادشاهی را از شالوده و دین را از پادشاهی گریزی نبود.
اندیشه های ماوردی و خنجی نیز در راستای توأمان بودن دین و سلطنت است،‌ خنجی نکات مهمی از سلطنت اسلامی را مطرح می­ کند، نخست آنکه چنانچه او می­گوید شرع اسلام واضع و مقیاس عدالت است و اجرای شریعت موجب مشروعیت سلطان شده و اطاعت از او بر مؤمنان واجب می­گردد. ثانیاً بدین جهت که سلطان آشنا به قواعد شرع نیست التزام او به حفظ شریعت موجب نیاز او به علما شده و روابط سلطان و علما چونان عنصری اجتناب ناپذیر در سلطنت اسلامی در مرکز اندیشه سیاسی دوره میانه قرار می­گیرد. بنابراین اندیشه اسلامی در چنان موضع معرفت شناختی قرار می­گیرد که ناگزیر تا ظهور مقدمات مشروطه بر پیوند شریعت و سلطنت تاکید نموده و رابطه سلطان و علما را شرط اصلی و ضروری جامعه اسلامی تلقی می­ کنند و در ترس از گسست این دو رأس هرم به سر می­ کنند که اندیشه سیاسی اسلامی از آن به ضرورت پیوند قلم و شمشیر یاد می­ کند(همان،۲۱۴تا۲۱۸)
تقدیر گرایی: سومین ویژگی سلطنت اسلامی که سلطنت را تقدیر الهی می­دانستند که تحقق آن خارج از تدبیر بشر بوده و ناشی از مشیت و ارداه خداوند است. این اندیشه فراگیر در تفکر دوره میانه رواج داشت که رد میان شیعیان نیز به همان سیاق اهل سنت جاری بود علامه مجلسی عالم دوره صفوی می­گوید:
حق تعالی هر که را در این دنیا سلطنتی داده درخور آنچه او را استیلا داده­اند نعمتی به او کرامت نموده اند و درخور آن نعمت شکر از طلبیده­اند و شکر هر نعمتی موجب مزید و وفور آن نعمت می­گردد. چنانچه اگر پادشاهان درخور نعمت خود شکر کنند و رعایت حال رعیت کنند، ملکشان پاینده می­ماند وگرنه به زودی زائل می­ شود.(همان،۲۱۸تا۲۲۲)
در دیدگاه تبارشناسی قدرت در اندیشه شرقی توسط فوکو، تقسیم قدرت در شرق بر پایه رعیت و راعی استوار بوده ­است. مردم و به اصطلاح «عامه» همچون انسانهایی عاری از هرگونه دانش و علم و تابع راعی و سلطان به عنوان نماد ظل الله فی الارض شناخته می­شدند، در واقع این مفهوم زمینه قدرت در اندیشه سیاسی شیعه در ایران را شکل داده­بود. با حفظ این پیش فرض و قرار گرفتن سلطنت اسلامی اطاعت­طلب در بستر نظام پادشاهی ایرانی،‌ بستری از تعامل قدرت ‌ـ‌ دانش روی داد که عالمان دینی در سیاست شرکت نداشتند و حکومتها را بر حسب شرایط دوران غیبت غاصب حق امام معصوم می­دانستند و همکاری با سلاطین را سرزنش می­کردند حتی مجالست علما با سلاطین نیز صرفاً برای کسب مشروعیت بوده ­است که والتر هینیتس در خصوص رابطه علما و حکام به خوبی اشاره می­ کند که بحث علما و حاکمان در مجالست باهم در حوزه خصوصی دین مثل فقه و سخنان پیامبران و تفسیر قرآن بوده است.(هینس، ۱۵۴:۱۳۶۲)
چنین بستری از قدرت بخصوص در تعامل با عصر غیبت امام معصوم (ع) عالمان را به این اندیشه رساند که حکومت های موجود حکومتهای متغلبی هستند که غاصب حق امام معصومند چرا که عصمت، نخستین ویژگی رهبر جامعه اسلامی است، در شرایط حاضر حاکمان غاصب حق امامتند و همکاری با آنها بر خلاف مصالح شیعیان است. اغلب حکومت­ها در ایران تا زمان صفویان حکومت­های غیر­شیعی بودند که شیعیان را در انزوا قرار می­دادند بجز حکومت آل­بویه و مغولان که نوع نازلی از تساهل را در مذهب بوجود آوردند. آل بویه تساهلاتی در امور مذهبی ایجاد کرد اما این تساهل ها باعث پوشانده شدن چهره واقعی سلطنت ایرانی ـ اسلامی آل بویه نشد. سلطنت ایرانی ـ‌ اسلامی مبتنی بر ویژگی های خاصی چون شوکت­مندی، برداشت ظاهری از شریعت و اطاعت طلبی از مردم و فقدان جایگاه نظری مردم در حاکمیت استوار بود.(احمدوند، ۳۸:۱۳۷۹) اما به هر حال در این دوران نسل جدیدی از فقها و متکلمین شیعه شکوفا می­شوند که نقش قابل ملاحظه ای در پدید آوردن گفتمان غالب این دوران داشته اند. از جمله می توان به شیخ مفید و شیخ صدوق سید مرتضی ، شیخ طوسی و محقق حلی،‌ علامه حلی… یاد کرد.
مغولان نیز به دلیل الگوی ایلیاتی و گریز از مرکز خود نوعی تساهل و هرج ومرج را در خود داشتند که تساهل مذهبی آنان نیز بر اساس همین الگوی ایلی بود. بنابر همین تساهل­گری مغولان شیعیان یک بار دیگر فرصت یافتند که با نزدیک شدن به مراکز قدرت سیاسی و بهره­بردن از آن به صورت چشمگیر اندیشه های کلامی و فقهی خود را بپراکنند. از نمونه های بارز این همکاری،‌ همکاری خواجه نصیرالدین طوسی است که همفکری گسترده­ای با هلاکو خان داشت.(رضوی،۲۳:۱۳۸۷)
دوران صفوی اوج همکاری عالمان دینی با حکام سیاسی محسوب می­ شود، ریشه دودمان صفوی درتصوف قرار دارد و خاستگاه پدران شاه اسماعیل اول نیز خانقاه بود. در بدست­گیری موفق قدرت در ایران در تصمیم نهایی برای رسمیت بخشیدن به تشیع دوازده امامی، قدرت حتی به کمک تصوف نمی­توانست به تنهایی عامل مشروعیت بخش حاکمیت صفویان باشد. ازین­رو به منظور تامین مشروعیت سیاسی دولت صفوی رسماً از مجتهدان و فقهای شیعه جبل عامل لبنان دعوت کرد که ازجمله فقیهان معروف این دوره محقق کرکی است.(حاتمی، ۳:۱۳۸۷)
حکومت صفوی از طرفی از سلطنت­های اسلامی الگو پذیری کرده­بود و از طرف دیگر بر پایه ایدوئولوژی شیعه بنا نهاده شده­بود ازین جهت تا حدی در تضاد حاصل از این دو الگو به سر می­برد. به هر تقدیر، صفوی­ها به دلیل جایگاه علما که مسئله­ای تاریخی بود و برای بهره گیری از ایدئولوژی شیعه در تمایزطلبی با حکومت سلطانی اسلامی و چالش با آن و دست آخر به جهت آشتی دادن علمای شیعه با قدرت به الگوی سلطان فقیه روی آوردند که در دولت عثمانی وجود داشت.(انصاری، ۴:۱۳۸۶) در این دوران مناصب شرعی در امور حسبه از قبیل قضاوت بر عهده فقیهان قرار گرفت اما مرزهای نهادهای شرعی و عرفی با نهادهای سیاسی حفظ شد و عالمان دینی به نظریه­پردازی در باب سیاست و یا برداشت از مفاهیم دینی برای نهادهای اجتماعی ـ سیاسی دست نیافتند. هرچند به دلیل وجود عالمانی مثل محقق کرکی رابطه با حکومت تاحدی آغاز شد، به نظر می­رسد این دوران، دوران گذار برای رسیدن به دوره حضور عالمان و دین در سیاست باشد.
در بستر چنین زمینه­ای که اغلب حکومت­های موجود در ایران حکومتهایی غیرشیعی بودند، شیعه با آرمان­گرایی خاص خود و با تکیه بر مفهوم تقدیرگرایی مجبور به تقیه در مقابل حکومت­ها برای حفظ و بقای خود بود، در این انزواپیشگی فقه در امور فردی و شرعی قابلیت استفاده داشت چرا که زمینه لازم برای بکارگیری فقه در امور اجتماعی و سیاسی نبود چنانکه کدیور در دسته بندی خود از فقه از اوایل غیبت امام معصوم تا قرن دهم هجری را شکوفایی فقه خصوصی نامیده­است.(کدیور، ۱۳:۱۳۷۶) در این دوران مفهوم اجماع نیز به تبع مفاهیم فقهی دیگر شاهدی برای کاربرد در هیچ مسئله اجتماعی و سیاسی ندارد و تمامی اجماعهای محصل و منقول در حیطه امور فردی اسلام از قبیل احکام وضو و غسل و روزه ونجاست و … بکار رفته­اند.
علاوه بر این، در این دوران اجماع بر خلاف ذات خود، که نوعی پویایی در اندیشه دینی با توجه به رأی عالمان هر دوره در یک موضوع را طالب است، دچار نوعی تصلب شده بود که در هر موضوع عقلی ـ اعتقادی بدون در نظر گرفتن مقتضیات زمان و مکان به اجماعهای نقل شده از دوران قبل تمسک می­جستند که فقه را دچار رکود می­کرد.
۳. گفتمان نخبه­گرایانه مبتنی بر احکام فردی
شیعیان با پذیرش اصل امامت معصوم در جامعه همیشه در اقلیت بوده ­اند و در دوران ائمه با رهبری امام معصوم در مقابل حکومت جائر عصر خود می­ایستادند. اکنون با غیبت امام معصوم در شرایطی قرار می­گیرند که همه حاکمان زمان خود را غاصب می­دانند و مهم­ترین مسائل مستحدثه در امور حکومت و زندگی جمعی نهایتاً چگونگی برخورد با این حکومتهای غاصب است. بنابراین حکومت و سیاست در این فضا نمی ­تواند مردمی و مشارکتی باشد چرا که امام و رهبر جامعه باید معصوم باشد و عصمت مهم­ترین ویژگی رهبر جامعه اسلامی است، مردم در این شرایط به دنبال بازگرداندن حکومت معصوم هستند و حکومت جائران را دوره­گذار می­پندارند تا به حکومت آرمانی و مدینه فاضله خود برسند.
از نظر فقهی، ابوالقاسم گرجی این دوران(از آغاز غیبت کبری تا پایان حکومت صفویان) را به بخش­های زیر تقسیم کرده­است: عصر محدثان، عصر آغاز اجتهاد، عصر کمال و اطلاق اجتهاد، عصرتقلید، عصر نهضت متجددان و عصر پیدایش اخباریون.(گرجی، ۱۳۷۹: ۱۱۷تا۲۶۴) در عصر محدثان عالمانی مانند کلینی تنها به جمع کردن احادیث می­پرداختند. عصر آغاز اجتهاد که در دوره شیخ مفید و سید مرتضی نضج گرفت با حکومت آل­بویه که تساهل نسبی داشتند مصادف بود. آثار شیخ مفید نشان از این دارد که در این دوران اجتهاد در دین در امور کلامی و اعتقادی شیعه بوده ­است، از جمله مهم­ترین آثار شیخ عبارتند از: المقنعه که در ابواب فقه بحث کرده­است، اوائل المقامات که آرای خاص شیعه در مسائل کلامی بررسی شده­است، المسائل الکافیه که در مورد توبه سخن گفته شده­است، الارشاد فی معرفه حجج الله که در شرح حال ائمه نوشته شده­است.(گرجی، ۱۳۷۹: ۱۴۳و۱۴۴) از آثار شیخ مفید به راحتی قابل استنباط است که فقه در این دوره صرفاً در حال شکل­ گیری است و مسائل اجتماعی جایگاهی در آن ندارند. سید مرتضی نیز از بزرگان دوره اجتهاد است که با توجه به آثار فراوان ایشان می­توان به این نتیجه رسید که در در وادی احکام اجتماعی و سیاسی اثری تالیف نشده­است، کتاب الاصول الاعتقادیه از ایشان در مورد مسائلی چون شفاعت، عذاب قبر، میزان، صراط، بهشت، فنا و… است.(همان، ۱۶۳) بنابراین در این دوره اسلام و اجتهاد و بالاخص اجماع در مورد مسائل عقلی ـ اعتقادی فردی مطرح است.
دوره کمال اجتهاد که دروه شیخ طوسی می­باشد، اوج اجتهاد در دوره سنتی است، اجماع در این دوره یکی از مسائل مهم تلقی می­ شود، شیخ طوسی با اجتهاد خود بیشترین فتواها را صادر کرده­است که با تأیید علمای آن دوره اجماع شناخته شده­است، اجماع در فتوا در دوره شیخ طوسی بوجود آمده است(مبلغی، ۲۸۹:۱۳۸۱) مهم­ترین منابع علوم نقلی مذهب جعفری از تالیفات اوست(گرجی، ۱۸۵:۱۳۷۹) هرچند که اجماع در این دوران رواج بیشتری یافت اما با توجه با این که دوره بعد از شیخ دوره یک قرنی تقلید محض از شیخ بود، اجماع­های نقل شده وی در بوته آزمایش قرار نگرفت و صرفاً به علت مورد اعتماد بودن وی سینه به سینه نقل شد. این دوره به نظر می­رسد در رواج اجماع منقول و باز ایستادن فقه از اجتهاد و پویایی نقش موثری داشته­است. بعد از دوره تقلید دوران کوتاهی از نقد توسط ابن ادریس آغاز شد که با پیدایش مذهب اخباریان به بن بست رسید، مذهب اخباریان نیز با توفق نقل­گرایی بر عقل­گرایی و نقل حدیث و رواج اجماع منقول، شکوفایی روح ابتکارجویانه اجماع را به تأخیر انداختند.
عابدینی در مقاله­ای با بررسی برخی احکام فردی و تطابق آن در بعد اجتماعی به این نتیجه می­رسد که در کل اصول فقه، برای تبیین مسائل فردی پایه گذاری شده­است(عابدینی، ۱۴۵:۱۳۹۰) به نظر می رسد انزوای شیعیان به علت قلت جمعیت آنان و در انزوا بودنشان و در نتیجه جدایی آنها از امور اجتماعی و سیاسی به نوبه خود باعث برداشتهای فردی از مفاهیم دینی می­ شود و عالمان دینی نه تنها در مورد اجماع بلکه در مورد مفاهیم همسو با اجماع مثل شورا و اجتهاد به برداشتی فردمحور می­رسند. به این معنا که از مفهوم اجماع در حیطه موضوعات شرعی فردی مثل احکام فردی استفاده می­ کنند و به دلیل شرکت نکردن در اجتماع سیاسی جامعه برداشتهای مبتنی بر کاربرد در مسائل زندگی جمعی و سیاسی نادیده گرفته می­ شود.
در دوران غیبت آرا سیاسی فقیهان شیعه در ضمن ابواب امر به معروف و نهی از منکر، قضا، حدود،‌ جهاد، خمس، بیع،‌ حجر، نکاح، طلاق، صوم، حج، نماز جمعه و … آمده­است. در فقه شیعه تا یک قرن و نیم پیش فصل مستقلی در ولایت و سیاست و امارت پیش بینی نشده بود(کدیور، ۹:۱۳۷۶) فقه شیعه به واسطه تلقی خاصی که به تدریج از مسئله غیبت امام زمان (عج) و مسئله امامت و ارتباط آن با دولت پیدا می­ کند، هرگز نیازی به پرداختن به مسئله دولت و سیاست احساس نمی­ کند. این پندار که عصمت شرط حاکم است و قیام در زمان غیبت و قبل از قیام قائم بر افراشتن پرچم ضلالت است و عدم احتمال طولانی شدن غیبت از جمله عوامل ایستایی اندیشه سیاسی شیعه و عدم رشد حقوق اساسی در میان فقیهان شیعه بوده ­است(همان،۱۰و۱۱)
علاوه بر اینکه موضوع فقه و بالاخص اجماع در انحصار امور فردی است، اجماع در این دوران با نظریه نخبه­گرایی قابل توجیه است. چرا که اجماع توسط فقها و با حضور امام عصر در جمع آنان، جامعه را به دو بخش عالم و عامی تقسیم می­ کند، که عالمان در همنشینی امام عصر احکام مورد نیاز رسیدن به سعادت و بهشت را برای مردم عامی تدارک می­بینند و این قوانین به دلیل حضور امام در جمع فقها دارای عصمت از خطا و اشتباهند و مردم عامی برای رسیدن به سعادت از آنها پیروی می­ کنند. اوج نخبه­گرایی در نظریات سنتی اجماع دوره شیخ طوسی می­باشد، که حتی فقهای بعد از عصر ایشان تحت­تاثیر شخصیت و مقام ایشان کمتر به اندیشه و اجتهاد دست زده­اند و بیشتر در مقام اطاعت از اجماع­های نقل شده از ایشان بوده ­اند.
حکومت­های غیرشیعی که در این دوران وجود داشته­است و گوشه­گیری و انزوای سیاسی فقیهان بر اساس شرایط روابط قدرت در جامعه عامل مهمی در رشد نکردن فقه سیاسی به شمار می­رود، نظریات اندک موجود درمورد امور سیاسی و چگونگی روابط مسلمانان با علما نیز در اندک زمان تساهل در قدرت سیاسی در زمان حکومت امویان و حکومت مغولان رشد پیدا کرد. با توجه به توضیحاتی که راجع به روش­شناسی فقهای یاد شده داده­شد. می توان گفت که تعریف آنها از عقل در شرایط جامعه آنروز تعریفی وابسته به شرع بود و عقل را مستقلاً به عنوان حجت نمی­شناختند، بلکه فقط با تضمین وحی بود که عقل معنی داشت و این گونه بود که تفاسیر یا برداشت­های فقهی آنان نیز در سایه همین عقل، تفاسیری بسته و محدود بود، با توجه به شرایط سیاسی و روابط عالمان به عنوان حاملان دانش با سلاطین به عنوان حاملان قدرت گفتمان گوشه­گیری علما از سیاست و انفعال حاکم بوده که از طرفی نتیجه آرمان­گرایی شیعه بوده و از طرف دیگر مولد آرمان­گرایی بوده ­است که این گفتمان هم به بازتولید مفاهیمی انجامیده و هم از خود آن مفاهیم برای شکل گیری خود استفاده کرده­است با توجه به مبحث قدرت مفهوم، مفهوم اجماع را در تعامل با مفاهیم رایج در این گفتمان را بررسی کرده و در مجال مناسبی رابطه این مفاهیم را بر مفهوم اصلی پژوهش یعنی مفهوم اجماع تحلیل خواهیم کرد.
۴. برداشت اولیه از مفهوم اجماع
.۴_۱ تعریف اجماع و اقسام آن
اجماع در لغت به دو معنی آمده است: یکی به معنای عزم و قصد و نیت چنانکه در این حدیث دیده می­ شود؛ «لاصیام لمن لم یجمع الصیام من الیل» یعنی اگر کسی از شب پیش نیت روزه نداشته باشد روزه­دار نیست. در قرآن «فاجمعوا امرکم» به این معنی که در اجرای امورتان عزم کنید. دوم به معنای اتفاق بکار رفته و بیش­تر هم همین معنا مستعمل شده. اما هر اتفاقی اجماع نیست و هر اجماعی حجت نیست. در قرآن: «اجمع القوم علی القیان بعمل ما» یعنی قوم برای انجام کاری اتفاق کردند.(محمدی، ۱۵۹:۱۳۵۱)
در مورد حجیت اجماع در بین مسلمانان بعد از غیبت نظر واحدی وجود ندارد. سه دیدگاه کلی در این موضوع یافت می شود: ۱٫گروهی مانند دانشیان کلامی و فقهای مذهب حنفی و مالکی و شافعی قائل شده ­اند که اجماع مطلقاً دارای حجیت و اعتبار است. ۲٫ در نقطه مقابل این گروه فقهای مذاهب ظاهری و حنبلی قائل شده ­اند که اجماع دارای اعتبار نیست مگر اجماع صحابه و یا بعضی از بزرگان اهل سنت مانند نظام و جعفربن­حرب و جعفربن­مبشر.۳٫ دانشمندان اصولی امامیه معتقدند که اجماع دارای اعتبار و حجیت است به­شرط اینکه کاشف از رأی معصوم باشد وگرنه برای مطلق اجماع اعتبار شرعی قائل نیستند.(جناتی، ۹:۱۳۶۷)
بنابه عقیده سنیان حجیت اجماع بواسطه خود آن­ است و بدین جهت حجت است که به فرموده پیغمبر(ص) اسلام ملت اسلام به خطا و باطل اتفاق نمی­ کنند، یعنی نمی­توان قبول کرد که مسئله­ای که همه آنرا قبول دارند اشتباه و خطاباشد. در حالیکه شیعیان اجماع را دلیل مستقلی نمی­دانند و اجماع را از آن جهت حجت می­دانند که کاشف از رأی معصوم باشد.(محمدی، ۱۴۹:۱۳۵۱) فرق دیگر اینکه در مشرب سنی اتفاق تمام علما لازم است تا اجماعی بوجود آید و حال آنکه در طریق شیعه اتفاق کل لازم نیست بخصوص اگر مخالف شناخته شده­باشد و به اصطلاح معلوم النسب باشد چون معلوم است که او معصوم نیست، مخالفتش ایرادی به اجماع وارد نمی­ کند.(محمدی ، ۱۳۵۱:۱۵۰)
در میان امامیه گروهی ـ اخباریان ـ نه در فروع فقهی و نه در مسائل کلامی اعتقادی به حجیت اجماع ندارند، اما اصولیون اجماعی را که کاشف از قول معصوم باشد معتبر می­دانند.(موذن سلطان‌ آبادی،‌ ۱۳۹۱ : ۹۱و۹۲)شیخ حر عاملی از محدثین اخباری می­گوید :
روشن است که ادله حجیت اجماع تمام نیست و تحقق اجماع خصوصا در زمان غیبت بسیارمشکل و آگاهی یافتن از آن محال است و دلیلی به اختصاص آن به یک عصر و زمان وجود ندارد و تخصیص آن به اهل حل و عقد عجیب­تر و غریب­تر است.و هر آنچه که در این زمینه در کتابهای اصولی آمده از عامه است و دلیلی برای آن نیست.(همان، ۱۰۵)
ابن حزم فقیه و متکلم ظاهری (۴۵۶ق) با قاطعیت می­گوید:‌ «اجماع تنها اتفاق آرای اصحاب پیامبر در مورد یکی از احادیث نبوی است و لاغیر. آن هم توافقی که خود در اعلام تصریح آن مراقبت کرده ­اند به نحوی که تمام مردم به مطمئن­ترین وجه از آن آگاهی یافته­اند.» اصحاب می­توانستند نماینده امور مؤمنانی باشند که در یک عصر می­زیسته­اند و از آن تاریخ به بعد این کار غیر ممکن شده­است وی در کتاب مراتب الاجماع یکایک اجماع­های نقلی روزگار صحابه را برشمرده­است.(ترکی، ۳۴: ۱۳۶۸) در کل فقها و اصولیون شیعه با تفاوتهای جزئی در روش های اثبات آن و موضوعات در بردارنده آن، اجماع را به شرط کاشف بودن از قول امام معصوم(ع) پذیرفته­اند. تفاوت­های جزئی در انواع اجماع باعث شده­است انواع مختلفی از اجماع وجود داشته باشد که همگی بر اتفاق نظر علما در یک موضوع با کاشفیت از رأی معصوم متحدند برای آشکار شدن تفاوت­ها به تعاریف مختصری از اقسام اجماع اشاره می­کنیم:
اجماع محصل(عملی) و منقول: اجماع محصل اجماعی است که فقیهان یک دوره بر آن اطمینان حاصل کرده باشند و اجماع منقول اجماعی است که فقیه طبق نقل و تحصیل آن به وسیله دیگران اعتماد می­ کند،‌ خواه این نقل با واسطه باشد یا بی­واسطه و چنانچه نقل اجماع به حد تواتر برسد اجماع متواتر می­نامند.( جناتی، ۱۴:۱۳۶۷) این دو نوع اجماع مثل کفه یک ترازو هستند چنانکه تمسک به اجماع منقول افزایش یابد در واقع اجماع فقها در مسائل در هر دوران کاهش می­یابد و به جای اجماع در عمل به اجماع­های انجام شده در گذشته تمسک می­جویند. اجماع عملی در موضوعات مستحدثه باعث پویایی فقه و تمسک فراوان به اجماعهای منقول باعث تصلب فقه می­ شود.
اجماع بسیط یا مرکب: اجماع بسیط عبارتست از اتفاق فقیهان طبق یک فتوا مانند اجماع و اتفاق فقیهان بر «نجاست فضله حیوانی که خوردن گوشت آن حرام است» که مدلول مطابقی این اجماع نجاست فضله حیوانی است که گوشت آن حرام است. اما اجماع مرکب اجماعی است که فقیهان قول سوم را به دلیل اختلافی که بینشان وجود دارد، نفی کنند.
اجماع مدرکی و تعبدی: اجماع مدرکی اجماعی است که ممکن است منشأ آن، مدرک و دلیلی داشته باشد که موجود است. مانند اجماع پیشینیان بر متنجس شدن آب چاه بواسطه نجاست که مستند این اجماع روایاتی است که در این زمینه وجود دارد. اما متاخران به دلیل اعتماد نداشتن به روایات با‌ آن مخالفت می­ کنند. اجماع تعبدی اجماعی است که به دلیلی مستند نیست به همان جهت به آن اجماع تعبدی گویند.(امامی، ۱۱۱:۱۳۸۸) شناختن و پذیرفتن اجماع منقول بر اساس مدرک آن به نوعی وابسته به پذیرش مدرک آن اجماع است اما در اجماع تعبدی همین که اجماعی صورت گرفته است به فرض اینکه امام معصوم در آن حضور دارد پذیرفته شده­است و این نوع اجماع به خودی خود رواج اجماع منقول از گذشتگان را باعث می­ شود که پذیرش آن مانع از اجماع علمای دروان در مسائل بوجود آمده می­ شود.
اجماع سکوتی و صریح: اجماع سکوتی عبارت است از تصریح برخی عالمان یک عصر به فتوایی در یک مسئله و سکوت دیگران پس از آگاهی از این فتوا و اجماع صریح عکس آن است ، یعنی تصریح تمام عالمان به فتوای خویش و اعلامشان از توافق خود با دیگر عالمان است.(ساعدی، ۱۵۹:۱۳۸۴)رواج اجماع سکوتی ممکن است باعث شود که اجماع با وجود مخالفان در جمع حجیت یابد. اکنون به تقسیم بندی دیگری از اجماع به جهت مبنایی که اجماع بر آن بنا نهاده شده­است می­پردازیم:
اجماع تشرفی:‌ اجماعی است که مبنای آن تشرف یکی از عالمان برجسته به خدمت امام در عصر غیبت است که طی این تشرف حکم شرعی مسئله­ای را از امام گرفته و سپس بر آن مساله ادعای اجماع می­ کند. این که با این روند اجماع می­گویند به این دلیل است که امام اگرچه یک نفر است رفتار او سر مشق سلوک دینی امت و فقیهان است. مطابق این معنا، اجماع تشرفی از حقیقت و ماهیت اجماع خارج است و با مسامحه به آن اجماع اطلاق می­ شود.(جناتی، ۲۴:۱۳۶۷) این نوع از اجماع در دوران صغری وجود داشته است که نائبان امام می­توانستند به حضور امام مشرف شوند و مسائل و احکام فردی و شرعی را که در قرآن و سنت دلیلی یر آن وجود ندارد از امام جویا شوند.
اجماع دخولی(تضمنی):‌ این اجماع اتفاق تمام عالمان یک عصر و از جمله امام در یکی از امور دینی است. اینکه اجماع دخولی نامیده­شد به دلیل دخول امام در جمع عالمان و موافقت او با نظر آنهاست. در این اجماع حضور برای امام در اجماع واجب شمرده می شود و شرکت در اجماع از وظایف مسلم امام دانسته می­ شود.(ساعدی،‌ ۱۶۲:۱۳۸۴) بعد از اجماع تشرفی، اجماع دخولی پیوند نزدیکی با اوایل غیبت امام(عج) دارد. چرا که خالی شدن جامعه از وجود امام هنوز جای نگرفته بود و به دلیل گره سخت زندگی شیعه با مفهوم امامت، حضور ایشان را در اجماع فقها لازم و ضروری می­دانستند.
اجماع تقریری : هرگاه اجماعی بر این اساس استوار باشد که اگر فتوای مجتهدان مطابق با واقع باشد امام فتوای آنان را با سکوتش امضا کرده و چنانچه مطابق واقع نباشد آنها را به فتوای حق ارشاد و از آنچه بدان دست یافته­اند منصرف می­ کند اجماع تقریری نامیده می­ شود.(ساعدی، ۱۶۲:۱۳۸۴)
اجماع لطفی: اجماعی است که هرگاه میان عالمان اتفاقی تحقق یابد این اتفاق کاشف از رأی معصوم است زیرا بر اساس حکم عقل چنانچه اتفاق آنها بر خلاف حق باشد، اقتضای لطف خداوندی بر بندگانش این است که ولی خویش را در روی زمین ملزم به اظهار حق بر آنان کند.
بر اساس این نظریه لطف خدا سنتی غیرقابل­تغییر است که در دوران ائمه و پیامبران وجود داشته و در دوران غیبت نیز که مردم راهی به سوی حل مشکلات ندارند باید اعمال شود.(جناتی، ۱۶:۱۳۶۷) این نوع اجماع نیز به اجماع تضمنی نزدیک است، چرا که حضور امام در اجماع را بر اساس قاعده لطف که برای اثبات امامت در اندیشه شیعه بکار گرفته شده­است، واجب است و اجماع به دلیل همین حضور امام حجیت می­یابد.
اجماع حدسی: اجماعی است که بر اساس نظر و اجتهاد، سبب کشف قطعی یا نزدیک به قطع از حکم شرعی می­ شود. این اجماع با ملازمه و حساب و احتمالات کاشف از قول معصوم است. گاهی منظور از اجماع حدسی آن است که اجماع مانند اجماع لطفی از روی حس انجام نشده­است. (جناتی، ۱۹:۱۳۶۷) به نظر می رسد با گذشت زمان از غیبت امام و کنار آمدن شیعه با عدم وجود ظاهری امام در جامعه، اجماع حدسی باب می­ شود که با قاطعیت تمام از حضور امام در اجماع دفاع نمی­ کند، اما به حدس و گمان اینکه عالمان در اموری رأی یکسان دارند پس رأی امام نیز به احتمال قوی همین رأی عالمان می­باشد.
در این بخش به دنبال ذکر ویژگی­ها و شاخص ­های اجماع در دوران غیبت امام معصوم تا آغاز عصر مشروطه، از دید فقها و عالمان همین دوره هستیم. چنانچه در مباحث قبلی شرایط و بستر سیاسی اجتماعی این دوران و نحوه توزیع قدرت در آن در حد وسع توضیح داده­شد، اکنون به دنبال این هستیم که با توجه به همین عوامل تعبیرهای موجود از مفهوم اجماع را بررسی کنیم و نشان دهیم که غیبت امام معصوم (ع) در تفکر شیعی و دید ایده­آل­گرایانه شیعه و وجود سلاطین قدرت­مند و جدایی مسائل عرفی و دینی موجب بسط دیدگاهی بسته از مفهوم اجماع شده­است به طوری که ذات ابتکارجویانه و توسعه بخش آن نادیده انگاشته شده و جنبه بسته و محدود کننده این مفهوم توسعه یافته است. به طور کلی در رابطه قدرت و دانش این پژوهش سلطنت مطلقه ایرانی ـ اسلامی که غالبا حکومت­های غیرشیعی بودند، قدرت را در انحصار خود داشتند و فقه شیعه به عنوان دانش شیعه در انزوای حاصل از اقتدار حکومتهای متغلب از مسائل اجتماعی ـ سیاسی دوری گزیده و صرفا در مسائل فردی شکوفا شد. البته این انزوا نه تنها در اثر وجود حکومتهای متغلب غیرشیعی بلکه،‌ در اثر غیبت امام زمان (عج)‌ اتفاق افتاد. بعد از غیبت امام(ع)‌ شیعیان در پی راه یافتن به حکومت معصوم و بازگشت امام از غیبت تا حدود زیادی دست از مبارزه با حکومتها برداشتند و مفهوم تقیه را در این راستا بکار بردند. مفهوم اجماع نیز به تبع فقه در این دوره به دلیل عدم وجود پیوند میان فقهای عصر با حکومت، در مسائل اجتماعی و سیاسی کاربردی پیدا نکرد و صرفاً در امور فردی شرعی و عقلی از قبیل مسائل روزانه چون نجاست شراب و حکم نجاست در آب چاه و وضو و … استفاده شد.
در این بخش با شاخص­بندی مفهوم اجماع در چند گزینه سعی خواهیم کرد برداشت اولیه از مفهوم اجماع را بررسی کنیم. ضمن اینکه مفهوم اجماع در بستر قدرت سلطنتی غاصب و عدم همکاری علما با قدرت بررسی می­ شود، برای روشن­تر شدن بحث، مفاهیم همسو با اجماع که در این دوره برداشتی متفاوت از دوره بعد از انقلاب مشروطه از خود بجا گذاشته­اند بکار گرفته می­شوند تا شکل­ گیری برداشت اولیه از مفهوم اجماع در تعامل با این مفاهیم جلوه­گر شود. برای دست یافتن به این مهم اجماع را از لحاظ موضوع(فردی یا اجتماعی ـ‌ سیاسی)، روش اثبات اجماع( اجماع تضمنی یا حدسی)، گستره حجیت تمسک به اجماع( مسائل عقلی ـ اعتقادی یا صرفا مسائل شرعی اعتقادی) کاربرد اجماع ( اجماع منقول یا اجماع محصل) بررسی خواهیم کرد.
۴ـ۲ـ۱٫ موضوع اجماع (امری فردی)
مفهوم اجماع را نیز مانند همه مفاهیم نمی­توان جدا از زمینه قدرت و گفتمان حاصل از قدرت بررسی کرد. در پس زمینه برداشت سنتی از مفهوم اجماع غالب حکومت­ها غیرشیعی بودند و حکومتها چنان که یاد شد در ازدواج بعد ایرانی سلطنت با خلافت اسلامی جنبه ای مقتدرانه و سلطنت متغلبانه بر خود گرفتند که عالمان شیعی در برخورد و همکاری با حکومتها تقیه کردند. مفهوم تقیه به عنوان یک مفهوم غالب در گفتمان احکام فردی در این دوره وجود داشته­است،‌ این مفهوم در کاربرد فردی و شرعی از مفهوم اجماع تأثیر داشته­است، بجاست که مختصری از این مفهوم توضیح دهیم تا چگونگی تأثیر این مفهوم بر مفهوم اجماع و به عبارت دیگر تعامل این مفاهیم با یکدیگر را بررسی کنیم.
مفهوم تقیه: تقیه «حفظ خویش از ضرر غیر است از طریق همراهی او با سخن و یا فعلی که مخالف حق است»(عمیدی، ۱۹:۱۳۷۲) ، تقیه واژه‌ای عربی به معنای خودداری از اظهارنظر، عقیده و مذهب خویش در مواردی است که ضرر مالی یا جانی یا عرضی متوجه شخص باشد.( آقابخشی، ۵۷۸:۱۳۷۹) بحث «تقیه» نیز از مباحث مهم اندیشه سیاسی است که در حقیقت، تعیین‌کننده نحوه سلوک و زندگی سیاسی شیعیان در حاکمیت حاکمان جور، و عدم مشروعیت و پذیرش آن است. پس از نهضت امام حسین علیه‌السلام، ائمّه اطهار علیهم‌السلام بر اساس اصل «تقیه» رفتارهای سیاسی خود را تحقق می‌بخشیدند. در دوران غیبت نیز «تقیه» به یک اصل ثابت برای مدیریت سیاسی شیعیان تبدیل شد. به همین دلیل، یکی از تلاش‌های اساسی در دوران بحران، به ویژه عصر شیخ مفید، انجام وظیفه در پوشش تقیه بود. شیخ مفید، در عصر خود بر اساس نیاز، در تبیین مبانی اندیشه سیاسی شیعه و ارائه راه‌کار، بحث «تقیه» را مطرح کرده­است و در این‌باره می‌گوید: من می‌گویم که گاهی تقیّه عنوان تکلیف و وظیفه پیدا می‌کند و به صورت واجب شرعی درمی‌آید. (مفید، ۱۴۱۳: ۹۸و۹۹) شیخ مفید حکومتهای پس از غیبت را ظالمانه و غاصبانه دانسته است و می­گوید: «سلطان اسلام، ائمه هدی از آل محمد (ص) و کسانی که ائمه هدی در مقامی نصب کرده ­اند می­باشد»(کدیور، ۵۰:۱۳۷۸) وی تفکیکی عینی و آشکار از سلطان عادل ظالم ارائه نداده­است. شیخ مفید در این میان تفکیک زیرکانه بین«همکاری» و «پیروی» قایل شده است. چون در امر همکاری دو عنصر اختیار و بهره­مندی از مزایا و امتیازات حکومتی نهفته است در حالیکه در این پیروی این دو غایب است و مسئله اجبار مطرح می­ شود. شیخ مفید به طور کلی همکاری را رد نمی­ کند اما شرایطی بیان می­ کند که نشان می­دهد منظور وی معطوف به دوران حضور است نه غیبت. وی بهره­مندی از مزایا و امتیازات ناشی از همکاری با حکومت را مشروط به اذن امام دانسته است در حالیکه پیروی کردن را مشروط به ضرر نرساندن به مؤمنان و عدم ارتکاب معصیت کرده و اذن امام را لازم نمی­داند.(مفید،‌ ۶۷:۱۴۱۳) شیخ مفید همچنین در اوائل المقالات در خصوص همکاری، پیروی، کسب و کار و انتفاع از ستمگران معتقد است:
۱٫من می‌گویم که یاری کردن به ستمگران در راه حق و اجرای حدود الهی و انجام رسانیدن آنچه برایشان واجب است، جایز است و گاهی واجب.

 
 
 

۲ـ وفاداری به برند بر ارزش ویژه برند به طور مستقیم تاثیرگذارو معنا دار است.
۳ـ تداعی برند بر ارزش ویژه برند به طور مستقیم تاثیرگذارو معنا دار است.
۴ـ آگاهی از برند بر ارزش ویژه برند به طور مستقیم تاثیرگذارو معنا دار است.
۷-۱ روش شناسی تحقیق
این تحقیق از نظر هدف کاربردی است و از نظر گردآوری داده‌ها توصیفی می‌باشد چون هیچ‌گونه دستکاری بر روی متغیرهای تحقیق صورت نمی‌گیرد.
۱-۷-۱ نوع روش تحقیق
نوع روش تحقیق توصیفی است و از نوع پیمایشی می‌باشد .از نظر ماهیت مسائل تحقیق هم توصیفی است و هم تبیینی است.
۱-۷-۲ منابع جمع‌ آوری داده‌ها
داده‌های این تحقیق به صورت کمی و از طریق پرسشنامه جمع‌ آوری می‌شود.
استفاده از مقالات و کتب متعدد برای جمع آوری اطلاعات ثانویه
۱-۷-۳ جامعه آماری
جامعه‌ آماری کلیه خریدارن بیمه بدنه اتومبیل۴ شرکت خصوصی بیمه گرآسیا،البرز ، ملت و پارسیان می باشند.
۱-۷-۴ قلمرو تحقیق
قلمرو موضوعی: زیر مجموعه علم بازاریابی و در حوزه‌ی ارزش ویژه برند از دیدگاه مشتریان
قلمرو زمانی: از مهر ۱۳۸۹ تا دی سال ۱۳۸۹٫
قلمرومکانی:۵ نمایندگی از هر۴ شرکت خدمات بیمه ملت،.البرز،آسیا و پارسیان در۵ نقطه جغرافیایی تهران
۱-۷-۵ روش نمونه‌گیری
۵نمایندگی از هر شرکت در ۵ منطقه جغرافیایی تهران به طور تصادفی طبقه بندی شدند
۱-۷-۶ روش تجزیه تحلیل داد ه ها
برای تجزیه و تحلیل داد ه ها از شاخص های آمارتوصیفی نظیر فراوانی ، درصد فراوانی، جداول و نمودار های توزیع فراوانی و نیز از آزمون های آمار استنباطی شامل.آزمون های کولموگروف-اسمیرنوف،آزمون ویلکاکسون و آزمون علامت تک نمونه ای و فریدمن استفاده شده است.
۱-۸ مشکلات و تنگناهای احتمالی تحقیق
ـ کمبود منابع فارسی در حوزه‌ی برند
ـ مدل‌های ارزش ویژه برند در دنیا مورد آزمون قرار گرفته و توسعه داده شده اما در ایران کم‌تر مورد مطالعه و آزمون قرار گرفته است.
ـ عدم وجود سابقه تحقیقات مرتبط با موضوع پایان‌نامه در خصوص حوزه ارزش ویژه برند شرکت های بیمه
– یافته های تحقیق محدود به عوامل مرتبط با مدل نظری است و سایر عوامل مرتبط با ارزش ویژه برند شناسایی نشده است.
– محدودیت زمانی در انجام تحقیق و در نظر نگرفتن تمام شرکت های بیمه ای برای جمع آوری اطلاعات
۱-۹ تعریف واژگان اختصاصی
برند (Brand): یک برند، ابزاری است برای شناساندن و تفکیک محصولات و یا خدمات یک فروشنده یا گروهی از فروشندگان از سایرین و ترکیبی است از ویژگی‌های ملموس مانند نام، علامت و … و ویژگی‌های ناملموس مانند هویت و تصویر برند (کاتر و کلر، ۲۰۰۷، ص ۲۷۴).
ارزش ویژه برند (Brand Equity): ارزش ویژه برند، ارزشی است که به یک محصول در هنگام اضافه شدن برند به آن اضافه می‌گردد یا کم می‌شود.
ارزش ویژه برند مشتری محور (Customer-Based Brand Equity): ارزش ویژه برند از دیدگاه مشتری است و باتوجه به اضافه قیمتی که مشتری حاضر است به ازای محصولات برند به نسبت سایر برندها پرداخت کند اندازه‌گیری می‌شود.
ارزش اقتصادی برند (Value Equity): ارزیابی اقتصادی و غیرذهنی مطلوبیت کالا یا خدمتی است که برند ارائه می‌دهد (کاتلر و کلر، ۲۰۰۷، ص ۱۵۱).
عکس مرتبط با اقتصاد
وفاداری به برند (Brand Loyalty): میزان ترجیح یک برند توسط مصرف‌کننده در مقایسه با جایگزین‌های نزدیک (داکو،[۱] ۲۰۰۸، ص ۶۵).
کیفیت ادراک شده برند (Brand Perceived Quality): ادراک مشتری از کیفیت کلی یا برتری یک محصول یا خدمت با توجه به مقصود آن محصول یا خدمت در مقایسه با دیگر آلترناتیوها (کلر، ۲۰۰۸، ص ۱۹۵).
تداعی برند (Brand Association): تداعی برند که هویت برند را شکل می‌دهد، به هر چیزی اطلاق می‌شود که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در ذهن مشتری با برند مرتبط است. مانند خصوصیات محصول (آکر، ۱۹۹۵، ص ۲۰۹).
آگاهی برند (Brand Awareness): میزان و قدرت حضوری است که برند در ذهن مصرف‌کننده دارد و به صورت توانایی مصرف‌کننده در شناسایی عناصر مختلف برند مانند نام برند، لوگو، سمبل، کاراکتر، بسته‌بندی و شعار تحت شرایط مختلف ظاهر می‌شود (آکر، ۱۹۹۶، ص ۱۰ و کلر، ۲۰۰۸، ص ۳۷۴).

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

 

 

فصل دوم

مبانی نظری و پیشینه تحقیق
مقدمه
با توجه به سند چشم‌انداز ۲۰ ساله و سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی، تحولات بسیاری پیش روی صنعت بیمه کشور است. خصوصی‌سازی شرکت‌های بیمه و فروش سهام آنها به بورس اوراق بهادار، آزادسازی تعرفه‌ها، مقررات‌زدایی و نرخ‌زدایی خدمات بیمه‌ای منجر به افزایش رقابت در بازار بیمه کشور شده و در نتیجه نقش صنعت بیمه کشور در رشد و شکوفایی اقتصاد کشور بیش از پیش آشکار می‌گردد چرا که محققان و اندیشمندان، نقش بیمه در اقتصاد را از دید کلان شامل حفظ ثروت ملی، تضمین و توسعه سرمایه‌گذاری‌ها، ایجاد اعتبار و توسعه مبادلات و بهبود موازنه‌های ارزی و در اقتصادخرد شامل افزایش میل به پس‌انداز، افزایش کارآیی بازرگانان، ایجاد امنیت مالی برای فعالیت‌های بازرگانان و کمک مؤثر در توزیع نسبی هزینه‌ها دانسته‌اند.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
بدین‌منظور صنعت بیمه کشور نیاز به مدل‌ها و روش‌های ارزیابی عملکرد اثربخشی دارد تا بتواند با توجه به وضعیت فعلی و نیز با در نظر گرفتن وضعیت آتی سازمان و بازار بیمه و همچنین با توجه به موقعیت و شرایط سازمان، محیط سازمان و جامعه، با تمرکز بر نتایج، و دست‌یافته‌های سازمان و بهبود مستمر فرایندها بر نقاط قوت و ضعف خود آگاهی یابد و جهت بقا در بازار به شدت رقابتی کشور و نیز حضور در بازارهای جهانی و نیز پیوستن کشور به سازمان تجارت جهانی شرایط لازم را فراهم آورد.
۱-۲ مفاهیم برند
تعاریف متنوعی از برند ارائه شده است و رویکردهای مختلفی در این تعاریف وجود دارد. برخی از تعاریف از دیدگاه مصرف‌کننده است؛ برخی از منظر شرکت و حتی پاره‌ای دیگر از تعاریف بر حسب هدفی که دنبال می‌کنند تشریح می‌شوند.
مدت‌ها بود که برند تنها به عنوان بخشی از محصول فیزیکی قلمداد می‌شد و بیشتر تعاریف برند، تعبیری از برند به عنوان یک واژه، نام و یا علامت داشت (اُرد،[۲] ۱۹۹۹). امروزه برند چیزی فراتر از این امور است. یک برند ارائه دهنده مجموعه‌ای از قول‌ها و تعهدات است و به اعتماد، ثبات و پایداری و مجموعه‌ای تعریف شده از انتظارات اشاره دارد (دیویس،[۳]۲۰۰۰). این مجموعه قول‌ها و تعهدات شامل خصوصیات و ویژگی‌هایی است که خریدار می‌خرد و حاصل آن رضایت اوست. ویژگی‌هایی که یک برند را شکل می‌دهد ممکن است واقعی یا غیرواقعی، عقلایی یا احساسی، ملموس یا نامرئی باشد (آمبلر،[۴] ۱۹۹۲). اگرچه یک مصرف‌کننده ممکن است هیچگونه ارتباطی با یک محصول یا خدمت نداشته باشد ولی او می‌تواند نوعی ارتباط با برند و ویژگی‌های آن داشته باشد (وبستر،[۵] ۲۰۰۰). این ارتباط با برند و ویژگی‌های آن متأثر از ادراکات مشتری است و کاملاً ذهنی است (وود،[۶] ۲۰۰۰) و همین ارتباط ضامن بقای رابطه‌ای بلندمدت کسب و کار و مشتری است (فرنیر،[۷] ۱۹۹۸). در حقیقت، ادراک مشتریان از برند، خواه درست باشد خواه نادرست، مبنای تصمیم‌گیری آنها برای خرید برند است (بوکر،[۸] ۲۰۰۳). اگر برندی به طور دائم به عنوان ارائه‌دهنده استانداردهای بالایی از کیفیت ادراک شود، با ارزش و قوی محسوب می‌شود. بنابراین، درک این موضوع که چرا نویسندگان، برند را چیزی بیشتر و یا کمتر از مجموعه رابطه‌های ذهنی افراد نمی‌دانند، در اینجا مشخص می‌شود (برون،[۹] ۱۹۹۲). برندهای قوی در دنیا دارای جایگاهی منحصر به فرد در ذهن مصرف‌کنندگان هستند و این جایگاه‌ها تقریباً برای تمام افراد در گوشه و کنار دنیا به یک نحو تفسیر و تعبیر می‌شود (آنکل، کوکس و مکرایی،[۱۰] ۱۹۹۵). مثلاً، وقتی شما به برند فدکس[۱۱] فکر می‌کنید، «حمل تضمینی» به ذهن شما می‌رسد و یا وقتی به ولوو[۱۲] می‌اندیشید، «امنیت تضمینی» به ذهن شما می‌رسد (دیویس، ۲۰۰۰ و آکر[۱۳] ۱۹۹۶). اگر یک محصول برای کارکردی خاص تولید می‌شود و در دنیای خارجی وجود دارد، برند در واقع معنا و مفهومی ورای این کارکرد است و در ذهن افراد قرار دارد (هولی،[۱۴] ۲۰۰۰).
به عقیده گرندر و لوی[۱۵] (۱۹۵۵)، نام تجاری نمادی پیچیده است که دامنه متنوعی از ایده‌ها و ویژگی‌ها را دربر می‌گیرد. نام تجاری نه تنها با بهره گرفتن از آهنگ خود (و معنی و مفهوم لغوی) بلکه مهمتر از آن با بهره گرفتن از هر عاملی که در طول زمان به نحوی با آن درآمیخته و در جامعه به صورت هویتی اجتماعی و شناخته شده نمود یافته، با مشتری سخن می‌گوید.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
علاوه بر توصیفات و تعاریف فوق، تعاریف دیگری به شرح زیر نیز از برند وجود دارد.
– انجمن (گروه) بازاریابی آمریکا[۱۶]
اینگونه برند را تعریف می‌کند. «یک نام، واژه، سمبل، یا طرح یا ترکیبی از آنها می‌باشد. هدف آن شناساندن محصولات و یا خدمات یک فروشنده یا گروهی از فروشندگان و همچنین تمایز محصولات آنها از سایر رقباست. یک برند، یک محصول یا خدمت است که ابعادی را به محصولات و خدمات اضافه می‌کند تا این محصولات و خدمات را که برای یک نوع نیاز خلق شده‌اند از سایر محصولات و خدمات متمایز سازد. این تمایزها می‌تواند کارکردی منطقی، یا قابل لمس و یا حتی غیرقابل لمس و احساسی داشته باشد (کاتلر و کلر،[۱۷] ۲۰۰۷، ص ۲۷۴).
– تعریف برند در قانون ایران- ماده ۱ قانون ثبت نام تجاری و اختراعات مصوب تیرماه ۱۳۱۰ (مراد از نام تجاری همان برند است) (ستوده تهرانی، ۱۳۷۴).
«نام تجاری عبارت است از هر قسم علامتی اعم از نقش، تصویر، رقم، حرف، عبارت، مهر، لفاف و مواردی از این قبیل که برای امتیاز و تشخیص محصول جماعتی از زارعین یا ارباب صنعت یا تجار و یا محصول یک شهر یا یک ناحیه از مملکت اختیار شود». در این تعریف، بعد از واژه‌های نقش، تصویر و رقم از عبارت «و غیر آن» استفاده شده. بنابراین، «برچسب»، «امضا»، «اتیکت»، «واژه» و … را نیز می‌توان جزء نام تجاری به شمار آورد.
– برند براساس تعریف آلینا ویلر[۱۸] (۲۰۰۳)، ترکیبی از نام، شعار، لوگو، طراحی محصول، بسته‌بندی، تبلیغات و بازاریابی است که همگی با هم به یک محصول یا خدمت، فرمی فیزیکی و قابل تشخیص می‌دهند.
– واژه‌نامه بین‌المللی بازاریابی[۱۹] (یادین،[۲۰] ۲۰۰۲، ص ۵۲). برند را اینگونه تعریف می‌کند:
برند در یک تعریف کوتاه و ساده، نام یک محصول است و بیانگر مالک آن محصول است به همراه شخصیت و هویت مشهودی که به وسیله خالقان و مالکان به آن داده می‌شود.
۱-۱-۲ اهمیت برند
کاتلر اهمیت برند را از دو منظر مورد بررسی قرار می‌دهد:
۱-۱-۱-۲- مشتریان
امروزه برندها نقش‌های زیادی را ایفا می‌کنند که در راستای بهبود زندگی مصرف‌کنندگان و افزایش ارزش برای شرکت‌ها می‌باشد. برندها اساس و سازنده اصلی یک محصول را می‌شناساند و به مصرف‌کنندگان- حقیقی یا حقوقی- اجازه می‌دهد تا از تولیدکننده یا عرضه‌کننده، پاسخگویی و مسئولیت بخواهند. مشتریان حتی گاهی ممکن است دو محصول کاملاً مشابه را بر مبنای روشی که برندینگ می‌شوند به صورت متفاوتی ارزش‌گذاری کنند. هر چه که زندگی مردم پیچیده‌تر و شلوغ‌تر و با کمبود زمان مواجه می‌شود، ارزش ویژه برند به علت ساده‌تر کردن تصمیم خرید و کاهش ریسک خرید، بالا می‌رود. برند با ارائه سیگنال‌هایی از کیفیت، تصمیم خرید را آسان می‌کند (کاتلر و کلر، ۲۰۰۷، ص ۲۷۸۵). برند در ارزیابی کیفیت محصول، بسته به نوع محصول می‌تواند کمک‌کننده باشد. تشخیص کیفیت محصولاتی چون لاستیک اتومبیل نیاز به زمان زیادی دارد و یا در زمینه‌ کارهای خدماتی مانند بیمه و خدمات درمانی، کیفیت‌ارائه خدمات را می‌توان از شهرت برند تشخیص داد. برندانواع ریسک‌های زیر راکه مربوط به خرید است پایین‌می‌آورد (کلر، ۲۰۰۸، ص ۸).

 

 

ریسک عملکردی: محصولات عملکرد مورد نظر را نداشته باشد.

ریسک فیزیکی: ممکن است برای سلامتی مضر باشد.

ریسک مالی: ارزش محصولات پایین‌تر از قیمت آن باشد.

ریسک اجتماعی: محصول موجب خجالت کشیدن مصرف‌کننده در برابر سایرین شود.

ریسک روانی: محصول از لحاظ غیرفیزیکی (روانی) برای استفاده‌کننده مضر باشد.

۲-۱-۱-۲ برای شرکت‌ها
برند کارکردهای با ارزشی برای شرکت‌ها دارد. برند هدایت و رهگیری محصولات را ممکن می‌سازد؛ برند سازماندهی موجودی انبار و رکوردهای حسابداری را تسهیل می‌کند؛ حقوق معنوی ناشی از برندها موجب می‌شود که شرکت‌ها روی برندها سرمایه‌گذاری کنند؛ شرکت‌ها می‌توانند ابعاد ویژه و خصوصیات محصولات خود را با معرفی برند مورد محافظت قرار دهند؛ نام برندها را از طریق علائم تجاری ثبت شده محافظت کنند؛ فرایندهای تولیدی خود را از این طریق به عنوان امتیاز انحصاری ثبت کنند؛ حتی از بسته‌بندی حفاظت نمایند (کلر، ۲۰۰۸، ص ۹).
حسابداری
اگرچه بسیاری از فرایندها و نوآوری‌های یک شرکت ممکن است توسط شرکت‌های دیگر کپی‌برداری شود ولی اگر این نوآوری‌ها تحت یک برند باشد، جایگاهی که برند در ذهن مشتریان ایجاد می‌کند- حتی زمانی که چندین برند دیگر شروع به کپی‌ نوآوری می‌کنند- آینده شرکت نوآور را تضمین می‌کند. برندها می‌توانند بیانگر سطوح مشخصی از کیفیت باشند که مشتریان راضی را به خرید بیشتر برند ترغیب می‌کند. این همان وفاداری مشتری است که مانع می‌شود دیگر رقبا وارد بازار شوند. مشتریان وفادار، محصولات را حتی تا ۲۰ الی ۲۵ درصد بالاتر از قیمت خریداری می‌کنند (کاتلر و کلر، ۲۰۰۷). برای برخی از شرکت‌های بزرگ، ارزش دارایی منقول از کل دارایی شرکت حتی به کمتر از ۱۰% نیز می‌رسد و بقیه مربوط به دارایی‌های غیرمنقول است که حدود ۷۰% این دارایی‌های غیرمنقول می‌تواند مربوط به برند باشد (کلر، ۲۰۰۸، ص ۹).
برند، یکی از مباحث مهم در بازاریابی است که مدیران ارشد سازمان‌ها روزبه‌روز به نقش و تأثیر آنها در موفقیت سازمان‌ها بیشتر پی می‌برند. نتایج پژوهش‌ها در زمینه نقش و تأثیر برندها و از جمله در نمونه‌های زیر خود گواهی بر این موضوع است (میلر و مور، ۱۳۸۵، ص ۳۰).

 

 

کسب و کارهایی که از برندهای مقتدر برخوردارند با قیمت‌های فوق‌العاده بالایی توسط شرکت‌های دیگر خریداری می‌گردند (مانند خرید برند نابیسکو یوروپ[۲۱] توسط گروه دامون[۲۲]).

برندها در بر گرداندن وضعیت سلامت به سازمان، پس از بروز بحران‌های مالی و ورشکستگی، نقش مهمی را بر عهده دارند (نظیر استفاده شرکت وُرلدکام[۲۳] از برند اِم.سی.آی. [۲۴] پس از بحران مالی این شرکت).

برندهای برتر می‌توانند ارزش سهام شرکت در بازار را تا ۷% افزایش دهند (پارخوستی،[۲۵] ۲۰۰۲ به نقل از میلر و مور، ۱۳۸۵، ص ۳۱).

در زمان سقوط بازارها در اکتبر ۱۹۹۷، شرکت‌هایی که از برندهای برتر و شناخته شده‌تر برخوردار بودند توانستند در دوره زمانی کوتاهتری نسبت به سایر کسب و کارها، زیان‌های مالی خود را جبران نمایند (روس،[۲۶] ۱۹۹۸ به قنل از میلر و مور، ۱۳۸۵، ص ۳۱).

برند، برای سازمان‌های مزایای دیگری نیز دارد. در زیر به تعدادی از آنها اشاره می‌شود (میلر و مور، ۱۳۸۵).

 

 

مصرف‏ کنندگان از نظر سن، درآمد، میزان تحصیلات، سلیقه و عوامل دیگر با یکدیگر تفاوت بسیاری دارند. رفتار مصرف‏کننده تحت تأثیر خصوصیات فردی و فرایند تصمیم‏ گیری او قرار می‏گیرد. خصوصیات فردی از چهار عامل اصلی فرهنگی، اجتماعی، شخصی و روانی تشکیل می‏شود. در ادامه هر یک از این عوامل به اختصار توضیح داده می‏شوند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

 

الف) عوامل فرهنگى

عوامل فرهنگى داراى بیشترین و عمیق‌ترین تأثیرات بر رفتار مصرف‏کننده هستند. به عنوان نمونه‏ای از عوامل فرهنگی می‏توان به فرهنگ، خُرد‌ه‌فرهنگ، طبقه اجتماعى و … اشاره نمود.

ب) عوامل اجتماعى

رفتار مصرف‌کننده تحت تأثیر عوامل اجتماعى نیز قرار مى‌گیرد. این عوامل اجتماعى از گروه‌هاى کوچک، افراد فامیل و جایگاه و نقش اجتماعى مصرف‌کننده تشکیل مى‌شوند. شرکت‌ها باید هنگام تدوین خط‌مشى‌هاى بازاریابى خود این عوامل را دقیقاً مدنظر قرار دهند، زیرا این عوامل بر واکنش‌هاى مصرف‌کننده شدیداً تأثیر مى‌گذارند.

 

 

ج) عوامل شخصى

تصمیمات یک خریدار تحت تأثیر خصوصیات فردى او نیز قرار مى‌گیرد. این خصوصیات شامل سن و مرحله زندگی، شغل، وضعیت اقتصادی، سبک زندگى و شخصیت و تصویر شخصى مى‌شوند.
عکس مرتبط با اقتصاد

 

 

د) عوامل روانى

انتخاب و خرید شخص، تحت تأثیر چهار عامل روانى عمده، شامل انگیزش، درک، یادگیرى و باورها و عقاید نیز قرار مى‌گیرد.

 

 

رفتار مصرف‏کننده در محیط دیجیتال

محیط دیجیتال[۴۹] فضای مبتنی بر شبکه است که امکان ارتباط مستقیم مصرف‏ کنندگان و تولیدکنندگان همچنین ارایه‏کنندگان اطلاعات کالاها و خدمات را فراهم می‏کند. ساختار ذهنی، در مطالعه رفتار مصرف‏کننده در محیط دیجیتال بسیار مهم است زیرا مفهوم ساختار ذهنی در برگیرنده گرایشات شناختی افراد است(فرید[۵۰]،۲۰۰۶: ۹۰-۱۰۰). محیط دیجیتال می‏تواند این گرایشات و در نتیجه ساختار ذهنی افراد را تغییر داده و بدین ترتیب آنها را به‏سوی خرید سوق دهد. در این صورت ممکن است مصرف‏کننده بالقوه‏ای که تنها با انگیزه تفریح به سایت دلخواه مراجعه کرده، تبدیل به مصرف‏کننده‏ای بالفعل شده و از سایت خرید نماید. به عبارت دیگر، ساختار ذهنی لذت‏جو و تجربه‏گرا، او را به ساختار ذهنی عملگرا سوق می‏دهد. بدین ترتیب می‏توان «مدل شکل‏گیری و تأثیر ساختار ذهنی» را معرفی نمود.

رفتار ارتباطی مصرف‏ کنندگان در محیط دیجیتال

در حال حاضر به‏کارگیری رفتارهای مرتبط برای دستیابی به اثربخشی بیشتر در تصمیم‏گیری‏ها، کاهش هزینه‏ های پردازش اطلاعات، دستیابی به شناخت بیشتر مطابق با تصمیمات آن‏ها و کاهش ریسک مربوط به انتخاب از جمله تمایلات مصرف‏ کنندگان در محیط دیجیتال می‏باشد. بعد از چند مبادله موفق، مصرف‏ کنندگان به تأمین ‏کنندگان خدمات و عرضه‏کنندگان کالاها اعتماد می‏کنند. زمانی که اعتماد آن‏ها جلب گردید، آن‏ها می‏دانند که این شرکت‏های مجازی قادر به تأمین نیازها و خواسته‏هایشان می‏باشند و به آن‏ها متعهد می‏شوند.

محیط دیجیتال به مصرف‏ کنندگان کمک می‏کند تا با فراهم کردن انتخاب گسترده، ارزیابی اطلاعات، دقت و مقایسه کالاها زمان کمتری را صرف تصمیم‏ گیری نمایند. این محیط اطلاعات مقایسه‏ای و ارزیابی شده‏ای را فراهم می‏کند و ممکن است هزینه جستجوی اطلاعات و تلاش برای تصمیم خرید را کاهش دهد. اگرچه مصرف‏ کنندگان اینترنتی عمدتاً در تعامل با سیستم‏های کامپیوتری هستند و نمی‏توانند به طور فیزیکی کالای واقعی را لمس و احساس کنند، ولی آن‏ها با بهره گرفتن از اطلاعات فراهم‏شده به وسیله فروشگاه‏های دیجیتال می‏توانند به شکل الکترونیکی تصمیم‏ گیری کنند(جری[۵۱]،۲۰۰۶ :۴۵).

بنابراین بحث در مورد عوامل مهم در رفتار خرید مصرف‏ کنندگان در محیط تجارت الکترونیکی نیازمند تمرکز بر قابلیت دسترسی اطلاعات است. موفقیت در خرید دیجیتالی با توانایی استفاده از اطلاعات برای پیش‏بینی و پاسخ به نیازهای مصرف‏ کنندگان ارتباط دارد. نیاز اساسی برای ترغیب مصرف‏کننده به خرید اینترنتی عبارت است از کاهش هزینه جستجوی اطلاعات و افزایش قابلیت پیش‏بینی(زالاتمان[۵۲]،۲۰۰۳ :۱۲).

منافع زیادی برای مصرف کننده در محیط دیجیتال وجود دارد که از جمله آن‏ها می‏توان به صرفه‏جویی در زمان، افزایش سهولت و کاهش ریسک عدم رضایت خرید اشاره کرد. براساس مطالعات انجام شده، کیفیت اطلاعات و کیفیت ارتباط مصرف‏ کنندگان بر رضایت اطلاعاتی مصرف‏ کنندگان تأثیر می‏گذارد. اطلاعات فراهم‏شده توسط فروشگاه‏های دیجیتال به اطلاعات در مورد کالا و اطلاعات در مورد خدمات تقسیم می شود. اطلاعات کالا شامل نشانه‏های کالا، توصیه به مصرف‏ کنندگان و ارائه گزارش‏های ارزیابی است. اطلاعات خدمات نیز شامل اطلاعات در مورد اعضا، شیوه‏های پاسخ‏گویی، ارائه اطلاعات در مورد تحویل و سفارش کالا و تبلیغات می‏شود(زانگ و پریباتگ، ۲۰۰۵). از آنجا که ناتوانی سیستم، بخشی از خطر احتمالی است و اغلب با یک نقصان همراه است، فهمیدن اینکه خطر احتمالی چگونه می تواند بر کیفیت خدمات الکترونیکی و خشنودی مشتری های الکترونیکی تأثیر بگذارد، آسان است. لپز نیکلاس و مولینا کاستیلو (۲۰۰۸) و گفن ات ال (۲۰۰۳) بیان کردند که خطر احتمالی بر عملکرد خرید و تمایل به خرید الکترونیکی تأثیر می گذارد: خطرات بالاتر، تمایل مشتری الکترونیکی برای خرید را کم می کند. خطر درک شده احساسات خوب یابد را تحریک می کند که ممکن است عقاید، نگرش ها و تمایلات رفتاری را تغییر دهد. (پالو، ۲۰۰۳). زانگ و پری باتک (۲۰۰۵) بیان کردند که خطر احتمالی، تأثیر گذار برجسته ای بر کیفیت خدمات الکترونیکی دریافت شده توسط مشتری الکترونیکی و خشنودی مشتری دارد. به هر حال چانگ ات ال (۲۰۰۵) بازنگری مفاهیم برای مشخص کردن تأثیر خطر درک شده بر خرید آن لاین را در میان عوامل دیگر پیشنهاد کرد و نتیجه گرفت در حالی که برخی پژوهش های تأثیرات منفی عمده ای را یافته اند.

متغیر وابسته متغیر مستقل

تمایلات رفتاری مشتری
کیفیت سرویس وب

 

 

۲-۱۱٫ مدل نهایی

در تلاشی که برای این پژوهش انجام شده، یک مدل مفهومی برای آزمایش تأثیر کیفیت خدمات وب، برنگرش های مصرف کنندگان انتخاب شده در زمینه خطر احتمالی، رضایتمندی حاصل، تمایل رفتاری، تسهیلات خدماتی رضایت و تمایل رفتاری پیشنهاد کردیم مدل روابط و فرضیه های مرتبط بیان شده اند.