۱-۴-۲-گردوغبار

گرد و غبار یا ریزگرد به ذراتی بسیار کوچک و سبک با قطر کمتر از ۵ میکرون اطلاق می شود که در اثر فرسایش بادی و بیابانزایی توسط باد تا مسافت بسیار طولانی جابجا می شود. از ۴ دهه پیش تاکنون، پدیده گرد و خاک در مناطق وسیعی از جهان از جمله نواحی جنوب غرب آسیا، آسیای مرکزی، جنوب غرب آمریکای شمالی، شمال آفریقا و … که کمربند گرد و غبار جهانی گفته می شود، به فراوانی دیده شده است(سازمان محیط زیست کشور، ۱۳۹۲).
عکس مرتبط با محیط زیست

۲-۴-۲- تاریخچه­ی گردوغبار

در مریخ ریزگرد رویدادی تقریباً همیشگی است که گاه تا ارتفاع ۳۰ کیلومتری( بیش از ۵ برابر ارتفاع کوه دماوند از سطح دریا) بالا می‌رود و در فصل تابستان شدت گرفته و توفان‌های شدیدی را ایجاد می‌کند. یکی از دلایل بسیاری از انقراض‌های بزرگ تاریخ- از جمله انقراض دایناسورها پدیده ریزگرد است، زیرا این پدیده در موارد بحرانی با جلوگیری از تابش نور خورشید به زمین موجب زمستان جهانی می‌شود. نمونه‌ای از چنین رویدادی در تاریخ بشر در سال ۱۸۱۶ میلادی و به دنبال فوران کوه تامبورا روی داد که سال بی تابستان نام گرفت(ندافی، ۱۳۸۸).
در ایران سرچشمه اصلی ریزگرد باد شمال است. این باد که از خرداد تا شهریور فعال است، در شمال خاورمیانه شکل می‌گیرد و با گذر از کوه‌های ترکیه و شمال عراق، مانند قیفی به بیابان‌های عراق و سوریه سرازیر می‌شود و تا خلیج فارس و رسیدن به آب‌های آزاد پیش می‌رود. جریان‌های خشک هوای عربستان و عدم توجه به محیط زیست و بیابان‌زدایی در عراق باعث خشک‌شدن بسیاری از باتلاق‌های عراق و ایجاد نواحی غبارساز شده‌است. در گذشته سه کشور ایران، عراق، و عربستان به ‌صورت مشترک هزینه‌های مالچ[۵۲]‌پاشی این زمین‌ها را تأمین می‌کردند و تمام زمین‌ها در فصل خاصی از سال مالچ‌پاشی می‌شدند. مالچ نوعی فراورده چسبنده نفتی است که برای تثبیت شن‌های روان در بیابان‌ها استفاده می‌شود(امینی، ۱۳۹۲). جنگ عراق و تغییر رویه این دولت‌ها در دهه ۲۰۰۰ میلادی سبب فراموشی این کار، و در نتیجه افزایش ریزگرد در خوزستان، غرب ایران، و سرانجام تقریباً در سراسر ایران شد. توفان اخیر، که به گفته برخی اهالی بغداد بدترین توفان غبار زندگی­شان بوده‌است، سبب بیشترین میزان ریزگرد در سه دهه اخیر ایران شد و ترکیب غبار با آلاینده‌های شهری ریزگرد خطرناکی را تولید کرد که صدها شهروند را به بیمارستان کشاند(سازمان حفاظت محیط زیست،۱۳۹۲).
کشور ایران روی کمربند گرد و خاک جهان قرار دارد، بنابراین پدیده گرد و غبار در کشور ما امر جدیدی نیست.. در سال­های ۸۵ و ۸۶ پدیده گرد و خاک با منشاء عراق، سوریه و اردن، ایران را تحت تأثیر قرار داد و به دلیل آنکه ریزدانه­تر بود، تداوم زمانی بیشتری داشت و سطح گسترده­تری از کشور را تحت تأثیر قرار داد بطوریکه تا نواحی مرکزی و دامنه­های جنوبی البرز هم رسید و تهران را نیز مؤثر از خود نمود. خشکسالی سال­های اخیر، تغییر در رژیم هیدرولوژیکی[۵۳] منطقه با احداث سدها، کانال­های انحرافی، تغییر الگوی مصرف، تغییر الگوی کشت و تغییرات اقلیم آثار سوء این پدیده را افزایش داده است. با توجه به دلایل یاد شده، سازمان حفاظت محیط­زیست طی نامه­ای به معاون اول محترم رئیس جمهور خواستار طرح و بررسی موضوع در کمیسیون امور زیربنایی، صنعت و محیط­زیست شد. موضوع در جلسه مورخ ۳/۶/۱۳۸۷ کمیسیون تخصصی امور زیربنایی، صنعت و محیط­زیست هئیت دولت مطرح و مقرر گردید کارگروهی با مسئولیت سازمان حفاظت محیط­زیست و عضویت وزارتخانه­های نفت، جهاد کشاورزی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، کشور و نیرو تشکیل گردد و طرح جامعی در این خصوص تهیه و ظرف مدت یک ماه برای سیر مراحل قانونی تصویب به دفتر این کمیسیون ارائه شود. پس از آن هیأت وزیران در اجرای تصمیمات جلسه مورخ ۳/۶/۱۳۸۶ خود، طرح مقابله با پدیده گرد و غبار در استان­های جنوب و غرب کشور را بنا به پیشنهاد سازمان حفاظت محیط­زیست تصویب نمود و در نهایت آئین­نامه آمادگی و مقابله با آثار زیانبار پدیده گرد و غبار(ریزگرد) در کشور تهیه و به دستگاه­های اجرایی ذیربط ابلاغ گردید( سازمان حفاظت محیط­زیست، ۱۳۹۳ و ماهنامه اطلاع رسانى، آموزشى و پژوهشى شورای عالی استان­ها، ۱۳۸۷).

۳-۴-۲-تعریف گرد و غبار و تقسیم بندی آن در جهان

این پدیده در کشورهای مختلف نام­های مختلفی به خود گرفته است، مثلاً در شمال شرق هند Haboob یا بادهای موسمی، در افریقا و کشور های عربی به نام Phantom یا شبح و در بعضی مناطق Devil به معنای دیو نامیده می شوند(کردوانی،۱۳۸۶) .
طوفان­های ناشی از فرسایش بادی را به شیوه ­های مختلفی دسته بندی می­ کنند؛ یکی ازاین روش­ها تقسیم ­بندی بر اساس نوع ذرات گرد و غبار است که بر این اساس طوفان­ها به دو دسته تقسیم ­بندی می­شوند:

طوفان­های ماسه­ای

طوفان­های گرد و غبار

ماسه، ذرات خاکی با اندازه قطر ۶/۰ تا ۱ میلی متر است در حالی که گرد و غبار یا Dust به ذرات کوچکتر از ۶/۰ میلیمتر گفته می­ شود. ولی عملاً فقط ذرات گرد و غباری که زیر ۱/۰ میلیمتر قطر دارند می­توانند به مدت طولانی معلق در هوا قرار گرفته و طوفان های گرد و غبار را ایجاد کنند. گرچه شکل گیری طوفان­های ماسه­ای باعث کاهش دید می­شوند ولی چون از ذرات درشت­تری تشکیل یافته­اند فقط در مجاورت سطح زمین حرکت کرده و وارد طبقات بالاتر اتمسفر نمی­شوند. ولی طوفان­های گرد و غبار می­توانند تا ارتفاعات بالا رفته و مسافت­های طولانی را نیز در سطح زمین طی کنند. به طوری که حتی می­توانند چندین قاره را تحت تأثیر خود قرار دهند. مثلاً شمال آفریقا منبع گرد و غبار برای رسوب در جنوب اروپاست یا گرد و غبار چین در اقیانوس آرام رسوب می­ کند. در حالی که تپه­های ربع الخالی در عربستان طوفان های ماسه­ای تولید می­ کنند، درنتیجه پوشش این تپه­ها ماسه­ای است و ایجاد گرد و غبار نمی­ کند. اما شیوه­ دیری که برای تقسیم ­بندی طوفان­های گرد و غبار به کار برده می­ شود استفاده از شاخص ­هایی چون سرعت باد و قابلیت دید در هنگام وقوع طوفان است. مثلاً جوسپ[۵۴] در سال ۱۹۸۰ طوفان های اتفاق افتاده در شمال شرقی هند را به سه دسته تقسیم ­بندی کرد(موسوی، ۱۳۸۹):
١- طوفان­های گرد و غبار ضعیف: وقتی که سرعت باد برابر ۶ درجه­ی Beafort و قابلیت دید بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰متر باشد؛

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.