شکل ۳-۲- تصویر مزرعه آزمایشی سیب زمینی
شکل ۳-۳- تصویر غده‌های سیب زمینی قبل از برداشت
۳-۴- صفات اندازه‌گیری شده
۳-۴-۱- صفات فیزیولوژیک
۳-۴-۱-۱- فلوروسانس کلروفیل
جهت اندازه‌گیری فلوروسنس کلروفیل در مرحله گرده افشانی، مطابق با روش ذکر شده پرسیوال و شریفز (۲۰۰۲)^[۱۳] پنج برگ از هر تیمار در هر تکرار به صورت تصادفی انتخاب گردید. نمونه‌های برگی در بین سنسورهای سرپوش‌دار جهت سازش با تاریکی قرار داده شدند. پس از پنج دقیقه، بیشینه عملکرد کوانتومی با بهره گرفتن از اطلاعات دستگاه تجزیه‌گر عملکرد فتوسنتز (مینی‌پم)^[۱۴] مطابق رابطه ۳-۱ اندازه‌گیری شد. در این رابطه Fv تغییرات عملکرد فلورسنس و Fmبیشینه عملکرد فلورسنس کلروفیل می‌باشند (Sayed, 2003).
رابطه ۳-۱- عملکرد کوانتومی فتوسیستم II  = عملکرد کوانتومی
۳-۴-۱-۲- میزان کلروفیل نسبی (عدد اسپد)
میزان کلروفیل نسبی (یا عدد اسپد) با بهره گرفتن از اسپدمتر^[۱۵] مدل Minolta502 برای برگ در هر تیمار ثبت گردید.

۳-۴- ۲- صفات مرفولوژیک
۳-۴-۲-۱- قطر و تعداد ساقه
قطر ساقه با بهره گرفتن از کولیس دیجیتالی مدل TC1250 بر حسب میلی‌متر و در محل خروج ساقه از خاک برای چهار ساقه تصادفی انتخاب شده اندازه گرفته شد و سپس میانگین آنها محاسبه گردید. تعداد ساقه در بوته نیز ابتدا برای کل بوته‌های سطح برداشت شده شمارش گردید و در پایان میانگین آن در واحد بوته محاسبه شد.
۳-۴-۲-۲- ارتفاع بوته
ارتفاع بوته، از محل خروج ساقه اصلی از خاک تا انتهای ساقه با خط‌کش اندازه‌گیری شد.
۳-۴-۲-۳- قطر غده
در هر تیمار قطر غده پس از برداشت با بهره گرفتن از کولیس دیجیتالی مدل TC1250 اندازه‌گیری شد و سپس میانگین آنها محاسبه گردید. این صفت بر اساس اندازه به سه گروه ۳۵-۱۰، ۵۵-۳۵ و بزرگتر از ۵۵ میلی‌متر تقسیم‌بندی شدند.
۳-۴-۳- عملکرد و اجزا آن
۳-۴-۳-۱- تعداد غده در واحد سطح
تعداد غده‌های سه ردیف برداشت به طول یک متر و به مساحت ۲۵/۲ متر مربع پس از برداشت شمارش و ثبت گردید.
۳-۴-۳-۲- وزن غده در واحد سطح
وزن غده‌های سه ردیف برداشت به طول یک متر و به مساحت ۲۵/۲ متر مربع پس از برداشت با بهره گرفتن از ترازوی دیجیتالی اندازه‌گیری شد.
۳-۴-۳-۳- تعداد و وزن غده در بوته
پس از برداشت محصول با بهره گرفتن از میانگین‌گیری تعداد و وزن غده در واحد بوته محاسبه گردید.
۳-۴-۳-۵- عملکرد غده در هکتار
با استفاده از نسبت محصول در سطح یک متر مربع، عملکرد غده تازه در هکتار محاسبه گردید.
۳-۴-۳-۶- ماده خشک کل در واحد سطح
پس از برداشت محصول، وزن کل بوته‌های سطح ۲۵/۲ متر مربع قبل از جداسازی غده‌ها، اندازه‌گیری و به عنوان وزن بیوماس کل (ماده خشک کل) ثبت گردید.
۳-۴-۳-۷- شاخص برداشت در واحد سطح
با بهره گرفتن از رابطه زیر شاخص برداشت محاسبه گردید.
رابطه ۳-۲ عملکرد ماده خشک کل/ وزن غده = شاخص برداشت
۳-۴-۴- صفات بیوشیمیایی و کیفی
عناصر غذایی و برخی شاخص‌های کیفی غده بر اساس روش‌های ذکر شده توسط امامی (۱۳۸۵) و به صورت بیان شده در قسمت‌های بعدی اندازه گیری شدند.
۳-۴-۴-۱- پروتئین خام و نیتروژن

خاک‌های با شدت نفوذپذیری خیلی کم هنگامی‌که خیس هستند با خاک­های با سفره آب بالا و دائمی و یا با لایه سخت رسی و در سطح و یا نزدیک آن و یا خاک­های خیلی کم عمق (کمتر از ۳۰ سانتی متر) روی تشکیلات تقریباً غیر قابل نفوذ می­باشد.این خاک­ها دارای ضریب آبگذری خیلی کم بوده همچنین شامل جاده­ها، فرودگاه­ها، سطح منازل و مناطق مسکونی است.بافت سطحی این خاک­ها خیلی سنگین است.
clay– sandy clay– silty clay یا توده سنگی با تکتونیک خیلی کم مانند مارن، تولید هرزآب خیلی زیاد، شدت نفوذپذیری ۵/۰ – ۲۶/۱ میلی‌متر بر ساعت (مهدوی، ۱۳۷۸).
۲-۲-۸- تهیه نقشه شاخص پوشش گیاهی
شاخص تفاوت پوشش گیاهی نرمال شده^[۵۱] در تفکیک مناطق پوشش گیاهی ضعیف از خاک­های لخت و همچنین تهیه میزان نسبی پوشش گیاهی، دارای کاربرد موثر می­باشد. نقشه شاخص پوشش گیاهی تهیه شده برای منطقه، از طریق رابطه زیر محاسبه شد که این کار از طریق GIS و با بهره گرفتن از الگوریتم NDVI و استفاده از باندهای ۳ و ۴ تصاویر ماهواره لندست، در محیط نرم­افزار ArcGIS 9.3 انجام شده است.

رابطه ۲-۱۶
که در آن ETM⁺³ و ETM⁺⁴ به ترتیب باندهای ۳ (باند قرمز) و ۴ (باند مادون قرمز نزدیک) مربوط به تصاویر ماهواره­ای لندست ETM ⁺ می­باشد.
در نقشه­های NDVI بدست آمده از GIS مقادیر ارزش­ها بین ۱- تا ۱ متغیر است که ارزش ۱ یعنی پوشش گیاهی ۱۰۰ درصد و ارزش ۱- یعنی پوشش گیاهی صفر است. اما مقادیر بینابین درصد پوشش را به دست نمی­دهند بلکه حالت نسبی دارد و تابعی از درصد پوشش گیاهی است (مومنی و سراجیان، ۲۰۰۷).
۲-۲-۹- نقشه نوع استفاده از اراضی (کاربری اراضی)
اطلاع از انواع کاربری سطح زمین و فعالیت­های انسانی در قسمت انسانی و در قسمت­ های مختلف و به بیان دیگر نحوه استفاده از اراضی به عنوان اطلاعات پایه برای برنامه­ ریزی­های مختلف از اهمیت ویژه­ای برخوردار است نقشه­هایی که نمایشگر چنین فعالیت­ها در سطوح متفاوت زمینی باشد، نقشه کاربری اراضی و یا نحوه استفاده از زمین^[۵۲] گفته می­ شود. گاهی به نقشه استفاده از زمین و نقشه­های استعداد اراضی^[۵۳] با یک مفهوم برخورد می­ شود که صحیح نیست و در واقع نقشه نحوه استفاده از زمین است که ما را به سوی تهیه نقشه استعداد یا قابلیت اراضی هدایت می­ کند (زبیری و مجد، ۱۳۷۸). نقشه کاربری اراضی در محیط GIS با بهره گرفتن از تصاویر ماهواره­ای به طریقه تفسیر چشمی تهیه شد.
۲-۲-۱۰- تقسیم ­بندی حوزه آبخیز به واحدهای هیدرولوژیکی و واحدهای کاری مناسب
در مطالعات آبخیزداری به منظور شناخت هر چه بیشتر خصوصیات هیدرولوژیکی جهت اجرای برنامه‌های حفاظت خاک و یا ایجاد یک مدل هیدرولوژیکی، همچنین تعیین اولویت در اجرای برنامه‌ها و سهولت در تدوین برنامه زمان­بندی شده به منظور اجرای برنامه‌های آبخیزداری، حوزه آبخیز را به چند واحد هیدرولوژیکی و یا واحد کاری مناسب تقسیم‌بندی می­ کنند در عمل برای مطالعات مختلف، به ویژه در مورد حوزه ­های آبخیز بزرگ، حوزه­ آبخیز را به چند زیر­حوزه^[۵۴] تقسیم می­ کنند. به منظور تفکیک منطقه­ مطالعاتی به زیرحوزه­های فرعی، نحوه تقسیم ­بندی، تحت تاثیر عوامل متعددی صورت می­گیرد که از اصلی­ترین عوامل، می­توان به موارد زیر اشاره کرد:
- وضعیت شبکه­ هیدروگرافی حوزه­ آبخیز
- مساحت حوزه آبخیز
- مناطق خسارت دیده از سیلاب و یا در معرض خسارت
- نیاز­های مرتبط با اهداف مطالعه
برای تقسیم حوزه آبخیز مورد مطالعه به واحد­های هیدرولوژیک مختلف، باید تمامی رودخانه­ها، آبراهه ­های اصلی و فرعی دقیقا مشخص و با مقیاس مناسبی ترسیم شوند که می­توان از نقشه­های توپوگرافی و عکس­های هوایی با مقیاس مناسب استفاده کرد که خود به عوامل مختلف از جمله مساحت حوزه آبخیز، هدف و دقت لازم بستگی دارد.
هر حوزه آبخیز ضرورتا به وسیله یک خط تقسیم، از حوزه آبخیز مجاور جدا می­ شود. خط تقسیم از خط­الراس تپه ماهور­ها و کوه­های موجود در اطراف حوزه آبخیز از بالاترین و مرتفع­ترین نقاط بین دو حوزه آبخیز مجاور عبور می­ کند. گاهی ممکن است در داخل حوزه آبخیز قله­ای بلندتر از نقاط دیگر روی خط تقسیم مشاهده شود. اما وجه تمایز اصلی در تشخیص این امر وجود رواناب تپه، کوه و کوهسار است که به رودخانه اصلی حوزه آبخیز وارد می­ شود. به عبارت دیگر از مشخصات اصلی یک حوزه آبخیز، وجود یک مسیل یا رودخانه است که تمامی رواناب حوزه آبخیز نهایتا بدان می­رسد و در واقع رودخانه، زه­کش اصلی تمام سطح حوزه آبخیز تا نقطه مورد نظر است.
۲-۲-۱۱- تعیین مساحت حوزه آبخیز سمبورچای و واحدهای هیدرولوژیکی آن
بارزترین مشخصه حوزه مساحت آن است. دبی سیلاب­ها و حجم رواناب حوزه به طور مستقیم به مساحت حوزه بستگی دارد. مساحت حوزه آبخیز یکی از عوامل مهم فیزیوگرافی بوده و دبی­های حداکثر، حداقل، متوسط سالانه و شکل هیدروگراف (آب­نمود) بدان بستگی دارد. در حوزه ­های آبخیز بزرگ شکل هیدروگراف به شکل کشیده و پخ است، در حالی که در حوزه ­های آبخیز کوچک هیدروگراف به شکل نوک تیز می­باشد. محدوده­ حوزه آبخیز از روی نقشه­های توپوگرافی و یا DEM در GIS قابل استخراج است.
عموما مساحت حوزه آبخیز را بر حسب کیلومترمربع و یا هکتار بیان می­ کنند. ابزاری به نام پلانیمتر برای اندازه ­گیری حوزه آبخیز وجود دارد، اما در حال حاضر از GIS بدین منظور بهره­ گیری می­ شود. گاهی در حوزه ­های آبخیز کوچک در مناطق دشتی و با پستی بلندی کم از نقشه­ برداری و سیستم موقعیت­یاب جهانی نیز بدین منظور استفاده می­ شود.
حوزه ­های آبخیز کوچک‌تری که در روی شاخه­ های فرعی جدا شده ­اند، واحدهای هیدرولوژیک و واحدهایی که دارای ورودی و خروجی هستند، واحدهای غیر مستقل نام­گذاری شده ­اند. خط تقسیم حوزه آبخیز در هیچ نقطه­ای به استثنای انتها یا نقطه خروجی حوزه آبخیز، آبراهه­ ها و رودخانه­ی اصلی را قطع نمی­کند.
برای اندازه‌گیری مساحت حوزه سمبورچای و هر یک از واحدهای کاری ازدر ArcGIS، از نرم­افزار XTools استفاده شد.
۲-۲-۱۲- رتبه ­بندی آبراهه ­های حوزه آبخیز
شبکه­ رودخانه به مجموعه آبراهه ­هایی گفته می­ شود که در سطح حوزه عمل تخلیه رواناب را بر عهده دارد. برخی از آبراهه­ ها به صورت رودخانه­های دائم، برخی به صورت فصلی و بعضی دیگر مسیل­هایی هستند که فقط در هنگام بارندگی ممکن است آب در آن‌ ها جاری باشد. در رودخانه­های دائم بیش از ۹۰ درصد اوقات سال آب جاری است، از طرف دیگر رودخانه­های فصلی بیش از ۵۰ درصد ایام سال را خشک می­باشند. در یک حوزه آبخیز ممکن است هر سه نوع رودخانه­ی مذکور وجود داشته باشد. ولی در حوزه ­های مناطق خشک قسمت اعظم آبراهه­ ها را خشک رودها یا مسیل­ها تشکیل می­دهد. هر چه شبکه­ رودخانه­های یک حوزه تکامل یافته­تر باشد تخلیه رواناب از آن حوزه بهتر و ساده­تر انجام می­ شود.
نظام یا ترتیب آبراهه‌ها در حقیقت چگونگی و یا درجه انشعاب رودخانه در یک حوزه آبخیز است. در تعیین ترتیب نظام آبراهه‌های حوزه سمبورچای از روش هورتون- استرالر^[۵۵] پیروی شده است.آبراهه­ای که هیچ انشعابی نداشته باشد و از منبع منشا می­گیرد، به عنوان آبراهه درجه اول طبقه ­بندی شده است. از به هم پیوستن دو آبراهه درجه اول یک آبراهه با رتبه دو تشکیل می­ شود. از پیوستن آبراهه ­های با رتبه W به آبراهه با رتبه W+1 تغییری در رتبه آبراهه با درجه بالاتر یعنی W+1 حادث نمی­ شود. همیشه آبراهه اصلی بالاترین رتبه را خواهند داشت. نحوه اتصال انشعابات در شبکه رودخانه­ها بسیار متفاوت است. انشعابات رودخانه در اکثر مناطق حوزه آبخیز سمبورچای به شکل شاخه درختی و در مواردی به طور موازی و یا داربستی است.
۲-۲-۱۳- طول آبراهه اصلی
آبراهه اصلی به رودخانه­ای گفته می­ شود که در خط القعر حوزه جریان داشته و رواناب زیرحوزه­های مختلف به آن می­ریزد. زمان تمرکز حوزه و زمانی که دبی سیلاب­ها به نقطه اوج می­رسد به طول آبراهه اصلی بستگی دارد. طول آبراهه­ی اصلی معمولا با علامت L و بر حسب کیلومتر نشان داده می­ شود. آبراهه­ی اصلی معمولا طولانی­ترین مسیر هیدرولیکی آب در سطح حوزه است.
۲-۲-۱۴- تعیین ضریب شکل زیر حوزه ­های مورد مطالعه
شکل حوزه آبخیز از پارامترهای موثر در دبی پیک حوزه آبخیز است، به طوری که با مساوی بودن سایر شرایط فیزیکی، دبی پیک حوزه ­های آبخیز گرد یا نزدیک به دایره، بیشتر از حوزه ­های آبخیز کشیده خواهد بود. حوزه‌های آبخیز از نظر شکل ظاهری دارای شکل‌های گوناگون می‌باشند، تأثیر شکل حوزه بر رواناب سطحی و هیدروگراف سیل محرز و این موضوع را عده زیادی از هیدرولوژیست­ها مورد بررسی قرار داده‌اند. در این تحقیق از روش گراویلیوس استفاده شده است که از طریق فرمول زیر قابل محاسبه است:
رابطه ۲-۱۷
که در آن: C، ضریب گراویلیوس؛ P، محیط حوزه به کیلومتر؛ A، مساحت حوزه به کیلومترمربع می­باشد.
۲-۲-۱۵- تعیین رواناب حاصل از شدت بارش نیم ساعته و یک ساعته با دوره بازگشت ۲ سال و ۱۰ سال
برای برآورد رواناب حاصل از شدت بارش­های نیم ساعته و یک ساعته با دوره بازگشت­های ۲ و ۱۰ سال ابتدا نقشه شدت بارش نیم ساعته و یک ساعته را با دروه بازگشت ۲ سال و ۱۰ سال، و نقشه سرعت ثابت نفوذ خاک را تهیه کرده و در محیط نرم­افزار ArcGIS با بهره گرفتن از گزینه Spatial Analyst با دستور Rastercalculator اختلاف آن­ها بدست آمد، اگر اختلاف بدست آمده منفی باشد به این معنی است که روانابی تولید نمی­ شود و اگر اختلاف بدست آمده مثبت باشد همان مقدار رواناب حاصل از شدت بارش مورد نظر است. سپس برای تعیین میزان رواناب حاصل از شدت بارش در هر واحد کاری در محیط نرم­افزار ArcGIS با بهره گرفتن از گزینه Spatial Analyst و گزینه Zonal Statisticsنقشه رواناب حاصل از شدت بارش را با نقشه واحد کاری قطع داده تا میزان رواناب در هر واحد کاری تعیین شود.
۲-۲-۱۶- برآورد مقادیر رواناب در هر یک از واحدهای هیدرولوژیک
این پارامتر یکی از اصلی­ترین شاخص­ های مربوط به رواناب­های سطحی می­باشد که در اکثر مطالعات مربوط به رواناب و فرسایش از آن استفاده می­ شود (فونتس^[۵۶] و همکاران، ۲۰۰۴). مقدار رواناب در یک حوزه­ آبخیز با مقدار باران و برف ماهانه و سالانه‌ای که در حوزه ریزش می‌کند ارتباط مستقیم دارد. اما عوامل دیگری از جمله وضعیت خاک حوزه و پوشش گیاهی در تعیین میزان رواناب سطحی مؤثر است. در دنیای وابستگی­ها کمبود آب و مواد غذایی در مناطق خشک دردناک‌ترین مسائل اجتماعی را فراهم آورده و موجب عدم توسعه اقتصادی در این­گونه نواحی شده است. این در حالی است که سالانه حجم بسیار زیادی از جریان­های سطحی در این مناطق به دلیل عدم کنترل از دسترس خارج شده و به هدر می‌رود.
بدیهی است نخستین گام استحصال این منابع، برآورد دقیقی از پتانسیل و حجم جریان‌های سطحی سالانه می‌باشد. اما مشکل اساسی در مورد برآورد آبدهی حوزه‌های آبخیز نبود ایستگاه آب‌سنجی در خروجی حوزه می‌باشد. امروزه مدل­های کامپیوتری به انجام این امر کمک فراوان کرده ­اند اما در طرح­های کوچک اگر دسترسی به این مدل­ها وجود نداشته باشد می­توان از روش­های ساده تجربی استفاده کرد که از دیرباز در مطالعات هیدرولوژی مورد توصیه قرار گرفته است. البته کارایی و مناسبت این روش­ها در مناطق جغرافیایی مختلف منوط به دستیابی به اطلاعات مورد نیاز آزمون­های مربوط می‌باشد.
روش­های تجربی مبتنی بر قانون علت و معلول می‌باشند. به این ترتیب که حوزه­ آبخیز مانند یک سیستم باز می‌باشد که دارای یک سری ورودی می‌باشد به نام بارش که در سیستم حوزه­ آبخیز تغییر و تحولاتی روی آن صورت می‌گیرد و به صورت خروجی رواناب و رسوب ظاهر می‌گردد.
به این ترتیب می‌توان گفت روش­های تجربی شامل روابط و معادلاتی می‌باشند که با بهره گرفتن از تجزیه و تحلیل آمار و اطلاعات موجود و خصوصیات منطقه تعیین گردیده و جهت تخمین پارامترهای هیدرولوژیکی همان منطقه­ خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد و لذا نمی‌توان از آن‌ ها در سایر نقاط بهره گرفت. ولی برخی از این روش­ها دامنه­ کاربرد وسیع‌تری داشته و می‌توان با اعمال اصلاحات یا انتخاب ضرایب مناسب، در سایر مناطق مشابه به­کار گرفت.
تاکنون روش­های تجربی متعددی جهت برآورد رواناب سطحی ابداع گردیده است. این روش‌ها معمولاً به چهار گروه زیر تقسیم‌بندی می‌شوند.
الف) ضرایب رواناب سطحی
ب) روابط بین بارندگی و رواناب
ج) روش‌های مربوط به کمبود جریان سطحی
د) روش‌های مربوط به استفاده از مشخصات فیزیوگرافی
روش­های مبتنی بر ضرایب رواناب سطحی و رابطه بارندگی و رواناب، بیشتر جنبه محلی داشته و فقط با شرایط خاص فیزیکی و آب و هوایی همان حوزه‌ها قابل کاربرد می‌باشد. اما روش­های برآورد رواناب با بهره گرفتن از کمبود جریان سطحی و مشخصات فیزیوگرافی با در نظر گرفتن عوامل فیزیکی و اقلیمی، نتایج قابل قبول‌تری ارائه می‌دهند.
۲-۲-۱۶-۱- رابطه جاستین
جاستین تحقیقات گسترده‌ای بر روی رابطه­ بین میزان بارندگی و رواناب سالانه تعداد زیادی از حوزه‌های آبخیز در شرایط مختلف آب و هوایی به عمل آورد و نتایج خود را به صورت فرمول زیر که تابع سه پارامتر بارندگی، درجه حرارت و شیب حوزه می‌باشد، ارائه داد.
رابطه ۲-۱۸
که در آن: R، رواناب سالانه به سانتی­متر؛P، بارندگی متوسط سالانه به سانتی­متر؛ T،دمای متوسط سالانه به سانتی ­گراد.
در این مطالعه جهت تعیین مشخصات رواناب در زیر حوزه‌های منطقه­ مورد مطالعه از روش تجربی جاستین به دلیل ساده بودن پارامترهای آن‌ ها و همچنین بالا بودن دقت نسبی آن‌ ها استفاده شده است. لازم به ذکر است که برای تعیین مقادیر متوسط بارش و متوسط دما در حوزه مورد نظر از نتایج مطالعات هواشناسی حوزه استفاده شده است که بر اساس روابط زیر تعیین می‌گردند.
رابطه ۲-۱۹ T=-0.003H+15.14 , R²=۰.۸۲۴
رابطه ۲-۲۰ P=0.050H+275.2 , R²=۰.۶۲۵
در این تحقیق برای برآورد رواناب فصلی، ابتدا با روش جاستین ارتفاع رواناب سالانه در هر زیر حوزه محاسبه شد و سپس متوسط بارش فصلی محاسبه شد و سهم آن از بارش کل به درصد تعیین شد سپس با توجه به درصد بارش فصلی نسبت به بارش کل می­توان ارتفاع رواناب فصلی را با توجه به ارتفاع رواناب سالانه تعیین کرد.
۲-۲-۱۷- برآورد حجم رواناب فصلی و سالانه حوزه آبخیز سمبورچای

- تقسیم بندی دانش بر مبنای بعد(جعفری مقدم سعید ۱۳۸۵، ۹۵).
در بررسی منابع علمی موجود، رایجترین نوع طبقهبندی محتوای دانش یاد شده، طبقهبندی آن با دانشضمنی و دانش آشکار یا دانش رسمی و دانش غیررسمی است. دستاوردهای کارکنان دانشی که به صورت گزارشها، اوراق، طرحها، برنامهها، یادداشتها و… ایجاد و نگهداری میشود، دانش رسمی سازمان را تشکیل میدهد. سازمانهای دانشی، به آسانی و به صورت مرتب، دانش رسمی را گردآوری و نگه داری می کنند و به آن به عنوان حافظه سازمانی اطمینان دارند. نوع دیگر دانش سازمانی، دانشی است که در فرایند ایجاد دانش رسمی نقش دارد و در واقع، زمینه ساز و زیربنای دانش سازمان است. این نوع دانش در قالب ایدهها، واقعیتها، مفروضات، فهمها، پرسشها، تصمیمها، حدس و گمانها، داستانها و دیدگاه ها عینیت مییابد. اهمیت این نوع دانش برای سازمان و کارکنان به اندازه دانش رسمی است، اما این نوع دانش، دانشی زودگذر و ناپایدار است، دانشی سرکش است که تصرف و تسخیر آن برای سازمان فوق العاده دشوار است. این دانش فرایند مدار را دانش غیررسمی سازمان مینامند. به بیان دیگر، سازمانها دارایی ارزشمندی را در قالب دانش غیررسمی خود دارند که در میان کارکنان دانشی آنها رایج است، اما این دارایی معمولا تنها درحافظه جمعی افراد سازمان زنده است، لذا به نحوی ضعیف و ناکارآمد حفاظت و مدیریت میشود. واقعیت آن است که حفظ ونگه داری دانش ارزشمند سازمان با موانع فرهنگی و فنی قابل توجیهی روبرو است. اهمیت دانش ضمنی را اولین بار پلینی در سال ۱۹۴۸ مورد توجه و تأکید قرار داد. این دانش، دانش نانوشته سازمان است که بیانگر میزان تجربه و مهارت کارکنان است (ستاری قهفرخی ۱۳۸۶، ۹۸). در نقطه مقابل دانش ضمنی، دانش صریح وجود دارد که دارای قابلیت کدگذاری و بیان از طریق گویش است (جلالی و همکاران ۱۳۸۴، ۸۵). تفاوت میان دانش ضمنی و صریح سازمانی تفاوت میان “چه چیز دانستن” و “چگونه دانستن” است که در آن “چگونه دانستن” سازمان، “چه چیز دانستن” را به عمل در میآورد. هنگامی که کارکنان شرکت را ترک میکنند، دانش صریح حفظ میشود، و دانش ضمنی پیوسته با کارکنان از دست میرود (منوریان و همکاران ۲۰۰۷، ۶۹).

۲-۳-۳ سیستمهای مدیریت دانش
سیستمهای مدیریت دانش^[۱] به استفاده از فناوری نوین اطلاعات (مثل اینترنت، شبکه داخلی، شبکه خارجی، فیلترهای نرم افزاری، انبارهای داده)، برای سازماندهی، ارتقاء و تسریع مدیریت دانش درون و برون سازمانی، اشاره دارند (فرخ نژاد قادری ۱۳۸۸، ۱۳۵). سیستمهای مدیریت دانش، در پی آن هستند که با فرآهم آوردن امکان دسترسی گسترده به مهارت سرمایه انسانی سازمان، به آن در تطابق با شرایطی نظیر ریزش نیروها، تغییرات سریع و کوچک شدن اندازه سازمان، کمک کنند. یک سیستم مدیریت دانش فعال، شش گام را در یک چرخه دنبال می کند (جعفری مقدم ۱۳۸۵، ۱۰۰). (مطابق شکل ۲-۲). دلیل چرخه مانند بودن سیستم، بهبود پویایی آن در طول زمان است. در یک سیستم مدیریت دانش مناسب، دانش هرگز تمام نمیشود، زیرا با گذشت زمان، محیط تغییر میکند و دانش برای اینکه این تغییرات را منعکس کند باید به روز شود .چرخه سیستم مدیریت دانش به صورت زیر، عمل میکند.

شکل ۲-۱: چرخه سیستم مدیریت دانش

1. 1. خلق دانش^[۲]: دانش هنگامی که افراد، روش های نوین انجام کارها را دریافته یا مهارت جدیدی کسب مینمایند، خلق میشود. گاهی اوقات دانش خارجی، وارد سازمان میشود.

1. 1. کسب دانش^[۳]: دانش جدید باید ارزشمند تلقی شود و به صورتی معقول، ارائه گردد.

1. 1. پالایش دانش: دانش جدید، باید با شرایط، تطبیق داده شود و بدین ترتیب کاربردی گردد. اینجااست که بینشهای انسان (قابلیت‌های ضمنی) باید در راستای حقایق عینی، به کار گرفته شوند.

1. 1. ذخیره دانش: سپس دانش مفید باید به شکلی منطقی در یک مخزن دانش، به گونهای ذخیره شود که دیگران نیز در سازمان بتوانند به آن، دسترسی داشته باشند.

1. 1. مدیریت دانش: دانش، مانند یک کتابخانه، باید به روز نگه داشته شود. بررسیهای لازم جهت تأیید مرتبط بودن و صحیح بودن آن، باید دائماً انجام شود.

1. 1. اشاعه دانش: دانش باید همیشه و همه جا در قالبی مناسب، برای هر کسی که در سازمان به آن نیاز دارد، قابل دسترس باشد.

۲-۳-۴ اهمیت مدیریت دانش
با توجه به آنچه گفته شد، برخورد هوشمندانه با منبع دانش، عاملی مؤثر و مهم در موفقیت سازمانها به شمار میرود. توجه به مدیریت دانش به دلایل زیر دارای اهمیت است:
- دانش موتور تولید کننده درآمد
- دانش یک دارایی مهم و استراتژیکی سازمانی
- رشد روز افزون مشاغلی که بر پایه ایجاد و استفاده از دانش قرار دارد
- همگرایی فناوریهای اطلاعات و ارتباطات و آمدن ابزارهای جدید در این زمینه
اگر کشورهای در حال توسعه همچون کشورهای توسعه یافته به دانش توجه نکنند، فاصله علمی اقتصادی بین کشورهای ثروتمند و فقیر افزایش مییابد.
اشتغال زایی: در سال ۲۰۰۲، ۸۰ درصد شاغلان در پستهای مرتبط با دانش، در کارهای خدماتی، سازمانهای پیشرفته، مشغول به کار بودهاند.
اقتصادی: نزدیک به ۸۰ درصد ارزش افزوده در سازمانها، از راه دانش به دست آمده است و میتوان مزیت رقابتی، تکنولوژی و تحول سازمانی را نیز اضافه نمود(علامه و همکاران ۲۰۱۱، ۷۹).
۲-۳-۵ کارکرد مدیریت دانش
محققی به نام “کارول گرلیک^[۴]” کارکردهایی برای مدیریت دانش برشمرده است که معرفی آنها در جهت درک رسالت مدیریت دانش در سازمان بسیار مفید است. در واقع نتایج مطالعات این محقق نشان میدهد که سازمانهایی که نسبت به اقدامات مدیریت دانش بیتوجه باشند از آنچه آموختهاند بیبهره میمانند و از اشتباهات خود نمیتوانند درس بگیرند. این کارکردها عبارتند از:
- یادگرفتن از آنچه هر فرد میداند
- یادگرفتن از آنچه گروه و تیم میداند
- یادگرفتن از آنچه سازمان میداند
- یادگرفتن از آنچه فرد، گروه و سازمان نیاز دارد بداند
- سازماندهی و نشر آموختهها و یادگیریها به صورت مؤثر، کارا و آسان
- آموزش و نشراطلاعات و دانش به گونهای که افراد را قادر سازد تا در جهت اهداف سازمان گام بردارند.
- هم راستا کردن استراتژی دانش با استراتژی کسب و کار(دارمی ۱۳۸۶، ۸۱).
۲-۳-۶ مراحل مدیریت دانش
برای اعمال مدیریت دانش مراحل نه گانهای را به شرح زیر بر میشمارند(حسینی ۱۳۸۵، ۳۷):
تمرکز: شناسایی فرآیندهای اساسی سازمان چون نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدها.
یافت: شناسایی مواردی که نیاز به شناخت دارند.
استخراج: بیرون کشیدن دانسته ها، تجربیات، دانش فنی افراد مجرب وکارآزموده.
بهینه سازی: بهینه سازی امکانات وشرایط مورد نیاز برای عملکرد و بهینه سازی دانش از طریق کاربردی کردن آن.
سازماندهی: تجزیه و تحلیل دقیق، سازماندهی مناسب وکشف ارتباط بین اجزای دانش.
اشتراک: فراهم آوردن زمینه های اشتراک دارایی های دانش افراد با یکدیگر.
پیاده سازی: ایجاد نظام های ذخیره و بازیابی به عنوان حافظه یک سازمان و آموزش افراد در دستیابی به آن.
ارزیابی: ارزشیابی دانش موجود و ارائه آنها براساس مؤثر بودن و الگوهای استفاده.
سازگارکردن: آموزش افراد مبتنی برنحوه ثبت و ضبط آموختههای خود و بهبود نتایج حاصل از بکارگیری داراییهای دانش(حسینی ۱۳۸۵، ۳۹).
۲-۳-۷ مدلهای دانش و مدیریت دانش
مدلهای مختلفی در زمینه دانش و مدیریت دانش، از زمان های اولیه شکلگیری مدیریت دانش در منابع مختلف ارائه شده است که ما سعی کردهایم در این میان به مدل هایی که دربرگیرنده سایر مدلها است و از نظر زمانی زیاد دور افتاده نیست، بسنده کنیم.
۲-۳-۷-۱ مدل مفهومی مدیریت دانش
این مدل بر سه محور داده، اطلاعات و دانش از طریق دانش ضمنی و تلویحی در تولید دانش دخالت دارد و بر اهمیت سیستمهای اطلاعاتی به عنوان یک فاکتور ورودی عمده در تولید، تأکید میکند. با بهره گرفتن از دانش تلویحی، اسناد، منابع داده های مستند و گزارشات به درک، قضاوت و تجربه از طریق دانش ضمنی می رسد (میرتل بچ ۲۰۰۳، ۴۷).
۲-۳-۷-۲ مدل حلزونی دانش
این مدل الگویی را ارائه میدهد که به شناخت و اجرای مدیریت دانش یاری میرساند. این مدل با دانش همدلی، دانش تعلقی، دانش سیستمی و دانش عملی همراه است و تا زمانی که به دانش مشخصی تبدیل نشود، قابل تنظیم و توزیع در سازمان و ایجاد دانش جدید نخواهد بود. به علاوه، مجموعهای از دانشهای نهفته و آشکار مجزا حتی اگر با یکدیگر نیز ترکیب بشود، پایگاه ارزشی سازمان را گسترش نخواهد داد. ایجاد دانش سازمانی نیازمند تعامل مداوم بین حالتهای مختلف دانش است. نوناکا الگوی مارپیچ دانش را ارائه کرده است. دانش در هر وضعیتی بایستی به محتوایی تبدیل شود که برای سازمان قابل تبدیل باشد. به طور مثال، هنگامی که در بخش حشر و نشر کار می کنیم، چیزی را تولید میکنیم که نوناکا آن را دانش همدلی مینامد، یعنی الگوهای ذهنی مشترک درباره چیزی که باید اتفاق بیفتد یا مهارتهای فنی مشترک درباره نحوه اجرای کار. به همین ترتیب نمودار ساختن، دانش تعلقی را به وجود میآورد. ترکیب کردن، دانش سیستمی و در نهایت جذب کردن، دانش عملی را ایجاد میکند. نخستین مرحله تبدیل مارپیچی را می توان به این حالت شرح داد (نوناکا ۲۰۰۳، ۶۴).
نوناکا این نظریه را با بعد جدیدی از مارپیچ نشان میدهد (نوناکا ۲۰۰۳، ۶۵).
مدل حلزونی به شرح زیر به تجزیه دانش میپردازد:
الف) تولید دانش

رابطه فوق بیانگر اینست که به طور مجانبی برای  ، می‌باشد. نیز دارای ارزش اولیه صفر می باشد.

در ادامه فرض کرده یک مجموعه متشکل از  سهم (   ) تعریف شود. به طوریکه قیمت هر سهم به صورت رابطه بعدی نشان داده می‌شود:

می‌توان رابطه فوق را به صورت دیفرانسیل نشان داد:

لذا می‌توان بازار را که یک مجموعه متشکل از  سهم می‌باشد را به صورت زیر و با نماد  تعریف نمود:

در این مرحله، وان بر اساس مطالعات محققینی مانند کاراتزاس و شریو^[۷۵](۱۹۹۱)، دوفی^[۷۶](۱۹۹۲) و کاراتزاس و کو^[۷۷](۱۹۹۶)، سبد دارایی را به صورت زیر بیان می کند:
یک سبد دارایی (  ) در بازار (  ) فرآیندی است، قابل اندازه گیری (  )، بطوریکه رابطه بعدی را برقرار می کند:
فرایند   نسبت یا وزن مخصوص هر سهم را در سبد دارایی نشان می‌دهد. توجه شود که   نشانگر نسبت تعداد سهم   به ارزش سبد دارایی می‌باشد. فرض کنید که   یک ارزش مثبت سرمایه گذاری در   در زمان  را نشان می‌دهد. بنابراین میزان سرمایه گذاری شده در  امین سهم   برابر خواهد بود با:

اگر قیمت   به اندازه   تغییر کند، تغییر ایجاد شده در ارزش سبد دارایی برابر خواهد بود با:

بنابراین تغییر کل در ارزش سبد دارایی در زمان  برابر است با:
یا به طور معادل خواهیم داشت:
بنابراین درصد تغییرات ارزش سبد دارایی بازار در زمان  تابعی از درصد تغییرات قیمت هر سهم خواهد بود که دارای رفتاری تصادفی می‌باشد. البته بایستی به این نکته اشاره کرد که نظریه سبد دارایی تصادفی از جنبه های گوناگون از ریاضیات مالی سنتی متفاوت است. استفاده از چارچوب سبد دارایی تصادفی به طور خاص برای آنالیز پیشامدهای بلند مدت یا مجانبی ارزشمند است. در ادامه جهت بررسی دقیق‌تر ویژگی رفتار بازار سهام مباحث نظری مورد نیاز برآورد یک تابع توزیع مشخص و استخراج چنین تابعی مورد بررسی و ارزیابی قرار خواهد گرفت.
۳-۳-چارچوب نظری برآورد تابع توزیع کستینگ^[۷۸]
در این بخش از مطالعه سعی بر آن است، اصول و روش شناسی علم فیزیک را در چارچوب تجزیه و تحلیل اتفاقات و رخ دادهای محیط پیرامونی، به علم اقتصاد در جهت تبیین بخش از ویژگی های یکی از مهمترین بازارها، تحت عنوان بازار سهام پیوند داده شود. لذا بعد از بیان مقدماتی، ابتدا تابع توزیع کولموگروف و استنتاج بیزی مورد بحث قرار خواهند گرفت. سپس شکل تابعی توزیع کستینگ ارائه خواهد شد.
۳-۳-۱-مقدمه
امروزه بررسی سیستم‌های پیچیده مورد توجه بسیاری از علوم قرار گرفته است. این امر به طور عمیق ریشه در پیشرفت‌های علمی در زمینه های مختلف همچون فیزیک، ریاضیات، آمار، اقتصاد، مالی و سایر علوم دارد. صاحب نظران با وجود پیچیدگی و تنوع سیستم‌ها بر این اعتقادند که مجموعه قوانین کلی و یکسانی بر تمام سیستم‌های پیچیده طبیعی و بشری حاکم می‌باشد. به طور مثال در قوانین مکانیکی می‌توان به وجود جنبش و در علم زیست شناسی به وجود مکانیزم‌های مولکولی و سلولی رایج موجودات زنده به عنوان قوانین جامع اشاره نمود. امروزه برای بررسی سیستم پیچیده بازار سهام، نیاز به بکار گیری مدل‌های نوین به شدت احساس می‌شود.^[۷۹] بازارهای سهام با طبیعتی دینامیک که ناشی از وجود ریسک‌های سیستماتیک و غیر سیستماتیک، بازیگران متعدد در صحنه داخلی و خارجی، شرایط اقتصاد جهانی و بی‌شمار عوامل دیگر که به طور لحظه ای در یک فضای چند بعدی و به طور تصادفی بر یکدیگر اثر گذارند، در شمار یکی از پیچیده‌ترین سیستم‌های موجود در اقتصاد به حساب می‌آیند.
برای تجزیه و تحلیل یک سیستم پیچیده مانند بازار سهام، می‌بایست به طرز کار اجزا و ارتباط آن‌ ها با یکدیگر پی برد. لذا در این قسمت از مطالعه، به چگونگی به‌کارگیری دانش فیزیک آماری^[۸۰] با توجه به مفاهیم اقتصادی جهت تجزیه و تحلیل سیستم پیچیده رفتار بازار سهام، پرداخته خواهد شد. باید توجه داشت که علاقه فیزیکدانان به اقتصاد اتفاقی نیست. به عنوان مثال برنولی^[۸۱] که سهم زیادی در پیش برد نظریه آمار و احتمال در قرن هیجدهم داشته، مقاله های متعددی برای اندازه گیری و کمی کردن ریسک از خود بجای گذاشته است. همچنین محققین اقتصاد فیزیک دریافته‌اند که قانون توانی^[۸۲] برای توصیف توزیع درآمد اغلب کشورها مناسب می‌باشد. این مسئله اولین بار توسط پرتو^[۸۳] مورد توجه قرار گرفت. مسئله‌ی قابل توجه در مورد قوانین توانی این است که نمودار تابع توزیع آن دارای دنباله های کشیده تری نسبت به حالت نرمال می‌باشند. دلیل این امر به خاطر تفاوت زیاد بین گروه های مختلف است. مثلاً در بحث توزیع درآمد، تفاوت بسیار زیادی بین قشرهای بالای درآمدی و قشر های متوسط به پایین وجود دارد. این امر باعث خواهد شد که فرم تابع توزیع دارای حالت کشیدگی بیشتری نسبت به حالت نرمال داشته باشد.
از آنجا که پدیده های بازار حاصل فعل و انفعالات عوامل متعددی می‌باشد، از این رو ممکن است بتوان شباهت زیادی بین مکانیک آماری^[۸۴] که در آن کنش‌های ذرات بر یکدیگر را مورد مطالعه قرار می‌گیرد و اقتصاد بازار یافت. بنابراین فیزیکدان‌ها به این اندیشه پرداخته‌اند شاید بتوان پدیده های موجود در بازار و فعل انفعالات بین آن‌ ها را با بهره گرفتن از مدل‌های متداول در علم فیزیک، توضیح داد. در این تفکر بازار یک سیستم پیچیده تلقی می‌شود که محقق به دنبال یافتن قوانین تجربی‌ای است که بتواند این سیستم پیچیده را توضیح دهد. از جمله بازارهایی که مورد علاقه فیزیک‌دانان قرار گفته بازار سرمایه می‌باشد. این مطالعه به دنبال شناخت ویژگی‌های توزیعی شاخص قیمت سهام در بازار بورس ایران می باشد. برای این منظور از تابع توزیع کستینگ به عنوان تابعی کاربردی که محققان برای پیش بینی زلزله از آن می کنند، استفاده خواهد شد. مطالعه حاضر می کوشد برآوردی کاربردی از تابع توزیع کستینگ برای بازار سهام ایران انجام دهد.
۳-۳-۲-توزیع کولموگروف^[۸۵]
در این بخش برای معرفی تابع توزیع کستینگ نیازمند ارائه مقدماتی و همچنین آشنایی با ابزارهای برآورد می‌باشد. با شروع بحث کولموگروف (۱۹۴۱) می توان مقدمات لازم را برای بیان تابع توزیع کستینگ بیان نمود. کولموگروف در نظریه ای که به نام خود وی شهرت دارد مطرح می‌کند که حرکت نوسانات انرژی به صورت آبشاری، با مقیاس بزرگ شروع می شود و سپس با نوسانات کوچک‌تر ادامه می‌یابد.
می توان این نوسانات را به وسیله تابع توزیع احتمال^[۸۶]  برای تغییرات طولی در فاصله  مشخص کرد. بطوریکه  تغییرات یک سری فرضی است که در فاصله  تغییر می کند^[۸۷]:

بنابراین سری  جز تغییرات یک سری زمانی را شامل می شود. برای روند زدایی از یک سری می‌توان از روش هودریک پرسکات^[۸۸] استفاده کرد.^[۸۹]
کولموگروف و ابوخوف^[۹۰](۱۹۶۲) فرض کردند یک توزیع لگاریتمی نرمال برای متغیر انحراف معیار  وجود دارد. تمامی برآوردهای تجربی آن‌ ها نیز این فرض را مورد تائید قرار داد. همچنین لاندا^[۹۱](۱۹۴۴) در مطالعات خود پیشنهاد نمود که نوسانات  در طول مسیر  به ازای بردار  نقش کلیدی را در نوسانات بازی می‌کند. می‌توان این نوسانات را در بازه  به صورت زیر نشان داد:

کستینگ و همکاران^[۹۲] برای یافتن توزیع غیر گوسی  فرض نمودند که در زیر سیستم‌ها^[۹۳]، مقادیر متفاوتی از  وجود دارد. اما زیر سیستم‌ها دارای توابع توزیع احتمال گوسی  می‌باشند. روش کستینگ بر مبنای تئوری بیزی استوار است. در ادامه به بررسی استنتاج بیزی پرداخته خواهد شد.
۳-۳-۳-استنتاج بیزی^[۹۴]
استدلال بیزی روشی بر پایه احتمالات برای استنتاج کردن می باشد. اساس این روش بر این اصل استوار است که برای هر کمیتی یک توزیع احتمال وجود دارد که با مشاهده یک داده جدید و استدلال در مورد توزیع احتمال آن می‌توان تصمیمات بهینه ای اتخاذ کرد.
از ابتدای دهه نود روش‌های آماری بیزین و زنجیره مارکوف مونت‌کارلو^[۹۵] به طور فزاینده ای در تحقیقات علوم مختلف مورد استفاده قرار گرفت این در حالی بود که رویکرد بیزین تا آن زمان بیشتر محتوای فلسفی و مفهومی داشت و استفاده از آن‌ ها برای کارهای کاربردی، غیرعملی البته نه غیرممکن بود. این رویه با ورود روش‌های زنجیره مارکوف مونت‌کارلو که به محققان اجازه استفاده از شبیه سازی را می‌داد، تغییر کرد. در این بخش با بهره گیری از مطالعه مارتین^[۹۶](۲۰۰۵) که با بهره گرفتن از مطالعه های جیل^[۹۷](۲۰۰۲)، جلمن و همکاران^[۹۸](۲۰۰۴) و جکمن^[۹۹](۲۰۰۰)، روش بیزی را مورد بررسی قرار داده است، به طور مختصر چارچوب روش بیزی ارائه خواهد شد.
در رویکردهای معمول و سنتی برای استنتاج آماری فرض می‌شود، پارامترها ثابت و دارای مقادیر نامشخصی می‌باشند. تابع احتمال به صورت  و یا به فرم  نشان داده می‌شود. به طوریکه  یک متغیر سری زمانی تصادفی به طول  (  ) در نظر گرفته می‌شود.  نیز برداری از پارامترهای نامعین(  ) می باشد.  نیز برداری از متغیرهای مستقل (  ) در نظر گرفته می‌شود.
با بهره گرفتن از برآوردگر حداکثر درست نمایی^[۱۰۰] مقادیر پارامترها بدست خواهند آمد. تابع درست نمایی دارای نقش اساسی در رویکرد بیزی برای آنالیز داده‌ها می‌باشد. این روش از تابع چگالی مشترک به عنوان تابعی از پارامترهای ثابت و نامعلوم استفاده می‌کند. می توان فرم کلی تابع را به صورت زیر نشان داد.

برای حل تابع درست نمایی می بایست بر اساس داده های سری زمانی مشاهده شده، مقادیر پارامترها برآورد گردد. برای انجام استنتاج درباره پارامترها، با توجه به برآورد پارامترها از یک نمونه منحصر به فرد، می‌توان با توجه به فرم توزیع نمونه گیری اقدام به محاسبه خطای استاندارد، آزمون فرضیه، ساختن فواصل اطمینان و مواردی از این قبیل نمود.
هنگام استنتاج بیزی، فرض‌های بنیادی به مقدار زیادی تغییر خواهند کرد. به طوریکه بردار پارامترهای نامعلوم  به عنوان متغیرهای تصادفی در نظر گرفته می‌شوند. درحالی‌که داده های سری زمانی  به عنوان مقادیر ثابت و معلوم در نظر گرفته می‌شوند. پارامترها، با ماهیت احتمالی^[۱۰۱] در نظر گرفته می شوند. در حالی که داده های مشاهده شده، به صورت از قبل معین^[۱۰۲] در نظر گرفته می‌شوند. در واقع توزیع پارامتر  بعد از مشاهده کردن سری  به دست خواهد آمد. این توزیع پسین^[۱۰۳] می‌تواند در چارچوب قضیه بیز به صورت  بدست آید.

توزیع پسین یک توزیع شرطی از پارامترهاست که بعد از وقوع و مشاهده داده‌ها بدست می‌آید که در مقابل توزیع پیشین^[۱۰۴]، یعنی شرایطی که توزیع قبل از مشاهده داده‌ها حاصل می‌گردد، می‌باشد. بنابراین توزیع پسین یک بیان فرضی احتمالی درباره مقادیر احتمالی پارامترها بعد از مشاهده کردن داده‌ها است. قضیه بیز مستقیماً از فروض اصلی تئوری احتمال پیروی می‌کند و برای ارتباط توزیع شرطی بین متغیرها استفاده می‌شود.  تابع درست نمایی ارائه شده به وسیله مدل احتمال است.  را اصطلاحاً توزیع پیشین می‌نامند. توزیع پیشین شامل تمام اطلاعات موجود درباره مقادیر پارامترها قبل از مشاهده داده‌ها است  نیز شامل توزیع پیش بینی کننده پیشین^[۱۰۵] است. به طوریکه می‌توان به صورت زیر نشان داد.

همچنین، رابطه  برقرار می باشد.
در اصل توزیع پسین، تابع درستنمایی را به یک توزیع احتمال با پارامترهای نامشخص تبدیل می‌کند. این بدین مفهوم است که تابع درستنمایی می‌تواند به صورت هر توزیع احتمال دلخواهی برای استخراج پارامترهای مورد نظر، تبدیل گردد. دلیلی که این امر را ممکن می‌سازد، نتیجه فرض وجود اطلاعات پیشین در تحلیل‌ها است. به منظور انجام استنتاج بیزی احتیاج است که اطلاعات پیشین درباره دو پارامتر را در نظر بگیریم. این اطلاعات پیشین بر اساس صلاح دید تحلیل گر می‌تواند برای هر دوره زمانی معین در نظر گرفته شود.
براساس مباحث فوق کستینگ و همکاران^[۱۰۶] جهت برآورد تابع توزیع احتمال غیرگوسی(  )، با بهره گرفتن از تکنیک بیزی الگوی مورد نظرشان را ارائه کردند. در ادامه به طور مشخص به بررسی تابع توزیع کستینگ پرداخته خواهد شد.
۳-۳-۴-تابع توزیع کستینگ، گاگن و هوپفینگر^[۱۰۷]
کستینگ و همکاران ابتدا در مطالعات تجربی به این نتیجه رسیدند که توزیع  گوسی و  به وسیله یک توزیع نرمال لگاریتمی قابل توصیف می‌باشد. برای بیان تغییر شکل توزیع  از غیر گوسی در مقیاس‌های کوچک به گوسی در مقیاس‌های بزرگ، کستینگ و همکاران رابطه زیر را ارائه کردند^[۱۰۸]:

تابع توزیع احتمال  بنا به فرض و بر اساس تائید شواهد تجربی در معادله کستینگ دارای توزیع گوسی می‌باشد که به صورت زیر قابل نشان دادن است.

کولموگروف، ابوخوف و کستینگ،  را دارای توزیع نرمال لگاریتمی به صورت زیر فرض نموده اند:

بطوری که  انحراف معیار  می‌باشند. در نهایت انتگرال رابطه زیر به عنوان فرم نهایی تابع توزیع کستینگ معرفی می‌شود:

نیز در خصوص اینان تحقّق می‌یابد. این گروه آن چنان در نزد خداوند متنعّمند که از این بهره‌مندی به دیگر مجاهدین راه خدا که هنوز به آنها نپیوسته‌اند، بشارت و خبر می‌دهند.
۱-۴- اجر عظیم
«فَلْیقَاتِلْ فِی سَبِیلِ اللّهِ الَّذِینَ یشْرُونَ الْحَیاهَ الدُّنْیا بِالآخِرَهِ وَمَن یقَاتِلْ فِی سَبِیلِ اللّهِ فَیقْتَلْ أَو یغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتِیهِ أَجْرًا عَظِیمًا؛^[۱۹۵] کسانى که زندگى دنیا را به آخرت فروخته‏اند، باید در راه خدا پیکار کنند و آن کس که در راه خدا پیکار کند، و کشته شود یا پیروز گردد، پاداش بزرگى به او خواهیم داد.»
در این آیه ابتدا تکلیف مؤمنان را مشخّص می‌کند که در برابر کسانی که دنیای مادّی را بر آخرت ترجیح دادند، باید جهاد کنند و حالا اگر در این جهاد کشته شوند و چه فاتح هر دو را پیروز می‌داند و پاداش عظیم می‌دهد. در این آیه شهدا را انسان‌هایی برجسته و بیدار معرفی می‌کند و آنها را پیروز واقعی این دنیا و آن دنیا و سعادتمند و فاتح و دارای مقام بلند و شاهد بر دیگر امّت‌ها معرّفی می‌کند و پاداش شهدا را خداوند بر خود مفروض می‌داند.
۱-۵- بالاترین رستگاری و پیروزی
شهادت بالاترین رستگاری و فوز عظیم است و خداوند در قرآن آن را چنین مژده و بشارت می‌دهد:
«إِنَّ اللّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الجَنَّهَ یقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ فَیقْتُلُونَ وَیقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَیهِ حَقًّا فِی التَّوْرَاهِ وَالإِنجِیلِ وَالْقُرْآنِ وَمَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللّهِ فَاسْتَبْشِرُواْ بِبَیعِکمُ الَّذِی بَایعْتُم بِهِ وَذَلِک هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ؛^[۱۹۶] خداوند از مؤمنان، جانها و اموالشان را خریدارى کرده، که (در برابرش) بهشت براى آنان باشد؛ (به این گونه که:) در راه خدا پیکار مى‏کنند، مى‏کشند و کشته مى‏شوند؛ این وعده‌ی حقّى است بر او، که در تورات و انجیل و قرآن ذکر فرموده؛ و چه کسى از خدا به عهدش وفادارتر است؟! اکنون بشارت باد بر شما، به داد و ستدى که با خدا کرده‏اید؛ و این است آن پیروزى بزرگ.»
۱-۶- پایداری و از بین نرفتن اعمال
«… وَالَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَلَن یضِلَّ أَعْمَالَهُمْ؛^[۱۹۷] … و کسانى که در راه خدا کشته شدند، خداوند هرگز اعمالشان را از بین نمى‏برد.»
از این عبارت قرآنی بر می‏آید که خداوند اعمال اینان را از بین نخواهد برد، بلکه اعمال اینان را پذیرفته و پاداش آنان را ثواب همیشگی بهشت قرار می‏دهد.^[۱۹۸]
گفتار دوم: اهمیّت و فضیلت شهادت در روایات
در روایات رسیده از رسول اکرم «» و ائمه‌ی معصومین «» اخبار بسیاری درباره‌ی شهید و فضیلت شهادت و مقام شهید وارد شده است که از آن جمله می‏توان به موارد ذیل الذکر به اختصار اشاره کرد:
در روایتی آمده است هنگامی که مجاهد به شهادت می‌رسد، فرشتگان به زمین نازل می‌شوند و او را به قصری در بهشت می‌برند که برای او تعبیه شده است و وسایل زندگی او را تا روز قیامت در آنجا فراهم می‌کنند. روز قیامت ملائکه او را نزد پیامبر اکرم «» و زیر لوای حمد می‌برند و شهید از آنجا محشر را تماشا می‌کند. هنگامی که شهید از آب کوثر سیراب شد، همسر، فرزند، پدر، مادر و اقوام خود را زیر لوای حمد جمع می‌کند و پروردگار عالم نیز به خاطر او همه‌ی‌ خویشان و خانواده‌اش را مورد بخشایش خود قرار می‌دهد و آنان در بهشت در همسایگی امام حسین «»، سرور شهیدان، سکنی می‌گزینند.

پیشوایان معصوم «» این نکته را به ما می‌آموزند که شهیدانی که با نثار جان خود در راه خدا موجب عظمت و سربلندی اسلام می‌شوند، در بهشت در جوار پیامبر اکرم «» قرار می‌گیرند و روز قیامت در صف اوّل و هم ردیف انبیا و اولیا می‌ایستند.
حضرت رسول اکرم «» در فضیلت شهیدان فرمودند:
«خداوند هفت فضیلت برای شهیدان راه خدا برشمرده است؛ با اولین قطره‌ی خونی که از بدن شهید بر زمین ریخته می‌شود، تمام گناهان او آمرزیده می‌شود؛ سر شهید در کنار دو فرشته قرار می‌گیرد و آنها گرد و خاک از چهره‌ی او می‌زدایند و به او خوشامد می‌گویند؛ از لباسهای بهشتی بر اندام شهید پوشانده می‌شود؛ در بهشت پذیرایی کنندگان برای معطّر کردن شهید بر یکدیگر سبقت می‌گیرند؛ پیش از آنکه روح از پیکر شهید جدا شود، جایگاه خود را در بهشت می‌بیند؛ در بهشت به روح او گفته می‌شود که در هر جایگاه و مقامی که می‌خواهی اقامت کن؛ شهید به وجه الله نظر می‌کند و چشمان او روشن می‌شود و شادمان از این است که از الطاف مخصوص الهی برخوردار می‌شود و خشنودی پروردگار را درک می‌‌کند.»^[۱۹۹]
حضرت علی «» نخستین کسی است که در راه مبارزه با کافران و دشمنان اسلام و به منظور برقراری عدالت و مساوات میان مسلمانان شمشیر خود را با این شعار حماسه‌آفرین که گرامی‌ترین مرگ کشته شدن در راه خداست، به کاربرد و راه جهاد را برای همگان هموار کرد. آن حضرت در نهج‌البلاغه درباره‌ی فضیلت جهاد سخنان گهرباری فرموده و از مجاهدان راه خدا ستایش و تمجید فراوان کرده است. ایشان در زمینه‌ی شهادت می‌فرمایند:
«… إِنَّ أَکرَمَ الْمَوْتِ الْقَتْلُ وَ الَّذِی نَفْسُ ابْنِ أَبِیطَالِبٍ بِیدِهِ لَأَلْفُ ضَرْبَهٍ بِالسَّیفِ أَهْوَنُ عَلَی مِنْ مِیتَهٍ عَلَى الْفِرَاشِ فِی غَیرِ طَاعَهِ اللَّهِ؛^[۲۰۰] همانا گرامی‌ترین مرگ کشته شدن است. سوگند به آنکه جان پسر ابوطالب به دست اوست، تحمّل هزار ضربت شمشیر بر من آسان‌تر از جان دادن در بستری است که در غیر طاعت خدا باشد.»
سعد بن سعد گوید:
«از امام رضا «» در مورد فرمایش مذکور امیرمؤمنان علی «» پرسیدم؛ فرمود: البتّه منظور آن است که آن ضربه‌ها در راه خدا باشد.»^[۲۰۱]
امام صادق «» نیز در بیانی به جنبه‌ی دیگری از فضیلت جهاد پرداخته و می‌فرمایند:
«مَن قُتِلَ فی سَبیلِ اللهِ لَم یَعرِفهُ اللهُ شَیئاً مِن سَیِّئاتِهِ؛^[۲۰۲] هر کس در راه خدا کشته شود، خداوند چیز از گناهانش را به او نمی‌شناساند.»
خداوند متعال، شهید را چنان در جایگاه رفیعی از عزّت و احترام و شوکت والایی قرار داده است که پس از انبیاء و اولیاء، هیچ کس با او برابری نمی‌کند و از این هم بالاتر، عزّت و احترام شهید چنان است که حتّی انبیاء نیز در برابرش تجلیل و اکرام و احترام می‌ایستند.
در همین معنا، حضرت امیرالمؤمنین «» می‌فرماید:
«خداوند در روز قیامت، شهدا را با چنان ارج و جلالی، و در چنان پایگاهی از شوکت و نورانیّت وارد عرصه‌ی رستاخیز می‌کند که انبیاء نیز ناگزیر از تکریم و احترام آنان خواهند بود. چنان که در آن رو بزرگ، اگر انبیاء از مقابل شهدا عبور کنند و هنگام عبور سوار باشند، به احترام شهدا پیاده می‌شوند و مادامی که از برابر آنها نگذشته‌اند، پای در رکاب مرکب خود نمی‌نهند. آری، خداوند شهیدان را با چنان شوکت وجلالی در عرصه‌ی قیامت حاضر می‌سازد.»^[۲۰۳]
در بیان عزّت و احترام شهید، حدیث روشنگری هست که چنین می‌گوید:
«در روز قیامت، در آن روز تاریکی که همه جا را ظلمت پوشانیده است، تنها اعمال انسان، به عنوان چراغی متناسب با میزان اعمال نیکی که هر کس انجام داده راه او را در پیش پایش روشن می‌کند. لکن، در چنان روزی، شهید از نور مخصوصی برخوردار است که راه او را به خوبی روشن می‌سازد زیرا شهید، با شهادت خود در ردیف پیامبرانی که سراپا نور الهی هستند و روشنایی جاوید دارند، قرار می‌گیرد و هم ردیف با انبیاء و علمای ربّانی، به شفاعت گناهکاران در نزد خداوند می‌پردازد.»^[۲۰۴]
امام علی «» در آخرین روزهای زندگی و کمتر از یک هفته مانده به ضربت خوردن، برای شروع پیکار مجدّد با معاویه سخنرانی هیجان‌انگیزی نمود، در این سخنرانی امام برای تقویت روانی ارتش خود، و آماده ساختن آنها برای فداکاری و پیکار صفین سخن فرمود:
«وَ أَزْمَعَ التَّرْحَالَ عِبَادُ اللَّهِ الْأَخْیارُ وَ بَاعُوا قَلِیلًا مِنَ الدُّنْیا لَا یبْقَى بِکثِیرٍ مِنَ الْآخِرَهِ لَا یفْنَى مَا ضَرَّ إِخْوَانَنَا الَّذِینَ سُفِکتْ دِمَاؤُهُمْ وَ هُمْ بِصِفِّینَ أَنْ لَا یکونُوا الْیوْمَ أَحْیاءً یسِیغُونَ الْغُصَصَ وَ یشْرَبُونَ الرَّنْقَ قَدْ وَ اللَّهِ لَقُوا اللَّهَ فَوَفَّاهُمْ أُجُورَهُمْ وَ أَحَلَّهُمْ دَارَ الْأَمْنِ بَعْدَ خَوْفِهِمْ؛^[۲۰۵] بندگان نیک خدا در ایام تیره روزی مسلمین، با تصمیم شهادت عزم کوچ کردن از این جهان نمودند، و اندکی از دنیای ناپایدار را به بسیاری از آخرت جاوید فروختند. برادران ما که در صفین، خونهایشان به زمین ریخت زیان نکردند زیرا که دیگر امروز نیستند تا شرنگ تلخ اندوه‌ها و ناروائی‌ها را بیاشامند. به خدا قسم که آنان خدا را ملاقات کردند، و خداوند پاداش آنها را به طور کامل داد، و به جایگاه آرامش پس از بیمشان برد.»
اسلام مقام شهید را بالاترین مقام معنوی می‌داند؛ رسول گرامی «» فرمودند: