امانت و رازداری
بیطرفی و صحت عمل
استقلال رأی
صلاحیتهای حرفه ای
قانون گرایی پویا
پاسخگوئی و ..(دیوان محاسبات کشور،1383).
عملیاتی:
در این پژوهش منظور از اخلاق حرفه ای در حسابداری میزان ” درستكاری”، ” صلاحیت و مراقبت حرفه ای”، ” رازداری “، ” بیطرفی و استقلال عمل “، ” رعایت رفتار حرفه ای”، ” التزام اصول و ضوابط حرفه ای ” می باشد که جهت اجرا و ارزیابی اخلاق حرفه ای،آیین رفتار حرفه ای مصوب شورای عالی هیئت وزیران درتاریخ 10/10/1382 به صورت دستورالعمل مدون تدوین گردید.
حسابداری

1-12- خلاصه­ی فصل
در این فصل ابتدا به شرح و بیان مسأله­ پژوهش، پیرامون اهمیت و ارزش پژوهش پرداخته شد. سپس اهداف پژوهش، اهمیت و ارزش پژوهش و کاربرد نتایج پژوهش بیان گردید. با توجه به اهداف پژوهش و ویژگی­های مطرح شده، شش فرضیه به منظور بررسی تاثیر دوره کارشناسی حسابداری بر آشنایی دانشجویان با اخلاق حرفه ای حسابداری (مطالعه نمونه ای استان اصفهان) ، تدوین شد. در ادامه ضمن بیان روش پژوهش و نحوه­ آزمون فرضیه ­ها، جامعه­ آماری و نحوه­ انتخاب نمونه توضیح داده شد. در پایان، روش و ابزار گردآوری داده ­ها، ابزار تجزیه و تحلیل و واژه­ های کلیدی پژوهش معرفی گردید. در فصل بعد مبانی نظری و ادبیات پژوهش بیان می گردد و در ادامه روش پژوهش بیان شده و آزمون فرضیه های پژهش انجام می گردد.
فصل دوم
ادبیات و پیشینه پژوهش
2-1- مقدمه
اخلاق حرفه‌ای یكی از مسائل اساسی همة جوامع بشری است. در حال حاضر، متأسفانه در جامعه ما در محیط كار كمتر به اخلاق حرفه‌ای توجه می‌شود. در حالی که در غرب سكولار، در دانش‌های مربوط به مدیریت و سازمان، شاخه‌ای با عنوان اخلاق حرفه‌ای وجود دارد، ولی در جامعه دینی کشور در مدیریت، به اخلاق توجه کافی نشده است. جامعه نیازمند آن است تا ویژگی‌های اخلاق حرفه‌ای تعریف، و برای تحقق آن فرهنگ‌سازی شود. امروزه بسیاری از کشورها در جهان صنعتی به این بلوغ رسیده‌اند که بی‌اعتنایی به مسائل اخلاقی و فرار از مسئولیت‌ها و تعهدات اجتماعی، به از بین رفتن بنگاه می‌انجامد. از این‌رو، كوشیده‌اند به تحقیقات دربارة اخلاق حرفه‌ای جایگاه ویژه‌ای بدهند، وقتی از حوزة فردی و شخصی به حوزه كسب و كار گام گذاشته می شود، اخلاق كار و یا اخلاق شغلی به میان می‌آید. امروزه اخلاق حرفه‌ای نقش راهبردی در بنگاه‌ها دارد و متخصصان مدیریت استراتژیك، اصول اخلاقی شایسته در سازمان را از پیش‌‌شرط‌های مدیریت استراتژیک خوب دانسته‌اند. در اخلاق حرفه‌ای، مسئولیت‌های اخلاقی سازمان در قبال محیط داخلی و خارجی است و این متمایز از حقوق كار است، اما حقوق كار نیز در آن وجود دارد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
2-2 دوره کارشناسی
کارشناسی یا لیسانس دوره‌ای از آموزش عالی است که تحصیل آن به‌طور معمول در مدت چهار سال انجام می‌شود. کسب مدرک کارشناسی بر حسب رشته، به دو صورت پیوسته و ناپیوسته امکان‌پذیر است. به کسانی که این دوره را با موفقیت به پایان برسانند، مدرک کارشناسی اعطا می‌شود.
الف) کارشناسی ناپیوسته
دوره‌ای است که پیش‌نیاز آن، مدرک کاردانی در رشته یا رشته‌های دانشگاهی است. تعداد واحد دوره کارشناسی ناپیوسته بر حسب رشته، بین ۶۵ تا ۷۰ واحد درسی است و مدت تحصیل این دوره به‌طور معمول دو سال است.برای شروع به تحصیل در این دوره دانشجویان پس از اخذ مدرک دوره کاردانی، در آزمون ورودی کاردانی به کارشناسی شرکت می‌کنند.
ب) دوره کارشناسی پیوسته
دوره‌ای است که پیش‌نیاز آن، مدرک دیپلم یا پیش‌دانشگاهی است و پذیرفته‌شدگان این دوره بر حسب رشته با گذراندن حداقل ۱۳۰ و حداکثر ۱۴۰ واحد به اخذ مدرک نائل می‌شوند. طول مدت تحصیل این دوره به‌طور متوسط ۴ سال و سقف مجاز آن ۶ سال تعیین شده است.
برای شروع به تحصیل در دوره کارشناسی پیوسته، نیاز به تکمیل دوره پیش دانشگاهی و پذیرش از طریق قبولی در آزمون سراسری است. پذیرش دانشجو در دانشگاه‌های سراسری، آزاد، پیام نور و جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

B%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%AA%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8%A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF&withJS=MediaWiki:Intro-Welcome-NewUsers.js”>غیرانتفاعی انجام می‌گیرد.
دروس تخصصی ارائه شده در دوره کارشناسی رشته حسابداری طبق مصوبه شورای عالی برنامه ریزی وزارت علوم، پژوهش ها و فناوری به تربیت زیر می باشد:

حسابداری میانه 1 و 2
حسابداری پیشرفته 1 و 2
حسابداری صنعتی 1، 2 و 3
حسابرسی 1 و 2
حسابداری و حسابرسی دولتی
حسابداری مالیاتی
اصول تنظیم و کنترل بودجه دولتی
مدیریت مالی 1 و 2
مباحث جاری حسابداری
زبان تخصصی 3 و 4 ) شورای برنامه ریزی آموزش عالی، 1391 (.
و اخلاق حرفه ای در حسابداری که ذیلا در مورد اهمیت و جایگاه آن توضیح داده خواهد شد تنها در واحد تخصصی حسابرسی 1 و به عنوان یکی از 27 سرفصل تعیین شده طبق مصوبه مذکور، تدریس می شود و این در حالی است که تخصیص زمان به تدریس واحد حسابرسی 1 در کل مدت دوره کارشناسی به 48 ساعت محدود می شود.
با توجه به رشد روز افزون جمعیت در دهه‌ های گذشته و افزایش ظرفیت دانشگاه‌ها و اقبال فراوان جوانان جویای تحصیلات و شغل به رشته حسابداری همزمان با افزایش تقاضا در بازار حرفه حسابداری در سال‌های اخیر، شاهد ازدیاد فارغ ‌التحصیلان این رشته و ورود آنها به بازار کار بوده و به نظر می‌رسد در این مورد نیز طبق معمول، کیفیت در پای کمیت قربانی شده است و اغلب فارغ‌التحصیلان در هنگام فراغت از تحصیل، فاقد هر گونه مهارت کاربردی و عملیاتی هستند.
این عارضه از ۲ طریق ایجاد و تشدید شده است:
الف- فقدان واحدهای درسی لازم و کافی و کاربردی در زمینه اقتصاد، ریاضیات، آمار و مدیریت به عنوان واحدهای درسی پایه و اصلی و اجباری در رشته تحصیلی حسابداری. به عنوان مثال، اغلب فارغ التحصیلان حسابداری، درک مناسبی از «ارزش زمانی پول»، «تورم»، «نرخ بهره»، «نرخ بیکاری»، «عرضه و تقاضا» و ارتباط آن‌ ها با یکدیگر ندارند و آثار آن را بر زندگی شخصی خود یا شرکت‌ها و موسسات نمی‌دانند.
عکس مرتبط با اقتصاد
ب-ضعف پایه‌ای اغلب ورودی‌های تحصیل در رشته حسابداری. به صورت سنتی اغلب نوجوانان و خانواده‌هایشان در هنگام انتخاب رشته دبیرستان، رشته‌های ریاضی و تجربی را انتخاب می‌کنند و سودای دکتر و مهندس شدن را در سر می‌پرورانند. لذا این افراد معمولا به صورت آگاهانه و با شناخت و مطالعه قبلی، رشته‌های علوم انسانی از جمله حسابداری را انتخاب نمی‌کنند (مگر به دلیل نداشتن حد نصاب لازم در سایر رشته‌ها) به عبارت دیگر معمولا نوجوانانی که علاقه یا استعداد یا حوصله دروس ریاضی و پزشکی و مهندسی را ندارند، وارد گروه علوم انسانی می‌شوند در بین رشته‌های علوم انسانی نیز، نه از روی علاقه و شناخت و مطالعه، بلکه تنها به خاطر بازار کارمناسب اغلب آنها رشته حسابداری را انتخاب می‌کنند. در نتیجه محصول اولیه این دانشگاه‌ها، سیل عظیم جوانانی هستند که هیچ گونه شناخت و علاقه خاصی به این حرفه نداشته و تنها برای اخذ مدرک و پیدا کردن شغل وارد آن شده‌اند. مابقی مسائل به توان و هنر نظام آموزشی دانشگاه ها که چگونه از این ورودی‌ها، خروجی مطلوب و مورد نیاز جامعه حرفه‌ای را تولید کند بستگی دارد، البته این مورد در سنوات اخیر، بهبود قابل ملاحظه‌ای یافته و تعداد دانشجویانی که با دیپلم ریاضی یا تجربی و به صورت آگاهانه و هوشمندانه و با علاقه رشته حسابداری را انتخاب کرده‌اند، افزایش یافته است.
نکته قابل عنوان در خصوص منابع و مراجع، کهنه و قدیمی بودن اغلب آنها و فاصله زیادی است که با متون روز و مباحث تازه و تخصصی حسابداری در جهان دارند به نحوی که برخی از آنها در طول ۲ دهه اخیر ثابت بوده و تغییری نکرده اند. عارضه دیگری که دراغلب فارغ‌التحصیلان و شاغلان در رشته حسابداری مشاهده می‌شود، نوعی نزدیک‌بینی، گذشته‌نگری و گذشته محوری (بهای تمام شده تاریخی)، هراس از نوآوری و خلاقیت و ضعف در تجزیه و تحلیل‌های آماری، ریاضی، اقتصاد و مهندسی است. با توجه به سرعت پیشرفت و رشد همه جانبه فضای اجتماعی و اقتصادی و پیچیده و رقابتی شدن محیط کسب و کار در حال حاضر، اتکا و استناد به گذشته و ضعف و ناتوانی در انجام و ارائه تجزیه و تحلیل‌های مالی و اقتصادی، خسارات جبران ناپذیری به دنبال خواهد داشت (ثقفی و رحمانی، 1389 ).

2-3- اخلاق
مفهوم اخلاق در منابع مختلف مذهبی، علوم تربیتی، جامعه‌شناسی و روانشناسی از دیدگاه‌های گوناگون‌ مورد بررسی قرار گرفته است. البته‌ تعریف جامع و کاملی که با فرهنگ‌ عمومی نیز آمیخته باشد کمتر به چشم‌ می‌خورد. اخلاق را می‌توان ‌”ساختار تمایلات اجتماعی‌” که معرف نظام ارزشی‌ جامعه است، تعریف کرد. در عهد کهن با توجه به بعد فاصله بین جوامع معیارهای نظام ارزشی‌ هر جامعه متناسب با شرایط اقلیمی و فرهنگی آن جامعه مشخص می‌گردید و بعضا در برخی جهات این نظام‌ها با یکدیگر تفاوت‌هایی داشتند و اکنون نیز علی رغم گسترش جوامع و ارتباطات‌ فردی با یکدیگر و کاهش ابعاد جغرافیایی، این تفاوت‌ها بعضا به قوت‌ خود باقی است و یکی از د
لایل برخوردها و مباحث و مجادلات بین جوامع نیز در حقیقت برخورد همین نظام‌های ارزشی‌ و اخلاقیات جوامع است که روی آنها حساسیت و مقاومت نشان می‌دهند. آنچه از این مقدمه منتج می‌شود آن است‌ که دو پدیده، “اخلاق‌” و “حسابداری‌” از دیرباز نیاز اساسی انسان برای زیستن‌ در کنار یکدیگر در جامعه مدنی بوده‌ است و تاکنون نیز این دو عنصر اساسی‌ قوت و اثر خود را حفظ نموده‌اند، ولی آیا هریک از این دو می‌توانند به تنهایی عامل‌ تعدیل ارتباطات اجتماعی گردند؟ کدام یک بر دیگری ارجح است و یا وجوه‌ مشترک این دو پدیده کدام است؟ در این‌ رابطه نقش و وظایف متولیان امر حسابداری و بالاخص حسابرسان با توجه به شرایط و اوضاع‌ و احوال کنونی از مواردی دیگری است (صادقی،1387).
2-4- معانی و کاربردهای اخلاق
دهخدا در لغتنامه، اخلاق را جمع خلق و خوبیها و علم اخلاق را دانش بد و نیک خوبیها تعریف کرده است، و آنرا یکی از سه بخش فلسفه یا حکمت عملیه میداند که عبارت است از تدبیر انسان نفس خود را یا یک تن خاص را.
دائره المعارف های معتبر به زبان انگلیسی غالبا علم اخلاق را رشته ای از فلسفه می دانند که به مطالعه و ارزیابی درباره خوب و بد و درست و نادرست اعمال و رفتار انسان در پرتو فضایل اخلاقی می پردازد و نظریه ای عمومی درباره چگونه زیستن ارائه می کند. در اغلب این منابع، اخلاق به سه شاخه اخلاق تحلیلی یا فرا اخلاق، اخلاق هنجاری یا دستوری و اخلاق کاربردی تقسیم می شود(علی مدد، 1389).
در کتاب فلسفه اخلاق مصباح یزدی چهار معنی و کاربرد را برای اخلاق ذکر کرده-اند که عبارتست از:
1) صفات راسخ انسان: رایج ترین و شایع ترین کاربرد اصطلاحی اخلاق در بین اندیشمندان و فیلسوفان اسلامی، عبارت است از صفات و هیأت های پایدار نفس که موجب صدور افعالی متناسب با آنها به طور خود جوش و بدون نیاز به تفکر و تأمل از انسان می شوند.
2) صفات نفسانی: گاهی منظور از اخلاق در اصطلاح اندیشمندان، هرگونه صفت نفسانی است که موجب پیدایش کارهای خوب یا بد می شود، چه آن صفت نفسانی به صورت پایدار و راسخ باشد و چه به صورت ناپایدار و غیرراسخ.
3) فضایل اخلاقی: گاهی نیز واژه اخلاق صرفاً درمورد اخلاق نیک و فضایل اخلاقی به کار می- رود. مثلاً وقتی گفته می شود «فلان کار اخلاقی است» یا «دروغ گویی کار غیراخلاقی است» منظور از اخلاق، تنها اخلاق فضیلت است.
4) نهاد اخلاقی زندگی: اخلاق در این اصطلاح، در عرض مسایلی چون هنر، علم، حقوق، دین و… قرار دارد و در عین حال متفاوت با آنها به کار برده می شود. (مصباح یزدی، 1382).
2-5- اخلاق حرفه‌ای
اخلاق حرفه ای رشته ای از اخلاق کاربردی، حاوی نظام ارزشی و باورهای جمعی صاحبان یک حرفه است که بر چگونگی رفتار، اعمال و مسئولیت های اعضای آن حرفه در مقابل جامعه، در مقابل یکدیگر و در مقابل اشخاصی که از خدمات شاغلین در حرفه استفاده می کنند، حاکمیت دارد(علی مدد، 1389).
در ابتدا مفهوم اخلاق حرفه‌ای به معنای اخلاق کار و اخلاق مشاغل به کار می‌رفت. امروزه نیز عده‌ای از نویسندگان اخلاق حرفه‌ای، از معنای نخستین این مفهوم برای تعریف آن استفاده می‌کنند. اصطلاحاتی مثل معادل اخلاق کاری[10] یا اخلاق حرفه‌ای[11] در زبان فارسی است(کاشانی،1387).
از محققان مختلف تعارف متفاوتی از اخلاق حرفه‌ای ارائه شده است:
– اخلاق كار، متعهد شدن انرژی ذهنی و روانی و فیزیكی فرد یا گروه به ایده جمعی است در جهت اخذ قوا و استعداد درونی گروه و فرد برای توسعه به هر نحو(کادزیر[12]،2009).
– اخلاق حرفه‌ای یکی از شعبه‌های جدید اخلاق است که می‌کوشد به مسائل اخلاقی حرفه‌های گوناگون پاسخ داده و برای آن اصولی خاص متصور است(هارتوگ[13]وهمکاران،2011).
– این اخلاق، دربرگیرندة مجموعه‌ای از احكام ارزشی، تكالیف رفتار و سلوك و دستورهایی برای اجرای آنهاست(پورحسینی،1389).
– اخلاق حرفه‌ای عبارت است از مجموعه‌ای از قوانین كه در وهلة اول از ماهیت حرفه و شغل به دست می‌آید(حسینیان،1381).
– اخلاق حرفه‌ای، به منزلة شاخه‌ای از دانش اخلاق به بررسی تكالیف اخلاقی در یک حرفه و مسائل اخلاقی آن می‌پردازد و در تعریف حرفه، آن را فعالیت معینی می‌دانند كه موجب هدایت فرد به موقعیت تعیین‌شده همراه با اخلاق خاص است(فرامکی،1391).
و در این میان در تعریف اخلاق حرفه‌ای به موارد زیر اشاره شده است:
1) اخلاق حرفه‌ای رفتاری متداول در میان اهل یک حرفه است.
2) اخلاق حرفه‌ای مدیریت رفتار وکردار آدمی هنگام انجام‌دادن کارهای حرفه‌ای است.
3) اخلاق حرفه‌ای رشته‌ای از دانش اخلاق است که به مطالعة روابط شغلی می‌پردازد.

 

از سال ۲۰۰۴ میلادی اینترنت فراورده ها و قابلیت های خود را معرفی می کند و توسعه می دهد و با ارائه اطلاعات از طریق متن، تصاویر متحرک، صدا و تصویر و به طور کل چندرسانه ای ها، یک سطح مشترک و میانجی حسی غنی بین انسان و رایانه ایجاد می کند که در بیشتر مواقع به کاربر امکان کنترل سرعت و توالی اطلاعات را می دهد. هوگیوین اشاره می کند که چندرسانه ای ها یک شی یا بخشی از یک سیستم اند که در آن بازنمایی از چندین دریافتگر حسی از قبیل صدا، موسیقی، متن، گرافیک، تصویر ساکن، انیمیشن و ویدئو در یک روند به هم پیوسته استفاده می شود. (Hoogeveen, 2004: 158) به طوری که اکنون می توان گفت اینترنت، سریع الرشدترین رسانه تاکنون بوده است. (Ibid, 165) بنابراین رسانه های جدید، عامل زمان و مکان و مرزهای جغرافیایی را حذف نموده و جهان را با شیوه ی جدیدی از تبادل اطلاعات مواجه نمودند. حال با دریافتی کلی از تاریخچه تطور رسانه ها به بیان انواع رسانه می پردازیم.
۴-۲ انواع رسانه:
سیر تکامل ارتباطات در بستر تاریخ زندگی انسانها را دچار تحول و تغییرات شگرفی نموده است. در مرحله اول، اختراع خط و کتابت و سپس اختراع ماشین چاپ، تحول عظیمی در گسترش و تبادل دانستنی ها ایجاد کرد. بنابراین ضمن در نظر گرفتن نقش رسانه ها در بازتولید دانش، نشر اطلاعات و یا حتی آگاهی و برانگیختن مردم باید نوع رسانه را نیز مدنظر قرار داد. پیشتر اشاره شد که هر زمان بسته به اقتضای زمانه، نیاز مردم و پیشرفت تکنولوژیک رسانه ی مخصوص و جدیدی را به بشر عرضه داشته است.
در این بین، جان فیسک تقسیم بندی سه گانه ی جالبی از رسانه ها به دست داده است : نمایشی[۶]، تصویری[۷] و مکانیکی[۸]. رسانه های نمایشی شامل صدا، چهره و بدن فردی است که از زبان گفتاری و حرکات استفاده می کند و در آن برقرار کننده ی ارتباط رسانه است. رسانه های تصویری شامل همه ی موارد نوشتاری و چاپی مثل کتاب، مطبوعات و عکس هستند که همه وجودی مستقل از ارتباط گر دارند و رسانه های مکانیکی شامل تلفن، رادیو، تلویزیون، فیلم و دستگاه های فکس و مانند آن. (راش، ۱۳۷۷: ۱۷۴)
همچنین با تاکید بر نقش موثر رسانه ها در زندگی اجتماعی است که متفکری چون مک لوهان تاریخ بشری را به سه دوره ی بسط فرهنگ شفاهی، دوران ارتباطات چاپی و دوران ارتباطات الکترونیک تقسیم می کند. همین تقسیم بندی به صراحت گویای این است که وسایل ارتباط جمعی یا رسانه ها صرفاً کاتالیزور نبوده و پدید آورنده ی اعصار نوین بوده اند. در این بخش به بررسی انواع رسانه از حیث توالی زمانی و قرار گرفتن آنها در بازه های زمانی مدرن و پست مدرن می پردازیم.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

 

 

رسانه های چاپی (کتاب و روزنامه):

-کتاب
تکامل صنعت چاپ در اروپا پس از ایجاد خط و تهیه کاغذ، دومین تحول بزرگ در زمینه ارتباطات اجتماعی محسوب می شود. مطالعات تاریخی نشان می دهد که نخستین کوشش جوامع انسانی در راه تکثیر و حفظ نوشته ها با حکاکی کلمات بر روی گل و تهیه آجر صورت گرفته است. آثار این قبیل نوشته ها در شهرهای باستانی سومر و کلده و آشور و ایلام یافت شده اند و مربوط به حدود ۳۰ قرن پیش می باشد. فنون چاپ نیز مانند تولید کاغذ نخست در چین ابداع شد. چاپ مسطح به تدریج از فرایند های مالش و مهر زدن پدیدار و احتمالا نخستین بار در حدود سال ۷۰۰ میلادی به کار برده شد. شیوه های بهتر چاپ در طول حکومت سلسله سونگ (۱۲۸۰- ۹۶۰) از جمله ساخت یک نمونه اولیه تایپ قابل انتقال پدیدار شد. اختراع ماشین تایپ قابل جا به جایی معمولا به «پی شنگ» نسبت داده می شود که در طول دوره ۸- ۱۰۴۱ از خاک رس برای ساختن حروفی استفاده می کرد که در آتش سخت می شد. روش های چاپ به وسیله تایپ قابل انتقال از اوایل قرن سیزدهم به بعد در کشور کره با پیشرفت بیشتری همراه شد. کره ای ها نخستین ملتی بودند که شکلی از ماشین تحریر متحرک فلزی، احتمالا با بهره گرفتن از شیوه هایی که برای ضرب سکه به کار می رفت، ساختند. چاپ مسطح در بخش پایانی قرن چهاردهم در اروپا پدیدار شد و در سال ۱۴۰۹ کتاب های چاپ مسطح انتشار یافت. یوهان گوتنبرگ حدود سال ۱۴۴۰ آزمایش کار چاپ را شروع کرد. او راهی برای ساختن حروف فلزی پیدا کرد تا برای ساخت و چاپ متون طولانی و زیاد از آنها استفاده کند. (تامپسون، ۱۳۷۹: ۷۸- ۷۷)
اختراع صنعت چاپ توسط گوتنبرگ در اروپا موجب شد، انسان علاوه بر ارتباط مستقیم، به ارتباط نوشتاری دست یابد و به عصر کتابت وارد شود. به بیان مک لوهان، دنیای آدم مقیم کهکشان گوتنبرگ را دنیای خطوط مستقیم و پشت سر هم، دنیای اعتقادات به فرضیه های ثابت و معلوم، دنیای طبقه بندی ها، دنیایی که در آن هر چیز باید در طبقه مخصوص خود قرار گیرد و هر معلولی فقط از علت تعیین شده خود ریشه گیرد، تشکیل می دهد. انسان در حدود ۳۸۰ سال در این کهکشان باقی ماند. در این عصر بیشتر از حس بینایی استفاده می شد و علاوه بر محتوا، به رسانه یا وسیله انتقال پیام توجه گردید. (محسنیان راد، ۱۳۸۵: ۴۸۷)
تاریخ رسانه های مدرن با کتاب چاپی آغاز می شود که در نوع خود انقلابی محسوب می شود. از خرابه های شهرهای باستانی سومریان چنین بر می آید که سومریان در حدود ۲۷۰۰ سال پیش از میلاد کتابخانه های شخصی، مذهبی و دولتی بر پا کرده بودند، مشهور است که کتابخانه «تلو» مجموعه ای متجاوز از ۳۰۰۰۰ لوحه گلین داشته است، تمدن سومریان از ۳۵۰۰ سال پیش از میلاد پا گرفت و در عهد طلایی «اور» شکوفا شد. مورخان سومری ثبت تاریخ جاری و بازسازی داستان گذشته شان را آغاز کردند. برای نوشتن از قلم فلزی و تیزی (به شکل میخ) استفاده می کردند و بر مواردی چون گل نرم، عاج یا چوب می نوشتند. قطعات گل پخته به صورت لوحه، نخستین کتاب هایی است که تا کنون کشف کرده اند.(جهانتاب،// main. Parscloob. Com http: )
کتاب های چاپی اولیه، به زبان لاتین بود و نسبت زیادی از آنها را (حدود ۴۵ درصد) کتاب های مذهبی از جمله نسخه های متعدد کتاب آسمانی و کتاب های مورد استفاده در مراسم کلیسا و دعا های خصوصی تشکیل می داد. با رشد صنعت چاپ، کلیسا و حکومت در صدد بودند از این صنعت نوپا برای مقاصد خود، یعنی برای چاپ کتب مذهبی استفاده کنند. کلیسا در اواخر قرن پانزدهم و اوایل قرن شانزدهم، تلاشهای فراوانی به عمل آورد تا مانع از انتشار بعضی کتابهای چاپی شود. اما سانسور باعث رونق شدید بازار کتابهای ممنوع می شد. (تامپسون، ۱۳۷۹: ۸۲- ۷۹)

 

 

مطبوعات

با وجود آنکه تاریخ ارتباطات عصر نوین از اختراع چاپ آغاز می شود اما برخی این تاریخ نگاری را به حدود ۲۵۰۰ سال پیش برده و برآنند صورت هرچند ابتدایی از نشر اخبار در چین عصر حکومت «کین یان» و روم «ژولیوس سزار» که با عنوان «آکتادیورنای قیصر» معروف بود، وجود داشته است. با این همه امکان نشر خبر زمانی فراهم شد که با بهره گرفتن از ماشین چاپ امکان این که تعداد زیادی از نسخه های یک کتاب بدون توسل به زحمت فراوان در دسترس قرار گیرد، فراهم آمد. در آغاز سده هفدهم و به دنبال کتاب بود که جزوه های معروف به «گازت ها» و سپس روزنامه ها پدیدی آمد. (قزل سفلی، ۱۳۸۸: ۳۲۶)
به این معنا که برخی از کهن ترین روزنامه ها آگاهی هایی درباره بازرگانی، ‌کالاها، بارگیری کشتی ها و مانند آن می دانند که خود خدمتی بزرگ به نظام سرمایه داری اولیه (مرکانتلیسم) به شمار می آمد.
پیدایش گاهنامه های خبری و اطلاعاتی در نیمه دوم قرن ۱۶ شروع شد، اما ریشه های روزنامه مدرن را باید معمولاً در دو دهه نخست قرن ۱۷ جست و جو کرد که انتشار روزنامه های خبری به صورت هفتگی و تا حدی منظم شروع شد. در بیشتر این روزنامه ها، خبرهای خارجی یعنی رویداد هایی که در مناطق دور در حال وقوع بودند و بخشی از وقایع اجتماعی عصر چاپ می شد. تیراژ روزنامه های اولیه با معیارهای امروزی بسیار کم بود. پس از انگلستان در سال ۱۷۰۲، فرانسه نیز در ۱۷۷۷ و سالهای نزدیک به انقلاب ۱۷۸۹ صاحب روزنامه شد. بخش عمده ای از این مطبوعات خصوصی بودند. زیرا صاحب امتیاز روزنامه و نویسنده در بسیاری از روزنامه ها شخصی واحد بود. «روزنامه نگاران خواه با جلوه گر ساختن احتمالی دوران خود یا شرارت های زمامداران و یا حمله به خرافات و نیروی کشیشان، از رفاه و خوشبختی عمومی با شهامت دفاع می کردند. سرمقاله های تند آنها اولیای امور را می گزید و اینان نیز به توقیف، پیگرد و گاهی اوقات زندان،‌ آنان را پس می دادند.» (مک براید، ۱۳۷۵: ۴۹)
به موازات این شرایط که در بسیاری از جوامع غربی شاهد پیشرفت چاپ و تحول در مطبوعات هستیم، اوضاع سایر کشورها تعریفی نداشت. برای مثال عثمانی ها اصولاً انتشار هر نوشته ای را به ترکی، عربی را تا ۱۷۲۷ ممنوع کرده بودند و این ممنوعیت تا ۱۷۸۴ که یک نوع روزنامه انتشار یافت، تداوم داشت. در ژاپن انتشار هر نشریه سیاسی ممنوع بود و اخبار نیز به شدت سانسور می شد. تحول بعدی روزنامه ها به ویژه در سال های پس از انقلاب فرانسه و آمریکا «نشریات حزبی» بود که می توانست ضمن توسعه و ایجاد افکار عمومی، افکار اطلاح طلبان را تقویت کند. با این همه حرکت به سمت روزنامه های دارای شمارگان انبوه از سوی جنبش چارتیست ها در سال ۱۸۱۶ شروع شد. از آغاز سده نوزدهم میلادی، روزنامه های ارزان قیمت و با تیراژ فراوان منتشر شد چنان که تحول اساسی و به عبارت بهتر جنبش مطبوعاتی ارزان قیمت مربوط به سال ۱۸۲۲ بود. (قزل سفلی، ۱۳۸۸: ۳۲۸- ۳۲۷)
رواج و رونق مطبوعات مسلکی در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم نشانه نقش خاص آن ها در مبارزات سیاسی این دوره است. به دنبال اندیشه های آزادی خواهی، زمینه مساعدی برای پیشرفت مطبوعات فراهم شد و به تدریج همراه با تحولات اقتصادی و اجتماعی نظیر صنعتی شدن جوامع، توسعه شهرنشینی، بالا رفتن سطح زندگی، پیشرفت آموزش و اشاعه فرهنگ، همه شرایط لازم برای انتشار روزنامه های پرتیراژ را فراهم کرد. روزنامه های خبری قرن نوزدهم را معمولا آغازگر عصر ارتباطات صنعتی می شناسند. توسعه ی «مطبوعات توده گیر» که از اواخر قرن نوزدهم سرعت گرفته بود، در سال های پیش از جنگ جهانی اول، شدت بیشتری پیدا کرد. (معتمد نژاد، ۱۳۸۶: ۱۰۷- ۶۵)
عکس مرتبط با اقتصاد
قرن بیستم را به عنوان اوج تاثیرگذاری مطبوعات یاد می کنند. در همین دوران بود که نوعی از مطبوعات قرن بیستم را به عنوان مک کراکینگ که از سوی مک کلر رایج شد، با همراه انتشار همین نوع از روزنامه نگاری در طول قرن بیستم به سمت «روزنامه نگاری جاز» و «روزنامه نگاری سوپر مارکتی» رفت. از آنجا که این نوع مطبوعات در بخش صندوق سوپر مارکت ها عرضه می شد و به این نام معروف شدند.
از نیمه دوم قرن بیستم، به همان نسبت که جوامع پیچیده تر می شدند، بخش عمده ای از مطبوعات حاصل منافع تجاری و سیاسی قدرت ها شدند. به همین دلیل مفهوم امپراتوری رسانه ها یا مطبوعات که ریشه در همان قدرت های مادی مطبوعات و بیان طبقه ی حاصل قدرت سیاسی و اقتصادی داشت رایج شد. امروزه دامنه توسعه مطبوعات با عنایت به تکنولوژی تسهیل کننده چاپ و فناوری اینترنت توسعه خیره کننده پیدا کرده است. به همین مناسبت گفته می شود «عصر دوم رسانه ها» آغاز شده است. در عصر سیاست های چند گانگی فرهنگی و پست مدرن نوع و جهت گیری مطبوعات دچار تغییراتی خاص شدند. (پاستر، ۱۳۷۷: ۳۹)
هرچند متفکرانی چون بودریار در نقد فرهنگی به چنین توسعه ای برآنند که مطبوعات به همراه دیگر رسانه ها خصوصی ترین و جزیی ترین روند روزمره ی زندگی ما را به صورت منبع تغذیه ی خود در می آورند.
اولین روزنامه ایرانی در زمان محمد شاه قاجار، به همت میرزا صالح شیرازی با نام کاغذ اخبار پدید آمد. وی چاپخانه ای خرید و فنون ساخت و استفاده از مرکب را فرا گرفت. پس از او امیر کبیر و دیگران بیش از پنجاه روزنامه را در داخل و خارج کشور نشر دادند. روزنامه وقایع اتفاقیه به همت امیر کبیر تاسیس شد و به مدت ده سال به صورت هفتگی منتشر شد. پس از آن روزنامه ایران، روزنامه شرق، روزنامه فرهنگ، روزنامه مریخ و …. پا به عرصه گذاشتند که همگی در زمان ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه قاجار منتشر شدند. «کاغذ اخبار» به عنوان اولین روزنامه ایرانی ثبت شده و در پی آن وقایع اتفاقیه، عروه الوثقی و نشریات چاپ شده در استانبول و دهلی و روزنامه های زمان رضا شاه؛ هیچ کدام به صورت یومیه و رسمی ترتیب انتشار نداشتند و گاه به صورت ماهانه بودند و روزنامه اطلاق می شدند. اولین روزنامه های رسمی کشور که با استقبال مردم روبرو شده و توانستند در تمام طبقات و لایه های اجتماعی برای خود خواننده پیدا کنند، روزنامه اطلاعات و کیهان بودند که به طور روزانه چاپ و پخش می شدند. شماره اول روزنامه اطلاعات عصر یکشنبه ۱۹ تیرماه سال ۱۳۰۵ خورشیدی منتشر شد و شماره نخست روزنامه کیهان نیز در تاریخ ۶ خرداد ۱۳۲۱ وارد جامعه مطبوعات شد.
۲-۴-۲ وسایل ارتباطی مدرن: تلفن، تلگراف، رادیو، تلویزیون و سینما
-تلفن و تلگراف
از دیگر سو، تلفن در مرکز انقلاب مخابراتی قرار گرفته است که در طول یک قرن و اندی زندگی اقتصادی و اجتماعی بشر را پیش از آنچه الکساندر گراهام بل در سال ۱۸۷۶ تصور می کرد تغییر داده است. تلفن باعث ایجاد همنشینی، اشتغال و دسترسی میلیون ها نفر به اطلاعات شده است به طوری که هم اکنون می توان از آن همچون دروازه ای به سوی جهان نوین نام برد. اختراع برق و سپس پیدایش تلگراف در سال ۱۸۳۲ توسط ساموئل مورس انگلیسی موجب شد، انسان بتواند برای نخستین بار اطلاعات را با سرعت بالا و از طریق رمز های ساده به مسافت های طولانی انتقال دهد. اما اختراع تلفن در سال ۱۸۷۶ توسط گراهام بل و توماس واتسون امریکایی تحول بزرگی بود، زیرا علاوه بر غلبه بر زمان و مکان، این امکان را فراهم آورده بود که انسان صدای شخص دیگری را که کیلومترها از او فاصله داشت، بشنود. هر چند تلفن در بالا رفتن سرعت ارتباطات تاثیر به سزایی داشت اما به دلیل استفاده از سیم، محدودیت در ارتباط همچنان وجود داشت و وسیله ای مورد نیاز بود، تا بدون سیم و با سرعت نور، اطلاعات را در فضا انتقال دهد و از موانع بگذرد و آن چیزی نبود جز رادیو. (کاستلز به نقل از مک لوهان، ۱۳۸۵: ۱۰۲)

 

 

رادیو

در طول سال هایی که جهان دو جنگ جهانی را از سرمی گذراند، مردم می فهمیدند که اگر بخواهند جدیدترین اخبار را بشنوند باید پیچ رادیوی خود را باز نگه دارند اما همچنان برای خواندن تحلیل خبرها و رویدادهای جهانی باید روزنامه ها و مجله ها را مطالعه کنند. به باور برخی این دوران سرآغاز رقابت جدی رسانه ها با یکدیگر است.(Baekel, 2009 ) پیش از مارکونی (مخترع رادیو)، هاینرش هرتز در سال ۱۸۸۷ موفق شد از نوسانات الکتریکی برای انتقال امواج از محلی به محل دیگر بدون سیم استفاده کند و برای نخستین بار موفق شد امواج رادیویی را در آزمایشگاه تولید کند و امروزه نام هرتز به صورت واژه ای برای بیان فرکانس های رادیویی به کار می رود. (کاوه، ۱۳۷۹: ۲)
فقط بیست سال پس از افتتاح نخستین فرستنده رادیویی در جهان، اولین فرستنده رادیویی در ایران درسال ۱۳۱۹ در جاده قدیم شمیران افتتاح گردید.(محسنیان راد، ۱۳۸۲: ۵۰۱)

 

 

تلویزیون

منشا تلویزیون امروزی را می توان به زمان گذشته و کشف خاصیت نوری ماده سلیم توسط ویلوگبی اسمیت در سال ۱۸۷۳ و اختراع دیسک اسکن توسط پاول نیپکوف در سال ۱۸۸۴ نسبت داد. ولادیمیر زوریگین نیز ضمن ساختن تلویزیون الکترونیکی به چند ایده جدید که منجر به اختراع آیکونوسکوپ «لامپ تصویر» و دوربین اورتیکن در سال ۱۹۲۹ شدند، دست پیدا کرد. همین امر باعث گسترش تلویزیون یک رسانه جمعی شد و لقب پدر تلویزیون را برای زوریگین به ارمغان آورد. ( دنیس و همکاران، ۱۳۸۳: ۲۷۹،۲۷۶)
جامعه شناسان اعتقاد دارند که با ورود تلویزیون به جامعه، اکثر معادلات اجتماعی و معرفتی تغییرات عمده ای کرده است. برای نمونه دارندگان تلویزیون بیش از دیگران که از داشتن این فناوری محروم بودند، احساس توانایی می کردند. زیرا از راه تلویزیون به اطلاعاتی دست پیدا می کردند که قبلاً به آن دسترسی نداشتند. دانشمندان از این امر در جامعه به نام فرضیه شکاف آگاهی یاد می کنند. (سورین وتانکارد، ۱۳۸۲: ۳۶۳)
با گسترش تلویزیون در سه دهه بعد از جنگ جهانی دوم و متنوع شدن برنامه های آن از یک طرف، به اثر بخشی بیشتری دست یافتند و از سوی دیگر، اندیشمندان به تکاپو در این زمینه افتاده و نظرات گوناگونی در مورد تلویزیون ارائه کردند. به طوری که تلویزیون را پرستش گاه و امواج آن را بشارت الکترونیکی نامیدند. (دادگران، ۱۳۸۵: ۹۰)
مطالعات نشان می دهد که نقطه شروع فعالیت های جهان شمول در تلویزیون از همین زمان هدفمند و گسترده تر شده است و با رشد تلویزیون کابلی در دهه ۱۹۶۰ و سپس خدمات ماهواره ای و پخش مستقیم در سال ۱۹۸۵ کانال های جدید و بی شماری و همین طور انواع برنامه های متنوعی برای مردم در سراسر دنیا به اوج خود رسید که در نتیجه بحث درباره تأثیر تلویزیون بر کودکان، فرهنگ جهانی، سیاست و زندگی اجتماعی معمول و فراگیر شده از یک سو، منتقدان تلویزیون را جریانی مستمر از ایده های ساده شده و تصاویر احساسی برای بینندگان نا آگاه می دانستند و از سوی دیگر، مدافعان تلویزیون برنامه های فرهنگی و آموزشی با کیفیت بالا برای مردم را عالی دانسته و آن را منبع اصلی اخبار و اطلاعات محلی، ملی و بین المللی برای شهروندان توصیف می کردند.
توسعه فناوری های ماهواره ای تلویزیون با فرو ریختن مرزهای بین المللی و رخنه نمودن در فضاهای دیگر کشورها پنجره ای رو به جهانی شدن باز کرد که این امر ضمن اطلاع رسانی و آگاهی از وضعیت حقوقی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی دیگران از راه این رسانه، زمینه ساز فرایند جهانی شدن شده است.
بی تردید همان گونه که مک لوهان پیش بینی کرد، تلویزیون با پیشرفت در حوزه ی ارتباطات ماهواره ای اکنون این امکان را برای بینندگان فراهم آورده است که خود را چون مشارکت کنند گان در مسائل مهم جهانی مثل جنگ ها و درگیری هایی که در سایر نقاط جهان در حال وقوع هستند، ببینند و نسبت به آن واکنش نشان دهند. تلویزیون با فناوری های نوینی مثل اینترنت و دیجیتالی شدن عملاً پا در عرصه جهانی شدن گذاشته است. (دانسی، ۱۳۸۷: ۲۳۸، ۳۳)

 

 

سینما

گام بعدی در راستای تکامل رسانه ها، تولد سینما بود. این وسیله ارتباطی که هدفش سرگرمی و پر کردن اوقات فراغت بود، کمتر جنبه خبری داشت و حتی از نظر انتشار نیز با دیگر وسایل ارتباطی تفاوت اساسی داشت، از جمله پیشرفت های چشمگیر علمی پس از جنگ جهانی دوم بود. سینما و تلویزیون اغلب به عنوان رسانه‌هایی تبادل‌پذیر در نظر گرفته می‌شوند که در رقابتی مستقیم با یکدیگرند و در عین اختلاف، مکمل‌ یکدیگر نیز هستند. آنها ازحیث جنس به عنوان یک کالا و از نظر زیبایی‌شناختی به راه هایی مشخص دست یافته‌اند. شکل‌ روایی و نمایش حوادث و آدمها در این دو رسانه کاملا متفاوت‌ است. این محصولات متفاوت، از بازاریابی متفاوتی برخوردارند و همچنین از مخاطبان خود می‌خواهند که به نحو متفاوتی با آنان‌ روبرو شوند. تلویزیون می‌تواند تنوع‌ وسیعی از سلایق به اصطلاح خاص را به خود جذب کند امّا سینما به تصوری از آنچه که یک فیلم را تشکیل می‌دهد، بسنده کرده‌ است. یک واحد خود بسنده، جهانشمول و قابل هضم که در زمانی به اندازه ی دو ساعت عرضه می‌شود.
۳-۴-۲رسانه های ارتباطی پست مدرن: ماهواره، اینترنت و موبایل و بلوتوث و وب نوشت

 

 

ماهواره

امروزه ماهواره ها به لحاظ تحولاتی که در زمینه ارتباطات به ویژه ارتباطات بین المللی و جهانی پدید آورده اند از اهمیت بسیار بالایی برخوردارند. با ورود ماهواره ها به عرصه ارتباطات آنچه که اصطلاحاً‌ انقلاب ارتباطات نامیده می شود آغاز گردید. تحولات ارتباطی در سایه ظهور ماهواره ها به گونه ای بوده که هر چند عمر آن از حدود ۵۰ سال تجاوز نمی کند، مع هذا صنعت ارتباطات ماهواره ای به یک بخش مهم در زیر بنای ساختار ارتباطات تبدیل شده است. در قرن بیستم ماهواره ها توانسته اند در رفع بسیاری از مشکلات وسایل مربوطه به ارتباطات از قبیل هزینه و زمان دریافت صحیح اطلاعات ارسالی نقش خود را به خوبی ایفا کند و کارایی شبکه های تلویزیون و مدارهای تلفنی را تا حد قابل توجهی افزایش دهند.
در سال ۱۹۵۷ روس ها با بهره گرفتن از اندیشه پوپوف در بیرون از کره زمین، ارتباط را میسر ساختند و نخستین قمر مصنوعی با ماهواره ی اسپوتیک به مدار زمین فرستادند. اهمیت ماهواره ها و نقش آنها در زندگی باعث شده که از این پدیده ارتباطی در ابعاد مختلف برای ارتباطات استفاده شود. در عصر حاضر با فشار یک دکمه کل اطلاعات به سراسر جهان در عرض کمتر از یک ثانیه مخابره می شود و تبادل اطلاعات به راحتی از نیمکره شمالی به نیمکره جنوبی انجام می گیرد.

 

 

اینترنت

با ورود کامپیوتر(رایانه) به زندگی بشر و ایجاد شبکه اینترنت، تحول عظیمی در زندگی بشر رخ داد. گسترش استفاده از کامپیوتر در دهه های اخیر، مهمترین تغییر را در نظام دانایی، ‌از اختراع چاپ در قرن پانزدهم یا حتی از اختراع خط به این سو پدید آورده است. همراه با این تغییر خارق العاده، گسترش شبکه ها و رسانه ها جا بجا کردن دانایی و عناصر تشکیل دهنده آن، یعنی داده و اطلاعات است، به همان اندازه شگفت انگیز است که اگر هیچ چیز دیگر تغییر نمی کرد، باز پیشرفت این دو بر انقلاب دانایی گواهی می داد، اما تحولات به هم پیوسته، در جهان دارای تکنولوژی پیشرفته، به تدریج جهان را دگرگون می سازد. (تافلر، ۱۳۷۷: ۶۴۹)
اینترنت سحرآمیز ترین واژه عصر ارتباطات در آستانه قرن بیست و یکم است. اینترنت این بزرگراه تاریک و شاهراه اطلاعاتی، دروازه ورود به عرصه ای است که آن را قلمرو « اتصال مغزها و کامپیوتر ها» می نامند. خاستگاه اینترنت در دوران جنگ سرد ریشه دارد. شاید بتوان گفت دو نکته در شکل گیری اینترنت حائز اهمیت است. نخست اینکه مسائل هسته ای در آن دوران به مسائل مهم در دنیا تبدیل شد و دومین دلیل، اقدام شوروی در اواخر دهه ۱۹۵۰ برای پرتاب اولین ماهواره خود، با نام اسپوتیک به فضا بود که بخش نظامی ایالات متحده را از وحشت تهاجمی هسته ای به وسیله ماهواره به وحشت و تکاپو انداخت. وحشت از حمله هسته ای موجب تکاپوی بخش نظامی ایالات متحده شد و موجب گردید که آنان دست به ابتکاری زنند که تحول عظیمی در جهان ایجاد کرد. ( اسلوین، ۱۳۸۰: ۲۷)
در واقع اینترنت این بزرگراه مرعوب کننده، در پنتاگون (وزارت دفاع آمریکا) متولد شد. نام دوران کودکی اینترنت آرپانت[۹] بود که در بدو تولد یعنی در سال ۱۹۶۹ بر آن نهاده شد. آرپانت به عنوان شالوده اصلی اینترنت بر آن بود تا خود را به شبکه های رادیویی و ماهواره ای وقت و همچنین به کامپیوتر های دیگر متصل کند و کار پژوهش های مربوط به وزارت دفاع آمریکا را با سرعت و کیفیت بهتر به انجام برساند. (کندات، ۱۹۹۴: ۱۱-۱۳)

 

تاریخ:۲۰/۰۱/۱۳۹۳

 

اللهُ الَّذِی سَخَّرَ لَکُمُ البَحرَ
لِتَجریَ اَلفُلکُ فِیهِ بِاَمرِهِ وَ لِتَبتَغُوا مِن فَضلِهِ
وَ لَعَلَّکُم تَشکُرُونَ.
خداست که دریا رامسخر شما گردانید
تا به امر او کشتی در آن به جنبش درآیدو از فضل او روزی طلبید
و باشد که شکر نعمتش به جای آرید…
سوره جاثیه، آیه ۱۲٫
پیشکش به محضر
مادر عزیزم و پدر بزرگوارم
که تار مویی از آنها برای روسپید ماندنم سیاه نماند ه و همواره وجود پاک و پرمهرشان برایم اسوه فداکاری و نجابت و مایه افتخار و سربلندی بوده است …
و تقدیم به
خواهران و برادران مهربانم
که همواره جرعه نوش جام محبت بی دریغشان بوده‌ام…

 

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

سپاس‌گزاری

سپاس خدای را که اگر بندگانش را از شناختن آئین سپاسگزاری بر عطایای پیاپی که به ایشان داده و نعمت های پیوسته که برایشان کامل ساخته ،محروم می ساخت، در روزیش دست می گشادند و شکر نمی کردند و اگر چنین می بود از حدود انسانیت به مرز بهیمیت می‌رفتند…
سپاس خدای را برآنچه از خدایی خود به ما شناسانده و بر آنچه از شکر خود به ما الهام کرده وبر آن درها که از علم به ربوبیتش بر ما گشوده…
سپاس خدای را به هر نهج که نزدیکترین فرشتگان به او وگرامی ترین آفریدگان به او وپسندیده ترین ستایش کنندگان در پیشگاه او وی را سپاس گزارده اند… سپاسی که از دیگر سپاس ها برتر باشد مانند برتری پروردگار ما بر همه آفریدگانش …
خدایا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و راز دل های ما و جنبش اندام های ما و نگاه دیدگان ما و سخن زبان‌های ما را چنان گردان که موجب ثواب و رضای تو باشد. ..
و اما بعد…
بر خود لازم می‌دانم که از زحمات بی دریغ اساتید بزرگوارم “جناب آقای دکتر عباس محمدی” و “جناب آقای دکتر ستار زرکلام” که همواره از راهنمایی‌ها ی ارزشمندشان بهره بردم و در سایه علم ، درایت و صبوریشان این اثر را به سرانجام رساندم ، صمیمانه سپاس‌گزاری ‌نمایم و از درگاه ایزد منان سلامتی و موفقیت روزافزونشان را آرزومندم.
هم‌چنین از همه دوستان و عزیزانی که در این راه یاری‌گر من بوده‌اند، خصوصا دوست عزیزم “سرکار خانم مهندس مریم زارع زاده” صمیمانه سپاس‌گزاری می‌کنم.

 

چکیده

عقد رهن به عنوان یک عقد معین در متون قانونی دارای نام و عنوان مشخصی است و خصوصا در مواد قانون مدنی تعریف، شرایط و آثار آن به طور کامل بیان شده است؛ قانون مدنی برای رهن قبض مال مورد رهن را شرط صحت دانسته و بر لزوم عین بودن مورد رهن تاکید دارد و رهن دین و منفعت را باطل می‌پندارد، این درحالی است که رهن دریایی با وجود اینکه در مفهوم کلی تفاوتی با رهن مدنی ندارد اما متضمن شرایط و ویژگی‌هایی است که در بسیاری جنبه‌ها با رهن مدنی متعارض است، از جمله اینکه قبض اموال دریایی در وقوع رهن دریایی جایگاهی ندارد و لزوم عین بودن مورد رهن، با تجویز و پیش‌بینی امکان رهن کرایه حمل توسط فرمانده، در رهن دریایی رنگ می‌بازد و دامنه شمول اموال مورد رهن در رهن دریایی علاوه بر اموال عینی به دیون و مطالبات نیز تسری می‌یابد، هر چند که مصادیق اموال موضوع رهن دریایی به موارد خاص کشتی، کرایه حمل و محموله بارگیری شده در کشتی، محدود می‌گردد.
وجود این تفاوت‌های اساسی از یک سو و خروج صریح رهن دریایی از شمول مقررات عام قانون مدنی بموجب حکم ماده ۴۲ قانون دریایی از سوی دیگر این اندیشه را در ذهن قوت می‌بخشد که قانون دریایی نهادی ایجاد کرده که ماهیت آن با آنچه که بعنوان رهن در قانون مدنی آمده متفاوت بوده و باید آن را به عنوان یک عقد معین و مستقل که در قانون دریایی معرفی شده است، در نظر گرفت. خصوصا اینکه در حقوق سایر کشورها و کنوانسیون‌های بین المللی نیز مقررات خاصی برای رهن در حوزه حقوق دریایی بویژه رهن کشتی پیش‌بینی شده است و تلاش‌های بسیاری شده که از جایگاه و موقعیت رهن در حوزه حقوق دریایی حمایت شود.
مباحثی که در این پژوهش با بهره‌گیری از متون حقوقی در دو حوزه حقوق مدنی و دریایی مطرح می‌گردد تحلیلی حقوقی از رهن دریایی به عنوان یک قرارداد مستقل و خاص است تا علاوه بر شناسایی کامل ماهیت، ارکان و آثار این عقد، نقاط اشتراک و افتراق آن با رهن مدنی نیز آشکار گردد.
واژگان کلیدی: رهن مدنی، رهن دریایی، اموال دریایی، کشتی.

 

فهرست مطالب

عنوان صفحه
مقدمه
الف) بیان مسأله………………………………………………………………………………………………………………۱
ب) اهمیت و ضرورت تحقیق…………………………………………………………………………………………..۳
ج) اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….۴
د) سوالات تحقیق……………………………………………………………………………………………………………۴
ه‍) مبانی نظری………………………………………………………………………………………………………………..۵
و) پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………..۶
ز) ابزار تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………۹
ح) شیوه انجام تحقیق………………………………………………………………………………………………………۹
ط) شیوه تحلیل داده‌های تحقیق………………………………………………………………………………………..۹
ی) ساختار و سازماندهی فصول تحقیق……………………………………………………………………………..۹
بخش اول: تبیین مفهوم، پیشینه و ماهیت رهن دریایی
………………………………………………………………………………………………………………….۱۲
یی……………………………………………………………….۱۳
……………………………………………………………………………………………… ۱۳
گفتار اول: تبیین مفهوم رهن……………………………………………………………………………………………۱۳
الف) مفهوم لغوی………………………………………………………………………………………………………….۱۳
ب) مفهوم اصطلاحی…………………………………………………………………………………………………….۱۴
گفتار دوم: تبیین مفهوم رهن دریایی……………………………………………………………………………………….۱۷
……………………………………………۲۵
گفتار اول: زمینه‌های پیدایش و توسعه رهن دریایی……………………………………………………………۲۵
گفتار دوم: ورود رهن دریایی در قوانین کشورها………………………………………………………………..۲۸
گفتار سوم: بررسی روند شکل‌گیری و مقررات بین المللی در خصوص رهن دریایی……………….۳۳
…………………………………………….۳۷
……………………………………………………………………………….۳۸
گفتار اول: اوصاف عمومی رهن دریایی……………………………………………………………………………۳۹
الف) رهن دریایی یک عقد تبعی است…………………………………………………………………………………..۳۹
ب) رهن دریایی از سوی راهن لازم و از سوی مرتهن جایز است……………………………………….۴۲
ج) تجزیه ناپذیر بودن رهن دریایی………………………………………………………………………………….۴۴
گفتار دوم: اوصاف اختصاصی رهن دریایی…………………………………………………………………………….۴۵
الف) عدم شرطیت قبض در رهن دریایی………………………………………………………………………….۴۵
ب) عدم لزوم عین بودن مورد رهن و امکان رهن دین و منفعت در رهن دریایی…………………….۴۹
ج) رهن دریایی یک عقد تشریفاتی است………………………………………………………………………….۵۰
…………………..۵۱
گفتار اول: ماهیت حقوقی رهن دریایی……………………………………………………………………………………۵۱
گفتار دوم: تفکیک رهن دریایی از نهادهای حقوقی مشابه…………………………………………………..۵۷
الف) تفکیک رهن دریایی از حقوق ممتازه دریایی…………………………………………………………….۵۷
ب) تفکیک رهن دریایی از رهن تجاری…………………………………………………………………………..۶۶
بخش دوم: انعقاد رهن دریایی
طرح بحث……………………………………………………………………………………………………………….۷۲
فصل اول: بررسی شرایط و تشریفات انعقاد رهن دریایی………………………………………….۷۳
مبحث اول: شرایط انعقاد رهن دریایی…………………………………………………………………………..۷۳
گفتار اول: بررسی شرایط اساسی صحت معاملات در رهن دریایی………………………………………۷۴
الف) قصد و رضای طرفین و لزوم ایجاب و قبول در رهن دریایی………………………………………۷۴

 

 

در قراردادهای رهنی بانک‌ها با وثائق متعدد، بعضاً ارزش رقبات (گروگانها) مشخص نمی‌شود و کل رقبات در مقابل کل تسهیلات ترهین می‌گردند وبانک‌ها قبل از تسویه کامل بدهی، از وثائق فک رهن نمی‌کنند راهن نیز نمی‌تواند به میزانی که ملک یا مال وی در مقابل آن ترهین گردیده به بانک یا اداره ثبت بپردازد و از مورد رهن خود فک رهن بعمل آورد راهکار مناسب برای بیرون رفت از این رویه چیست؟ و چه اقداماتی می‌تواند هم منافع مشتری و هم منافع بانک را توامان حفظ کند و از بروز مشکلات جلوگیری نماید؟
جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

آیا تضمینات تسهیلات بانکی احصاء شده‌اند یا می‌توان هر نوع مال یا اسناد و یا اوراق بهادار را به عنوان تضمین وام پذیرفت یا ضمانت هرشخص یا اشخاصی را قبول کرد؟

چگونه بانک‌ها در مقابل عقودمشارکتی با مشتریان تضمین می‌گیرند؟

آیا بانک‌ها املاک مشاعی را به عنوان وثیقه و تضمین تسهیلات قبول می‌نمایند؟

در شرکت‌های با مسئولیت محدود، شرکا به‌اندازه سرمایه خود در شرکت مسئول تعهدات شرکت هستند و در شرکت سهامی‌خاص نیز مسئولیت صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی‌سهام اسمی‌آنها است حال اگر چنین شرکت‌هایی از بانک تسهیلات بانکی بگیرند و این تسهیلات بیش از سرمایه ثبت شده شرکت باشد آیا تعهد شرکت به میزان بیش از سرمایه ثبت شده صحیح است و تعهدات ضامن به تبع تعهد اصلی چطور؟
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)

 

آیا بانک‌ها یک وثیقه را در دو بانک متفاوت مثلاً ملت و تجارت یا سپه در مقابل تسهیلات به عنوان تضمین قبول می‌نمایند؟

چنانچه تعداد چند باب خانه توامان در رهن بانک قرار گیرد چگونه این اموال از طریق مزایده فروخته شده و مطالبات بانک وصول خواهد شد.

زمانیکه بانک در قرارداد رهنی شرط می‌کند که هر گاه بدهکار دارای بدهیهای دیگری غیر از بدهی مورد نظر این قرارداد داشته باشد در صورت تسویه این بدهی نیز، فک رهن از مورد رهن مادامیکه بدهیهای دیگر وی تسویه نشود ممکن نخواهد بود آیا ماده ۷۹۰ق.م مشمول این موضوع خواهد بود و آیا این شرط صحیح است و اگر باطل است مبطل عقد نیز هست یا خیر؟

.بعضی از بانک‌ها هنگام پرداخت تسهیلات از راهن وکالتنامه بلاعزل به نفع بانک اخذ می‌کنند آیا این وکالتنامه ضمانت اجراء دارد یا خیر؟

در ضمن قرارداد رهنی، شرط سلب حق انتقال به غیر اعم از عین و منافع برای راهن درج می‌شود آیا این شرط صحیح است؟

ب- فرضیه‌های تحقیق

فرضیه‌های مورد نظر به شرح زیر مطرح شده است:

 

 

تضمینات اخذ شده از مشتریان، وثیقه به معنای عام بوده و لذا با مفهوم ضمان در حقوق مدنی رابطه عموم و خصوص مطلق دارد.

با توجه به نوع تسهیلات بانکی تضمینات ممکن است وثیقه ملکی یا اموال منقول یا اسناد تجاری باشند.

بانک‌ها در قبال عدم پرداخت بدهی توسط مشتریان، ممکن است از راه‌های مختلفی از قبیل صدور اجرائیه و یا مراجعه به دادگاه‌ها مطالبات خود را وصول کنند.

ج- اهمیت و ضرورت تحقیق:

بانک‌ها بخصوص بانکداران جمهوری اسلامی‌ایران در رابطه با اخذ تضمین از مشتریان شیوه‌ها و روش‌های متفاوتی را اعمال می‌نمایند که بعضاً مشاهده می‌گردد یکی از بانک‌ها نوعی تضمین را قبول می‌کنند اما این تضمین مورد قبول بانک دیگر نیست.
در حالی که تنها قانون مورد عمل در سیستم بانکداری ایران، قانون عملیات بانکی بدون ربا مصوب دهم شهریور ماه سال ۱۳۶۲ مجلس شورای اسلامی‌ایران است.
این قانون چهارچوب عملیات بانکی را معین و مشخص نموده است هر چند که در حال حاضر جوابگوی تمامی‌نیازهای امور بانکی کشور نیست و نیاز به تجدیدنظر دارد اما در هر حال قابلیت اجرائی دارد ولی در بحث وثائق و تضمینات بصورت کلی سخن به میان آورده و پرداخت تسهیلات را به اخذ تأمین کافی منوط کرده است که در این خصوص ماده ۶ آئین نامه فصل سوم همان قانون (تصویب نامه شماره ۸۸۶۲۰ مورخ ۱۲/۱۰/۸۹ هیأت وزیران) مقرر می‌دارد: «اعطای تسهیلات عنداللزوم به تشخیص بانک، منوط به اخذ تأمین کافی برای حفظ منافع بانک و حسن اجرای قراردادهای مربوطه می‌باشد.
تبصره- در مواردی که تسهیلات اعطایی بانک‌ها در رابطه با اموالی باشد که به تشخیص بانک، مصرف انحصاری و یا محدود داشته و یا در اثر نصب و بهره برداری استفاده مجدد آن مقرون به صرفه نباشد، بانک‌ها با اخذ تأمین اضافی لازم مبادرت به اعطای تسهیلات خواهند نمود».
چنانچه مشاهده می‌شود درج جمله اخذ تأمین کافی در قانون موجب شده هر یک از بانک‌ها سلیقه خاص خود را اعمال کنند و حتی با تغییر مدیران بانک‌ها سلیقه‌ها نیز در روند اخذ تضمین یا وثیقه از مشتریان، فرق پیدا می‌کند.
لذا بر آن شدیم تا حتی‌الامکان در راستای اعلام راهکارهای قانونی برآئیم تا مسئولین امر در اتخاذ تصمیم راحت باشند و مردم نیز تا حدودی از مشکلات موجود رهایی پیدا کنند از طرفی در نظر داریم کمبودهای موجود در مقررات بانکی را با استعانت از قوانین مادر از جمله قانون مدنی و قانون تجارت پوشش دهیم و روش واحدی را اتخاذ نمائیم.

 

د- اهداف تحقیق

هدف از تحقیق حاضر معرفی راهکار واحد برای کلیه بانک‌های کشور و همچنین پیشنهاد راهکار نو و ابداعی به منظور ارائه خدمات بهتر بانکی است تا ریسک موجود در پرداخت تسهیلات توسط بانک‌ها به حداقل کاهش یابد و از طرف دیگر مردم نیز راهکار مربوطه را بشناسند در نتیجه اعمال سلیقه‌ها به حداقل برسد همچنین از سوء استفاده‌هایی که توسط بعضی از گیرندگان تسهیلات نسبت به بانک اعمال می‌شود جلوگیری شود.

 

هـ- پیشینه تحقیق

موضوعات ضمان و وثیقه بارها در مباحث فقها و حقوقدانان مطرح و نظریات مختلفی بیان شده است و بحث تضمینات تسهیلات بانکی بعد از تصویب قانون عملیات بانکی بدون ربا بصورت پراکنده در تعدادی از مقالات طرح گردیده ولی به طور کامل مورد بررسی قرار نگرفته است بنابراین احساس شد که این موضوع نیاز به تحقیق و بررسی داشته باشد و تنها مورد تحقیق مرتبط مربوط به پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد آقای منوچهر طالبی بود که آن تحقیق به بحث ضمانت نامه‌های بانکی و گشایش اعتبارات اسنادی پرداخته است و که این نوع تضمینات توسط بانک‌ها و برای ضمانت از اشخاص و مشتریان بانک‌ها صادر می‌شود و تحقیق من درست در نقطه مقابل قرار دارد بدین صورت که بنده به تضمینات اخذ شده از مشتریان بانک‌ها درمقابل ارائه خدمات بانکی پرداخته‌ام و موضوعی است متفاوت با پایان‌نامه مورد اشاره که توسط آقای طالبی تدوین شده است.

 

و- روش تحقیق

در تحقیق حاضر از روش گردآوری کتابخانه‌ای استفاده شده که پس از یادداشت برداری از روش تحلیلی و توصیفی استفاده شده است و نگارنده در آن از تجربیات شخصی خود در طول سال‌های متمادی و اشتغال در مشاغل مرتبط بهره گرفته است.

 

ز- سامانه تحقیق

این تحقیق شامل یک مقدمه و سه فصل است که فصل اول مربوط به کلیات است و هدف از طرح کلیات در این فصل تبیین مفاهیم است و در دو مبحث بترتیب مفاهیم و نحوه شکل‌گیری نظام بانکی و شرائط اعطای تسهیلات بیان شده که هریک از مباحث در دو گفتار مطرح گردیده، گفتار اول مبحث اول مربوط به مفاهیم اصلی و گفتار دوم همین مبحث به مفاهیم مرتبط پرداخته است، مبحث دوم نیزدر دو گفتارکه گفتاراول در رابطه با شکل‌گیری نظام بانکی و گفتار دوم مربوط به شرائط اعطای تسهیلات است. در رابطه با بیان اینکه چه نوع تضمیناتی در بانک‌ها مورد نظر است فصل دوم از انواع تضمینات تسهیلات بانکی بحث می‌کند که از دو مبحث تشکیل شده مبحث اول شامل وثائق عینی است که در دو گفتار بترتیب اموال منقول وغیر منقول بحث شده است، مبحث دوم وثائق دینی و تضمین اشخاص را بیان می‌دارد. در فصل سوم برای بیان شرایط وصول طلب از وثیقه اختصاص داده شده است که شامل دو مبحث است مبحث اول در دو گفتار مورد توجه قرار گرفنه است در گفتار اول از شرایط استیفاء از طریق اجرای ثبت بحث می‌شود و در گفتاردوم آیین رسیدگیدر اجراهای ثبت بحث گردیده و مبحث دوم نیز از دو گفتار تشکیل شده که در گفتار اول شرایط استیفاء طلب از طریق دادگاه‌های عمومی‌حقوقی و در گفتار دوم آیین رسیدگی در دادگاه‌ها و اجرای احکام دادگستری مورد بررسی قرار می‌گیرد نهایتا در خاتمه نتیجه‌گیری و پیشنهاد ارائه شده است.

 

فصل اول:

 

کلیات

 

مبحث اول:

 

مفاهیم

 

گفتار اول: مفاهیم اصلی

 

الف – تسهیلات بانکی:

تسهیلات بانکی از دو کلمه تسهیلات و بانکی تشکیل یافته که ریشه هر کدام به قرار زیر است.
الف- تسهیلات جمع کلمه تسهیل است به معنی آسان کردن، سهل ساختن[۲]، اما عرفاً در نظام بانکداری تسهیلات مترادف با وام یا اعتبار در نظر گرفته شده است.[۳]
ب- بانک: به معنی بنگاهی اقتصادی، ملی یا دولتی که مردم پولهای خود را در آن به امانت می‌سپارند و در موقع لزوم با صدور چک از پول خود برداشت می‌کنند، و همچنین در مقابل تضمین یا وام می‌گیرند.[۴]
عکس مرتبط با اقتصاد
در نتیجه تسهیلات بانکی عبارتست از وام پرداخت شده به مشتریان با بهره گرفتن از عقود اسلامی‌که از سود حاصله هم بانک و هم گیرنده تسهیلات منتفع می‌گردند.

 

ب – تضمینات:

تضمینات جمع کلمه تضمین است و تضمین به معنی ضامن گردانیدن آمده است.[۵]
و در اصطلاح حقوقی در معانی ذیل بکار برده شده است:

 

 

خسارت خواستن

وثیقه مانند تضمین ابواب جمعی و تضمین سردفتر در حسن انجام کار.

جای دادن مسئولیت و یا تعهدی در ذمه‌ای.[۶]

تضمین که در زبان انگلیسی گارانتی گفته می‌شود با کلمه ضمان دارای ریشه مشترک هستند.[۷]

 

 

فرق تضمین و تعهد- هر تضمینی همراه با تعهد است و بلکه خود تعهد است ولی هر تعهدی، تضمین نیست تعهد، وقتی بصورت تضمین در می‌آید که عنوان مسئولیت را داشته باشد. بهمین جهت در فرانسه می‌گویند تضمین دو معنی دارد: تعهد و مسئولیت، چنانکه می‌گویند: مسئولیت بیمه گر و مسئولیت متصدی حمل و نقل. ترجمه واقعی garantie که در قانون مدنی ما رعایت شده(‌عهده) است بنابراین هر شرط که راجع به وصف و کار مبیع، بنفع مشتری شود در اصطلاحات خارجی، تضمین نامیده می‌شود مانند تضمین کار اتومبیل درمدت ده‌سال.

گفتار دوم: مفاهیم مرتبط

 

الف- وثیقه:

در لغت به معنی پیمان موکد، حجت، سند، مسند تعهد و به معنی استوار کردن است. همچنین به معنی عهدنامه، گروگان، گرو، نامه خرید و فروخت آمده است[۸] و در اصطلاح وثیقه عبارت از مالی است که وام گیرنده زیر عنوان رهن و یا معامله با حق استرداد به وام دهنده میسپارد (به اقباض و یا به صرف تنظیم سندر رسمی) تا اگر در موعد مقرر بدهی‌اش را ندهد وام دهنده بتواند از محل فروش آن مال، طلب خود را وصول کند.
و نیز وثیقه عبارت است از مالی است که برای تضمین حسن اجرای تعهدی معین سپرده می‌شود. در این مورد هنگام سپردن وثیقه دین وجود ندارد به عکس مورد مذکور فوق.
وثائق در حقوق مدنی شامل رهن و معاملات با حق استرداد، ضمان عقدی و کفالت است.[۹]

 

ب- رهن:

در لغت به معنی گروکردن چیزی را نزد کسی، ثابت وبرقرارماندن چیزی است. [۱۰] و هم به معنی ثبات و دوام است با دادن رهن در واقع طلب مرتهن از نظر حقوقی ثبات وقرار پیدا می‌کند. رهن به معنی حبس هم استعمال شده است رهینه مال مورد گرو را گویندکه (عین مرهونه) هم گفته می‌شود وگاهی (مال الرهانه)گویند وگاهی به اختصار (مرهون) گفته می‌شود.گاهی به عین مرهون هم (رهن) گفته می‌شود وجمع آن (رهون) است.[۱۱]
ماده ۷۷۱ق.م در تعریف رهن می‌گوید: «رهن عقدی است که به موجب آن مدیون مالی را برای وثیقه به دائن می‌دهد» عقد رهن به طور مستقل قابل انعقاد نیست بلکه بایستی یک رابطه دائن ومدیونی وجود داشته باشد تا بتوان عقدرهن را منعقد ساخت لذا اگر عقد تبعی(رهن) باطل یامنتفی الموضوع یا فک رهن شود عقداصلی بحال خودباقی خواهد بودو خللی به عقد اصلی وارد نمی‌آید اما برعکس اگر عقد اصلی باطل شود عقد تبعی هم باطل خواهد شد[۱۲]
یکی ازفقها درتعریف رهن گفته است:رهن عبارتست از اینکه مالی وثیقه دینی قرارداده شود که برذمه راهن است به منظوراینکه مرتهن، حق خود را درصورت تعذراستیفاء آن ازمتعهد از محل وثیقه وصول کند این تعریف بیانگراین است که وجود دین را قبل از رهن، شرط صحت عقد رهن قرارداده است و لغت مدیون در ماده۷۷۱ق.م به این معنی اشعار دارد و ماده۷۷۵ نیز این معنی را بیان کرده است اما عده‌ای از فقهاتقدم دین را برعقد رهن، ازعناصر عقدرهن ندانسته‌اند. [۱۳]
عقد رهن سبب می‌شود طلبکار وثیقه عینی بیابد و بر آن حق عینی تبعی پیدا کند و بدهکار نتواند در آن تصرفی کند که به زیان مرتهن باشد (‌ماده ۷۹۳ق.م) و طلبکار نسبت به استیفای حق خود از قیمت رهن بر طلبکاران دیگر اولویت پیدا می‌کند.[۱۴]
تبعی بودن عقد رهن ایجاب می‌کند تا قبل از آن دینی وجود داشته باشد تا برای تضمین آن مالی به وثیقه داده شود (‌ مواد ۷۷۱ و ۷۷۵ق.م) وجود سبب دین، مانند آنچه در ضمان مطرح است، شرط صحت رهن است و با پرداخت دین یا سقوط آن، حق مرتهن نیز از بین می‌رود.

 

 

تیکنور، دونوهو و اولین پنج دلیل برای شکاف آگاهی ارائه کرده اند:

توانایی ارتباطی کسانی که پایگاه اقتصادی-اجتماعی بالا دارند با توانایی ارتباطی افرادی که پایگاه اقتصادی و اجتماعی پایین دارند، متفاوت است. معمولا سطح تحصیلات افراد متفاوت است و تحصیلات، شخص را برای انجام کارهای اساسی پردازش اطلاعات مثل خواندن، درک کردن و به یاد آوردن آماده
عکس مرتبط با اقتصاد
می کند.
میزان اطلاعات ذخیره شده یا آگاهی قبلاً کسب شده متفاوت است. کسانی که پایگاه اقتصادی-اجتماعی بالاتری دارند، ممکن است از پیش (بخاطر سطح تحصیل یا آموزش) از موضوعی خاص اطلاع داشته باشند یا ممکن است به دلیل مواجهه قبلی با رسانه ها، راجع به آن بیشتر بدانند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
افراد دارای پایگاه اقتصادی-اجتماعی بالاتر ممکن است تماس و تعامل اجتماعی مناسب تری داشته باشند. یعنی ممکن است با افراد آگاه از مسائل عمومی و اخبار علمی رابطه داشته باشند و درباره ی این مسائل به گفتگو بپردازند.
مکانیسم استفاده، درک و حفظ انتخابی ممکن است در این امر دخیل باشد. افراد دارای پایگاه اقتصادی- اجتماعی پایین تر ممکن است اطلاعات مربوط به مسائل عمومی یا اخبار علمی را سازگار با ارزش ها یا نگرش های خود ندانند یا ممکن است علاقه ای به این نوع اطلاعات نداشته باشند.
ماهیت نظام رسانه های جمعی به گونه ای است که برای افراد دارای پایگاه اقتصادی-اجتماعی بالاتر بیشتر قابل استفاده است. معمولا اخبار، مسائل و موضوعات عمومی و علمی در رسانه های نوشتاری منتشر می شود و رسانه های نوشتاری با منافع و سلیقه افراد دارای پایگاه بالاتر همسویی بیشتری دارد. (سورین و تانکارد،1381: 367)
محققان فوق در مطالعات بعدی برخی از شرایطی را که تحت تاثیر آنها ممکن است شکاف آگاهی کاهش یابد یا از میان برود را بررسی کرده و به نتایج زیر دست یافتند:

هنگامی که در موضوعی محل تعارضی وجود داشته باشد، احتمال دارد شکاف آگاهی کاهش یابد.
احتمال گسترش شکاف آگاهی در اجتماعات متکثر که در آنها منابع اطلاعات متعدد است، بیشتر است تا در اجتماعات همگون که در آنها مجاری ارتباطی غیررسمی ولی رایج وجود دارد.
هنگامی که موضوعی اثر محلی و قوی دارد، احتمال دارد شکاف آگاهی کاهش یابد.
به طوری کلی، این مطالعات حکایت از آن دارد که یک متغیر مهم در ایجاد شکاف آگاهی این است که تا چه اندازه موضوعی موجب ایجاد انگیزه و علاقه در مردم می شود. (سورین و تانکارد،1381: 373)
بنابراین رسانه ها، اطلاعات را منتشر می کنند و آن دسته از مردم که موقعیت های اقصادی-اجتماعی بهتری دارند، با روش های متفاوت تر از آن دسته از مردم که از طبقه اقتصادی- اجتماعی پائین تری هستند، آن را دریافت می کنند. این نظریه کمک می کند تا به علت ها و دلایل این تفاوت ها بهتر و بیشتر پی ببریم.
4-5 شکاف اطلاعاتی، رسانه و هویت از منظر هربرت شیلر و مانوئل کاستلز:
در بخش پیشین از نیاز سرمایه داری پیشرفته تحت عنوان جامعه ی پساصنعتی به اطلاعات سخن گفتیم. همچنین گفتیم که چشم پوشی از استفاده ی روزانه از ترمینال های کامپیوتری در اداره ها و چشم بستن به روی گسترش تبلیغات و دگردیسی آن غیرممکن به نظر می رسد. به طور خلاصه، «انفجار اطلاعات» ویژگی بارز زندگی معاصر است و هر تحلیلگر اجتماعی که آن را نادیده انگارد، به جد گرفته نمی شود.
یکی از متفکرینی که در حوزه ی اقتصاد سیاسیِ ارتباطات به فعالیت پرداخته هربرت شیلر است که ضمن نقد دیدگاه های خوش بینانه ی غربی در خصوص پیشرفت های فناوری اطلاعات و ارتباطات و شکل گیری جامعه اطلاعاتی، این تحولات را ناشی از فشارها و الزام های نظام سرمایه داری می داند و آثار و پیامد آن را تامین منافع شرکت های تجاری و سرمایه داری به زیان اکثریت محروم در جامعه اطلاعاتی می بیند. او در خصوص نقش اطلاعات در توسعه سرمایه داری بر چند موضوع تاکید دارد:
نتیجه تصویری درباره فناوری اطلاعات
1-او نخست توجه خود را به ارتباط معیارهای تجاری با پیشرفت اطلاعات معطوف می دارد. به زعم شیلر، نوآوری های اطلاعاتی و ارتباطی تحت تاثیر فشارهای تعیین کننده ی حاکم بر بازار خرید و فروش و تجارت به منظور بدست آوردن سود صورت می گیرد. مرکزیت اصول بازار، یک اجبار نیرومند در کالایی سازی اطلاعات و به معنای دسترسی فزاینده به اطلاعات تنها به شرط قابلیت فروش آن می باشد. در واقع، امروزه اطلاعات به عنوان یک کالا مورد داد و ستد قرار می گیرد. (مهدی زاده، 1389: 187)
او در کتاب اطلاعات و اقتصاد بحران می نویسد :« هسته ی فرهنگ یعنی همان اطلاعات، در جوامع صنعتی به یک کالای تجاری و به مقوله ای قابل فروش تبدیل شده است… اکنون تفکیک فرهنگ، سیاست و اقتصاد بی معنی به نظر می رسد. ارتباطات الکترونیک، مخرج مشترک تولید فزاینده ی کالاها و خدمات است و اطلاعات که به اصلی ترین بخش فرایند تولید تبدیل شده است و به نوبه ی خود یک کالای مهم به حساب می آید، تحت کنترل معیارهایی که در تولیدات صنعتی و فرهنگی، همسانی ایجاد می کند.» (شیلر، 1375: 100)
2-دومین تاکید شیلر بر نابرابری های طبقاتی به عنوان عامل اصلی پخش، دسترسی و قابلیت های تولید اطلاعات است. به عبارتی، وضعیت طبقاتی تعیین می کند که چه کسی، چه اطلاعاتی را بدست می آورد و چه نوع اطلاعاتی را می تواند بدست آورد. بنابراین با توجه به جایگاه فرد در سلسله مراتب طبقاتی، فرد ممکن است در انقلاب اطلاعاتی برنده یا بازنده باشد. نقش محوری بازار در حوزه اطلاعات بدین معنا است که اطلاعات و فناوری های اطلاعاتی برای آنهایی که قادرند تا پول آن را بپردازند تولید می شود و برای همان ها هم دسترس پذیرتر است. البته این بدین معنا نیست که اطلاعات و فناوری کاملا انحصاری است. واضح است که تقریبا همه افراد جامعه به فراورده ها و خدمات اطلاعاتی دسترسی دارند؛ تلویزیون، رادیو و روزنامه ها مثال های آشکارند. در واقع از آنجا که بازار رو به همه مصرف کنندگان باز است اکثر چیزهایی را که ارائه می دهد، در اصول برای همه کس دسترس پذیر است- حداقل برای هر کسی که پولی در اختیار دارد. اما این واقعیت که بازار مکانیزم توزیع کننده است بدین معنی است که به جامعه ای تفکیک شده بر اساس درآمد و ثروت راغب است. به بیان دیگر، نابرابری های طبقاتی – به طور وسیع تقسیمات سلسله مراتبی جامعه- نفوذ اصلی را در عصر اطلاعات دارد. اهمیت معیار توانایی در پرداخت پول و ارتباط نزدیک این معیار با نابرابری های طبقاتی، هربرت شیلر را به تمایز میان ثروتمند اطلاعاتی و فقیر اطلاعاتی در درون کشورها و مابین آنها سوق می دهد. ملل پیشرفته (ثروتمند)، یعنی آنجا که ثروت جهان متمرکز شده و سود برندگان اصلی انقلاب اطلاعات اند و ملل فقیر، یعنی آنجا که اکثریت جمعیت جهان را در خود جای داده، محدود به استفاده از ته مانده های جهان اولند و به آنچه که ملل ثروتمند ارائه می کنند، وابسته اند. این وضعیت به نفع کسانی که از نظر اقتصادی و آموزشی برترند و قادرند با دسترسی به منابع اطلاعاتی پیچیده مانند پایگاه های داده های پیوسته و تجهیزات ارتباطات کامپیوتری پیشرفته و رسانه های جدید دور از دسترس فقرا، بهره مندی خود را گسترش دهند، ادامه می یابد، در حالیکه آنها که در نظام طبقاتی، رو به پایین دارند هر چه بیشتر در باتلاق آنچه که شیلر بدان «اطلاعات آشغال[35]» نام نهاد یعنی اطلاعاتی با ارزش کم که فقط سرگرم کننده اند(چون از عهده تامین هزینه آن برنمی آیند، آنچه برای اکثریت عرضه می شود ارزان قیمت، توخالی، دارای جنبه ظاهری و اطلاعات توده وار است)، فرو می روند.
3-سومین مبحث کلیدی شیلر این است که جامعه ای که در حال تجربه ی تغییرات مهمی در زمینه اطلاعات و ارتباطات است، جامعه ی دارای نظام سرمایه داری شرکتی محسوب می شود یعنی سرمایه داری معاصر از طریق نهادهای شرکتی حاکمیت یافته و عمدتاً بر تولید محصولات توسط چند شرکت محدود و سازمان هایی که دارای ثروت کلان ملی و بین المللی هستند، استقرار یافته است. در صدر فهرست اولویت های شرکتها، این اصل قرار دارد که اطلاعات و فناوری های اطلاعاتی ترجیحاً برای اهداف خصوصی و نه عمومی توسعه خواهد یافت. (وبستر،1382: 62-63)
شیلر جامعه اطلاعاتی را بازتابی از اجبارها و الزام های سرمایه داری و در عین حال، استمرار پیشرفت های اطلاعاتی را حمایت از سرمایه داری می داند. به عبارت دیگر، حال اطلاعات به عنوان ابزار کار رسانه ها به بنیانی اساسی برای پیشرفت تاریخی سرمایه داری بدل شده است. از سوی دیگر، جامعه اطلاعاتی که ضرورت های سرمایه داری شرکتی را منعکس می کند چیزی به نام امپراطوری فراملی خلق می کند.
اگرچه شیلر از جریان مستمر و پرحجم اشاعه ی پیام های اقناع کننده از سوی شرکت های چندملیتی برای پذیرش فناوری اطلاعات به مثابه کلیدِ پیشرفت انتقاد می کند و آن را تلاش دولت آمریکا در جهت داد و ستد محصولات آمریکایی و بقای شرایط بازار قابل تولید می داند. (شیلر، 1375 :130-100)
اما در نهایت معتقد است که این شرکت های فراملیتی هستند که اصلی ترین عنصر بخش فناوری اطلاعات را تشکیل می دهند.
چنانکه پیشتر نیز اشاره شد، نقش تعیین کننده ی صنایع فرهنگی در غرب و در جامعه ی پساصنعتی بر جایگاه مهم اقتصاد در عرصه ی فرهنگ دلالت دارد. توجه به معیار قدرت اقتصادی و سرمایه داری با ایجاد نابرابری طبقاتی (ثروتمندان اطلاعاتی و فقرای اطلاعاتی) زمینه امپریالیسم اطلاعاتی و فرهنگی را ایجاد می کند. مطابق آرا شیلر، اصطلاح امپرالیسم فرهنگی نشان دهنده نوعی نفوذ اجتماعی است که از طریق آن کشوری اساس تصورات، ارزشها، معلومات و هنجارهای رفتاری و همچنین روش زندگی خود را به کشورهای دیگر تحمیل می کند. امپریالیسم فرهنگی که از طریق نابرابری در تکنولوژی های ارتباطی و دستیابی به رسانه ها ایجاد شده است، امری هدفمند و سازمان یافته است که از اراده ی معطوف به همگون سازی جهان نشات می گیرد.(گل محمدی، 1381: 101)
بنابراین شیلر، هدف امپریالیسم فرهنگی را کنترل شبکه های ارتباطی و اطلاعاتی و به تسخیر در آوردن هسته مرکزی رفتار انسان و کنترل تفکر، اندیشه انسانی و آگاهی او می داند. قلمروی که انقلاب اطلاعاتی با توسل به رسانه ها در حوزه ی فرهنگی به تامین اهداف سرمایه داری در آن می پردازد، قلمرو مصرف و ایجاد و تحکیم سرمایه داری مصرفی است. شیلر در این باره می نویسد: «سرمایه داری با تقویت مصرف گرایی از حمایت عمومی قابل توجهی برخوردار شده و توانسته است شیوه ای از زندگی و مجموعه ای از باورها را که رفاه انسان را به مالکیت فردیِ مجموعه ای از کالاها و خدمات قابل خرید گره می زند، با موفقیت به فروش برساند.» (شیلر،1375: 120)
نظریه امپریالیسم فرهنگی شیلر بر آن است که ارتباطات و رسانه های ارتباطی بخصوص در نوع متاخر آن به دلیل همه گیری، عامل اصلی در جهانی شدن فرهنگ نیز هست. به بیان دیگر، گرچه جهانی شدن فرهنگی چونان پدیده ای فراتاریخی و فراملی نمودار می شود ولی در واقع چیزی جز صدور کالاها و اولویت های شیوه ی زندگی غربی نیست. (هال،1996: 305)
هرچند دربرگیرنده ی فراگیر شدن عناصر مختلف تجدد غربی است اما آنچه که بیش از دیگر عناصر جهانگیر می شود نوعی فرهنگ مصرفی متناسب با نظام سرمایه داری است که به کمک ارتباطات گسترده و فناوری های الکترونیک چه در قالب رسانه های قدیمی تر چون کتاب و مطبوعات و چه در شکل متاخر آن همچون اینترنت و ماهواره و محصولات چندرسانه ای یا به عبارت کلی تر رسانه های فرهنگی گسترش می یابد.
فرهنگ مصرفی مردم را تشویق می کند تا بیش از نیازهای زیستی خود مصرف کنند تا از این طریق فرایند انباشت سرمایه تدوام پیدا کند و عملکرد نظام سرمایه داری تضمین شود. در این فرهنگ اصل بر آن است که معنا و مفهوم زندگی باید بر آنچه شخص داراست، استوار باشد. مصرف کردن یعنی زندگی حقیقی کامل و برای رسیدن به این سطح از زندگی راهی جز مصرف کردن وجود ندارد. موج عظیم مصرف گرایی به هیچ حوزه ای محدود نمی شود و همه ی زوایای زندگی اجتماعی را دربرمی گیرد. همه کس و همه چیز قابل خرید و فروش می شود. در این چارچوب معنای فعالیت اقتصادی عبارت است از فراهم کردن منابع مصرف و فعالیت سیاسی عبارت است از تضمین شرایط لازم برای مصرف.
اشاره شد که شیلر اعتقاد دارد که اطلاعات به شکل کنونی، مردم را از واقعیت آگاه نمی کند زیرا اطلاعات به طرز ویژه ای به خدمت جنبه تولیدی اقتصاد در آمده است، در خدمت پیشرفت شرکت ها و بخش خصوصی است. او ضمن توجه به گسترش هم زمان رسانه ها، افزایش قدرت خرید مصرف کنندگان و گسترش استراتژی های تبلیغاتی در سراسر جهان معتقد است هدف این است که هویت مصرفی و مصرف گرایی از نوع جاری در زندگی امریکایی همه گیر گردد. (شیلر، پیشین:130)
به همین دلیل است که نظریه پردازان از دیسنی فیکاسیون[36]، مک دونالدیزاسیون وکوکاکولاریزاسیون سخن می گویند و نسبت به سلطه ی کامل شرکت های بسیار قدرتمند آمریکایی بر فرهنگ جهان ابراز نگرانی می کنند. نباید فراموش کرد که غرب به خاطر بهره مندی از برتری فناورانه در وجود ماهواره ها، مخابرات، اینترنت و کامپیوتر و … در پشتیبانی از نظرگاه های خود، صاحب امتیازی غلبه ناپذیر است. این قضیه با برتری آمریکایی در کل گستره نمایش های تفریحی ترکیب می شود: سینما آمریکایی است، تلویزیون آمریکایی است و همچنین بیشتر خرید و فروش موسیقایی. باید به این قسمت اعظم اخباری را که خبرگزاری های بین المللی منتشر می کنند، افزود. در حدود 90 درصد این اخبار از جانب چهار آژانس خبری غربی که دوتای آن آمریکایی (یونایتدپرس و آسوشیتدپرس) است، یکی بریتانیایی (رویتر) و دیگری فرانسوی (فرانس پرس) صادر می شود. (وبستر، 1382: 139)
با چنین عدم توازنی در پوشش خبری، آمریکایی ها و به طور کلی ملتهای غربی احتیاجی به انتشار پیام های خاص همچون «غرب بهترین است»، «راه و روش آمریکایی» یا «پشتیبانی از داد و ستد سرمایه داری» برای عملکرد ایدئولوژیک ندارند. مردم در همه جا مصرف کنندگان تصاویر، صداها، تولیدات و خدمات آمریکایی و شرکت های سرمایه دار فراملی هستند. شیلر، با اشاره به قدرت فزاینده صنایع فرهنگی آمریکا خاطر نشان می سازد که سازندگان فیلم و خالقان پیام های ارتباطی، سازندگان و پخش کنندگان برنامه های رادیویی و تلویزیونی، رسانه ها، برای تصاحب توجه مخاطبان در جهت پیام های مربوط به فروش به کار گرفته می شوند و همانند سازی هویت فرهنگی و تحمیل یک الگوی هویت فرهنگی واحد از سوی آمریکا، سراسر جهان را تهدید می کند. (شیلر، 1375: 163- 124)
بنابراین رسانه های آمریکایی با در اختیار داشتن منابع عظیم مالی گوی سبقت را از رقبای خود ربوده و سایر هویتها را در معرض آنچه که ما در این رساله زوال و چندپارگی هویت می نامیم، قرار می دهند. تحت تاثیر فرهنگ مصرفی تولید شده توسط این رسانه ها، همه ی مردم جهان، شرقی یا غربی، شمالی یا جنوبی و فقیر و غنی مصرف گرا می شوند. مرز میان مصرف برای تامین نیازهای زیستی و مصرف به مثابه شیوه زندگی فرو می ریزد و اکثر فعالیت های اقتصادی و سیاسی به خرید و مصرف تنزل پیدا می کند. به بیان دیگر، خرید به مد مسلط زندگی عمومی معاصر بدل می شود. این مصرف، صرفا به جنبه های معیشتی و زیستی محدود نمی شود و هم ارزش مادی و هم ارزش نمادین را دربرمی گیرد. به بیان دیگر مصرف به شکل اصلی ابراز وجود و منبع اصلی هویت اجتماعی تبدیل می شود. چنین رفتارهای اجتماعی نوعی استراتژی های فرهنگی هستند که در شرایط افول هویت های سنتی و مدرن، ابراز وجود را از طریق تولید کالایی هویت ممکن می سازند. (گل محمدی، 1381: 106)
کالا شدن فرهنگ، دستکاری آرزوها از طریق تبلیغات و خرده فروشی یک ایدئولوژی کاذب که شان، اعتماد به نفس و ارزش مشخصی را در کالاهای مادی جستجو می کند. نتیجه آنکه حاصل جمع نفوذ سرمایه داری در تولید و تحمیل یک سویه فرهنگ به شرایطی می رسد که ارزش بشری انسان جای خود را به ارزش دلاری او به مثابه مصرف کننده می دهد.
در فصل پیشین ذکر کردیم که تصویری که نظریه های پست مدرن در ارتباط با وضعیت هویت به دست می دهند، «خودی» سیال است که بارزترین ویژگی اش چندپارگی، ناپیوستگی و فروریختگی مرزهای جداکننده ی جهان درون و بیرون است. این به آن معناست که درشرایط پسامدرن، مردم از طریق انتخاب انواع زندگی و بیان هویت از طریق نوعی اکسپرسیونیسم می توانند میان جایگزین های متفاوت، دست به گزینش بزنند. و نیز چگونه «خویشتن» هایی که در مدرنیته با هزار مشقت به دست آمده اند، در فرهنگ سرمایه داری متأخر به آسانی از دست رفتند و محو و نابود شدند. زوال پارادایم مدرن، سبب تضعیف خصوصیات ساختاری و سنگ بناهای زندگی هر روز –چون طبقه، جنسیت، نژاد، شغل، تحصیل و از این قبیل شد، یعنی مجموعه معیارهایی که افراد خود را و روابط خود با دیگران را بر اساس آنها درک می کردند. بنابراین، مقدر است که اوج گیری پست مدرنیته با تجزیه و متلاشی شدن سوژه ی فردی به جریان شناور چگالی های سرورانگیزی همراه باشد که تکه پاره و گسسته اند و از هیچ ژرفا، محتوا و انسجامی که برای فرد مدرن، آرمان محسوب می شد، برخوردار نیستند. در شکل جدید هویت که بهتر است آن را هویت مصرفی بنامیم فرد به جای این که از طریق روابط اقتصادی(طبقه) یا پیوندهای سیاسی (ملیت) هویت پیدا کند با خوردن، نوشیدن، پوشیدن، نحوه ی گذران اوقات فراغت یا به عبارتی شیوه ی زندگی روزمره هویت می یابد که خصلت بارز آن گذرا بودن ، فقدان ثبات، جهانگیر بودن و همگونگی است. جهانگیر شدن فرهنگ آمریکایی باعث شده تا ستارگان آمریکایی حوزه های هنری مختلف به رقابتی تنگاتنگ با ستارگان بومی کشورهای دیگر برخیزند. حتی در کشورهایی که مبارزه با نفوذ فرهنگ آمریکایی را رسالت اصلی خود می دانند، تصاویر مختلفی از مایکل جکسون، مدونا و دیگر چهره های محبوب صحنه های هنری آمریکا بر پیراهن جوانان و نوجوانان نقش می بندد.
گویی در عصر جامعه رسانه ای، پسا صنعتی و جهانی شدن یا هر نامی که بر آن بنهیم، دیگر با دیوارهای استوار اعتقادات گذشته و اونتولوژی های سفت و سخت سابق روبرو نیستیم بلکه با یک هستی در هم شکسته و ویران شده مواجه ایم. تحت تاثیر رسانه های امروزی و بازخورد اطلاعاتی آن به بیان داریوش شایگان: «ما خواه ناخواه، در شرف تکوین انسان چهل تکه هستیم که دیگر به یک هویت خاص و ویژه تعلق ندارد و مآلاً چندهویتی است. به عبارتی دیگر، معادلات دو قبضه ی پیشین که مرزهای فرهنگی را مشخص و از هم جدا می کرد مانند ما و دیگران، خودی و غیرخودی، شرق و غرب، و شمال و جنوب عمیقاً رنگ باخته است.» (شایگان، 1380: 8)
کاستلز نیز از جمله متفکران پست مدرنی است که به بحث شکاف اطلاعاتی با عنوان «شهر اطلاعاتی» پرداخته است. چشم انداز شهر اطلاعاتی یکی از نشانه های رو به افزایش نابرابری های اجتماعی است. به عبارت دیگر از نظر کاستلز، شهر اطلاعاتی همان شهر پسامدرن و پساصنعتی است. تز اصلی او چنین است که ترکیبی از سرمایه داری بازسازی شده و نوآوری در فناوری، عامل اصلی دگرگونی جوامع و در نتیجه شهرها و مناطق پیرامونی آنهاست. (وبستر،1382: 337)
در این معنی تجسم سبز فایل در آراء بل و کاستلز آشکارا به همدیگر نزدیک می شود. در نزد هر دو متفکر تاکید مشابهی بر ویژگی های دگرگون کننده و بنیادی تحولات در فنون تولید در سرتاسر تاریخ و در نقش اطلاعات و دانش دیده می شود. از این رو، کاستلز به انقلاب اطلاعاتی فناورانه به منزله استخوان بندی و عامل تعیین کننده همه دگرگونی های ساختاری مهم دیگر اشاره می کند و به ترسیم جامعه ای اطلاعاتی می پردازد که جای جامعه صنعتی را به منزله چارچوب نهادهای اجتماعی می گیرد.
هسته مرکزی استدلال کاستلز چنین است که تحول شبکه های فناورانه اطلاعاتی در سر تا سر کره زمین اهمیت جریان های اطلاعات را برای سازماندهی اقتصادی و اجتماعی ارتقا می بخشد در حالی که به طور همزمان اهمیت ویژه مکان را کاهش می دهد. در نتیجه یکی از دلمشغولی های اصلی سازمانها در اقتصاد اطلاعاتی مدیریت جریان های اطلاعات و پاسخگویی به آنهاست. در اینجا آنچه از همه چشمگیر تر است چشم انداز جهانی متخصصان اطلاعاتی است که با بومی گرایی شدید بی طبقه گان در تضاد قرار می گیرد. بنابراین از جهان وطن گرایی تولید کنندگان جدید اطلاعاتی شگفت زده می شویم. زندگی روزانه آنها کم و بیش حرکت در طول شبکه های کامپیوتری ارتباطی است که کره زمین را در می نوردد، حوزه کاری آنها بین المللی است و جهانی فکر می کنند. برعکس، منطقه گرایی در بی طبقه گان بیشترین تاثیر را دارد. اینان غالباً در چارچوب روابطی با الگوهای آشنا و ثابت زندانی اند، در الگوهای همسایگی با مناطقی مشخص و غالباً فاقد ابزارها یا انگیزه هایی برای سفر با هر فاصله ای از قلمرو شان اند.
جنبه دیگر تقسیم بندی، دسترسی متفاوت نسبت به اطلاعاتی است که گروه ها با آن مواجه اند. رده های بالای این نظام طبقاتی هم می دانند که چگونه به اطلاعات از منابع بسیار در جاهای بسیاری دسترسی پیدا کنند و هم پول و پله بدست آوردن آن را دارند. مسائل در پایین نظام یعنی در میان بی طبقه گان بسیار متفاوتند. فقرا به فشرده کردن جهان، فرهنگ خاص و تجربیات منطقه ای شان که فقط توسط تصاویر استاندارد شده تلویزیونی تحت تاثیر قرار می گیرد. با چنین تضادی ما حق داریم که از ثروتمندان اطلاعاتی و فقرای اطلاعاتی در شهر جهانی سخن بگوییم.
دو ویژگی مشخص فرهنگی شهر اطلاعاتی آن است که:
1- در آنجا محیط به این منظور ساخته شده که فقرا دورنگه داشته می شوند و ثروتمندان احساس ایمنی می کنند.
2- شهر اطلاعاتی بیش از هر زمان به سوی تبدیل به چشم انداز مصرف (هویت مصرفی) در حال تغییر است. (وبستر، 1382: 372- 335)
کاستلزمعتقد است آنچه اکنون در حال گسترش است، شهری است که با دو قطبی شدن[37] یا شهری دو گانه[38] مشخص شده است که در آن ما بدون اغراق با گروهی از افراد طبقه پایین شدیداً محروم و گروه دیگر نخبه در حرفه های اقتصاد اطلاعاتی و مرفه مواجه هستیم. به این ترتیب چشم انداز یک شهر اطلاعاتی به صورت فزاینده موضوعی مشخصاً اختلاف انگیز در امور اجتماعی است. همچنان که موقعیت شهر جهانی به عنوان مرکز مدیریت و کنترل اطلاعات تحکیم می شود، در نهایت تعداد بسیار زیادی از مشاغل حرفه ای و تکنیکی به وجود می آید که به پدیدار شدن شهر دوگانه می انجامد. در این شهر طبقه کارگر بر اثر قطبی شدن شدیداً فزاینده طبقات، موقعیت اجتماعی خود را از دست می دهد و طبقه پایین رو به رشد می گذارد. کاستلز بدون هیچ تعجبی استدلال می کند که نیویورک، شاید جهانی ترین شهر جهان در عین حال که شهری پر از رویاها و کابوس ها است، آشکارترین چهره از یک شهر اطلاعات قطبی شده را نشان می دهد.
کاستلز در یک استعاره کیهانی زیبا از سیاه چاله های سرمایه داری اطلاعاتی نام می برد که مناطقی از جامعه هستند که در آن ها فرار از درد و رنج برای کسانی که به گونه ای وارد این ساحت های اجتماعی می شوند، میسر نیست و تراکم این سیاه چاله ها قدرت ویران گری ایجاد می کند که بشر را تهدید می کند. او از بهره کشی جنسی وحشتناک از کودکان جهت گردشگری جهانی و فیلم سازی تجاری در عصر اطلاعات خبر می دهد. همچنین گزارشات نشان می دهد که در امریکا سیاه پوستان و بومیان امریکای لاتین و بچه های خانواده های کم درآمد دسترسی کمی به اینترنت و رایانه دارند و بومیان امریکا حتی به فناوری پایه ارتباطات هم دسترسی اندکی دارند.
تصویر درباره گردشگری
پس می توان گفت، تداوم تمرکز ارتباطات توده ای وجود دارد، در حالی که بازیگرانی اندک (بیشتر شرکت های بین المللی) گذرگاه های تنگ را در ضبط و مهار خود دارند و بدین ترتیب اکثریت قاطع مردم جهان به گونه ای روز افزون به حاشیه رانده می شوند. تمرکز فزاینده نظام های اطلاعاتی و ارتباطی جهان در دست اندکی به سلطه معدودی مجتمع تولیدی نیرومند بر شبکه های جهان می شود. این مجتمع ها فرمانروای دهکده جهانی می گردند و امپراطوری های ارتباطی گسترده ای را تشکیل می دهند که در مجموع مرزهای ملی را نابود می کنند. شایان توجه است که تمرکز رو به رشد ثروت در دست افرادی معدود، نه تنها به کشورهای در حال توسعه بلکه به کشورهای توسعه یافته نیز آسیب می رساند. (همدانی، WWW. Pajoohe. Com)
پس می توان گفت، از نظر متفکران پست مدرن مانند شیلر و کاستلز و آدمان ماتلار و … شکاف اطلاعاتی ناشی از شکاف طبقاتی و نابرابری طبقاتی است و شکاف طبقاتی ناشی از معیار بازار و قدرت اقتصادی شرکت های سرمایه داری خصوصی فراملی و امریکایی- غربی است. تمام این عوامل زمینه ساز یک کاسه کردن هویت های فرهنگی و همسان سازی فرهنگی و تحمیل هویت های فرهنگی غربی – امریکایی بر کشور دیگر را فراهم می کند. همچنین زمینه ایجاد هویت های مصرفی در جهت نیل به اهداف شرکت های فراملی و قدرت های بزرگ امریکایی – غربی را ایجاد می کند و سبب نابودی مرزهای ملی و هویت های ملی و گسترش هویت های فراملی را فراهم می نماید.
5-5موقعیت و وضعیت کشورهای شمال و جنوب:
در این بخش قصد داریم تا با بهره گرفتن از برخی پارامترها، تفاوت کشورهای شمال و جنوب را در میزان دسترسی به اطلاعات و در نهایت بروز پدیده ی شکاف اطلاعاتی را بیان کنیم. این پارامترها عبارتند از: امکانات و میزان استفاده از نوآوری های جدید (مشتمل بر دسترسی به رایانه و اینترنت و میزان استفاده زنان از فناوری اطلاعات) وعدم توازن بین کشورهای شمال و جنوب از نظر امکانات اقتصادی و فرهنگی. اما از دیگر سو، موانعی در دسترسی کشورهای جنوب به فناوری های نوین ارتباطی نیز وجود دارند. این موانع عبارتند از: آموزش،‌ منابع مالی، زبان،‌ هزینه دسترسی،‌ مکان، ‌فرهنگ و مهارت ها.
1-5-5– امکانات و میزان استفاده از نوآوری های جدید:
استفاده از اینترنت یک شاخص استاندارد برای بررسی زیر ساخت ها و میزان استفاده از فناوری های ارتباطات و اطلاعات است. بر این مبنا و طبق پیمایشی انجام شده در زمینه های بازاریابی و تحقیقات موردی میزان کاربردی اینترنت توسط شهروندان ایالات متحده آمریکا در مقایسه با کشورهای منتخب در حال توسعه حاکی از شکاف دیجیتال عمیق بین این دو گروه از کشورهای شمال و جنوب است. بر اساس این تحقیقات از دویست و هشتاد و سه میلیون هزار جمعیت آمریکا در سال 2000 میلادی تعداد یکصد و هفتاد میلیون و سیصد و هشتاد هزار نفر در مجموع کاربر اینترنت بوده اند. اوگاندا با بیست و دو میلیون و پانصد و هشتاد و یک هزار کاربر اینترنتی داشته است.
طبق آمار مندرج در شماره ماه اکتبر 2003 فصلنامه پیام نور یونسکو برای سال 2003، عده کاربران اینترنت در سراسر جهان 655 میلیون نفر و تعداد رایانه های دنیا 650 میلیون دستگاه برآورد شده است. در حالی که در کشورهای کمتر توسعه یافته برای 684 میلیون نفر جمعیت آنها، مطابق آمار مربوط به سال 2001 عده کاربران 1800000 نفر و تعداد رایانه ها 3100000 دستگاه بوده است.
2-5-5- دسترسی به رایانه و اینترنت:
در کشورهای در حال توسعه به استثنای حریم سکونتی افراد ثروتمند، دسترسی منازل به رایانه و اینترنت یک پدیده قابل توجه نیست. به طور معمول دسترسی یک زن به اینترنت یا رایانه محدود به دسترسی او در محل کار و به کارگیری این فناوری برای انجام کار روزانه می شود. برای مثال، همه رسانه های الکترونیکی در هندوستان از تلویزیون ماهواره ای گرفته تا اینترنت و پست الکترونیکی تنها برای طبقات ممتاز قابل دسترسی است و اغلب اطلاعات، نیازها و خواسته های تفریحی مردان می سازد.
در بنگلادش هزینه وصل شدن به شبکه اینترنت می تواند یک خانواده را برای یک سال تغذیه کند. در فیلیپین اتصال به شبکه اینترنت حدود 200 دلار آمریکا هزینه دارد که پرداخت آن از توان اقتصادی حتی یک خانواده متعلق به متوسط خارج است. برای بسیاری از خانواده ها اینترنت یک کالای تجملاتی است و دسترسی آنها به این فناوری محدود به محل کار می شود. اکثریت زنان آفریقایی تنها در محل کار به فناوری اطلاعات دسترسی دارند.
3-5-5- استفاده زنان از فناوری اطلاعات:
در بحث شکاف دیجیتالی بین کشورهای شمال و جنوب؛ وقتی موضوع چگونگی و میزان دسترسی و استفاده زنان کشورهای غنی و فقیر مطرح می شود، قابل توجه است که میزان این شکاف عمیق تر خود را به نمایش می گذارد.
فقدان همبستگی میزان استفاده از زنان از اینترنت و شاخص های مورد نظر، این فرضیه را تقویت می کند که تقریباً در همه کشورهای در حال توسعه، زنان استفاده کننده از اینترنت به طور کلی نماینده زنان آن کشورها نیستند؛ بلکه آن گروه یا بخش کوچکی از زنان برگزیده و تحصیل کرده شهری می باشد. احتمال دسترسی زنان روستایی یا فقیر ساکن در نقاط شهری به فناوری های جدید در کشورهایی که کمتر از 10 درصد جمعیت به اینترنت دسترسی دارند بسیار کم است. مطالعات ارتباطات توسعه نشان می دهد که سازمان های زنان در کشورهای در حال توسعه به غیر از رادیو دسترسی ناچیزی به سایر رسانه های ارتباطی دارند.
6- 5 – عدم توازن بین کشورهای شمال و جنوب از نظر امکانات اقتصادی و فرهنگی:
در کشورهای در حال توسعه به علت فقدان زیر ساخت های ملی مخابرات و فقدان رونق اقتصادی، توسعه اینترنت بسیار گران تر و پر هزینه تر از کشورهای توسعه یافته است. به عنوان مثال در آمریکا هر کاربر برای یک ماه اتصال به اینترنت باید 2 دلار بپردازد در حالی که اوگاندا باید 82 دلار بابت اتصال ماهانه به اینترنت بپردازد. ضمن این که این کشورها با مشکلات اساسی تر همچون تغذیه، ارتباطات جاده ای، اشتغال، برق، جنگ و نظام های سیاسی بی ثبات نیز مواجه هستند و بودجه کافی برای هزینه سنگین تجهیزات کامپیوتری وجود ندارد و این گونه امکانات به لحاظ اقتصادی صرفاً در اختیار طبقات بالا و مستقل قرار می گیرد. در این کشورها، این فناوری در انحصار مراکز دولتی است و دولت متصدی خطوط ارتباطی داده ها نیز هست. از این رو عدم امکان رقابت ناشی از این جنبه،‌ سبب افت شدید کیفیت خدمات اینترنتی می شود. زیرا مهم ترین دل مشغولی دولت،‌ انطباق یا عدم تطابق محتوای ارائه شده توسط اینترنت با ارزش های اخلاقی،‌ دینی و فرهنگی کشور است.
از آنجا که اکثر اطلاعات در شبکه اینترنت به زبان انگلیسی ارائه می شود، ‌عدم آگاهی از این زبان به منزله عدم امکان دسترسی به اطلاعات تلقی می شود. نوعی عدم توازن اقتصادی،‌ فرهنگی بین کشورهای غنی و فقیر در استفاده از دستاوردهای جامعه اطلاعاتی در کشورهای شمال و جنوب،‌ خود سبب تشدید نابرابری ها در سطح کشورهای جهان می گردد.
7- 5 – موانع دسترسی کشورهای جنوب به فناوری های نوین ارتباطی:
دسترسی کشورهای جنوب یا ندارهای اطلاعاتی (جهان سوم) به فناوری های اطلاعاتی تنها در یک سوال ساده مبنی بر اینکه آنها به یک رایانه ای متصل به شبکه اینترنت دسترسی دارند و از آن استفاده می کنند خلاصه نمی شود، بلکه بسیار زیادی برای تعیین و بررسی میزان دسترسی به این فناوری ها وجود دارند. این عوامل شامل؛ آموزش،‌ منابع مالی، زبان،‌ هزینه دسترسی،‌ مکان، ‌فرهنگ و مهارت ها می شوند.
1-7-5- مهارت و آموزش:
افراد نیاز به سواد خواندن و حساب کردن دارند تا بتوانند پیام های ساده را خوانده و ترکیب کنند، به جستجو و رهیاب در اینترنت بپردازند و دستورات لازم را در نرم افزارهای مختلف اجرا کنند. با توجه به پایین بودن مهارت و آموزش در کشورهای جهان سوم، امکان دسترسی به اینترنت و استفاده از آن، در این گروه از کشورها مشکل تر می شود و از آن جایی که زنان تقریباً دو سوم از بی سوادان جهان را تشکیل می دهند و از هر دو نفر زن در کشورهای در حال توسعه یک نفر بی سواد است، احتمالاً‌ بیش از مردان از فقدان مهارت های خواندن و نوشتن و اطلاعات رایانه ای که منجر به توانایی برخورداری از مزایای فرصت های ارتباطات جهانی نوین می شود، رنج می برند.

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.