به عقیدهی یهود خداوند تنها در نسل آنها نبوت و کتاب و ملک قرار داده است و چنانکه توضیح خواهیم داد نژادپرستی یهود از حد معمول فراتر میرود و در واقع این نوع نژادپرستی جزء اعتقادات ثابت قوم یهود میشود.
۵ـ۱) اراده و آزادی در نگاه یهود
در سفر پیدایش،فصل ۲،آیات ۱۶ و ۱۷ آمده است که:” و خداوند آدم را امر فرمود، گفت: « از همهی درختان باغ بیممانعت بخور، اما از درخت معرفت نیک و بد زنهار نخوری. زیرا روزی که از آن خوردی هر آینه خواهی مرد.»”
با مطالعهی فصل۲ و ۳ از سفر پیدایش عهد عتیق به این واقعیت میرسیم که خداوند انسان را طوری خلق میکند که فاقد معرفت است و از دستیابی آدم به معرفت نیک و بد میترسد و دوست ندارد بشر شعور و معرفت پیدا کند لذا؛ او را از خوردن درخت معرفت منع میکند و مار(یا شیطان) انسان را گمراه میکند و باعث میشود که از درخت معرفت بخورد. یهوه که از این موضوع یعنی معرفت یافتن انسان ناراحت میشود او را از باغ عدن اخراج میکند و میگوید:« همانا انسان مثل یکی از ما شده است که عارف نیک و بد گردیده اینک مبادا دست خود را دراز کند و از درخت حیات نیز بخورد و تا به ابد زنده ماند.» (ر.ک:سفر پیدایش، فصل۲ و۳)
این مطلب میرساند که خداوند مخالف معرفت و شناخت آدمی و به تبع آن ارادهی اوست. سؤال اینجاست مگر خداوند هدفی جز هدایت بندگانش دارد؟ و مگر لازمهی هدایت بندگان معرفت صحیح آنها و تفکر و تعقل درست نیست؟ پس چرا از اینکه آدم به دنبال دانش و معرفت برود ناراحت میشود و آن را خطا حساب میکند. اگر انسان این آزادی و اراده را ندارد که بشناسد و انتخاب کند پس چگونه بهترین گزینش را داشته باشد؟
۵ـ۲) تفکر و تعقل در دین یهود و ارتباط آن با آزادی عقیده
میدانیم که تفکر و تعقل با آزادی، ارتباطی مستقیم دارد. هر مکتب یا آیینی که به تفکر و تدبر اهمیت دهد مدافع آزادی است زیرا وقتی به انسان آزادی داده شود قطعاً او را به تفکر و تدبر فرا میخوانند و از طرفی اگر تفکر را از او سلب کنند آزادی او زیر سؤال میرود.
کتاب تورات در طول تاریخ، به علل مختلف، چنان دستخوش تغییر و تحریف شده است که با وجود سخنان هدایتگرانه در آن، آثار منفی و گمراهکنندهاش به هدایتگری آن غلبه نموده ولی با اینوجود خبری از تفکر و تعقل پیروان آن نیست زیرا سخنانی دربارهی خدا، انبیاء، نژادپرستی و… در تورات یا منابع دیگر یهود گفته شده است که با هیچ عقل و منطقی همخوانی ندارد. نویسندهی کتاب سیری در مکتب یهود دربارهی تفکر و تعقل آنها اینطور پاسخ داده است:”آنچه که به نظر شما خوانندگان گرامی، غیر علمی و غیر منطقی میآید، به نظر علمای یهود هم رسیده و آنها هم در مقابل چنین سؤالهایی قرار گرفته و جواب دادهاند و جوابشان این است: «برخی از دستورات کتاب ما ممکن است به نظر بیمعنی آید، ولی کتاب مقدس میگوید: منم رب و سرور تو. من آن را دستور قرار دادم و تو مجاز نیستی دربارهی آن فکر کنی.»” (حسینزاده، سیری در مکتب یهود، صص۹۰-۸۹)
بنابراین تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل… جایی که انسان نمیتواند تفکر کند آیا میتواند آزادانه انتخاب کند؟ مکتبی که میگوید تو حق فکر کردن نداری چگونه میتواند به آزادی عقیده احترام بگذارد.
اسپینوزا یکی از فلاسفه و متفکرین روشنفکر هلندی و یهودیالاصل بود(پیشتر نیز دربارهی نقد او بر تورات سخن گفتیم) ایشان با تحجر و جمود و خشکدینی و نهی از تفکر در جامعهی یهود مخالف بود و در مقابل روحانیت ایستاد و به همین دلیل مورد لعن و نفرین یهودیان واقع شد.” اسپینوزا معتقد بود که تورات را نمیتوان کتاب موسی(ع) دانست و معجزات این کتاب نیز ریشهی واقعی ندارند. قوانین تورات نه تنها باعث نظم و آرامش و خوشبختی بشر نمیشوند بلکه بر عکس یوغی است که بر جامعه تحمیل میگردد. این قانون برای یک قوم وضع شده است در حالی که باید به فکر قانونی بود که از نظام عالم سرچشمه میگیرد… آزادی قانون عالم است. این آزادی باید در جامعه پرتو افکند و وجود دولت برای حفظ آن است… .” (آشتیانی، تحقیقی در دین یهود، ص۳۳)
“اسپینوزا تئوری عقل را مطرح ساخت و برعکس کلیسا و کنسیه معتقد بود که دین حقیقی اجازه میدهد که هر کس با آزادی کامل به تفکر فلسفی پردازد بدون آنکه بر این تفکر آزاد، مهر خیانت و خطا زده شود. در این جهان آنها مرتد و رافضیاند که تعلیماتشان موجب گردنکشی، نفرت، جنگ و خشم و کینه گرد.” (همان)
در این آیین و مکتب؛ مدافع تفکر و تعقل و آزادی را مورد لعن و تکفیر قرار میدهند. آوردن متن نفریننامه و لعن و تکفیر اسپینوزا توسط روحاینت یهود باعث اطالهی کلام میشود. اما نکتهی قابل توجه که نویسندهی تحقیقی در دین یهود به آن اشاره میکند این است:”روحانیت یهود چون دارای قدرت اجرایی نبود مجبوراً فقط به تکفیر و لعنت اکتفا میکرد ولی اگر چون کلیسای مسیحیت متکی به حکومتی میبود و جامعهی یهودیت وسعت مییافت مسلماً انگیزیسیون (و دادگاه تفتیش عقاید) روحانیت یهود نیز یک واقعیت تاریخی میگردید!” (همان، ص۳۲)
در سراسر کتاب تورات به ندرت سخن از تفکر و تعقل به چشم میخورد بلکه هر چه هست سخن از ترس بنیاسرائیل از یهوه خدای خود میباشد. در واقع تبعیت از دستور خدا بیشتر به خاطر ترس از خدا و قدرشناسی از اعمال اوست زیرا یهود قوم برگزیدهی خداست، و یهوه با او میثاق بسته است. حیات آنها را حفظ میکند بنابراین دستوراتش را ابلاغ میکند و آنها نیز موظف به اجرای دستور هستند بدون اینکه یهوه قوم خود را وادار به تفکر کند. حتی خود یهوه آنها را وادار میکند که مدام از او در هراس باشند.
جلالالدین آشتیانی چگونگی اطاعت از یهوه را در مراحل اولیهی ظهور دین یهوهپرستی و نیز در مرحلهی تکامل آن، اینگونه ترسیم میکند:” در مراحل اولیه ظهور دین یهوه پرستی، گناه عظیم سر فرود آوردن به خدایان دیگر غیر از یهوه است و هراس از انتقام وحشتناک یهوهی حسود و غیور. ولی هنگامی که رفته رفته دین شعائری توسعه مییابد و قوانین و مقررات و دستورات معبدی شکل میگیرد ایمان و تدین بر مبنای اجرای این دستورات مشخص میگردد. این دستورات که کلام خداست باید بیچون و چرا و بدون تفکر و تعقل موبه مو عمل شود… هنگامی که خدا از پیش بجای انسان تصمیم میگیرد و راه او را دقیقاً مشخص میسازد، زمانی که همهی کوشش بشر باید به این محدود شود که دستورات خدا را دریافت کرده و اعمال خود را با آنها منطبق نماید و منطق او فقط محدود به تشخیص روایت صحیح و نادرست گردد… در آن حال عقل و شعور بشر محکوم به تعطیل خواهد شد.” (همان، ص۲۷۵)
۵ـ۳ـ) موارد ضد آزادی عقیده در یهودیت
۵ـ۳ـ۱) اندیشهی برتری نژاد یهود
«نژادپرستی» و «برگزیدگی یهود» از مهمترین تعالیم این دین به حساب میآید. به گونهای که «یهود» و «نژادپرستی» در طول تاریخ هیچگاه از یکدیگر جدا نبوده است. یهودیان با اندیشه های بیاساس و موهوم، خود را قوم برگزیدهی خدا میدانستند و از پذیرش نبوت حضرت عیسی(ع) و پیامبر(ص) امتناع میورزیدند. و در مقابل آنان عناد و لجاجت میکردند. آنها اندیشهی نژادپرستانه و اختصاص دین در آیین حضرت موسی(ع) را به کتاب خود نسبت میدادند اما باید گفت: اولاً قوم یهود، قوم برگزیده نیست، (چنانکه بعداً اثبات خواهیم کرد) ثانیاً تورات (فعلی) که همهی افکار و اعمال خود را به آن مستند میکنند تحریف شده است.(چنانکه توضیح دادیم)
ابراهام کهن در گنجینهای از تلمود میگوید:”تعجبی ندارد اگر ببینیم در آثار و نوشته هایی که دانشمندان یهود برای یهودیان باقی گذاشتهاند اهمیتی استثنایی برای ملت اسرائیل قائل شده و سکنهی زمین را به دو قسمت تقسیم کرده باشند: اسرائیل و سایر ملل. آنان به این اصل اساسی معتقد بودند که اسرائیل قوم برگزیدهی الهی است. البته این عقیدهی کتاب مقدس است، که در ادبیات و تفسیرهای دانشمندان یهود به حد اعلی گسترش یافته است. تلمود مکرر این مطلب را گوشزد میکند که بین خدا و یهود رابطه صمیمی و ناگسستنی وجود دارد.” (کهن، گنجینهای از تلمود، ص۷۹)
تبعیض نژادی نوعی تبعیض روانی و دینی نیز است که چون یهود برگزیدهی خداست و نسبت به اقوام دیگر بالاتر است بنابراین عقیدهی آنها نیز برتر است زیرا آنها خدا را به خود و خدا نیز آنها را به خود اختصاص داده است. آنها تلقیشان از امتهای دیگر این است که خدای حقی را پرستش نمیکنند زیرا خداوند تنها خاص یهود است. چنانکه اعتقاد دارند: «در حقیقت اکنون فهمیدم که در جهان خدایی نیست به جز در اسرائیل.» (کتاب اول پادشاهان، فصل۵، ش۱۵). همچنین معتقدند خداوند تنها با آنان عهد و پیمان بسته و به آنان تفوفق و برتری عطا نموده است و دیگر ملل تنها نوکران یهود هستند.
آنان همچنین ورود هر شخص جدیدی را در یهودیت حرام کرده و دین یهود را از جهانی بودن محروم کردهاند زیرا از نظر آنها کسی تعالیم یهود را نمیفهمد. آنان این سخن را به خدا نسبت میدهند که او بر عدم پذیرش یهودی جدید از دیگر ملل تأکید میکند:” اقوام غیراسرائیل به جماعت خدا راه نخواهند یافت و احدی از آنان هرگز داخل جماعت خداوند نخواهند شد.”(سفر تثنیه، فصل۲۳، ش۱ـ۳)
ازدواج یهودی با غیر یهودی ممنوع است آن هم نه به خاطر مسائل عقیدتی بلکه به خاطر اینکه نسل یهود (بنی اسرائیل) با نژادهای دیگر مخلوط نشود. محمدباقر امامی در کتاب خود میگوید:”جامعه یهودی یک جامعهی بسته است و به طور کلی با غیر یهودی ازدواج نمیکند و نه دختر میدهند و نه دختر میگیرند تا نسل آنها دست نخورده باقی بماند و با نژادهای دیگر مخلوط نشود و از نظر دینی هم جنبهی تبلیغی و تبشیری ندارند. بنابراین نه دیگران را به پذیرفتن دین خود دعوت میکنند و نه عقیدهی دیگران را در میان خود راه میدهند و یک جامعهی بستهای است که رشدی ندارند ولی از داخل خود را حفظ کردهاند.” (امامی، ادیان و مذاهب را آنطوری که هستند بشناسیم، ص۵۶)
“در آیین یهود، موضوع [ممنوعیت ازدواج یهود با غیر یهود]ممنوعیت به نژاد است، یعنی ازدواج نسل یهود و بنیاسرائیل با نژادهای دیگر ممنوع است، از آن جهت که نژاد دیگر است، ولو اینکه دین یهود را پذیرفته باشد.”(حسینزاده، سیری در مکتب یهود، ص۲۰۸)
عهد عتیق این مطلب را تأیید میکند به طور مثال:
ـ” … زیرا که از دختران ایشان برای خود و پسران خویش زنان گرفته و ذریت مقدس را با امتهای کشورها مخلوط کردهاند… .” (کتاب عزرا، فصل۹، ش۲)
آنها میگویند خداوند به ما دستور داده است:
ـ “… دختران خود را به اهل زمین ندهیم و دختران ایشان را برای پسران خود نگیریم … .”(کتاب نحمیاء نبی ،فصل۱۰، ش۳۰)
آنها میگویند:
ـ”حضرت ابراهیم گناهکاران یهود را از جهنم بیرون میآورد جز یهودیانی که با زنان غیر یهودی ازدواج کرده باشند.” (حسینزاده، سیری در مکتب یهود، ص۲۰۹ به نقل از تلمود)

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

 

۱-۵-۲- اهداف جزیی تحقیق

با توجه به هدف کلی فوق، اهداف جزیی زیر تدوین شده است:
الف- بررسی رابطه انگیزش تحصیلی و سازگاری اجتماعی دانش ­آموزان
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
ب-پیش ­بینی عملکرد تحصیلی دانش ­آموزان توسط متغیرهای انگیزش تحصیلی و سازگاری اجتماعی
پ- مقایسه انگیزش تحصیلی دانش ­آموزان دختر و پسر رشته­های علوم انسانی، علوم تجربی و ریاضی-فیزیک
ت- مقایسه سازگاری اجتماعی دانش ­آموزان دختر و پسر رشته­های علوم انسانی، علوم تجربی و ریاضی-فیزیک
ث- مقایسه عملکرد تحصیلی دانش ­آموزان دختر و پسر رشته­های علوم انسانی، علوم تجربی و ریاضی-فیزیک

 

۱-۶- فرضیات پژوهش

۱٫ بین انگیزش تحصیلی و سازگاری اجتماعی در دانش ­آموزان پایه سوم دبیرستان شهرستان ابرکوه رابطه وجود دارد.
۲٫ عملکرد تحصیلی دانش ­آموزان پایه سوم دبیرستان شهرستان ابرکوه توسط متغیرهای انگیزش تحصیلی و سازگاری اجتماعی پیش ­بینی می­ شود.
۳٫ بین انگیزش تحصیلی دانش ­آموزان دختر و پسر رشته­های علوم انسانی، علوم تجربی و ریاضی-فیزیک پایه سوم دبیرستان شهرستان ابرکوه تفاوت معنادار وجود دارد.
۴٫ بین سازگاری اجتماعی دانش ­آموزان دختر و پسر رشته­های علوم انسانی، علوم تجربی و ریاضی-فیزیک پایه سوم دبیرستان شهرستان ابرکوه تفاوت معنادار وجود دارد.
۵٫ بین عملکرد تحصیلی دانش ­آموزان دختر و پسر رشته­های علوم انسانی، علوم تجربی و ریاضی-فیزیک پایه سوم دبیرستان شهرستان ابرکوه تفاوت معنادار وجود دارد.

 

۱-۷- تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها:

انگیزش تحصیلی(درونی، بیرونی و بدون انگیزه):
تعریف مفهومی: انگیزش نیروی ایجاد کننده و هدایت کننده رفتار است و عامل کلی مولد رفتار می­باشد. از لحاظ پرورشی، هم هدف است و هم وسیله، انگیزش به­صورت آمادگی روانی یک پیش نیاز یادگیری به حساب می­آید(سیف، ۱۳۸۸: ۲۳۰). انگیزش هنگامی وسیله انگاشته می­ شود که مانند هوش یا هر وسیله آموزشی دیگر در کسب مهارت و معلوماتی که مطلوب ماست به شاگرد یاری دهد. شاگردی که انگیزه یادگیری ندارد، کمتر در فعالیت­های درسی شرکت می­ کند، کمتر می­آموزد، زودتر خسته می­ شود و در کلاس هم دردسر تولید می­ کند (پارسا، ۱۳۸۱: ۱۷۷ و ۱۷۶). انگیزش تحصیلی مدنظر در پژوهش حاضر شامل سه مقیاس انگیزش درونی، انگیزش بیرونی و بی­انگیزه­گی می­باشد.
تعریف عملیاتی: نمره فرد در آزمون انگیزش تحصیلی والراند[۱۷] و همکارانش[۱۸]AMS نشان­دهنده نوع انگیزش دانش ­آموزان است، که دامنه نمره آن بین ۲۸ تا ۱۹۶ می­باشد.
انگیزش درونی:
تعریف مفهومی:دانش ­آموزانی که انگیزه درونی دارند، در ضمن تلاش برای شکوفایی قابلیت­های کشف کردن و یادگیری خود، احساس شایستگی و رضایت درونی می­ کنند. انگیزه درونی، دانش ­آموز را با پاداش­های درونی که مربوط به رشد فهم، احساس توانمندی و لذت بردن از تکلیف است هدایت می­ کند. دانش ­آموز را وقتی می­توان دارای انگیزه درونی دانست که کارها را با توجه به ارزش ذاتی آن ملاحظه می­ کند و برای فهمیدن خود را درگیر تکلیف می­ کند(دسی و رایان، ۲۰۰۰، به نقل از واگ[۱۹]، ۲۰۰۷).
تعریف عملیاتی: نمره فرد از سؤالات مربوط به انگیزش درونی در پرسشنامه انگیزش تحصیلی AMS که بین ۱۰ تا ۷۰ می­باشد.
انگیزش بیرونی:
تعریف مفهومی:دانش ­آموزانی که انگیزه بیرونی دارند تکالیف را به منظور کسب پاداش­های بیرونی مانند ستایش و بازخورد مثبت معلم انجام می­دهند. دانش ­آموزانی با انگیزه موقعیتی، کارهایی را برای کسب پاداش­های موقعیتی، مانند ستوده شدن از طرف هم کلاسی­ها، برخی را برای چالش داشتن با تکلیف و برخی دیگر را برای مشاهده منفعت کار انجام می­دهند. دانش ­آموزی انگیزه بیرونی دارد که کاری را به منظور دست یابی به پیامدی خارج از تکلیف مانند کسب تأیید دیگران یا اثبات ارزشمندی خود به دیگران انجام می­دهد(واگ، ۲۰۰۷).
تعریف عملیاتی: نمره فرد از سؤالات مربوط به انگیزش بیرونی در پرسشنامه انگیزش تحصیلی AMS که بین ۱۰ تا ۷۰ می­باشد.
بی انگیز­گی:
تعریف مفهومی: بی­انگیز­گی به نبود نسبی انگیزه بیرونی و درونی اشاره دارد. این مورد در شرایطی به چشم می­خورد که افراد برای یک فعالیت ارزشی قایل نیستند یا اینکه باور دارند نمی­توانند به یک نتیجه مطلوب برسند. دانش ­آموزان بی­انگیزه احساس دلزدگی و بی­کفایتی می­ کنند، فکر می­ کنند که وقت­شان در کلاس­های درستلف می­ شود و گزارش می­ کنند که چیز ارزشمندی از حضور در این کلاس­ها نصیب آنها نمی­ شود. در این حالت فرد تناسبی میان عمل خود و نتیجه آن نمی­بیند(مصرآبادی و همکاران، ۱۳۸۹: ۵۸).
تعریف عملیاتی: نمره فرد از سؤالات مربوط به بی­انگیزه­گی در پرسشنامه انگیزش تحصیلی AMS که بین ۸ تا ۵۶ می­باشد.
سازگاری اجتماعی:
تعریف مفهومی: سازگاری اجتماعی یک فرایند روانی است. این فرایند شامل تطابق با استانداردها و ارزش­های جدید است. در روانشناسی ارتباط با اعضای جامعه به بهترین نحو را سازگاری می­گویند. یکی از عواملی که برای سازگاری اجتماعی از اهمیت عمده­ای برخوردار است، پندار بی­غرضانه است. فرایندهای رفتار مانند یادگیری، بلوغ، حساسیت، پندار و انگیزه در زندگی ما مهم است زیرا این­ها به فرایند سازگاری منجر می­شوند. در سازگاری اجتماعی آنچه از اهمیت عمده­ای برخوردار است، نحوه استنباط از رفتار دیگران و تفکر درباره علل و ریشه ­های رفتار آنهاست(تو[۲۰]، ۲۰۰۹). مؤلفه های کلیدی سازگاری اجتماعی شامل حمایت اجتماعی استنباط شده، خود پنداره و مهارت­ های اجتماعی است. پژوهشگران نشان داده­اند که سطوح این مؤلفه­ ها بر اساس قابلیت­های رفتاری و تحصیلی دانش ­آموزان فرق می­ کند(الیوت[۲۱]، ۲۰۰۶).در پژوهش حاضر سازگاری اجتماعی بر اساس پرسشنامه­ شخصیتی کالیفرنیا، شامل شش مقوله­ی نقش­های اجتماعی، مهارت­ های اجتماعی، رفتار ضداجتماعی، روابط خانوادگی، روابط مدرسه­ای و روابط اجتماعی می­باشد.
تعریف عملیاتی: نمره­ای است که آزمودنی از آزمون سازگاری اجتماعی در پرسشنامه شخصیتی کالیفرنیا به­دست می­آورد، که دامنه آن بین نمره ۰ تا ۹۰ می­باشد.
نقش­های اجتماعی:
تعریف مفهومی: فردی که نقش­های قابل قبول اجتماعی را می­پذیرد دیگران را به درستی درک نموده و روابط واقعی و احتیاجات اجتماعی را با روشن­بینی پذیرا می­ شود چنین فردی خوب می­فهمد چه چیز صحیح و چه چیز غلط است(خدایاری­فرد و همکاران، ۱۳۸۶).
تعریف عملیاتی: نمره فرد از سؤالات مقیاس نقش اجتماعی در آزمون شخصیتی کالیفرنیا که دامنه آن بین ۰ تا ۱۵ می­باشد.
مهارت­ های اجتماعی:
تعریف مفهومی: فردی دارای مهارت اجتماعی است که به مردم علاقه­مند باشد، یار و یاور آنها باشد، و در رفتارش با دوستان و بیگانگان مدیرباشد(خدایاری­فرد و همکاران، ۱۳۸۶).
تعریف عملیاتی: نمره فرد از سؤالات مقیاس مهارت­ های اجتماعی در آزمون شخصیتی کالیفرنیا که دامنه آن بین ۰ تا ۱۵ می­باشد.
گرایش ضد اجتماعی:
تعریف مفهومی: فردی ضد اجتماعی قلمداد می­ شود که بخواهد دیگران را بیازارد، نزاع کند، طرد نماید و اموال عمومی را منهدم سازد. نمره بالا در این مقیاس نشانه تمایل کم به رفتار ضد اجتماعی است(خدایاری­فرد و همکاران، ۱۳۸۶).
تعریف عملیاتی: نمره فرد از سؤالات مقیاس گرایش ضد اجتماعی در آزمون شخصیتی کالیفرنیا که دامنه آن بین ۰ تا ۱۵ می­باشد.
روابط خانوادگی
تعریف مفهومی: فردی به روابط و عقاید خانوادگی پایبند است که در خانه مورد قبول بوده و دوست داشته شود و در ارتباطش با همه افراد فامیل احساس اطمینان و احترام کند(خدایاری­فرد و همکاران، ۱۳۸۶).
تعریف عملیاتی: نمره فرد از سؤالات مقیاس روابط خانوادگی در آزمون شخصیتی کالیفرنیا که دامنه آن بین ۰ تا ۱۵ می­باشد.
روابط مدرسه­ای
تعریف مفهومی: دانش ­آموز وقتی با مدرسه سازش کامل خواهد داشت که احساس کند معلمان او را دوست می­دارند. از بودن با محصلان دیگر لذت می­برد و تکالیف مدرسه را مناسب با علایق و استعدادهای خود می­داند(خدایاری­فرد و همکاران، ۱۳۸۶).
تعریف عملیاتی: نمره فرد از سؤالات مقیاس روابط مدرسه­ای در آزمون شخصیتی کالیفرنیا که دامنه آن بین ۰ تا ۱۵ می­باشد.
روابط اجتماعی:
تعریف مفهومی: فردی که با همسایگان خود آمیزش کرده و از فعالیت اجتماعی احساس غرور می­نماید. در رفتارش با آشنا و بیگانه شکیبا و بردبار باشد. روابط حسنه اجتماعی، احترام به قوانین و قواعد موضوعه را نیزرعایت کند(خدایاری­فرد و همکاران، ۱۳۸۶).
تعریف عملیاتی: نمره فرد از سؤالات مقیاس روابط اجتماعی در آزمون شخصیتی کالیفرنیا که دامنه آن بین ۰ تا ۱۵ می­باشد.
عملکرد تحصیلی دانش ­آموزان:
تعریف مفهومی: مفهوم عملکرد تحصیلی اشاره دارد به موفقیت­های دانش ­آموزان در رابطه با اهداف مختلف آموزش و پرورش مثل دانش، مهارت، کاربرد، تجزیه و تحلیل و…که این اهداف از نظر اجتماعی بر اساس سن و ظرفیت افراد، مدرک تحصیلی و …تنظیم می­ شود (سلیمانی، ۱۳۹۰).
تعریف عملیاتی: معدل پایانی نیمسال دوم سال دوم دوره متوسطه دانش آموزان که در کارنامه آنها ثبت شده بود. بر اساس نظام آموزشی ایران این نمره، در دامنه ۰ تا ۲۰ قرار داشت. .
پایه سوم دبیرستان:
تعریف عملیاتی: منظور پایه سوم دبیرستان در نظام قبلی آموزش و پرورش (شش سال دوره ابتدایی، سه سال دوره راهنمایی و سه سال دوره متوسطه و دوره پیش­دانشگاهی است.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

فصل دوم

 

مبانی نظری و پیشینه پژوهش

 

مقدمه

مسأله عملکرد تحصیلی از جمله مسائلی است که ذهن رهبران و مدیران جامعه و در نتیجه محققان را به خود جلب کرده است. این که چه عواملی بر پیشرفت و موفقیت تحصیلی دانشجویان و دانش ­آموزان تأثیر می­گذارد یا سهم و مشارکت هر عامل چه اندازه است، همواره از حیطه­های مورد علاقه پژوهشگران تربیتی و حتی روان­شناسان بوده است.
عملکرد فرد از عوامل مختلفی چون انگیزش و هیجان، شرایط محیطی، خستگی و بیماری تأثیر می­پذیرد. در هر نظام آموزشی میزان عملکرد تحصیلی یکی از شاخص ­های موفقیت در فعالیت­های علمی است. نتایج پژوهش­های مختلف نشان داده که علاوه بر ساختار و محتوای آموزشی کلاس، عوامل گوناگونی از جمله سلامت روان، توانایی­های شناختی، عوامل انگیزشی، هیجان­ها و ویژگی­های فردی و خانوادگی نقش عمده­ای در سطح عملکرد تحصیلی دانش ­آموزان دارند.
در این تحقیق نیز با توجه به نیازهای کاربردی و نظری این حوزه و از سوی دیگر کمبودهای موجود در پژوهش­های کاربردی در این زمینه، بررسی رابطه بین متغیرهای انگیزش تحصیلی و سازگاری اجتماعی با عملکرد تحصیلی به عنوان هدف اصلی قرار گرفت.
در این فصل، در دو بخش جداگانه ابتدا مبانی نظری موجود درباره متغیرهای اصلی پژوهش، یعنی انگیزش تحصیلی، سازگاری اجتماعی و عملکرد بیان شده است. در بخش دوم پژوهش­هایی که به نحوی بیشترین ارتباط با پژوهش حاضر را داشته و مشتمل بر متغیرهای اصلی این پژوهش بوده ­اند آورده شده است. مطالب این فصل، از یک سو با معرفی پژوهش­ها، توجه جدی پژوهشگران به این حوزه را نشان می­دهد و از سوی دیگر، نقص­های پژوهشی را نشان می­دهد که در هر صورت ضرورت این پژوهش را تبیین می­ کند.

 

۲-۱- مبانی نظری و پیشینه پژوهش

 

۲-۱-۱- انگیزش

انگیزه مورد توجه عده زیادی از مردم از جمله نمایشنامه­نویسان تا روانشناسان و فیلسوفان قرار گرفته است. این مفهوم به طور خاص از از دو قرن پیش در ادبیات روانشناسی قرار گرفته است. یکی از مشکلات عمده­ای که در تعریف انگیزه وجود دارد، مانند بسیاری از سازه­های روانشناختی، حاصل غیر محسوس بودن این سازه است. بنابراین در عمده تعاریف انگیزه به رفتار که بخش محسوس و قابل رؤیت انگیزه است اشاره می­ شود و تعاریف بر مبنای نوع رفتار شکل می­گیرد(والراند، ۲۰۰۴).روانشناسان کلیه عواملی را که موجوده زنده از جمله انسان را به فعالیت وادار می­ کند انگیزه می­نامند و حالتی را که انگیزه در ارگانیسم به وجود می­آورد انگیزش می­گویند (گنجی،۱۹۸:۱۳۸۷).
واژه­ی انگیزش در اصطلاح به معنای پویایی و حرکت است. از نظر سازمانی انگیزه عبارت است از فرایندهای درونی که رفتار را تحریک کرده و آن را به سوی راه­هایی که سازمان به عنوان یک مجموعه از آن سود می­برد هدایت می­ کند. از دید فردی انگیزه هرگونه عاملی است که فرد را برای رسیدن به هدفی خاص از درون به فعالیت وامی­دارد. مردم عموماٌ انگیزش را حالات درونی می­دانند که باعث می­ شود فرد به انجام کارهایی بیش از کارهای دیگر تمایل نشان دهد، استیرز و پورتر[۲۲] انگیزش را شامل سه عنصر اصلی می­دانند که عبارتند از: نیروهای فعال کننده رفتار( نیروهایی در افراد که باعث می­شوند هر فرد رفتار مشخصی داشته باشد)، نیروهای هدایت کننده(رفتار را به سوی چیزی هدایت می­ کنند، به عبارت دیگر رفتار را هدفدار می­ کنند) و نیروهای تداوم دهنده(انگیزش، رفتار انسانی را که در جهت دستیابی به هدف فعال و هدایت شده، نیرو بخشیده و به آن تداوم می­دهد). محیط افراد عامل اصلی در شدت و ضعف و جهت دادن به این نیروهاست. پس انگیزش یعنی نیروها، سابقه­ها یا حالت­های درونی که باعث می­شوند فرد داوطلبانه فعالیت­هایی را شروع کرده و تا رسیدن به اهداف مشخصی ادامه دهد. بر اساس این تعریف انگیزش متأثر از عوامل درونی و بیرونی است(قربانی، ۱۳۸۷: ۹۳).وقتی دانش ­آموزان به درس توجه می­ کنند،تکالیف خود را تحویل می­ دهند و برای آزمون مطالعه می­ کنند،می­گویند آنها برانگیخته شده ­اند یا انگیزه دارند، اگر این کارها را انجام ندهند می­گوییم انگیزه ندارند(کریمی،۱۹۸:۱۳۸۹). انگیزش یکی از مهمترین عوامل یادگیری است. چه چیزی یک دانش ­آموز را وادار می­ کند که بخواهد یاد بگیرد؟میل به تلاش کردن برای یادگیری،حاصل چندین عامل است که از شخصیت و توانایی­های دانش ­آموز تا خصوصیات تکالیف خاص یادگیری، مشوق­ها برای یادگیری، موقعیت­ها و رفتارهای آموزگارگسترش دارد(اسلاوین،۳۶۰:۲۰۰۶).
ارائه تعریف واحدی از مفهوم انگیزش به دلیل موضع­گیری­های متفاوت همچون دیگر مفاهیم بزرگ در روانشناسی کار دشواری است، اما بیشتر روانشناسان براین نکته توافق دارند که انگیزش، فرایندهایی را که به رفتار انرژی و جهت می­دهند، در بر­می­گیرد. روانشناسانی که در این حوزه کار می­ کنند، درصددند که به چهار سوال پاسخ دهند: اول اینکه اعمال ما، ما را به چه جهت­هایی حرکت می­دهند؟ یعنی چه چیزی توجه ما را جلب می­ کند و چه چیزی ما را از خود می­راند؟ دوم آن که، چه چیزی ما را برمی­انگیزد که اقدامات خود را برای دنبال کردن هدفی خاص آغاز کنیم؟ یعنی چرا برخی از اشخاص، عمل را آغاز می­ کنند در حالی که بعضی دیگر انجام دادن عملی را قصد می­ کنند، اما هرگز واقعاً پیش نمی­روند و عمل نمی­ کنند. سوم این که با چه شدتی این اعمال را دنبال می­کنیم؟ چهارم این که چرا برخی از افراد مدت زمان بیشتری به موضوع­هایی که آنها را برمی­انگیزد ادامه می­دهند، در صورتی­که بعضی دیگر از این شاخه به آن شاخه می­پرند. استرنبرگ[۲۳](۲۰۰۱) و ریو[۲۴](۲۰۰۵) سؤال دیگری به این سؤال­ها اضافه می­ کنند و آن درباره توقف رفتار است اینکه: چرا رفتار متوقف می­ شود؟(به نقل از آقایوسفی و همکاران، ۱۳۹۰: ۳۱۵). گرچه روانشناسان بر اهمیت درک چرایی رفتار انسان توافق دارند، اما درباره ماهیت انگیزش در بین آنها اختلاف نظر وجود دارد. ما در ادامه، در قالب نظریه­ های انگیزش به این موارد اختلاف خواهیم پرداخت.
اتکینسون[۲۵]، انگیزش را عبارت از نفوذ و تأثیرات متفاوتی می­داند که در راستای شدت و پایداری کنش به عمل آیند. کمپل و پریچارد[۲۶]، که هر دو از نظریه­پردازان به­نام در انگیزش هستند عقیده دارندکه انگیزش به مجموعه روابط متغیر مستقل یا غیرمستقلی که راستا، وسعت و پایداری را تبیین می­نماید مربوط است، با این شرط که تأثیرات، استعداد، مهارت و درک وظیفه مورد نظر و همچنین محدودیتهایی که بر محیط حاکم هستند ثابت نگه داشته شوند. استانیر[۲۷] معتقد است که انگیزش حالت درونی فرد است و رفتاری را در وی به وجود می­آورد تا رسیدن به هدف مشخصی ممکن گردد. میکسل[۲۸]معتقد است، فرایند انگیزش به نیروهای پیچیده، سائقها، نیازها، شرایط تنش­زا یا سازوکارهای دیگری اطلاق می­گردد که فعالیت فرد را برای تحقق هدف­های وی آغاز کرده و به آن تداوم می­بخشد(نائلی، ۱۳۷۳، به نقل از قربانی، ۱۳۸۷: ۹۴).

 

۲-۱-۱-۱- انواع انگیزه

انگیزش اولیه در مقابل انگیزش ثانویه
روانشناسان جدید، انگیزه­ها را به دو بخش اصلی تقسیم می­ کنند و آنها عبارتند از:۱- انگیزه­های فیزیولوژیک[۲۹]یا انگیزه های اولیه: این انگیزه­ها رفتار فرد را در جهت برآورده کردن نیازهای فیزیولوژیک بدنش راهنمایی می­ کنند و یا نقص و کمبودی را که گاهی در بافت­های بدن به وجود می آید جبران می­ کنند و آن را از نظر توازن به حالت گذشته برمی­گردانند.۲- انگیزه­های روانی یا ثانویه: این انگیزه­ها به وسیله فراگیری در جریان رشد اجتماعی فرد قابل حصول هستند(خداپناهی، ۱۳۸۵: ۱۹).انگیزش­های اولیه عمدتاً با نیازهای اولیه زیستی مرتبط هستند مثل گرسنگی و تشنگی، اما انگیزش ثانویه با نیازهایی در ارتباط هستند که چندان جنبه حیاتی و زیستی نداشته و با بقای فرد مرتبط نیستند، مثل نیاز به دوست داشتن(قربانی، ۱۳۸۷: ۹۴).
انگیزش درونی در مقابل انگیزش بیرونی
عمدتاً نظریات ارائه شده از دیرباز قائل به دو نوع انگیزه بیرونی و انگیزه درونی هستند. در سال ۱۹۹۲، والراندو همکارانش اعلام کردند که حداقل سه شکل انگیزه درونی وجود دارد: انگیزه درونی برای دانستن (درگیری در فعالیت ها برای لذت یادگیری)، انگیزه درونی برای تفوق و برتری (درگیری در فعالیت­ها برای پیش افتادن از دیگران) و انگیزه درونی برای تجربه انگیختگی (درگیری در فعالیت­ها برای لذت حسی و زیبایی شناختی)(والراند، ۲۰۰۴). منبع و کانون تقویت­کننده و تحریک­کننده این انگیزه­ها تفاوت اساسی آنها را با یکدیگر سبب می­ شود. به طوری که در تعریف انگیزه­های درونی گفته می­ شود که منبعی از درون به صورت یک ویژگی فرد را به انجام فعالیت و رسیدن به هدفی ترغیب می­ کند، در حالی که وقتی یک عامل بیرونی به عنوان محرک فرد را وادار به فعالیتی خاص می­ کند، صحبت از انگیزه­های بیرونی است(شیخ­الاسلامی و رضویه، ۱۳۸۴).

 

 

برجسته‌سازی

 

 

منظور از برجسته‌سازی خبر به این معنی است که بخش خبری مشروح ۲۱:۰۰ شبکۀ اول سیما به چه میزان(چند ثانیه/دقیقه) و چگونه (تفسیر،‌ مصاحبه،‌گزارش،‌خبر مکتوب، کپشن، فیلم، انیمیشن)؛ موضوعات و مصادیقی از ابعاد شش‌گانه هویت ملی، را بزرگ نمایی (تکرار، مدت زمان، استفاد از فیلم، عکس، انیمیشن، کپشن، مصاحبه، گزارش‌های میدانی از محل، لوکیشن)؛ کوچک نمایی (استفاده حداقلی از موارد گفته شده در توصیف مفهوم بزرگنمایی)؛ و یا مورد انکار (خبر یا موضوع را در عناوین خبری، خلاصه خبر، خبرهای مشروح) منعکس نسازد.

 

 

 

عینیت‌گرایی

 

 

منظور از عینیت‌گرایی این است که بخش خبری مشروح ۲۱:۰۰ شبکۀ اول سیما تا چه میزان و چگونه خبرهای در برگیرنده ابعاد شش‌گانۀ هویت ملی را با جهت‌گیری مثبت (دور از هرگونه استفاده از واژه‌های غلو‌آمیز یا تصاویر دست‌کاری شده اضافه کردن سلیقۀ شخصی گزارشگران و سردبیران خبر در چیدمان گفتار و تصاویر گزارش یا خبر مکتوب.

 

 

۳ـ۷ واحد تحلیل
واحد تحلیل در این پژوهش بخش خبری مشروح ۲۱:۰۰ شبکۀ اول سیما شامل: خبر مکتوب، گزارش خبری، مصاحبه، تفسیر خبر، وی‌سی، ارتباط زنده/تولیدی، کپشن، موسیقی و تصویر. در این پژوهش واحد تحلیل و واحد ثبت بخش خبری است.
خبر مکتوب: منظور از خبر مکتوب قالبی است که در بخش‌های خبری استفاده می‌شود و شامل خبر و تصاویری از رویداد مورد نظر در خبر است
گزارش خبری: توصیف و تفسیر و مصاحبه خبریدرباره یک رویداد خبری است که در صدد پاسخگویی به عناصر خبری (چه، چرا، چگونه، که، کجا و کی).
مصاحبه: گفتگویی هدفمند و رودر رو که هدف از آن گردآوری اطلاعات، ارزیابی موضوع، توضیح رویداد برای اقناء مخاطب است.
تفسیر خبری: شرح و توضیح و تبیین یک رویداد و جنبه های پنهان و آشکار آن که در واقع بیان دیدگاه رسانه در مورد آن خبر یا رویداد خاص است.
وی‌سی: یکی از قالب‌های مرسوم در حوزۀ خبرهای تلویزیونی است که به شکلی گزارش‌گونه همراه با تصاویر گوناگون یک رویداد (تصاویر آرشیوی و غیرآرشیوی) و همراه با گفتار گزارشگر یا نریتور که اصطلاحاً از «کابین» و بر روی تصاویر خوانده می‌شود.
ارتباط زنده/تولیدی: برقراری ارتباط تلفنی یا تصویری از داخل استودیوی خبر (بخش خبری) با گزارشگران در محل رویداد. این ارتباط می‌تواند زنده (همزمان با وقوع رویداد) باشد و یا به طور ناهم‌زمان (تولیدی) صورت گیرد.
کپشن: از جمله اصطلاحات حوزۀ خبر تلویزیونی محسوب می‌شود و شامل صفحه‌ای است که بر روی آن مطلبی، نشانه نوشتۀ سازمان‌ها و نهادهای مختلف، نقشۀ محل رویداد است که گاه با عکس نیز همراه می‌شود.
موسیقی: منظور از موسیقی شامل نماهنگ (کلیپ)، موسیقی با کلام و بی‌کلام است که گاهی در ابتدا، میانه و انتهای یک خبر یا گزارش و یا مصاحبه خبری پخش می‌شود.
۳ـ۷ـ۱مراحل کدگذاری
۳ـ۷ـ۲ کدگذاری مقدماتی
دراین پژوهش پس از تعریف عملیاتی مقوله‌ها و زیرمقوله ها و اختصاص دادن ردیف متغیر (x‌ها) و تهیه برگه کدگذاری (کدینگ شیت) در دو بخش خبری از نمونه آماری مورد بررسی در این پژوهش مورد کدگذاری قرار گرفت. نتایج این کدگذاری مقدماتی نشان داد که کدگذاری مورد نظر می‌تواند به عنوان کدگذاری قطعی تلقی شود.
۳ـ۷ـ۳ دستورالعمل کدگذاری
مراد از دستورالعمل کدگذاری اختصاص دادن عدد و رقم (کد) به مقوله‌ها بر اساس دستورالعمل واحد تحلیل است. به بیان دیگر کدگذاری فرایندی است که طی آن متن تحقیق (بخش خبری مشروح ۲۱:۰۰ شبکه اول سیما) بازبینی، بازشنوی یا خوانده می‌شود و عدد کد هر مقوله با توجه به دستورالعمل کدگذاری در برگه کدگذاری وارد می‌شود (محمدی‌مهر، ۱۳۸۷: ۹ـ۱۳۸).
برای این منظور محقق پس از نهایی کردن دستورالعمل کدگذاری، تکمیل تعریف عملیاتی متغیرها، برگه کدگذاری (کدینگ شیت) بر اساس نام برنامه، نام شبکه، تاریخ پخش، شماره برنامه، قالب/آیتم متغیرهای کلی مرتبط با بخش خبری موردنظر در این پژوهش ذکر می‌شود.
۳ـ۸ چگونگی ورود و پردازش داده‌ها/ اطلاعات
در این تحقیق که در آن از روش تحلیل و محتوای کمی مقطعی استفاده می‌گردد برای پاسخگویی به سئوالات تحقیق، دستورالعمل کدگذاری تهیه و پس از بازبینی خبرها، و همچنین بر اساس مقوله‌بندی‌ها و شاخص‌های درنظر گرفته شده برای عناصر هویت ملی و نیز ابعاد شش‌گانۀ (تاریخی، جامعه‌ای، جرافیایی، فرهنگی، سیاسی، دینی) آن مراحل زیر مورد توجه است:
در مرحله اول برگه‌های کدگذاری شماره‌گزاری می‌شوند. علاوه براین به ردیف‌ها یا واحدهای تحلیل در برگه‌های کدگذاری شماره مسلسل اختصاص می‌یابد، در این مرحله پس از شماره‌گزاری تمام برگه‌های کدگذاری برای یافتن اشتباهات احتمالی کنترل و بررسی مجدد صورت می گیرد.
در بخش پردازش دادها و پس از ورود داده‌ها به نرم افزارآماری spss به منظور تلخیص و طبقه‌بندی داده‌ها کار توصیف و تحلیل نتایج تحقیق بدست می‌آید. بدیهی است با توجه به نوع مقوله‌ها سطح سنجش در این تحقیق اسمی خواهد بود. به‌طور خلاصه مراحل پردازش اطلاعات در این تحقیق شامل: اـ اصلاح اطلاعات ۲ـ ادغام مقوله‌ها ۳ـ بدست آوردن جداول توافقی (crosstab) 4ـ آزمونهای آماری است.
فصل ۴
تحلیل یافته‌ها
مقدمه
در این فصل مجموعه یافته‌ها در سه بخش کلی ارائه می‌گردد. بخش اول به سیمای عمومی حجم خبرهای مورد مطالعه در بازه زمانی مورد نظر این پژوهش (اول فروردین تا سی‌ و یک شهریور ۹۲) اختصاص دارد. بخش دوم، توصیف داده‌های مندرج در جدول‌ها و نمودارها است و در نهایت، بخش سوم به تحلیل جدول‌های دو بعدی و پاسخ به پرسش‌های تحقیق اختصاص دارد.
– سیمای عمومی خبرهای هویت ملی در بخش خبری مشروح شبکه اول سیما
جدول شماره ۴ـ۱ تعداد کل خبرها و میزان خبرهای مربوط به هویت ملی

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

موضوع اخبار بخش خبری ۲۱:۰۰ سیما فروانی درصد
ارتباط مستقیم با هویت ملی ۲۶۰ ۳۵
ارتباط غیرمستقیم با موضوع هویت ملی ۱۶۴ ۲۲
بی‌ارتباط با هویت ملی ۳۲۴ ۴۳
جمع کل خبرها ۷۴۸ ۱۰۰

نتایج جدول شماره ‌۴ـ۱ نشان میدهد در بازه زمانی مورد بررسی،از مجموع ۷۴۸ خبر،۲۶۰ خبر (۳۵درصد) به طور مستقیم به موضوع هویت ملی مربوط بوده‌اند. در این میان خبرهایی که به طور غیر مستقیم با موضوع هویت ملی مرتبط بوده‌اند ۱۶۴ خبر (۲۲ درصد) در بر می‌گیرد. همچنین ۳۲۴ خبر (۴۳درصد) نیز به خبرهایی اختصاص داشته است که با هویت ملی بی‌ارتباط بوده‌اند.
نمودار شماره ۴ـ۱ اخبار بخش خبری ۲۱ سیما و موضوع هویت ملی
جدول شماره ۴ـ۲چینش اخبار ۲۱ سیما و هویت ملی برحسب( فراوانی و درصد)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

حق انحصاری © 2021 مطالب علمی گلچین شده. کلیه حقوق محف

 

۵-۲-۲۱- جذبه خاموشی در سیر و سلوک روحی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

 

 

۱۰۵

 

 

 

۵-۲-۲۲- خاموشی برای دوری از ریاکاری . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

 

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

۱۰۵

 

 

 

۵-۲-۲۳- ارتباط خاموشی و بلوغ فکری . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

 

 

۱۰۵

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل ششم: نتیجه‌گیری یافته‌های طرح

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

۶-۱- نتیجه‌گیری . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

 

 

۱۰۶

 

 

 

۶-۲- پیشنهادها . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

 

 

۱۰۷

 

 

 

فهرست منابع . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

 

 

۱۱۱

 

 

 

چکیده انگلیسی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

 

 

۱۱۴

 

 

چکیده
جایگاه صبر و سکوت درآثار سعدی
به وسیله‌ی :
سیده زهرا ملک حسینی
پژوهش حاضر تلاش کرده است منزلت و جایگاه صبر وسکوت در آثار سعدی شیرازی را طرح و بررسی کند. صبر و سکوت به عنوان دو فضیلت انسانی که از آگاهی و دانایی سرچشمه می‌گیرد و کردار و گفتار آدمیان را در جامعه آبیاری می‌کند. در آثار سعدی جایگاهی والا و ارجمند دارد. مفاهیم صبر و سکوت در آثار سعدی به شدّت تحت تأثیر معارف اسلامی مانند قرآن کریم و روایات و احادیث است. سعدی با طرح داستانک‌ها و اشعار نغز و به جا اهمیّت صبر و سکوت در مواضع مختلف را هنرمندانه طرح می کند آن گونه شنونده و خواننده را از نظر تربیتی تحت تأثیر قرار می‌دهد. این مفاهیم در جای جای آثار سعدی دارای رویکردهای مختلف و متفاوت است. صبر از موضوعات محوری در آثار سعدی به شمار می‌آید. این مفهوم همراه با هم معناها و متضادهایش که از نظر قیاسی (خواه صوری، خواه معنایی) با صبر مربوطند، خمیرمایه خلق مضامین آموزنده‌ای در اشعار و آثار اوست. صبر در غزل‌ها هفتاد و سه بار، صبر کردن بیست و هفت بار، صبور دوازده بار، صبوری بیست و یک بار، تحمل هفده بار، تحمل کردن بیست و دو بار، طاقت سی و نه بار، شکیب سیزده بار، شکیبایی شانزده بار، شکیبیدن چهار بار، و مقوﻟﮥ صبر جمعاً دویست و چهل و هفت بار در غزل‌ها به کار رفته است.
سکوت در آثار این شاعر نیز با توجه به مقام و موقع آن دارای مفاهیم و رویکردهای گوناگون است. خموشی، خاموشی، زبان بریده، زبان درکشیدن، دم فروبستن، دم درکشیدن، تأمل کردن، صُمٌّ وَبُکْمٌ، در پیوند با سکوت و خاموشی به همین قرینه در آثار او جایگاهی در خوردارد که بسیار آموزنده و به جا از آن‌ ها استفاده شده است.
واژگان کلیدی:
سعدی، صبر، سکوت، خاموشی، آموزه‌های دینی،
۱- کلیات
۱-۱- مقدّمه

 

هدف از گردآوری رساله، پژوهش و تحقیق در مبحث شعر دفاع مقدس در فرهنگ دینی و عام مردم ایران، سکوت، صبر و بردباری جایگاهی ارجمند در رفتار، گفتار، کردار و کنش و واکنش‌های روز مره دارد. یکى از ویژگی‌هایى که در طول تاریخ زندگى انسان، در همه صحنه‌ها و عرصه‌ها، خوشی‌ها و سختى‌ها مصیبت‌ها و مرارت‌ها، موجب سعادت وخوشبختى انسان‌ها بوده و هست صبر و ‌استقامت و سکوت اندیشمندانه است. در قرآن کریم و روایات اهل بیت (علیهم السلام) و همین طور ادبیات و آموزه‌های اخلاقی ایرانیان، این دو ویژگی به فراوانی مورد تکریم و تمجید واقع شده است.

 

زندگى بشر در دنیا گره خورده در مشکلات و رخدادهای گوناگونی است که تنها به سرپنجه خرد ورزی و درایّت قابل حل است. بدین معنی که انسان چه هنگام باید لب به سخن بگشاید و در چه موقعی سکوت و خاموشی پیشه ساخته و شکیبایی برگزیند. اگر انسان صبر و استقامت را که رمز غلبه او بر این مشکلات است نداشته باشد بدون تردید با شکست مواجه شده و راه تعالى و تکامل بر او بسته خواهد شد.

زمانى که انسان تاریخ انبیا و اولیاى الهى را بررسى مى‌کند، در می‌یابد که تمام زندگی این بزرگواران سرشار از سختى‌ها و مشکلاتی است که به سوى آنها روى آورده و آنان توانسته‌اند به یاری همین فضایل بر این مشکلات فایق آیند.
صبر یکی از واژه‌های کلیدی قرآن است که به صورت‌های مختلف در آن بکار رفته است. این واژه بر یکی از اصول مهم اخلاقی و صفات برجسته و ضروری انسانی دلالت دارد که زمینه ساز آراستگی آدمی به فضیلت‌های بسیاری می‌شود. با توجه به اهمیت صبر که رمز پیروزى و غلبه بر مشکلات در زندگى انسان است، امیرالمؤمنین علیه‌السلام هم در حکمت ۴۲۴ می‌فرماید: « اَلحِلمُ غِطاءٌ ساتِرٌ وَالعَقلُ حِسامٌ قاطِعٌ، فَاسْتُرْ خَلَلَ خَلْقِکَ بِحِلْمِکَ وَقاتِلْ هَواکَ بِعَقْلِکَ» بردباری پرده‌ای است پوشاننده و عقل شمشیریست برّان، پس عیوب اخلاقی خود را با بردباریت بپوشان و هوایت را با عقلت بکش.» (نهج‌البلاغه، ۱۳۸۷‌:۱۲۸۷)

 

سکوت و خاموشی مدبرّانه و از سرتعقل از دیگر فضایل انسانی است که در کنار صبر به عنوای یکی از صفات مثبت انسانی و اخلاقی به شدّت در متون دینی و ادبی مورد توجه قرار گرفته و بسیار ممدوح است.

 

موسوی اصفهانی می‌نویسد: « در زبان فارسی صمت به فتح صاد و سکون میم را برخی به سکوت معنا کرده‌اند ولی میان این دو واژه، تفاوت‌های مهم و اساسی وجود دارد. حضرت امیر مؤمنان(ع) درعبارتی کوتاه، با اشاره به این دو اصطلاح برای آن‌ ها کاربردها و آثار خاص بیان می‌کند و می‌فرماید: « الصّمتُ حُکمٌ، والسُّکوتُ سَلامَهٌ، و الکِتمانُ طرَفٌ مِن السَّعادَهَ؛ صمت و خاموشی، حکمت و فرزانگی است و سکوت، سلامت از گرفتاری و کتمان و راز داری، بخشی از سعادت است.» (موسوی اصفهانی، ۱۳۸۲‌: ۶۳)

 

درقرآن کریم نیز به حفظ زبان و اهمیّت سکوت اشاراتی رفته است که بیانگر حکمت و فرزانگی در سکوت است. در سوره مبارکه مریم، حضرت زکریا (ع) پس از استجابت دعایش برای داشتن فرزند، خواهان نشانه‌ای از سوی خداوند می‌شود و فرمان الهی به او می‌رسد که نشانه و آیه تو آن است که سه شبانه روز کامل سخن نگویی و سکوت اختیار کنی، از این رو هنگامی که از محراب، عبادت خویش به سوی مردم بازگشت به ایشان اشاره کرد که بامدادان و شامگاهان خداوند را تسبیح کند (قرآن کریم، ۱۹: ۱۱-۱۰) زیرا بنی اسرائیل از این که وی فرزندی ندارد و امت، بی پیامبر می‌شوند از این مسئله نگران بودند. (مریم، آیه ۵) مورد دیگر زمانی است که حضرت مریم (س) عیسی (ع) را می‌زاید و می‌هراسد که متهم به امری زشت شود. از این رو مأمور به سکوت و خاموشی می شود. با این تفاوت که وی مأمور می شود تا یک روز را به عنوان نذر خداوند رحمان، روزه سکوت بگیرد و با انسانی سخن نگوید». (همان: ۶۲)

این دو فضیلت بزرگ وستوده، در آثار شاعران و سخن سرایان بزرگ ایران در معانی زیبایی پرورانده شده. سعدی که یکی از ارکان نیرومند زبان وشعر فارسی است، این ویژگی اخلاقی را در سخنان نغز و پر مغز خود مورد اشاره قرار داده و در قالب داستان و داستانک‌ها به وجهی گیرا و دل‌نشین بیان می‌کند. کتاب گلستان، بابی ویژه در اهمیت صبر و سکوت دارد که بیانگر این صفت ستوده در فرهنگ ایرانی و اسلامی است.
مهشید مشیری در کتاب “سرو قامت دوست، تاملی در ترجیع بند سعدی”، می‌نویسد: «صبراز موضوعات محوری کلام سعدی است. صبر همراه با هم معناها، متضادها، که از نظر قیاسی خواه صوری، خواه معنایی با صبر مربوطند، جملگی در یک مقوﻟﮥ قیاسی قرار می‏گیرند.
صبر در غزل‌های سعدی ۷۳ بار، صبر کردن ۲۷ بار، صبور ۱۲ بار، صبوری ۲۱ بار، تحمل ۱۷ بار، تحمل کردن ۲۲ بار، طاقت ۳۹ بار، شکیب ۱۳ بار، شکیبایی ۱۶ بار، شکیبیدن ۴ بار، و مقوﻟﮥ صبرجمعاً ۲۴۷ بار در غزل‏ها به کار رفته و همین موضوعات نیز در ترجیع‏ بند معروف او به زیبایی شده است.» (مشیری، ۱۳۸۲: ۴۹)
کاووس حسن لی، در کتاب پیام اهل دل، اندیشه‌های اجتماعی و اخلاقی سعدی می‌نویسد « واژه شکیبایی یا همان «صبر»، جایگاه ویژه‌ای در بین ما ایرانیان دارد به طوری که: “در آموزه‌های قرآنی و دینی ما قرین حق و زیبایی است و در ادبیات مان با تعابیری چون «کیمیای بی‌مانند» و «کیمیای بزرگی‌ها» از آن یاد شده است و به قول سعدی در گلستان «هرکه را صبر نیست، حکمت نیست» (حسن لی‌، ۱۳۷۸: ۹۲)
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
سعدی از خواننده‌ی آگاه و خردمند خود می‌خواهد که قبل از دم زدن وافتتاح کلام، در آنچه که می‌خواهد بیان کند تاًمّل و درنگ کرده و به عباراتی که بر زبانش می‌خواهد بگذر بیاندیشد. وی سخن درست و کوتاه را بر پر گویی و بیهوده گویی ارج نهاده و بیان می‌کندکه سخن و کلامی که از دهان آدمی خارج می‌گردد معرف شخصیت وتوان فکری اوست .پس انسان بهتر است اگر بر آنچه که می‌خواهد بگوید دانش و آگاهی ندارد، کمال زیبندگی آن است که خاموشی گزیده و همچون کوه در سکوت وقار ومتانت خود را حفظ کند.
سعدی، معلم اخلاق، نکته سنجی و تاًمّل و درنگ در سخن را نشانه‌ی کمال آدمی بر می‌شمارد و سکوت به هنگام را مایه‌ی عزت و کرامت فرد می‌داند. سخن نابجا و بی هنگام حتی اگر بر زبان عالم و دانشمند برود باعث تضییع حرمت اوست. بنا براین به جاست که انسان گاه و مقام سخن را در یابد و بر بیهوده و نابجا گفتن سخن قدر خویش را نکاهد و منزلت خود را در نظر دیگران پست و حقیر نکند. این رساله تلاش می‌کند ضمن نگاهی به اهمیت صبر و سکوت در آیات کریمه‌ی قرآن مجید و روایات بزرگان دین و همین طور مقام این دو فضیلت در آثار شاعران پارسی، به اهمیت این موضوع در آثار و اشعار سعدی پرداخته و با دقّت و تاًمّل این دو فضیلت را بررسی کند.
این رساله مشتمل بر یک مقدمه و شش فصل است. در فصل نخست، کلیّات تحقیق که در برگیرنده هدف تحقیق، روش تحقیق، پیشینه و ادبیات تحقیق است؛ بحث می‌شود.
در فصل دوم نگاه مختصری به زندگی و آثار سعدی از منظر صاحب نظران افکنده خواهد شد واز تحصیلات، مسافرت‌ها، تجارب و اهمیت این شاعر در ادبیات فارسی و جهان صحبت می‌شود و از آثار او و موضوعاتشان سخن به میان آمده است.
فصل سوم، به اهمیّت صبر و سکوت در آیات و روایات اسلانی پرداخته و با شرح و بسط این دو موضوع از نظر آیات کریمه قرآن مجید و هم چنین نصوص صریح روایات و احادیث شریف از معصومین و امامان (ع) اشاره می‌شود.
فصل چهارم به بررسی جایگاه صبر و سکوت در ادبیات فارسی می‌پردازد و اهمیّت آن را در آثار شاعران طراز اوّل ایران مانند مولوی، عطار، صائب تبریزی و … نشان می‌دهد.
فصل پنجم این تحقیق که بدنه اصلی این پژوهش را در بر می‌گیرد، به بحث و برسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی می‌پردازد. در این بخش نگارنده بر اساس اشعار و گفته‌های سعدی تحلیل خود را از این دو مبحث ارائه می‌دهد. در فصل ششم، پژوهنده دریافت و استدراکات خود را ازکُل مباحث و نتیجه ارائه تحقیق داده و سپس پیشنهاداتی را نیز در این خصوص اضافه می‌کند.

۱-۲- هدف تحقیق:
هدف از انجام این پژوهش، بررسی جایگاه صبر و سکوت در در آثارسعدی شیرازی است. در مقوله تربیت و اخلاق چنان که از آثار و اشعار سعدی بر می‌آید، صبر وسکوت به عنوان دو راهبرد تربیتی و اخلاقی در موفقیت انسان بسیار مؤثر هستند. از دیگر سو، به نظر می‌رسد، سعدی در مبحث صبر و سکوت به شدّت تحت تأثیرآموزه‌های اسلامی است. یکی از اهداف دیگر این تحقیق نشان دادن کمیّت و کیفیّت این اثر پذیری می‌باشد.
۱-۳- ادبیات‌ و پیشینه تحقیق:
تا کنون، تحقیق و اثر مستقلی در خصوص جایگاه صبرو سکوت در آثار سعدی به رشته‌ تحریردر نیامده است. لیکن پژوهش‌گران و ارباب ذوق و اندیشه به طور پراکنده در آثار خود به این مبحث پرداخته‌اند.
محمد علی همایون در باب سعدی و گلستان و بوستان و غزل‌های او کتابی باعنوان«سعدی، شاعر عشق و زندگی» تاًلیف کرده است. این کتاب در ۳۸۵ صفحه در سال۱۳۸۵ توسط نشر مرکز روانه‌ی بازار گردیده. نویسنده در این کتاب مطالب گوناگونی را در هشت فصل پیرامون موضوعات مختلف درآثار سعدی به رشته ِ تحریر درآورده است. در صفحه (۱۶۷) چنین می‌خوانیم: « سعدی در بوستان، بخصوص در باب سوم و نیز در باب‌‌های دوم و چهارم و هفتم، در تئوری تصوف و درویشی داد سخن می‌دهد، چنان که اگر این شعرهای او را به دست کسی بدهند که از تصوف و ادبیات آن سررشته داشته باشد ولی نداند که این شعرها از سعدی است، به حق گمان خواهد کرد که گوینده آن‌ ها از اجله شعرای صوفی است…، منظورم برداشت او از آراء و روش‌های اصولی و اساسی و پاک و بی غش تصوف است، و بازتاب آن در خلق و خو و رفتار و گفتار صوفیان بزرگ افسانه مانند جنید بغدادی و شبلی نعمانی و بایزید بسطامی است.
دوازدهمین دفتر «سعدی شناسی» مجموعه‌ای تخصصی درباره اندیشه، زندگی و آثار سعدی است. این دفتر شامل ۱۶ مقاله تحقیقی به قلم دانشوران و سعدی‌شناسان ایرانی است که هر کدام، بازگو کننده و راهگشای جنبه‌ای از هنر سخنوری و ژرفای اندیشه سعدی است. حق‌شناس در مقاله «‌شجره‌های ممنوعه در گلستان سعدی»، موضوع این بخش از ادبیات فارسی را پیش می‌کشد و آن‌ ها را بنا به دلایلی که در مقاله بدان اشاره شده، «‌ادبیات گلخنی» می‌نامد و می‌نویسد که این شاخه از ادبیات با آنچه به آن هجویات و هزلیات می‌گویند، تفاوت دارد. سپس پرسش‌هایی از این دست را طرح می‌کند که چرا ادبیات گلخنی ما همواره با نوعی تسامح و نادیده گرفتن مواجه بوده است و کسی نکوشیده که آن‌ ها را از پهنه ادبیات ایران بزداید؟ حق‌شناس در این مقاله به حدس‌ها و گمان‌هایی دست می‌یازد و در نهایت آنچه را که خود می‌پسندد و با واقعیت ادبیات ما سازگارتر تلقی می‌کند، پاسخی برای پرسش‌هایش در نظر می‌گیرد.» (کمالی سروستانی، ۱۳۸۵: ۸۷)

 

جدول شماره ۲۹ توزیع پاسخگویان برحسب انزوای اجتماعی (بعد عجز) ………………………………………… ۱۱۴
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
جدول شماره ۳۰ توزیع پاسخگویان برحسب انزوای اجتماعی (بعد تحمل) ……………………………………. ۱۱۵
جدول شماره ۳۱ جدول توزیع فراوانی برحسب انزوای اجتماعی (بعد یأس)……………………………………. ۱۱۶
جدول شماره ۳۲ نتایج آزمون پیرسون برای بررسی رابطه باورهای سنتی رایج در جامعه یزد در مورد تجرد و انزوای اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………………. ۱۱۷

جدول شماره ۳۳ نتایج آزمون پیرسون برای بررسی رابطه میزان برخورداری

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

دختران مجرد از حمایت اجتماعی و انزوای اجتماعی ……………………………………………………….. ۱۱۸

جدول شماره ۳۴ نتایج آزمون پیرسون برای بررسی رابطه سلامت اجتماعی
دختران مجرد و انزوای اجتماعی ………………………………………………………………………………………….. ۱۱۹
جدول شماره ۳۵ نتایج آزمون تی برای مقایسه میزان انزوای اجتماعی
دختران مجرد شاغل و دختران مجرد غیر شاغل………………………………………………………………………. ۱۲۰

 

جدول شماره ۳۶ نتایج آزمون پیرسون برای بررسی رابطه استقلال مالی و انزوای اجتماعی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۲۱

جدول شماره ۳۷ نتایج آزمون پیرسون برای بررسی رابطه پایگاه اجتماعی- اقتصادی
عکس مرتبط با اقتصاد
خانواده و انزوای اجتماعی …………………………………………………………………………………………………………….. ۱۲۲
جدول شماره ۳۸ نتایج آزمون پیرسون برای بررسی رابطه تصورات عرفی خانواده و خویشاوندان دختران مجرد نسبت به تجرد دختران و انزوای اجتماعی………………………………………………………………………………….. ۱۲۳
جدول شماره ۳۹ نتایج آزمون پیرسون برای بررسی رابطه نوع برداشت از خود و انزوای اجتماعی …… ۱۲۴

 

جدول شماره ۴۰ نتایج آزمون پیرسون برای بررسی رابطه تصور از مقوله ازدواج در ذهن دختران مجرد و انزوای اجتماعی ……………………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۲۵

جدول شماره ۴۱ رگرسیون تأثیر متغیرهای اثر گذار بر متغیر وابسته………………………………………………….. ۱۲۶
جدول شماره ۴۲ تأثیر مستقیم و غیر مستقیم و کل متغیرهای مستقل بر میزان انزوای
اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۲۷
نمودار شماره ۱ مدل نظری …………………………………………………………………………………………………………………….. ۶۰
نمودار شماره ۲ توزیع پاسخگویان برحسب وضعیت اشتغال…………………………………………………………………….. ۹۲
نمودار شماره۳ توزیع پاسخگویان برحسب تحصیلات پاسخگو……………………………………………………………….. ۹۳
نمودار شماره۴ توزیع پاسخگویان برحسب تحصیلات مادر ……………………………………………………………………… ۹۴
نمودار شماره ۵ توزیع پاسخگویان برحسب تحصیلات پدر …………………………………………………………….. ۹۵
نمودار شماره ۶ توزیع پاسخگویان برحسب میزان درآمد پاسخگو ………………………………………………… ۹۶
نمودار شماره ۷ توزیع پاسخگویان برحسب میزان درآمد ماهیانه سایر افراد خانواده …………………… ۹۷
نمودار شماره ۸ نمودار تحلیل مسیر متغیرها ……………………………………………………………………………….. ۱۲۶

فصل اول : کلیات تحقیق
۱-۱ مقدمه
پیشرفت های روزافزون اخیر در سطح جهانی، باعث افزایش فردگرایی درجهان، متعاقبا فروپاشی بیش از پیش بنیاد خانواده ها و شکل گیری خانه های مجردنشین و تک نفری گردیده است و به دور از مسائل و دغدغه‌های عاطفی و معیشتی، دیگر، مجرد بودن در نظر مردم متمدن و پیشرفته، نوعی ننگ نبوده بلکه گاه مایه آزادی و ترقی و پیشرفت بیشتر فرد تلقی می گردد.
اما واقعیت این است که هنوز هم فرهنگ گرایی و ارزش دوستی در نقاطی از جهان حرف اول را می زند و در این‌گونه مناطق، تجرد، نه تنها آزادی و ترقی محسوب نمی گردد؛ بلکه جامعه به شخص مجرد به‌عنوان یک فرد زندانی در انزوا و تنهایی خویش و بعضا طرد شده در اجتماع و کلا یک فرد ناقص که به اصطلاح (نیمه مکمل) خود را گم کرده است می نگرد. این انزوا به نوبه خود می‌تواند در ابعاد و اشکال گوناگونی چون از خودبیگانگی فرهنگی، اجتماعی، روانی و اقتصادی خود را نشان دهد. گاه جامعه به خاطر عرفی بودن و سنتی بودن، تجرد طولانی مدت را- مخصوصا برای یک دختر- نمی پسندد و گاهی هم این عقیده در میان خانواده ها و اقوام مختلف به‌طور خاص دیده می‌شود که مثلا نمونه ای از آن عقیده ای است که مردم یزد از دیرباز بدان باوردارند. آن‌ ها نیز مانند اقوام و مردمان قدیم ایرانی، به دختری که سن ازدواج او ازحد مشخص عرفی گذشته و ازدواج نکرده است؛ القاب ناخوشایندی می‌دهند؛ علاوه بر این، حضور او را در مجالس و محافل عمومی و خصوصی خود چندان خوشایند نمی دانند؛ اما گاه، حالتی پیش می آید که حتی اگر جامعه دارای دیدگاهی باز و روشنفکرانه شده باشد و سنت در آن رو به زوال رفته باشد؛ بازهم تصور خود شخص از اینکه با مجرد ماندن، از مهمترین و اساسی ترین شانس های زندگی خود را از دست داده است و یا تصور عرفی خانواده و خویشاوندان او راجع به اهمیت بنیادین ازدواج و بخصوص ازدواج به‌موقع برای دختران، می‌تواند در روند عادی زندگی و امور روزمره دختر مجرد ایجاد اختلال کرده و او را به‌عنوان یک فرد جدا افتاده از جامعه، منزوی و افسرده کند. پس علل و دلایل تجرد هم که در اشخاص متفاوت است؛ به‌خودی‌خود می‌تواند تأثیرات متفاوتی بر زندگی اجتماعی فرد بگذارد؛ به این صورت که دختری که به میل خود و داوطلبانه تجرد را برگزیده است؛ به مراتب انزوای اجتماعی کمتری را تجربه خواهد کرد تا دختری که دچار یک تجرد ناخواسته -به دلایل گوناگون جسمی، روحی و محدودیت‌های خانوادگی- شده است. البته سلامت روحی و جسمی، سطح بالاتر تحصیلات، موقعیت مکانی و پرستیژ اجتماعی زندگی پدری و تأمین مالی بالا در زندگی، از جمله عواملی است که شاید بتواند کمی انزوای دختران مجرد را تخفیف دهد؛ اما بازهم به نظر می رسد که آنچه در این میان شاخص مهمی است؛ همان تصورات جا افتاده و بومی جامعه فرد است که پیوسته او را به صورت شخصی متمایز، برچسب می زند و او را به حاشیه جامعه می راند.
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
در فصل اول، پس از بیان دغدغه‌های ذهنی محقق در این پژوهش و بیان اهمیت و ضرورت موضوع، به ذکر اهداف و نیز کاربرد نتایج این پایان نامه پرداخته خواهد شد. در فصل دوم به برسی مبانی نظری، چارچوب نظری، فرضیات و الگوی نظری پرداخته خواهد شد. در فصل سوم به تعریف مفاهیم و متغیرها و ارائه مؤلفه -های سنجش در این پایان نامه و نیز به ذکر شیوه تحقیق، شیوه نمونه گیری، ابزار گردآوری داده ها و جمعیت نمونه و معرفی جامعه آماری پرداخته خواهد شد. در فصل چهارم آمار توصیفی و استباطی یافته- های تحقیق به علاوه مدل رگرسیون و مدل تحلیل مسیر ارائه می شود و در فصل پنجم خلاصه یافته ها و نتیجه تحقیق و پیشنهادات و انتقادات آورده می شود.
۱-۲ بیان مسئله
انزوای اجتماعی یکی از آسیب های اجتماعی است که طبق نظریات روانشناسان و جامعه شناسان، ممکن است بر اثر عوامل مختلف فرهنگی و اجتماعی ایجاد گردد. انزوا و گوشه‌گیری جوانان و نوجوانان، عارضه‌ای است که متأسفانه در سال‌های اخیر شیوع یافته و این در حالی است که بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد از هر ۱۰۰ نفر جوان و نوجوان ۷ نفر به این عارضه مبتلا هستند. در این عارضه جوان و نوجوان از برقرار کردن ارتباط با افراد و محیط خارج دوری می‌کنند که به ‌تدریج با کاهش علایق ذهنی و عاطفی، از داشتن دوستان صمیمی و نزدیک محروم می‌شوند و از حضور در فعالیت‌های جمعی سر باز می‌زنند، اوقات خود را به تنهایی سپری می‌کنند و گوشه‌گیری از اجتماع را در پیش می‌گیرند(به نقل از حسینی:۱۳۸۵).
کارشناسان می‌گویند، انزواطلبی، یکی از رفتارهای نسبتاً شایع است که جوان و نوجوان را به شدت آزار می‌دهد و اگر درمان نشود، آنان را به سمت و سوی مشکلات دیگری مانند عدم اعتماد به نفس، افسردگی، اضطراب و زود رنجی سوق خواهد داد. این در حالی است که عدم احساس توانمندی و کمی عزت نفس و نیز ناتوانی در بروز احساسات و بیان افکار و نظریات، باعث جدایی فرد از فعالیت‌های گروهی است‏‎.
آنان در مورد علل گوشه گیری و انزواطلبی معتقدند، محرومیت از محبت خانواده، نقص عضو یا بیماری‌های جسمی و فیزیولوژیک، اختلال در گویش و تکلم، شکست‌های متعدد و تحقیر شدن در برابر جمع، نبود امنیت روانی در محیط‌های خانه و خارج از خانه و فشار‌های روانی مستمر، تنبیه، توبیخ و سرزنش نوجوان و جوان توسط والدین و کنترل شدید تربیتی و سخت گیری‌های وسواس گونه و غیر منطقی، از مهم‌ترین علل این عارضه است(به نقل از حسینی:۱۳۸۵).‏ عده‌ای از جامعه شناسان نیز معتقدند که انزوای اجتماعی عامل جذب جوانان به حوز‌ه‌های آسیب‌های اجتماعی است. ‏از طرفی، مسئله ازدواج و زناشویی نیز از جمله مسائل مهم حیات بشر در طول تاریخ بوده و هست. به همین خاطر، این مسئله، علاوه بر ادیان و مذاهب، مورد توجه حوزه های عالمی مختلف چون جامعه شناسی، حقوق، اقتصاد، روانشناسی، فلسفه و … بوده است. این اهتمام به اهمیت خانواده به عنوان یکی از نهادهای مهم جامعه، در صورت هرگونه تغییر و تحول در جامعه، بالطبع تغییراتی در این نهاد-مثل افزایش سن ازدواج دختران- نیز ایجاد خواهد شد(حبیب پور و غفاری:۱:۱۳۹۰). بروز پدیده تجرد در میان دختران می‌تواند آسیب های روانی و اجتماعی خطرناکی را به دنبال داشته باشد. کتمان نیازهای طبیعی فرد می‌تواند از نظر روانی آسیب رسانی کرده و فرد را در مناسبات اجتماعی دچار مشکل سازد. از طرف دیگر، آسیب های اجتماعی این پدیده می‌تواند به مراتب بیشتر باشد چراکه مجرد ماندن به معنای ترک روابط عاطفی نیست و احتمال ایجاد ارتباط عاطفی در خارج از چارچوب ازدواج را نیز پائین خواهد آورد (نجفی مهر،۴:۱۳۹۲).
طبق گزارشات روانشناسان، عده‌ای از مراجعین که سنین آن‌ ها بالا رفته و ازدواج نکرده بودند، اظهار می‌داشتند که مدتی است که حالات خاصی را پیدا کرده‌اند که قبلا دچار آن نبوده‌اند؛ حالاتی همچون بی‌حالی و وارفتگی، بی‌تفاوتی نسبت به لذت‌ها و رغبت‌ها، کاهش توانایی در تمرکز و تصمیم‌گیری و تفکر که همگی نشان از افسردگی ا‌ست.» در غالب پژوهش‌های علمی مشخص شده است که گرایش به پدیده افسردگی در دختران مجرد بیشتر است تا زنان متأهل. همچنین دیده شده است که تأخیر در ازدواج سبب می‌شود که افراد تمایلات طبیعی خود را به تدریج نادیده بگیرند و دچار افسردگی و انزوا شوند و اگر ازدواج با معیارهای صحیح و از روی علاقه صورت گیرد، می‌تواند از بروز افسردگی جلوگیری کند. در واقع افرادی که ازدواج کرده‌اند با خطر بسیار کمتری، برای ابتلا به بیماری های روانی به‌ خصوص افسردگی روبه‌رو هستند (ایمانی،۲:۱۳۷۴). وسواس زیاد در انتخاب بالا رفتن سن ازدواج یا فرد را به سمت «تجرد قطعی» سوق می‌دهد و یا وی را درگیر وسواس در انتخاب می‌کند که آن‌هم نتیجه‌ای جز تجرد دائم در پی نخواهد داشت. اتفاقی که در میان دختران رخ می‌دهد و زیاد از زبان آن‌ ها می‌شنویم این است که: «حالا که سن و سال من بالا رفته، باید انتخابی داشته باشم که دیگران نگویند بعدازاین همه صبر کردن، چرا چنین فردی را انتخاب کردی؟! این نکته باعث یک ایدئال‌گرایی افراطی می‌شود که معمولا فرد کمتر کسی را واجد شرایط برای همسر گزینی خواهد یافت. افزایش نگرانی و احساس ناراحتی وقتی که دختران به سن ازدواج می‌رسند، به صورتی است که دائم از آن‌ ها سؤال می‌شود که چرا ازدواج نمی‌کنند؛ و این برای دختران بسیار ناراحت کننده است و موجبات رنجش و نگرانی از آینده را برای آنان فراهم می‌آورد. عده‌ای، خصوصا آن‌ ها که به شکل اجباری در ورطه‌ تجرد افتاده‌اند که البته در این مورد تعداد دختران بیش از پسران است، خود را بلاتکلیف می‌بینند، نمی‌توانند هدف درستی را برای خود برگزینند و راه روشنی را پیدا کنند، همه چیز را به ازدواج و بعد از آن موکول می‌کنند. با این تفکر که همیشه نمی‌شود خانه‌ پدری زندگی کرد، نمی‌توانند برای آینده‌ خود برنامه‌ روشنی پیش‌بینی کنند. وقتی سن فرزندان مجرد خانواده بالاتر می‌رود احتمال بروز انحرافات توسط آن‌ ها بیشتر می‌شود. البته این سخن بدان معنا نیست که هر فرد مجرد یا مسن، در گروه منحرفین قرار داد. ولی منظور آن است که افراد منحرف در بین انسان‌های مجرد در مقایسه با افراد متأهل بیشتر است. نیاز جسمی و عاطفی، چیزی ا‌ست که نمی‌توان به سادگی از آن چشم پوشید و جز در زندگی زناشویی بدلی را برای آن فراهم آورد. کما این‌که تنها یک راه درست و اساسی برای این مسائل وجود دارد و آن ازدواج است. احساس سربار بودن به ویژه در میان دختران، دیده می‌شود. دختران، خاصه در فرهنگ ایرانی امکان زندگی تنها و مستقل را ندارند، در عین حال زمانی که سن ایشان از حد ازدواج بالاتر می‌رود، این احساس به سراغشان می‌آید و با هر صحبتی دچار رنجش و ناراحتی می‌شوند.کم حوصلگی، عدم انعطاف و وجود پرخاشگری ـ که طبق فرضیه‌ ناکامی ـ پرخاشگری جان دالر[۱] که پرخاشگری را ناشی از ناکامی‌ها می‌داندـ از مشکلاتی ا‌ست که ازدواج در سنین بالا و تجرد قطعی با خود به همراه خواهد داشت (ایمانی، ۳:۱۳۷۴). همچنین کارشناسان معتقدند که در شرایط پیشرفته‌تر ممکن است زنان و دختران جوان که غالبا دیر ازدواج می‌کنند، به سمت خودنمایی (بد حجابی)، رفتارهای پرخطر جنسی و حتی خودکشی روند. مشکلات اجتماعی که گریبانگیر دختران می‌شود هم جای تأمل دارد، مشکلاتی اعم از نگاه اجتماع و عرف به‌ خصوص در جامعه‌ دین ‌مدار و سنتی ایرانی، مشکلات اقتصادی و. … افراد در فرهنگ غربی به راحتی زندگی می‌کنند، اما اگر به‌عنوان یک بیماری به مسئله نگریسته شود، «تجرد» تفاوتی در کشورهای مختلف ندارد. برای مثال‌ بیمار اسکیزوفرنی در هر جای دنیا بیمار به شمار می‌آید. بیماری ها Culture band[2] نیستند اما پدیده‌های اجتماعی از قبیل تجرد، cultuer band هستند و در این صورت، از نگاه روان‌شناختی نیز culture band به شمار می‌آیند. دخترانی که خواستگار ندارند، به افسردگی دچار می‌شوند و حتی ممکن است کسانی هم که تصمیم می‌گیرند مجرد باقی بمانند، اضطراب و مشکلات روان‌شناختی داشته باشند. می‌توان آسیب‌هایی که بیشتر گریبان مجردها را می‌گیرد، دسته ‌بندی کرد. مجردهای قطعی و اجباری، هم خودشان دچار برخی آسیبها می‌شوند و هم جامعه را به برخی آسیب‌ها دچار می‌کنند؛ اما این روزها کمتر از کلمه «آسیب» استفاده می‌شود و این مسائل را بیشتر «مشکلات اجتماعی» می‌نامند. یک زن تنها، بالقوه یک آسیب اجتماعی نیست و منبع آسیب‌زا به شمار نمی‌آید، اما می‌تواند منبع «مشکل اجتماعی» باشد (به نقل از ایمانی:۱۳۷۴).
طبق گفته های بالا و با توجه به تجربیات محقق، در واقع تجرد می‌تواند طی فرایندی روانی – اجتماعی، به انزوای شخص از جامعه و ابتلای او به انواع بیماری های روحی گردد. از مکانیسم هایی که تجرد را به انزوا مربوط می سازد می‌توان از حمایت اجتماعی، سلامت اجتماعی، تصور خانواده و خویشاوندان، تصورات عرفی جامعه، خاستگاه اجتماعی- طبقاتی فرد درجامعه، تصور فرد از اهمیت ازدواج و تصور فرد از خود، میزان استقلال مالی فرد و همچنین وضعیت اشتغال فرد نام برد که هریک به گونه ای فرد را به کناره گیری از جامعه و انزوا می کشاند و این متغیرها را می‌توان در ابعاد مختلف خود بررسی نمود. تجربه نشان داده است که یک دختر مجرد، در یک جامعه سنتی، ممکن است بارها و بارها آماج تهمت ها، انتقادات و بدگویی های اقوام و اطرافیانش قرار گرفته؛ دچار احساس سرخوردگی و انزوای اجتماعی- روانی گردد؛ همچنین ممکن است دچار احساس عدم استقلال مالی، احساس بیهودگی و سرباربودن درخانواده شود. حضور و مشارکت او درجامعه کمتر می‌شود و بطورکلی به تنها ماندن و جدایی از جمع متمایل می گردد.
لذا، مسئله بسیار مهم ما در این پژوهش، این است که مشخص کنیم چه مکانیسم هایی با چه شدت تأثیر و در چه جهتی می‌تواند موجبات انزوای اجتماعی دختران مجرد را در شهری سنتی، مثل یزد، فراهم سازد و نیز راهکارها و پیشنهاداتی را برای کمترکردن این معضل درجامعه ارائه دهیم.
۱-۳ اهمیت و ضرورت تحقیق
خانواده یکی از نهادهای اصلی و اساسی هر جامعه به شمار می آید بطوری که تشکیل خانواده برای هر فرد، می‌تواند منبع آرامش خاطر و فراغت از استرس ها و دغدغه‌های عاطفی بسیاری باشد. یک خانواده موفق همواره پشتیبان فرد برای پیشرفت فردی و اجتماعی بوده و هست (زمانی،۲۱:۱۳۸۶). مسئله این است که خانواده پدری تا زمانی خاص می‌تواند کارکرد پرستاری، مراقبت، تربیت و پرورش فرزندان خود را به درستی انجام دهد و فرزندان، پس از رسیدن به مرحله ای از رشد و بلوغ جسمی و عاطفی، خودشان باید در پی استقلال خویش برآمده و به‌عنوان پدر یا مادر در خانواده ای که خود بنا می نهند ایفای نقش کنند.اما گاه، مشکلاتی از قبیل مشکلات مالی، مشکلات جسمی و مشکلات روحی و روانی خاصی که خانواده پدری با آن درگیر است؛ این فرصت را از فرزندان سلب کرده و در نتیجه آن‌ ها را به سمت تنهایی، انزوا و جدائی از دیگر افراد جامعه سوق می دهد. در حقیقت این‌گونه افراد، پس از فوت، ازکارافتادگی و یا ناتوانی مفرط والدین در تأمین نیازهای روحی و مالی‌شان، اشخاصی تنها، گوشه گیر و بازمانده از آرمان‌ها و اهداف خود هستند؛ اگرچه ممکن است عده ای از آن‌ ها با رسیدن به شغل و درآمدی ثابت، احساس استقلال نسبی را یافته باشند اما آنچه مسلم است بسیاری از آمال و آرزوهایشان را در پشت موجی از غرور و تکبر ساختگی، برای دلخوشی موقت خود، پنهان کرده اند و تنها زمانی این مسئله آن‌ ها را از پای درمی‌آورد که به روزگار پیری و ناتوانی رسیده باشند و یا اینکه متوجه نیازهای عاطفی سرکوب شده خود شده باشند.آن وقت است که حالات افسردگی و رخوت، بی میلی و حس تمایل به کناره گیری از جامعه، به آن‌ ها دست می دهد و در کنار این وضعیت، کافی است جامعه ای که در آن رفت و آمد داشته و با مردمانش مراوده دارند، بسیار سنتی، همراه با تعصب و تنگ نظرانه با مسئله تجرد آن‌ ها برخورد کند؛ در این صورت زندگی برای چنین افرادی، چه دچار تجرد ناخواسته شده باشند و چه به میل خود تن به تجرد داده باشند؛ بسیار دشوار می نماید؛ چراکه دیگر، حالت اولیه روابط اجتماعی خود را از دست می‌دهند و این امر آنقدر ادامه می یابد تا اینکه شخص دچار مشکلات و مسائل روانی و جسمانی بسیار جدی می- شود (زمانی،۲۲:۱۳۸۶). پس در اینجا تفصیل در باره اینکه چرا یک دختر دچار تجرد طولانی مدت شده است؛ برای محقق چندان مطرح نیست و تنها بخشی از این دلایل را که طبق مبنای نظری این پژوهش می‌تواند عاملی جهت انزوا و کناره گیری وی از اجتماع شود را مورد بررسی و آزمون قرار داده است.
درکشورما، تحقیقات زیادی راجع به علل و عوامل تأخیر در سن ازدواج جوانان و نیز آسیب‌های ناشی از آن صورت گرفته است؛ اما هیچ یک از این تحقیقات، اولا به بررسی موشکافانه پیامدها و آسیب‌های اجتماعی این امر نپرداخته است؛ ثانیا آن‌طور که باید و شاید به مسئله تفاوت تأثیر پذیری دختران و پسران از تأخیر در سن ازدواج پرداخته نشده است. در جامعه و فرهنگ ایرانی، به دلیل آمیختگی ارزشی-اعتقادی که با دین و آموزه های مذهبی دیده می‌شود؛ به تجرد دختران در دوره ای طولانی مدت بسیار متفاوت از تجرد یک پسر نگریسته می‌شود، ضمن اینکه پسران به دلیل شرایط جسمی و روحی ای که به‌طور طبیعی دارند؛ تا مدت بیشتری امکان ازدواج و تشکیل خانواده برایشان فراهم است؛ بعلاوه، دایره انتخاب همسر برای آن‌ ها، همواره دایره‌ای آزادتر و پرانعطاف‌تر از دایره انتخاب همسر برای دختران بوده و هست (زمانی،۲۲:۱۳۸۶). در حقیقت دختران انتخاب می‌شوند و پسران انتخاب می‌کنند. در شهرستان‌ها و شهرها و روستاهای کوچک‌تر، به ویژه این مسئله قابل تأمل است؛ مثلا، مجرد بودن، برای یک دختر یزدی، تنها تا مدت معینی (معمولا تا ۳۰ سال) قابل پذیرش مردم و جامعه یزد می باشد و از طرفی، پیامد این عدم پذیرش اجتماعی بالاتر از این سن معین برای دختران، طرد و انزوای اجتماعی دختران بالای ۳۰ است؛ از طرف دیگر، یک فرد، به دنبال انزوای اجتماعی در معرض خطر ابتلا به انواع بیماری های روانی و جسمی قرار خواهد گرفت؛ لذا، لازم دانسته شد تا رابطه واقعی تجرد با انزوای اجتماعی دختران بالای ۳۰ سال یزدی و نیز عناصر دخیل در این پدیده را طی یک پژوهش، به بررسی گذارده شود. این مسئله به ویژه زمانی اهمیت می یابد که با مراجعه به آمار چند سال اخیر (ر.ک سایت مرکز آمار ایران) و مقایسه آن با جدیدترین آمار روز، واضح و مبرهن خواهد بود که نسبت دختران ازدواج نکرده در این رنج سنی، تاکنون روند صعودی قابل توجهی داشته است و رسیدگی به مشکلات و معضلات این دسته از شهروندان نیز نیازمند بررسی ها و مطالعات منسجم و بیشتری است. نتایج این تحقیق در سطح خانوادگی و فردی در زمینه آموزش های مربوط به رفتار با دختران مجرد بالای سی سال در خانه و نیز در سطح جامعه در زمینه فراهم آوردن امکانات رفاهی و تفریحی مناسب برای این دسته از شهروندان مفید خواهد بود. نکته دیگر اینکه پژوهش حاضر می تواند شدت و جهت عوامل موثر بر انزوای اجتماعی دختران را مشخص کرده و راهکارهایی را برای پیشگیری از این امر ارائه دهد. مثلا می توان گفت نیاز است تا سطح فکری والدین و اطرافیان نسبت به تجرد دختران بالای سی سال قدری انعطاف بیشتری پیدا کند تا مبادا این دسته از افراد صرفا به خاطر تجرد خود دچار مشکلات اجتماعی و فردی شوند و بتوانند مانند سایر افراد در جامعه فعالیت و مشارکت داشته باشند.
۴-۱ اهداف پژوهش
به‌طور کلی می‌توان گفت تحقیقات پیمایشی با هدف سنجش شدت و جهت تغیر یک متغیر براساس تغییرات متغیر دیگر انجام می‌گیرد. به‌طور خلاصه اهداف اصلی و فرعی این پژوهش عبارت اند از:
۱-۴-۱ هدف اصلی تحقیق
هدف اصلی در این تحقیق سنجش ارتباط عوامل اجتماعی- فرهنگی با انزوای اجتماعی دختران مجرد بالای سی سال یزدی می باشد و اینکه شدت و جهت این تأثیرات سنجیده شود.
۱-۴-۲ اهداف فرعی تحقیق
۱٫بررسی و تعیین میزان انزوای اجتماعی دختران مجرد.
۲٫ بررسی عوامل فرهنگی و اجتماعی مؤثر در انزوای اجتماعی دختران مجرد.
۳٫بررسی شدت و جهت رابطه عوامل فرهنگی با انزوای اجتماعی دختران مجرد.
۱-۵ کاربرد نتایج
به‌طور کلی این پژوهش در دو سطح فردی و اجتماعی کاربرد خواهد داشت که این کاربردها با توجه به تجربیات محقق، شرح داده خواهد شد.
الف- در سطح فردی
در سطح فردی، انزوای اجتماعی می‌تواند باعث افسردگی، رخوت و گوشه گیری شخص و در نتیجه، باز ماندگی او از اکثر فعالیت‌های مثبت زندگی شود. همچنین خانواده هایی که از این افراد نگهداری می‌کنند متحمل هزینه های مادی و غیر مادی بسیاری خواهند شد که در دراز مدت، جبران این خسارت ها حتی گاه غیر ممکن می نماید. فرد مجرد درصورتی‌که نتواند تا مدت معینی استقلال خویش را در تشکیل خانواده به دست آورده و به اصطلاح عامیانه روی پای خود بایستد؛ ناگزیر از خیر آرزوهای زیادی نیز خواهد گذشت که شاید بسیاری از این آرزوها مهمترین روزنه های امید برای پیشرفت فردی و اجتماعی شخص بوده باشند. آرزوها و آمالی چون داشتن همدم، غمخوار همراه در زندگی، داشتن فرزند، تربیت فرزند و شاید هم بنیان نهادن خانواده ای بهتر از خانواده پدری که دارای شهرت و نام بهتری هم باشد؛ مواردی هستند که اگر شخص مجرد از پیش‌تر در سر داشته باشد؛ بخصوص با توجه به شرایط خانه پدری و بروز تجرد ناخواسته، او را به‌طرف انزوا و جدایی از جامعه و مردم اطراف خویش می کشاند و علاوه برآسیب‌های روحی فراوانی که بر فرد تحمیل می‌کند، آسیب‌های جدی رفتاری و نیز جسمی را برای او درپی داشته باشد. این امر در مورد دختران بیش از پسران صدق می‌کند؛ چراکه پسران در انتخاب خویش آزادانه تر عمل می‌کنند و نیز شرایط جسمانی آن‌ ها هم طوری است که طی مدت بیشتری باوری آن‌ ها ادامه خواهد داشت و این به آن‌ ها کمک می‌کند که با دقت و وسواس بیشتری بتوانند دست به انتخاب شریک مناسب زندگی خود بزنند. به عقیده محقق، اگر اطلاع رسانی فرهنگی دقیقی از علل و عوامل تمایل این‌گونه افراد به مجرد ماندن در مدتی طولانی و نیز شرایط روحی و نیازهای مادی و معنوی آن‌ ها، انجام شود؛ می‌توان با تعدیل دید عمومی، این اشخاص را از مرگی خاموش در درون خود و خمودگی و افسردگی نابود کننده نجات داد و همچنین توانمندی های فردی آن‌ ها را شناخت و در جهت حل مشکلات و مسائل آن‌ ها و نیز خانواده هایشان بکار برد.
ب- در سطح اجتماعی
بالارفتن سن ازدواج یکی از معضلات مهم جوامع بشری است؛ زیرا با افزایش سن ازدواج، جوانان از شیوه بهنجار ارضای غریزه جنسی و آثار و فواید آن محروم می‌شوند. در جوامع گذشته پسران و دختران بار رسیدن به سن بلوغ، یا کمی بعد از آن اقدام به ازدواج می‌کردند و مجرد ماندن یک نقص اجتماعی محسوب می شد؛ اما با پیچیده تر شدن جوامع و ایجاد خواسته ها و انگیزه های کاذب، ذائقه اجتماعی تغییر یافت و تبع این تغییر ذائقه، نیاز طبیعی و غریزی به ازدواج سرکوب و این روند تا جایی پیش رفته که امروزه در بعضی جوامع غربی، جوانان به‌کلی از ازدواج سرباز زده اند و آن را مانعی برای آزادی خود تلقی می‌کنند. تنها زمانی به ازدواج روی می‌آورند که نشاط جوانی را از دست بدهند و نیازمند مراقب یا پرستار باشند. متأسفانه این امر به کشور ما نیز سرایت کرده است و در پی آن ما شاهد مشکلات بسیاری همچون افسردگی و از بین رفتن نشاط در جوانان، ابتلا به وسواس زیاد در انتخاب همسر، مشکل آفرینی فرزندان بزرگ ازدواج نکرده درخانه، افزایش اضطراب و نگرانی- بخصوص در دختران- بلاتکلیفی، ازدست رفتن طراوت و زیبایی، نومیدی و تصمیم به عدم ازدواج به خاطر کاهش میل به ازدواج، احتمال افزایش بزهکاری ها و انحرافات اجتماعی و هزاران مشکل از این قبیل بوده ایم که جوانان ما را به چالش کشانده است (رجبی،۱:۱۳۸۶). پس بالارفتن سن ازدواج، بخصوص برای دختران، جدای از اینکه اثرات منفی جبران ناپذیری از لحاظ روانی اجتماعی و حتی زیستی در سطح فردی از خود برجای می گذارد، در سطح جامعه و درارتباط با کار ویژه مذکور نیز آثار و آسیب‌های فراوانی خواهد داشت؛ یعنی هرگاه پایه های خانواده سست گردد؛ انگیزه ها و الگوهای فرهنگی دیگر توان حفظ الگوها بهنجارسازی و نهادینه نمودن آن‌ ها را در جریان جامعه پذیری نخواهد داشت؛ و انسجام و بقای جامعه مذکور، با بحران روبرو می گردد (مجدالدین،۱۰:۱۳۸۶). لذا بر همه مسئولان و دست اندر کاران مسائل اجتماعی است تا به این مسئله به‌عنوان یک مشکل فوریتی نگاه کرده و تمام همت و تلاش خود را برای رفع آن مصروف نمایند. جهت انجام این مهم، سازمان کار و امور اجتماعی می‌تواند با ایجاد فرصت های شغلی مناسب و واگذاری شغل به شرط متأهل بودن و ایجاد امنیت شغلی مناسب و کنترل دستمزدها مطابق با تورم تحت حمایت سازمان بهداشت و درمان، ایفای نقش نماید. همچنین، مجلس شورای اسلامی می‌تواند با وضع قوانینی در جهت عدم استفاده از اتباع بیگانه و ایجاد ابزار کنترل این مهم و همچنین تصویب قوانینی در جهت سلامت زوجین و مشاوره جدی قبل از ازدواج در رفع مشکلات ازدواج جوانان مؤثر باشد. همچنین مجلس می‌تواند با تصویب لوایحی راجع به ایجاد مراکزی جهت کنترل اجرای صحیح قوانین (مصوبات دولت و قوانین حقوقی)، تحت نظارت مستقیم نهاد مقام معظم رهبری، از تردید دختران و پسران جوان، نسبت به تشکیل خانواده و دغدغه‌هایشان راجع به دوام زندگی زناشویی، بکاهد.

فصل دوم : مروری بر ادبیات تحقیق
۲-۱ مقدمه
تجرد طولانی مدت، با تمام آسیب ها و تبعاتی که از لحاظ اجتماعی و روانی با خود به همراه خواهد داشت؛ می‌تواند دغدغه بزرگی برای جوامع در سطوح متفاوت پیشرفت و ترقی باشد. ازدواج به‌عنوان یکی از رویدادهای مهم و حیاتی در زندگی روزمره افراد جامعه می باشد و از جنبه های مختلف می‌توان آن را مورد بررسی قرار داد. یکی از این زوایا سن شروع و به اصطلاح وارد شدن به ازدواج است. ازدواج علاوه بر پاسخگویی به نیازهای جنسیتی و عاطفی فرد، نیازهای اقتصادی، ارتباطات اجتماعی و فرهنگی او را نیز تنظیم می‌کند و به خاطر اهمیت و تأثیری که دارد، به‌عنوان هنجاری پذیرفته‌شده در تمامی کشورهای دنیا محسوب می‌شود. به لحاظ اجتماعی و فرهنگی، بی‌ توجهی والدین نسبت به ازدواج، امری ناپسند به شمار می آید چراکه بقای خانواده در گروی بقا و ساماندهی ازدواج است (آزاد ارمکی،۹۹:۱۳۸). در سال‌های اخیر، پدیده ازدواج که منشأ وقوع ولادت و باروری و به‌عنوان عامل بسیار مؤثر بر ساخت سنی و جنسی جمعیت و افزایش آن محسوب می‌شود، در کشور ما دستخوش تحولات قابل توجهی شده است. ازدیاد جمعیت دختر و پسر واقع در مدار ازدواج که بیش از یک سوم جمعیت کشور را تشکیل داده اند و حاصل افزایش شدید موالید دهه ۶۰ می باشند از یکسو و از سویی دیگر بازتاب تحولات واقع شده در حوزه های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه، نظیر افزایش شهرنشینی و باسوادی و به ویژه تحصیلات زنان و تمایل به کسب درآمد و شغل مناسب قبل از ازدواج که از نشانه های حرکت جامعه به سوی مدرنیزه شدن می- باشد، افزایش سن ازدواج در کشور برای دولتمردان و جامعه محققین نگران کننده گردیده است (کاظمی پور،۱۰۷:۱۳۸۵)
پیرامون هر دو موضوع اثرات تجرد و انزوای اجتماعی و ویژگی ها و اثرات آن از سوی محققان ایرانی و خارجی به زبان‌های فارسی و لاتین تحقیقات وسیع و بعضا پراکنده ای به صورت راجع به انزوای اجتماعی در دو سطح فردی و اجتماعی و رابطه تجرد با علل انزوای اجتماعی اشاره می‌شود. در ادامه به ذکر چارچوب نظری و نیز ارائه مدل نظری پژوهش پرداخته خواهدشد.
۲-۲ تحقیقات داخلی
ایزدی (۱۳۹۲)، پژوهشی با عنوان «تجرد قطعی و احساس تنهائی» را به روش کیفی تدوین کرده است که در آن، به بررسی تجربه زیسته زنانی می پردازد که گاه خواسته، گاه ناخواسته تن به زندگی های مجردی داده اند. از آنجا که نگارنده در پی دستیابی به پهنای گسترده‌تری از تجربه زیسته بوده و با توجه به سن شروع یائسگی و علاقه‌مندی به بررسی تفاوت‌های میان دوران قبل و بعد از یائسگی، زنان ۳۵ تا ۴۷‌سال را در یک گروه گنجانده و بالای ۴۷‌سال را در گروه دیگری قرار داده‌است. نتایج نشان می‌دهد این زنان از احساسات دوگانه‌ای نسبت به تجرد برخوردارند، هرچند در نگاهی نخست از آزادی و استقلالی که در تجرد داشته‌اند احساس رضایت دارند ولی به دلیل تنهایی و نبود همدم و مونس در کنارشان از وضعیت خود گلایه داشته و این سبک زندگی را توصیه نمی‌کردند. در واقع در میان این گروه از زنان احساس محرومیت ناشی از نداشتن همسر و همدم دیده شده و هرچند در میان تعدادی از آنان روابط گذرا با مردان دیده می‌شود و آن‌ ها بخشی از نیاز خود را با این ارتباطات ارضا کردند ولی به دلیل موقتی بودن، از آن احساس رضایت نداشته‌اند.