میزان وسعت بیان
ظاهر شرح حال^[۶۹]
۷) آزمون‌های روانی و نقش آن در راهنمایی:
آزمون‌ را می‌توان به عنوان یک وسیله عینی که برای اندازه‌گیری نمونه‌ای از رفتار و یا خصیصه آدمی به کار می‌رود تعریف کرد.^[۷۰]

آزمون‌های یا تست‌های روانی را از جنبه‌های متخلفی طبقه‌بندی می‌کنند که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
از لحاظ طرز اجرای تست: برحسب آنکه تست چگونه به مرحله اجرا گذاشته شود، تست‌ها به دو دسته فردی و جمعی تقسیم می‌شوند.
از لحاظ فرم و شکل: تست‌ها از لحاظ فرم و شکل به سه قسمت تقسیم می‌شوند.
الف) تست‌های ابزاری ب) تست‌های کتبی ج) تست‌های شفاهی
از لحاظ موضوع: برحسب آنکه تست چه موضوع یا موردی را اندازه‌گیری کند، تست‌ها را به چهار دسته تقسیم می‌کنند: الف) تست‌های ‌استعداد ب) تست‌های ‌فراگیر یا معلومات ج) تست‌های خصوصیات خلقی د) تست‌های رغبت علایق
از لحاظ دقت ساخت: تست را از لحاظ طرز تهیه و ساختن به دو نوع تقسیم می‌کنند:
الف) تست‌های معلم ساخته ب) تست‌های استاندارد
از لحاظ استفاده از کلام: تست‌ها را برحسب آنکه دارای جملات و کلمات باشند و یا فقط از تصاویر و عکس‌ها استفاده کرده باشند به دو دسته کلامی و غیرکلامی تقسیم می‌نمایند. برای تعبیر و تفسیر نمرات تست‌ها و استفاده از آنها در راهنمایی‌های تحصیلی و حرفه‌ای به دو طریق می‌توان عمل کرد:
الف) از طریق نمودار پراکندگی ب) از طریق نیمرخ نمرات
۸) پرسش‌نامه‌ها و سئوالیه‌ها:
ساده‌ترین و عملی‌ترین وسیله کسب اطلاع پرسش‌نامه است. سؤالات پرسش‌نامه باید این شرایط را دارا باشند: اولاً باید روشن باشند. ثانیاً به سن دانش‌آموز و وضع زندگی و محیط او تطبیق کنند. ثالثاً حدود سؤالات باید معین باشد تا دانش‌آموز جواب‌های درست و مشخص دهد.^[۷۱]
پرسش‌نامه‌ها شامل پرسش‌هایی درمورد مسایل خانوادگی، محیط زندگی، نقشه‌های تحصیلی و شغلی، سلامت جسمانی، فعالیتهای داخل و خارج از منزل، آدات مطالعه و غیره می‌باشد. مشاور می‌تواند از این وسایل برای کسب اطلاعات اولیه درباره دانش‌آموز قبل از شروع به مشاوره استفاده کند. پرسشنامه‌ها را به دو صورت تهیه می‌کنند: یکی پرسش‌نامه باز پاسخ و نوع دیگر پرسش‌نامه‌هایی است که به صورت سؤالات بسته تنظیم می‌شود و پاسخ سؤال نیز همراه پرسش مطرح می‌گردد. گاهی پرسش‌نامه‌هایی تهیه می‌شود که سؤالات آن ترکیبی از سؤالات باز پاسخ و سؤالات بسته می‌باشد.^[۷۲]
۹) پرونده تحصیلی:
پرونده تحصیلی یکی از مهمترین منابع کسب اطلاع در مورد دانش‌آموز است که باید همیشه در دسترس مشاور باشد. پرونده تحصیلی تصویری از کیفیت رشد و تکامل دانش‌آموز را در سنوات تحصیلی نشان می‌دهد و اطلاعاتی درباره گذشته، حال و نقشه‌های آینده دانش‌آموز در بر دارد. استفاده مؤثر از پرونده تحصیلی مستلزم اقداماتی است که در سه مرحله انجام می‌گیرد: جمع‌ آوری اطلاعات، ثبت اطلاعات و تفسیر اطلاعات. مهمترین این مراحل تعبیر و تفسیر و نتیجه‌گیری از پرونده تحصیلی است. در تعبیر و تفسیر اطلاعات مندرج در پرونده تحصیلی باید همواره به احتمالی بودن و نسبی بودن اطلاعات توجه داشت و از قضاوت قاطع درباره دانش‌آموز اجتناب کرد.^[۷۳]
مشاوره و نقش آن در راهنمایی
تعریف مشاوره: مشاوره به مجموعه فعالیت‌هایی اطلاق می‌گردد که در آن فردی را در غلبه بر مشکلاتش یاری می‌کنند. ساده‌ترین تعریف برای مشاوره چنین بیان شده است: مشاوره یک پویش یادگیری است که در آن فرد می‌آموزد که خویشتن را بشناسد و روابط خود با دیگران را درک نماید.
سی.‌گیلبرت رن (C.Gilbert wrenn): مشاوره رابطه‌ای است پویا و با هدف که بر اساس مشارکت مشاور و مراجع و با روش‌هایی منطبق بر نیازمندی‌های مراجع انجام می‌گیرد. در این رابطه توجه به خودشناسی و خودتصمیم‌گیری از طرف مراجع مورد تأکید است.^[۷۴]
حداقل شرط مشاوره و روان‌درمانی مؤثر آن است که شخص مشاور یا روان‌درمانگر، مایل به دعوت از مددجو و علاقه‌مند به تابدل یا تعامل بین فردی با شخصی باشد که باید با او به بحث و گفتگو بپردازد، با کمک یکدیگر نکاتی را استنتاج کنند، خطرپذیری کنند، به خود ارزیابی و حل مشکل بپردازند و بالاخره همه هیجان‌های طبیعی آدمی را از غم و غصه شدید گرفته تا وجد و شادی، تجربه کنند. برای مددجو این نکته اهمیت دارد که مشاور یا درمانگری را که با او کار می‌کند، شخصی با کفایت و با صلاحیت (اما نه‌کامل)، بالغ یا بالیده، با ثبات، با پشتکار و به عنوان فردی ببیند که همیشه در حال یادگیری و رشد می‌باشد.^[۷۵]
روش‌های مشاوره
در مشاوره سه روش وجود دارد که در زیر اجمالاً به شرح هر یک از آنها می‌پردازیم:
الف ـ روش مستقیم: این روش به روش متمرکز بر مشاور موسوم است و در آن رهبری جریان مشاوره به عهده مشاور است. در واقع در مشاوره مستقیم از روش علمی و منطقی استفاده می‌شود. برخی از ویژگی‌های مشاوره مستقیم را به شرح زیر می‌توان خلاصه نمود:
نقش رهبری در تمام مراحل مشاوره بر عهده مشاور است و او در جریان مشاوره نقش فعالی را ایفا می‌کند.
تشخیص مشکل با مشاور است و حل مشکل مراجع مؤکداً مورد توجه می‌باشد.
مشاور خصایص مراجع را مورد ارزیابی قرار می‌دهد و نظرات خود را درباره طرق حل مشکل به مراجع پیشنهاد می‌کند.
در این روش مشاور در مورد مسایل مختلف از مراجع پرسش می‌کند و فنون مختلف راهنمایی را به کار می‌برد.
مشاوری که از روش مستقیم استفاده می‌کند مراجع را با ارزش‌های جامعه آشنا می‌سازد.
ب ـ روش غیرمستقیم: در این روش که توسط کارل راجرز و پیروانش توسعه یافته و به شیوه منظمی در آمده است مراجع نقش فعالانه‌تری دارد و محور تمام فعالیت‌های مربوط به جریان مشاوره است. مشاور در روش غیرمستقیم با ایجاد محیطی گرم و مجاز مراجع را کمک می‌کند که از کشمکش و تعارض‌های درونی رهایی یابد و به این ترتیب موجبات فعالیت این نیروی حیاتی را در جهت سازگاری فرد فراهم می‌سازد.
برخی از ویژگی‌های مشاوره غیرمستقیم را می‌توان به شرح زیر خلاصه کرد:
در این روش نقش فعال را مراجع به عهده دارد و مسئولیت اساسی بر عهده اوست.
مراجع به یافتن راه حل مشکل خود شایق است.
مشاور با ایجاد محیطی گرم، آزاد و خالی از هرگونه قضاوت و ارزیابی فرصتی به مراجع می‌دهد تا آزادانه مطالب خود را بیان نماید.
مشاور در این روش از هر نوع پرسش، وارسی، ارزیابی، تأکید و تعبیر و تفسیر، خودداری می‌کند.
آنچه در مشاوره غیرمستقیم در خور اهمیت است مراجع است نه مشکل. بنابراین مشاور به تشخیص نمی‌پردازد بلکه رسیدن به تشخیص و حل مشکل با مراجع است.
ج ـ روش انتخابی ـ روش انتخابی نه کاملاً غیرمستقیم و نه مستقیم و نه مخلوطی از این دو روش است. مشاور در جلسه اول و یا در جریان مصاحبه تصمیم می‌گیرد که بر مبنای نیازهای مراجع از یکی از این دو روش استفاده کند به همین دلیل مشاور روش انتخابی باید در هر دو روش مهارت کافی داشته باشد. در این روش مراجع و مشاور با هم فکر می‌کنند و نقش رهبری تغییر می‌کند، گاه این نقش را مراجع دارد، گاه مشاور.
مراحل روش انتخابی به ترتیب عبارتند از: ایجاد نخستین رابطه حسنه، تشکیل رابطه مشاوره‌ای، بیان مشکل، تصمیم به انتخاب روش، اندیشیدن منطم درباره مشکل، جمع‌ آوری اطلاعات، تعبیر و تفسیر و نتیجه‌گیری از اطلاعات، ترکیب و یا توجه به فعالیت‌های عملی ممکن، طرح‌ریزی، خلاصه کردن مشاوره، دعوت برای مشاوره‌های دیگر و پیگیری.^[۷۶]
وظایف آموزش و پرورش
سه وظیفه اصلی که به طور وضوح قابل قبول هه علمای تعلیم و تربیت هستند در این‌جا مورد بحث قرار می‌گیرند.
آموزش و پرورش عهده‌دار مسئولیت فراهم ساختن زمینه و محیط سالم برای رشد کیفیت‌ها و خصوصیات بی‌مانند هر شخصی می‌باشد. ضمن تعلیم و تربیت، فرد فرصت دارد تا به توسعه و گسترش علاقه‌های ویژه، توانایی‌ها و استعدادهای خود بپردازد.
وظیفه تشخیص تفاوت‌های فردی:
اختلافاتبارزی در توانایی‌ها، علاقه‌ها و هدف‌های دانش‌آموزان وجود دارد. علمای تعلیم و تربیت یکی از وظایف پرورش.
علی‌رغم تفاوت‌های فردی دانش‌آموزان، تعلیم و تربیتی یکسان و همگانی برای آنها فراهم می‌آورد و حال آنکه، اختلافات نسبتاً بارزی در توانایی‌ها، علاقه‌ها و هدف‌های دانش‌آموزان وجود دارد. باید کوشید تا تفاوت‌ها را بارزتر کرد.
وظیفه تعالی بخشیدن فرد:
وجود هر برنامه مشاوره و راهنمایی دلیل وجهی است بر توجه به پرورش توانایی‌های گوناگون افراد متفاوت. دستگاه راهنمایی باید اطمینان حاصل کند و همواره این هدف را دنبال نماید که محصل، معلم و والدین مراحل متفاوت رشد را بشناسند و از تأثیر آن روی رشد کلی فرد آگاه باشند. همچین باید دانست که نمو بدنی در هر مرحله از رشد تأثیر خاصی روی سازگاری و تصمیم‌گیری فرد می‌گذارد.^[۷۷]
گسترش نقش راهنمایی در آموزش و پرورش
راهنمایی خدمتی است که به تمام دانش‌آموزان خواه آنکه از لحاظ جنبه‌های مختلف رفتاری در حد عادی و به هنجار هستند و خواه کسانی که در رفتار آنان نابهنجاری‌هایی دیده می‌شود، توجه دارد. راهنمایی به خصوص در مورد دانش‌آموزان عادی و طبیعی که اکثریت افراد هر مدرسه را تشکیل می‌دهند تأکید بیشتری می کند. راهنمایی تنها به هدایت دانش‌آموزان به انتخاب رشته‌های تحصیلی و یا شغلی محدود نمی‌شود، بکله دانش‌آموزان در طول تحصیلات خود با مسایلی روبرو می‌شوند که موانعی بر سر راه رشد و تکامل آنان به شمار می‌رود، بنابراین وظیفه راهنمایی آن خواهد بود که دانش‌آموزان را کمک کند که این موانع را از سر راه خود بردارند.
«خودفهمی»^[۷۸] در طول رشد و تکامل و بر اثر برخورد فرد با تجارب زندگی و کنش و واکنش‌های او با عوامل محیطی رشد می‌کند. کودک در سال‌های اول کودکی از توانایی‌های بدنی و نارسایی‌های خود آگاه می‌شود و این آگاهی با تجارب و آموخته‌های جدیدش توسعه می‌یابد و تقویت می‌گردد.
«تعامل»^[۷۹] کودک با مجموعه عوامل انسانی محیط خود سبب می‌شود که مفهومی از شخصیت خویشتن به دست آورد و این مفهوم از خود که هسته اصلی آن در خانواده ریشه می‌گیرد اساس شخصیت و پایه رشد و تکامل بعدی او را تشکیل می‌دهد.
لذا از ویژگی‌های برنامه‌های راهنمایی کمک به دانش‌آموزان در کسب بصیرت نسبت به جنبه‌های مختلف خود یعنی جنبه‌های عقلی، عاطفی، اجتماعی و جسمانی می‌باشد.
راهنمایی در نظام آموزش و پروش دو وظیفه عمده بر عهده دارد: وظیفه سازشی و توزیعی. آنجا که مشاوران به دانش‌آموزان کمک می‌کنند تا واحداهای درسی و یا رشته‌های تحصیلی خود را مطابق با نیازمندی‌ها و توانایی‌های خود انتخاب نمایند و یا در فعالیت‌های مکمل برنامه و یا سایر فعالیت‌های خارج از مدرسه شرکت جویند وظیفه توزیعی را انجام می‌دهند.
در مواردی که دانش‌آموز اطلاعاتی درباره خصایص شخصیتی خود ندارد، ممکن است نتواند خود را با شرایط مدرسه سازگار کند. در چنین مواردی وظیفه سازشی راهنمایی به منظور کمک به دانش‌آموزان در کسب سازگاری با امکانات محیطی تجلی می‌کند.^[۸۰]
انتظارات والدین از آموزش و پرورش
والدین در گذشته انتظارات متفاوتی از مدرسه داشتند ولی در زمان ما اکثر آنها خواهان پیشرفت تحصیلی فرزندان خود هستند. بسیاری از والدین در گذشته انتظار داشتند که مدرسه کانون تربیت اطفال آنها باشد و توقع آنها در این مورد گاهی بر جنبه تعلیم غلبه داشت.