تقسیم خمس پس از وفات پیامبر اکرم (ص)
در مورد چگونگی تقسیم خمس پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) بین علمای اهل سنت اختلاف نظر وجود دارد که به بررسی آنها پرداخته می شود.
شافعیه و حنبلیه
شافعی ها و حنبلی ها معتقدند بعد از رحلت پیامبر (ص) خمس باید به پنج قسمت تقسیم گردد. سهم رسول الله (ص) با وفات پیامبر (ص) ساقط نمی شود بلکه توسط امام مسلمین صرف مصالح مسلمین می شود. سهم ذوی القربای پیامبر بین فقرا و اغنیایی که از ذوی القربای پیامبر محسوب می شوند تقسیم می گردد و سه سهم دیگر نیز بین یتیمان، مسکینان و ابن سبیل تقسیم می شود.[۱۶۶]
حنفیه
از نظر حنفیه بعد از وفات پیامبر (ص) خمس به سه قسمت تقسیم می گردد؛ زیرا سهم رسول الله (ص) و سهم ذوی القربایش با وفات پیامبر ساقط شده است.[۱۶۷]
ابن قدامه در مورد نظر ابو حنیفه می گوید: گفته ابو حنیفه مخالف ظاهر آیه خمس است زیرا خداوند در این آیه برای رسول خدا و اقربای او چیزی قرار داده و آنها را در خمس مستحق دانسته است. بنابر این هر کس مخالف سهم رسول الله و سهم ذوی القربای او باشد با نص قرآن کریم مخالفت کرده است.[۱۶۸]
ظاهریه
ابن حزم ظاهری معتقد است خمس را باید به پنج قسمت تقسیم کرد. یک سهم را امام صرف مصالح مسلمین می کند. یک سهم را به بنی هاشم می دهد و سه سهم دیگر را به یتیمان، مسکینان و ابن سبیل مسلمین می دهد.[۱۶۹]
دیدگاه دوم: عدم تقسیم خمس
قول دوم که عدم تقسیم خمس است به امام مالکیه نسبت داده شده است. مالک معتقد است پس از رحلت پیامبر اکرم (ص)، امر خمس به دست حاکم جامعه اسلامی است. او با نظر خود، خمس را در مصارف عام و خاص مسلمین مصرف می کند و از باب استحباب، ذوی القربای رسول اکرم (ص) را مقدم می دارد. همچنین اگر امام (حاکم) بخواهد خمس را بین اصناف مذکور در آیه خمس تقسیم می کند و اگر صلاح بداند خمس را فقط به بعضی از آن اصناف می دهد.[۱۷۰]
ابن قدامه در مغنی می گوید: مالک گفته است خمس و فیء هر دو به یک معنا، و هر دو از اموال بیت المال است.[۱۷۱]
همچنین می توان برای این دیدگاه به روایتی که اهل سنت از پیامبر در باره غنائم خیبر نقل شده است استدلال کرد. پیامبر اکرم (ص) درباره غنائم خیبر فرموده اند: «مالی مما افاء الله علیکم الا الخمس و الخمس مردود فیکم» اینکه پیامبر (ص) فرموده اند سهم من از غنائم یک پنجم است و همان سهم نیز به خود شما باز می گردد فقط با این دیدگاه که خمس امری واحد و یکپارچه است که به حاکم اسلامی تعلق دارد و او آن را در مصارفی هزینه می کند که صلاح بداند سازگار است. زیرا بر مبنای مشهور، سهم پیامبر یک پنجم یا یک ششم از خمس است نه یک پنجم از غنائم.
همچنین از نظر مذهب حنفیه «می توان تمام خمس را صرف یک صنف کرد زیرا اصناف ذکر شده در آیه خمس برای بیان مصرف است نه اختصاص و ملکیت».[۱۷۲]
مصارف خمس از دیدگاه امامیه
در بین علمای شیعه نیز در مورد تقسیم و مصرف خمس دو دیدگاه وجود دارد:
دیدگاه اول: تقسیم خمس
الف. تقسیم خمس به شش سهم
نظر مشهور فقهای امامیه این است که باید خمس را به شش قسمت تقسیم کرد. اکنون چند نمونه از عبارات فقهای بزرگ شیعه، که بر این مطلب تصریح دارد، نقل می شود.
۱. شیخ طوسی در مبسوط: «هنگامی که امام خمس را دریافت می کند شایسته است آن را به شش قسمت تقسیم کند»[۱۷۳]
۲. سید مرتضی در انتصار: «خمس را باید به شش سهم تقسیم کرد.»[۱۷۴]
۳. محقق حلی در شرایع: «خمس به شش قسم تقسیم می شود: سه سهم برای پیامبر و سه سهم دیگر برای یتیمان و فقیران و در راه ماندگان است.»[۱۷۵]
۴. شیخ طوسی در کتاب فیء از کتاب خلاف می گوید: «در نزد ما علمای امامیه به طور مسلم خمس به شش قسمت تقسیم می شود. یک سهم مال خدا و سهم دیگر مال رسول خدا (ص) و سهم سوم مال ذی القربی که امام است و این سهام سه گانه در زمان حیات نبی اکرم در اختیار شخص ایشان بود و پس از ایشان در اختیار کسانی قرار می گرفت که قائم مقام و جانشین او بودند. سهم دیگر مال ایتام است و سهم پنجم مال مساکین و سهم ششم مال ابن سبیل است که همه این سه گروه باید از آل رسول (ص) باشند».[۱۷۶]
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
علاوه بر آیه خمس که بر تقسیم خمس به شش سهم دلالت می کند به این روایات نیز می توان استناد کرد:
۱. «ابن بکیر از برخی اصحاب از امام باقر (ع) یا امام صادق (ع) دربارهٔ» آیه خمس نقل می کند که خمس الله و خمس الرسول مال امام است و خمس ذی القربی برای نزدیکان پیامبر (ص) و امام (ع) است. منظور از یتیمان و مساکین و در راه ماندگان، یتیمان، مساکین و در راه ماندگان از اهل بیت پیامبر (ص) هستند که سهم آنها به دیگران داده نمی شود.[۱۷۷]
۲. حماد بن عیسی از برخی اصحاب از امام کاظم (ع) نقل می کند «که فرمود: خمس به شش قسمت تقسیم می شود. یک سهم برای خدا یک سهم برای رسول خدا و یک سهم برای ذی القربی و یک سهم برای یتیمان و یک سهم برای فقراء و یک سهم نیز برای در راه ماندگان. سهم خدا و سهم رسولش مال کسی است که بعد از پیامبر اولی الامر است. پس او دارای سه سهم است. این دو سهم و سهمی که خدا برای او قرار داده است. پس نصف کامل خمس مال او است و نصف دیگر خمس بین اهل بیتش مصرف می شود».[۱۷۸]
ب. تقسیم خمس به پنج سهم
در بررسی آرای علمای عامه معلوم شد مشهور علمای اهل سنت معتقد هستند که باید خمس را به پنج سهم تقسیم کرد زیرا آنان، آمدن نام الله را در زمره صاحبان سهم خمس از باب تیمن و تبرک می دانند. حال این سؤال مطرح است که آیا تقسیم خمس به پنج سهم بین فقهای امامیه قائل دارد یا نه.
مرحوم صاحب جواهر می گوید: «بین اصحاب شهرت عظیم بلکه اجماع وجود دارد که خمس را باید به شش قسمت تقسیم کرد و گفته شده است که باید خمس را به پنج قسمت تقسیم کرد ولی قائل آن در بین امامیه مشخص و معلوم نیست. صاحب مسالک نیز اعتراف کرده است که قائل چنین قولی درمیان امامیه شناخته شده نیست».[۱۷۹]
محقق حلی در شرایع[۱۸۰] و علامه در منتهی[۱۸۱] و تذکره[۱۸۲] قولی را از بعضی اصحاب نقل کرده اند که خمس را باید به پنج قسمت تقسیم کرد. با توجه به بیان صاحب جواهر و مراجعه به متون یاد شده می توان اظهار داشت که قول به تقسیم خمس به پنج سهم درمیان شیعه قائل معین ندارد.
دیدگاه دوم: خمس، واحد و یکپارچه است
در مقابل دیدگاه اول، دیدگاه دیگری قرار دارد که بعضی از فقها آن را مطرح و برای آن استدلالهایی نیز ذکر کرده اند و آن عبارت است از اینکه خمس ملک و حق شخصی هیچ کس نیست بلکه خمس، ملک منصب و مقام امامت و رهبری حکومت اسلامی است. بر طبق این نظریه، خمس، حقی واحد و بسیط است که در اختیار امام و زعیم جامعه اسلامی قرار می گیرد. خمس در اختیار فقیه بما هو فقیه قرار نمی گیرد بلکه در اختیار فقیه بما هو حاکم قرار می گیرد. زیرا امارت و حکومت اولاً و بالذات از آن خدا است و لذا خمس کلاً مال خداست و رسول خدا از آن جهت که خلیفه خدا روی زمین است این مال در اختیار او قرار می گیرد و ذی القربی یعنی امام معصوم از آن جهت که جانشین پیامبر (ص) است این مال را اختیار دارد و در دوران غیبت امام معصوم، چون فقیه جامع الشرایط در ادارهٔ حکومت اسلامی جانشین معصوم (ع) است، خمس در اختیار او قرار می گیرد.
بر اساس این تحلیل، وجهی برای تقسیم خمس به شش سهم یا پنج سهم و همینطور برای کیفیت تقسیم آن تصور نمی شود و همه خمس کلاً در اختیار حاکم جامعه اسلامی قرار می گیرد و او هرگونه صلاح بداند آن را در مصالح مسلمین و از جمله سادات به مصرف می رساند. با توجه به بیان یاد شده روشن می شود که خمس، ملک خاص کسی نیست و تقسیم هم در بین نیست بلکه خمس حقی واحد و یکپارچه است و خمس مال خدا و در طول آن، متعلق به رسول خدا و در طول آن مال امام است که در اختیار دولت اسلامی قرار می گیرد. مبدع این نظریه را می توان امام خمینی قدس سره الشریف دانست. امام (ره) در کتاب “البیع”، خمس را متعلق به منصب امامت و ولایت دانسته، تصرف فقها را در سهم امام (ع) تنها با اثبات ولایت فقیه ممکن می دانند. ایشان می فرمایند: «بنا بر نظر کسانی که سهم امام (ع) را از خمس، ملک امام می دانند دلیلی بر ولایت فقیه و حق تصرف وی در آن وجود ندارد. البته طرفداران این نظریه به امور ناپسندی متوسل شده اند تا بتوانند حق تصرف فقیه را اثبات کنند».[۱۸۳]
مطلب مهم و کلیدی در اینجا مالکیت پیامبر و ائمه نسبت به خمس است بطوری که اگر مالکیت، شخصی امام بر خمس اثبات شود فقیه حق هیچ گونه تصرف در خمس را ندارد اما چنانچه اولویت امام (ع) بر تصرف در مال خمس اثبات شود، این اولویت در زمان غیبت به فقیه منتقل می گردد و او می تواند در سهم امام (ع) تصرف کند. امام در این خصوص می فرمایند: «استنباط اینجانب از مجموع دلایل و روایات در مورد مطلق خمس، چه سهم امام و چه سهم سادات غیر از آن است که قائلین به مالکیت امام (ع) نسبت به خمس بیان فرموده اند».[۱۸۴]
یکی از فقهای معاصر برای اثبات این دیدگاه چنین استدلال کرده است: «از آنجا که وجود حکومت از ضروریات زندگی بشری است و بدون تردید امکان ندارد شریعت جامع و کامل اسلام نسبت به این امر حیاتی بی توجه شود، اسلام قطعاً حکومت اسلامی را پیش بینی، و برای اداره آن، مقررات ویژه ای وضع نموده و برای تأمین منابع مالی آن پیش بینی های لازم و حساب شده ای را در نظر گرفته است که از جمله زکات و خمس و انفال و مالیاتهای دیگر است».[۱۸۵]
دلایل نظریه دوم
الف. کتاب
مهمترین دلیل بر اینکه خمس حقیقتی واحد، و امر آن در اختیار حاکم جامعه اسلامی است آیه خمس است: «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَی‏ءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی»[۱۸۶]. اگر با دقت در مفاد این آیه نگاه کنیم معلوم می شود که پیامبر و ائمه هر یک در زمان خود در تمام سهم امام ولایت دارند و این بدان معنی نیست که این سهم، ملک شخصی آنان است. امام خمینی در این زمینه می فرمایند: «مالکیت خداوند نسبت به سهم خود از قبیل مالکیت اعتباری معمول درمیان مردم نیست؛ چرا که این نوع مالکیت از نظر عقلی در مورد خداوند صحیح نیست؛ یعنی به گونه ای نیست که مثلاً اگر خداوند متعال پیامبر (ص) را مأمور فروش ملک خود کرد، این جنس از ملکیت خدا خارج، و به ازای آن، بهای آن در ملک او وارد شود».
همینطور تصور مالکیت اعتباری برای خداوند و رسول اکرم (ص) به طور مشترک نیز نا معقول است، خواه رابطه میان آن دو طولی باشد، خواه عرضی و نیز تعبیر مالکیت تکوینی که در زبان برخی از عرفا و فلاسفه جاری است در این آیه کریمه که در مقام بیان حکمی فقهی در باره چگونگی تقسیم خمس است نه بیان دقائق فلسفی و عرفانی، به هیچ وجه صحیح نیست. اما اگر مالکیت را به معنای داشتن حق تصرف و اولویت نسبت به دیگران بدانیم در مورد خداوند نیز می توان آن را معتبر دانست و از نظرگاه عقل هیچ اشکالی در آن وجود ندارد بلکه خردمندان بر آنند که خداوند متعال از هر کس دیگر، سزاوارتر و شایسته تر برای تصرف در مال و جان مردم است. بنابراین « فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ» گویای این است که حق تعالی به امر خمس ولایت دارد. در این صورت، اگر دنباله آیه که می فرماید « وَ لِلرَّسُولِ» را نیز به ولایت تصرف حمل کنیم از نظر موازین عقلی فاقد هرگونه اشکال است. مضاف بر اینکه ظواهر ادله شرعی و لوازم آنها نیز حاکی از همین مطلب است و وحدت سیاق آیه نیز مؤید آن است. بنابراین باید بگوییم خداوند خود اصالتاً و حقیقتاً واجد ولایت است و پیامبر (ص) از جانب خداوند ولایت دارد و بعد از رسول الله (ص) امام نیز از طرف خدا یا از طرف پیامبر حق ولایت و سرپرستی این اموال را داراست.[۱۸۷]
آیه الله سید محمود هاشمی با استدلال به آیه خمس، خمس را ملک منصب امامت می داند. ایشان می گوید: «هر چند ظاهر عطف به واو اقتضا دارد که عناوین ششگانه در ملکیتی که از لام استفاده می شود، شریک باشند اما قرائن عقلی و لفظی زیادی وجود دارد که ظهور مذکور را از میان بر می دارد. یکی از قرائن لبّی این است که عقل نمی تواند برای خداوند واجب الوجود، مالکیتی اعتباری در عرض سایر سهام فرض کند. بنابراین باید منظور از اینکه خداوند خمس را برای خود قرار داده یا جعل مالکیت برای جهت سبیل الله باشد. که این امری خلاف ظاهر است و هیچ یک از فقهای امامیه، به آن قائل نشده است. یا برای شأن و حیثیتی که عقلاً و عرفاً متناسب با خداوند باشد جعل نموده است. این شأن و حیثیت چیزی نیست جز حاکمیت و ولایت بر شئون مردم و جامعه، از این رو مالک سهم الله شخصیت حقوقی خدا (منصب ولایت) است نه شخصیت حقیقی (الله). نکته ای که این مطلب را تأیید می کند عطف رسول الله و ذی القربی به الله است. زیرا این گونه عطف کردن در قرآن معمولاً برای بیان ولایت و حاکمیت طولی رسول الله و امام معصوم است».[۱۸۸]
خلاصه کلام ایشان این است که این سیاق در قرآن معمولاً برای نشان دادن این مطلب می آید که حاکمیت و ولایت بر جامعه مخصوص خداست و از او به منصوبینش یعنی رسول الله و امام معصوم (ع) تراوش می کند؛ یعنی بین این عناوین رابطه طولی وجود نه رابطه عرضی.
صاحب کتاب ذخائر الامامه برای این نظریه این گونه استدلال کرده است. ظاهر و بلکه صراحت آیه کریمه خمس دلالت بر حصر داشته، می خواهد بگوید که خمس کلاً و منحصراً در ملک خداوند است زیرا پس از پایان جمله « فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ» که در آن خبر بر اسم مقدم شده و افاده حصر می کند عبارت «لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی» آمده است؛ یعنی می خواهد بیان کند که غرض از آوردن همان لامی که بر سر الله آورده شده بر سر این دو این است که همان خمسی که کلاً در اختیار خدا بود در اختیار رسول خدا است و بعد از آن نیز در اختیار امام معصوم (ع) قرار می گیرد و اگر غیر از این بود باید گفته می شد: « فَأَنَّ لِلّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی خُمُسَهُ»[۱۸۹]
در حقیقت در این جا یک مقام بیشتر نیست و آن مقام صاحب امارت و حکومت بالذات یعنی خداوند متعال است و همه خمس از آن او است. اما رسول خدا (ص) و ذی القربی به اعتبار اینکه خلیفه خدا در زمین هستند، خمس در طول امارت و خلافت آنان از خدای عالم در اختیارشان گذاشته می شود. بنابراین تحلیل است که می بینیم در زمان حیات رسول خدا کل خمس در اختیار آن حضرت قرار می گرفت و آن حضرت هر گونه مصلحت می دانست آن را در جامعه اسلامی به مصرف می رسانید، همینطور این وضع در باره امام معصوم (ع) مصداق دارد. لذا می بینیم سیاق آیه درباره مصارف بعدی تغییر یافته است و کلمه «لام» که دلالت بر اختصاص دارد بر سر یتامی و مساکین و ابن سبیل نیامده است.
اگر نظریه اول یعنی دیدگاه مشهور صحیح بود و تقسیم خمس به شش قسمت لازم بود و همه بطور یکنواخت مالک خمس بودند، می بایست به آوردن لام بر سر لفظ جلاله اکتفا می شد و موارد بعدی با واو عطف به جای لام، عطف می شد. پیدا است که تکرار لام در موارد سه گانه اول و نیاوردن آن در موارد سه گانه بعدی دقیقاً نشان دهنده این واقعیت است که خمس به یک لحاظ در اختیار حکومت اسلامی قرار داده می شود و این دولت اسلامی است که باید یتامی و مساکین و ابن سبیل از اهل بیت پیامبر (ص) را نگذارد در جامعه به مسکنت و فقر بیفتد و عزت و حیثیت آنان لکه دار شود.
امام خمینی در جمعبندی بیانات خود در باره آیه خمس می فرمایند: «خلاصه کلام اینکه هر کسی در مفاد آیه خمس اندیشه کند، درمی یابد که تمام سهام خمس متعلق به بیت المال مسلمین است و حاکم حق تصرف در آن را دارد و نظر حاکم که مبتنی بر مصلحت تمام مسلمانان است لازم الاجرا است. از سوی دیگر بر عهده حاکم است که از سهم سادات زندگی سه گروه یاد شده را بر حسب تشخیص خود تأمین نماید».[۱۹۰]
ب.سنت
دومین گروه از ادله ای که دلالت دارد که خمس یک حقیقت واحد است و به مقام امامت و حکومت ارتباط دارد، روایات فراوانی است که در موارد مختلف وارد شده است:
۱. سید مرتضی در رساله محکم و متشابه از تفسیر نعمانی نقل کرده است که امیر المؤمنین علی (ع) فرمودند: آنچه خداوند متعال از اسباب و راه های معیشت و زندگی مخلوقات در قرآن بیان فرموده، پنج چیز است: اول امارت و حکومت، دوم جهت عمران و آبادی، سوم اجاره، چهارم تجارت و پنجم صدقات. اما جهت امارت و حکومت همان خمس است که قرآن می فرماید: وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ و… می بینید که پروردگار برای خود خمس غنائم را قرار داده است و این خمس از چهار چیز برداشته می شود….[۱۹۱]
امام خمینی (ره) نیز در کتاب البیع به این روایت استناد کرده و فرموده اند که امام (ع) تمام خمس را به امارت و ولایت و حکومت اسلامی اختصاص داده اند.[۱۹۲]
این روایت از دو جهت بر مطلوب ما دلالت دارد: اول اینکه امام (ع) خمس را برای امارت و حق فرمانروایی دانسته است. پیدا است که مجموع خمس را این گونه دانسته اند و اگر خمس به شش قسمت تقسیم می شد باید سُدس یا نصف خمس را برای حکومت و امارت قرار می دادند. دیگر اینکه امام (ع) می فرمایند خدا برای خودش خمس غنائم را قرار داده است و این آشکارا می رساند که همه خمس غنائم نه سدس خمس، مال خداوند است و این قرینه محکمی برای یکپارچه بودن خمس است.
۲. شیخ صدوق (ره) در کتاب من لایحضره الفقیه از سکونی از جعفر بن محمد (ع) از پدرش از اجدادش نقل کرده که فرمود: حضرت امیر المومنین علی علیه السلام بیان کردند که اگر کسی وصیت کند به خمس اموالش بهتر است. زیرا خداوند متعال برای خودش هم به مقدار خمس راضی شده است.[۱۹۳]
این روایت که در باب استحباب وصیت به مقدار کمتر از ثلث وارد شده است این معنی را می رساند که خدای متعال به مقدار خمس از اموال راضی شده است و کاملاً نشان می دهد که تمام خمس از آن خدا است. چنانچه (چنانکه) فقط یک ششم از خمس به خدا تعلق داشت، این تعبیر که خداوند از اموال به یک پنجم راضی شده است، درست نبود.
۳.«محمد بن حسن صفا در بصائر الدرجات از عمران بن موسی بن جعفر (ع) نقل می کند که در محضر امام موسی کاظم علیه السلام آیه خمس را قرائت کردم. امام فرمودند: آنچه برای خداست در اختیار رسول خدا (ص) گذاشته می شود و هرچه در اختیار رسول الله (ص) است در اختیار ما گذاشته می شود. امام (ع) سپس فرمودند: خداوند بر مؤمنان آسان گرفته است و از ارزاق آنان که مثلاً به مقدار پنج درهم باشد چهار درهم آن را در اختیارشان قرار داده و یک درهم آن را که خمس آن است برای خودش قرار داده است».[۱۹۴] این حدیث نیز دلالت دارد که کل خمس از آن خداست زیرا در این روایت کل خمس را به خدا نسبت داده و از سایر اصناف و اشخاص نامی نبرده است.
۴. علی بن مهزیار نقل می کند که ابن شجاع نیشابوری مسأله ای را در مورد مردی کشاورز بطور کتبی از امام هادی علیه السلام سؤال می کند. او می پرسد مردی است که از مزرعه گندم خود صد کرّ گندم به دست می آورد. ده کرّ را به عنوان عُشر به دولت وقت می دهد و سی کرّ را برای بهبود وضعیت مزرعه خرج می کند و در نهایت شصت کرّ برایش باقی می ماند. از این مقدار چه اندازه باید به شما بپردازد؟ امام علیه السلام در توقیع شریف خود می نویسد: «لی منه الخمس مما یفضل من مؤنته».[۱۹۵]
در این روایت هم در سؤال مشخص و هم در جواب امام (ع) مجموع خمس به عنوان حق واحد به امام نسبت داده شده است. از این روایت فهمیده می شود که در ذهن سائل .که نماینده فهم عمومی زمان معصوم است. این مطلب، روشن و مشخص است که خمس به امام تعلق دارد لذا می پرسد: «ما الذی یجب لک من ذالک» یعنی چیزی که برای او مبهم و مجهول است میزان حق امام علیه السلام است.
۵. محمد بن فضیل از امام رضا (ع) در تفسیر آیه خمس چنین آورده است که آن امام فرمودند: «الخمس لله و الرسول و هو لنا»[۱۹۶] یعنی خمس مال خدا است و خمس مال رسول خداست و همان خمس مال ماست. این روایت علاوه بر اینکه می رساند خمس یک حقیقت واحد است و کلاً در اختیار رسول خدا و امام است، نشان می دهد رابطه میان رسول خدا و امام (ع) و الله رابطه طولی است.
۶. از محمد بن مسلم از امام باقر (ع) نقل شده است که از امام (ع) در تفسیر آیه خمس سؤال شد امام فرمودند: «و الخمس لله و الرسول و هو لنا»[۱۹۷] دلالت این روایت بر یکپارچه بودن خمس روشن و آشکار است. زیرا اگر خمس ملک یتیمان و مساکین و ابناء سبیل بود امام (ع) می بایست نام آنها را ذکر کند.
۷. محمد بن ابی نصر نقل می کند که از امام رضا (ع) در مورد آیه خمس سؤال شد که آنچه مال خداست در اختیار چه کسی است. امام (ع) فرمودند: «لرسول الله و ما کان لرسول الله (ص) فهو للامام»[۱۹۸] بعد سؤال شد اگر سهم صنفی از اصناف کمتر و یا بیشتر از مؤنه آنها شد امام و رهبر چگونه عمل خواهد کرد. امام (ع) فرمودند این هم مربوط به امام است.
۸. محمد بن ابی نصر نقل می کند که سائل از امام هشتم می پرسد: وقتی سهم خدا و رسول خدا هر دو در اختیار امام و ولی مسلمین قرار گرفت، اگر صنف و گروهی از اصناف و مستحقین از جهتی بیشتر و گروهی کمتر شدند، باید خمس را چگونه میان آنها تقسیم کرد؟ امام علیه السلام فرمودند: «این مربوط به امام است می دانی رسول خدا چگونه عمل می کرد؟ پیامبر آن گونه که صلاح می دانست عمل می کرد امام نیز همان گونه عمل خواهد کرد».[۱۹۹]
این حدیث و حدیث قبلی نشان می دهد که خمس از اموالی است که در اختیار امام مسلمین گذاشته می شود و امام (ع) طبق صلاحدید خود آن را در جهت مصالح عمومی مصرف می کند و تقسیم آن مطرح نیست.
۹. اخبار[۲۰۰] تحلیل خمس صراحت دارد که تمام خمس مال امام یا حضرت فاطمه (ع) و یا اهل بیت علیهم السلام است و به همین دلیل است که آن بزرگواران، خمس را برای شیعه حلال کرده اند و این عقلاً و عرفاً مستلزم این است که امامان (ع) مالک تمام خمس باشند. لذا بعضی از فقها که امام (ع) را فقط مالک نصف می دانند این روایات را بر تحلیل نصف خمس حمل نموده اند.
ج. سایر استدلالها
۱. امام خمینی (ره) برای اثبات اینکه خمس حق حکومت اسلامی است می فرمایند: «قرار دادن خمس در جمیع غنایم جنگی و فواید کسب، خود دلیل این است که اسلام دارای دولت و حکومت است و از این رو به منظور رفع گرفتاری ها و مشکلات حکومت، پرداخت خمس را مقرر کرده و هرگز این امر تنها برای رفع نیاز سادات نبوده است؛ چراکه نصف خمس یکی از بازارهای بزرگ مسلمانان برای این امر کفایت می کند. بلکه خمس برای رفع تمام مشکلاتی است که رهبر حکومت اسلامی با آنها رو به روست؛ از جمله رفع نیاز سادات».[۲۰۱]
۲. در عصرهای اولیه و زمان نزدیک به ائمه، همواره سیره قطعی متشرعه بر این بوده که تمام خمس را به ائمه علیهم السلام یا وکلای آنها پرداخت می کرده اند و هیچ گاه کل خمس و یا نصف آن را صرف فقیران و نیازمندان بنی هاشم نمی کردند. حتی در وضعیت تقیه و موقعیت دردناک شیعه علی رغم اینکه بنی هاشم در فقر و سختی به سر می بردند، شیعیان خمس و یا حتی نصف خمس را رأساً به فقرا نمی دادند. اگر چنانچه سادات فقیر مالک نصف خمس بودند، شیعه باید از این حکم آگاه می شد و به آن عمل می کرد اگر گفته شود، خمس مانند زکات نیست که مکلف ولایت داشته باشد مستقیماً آن را صرف فقرا کند بلکه مصرف کردن آن به اذن امام (ع) منوط است در جواب باید گفت، این اذن می بایست در عمل مکلفین منعکس می گردید حال اینکه وقتی به متشرعه زمان ائمه و اوایل عصر غیبت نگاه می کنیم وضع را کاملاً برعکس می بینیم. با مراجعه با آثار فقهی آن دوره مشاهده می کنیم که شیعیان در آن زمان تمام خمس را حق ولایت و حکومت می دانند و خود را ملزم می دانند که خمس را به امام یا وکیل و باب او برسانند به طوری که بسیاری از فقهای اقدم در مورد چگونگی مصرف خمس در زمان غیبت فتوی داده اند که باید خمس را شخصاً حفظ کرد و هنگام ظهور امام (عج)، آن را به او تسلیم نمود و اگر قبل از ظهور امام (عج) امارات مرگ در او ظاهر شد باید در مورد آن به کسی که ایمان و دیانت او مورد وثوق است وصیت کرد که آن را به امام (عج) برساند و … و یا باید آن را جمع، و در زمین دفن کرد زیرا در روایت است که هنگام ظهور امام عصر (عج) زمین، گنجها و دفینه های خود را آشکار می سازد.
شیخ مفید علیه الرحمه در این باره می گوید: «عده ای از اصحاب ما در باره خمس اموال در زمان غیبت دچار اختلاف شده و هر کدام چیزی گفته اند. عده ای گفته اند چون امام غایب است و روایاتی مبنی بر تحلیل خمس وجود دارد به ساقط بودن خمس فتوا داده اند. برخی گفته اند باید خمس را دفن کرد. برخی دیگر معتقدند که مستحب است خمس را در راه فرزندان اهل بیت و فقرای شیعه خرج کرد. من نیز نزدیکی این نظریه را به صواب رد نمی کنم. برخی دیگر گفته اند باید مال خمس را برای ولی عصر (عج) کنار بگذارد. اگر نشانه های مرگ را در خود دید، به افراد موثق وصیت کند که آن را به امام (ع) برسانند و اگر قیام آن حضرت را درک نکرد آن را به دیگری وصیت کند و همینطور تا زمان قیام قائم آل محمد. از نظر من این نظریه از تمام نظریه های قبل روشن تر است زیرا خمس حقی است برای شخص غایب که هیچ روشی برای رساندن آن حق به دست او تعیین نکرده است پس باید آن را تا زمان باز گشت او با امکان رساندن آن به دست او نگهداری کرد».[۲۰۲]
همانطور که در عبارت فوق منعکس شده است شیخ مفید از میان نظریه های یاد شده، نظریه چهارم یعنی «نگهداری شخصی و سپس وصیت کردن» پذیرفته است و دلیل اصلی را این می داند که خمس حقی است که متعلق به فرد غائب (امام عج است از اینرو می بینیم که شیخ مفید تمام خمس را به صورت یکپارچه حق امام (عج) می داند.
تدریجاً با تکامل بحثهای فقهی و تأمل فقها در آثار و نتائج نادرست فتوای کنز و دفن خمس و یا وصیت آن روشن شد که خمس، ملک شخصی امام (ع) نیست تا حفظ و ایصاء آن واجب باشد، بلکه این حق مربوط به منصب امامت بوده و باید در موارد مقرر صرف شود. لذا می بینیم کم کم از زمان شیخ طوسی، فتاوی فقها به این سمت می رود که باید خمس صرف موارد مقرر گردد، لذا می بینیم بعضی از فقها فتوا داده اند که مکلف باید شخصاً خمس را به مصرف سادات فقیر و محتاج برسانند.
قاضی ابن براج می گوید: «اگر امام علیه السلام غایب باشد شایسته است کسی که خمس بر او واجب است آن را به شش قسمت تقسیم کند و سه سهم را به افراد مستحق از گروه های مذکور (یتیمان، فقرا و در راه ماندگان) بپردازد».[۲۰۳]
ابن حمزه در مورد مقسم می گوید: «اگر امام حاضر باشد تقسیم خمس بر عهده اوست و اگر غایب باشد بر عهده کسی است که خمس بر او واجب است».[۲۰۴]
بعضی دیگر از فقها گفته اند باید خمس را صرف اموری کرد که اطمینان داریم امام (عج) به آن راضی است. بعضی دیگر گفته اند باید خمس را به فقیه جامع الشرایط داد زیرا او در زمان غیبت بر امور حسبیه و اموری که احتیاج به اذن امام (عج) دارد، ولایت و حاکمیت شرعی دارد. علامه در قواعد می گوید: «و انما یتولی قسمه حقه علیه السلام الحاکم».[۲۰۵]
با این فتاوی، فتاوای قبلی که از اوایل دوران غیبت کبری صادر شده بود از میدان عمل مکلفان خارج شد. اما نفس صدور آن فتاوی خود دلالت دارد که متشرعه در زمان نزدیک به عصر ائمه خمس را ملک امام (ع) می دانستند و سعی داشتند آن را به طریقی به دست خود امام (ع) یا نائب و باب او برسانند و در این زمینه اذنی وجود ندارد که به استناد آن مکلفین خود مستقیماً در خمس تصرف نمایند. شیخ مفید در کتاب المقنعه می گوید: «محمد بن یزید طبری روایت کرده است که مردی از بازرگانان فارسی که از شیعیان بود به امام رضا (ع) نامه نوشت و اجازه تصرف در خمس خواست. امام به او نامه نوشتند که هیچ مالی حلال نیست مگر از راهی که خدا آن را حلال کرده است. خمس مالی است برای ترویج دین و مخارج اهل بیت و شیعیان».[۲۰۶]
۳. اگر منظور از ذکر عناوین سه گانه در آیه خمس و روایات این بود که نصف خمس ملک سادات فقیر و محتاج است و باید بین آنها تقسیم شود، واجب بود خمس بین هر سه صنف به طور یکسان تقسیم شود و هیچ گروهی از خمس محروم نماند، حال اینکه می بینیم از نظر فقها نه رعایت مساوات لازم است و نه توزیع خمس بر عناوین سه گانه. محقق در شرایع می گوید: «آیا جایز است خمس را به یک گروه داد؟ دو قول وجود دارد گروهی آن را جایز می دانند و گروهی جایز نمی دانند».[۲۰۷]
۴. اگر خمس ملک اصناف سه گانه باشد اولاً باید سهم هر گروه به میزان استحقاق پرداخت شود نه به میزان کفایت و ثانیاً اگر سهم گروهی، از نیازشان کمتر باشد، امام نباید در برابر نقصان مسئولیت داشته باشد و اگر سهم آنها از نیازشان بیشتر باشد امام نباید مالک قسمت اضافه باشد. اما بطور آشکار مشاهده می کنیم که همه فقها بر اساس روایات فتوا داده اند که اولاً امام باید به هر صنف به اندازه کفایت پرداخت نماید و ثانیاً اگر سهم آنها از مؤنه شان کمتر بود امام باید کمبود را جبران کند و اگر سهم از مؤنه بیشتر باشد، قسمت زیادی مال امام است. شیخ طوسی در نهایه می گوید: «بر امام واجب است سهم هر گروه را به اندازه نیاز و هزینه سالانه در حد اعتدال تقسیم کند پس اگر مقداری زیاد آمد مال امام است و اگر کم آمد از سهم خود جبران می کند».[۲۰۸]
۵. از جمله شواهد قوی که بر صحت نظریه دوم (یکپارچگی خمس) دلالت دارد این است که قرآن کریم مصرف فیء را که بدون تردید در اختیار حکومت اسلامی است عیناً مانند مصارف خمس قرار داده و از جهت سیاق کاملاً با خمس هماهنگ است. این وحدت سیاق خود دلیل بر این است که خمس نیز مانند فیء متعلق به حکومت اسلامی است. قرآن می فرماید: «آنچه به عنوان فیء در اختیار نیروهای اسلام قرار می گیرد، مال خدا و در طول آن مال رسول خدا و ذی القربی است و به یتامی و مساکین و ابن سبیل داده می شود تا اینکه اموال در اختیار عده ای معدود قرار نگیرد که در بین خودشان دست به دست بگردانند و اکثریت مردم در محرومیت به سر برند».[۲۰۹]
جمعبندی
انصاف این است که روایات و ادله این نظریه که خمس، حقیقتی واحد است و به عنوان مخارج حکومت و امامت طبق نظر حاکم اسلامی برای تأمین مصالح امت اسلامی صرف شود از لحاظ کثرت و دلالت از وضوح بیشتری برخوردار است. با این همه، یک اشکال عمده در این نظریه وجود دارد که باعث تضعیف ادله مطرح شده می گردد.
اشکال این است که بر اساس قول دوم، خمس امری واحد است و به منصب ولایت و حاکمیت تعلق دارد و مال حاکم بما هو حاکم است و او با صلاحدید خود آن را به مصارف جامعه اسلامی می رساند و از جمله مصارف برطرف کردن نیاز بنی هاشم است. در مقابل این نظریه، دسته ای از روایات در باره تقسیم خمس آمده و آن را بر شش سهم تقسیم کرده[۲۱۰] در بعضی از آنها آمده است که «فلا یخرج منهم الی غیرهم»[۲۱۱] یعنی آن شش سهم که برای خدا، رسول، امام، مساکین، یتیمان و ابن سبیل است، باید فقط در همان جهات مصرف شود. با این بیان، حاکم حق ندارد خمس را در جهت مصالح عمومی جامعه مصرف کند.

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

بحث دربارۀ بررسی عملکردها به صورت گروهی باشد(هامر و چامپر،۱۹۹۳).

۲-۷-۳-۵-توزیع اطلاعات[۱۵]

از جمله موارد مهم و ضروری برای علمی نمودن کارها، توزیع اطلاعات به گونه ای مطلوب و هدفمند در بین کلیه نیرو های سازمانی است.توزیع اطلاعات در بین کارکنان می تواند آنها را از مسائل و رخدادها آگاه سازد. هنگامی که این موقعیت فراهم شود، کم کم کار به شیوه ای علمی و بر اساس اطلاعات واقعی و درست و به هنگام صورت خواهد گرفت. ساختارهای کار به تناسب نیازها و تخصص شکل می‌گیرند (نه با ترتیبات گزارش سلسله مراتبی[۱۶]). زمانی که چنین شود و اطلاعات به طور گسترده و در زمانی اندک در اختیار باشد، سازمان دارای افرادی توانمند خواهد بود به گونه ای که در مسیر درست و علمی ،وظایف خود را انجام خواهند داد.(کوئین،۲۰۰۵)

۲-۷-۴-فرصت طلبی هوشمندانه

تفکر استراتژیک ، یک حرکت دائمی است و اهمیت آن همواره رو به افزایش است . تفکر استراتژیک، اساس توسعه در کسب و کار امروز است و با تغییرات اجتماعی، دستاوردهای فناورانه و تقاضاهای محیط رقابتی در حال پیشرفت،همگام­است(اسمیت،۲۰۰۰). محرک‌های­محیطی متعددی وجوددارند­که سازمان‌ها را به فرصت طلبی هوشمندانه ترغیب[۱۷] می‌کنند. در این میان، مهم‌ترین آنها عبارتند از:
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

۲-۷-۴-۱-افزایش رقابت

فشارهایی که رقابت جهانی بر شرکت‌ها وارد و آنها را وادار به تغییر و دگرگونی می‌کند، به این معناست که آنچه در گذشته به نظر خارق العاده و برجسته بوده چه بسا امسال عادی جلوه می‌کند. مانع پیوسته بالاتر می رود. اگر شرکت نتواند از روی این مانع عبور کند، رقیبی دیگر جای آن را خواهد گرفت (علاقه بند،۱۳۷۹). در قرن جدید، وضعیت کاملاً تغییر کرده است. اکنون رقیبان خارجی، تهدیدکنندگان بزرگ تلقی می‌شوند؛ به گونه‌ای که بسیاری از کسب و کارها خود را در بازارهای جهانی در وضعیت[۱۸] مخاطره‌آمیزی می بینند. امروزه سازمان ها نیازمند مدیران و نیرو های توانمند و با تجربه ای هستند تا بتوانند با کمک آنان از فرصت های رقابتی موجود در محیط بهره گرفته و در عرصه رقابت پیروز گردند(اسمیت،۲۰۰۰).

۲-۷-۴-۲-اثرات فناوری بر محیط کار

رشد سریع فناوری، تمامی جوانب سازمان ها را تحت تأثیر خود قرار داده است. تغییر فناوری باعث شده است ماهیت کار تغییر کند. این پیشرفت باعث شده است رایانه‌ها جایگزین مشاغل عادی گردند کارکنان به دنبال کارهایی برآیند که فناوری نوین آنها را به مبارزه می طلبد (چالش‌انگیز هستند).لذا، مشاغلی که باقی مانده‌اند، نیازمند مدیران توانمندی هستند که از مهارت‌های لازم برای رویارویی با این تغییرات برخوردار باشند(مک کوبی،۱۹۹۹). و این مهارت همان فرصت طلبی هوشمندانه است و لذا تغییر در فناوری، ، بدون تغییر دانش انسان به مزایای طولانی مدت منجر نمی‌شود. ابعاد فناوری در هر سازمان پیوسته تحت تأثیر پیشرفت‌های روزانه تغییر می‌کند و هر روز بر اهمیت مدیران توانمند به عنوان تنها مزیت اصلی سازمان افزوده می شود. با توجه به این موضوع، نقش مدیریت منابع انسانی از روش قدیمی فرمان[۱۹] و کنترل به یک روش راهبردی تغییر کرده است(جرار و زعیری،۲۰۰۲).
عکس مرتبط با منابع انسانی

۲-۷-۴-۳- ضرورت پاسخگویی سریع به نیازهای مشتریان و تقاضا برای کیفیت برتر

مشتریان در عصر حاضر به کمک اینترنت قادرند وسایل مورد نیاز خود را به طور مستقیم و با بهترین قیمت رقابتی خریداری کنند. افزایش انتظارات مشتریان، اولویت های توسعه را در بسیاری از سازمان‌ها تغییر داده است(کوئین و اسپریتزر،۱۹۹۷). مشتریان دامنه توقعات خود را در مورد کیفیت، قیمت و خدمات وسیع‌تر کرده‌اند وتحقیقات نشان می دهد اگر شرکتی از عهده برآوردن این توقعات بر نیاید، مشتریان به سراغ شرکت های رقیب خواهند رفت(علاقه بند،۱۳۷۹).
بسیاری ازسازمان‌ها دریافته‌اند درموقعیت رقابتی فزاینده بایدپیوسته خدمات‌دهی به مشتریان رابهبود بخشند.این بدان معناست که ابتدابایدبدانندمشتری چه می‌خواهد و سپس در پی بهبود آن باشند.در این راستا سازمان‌ها نیازمند افرادتوانمندی هسستند تا با فرصت طلبی هوشمندانه خود ،نوآوری‌هایی[۲۰] را بیابند و بتوانند محصولات وخدمات خودرابهبود بخشند(اسمیت،۲۰۰۰).

۲-۷-۴-۴-نیاز به کارکنان با مهارت بالا

امروزه سازمان ها به مدیرانی نیازمندند که مشکل‌گشا و مبتکر باشند و با به کارگیری توانایی های خود بتوانند موجبات بقای سازمان در محیط رقابتی را فراهم آورند اطمینان امروز و موفقیت فردای‌ سازمان ها بیشتر به استعداد ادراک مدیرانشان وابسته است و مدیران مرکز عقلانیت[۲۱] هر سازمان قلمداد می شوند به زعم چارلز هندی ذکاوت تمرکز یافته[۲۲]،دانش فنی و توانایی به دست آوردن و به کارگرفتن دانش، منبع جدیدی از ثروت است و هدف توانمندسازی این است که مغزهای افراد را نیز مانند بازوان آنان به کاراندازد(هندی چارلز،۱۳۷۶).

۲-۷-۴-۵-ضرورت انعطاف پذیری سازمان ها

تغییرات عمده ای در شکل سنتی سازمان های با ساختار سلسله مراتبی و قدرت متمرکز در حال شکل‌گیری است اکثر مدیران عالی معتقدند دست برداشتن از کنترل متمرکز باعث افزایش انعطاف‌پذیری سازمان‌ها شده و راه را برای استفاده بهتر از فرصت های محیطی فراهم می سازد.

۲-۷-۵- تفکر در زمان

از دیدگاه لیدکا ،تفکر در زمان به این معنی است که یک مدیری که بینش و تفکر استراتژیک را داراست.باید بتواند از فرصت های گذشته برای تدوین اهداف و ارمان های اتیه سازمان خود به خوبی بهره برداری نماید.و از این فرصت های گذشته در خلق ارزش برای اینده سازمان استفاده نماید.به تعبیری بهتر مدیری را می توان یک متفکر استراتژیست دانست که با بینش و درایتی که دارد ، از فرصت های گذشته یاد بگیرد.و خود را برای مقابله با تهدیدهای اینده اماده سازد.ضمن اینکه نقاط قوت و ضعف سازمان خود را در شرایط موجود وابسته به عملکرد گذشته خود پیوند دهد.این امر اشکار می سازد که یک مدیر استراتژیست،همواره ،گذشته و حال و اینده را با یکدیگر مورد بررسی و کنکاش قرار می دهد و ضمن استفاده از تجربیات گذشته ، سعی دارد تا نقاط قوت و ضعف وضعیت موجود را نیز شناسایی نموده تا بتواند با متحول نمودن وضعیت موجود ،اینده بهتری را برای سازمان خود رقم بزند.لذا با عنایت به مطالب فوق می توان دریافت که ، برای حصول و موفقیت در مقوله تفکر در زمان که یکی از ابعاد تفکر استراتژیک است، یک مدیربایستی به موارد زیر توجه نماید:

۲-۷-۵-۱-بهره مندی از فرصت های گذشته برای تدوین اهداف اینده

فرصت های گذشته به دلیل داشتن نکات مثبت که در خود دارند باید مورد توجه یک مدیر قرار گیرد. منظور از فرصت های گذشته
مواردی است که در محیط پیرامون سازمان وجود داشته اند ولی شاید سازمان بدرستی نتوانسته از این فرصت ها استفاده نماید. و اگر استفاده نموده درست و به جا نبوده است و شاید استفاده از این فرصت ها درست و هدفمند بوده است ولی نتایج مفید و مثمر ثمری نداشته است .این نکته می رساند که مدیر در موقعیت کنونی باید همواره تلاش نماید تا از فرصت های فراروی خود استفاده شایسته نماید.بویژه در تدوین اهداف اینده سازمان ،استفاده از این فرصت ها را در تدوین اهداف اینده سازمان لحاظ نماید.
در دین اسلام نیز به استفاده مطلوب از فرصت های پیش امده در زندگی انسان اشاره شده و مورد تاکید واقع شده است .

۲-۷-۵-۲- اعتقاد به ارتباط نقاط قوت فعلی سازمان با عملکرد گذشته

هر سازمانی دارای نقاط قوت است که این قوت ها می تواند معلول عوامل زیادی باشد.ولی در حوزه تفکر استراتژیک، یکی از مهمترین علت های پیدایش نقاط قوت فعلی ، می تواند به دلیل عملکرد خوب و مطلوب سازمان در گذشته باشد .این امر بدین معنی است که اگر سازمان در دوران گذشته خود از یک برنامه ریزی استراتژیک و مبتنی بر اینده استفاده نموده باشد، مسلما در زمان های بعد از ان عملکرد مطلوب تری خواهد داشت .زیرا اغراق نیست که گفته شود،عملکرد فعلی هر سازمان ،تابع عملکردان سازمان در گذشته است.برای مثال اگر سازمانی در دوره پنج ساله اول شکل گیری و تاسیس خود،از اهداف و برنامه های استراتژیک و هدفمند برخوردار باشد ،مسلما با اجرای دقیق این اهداف و برنامه ها ،اینده درخشانی را برای خود رقم خواهد زد.و به این دلیل است که در اسلام نیز موفقیت افراد را در زندگی شان معلول برنامه ریزی درست و تلاش و کوشش انها بر اساس برنامه تدوین شده در گذشته می داند.

۲-۷-۵-۳- اعتقاد به ارتباط نقاط ضعف فعلی سازمان با عملکرد گذشته

با عنایت به این که هر سازمانی دارای نقاط ضعفی است که این ضعف ها می تواند معلول عوامل زیادی باشد،ولی در حوزه تفکر استراتژیک، یکی از مهمترین علت های پیدایش نقاط ضعف فعلی، همانند نقاط قوت می تواند به دلیل عملکرد نادرست و نامطلوب سازمان در گذشته باشد .این امر بدین معنی است که اگر سازمان در دوران گذشته خود از یک برنامه ریزی استراتژیک و اینده نگر استفاده ننموده باشد، مسلما در زمان های بعد از ان عملکرد مطلوب نخواهد داشت زیرا ، اغراق نیست که گفته شود،عملکرد فعلی هر سازمان ،تابع عملکردان سازمان در گذشته است.برای مثال اگر سازمانی در دوره پنج ساله اول شکل گیری و تاسیس خود، اهداف و برنامه های استراتژیک و هدفمند نداشته باشد ،مسلما اینده خوبی در انتظار ان سازمان نخواهد بود.و به این دلیل است که در اسلام نیز شکست افراد را در زندگی شان معلول برنامه ریزی نادرست و عدم تلاش و کوشش کافی انها در گذشته می داند.

۲-۸- مهارت های مدیریتی

مقوله مهارت های مدیریتی یکی از موضوعاتی است که شاید از جمله ضروریات مدیریت محسوب می گردد.زیرا اگر مدیر یک سازمانی فاقد مهارت های مورد نیاز مدیریتی باشد،نمی تواند مدیریت ثمربخش داشته باشد.درادامه فصل دوم ،بطور مختصر به مقوله مهارت های موردنیاز مدیران در سازمان­ها پرداخته می شود و بر اساس نظریه های اندیشمندان، بطور مختصر مهمترین مهارت هایی را که مدیران باید داشته باشند، ذکر می­ شود و به طبقه بندی کاتز(۱۹۹۵ )پیرامون مهارت های مورد نیاز مدیران که یک طبقه بندی مشهور و مورد قبول در اکثریت تحقیقات قبلی است ،اشاره می شود که شامل سه دسته مهارت های فنی ،انسانی و ادراکی است .سپس دیدگاه قران و مجموعه روایات و احادیث پیرامون مهارت های مورد نیاز مدیران در یک جامعه اسلامی ذکر می گردند و تبیین می شود که یک مدیر در یک جامعه اسلامی، باید یک سری از مهارت هایی را داشته باشد که لازمه مدیریت در یک سازمان اسلامی است.

۲-۸-۱-مهارت های فنی

مهارت های فنی شامل توانایی به کاربردن دانش ، فنون و ابزارهایی است که لازمه انجام وظایف خاصی است و از طریق تجربه، تحصیل و کارورزی کسب می شود . برخی از مهمترین مهارت های فنی مورد نیاز مدیران که محقق با بررسی متون علمی و شرایط موجود در شهرداری کاشان شناسایی نموده است عبارتند از :

۲-۸-۱-۱- داشتن علم و سواد کارکردن با کامپیوتر :

از جمله مهارت های مورد نیاز مدیران بویژه در حوزه شهرداری اشنایی کافی با تجهیزات و امکانات رایانه ای (کامپیوتری)وتوانایی استفاده درست و مناسب از ان است.چراکه امروزه عصر فناوری و دانش است و استفاده از این فناوری برای مدیران امروزی لازم و ضروری است.

۲-۸-۱-۲-دارا بودن توان محاسباتی و عددی:

منظور از توان محاسباتی و عددی همان هوش ریاضی است که در قالب تجزیه و تحلیل مسائل و اعداد و ارقام قرار می گیرد .هر مدیری با توجه به حجم و نوع اطلاعات در دسترس خود مسلما نیاز به این مهارت دارد .و بایستی بتواند،اطلاعات کمی مورد نیاز خود را از طریق مختلف بدست اورده و به کمک قدرت درک ریاضی خود تجزیه و تحلیل نماید.

۲-۸-۱-۳-تدوین برنامه ریزی های موثر:

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

(ریچمن،‌فلاهرتی،‌۱۹۸۶). معتقدند که تاثیرات اجتماعی اولیه والدین و شیوه درست رفتار آنها بر منابع روانی فرد تا بزرگسالی ادامه دارد و این نکته مهمی است زیرا تحقیقاتی که روی دانش آموزان صورت گرفته است نشان دهنده این مطلب است که عزت نفس بالا و عقاید کنترل شخصی قطعا با سلامت روانی، جسمی و اجتماعی مطلوب فرد همراه است و شامل بهزیستی ذهنی، سلامت خود سنجی،‌اجتناب از رفتارهای تهدید کننده سلامت، بهبود از بیماری و طول عمر می‌شود (تیمکو و هریس). به همین نحو تحقیقی روی دانشجویان ایرانی نشان می‌دهند خود نظم جویی،‌عزت نفس بالا،‌اعتماد بین فردی و روش‌های حل مساله عقاید کنترل شخصی و روابط اجتماعی درست، با سلامت روانی و اجتماعی و به طبع آن رضایت از زندگی همراه است.
نتیجه تصویری درباره سلامت روانی
۲-۱۹-۲زمانی برای دوست داشتن
والدینی که به طور مستمر کودکان و نوجوانان خود را مورد حمایت قرار می‌دهند، با آنان گرم و صمیمی هستند و کنترل منطقی و متعادلی را اعمال می‌کنند. در فرزندان خود اشتیاق ابراز رفتارهای اجتماعی قابل قبولی را ایجاد می‌کنند و نیز زمینه مساعد برای بروز توانایی‌ها و قابلیت‌های کودکان و نوجوانان خود را فراهم می‌آورند. برعکس والدین محدودکننده و طردکننده با محدود ساختن شایستگی‌های کودکان خود آنان را به تجربه درآوردن توانمندی‌هایشان محروم می‌کنند، با گذشت زمان این گروه از کودکان و نوجوانان کم کم به این باور می‌رسند که بدون کمک والدین نمی‌توانند با موضوعات و مسائل زندگی به طریق صحیح و موثر رو به رو شوند. چنین باوری در آنان احساس ترس و اضطراب به وجود می‌آورد. هاکسلی (۲۰۰۶). در تحقیق خودبه این نتیجه رسید، والدینی که با فرزندان خود رابطه گرم و صمیمی و شیوه فرزند پروری مقتدرانه داشتند؛‌جهت گیری انضباطی در آنها در رفتار با فرزندانشان به صورت ارتباطی و حمایتی می‌باشد (دارلینگ،‌۱۹۹۹).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۳-۱۹-۲رشد اجتماعی
روبین، بورگس، هاستینگ (۲۰۰۲). در پژوهش خود به این نتیجه دست یافت که شیوه فرزند پروری والدین بر رفتارهای آینده کودکانشان عمده‌ترین تاثیر را می‌گذارد . با توجه به یافته‌های این پژوهش می‌توان اظهار کرد، اولاارتباط بین مادر و فرزند چه قبل از تولد و چه بعد از آن تاثیر بسیار مهمی در رشد روانی اجتماعی کودک به جا می‌گذارد و دوم علاقه مادر به داشتن فرزند،‌مسیر تامین کننده‌ای بین او و فرزندش، داشتن نگرشهای مثبت و منفی مادر در ساخت روانی فرزند تاثیر بسیار می‌گذارد. مثلا کودک می‌بیند که بیش از همه از او مواظبت می‌کند، صادقانه به او محبت می‌ورزد، کودک نیز تلاش می‌کند تا از فرامین مادر اطاعت کند و یک روابط محبت آمیز استوار بین آن دو برقرار می‌شود. اما اگر ببیند مادر خونسرد، بی‌تفاوت است ممکن است واکنشهای شدیدی از خود نشان دهد و او را خودخواه و غیر قابل اعتماد به شمار آورد. در دوره پیش دبستانی نیز وابستگی به خانواده بسیار زیاد است و همواره در همه جا دوست دارد با آنها باشد، در همه حال از آنها کمک می‌طلبد اگر والدین با کودک خود رفتار مطلوبی نداشته باشند، باعث ایجاد تعارض، تردید در او می‌شود و اگر وابستگی را تشویق کند او موجودی وابسته به بار می‌آید که اصولا وابستگی در دختران بیش از پسران دیده می‌شود. در این راستا اصولا فرزند باید یک رابطه گرم و صمیمی و مستمر را تجربه کندبه گونه‌ای که در این رابطه احساس ارضاء شدن و لذت بردن را داشته باشد. (پارسا،‌۱۳۷۶).
۲۰-۲نظریه های روانشناسی اجتماعی
۱-۲۰-۲ویگوتسکی
ویگوتسکی نیز بر این باور است که رشد شناختی کودک عمدتا به مردمی که در دنیای او زندگی می کنند ، وابسته است . دانش ها ، اندیشه ها ، نگرش ها و ارزش های فرد در تعامل فرد بر دیگران تعامل می یابد . از نظر ایشان با توجه به اینکه والدین با فرزندانشان روابط زیادی دارند ، بر رشد اجتماعی آنان نیز تاثیر فوق العاده ای دارند .(سیف ، ۱۳۷۹).
۲-۲۰-۲پارسنز
به نظر پارسنز فرایند اجتماعی شدن اساسا از طریق مکانیسم های تعمیم ، تقلید و همانند سازی که بسیار مهم هستند ، صورت می گیرد . جریانات انگیزش که در مکانیسم های یادگیری وارد می شوند ، به صورت جزئی از مکانیسم های اجتماعی کردن از طریق مشارکت کودک در یک سیستم مکمل انتظارات نقش ها ، سازمان داده می شوند. او معتقد است که اجتماعی شدن کودک قبل از هر چیزتوسط خانواده صورت گرفته و در واقع اجتماعی شدن افراد توسط خانواده را تداوم بخش نظام اجتماعی دانسته است .(پارسنز ، ۱۹۶۲).
۳-۲۰-۲گود
گود بر این عقیده است که انسان باید مهارت های اجتماعی و آداب ویژه ای را یاد بگیرد و خانواده وظیفه دارد انچه را که جامعه از نسل جوان تر تقاضا می کند ، به کودک یاد دهد و آنچه والدین تلاش می کنند به فرزندان خود یاد بدهند ، همان چیزی است که جامعه آنها را برای رفتار یک فرد بزرگسال در آینده کافی می داند گود در توضیح عوامل مهم اجتماعی کردن بر نقش والدین تاکید زیادی دارد و معتقد است والدین در صورت عمل به هفت وظیفه اساسی قادر خواهند بود که تاثیر بسزایی بر اجتماعی شدن فرزندان داشته باشند .این وظایف عبارتند از :۱)گرمی و محبت و پرورش .۲) همانند سازی[۳۵] .۳) اقتدار شناخته شده .۴) پایداری .۵) آزادی .۶) برقراری ارتباط یا ارا ئه توضیح و دلیل .۷) مجازات[۳۶] . (گود،۱۹۹۰).
۲۱-۲تعریف پرخاشگری
روان شناسان در مورد تعریف پرخاشگری با هم توافق ندارند. موضوع اصلی آن ها این است که آیا پرخاشگری را باید بر اساس پی آمدهای قابل مشاهده تعریف کرد، یا بر اساس اهداف کسی که پرخاشگری را از خود بروز می دهد(اکبری، ۱۳۸۵). روان شناسان اجتماعی نیز اگر چه پرخاشگری را به صورت «آسیب رسانی عمدی»تعریف می کنند، ‌اما آن ها می دانند تعیین این که آیا عملی که باعث آسیب وارد شدن به دیگری شده است از روی قصد و عمل بوده یا نه، کاری بسیار دشوار است(بارون ، ۱۳۸۹). به هر حال، ‌در لغت نامه فارسی، پرخاشگری به معنای «ستیزه جویی[۳۷]» آمده است. اتکینسون معتقد است که: «پرخاشگری رفتاری است که قصد آن، ‌صدمه زدن جسمانی و زبانی به فرد دیگر و نابود کردن دارایی اوست». باندورا نیز پرخاشگری را رفتاری می دانست که از نظر اجتماعی مخرب و صدمه زننده است و ارونسون در این خصو ص می گوید: پرخاشگری از ویژگی های فطری و غریزی است و انسان، ‌حیوانی پرخاشگر و ستیزه جو می باشد» (شکاری، ‌۱۳۸۳). اما بهترین و جامع ترین تعریفی که از پرخاشگری ارائه شده، تعریف براون است. از نظر او «هر عمل و رفتاری که به طور مستقیم در جهت هدفی و به منظور آزار و اذیّت رساندن به دیگران که مایل نیستند مورد آزار و اذیت قرار گیرند اعمال شود» پرخاشگری نامیده می شود (صادقی و مشکبید حقیقی، ۱۳۸۵).
۲۲-۲انواع پرخاشگرى
۱-۲۲-۲پرخاشگرى وسیله‏اى: «اگر رفتارى در جهت رسیدن و دستیابى به هدفى خارجى انجام گیرد پرخاشگرى وسیله‏اى تلقى مى‏شود»(ماسن ، ۱۳۸۰) . بر اساس نظر برخى از محققین (بوس، ۱۹۶۶) در پرخاشگرى وسیله‏اى از پرخاشگرى به عنوان روشى براى ارضاى سایر انگیزه‏ها استفاده مى‏شود. مثلا شخصى ممکن است از تهدید استفاده کند تا دیگران را به انجام دادن خواسته‏هاى خود وادار نماید، یا کودکى ممکن است از پرخاشگرى به عنوان روشى براى جلب توجه دیگران استفاده کند. بیش‏تر پرخاشگرى‏هاى اطفال خردسال از نوع وسیله‏اى و براى تصاحب شى‏ء مورد علاقه است.
آنان با اعمالى مانند هل دادن در تلاشند تا اسباب بازى دیگران را به چنگ آورند و کم‏تر مواردى است که به قصد آسیب دیگران و از روى عصبانیت اقدام نمایند.
۲-۲۲-۲پرخاشگرى خصمانه: در صورتى که پرخاشگرى به قصد آسیب دیگران باشد، خصمانه تلقى مى‏شود. تعریفى که به نظر اکثریت مناسب است این است که: «پرخاشگرى خصمانه هر نوع رفتارى است که هدفش اذیت کردن یا آسیب رساندن به موجود زنده دیگرى است که بر انگیخته شده است تا از این رفتار پرهیز کند. (بارون ۱۹۷۷).»
لازم به‏ذکر است که پرخاشگرى خصمانه طیف وسیعى از رفتارها را در برمى‏گیرد و ممکن است‏بدنى یا کلامى، فعال یا غیرفعال و مستقیم یا غیر مستقیم باشد. (بوس ۱۹۶۶). تفاوت پرخاشگرى بدنى با کلامى، تفاوت بین آزار جسمى و حمله با کلمات است. تفاوت پرخاشگرى فعال با غیرفعال، تفاوت بین عمل آشکار و قصور در عمل است و منظور از پرخاشگرى غیر مستقیم پرخاشگرى بدون برخورد رودررو است. (بناب ، ۱۳۷۴).
۳-۲۲-۲پرخاشگرى مستقیم و غیر مستقیم: این تقسیم‏بندى براساس شناخت و عدم شناخت علت و یا علل پرخاشگرى صورت پذیرفته است. اگر علت‏یا علل پرخاشگرى روشن باشد، مثلا فرد دیگرى یا شى‏ءاى باعث‏شده که ما به مقصود خود نرسیم و ما هم آن عامل را مى‏شناسیم و از خود رفتار پرخاشگرانه بروز مى‏دهیم، در این صورت پرخاشگرى مستقیم اطلاق مى‏شود، اما در صورتى‏که عامل پرخاشگرى را نمى‏شناسیم مثلا در اتوبوس به اشتباه با فردى برخورد مى‏کنیم و او شروع به پرخاشگرى مى‏کند، این نوع پرخاشگرى را که زمینه‏هاى قبلى دارد و در حقیقت تخلیه هیجان‏هاى قبلى است،پرخاشگرى غیرمستقیم مى‏نامند.(خداپناهی ،۱۳۷۷).
۲۳-۲اَشکال پرخاشگری
پرخاشگر بودن، به معنای حمایت از خود به شیوه ای است که در آن به حقوق دیگران تجاوز می شود. ‌رفتار پرخاشگرانه به صورت معمول تنبیه گرایانه، ‌سرزنش آمیز، ‌تحکیم جویانه و خصمانه است و می تواند تهدید، توهین و حتی تنبیه بدنی را شامل شود. حتی لبخند تمسخر آمیز، عبارت طعنه و غیرت نیز نوعی پرخاشگری است(اسفندیار، ۱۳۸۸).
رفتارهای پرخاشگرانه ممکن است به شکل های مختلف دیگری نیز از قبیل: برانگیختگی بیش از حد، ‌نگاه های تند و خشن، به هم فشردن دندان ها، ‌ایجاد مزاحمت کردن و حالت دفاعی به خود گرفتن، دیگران را سرزنش کردن، ‌نظم کلاس و مدرسه را به هم ریختن، دروغ گویی، دزدی عدم رضایت از رابطه خود بااطرافیان، ‌از مدرسه و معلم خاطره خوش نداشتن‌، فرار از مدرسه و منزل(صادقی و مشکبید حقیقی ۱۳۸۵). آزار و اذیت دیگران، شکستن یا پاره کردن وسایل منزل، دشنام دادن به دیگران، مخالفت کردن، ‌پرت کردن اشیاء، تحقیر دیگران‌، بی ادبی، ‌پای کوبی روی زمین، ‌غرغرکردن، ‌فریاد زدن‌، انزوا و سکوت، ‌در خود فرو رفتن همراه با بغض کردن، غذا نخوردن و گریه کردن جلوه گر شوند. هم چنین بعضی از نوجوانان و جوانان با بلند کردن موهای خود، ‌کتک زدن خود، ‌کوبیدن سر به دیوار و یا به جای زنگ زدن برای ورود به منزل بااستفاده از مشت و لگد، ‌پرخاشگری خود را ابراز می کنند. علاوه بر این ها، ‌پرخاشگری ممکن است بدنی باشد. مانند: لگد زدن و گاز گرفتن. یا این که لفظی باشد. مانند: فریاد زدن و رنجاندن. از طرفی، ‌پرخاشگری ممکن است به صورت تجاوز به حقوق دیگران نیز ظاهر شود. مانند: چیزی را به زور از دیگری گرفتن. به هر حال‌، رفتار پرخاشگرانه بروز عکس العمل های منفی را به دنبال دارد که احساسات نوجوان را تشدید می کند(اکبری۱۳۸۵).
۲۴-۲میزان و سن شیوع پرخاشگری
پرخاشگرى در حقیقت‏یکى از نمودهاى رشد اجتماعى است ، در پایان یک سالگى، حدود ۴۶ درصد رفتارهاى اولیه همسالان را رفتارهاى پرخاشگرانه و متعارض تشکیل مى‏دهد. (برونسون ۱۹۸۱) . سال‏هاى اولیه کودکى و سنین قبل از مدرسه، مملو از پرخاشجویى بوده و در آن بیش از سال‏هاى قبل و بعد رفتارهاى خصمانه مشاهده مى‏شود. در این ایام بیش‏تر پرخاشگرى‏ها از نوع وسیله‏اى است، در حالى که، پس از طى دوره پیش دبستانى به نوع خصمانه مبدل مى‏شود . زمانى که کودکان دریابند کودک دیگرى قصد آسیب رساندن به آن‏ها را دارد، احتمالا براى تلافى به جاى مضروب ساختن و خراب نمودن اسباب بازى‏هاى وى، خود او را مستقیما مورد حمله قرار مى‏دهند. به موازات رشد سنى کودک، نحوه بروز حالت پرخاشگرى از حالت علنى و آشکار به صورت رمزى درمى‏آید. او سعى مى‏کند با درونى‏ساختن‏خشم خویش، از برخوردهاى آسیب رساننده جسمانى و لحظه‏اى کاسته و به تدریج‏ با واکنش‏هاى غیر مستقیم، فرد مقابل را مورد شکنجه روانى قرار دهد. در سال‏هاى اولیه کودکى ظهور خشم سریع بوده و به زودى از بین مى‏رود، اما در سنین بالاتر، کودک فرا مى‏گیرد که رنجش و غم خویش را در درون، محبوس ساخته و آن را در مدت مدیدى با انجام اعمال منفى گرایانه به ظهور برساند. (خدا پناهی ،۱۳۷۷)
۲۵-۲تفاوت‏هاى جنسیتى در پرخاشگرى
پسرها پرخاشگرتر از دخترها هستند. این تفاوت در بیش‏تر فرهنگ‏ها و تقریبا در همه سنین دیده مى‏شود. پسرها بیش از دخترها پرخاشگرى بدنى و لفظى دارند (مک کوى و جکلین ۱۹۷۴و ۱۹۸۰; پارک و اسلابى ۱۹۸۳). از سال دوم زندگى این تفاوت‏ها آشکار مى‏شود. براساس مطالعات مشاهده‏اى در مورد کودکان نوپاى بین سنین ۱ تا ۳ سال تفاوت‏هاى جنسیتى از لحاظ تعدد پرخاشگرى بعد از ۱۸ ماهگى ظاهر مى‏شود و قبل از آن اثرى از آن نیست (فاگوت و هاگان ۱۹۸۲).
پسرها به خصوص هنگامى که به آنان‏ حمله‏اى‏ مى‏شود یا کسى مخل کارهایشان مى‏شود، تلافى مى‏کنند. در یک مطالعه مشاهده‏اى در مورد کودکان پیش از مدرسه، پسرها فقط اندکى بیش از دخترها مورد حمله قرار گرفتند، ولى دو برابر دخترها تلافى کردند. (به نقل از پارک و اسلابى، ۱۹۸۳). چه چیزى این تفاوت‏هاى جنیستى را توجیه مى‏کند؟ در این مورد، هم توجیهات فیزیولوژیکى ارائه شده و هم توجیهات اجتماعى. بعضى از نظریه پردازان معتقدند که ثبات تفاوت‏هاى جنسیتى که در همه فرهنگ‏ها و همه حیوانات دیده مى‏شود، از شواهد محکم در اثبات دخیل بودن عوامل بیولوژیکى است. البته، مطالعاتى که رابطه بین هورمون‏هاى جنسى و پرخاشگرى را مى‏آزماید نتایج مبهمى دربر داشته است. شاید این‏که پسر بچه بالقوه پرخاشگر است ‏یا مى‏تواند آن را بیاموزد، علتى فیزیولوژیکى داشته باشد، ولى محققان در مشخص کردن این‏که نظام زیست‏شناختى تا چه حد در این مساله دخالت دارد، چندان پیشرفتى نداشته‏اند. تجربه اجتماعى پسرها و دخترها از لحاظ پرخاشگرى کاملا متفاوت است. پرخاشگرى بخشى از قالب رفتارى مردانه است و غالبا از پسرها انتظار رفتار پرخاشگرانه مى‏رود و به طور تلویحى تشویق مى‏شود. (ماسن ،۱۳۷۷). گرچه رفتارهاى پرخاشگرانه میان مردان و پسران شیوع بیش‏ترى دارد اما بنا به گفته ابوحامد غزالى زنان زودتر از مردان خشمگین مى‏گردند. البته توجه به این نکته لازم است که زنان و دختران گرچه زودتر عصبانى مى‏شوند اما در مقایسه با مردان، کم‏تر به رفتارهاى پرخاشگرانه اقدام مى‏ورزند، و در این جهت تحمل بیش‏ترى از خود نشان مى‏دهند. نقش ادراک مقاصد دیگران در نحوه پرخاشگرى کودک خردسال که به تدریج‏ شروع به شناخت انگیزه‏هاى خود و دیگران مى‏نماید، براى این که رفتار وى پرخاشجویى آشکار تلقى نگردد، راه‏هایى را براى برخورد با این انگیزه‏ها فرا مى‏گیرد. او ممکن است قبل از کسب این شناخت، از غریبه‏ها بهراسد و فقط نسبت‏به افرادى که به گمان وى قادر به تلافى نیستند پرخاش نماید. البته این امر چه بسا کودک را به سوى کسب عادت پرخاش به افراد ضعیف و اجتناب از آن در برخورد با افراد قوى سوق دهد. گرچه کودکان به موازات رشد، در پى بردن به نیات دیگران توانایى‏هاى روزافزون کسب مى‏نمایند، اما در شناخت صحیح نیات دیگران با یکدیگر تفاوت دارند. برخى از آنان به ویژه کودکان بسیار پرخاشگر در این زمینه مشکلات بیش‏ترى دارند. براساس نظریه داج (۱۹۸۲) در موارد رفتارهاى مبهم که نیات پرخاشجویانه و یا نیکوکارانه واضح نیست، نحوه برخورد کودکان شدیدا پرخاشگر متفاوت از سایر خردسالان است. احتمالا در وضعیت‏هاى مبهم، این افراد واکنش خصمانه نشان مى‏دهند، چنانچه گویى طرف مقابل در رفتار خود قصد آسیب رساندن و پرخاش داشته است. پسران پرخاشگر کردار دیگران را به گونه‏اى خاص تفسیر نموده و بیش از بقیه، پرخاشگرى را در دیگران مى‏بینند، تا آن‏جا که گویى جهان و جهانیان را خصمانه و تهدیدآمیز تلقى مى‏نمایند. البته طبق برداشت‏هاى (داج و فریم،۱۹۸۲) شاید بتوان براى دیدگاه‏هاى ویژه کودکان پرخاشگر مبنایى در واقعیت جست‏وجو نموده و ریشه آن را در تجارب خاص آنان یافت. زیرا آنان علاوه بر این‏که بیش از بقیه همسالان خویش آغاز گر رفتارهاى پرخاشگرانه بى‏دلیل هستند، بیش از سایرین نیز در تیررس حملات خشم گینانه واقع مى‏شوند. (بناب ، ۱۳۷۴).
۲۶-۲-علل پرخاشگری در کودکان
۱-۲۶-۲-علل شخصیتی:
شخصیت امکان پیش بینی آنچه را که فرد در موقعیتی خاص انجام خواهد داد فراهم می کند( رأس ، ۱۳۷۳ )با توجه به نظریات سزار لمبروزو جرم شناس و پدر مردم شناسی جنایی ایتالیا میان نقص بدنی از یک سو و جنایت از سوی دیگر رابطه نزدیکی وجود دارد . ( ستوده ، ۱۳۷۸ ) آیزنگ مدعی است که بین ویژگیهای شخصیتی چون برون گرایی و رفتار انحرافی رابطه وجود دارد فرد برونگرا ماجراجو و مغرور است ، سریعاً واکنش نشان می دهد . تمایل به پرخاشگری دارد ، زود از کوره به در می رود ، احساسات وی در کنترلش نیست . او بدون تأمل و اندیشه عمل می کند ( ستوده ، ۱۳۷۸ ).
سازمان روانی فرد به گونه ای است که برای هر عامل تهدید کننده ای از خود واکنش نشان می دهد و معمولاً یکی از رایج ترین واکنشها به نا امنی ، پرخاشگری است همچنین ناکامی هسته مرکزی شخصیت آدمی را مورد تعرض قرار داده و ویران می کند . ( شریفی ، ۱۳۷۶ )نداشتن وضع روحی مطلوب به دلیلی ابتلا به برخی بیماریهای روحی و روانی بحرانهای ناشی از دوره بلوغ و برخی خصوصیات رفتاری افراد از جمله اضطراب و هیجان ، احساس حقارت ، غرور و … موجب بروز پرخاشگری می شود . ( فرقانی ، ۱۳۷۶ )
۲-۲۶-۲-علل خانوادگی
عوامل خانوادگی به عنوان یکسری از عوامل محیطی در بررسی عوامل تربیتی افراد موثر می‌باشند، چرا که خانواده به عنوان اولین محیط اجتماعی زندگی افراد بسیار حائز اهمیت می‌باشد و خیلی از چیزها را افراد در سال‌های اولیه حیات اجتماعی خود در آن می‌آموزند. خانواده می‌تواند از جهات مختلف موجب بروز یا تشدید پرخاشگری شود که مهم‌ترین این عوامل عبارت‌اند از:
۱) نحوه برخورد والدین با نیازهای کودک: معمولاً کودکی که وسایل و اسباب بازی مورد علاقه خود را در دست دیگری می‌بیند برانگیخته می‌شود و در صدر گرفتن آن حتی با اعمال خشونت می‌شود. تجربه نشانگر آن است که چنانچه در کودکی همیشه توقعات و انتظارات فرد برآورده شده باشد او بیشتر از کسانی که توقعات و انتظاراتشان برآورده نشده‌است خشمگین و پرخاشگر می‌شود.
۲) وجود الگوهای نامناسب: داشتن الگوی مناسب در زندگی یکی از نیازهای انسان است زیرا انسان‌ها علاقه مند هستند که رفتار و کردار خود را مطابق با کسی که مورد علاقه خودشان است انجام دهند و چنین کسانی را راهنما و الگوی زندگی خود قرار دهند بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که بیشتر کودکان پرخاشگر والدین خشن و متخاصمی داشته‌اند یعنی نه تنها کودک آنها از محبت لازم برخوردار نبود از الگوی پرخاشگری موجود در خانواده نیز تأثیر پذیرفته بود. دیکتاتوری خانواده‌هایی که تابع اصول دیکتاتوری هستند معمولاً رشد فرزندانشان را محدود می‌کند در این نوع از خانواده یک نفر حاکم بر اعمال و رفتار دیگران است که غالبا پدر چنین نقشی را دارد اما گاهی اوقات مادر، خواهران و برادران بزرگ‌تر نیز با دیکتاتوری رفتار می‌کنند در این گونه خانواده‌ها فرد دیکتاتور تصمیم می‌گیرد، هدف تعیین می‌کند، راه نشان می‌دهد، وظیفه معلوم می‌کند، برنامه می‌ریزد و همه باید به طور مطلق مطابق میل او رفتار کند و حق اظهارنظر از آن اوست. بچه‌هایی که در محیط دیکتاتوری پرورش پیدا می‌کنند ظاهراً حالت تسلیم و اطاعت در رفتارشان مشاهده می‌شود و همین حالت آنهارا به هیجان و اضطراب وا می‌دارد. این بچه‌ها در مقابل دیگران حالت دشمنی و خصومت به خود می‌گیرند و به بچه‌های هم سن و سال خود یا کمتر از خود صدمه می‌رسانند این افراد از تعصب خاصی نیز برخوردارند و از به سر بردن با دیگران عاجز هستند، در کارهای گروهی نمی‌توانند شرکت کنند و از اعتماد به نفس ضعیفی برخوردارند و در امور زندگیشان بی‌لیاقتی خود را نشان می‌دهند و اغلب در کارها با شکست روبرو می‌شوند.
۳) تأیید رفتار پرخاشگرانه: عده‌ای از افراد پرخاشگر و زورگویی را تقبیح نمی‌کنند بلکه آنرا نشانه شهامت و قدرت خود می‌دانند این افراد اعمال پرخاشگرانه خود و دیگران را مثبت، موجه و حتی لازم می‌دانند و به آن صحه می‌گذارند.
۴) تشویق رفتار پرخاشگرانه: در مواقعی که رفتار پرخاشگرانه توسط والدین و دیگر افراد سبب تقویت مثبت و تثبیت این رفتار می‌شود. گاه با والدین یا مربیانی روبرو می‌شویم که به بهانه آموزش دفاع از خود به کودکی می‌گویند «از کی نخوری» «توسری نخوری» و… که به طور وضوح به جای نشان دادن رفتارهای منطقی در مقابل برخورد با موانع شخصی را به پرخاشگری بی‌مورد تشویق می‌کنند.
۵) والدین و مربیان: والدین و مربیان که در برابر پرخاشگری و خشونت کودک عصبانی می‌شوند به صورت پرخاشگرانه اورا تنبیه می‌کنند از تشدید این رفتار در او موثرند درچنین مواقعی تنبیه عامل فزاینده و تقویت کننده پرخاشگری است زیرا علاوه بر اینکه سبب خشم و احتمالاً پرخاشگری کودک می‌شود، شخص تنبیه کننده الگوی نامناسبی برای پرخاشگری کودک می‌شود. (اکبری ، ۱۳۸۵).
۳-۲۶-۲-عوامل محیطی (اجتماعی – فرهنگی)
‌ریشه خشونت را می توان در تداوم تاریخی مبارزه و مقابله انسان با خطرها و تهدیدهای محیط زندگی فرد دانست که بر تفکر و رفتار او و چگونگی برخورد وی با تهدیدها و خطرها اثر می گذارد. برای مثال، مردانی که برای دفاع از خود به خشونت ترغیب می شود تمایل بیشتری برای پرخاشگری دارند و در مقابل تهدیدهای جزئی، پاسخ خشونت آمیز می دهند(لطف آبادی، ۱۳۸۵). مسائل فرهنگی مربوط به نقش جنسی ، تحقیقات اخیر نشان داده اند که مسائل فرهنگی مربوط به نقش جنسی، رشد رفتار پرخاشگرانه در پسرها را تقویت می کند. بر اساس الگوهای فشار نقش جنسی، انتظارات ضد و نقیض از نقش جنسی بسیاری از مردان را در وضعیت غیر ممکن قرار می دهد. پسران و مردان از این که از عهده نقش جنسی خود بر نمی آیند، اغلب احساس شرم می کنند. گاهی این احساس شرم به رفتارهای دیگری مانند پرخاشگری منتقل می شود که قدرت بخش تر هستند. (میکوچی، ۱۳۸۳) . عواملی که در پیرامون زندگی انسان هستند می‌توانند در بروز یا تشدید پرخاشگری و تخفیف یا تعدیل آن اثر گذار باشند، برخی از اینگونه عوامل عبارت‌اند از:
۱) زندگی در ارتفاع خیلی بلند و تغذیه ناقص؛ پژوهش‌های به عمل آمده در میان سرخ‌پوستان قبیله کولا در میال آندورپرو، که به پرخاشگرترین انسان‌های روی زمین شهرت دارند حاکی از آن است که پرخاشگری این قبیله سه دلیل دارد: الف: زندگی در ارتفاعات خیلی بلند کمبود مواد غذایی و بالاخره تغذیه ناقص. ب: جویدن برگ کوکا که محتوی کوکائین و نوع مخدر است و سبب می‌شود مصرف کنندگان آن موقتا احساس آرامش می‌کنند اما اثرات مصرف دراز مدت آن برای سوخت و ساز بدن زیان آور است. ج: هنجار بودن پرخاشگری، در جامعه‌ای ممکن است پرخاشگری یک رفتار «هنجاری» تلقی شود لذا در مقایسه با جوامعی که چنین وضعیتی را ندارند.
۲) تقویت پرخاشگری به علت ضرر و زیان اجتماعی- فرهنگی : در بعضی مواقع به علت جنگ یا عوامل دیگر پرخاشگری در جامعه تقویت می‌شود بدیهی است در چنین وضعیت پرخاشگری با فراوانی بیشتر در افکار با تخیلات و اعمال افراد آن جامعه مشاهده می‌شود چون جامعه به دلیل مقتضیات زمانی و مکانی خود پرورش آن را ضروری می‌داند.
۳) مشاهدات اجتماعی: مشاهده وقایع و اتفاقاتی که در جامعه رخ می‌دهد مانند درگیری‌های اجتماعی محدودیت‌های اجتماعی تبعیضات بی عدالتی‌ها…. سبب ایجاد خشم و پرخاشگری می‌شود.
۴) نقش : از عوامل اجتماعی- فرهنگی دیگر که در پیدایش و تقویت پرخاشگری نقش دارند. رسانه‌های گروهی به ویژه تلویزیون است درجه تأثیر پذیری افراد از برنامه‌های تلویزیون به شرایط اجتماعی- اقتصادی بسیاری از عوامل دیگر بستگی دارد اثر فیلم‌های خشونت آمیز در ایجاد رفتار خشونت آمیز و پرخاشگرانه در مطالعات محققین مورد تائید قرار گرفته‌است.
عکس مرتبط با اقتصاد
۵)نقش در پرخاشگری: پژوهش در این زمینه با عنوان (تأثیر بازیهای ویدئویی) بر پرخاشگری دانش آموزان پسر سال پنجم مقطع ابتدایی شهرستان خرم‌آباد به روش تجربی صورت گرفته‌است. یافته‌ها نشان می‌دهد که گروه‌های آزمایش که پرخاشگرانه بازی کرده بودند نسبت به گروه گواه افزایش معنی داری پرخاشگری نشان دادند در نتیجه انجام بازیهای ویدئویی پرخاشگرانه پرخاشگری بعدی را به خصوص در بین کودکان افزایش می‌دهد. (اکبری ، ۱۳۸۵).
۶) سلیقه ی کودک به عنوان عامل پرخاشگری: گاهی کودک با انتخاب خود موجب تقویت پرخاشگری میشود،مثلاانجام ورزشهای رزمی ،دیدن فیلمهای پرتحرک وخشونت آمیز، انتخاب دوست.
۴-۲۶-۲-ناکامی
گرچه پاسخ افراد نسبت به ناکامی بسیار متفاوت است زیرا عوامل ناکام کننده و شخصیت فرد ناکام شونده دامنه بسیار گسترده‌ای دارند در مجموع می‌توان گفت که پاسخ ناکامی پرخاشگری یعنی رفتار دشمنانه و تند به هنگام عدم سازگاری با موفقیت در این رفتار در زندگی روزمره ارتباط بسیار نزدیک با ناکامی دارد مثلاً کودکی که از بازی کردن منع می‌شود در اثر خشم اخم می‌کند یا پاهای خود را بر زمین می‌کوبد. چیزی که ثابت شده‌است این است که ناکامی پرخاشگری را افزایش می‌دهد پرخاشگری می‌تواند ناکامی‌های فشرده را رها سازد و نوعی تسکین موقتی برای فرد مزاحم آورد اما پایان آن معمولاً رضایت بخش نیست به هنگام مواجه شدن با ناکامی باید آن را به صورت یک مساله مطرح کرد و به دنبال آن راه چاره افتاد. پرخاشگری ممکن است مستقیما خود مانع را هدف قرار دهد. جان والر و همکارانش فرضیه پرخاشگری در کلمه پاسخ به ناکامی را ارائه نمودند که در آن پرخاشگری همیشه در پی ناکامی خواهد بود. این افراد مانند فروید پرخاشگری را در حکم عامل تصفیه می‌دانستند پیداست که فرضیه ناکامی- پرخاشگریها می‌توانند واکنشی در برابر ناکامی باشد اما عوامل دیگری نیز می‌تواند در پرخاشگر بودن یا نبودن یک کودک موثر باشد افزون بر آن ناکامی یا سایر تحریک‌های عاطفی همیشه موجب پرخاشگری نمی‌شود.(نلسون ، ۱۳۶۹)
۲۷-۲-ثبات پرخاشگرى
آیا پرخاشگرى دوران کودکى، در سال‏هاى بعد نیز ثابت مى‏ماند و اثرى پایدار در طول عمر دارد؟ این سؤالى است که عده‏اى از پژوهشگران را به تکاپو انداخته است. در واقع ثبات پرخاشگرى، همانند ثبات هوش است ، همان‏طور که میزان هوش در کودکى مى‏تواند حاکى از سطح رشد شناختى آینده باشد ، آگاهى از وضعیت پرخاشجویى کودک نیزآینه‏ نسبتا مناسبى براى مشاهده، تخمین و ارزیابى رفتارهاى آتى وى به حساب مى‏آید. به احتمال زیاد کسانى که در سال‏هاى اولیه کودکى‏ به شدت پرخاشجو هستند، در دوران جوانى و بزرگسالى نیز چنین خواهند بود، و افرادى که در کودکى عارى از این ویژگى هستند در دوران بزرگسالى کم‏تر پرخاشگر مى‏باشند. برخى از محققان طى تحقیقاتى که رفتار ۶۰۰آزمودنى‏ را دریک دوره ۲۲ ساله از سن ۸تا۳۰ سالگى مورد مشاهده قرار دادند، دریافتند کسانى که در ۸ سالگى پرخاشگرى بیش‏ترى داشتند، هنوز پس از گذشت‏ سه دهه از عمر خود نسبت‏ به همسالانشان خشمگینانه‏ تر عمل مى‏نمودند و به احتمال قوى‏ از نظر محکومیت‏هاى کیفرى، بدرفتارى با همسر و تخلفات رانندگى نیز درسطح بالاترى بودند. (هیوسان ،۱۹۸۴).
۲۸-۲-آثار و پیامدهای پرخاشگری
آنچه که باعث توجه پژوهش گران به پرخاشگری شده است ، پی آمدهای این گونه رفتارها مانند : ایجاد تصویر منفی در میان هم سالان و معلمان ، طرد از سوی هم سالان ، افت تحصیلی ، مصرف مواد مخدر و به طور کلی بزهکاری در نوجوان می باشد . نوجوان پرخاشگر معمولا توان مهار رفتار خود را ندارند و معیارها و ارزش های جامعه ای را که در آن زندگی می کنند به راحتی زیرپا می گذارند . در بیشتر موارد والدین و اولیای مدارس با آنها درگیری پیدا می کنند و گاهی نیز از مدرسه اخراج می شوند (عاشوری۱۳۸۷)
همچنین پرخاشگری ممکن است موجب ایجاد خطر برای شخص پرخاشگر و دیگران شود و او را به آثار و عوارضی چون : وجود حالت نگران کننده ، تنفس سریع و نبض تند ، کند که بسیار خطرناک است ، اختلال در دستگاه گوارشی ، فشار وجدان پس از عمل خشونت بار ، فرسودگی بیش از حد بدن ، کتک خوردن ، سرزنش شدن ، مورد تحقیر شدن و …(صادقی ۱۳۸۵)
۲۹-۲-تبیین های مربوط به پرخاشگری
دانشمندان در خصوص پرخاشگری نظرات مختلفی را ارائه کرده اند. به عنوان مثال گفته اند:
۱-۲۹-۲-پرخاشگری یک رفتار غریزی است
کهن ترین و شاید شناخته شده ترین تبیین در مورد پرخاشگری انسان، نظریه غریزه است که بیان می کند انسان به گونه ای نامشخص برای رفتار پرخاشگرانه برنامه ریزی می کند. مشهورترین صاحب نظران این دیدگاه زیگموند فروید است. به باور فروید، پرخاشگری عمدتاً ناشی از سرکوب غرایز است که به سوی خود و آزار به خود متوجه شده و سپس به آزار دیگران می پردازد (احمدی، ۱۳۸۲). او معتقد بود که ریشه های پرخاشگری را باید در آرزوی مرگ یا غریزه مرگ جست و جو کرد که برهمه اشخاص حاکم است .(صادقی و مشکبید حقیقی، ۱۳۸۵). کنراد لورنز نیز معتقد است که پرخاشگری اساساً ‌از یک غریزه جنگیدن ذاتی ناشی می شود که تضمین می کند تا قوی ترین نرها جفت گیری کرده و ژن های خود را به نسل بعدی منتقل کنند(بارون ، ۱۳۸۸). برخی از روان کاوان نیز عقیده دارند پرخاشگری غریزی است و به عنوان تلاشی برای رسیدن به تخلیه هیجانی و رهایی از تمایل های پرخاشگرایانه متراکم شده به وجود می آید.
۲-۲۹-۲-پرخاشگری یک رفتار اجتماعی است که یاد گرفته می شود
نظریه یادگیری اجتماعی بر اهمیت یادگیری رفتار پرخاشگرانه از الگوها تأکید دارد. از این نظریه بیشترین حمایت پژوهشی به عمل آمده است(ویتیگ، ‌۱۳۸۶). هواداران این دیدگاه بر این واقعیت تأکید دارند که پرخاشگری پدیده ای خطرناک و بی ثبات است که می بایست به عنوان یک رفتار اجتماعی یاد گرفته شود.در مقابل نظریه غریزی بودن پرخاشگری، ‌این نظریه معتقد است که انسان ها با مجموعه ای از انگیزه های پرخاشگری و پاسخ های خشن پا به عرصه حیات نمی گذارند، بلکه هم چنان که اشکال پیچیده دیگر رفتار را یاد می گیرند، رفتار پرخاشگرانه را نیز باید یاد بگیرند(احمدی، ۱۳۸۲). چنان چه دیده می شود مردم فرهنگ های مختلف به شیوه های خاص خود مثل: کونگ فو، ‌تفنگ دولول و یا سرنیزه به دیگران حمله می کنند. (صادقی و مشکبید حقیقی، ۱۳۸۵).
۳-۲۹-۲-پرخاشگری یک سائق خارجی است
برخی از روان شناسان اجتماعی اعتقاد دارند که پرخاشگری از یک سائق خارجی برای آسیب رساندن به دیگران ناشی می شود. طبق این دیدگاه، ‌شرایط خارجی متفاوت، انگیزه های نیرومند برای انجام رفتار خشونت آمیز ایجاد می کند و سائق پرخاشگری به تهدید علنی علیه دیگران می انجامد.
این نظریه فرضیات ناکامی پرخاشگری را مورد بررسی قرار داده و اذعان می دارد که ناکامی سائق پرخاشگری را تحریک می کند و این سائق به هدف های گوناگون و به ویژه به منابع ناکامی حمله کرده و آسیب می رساند (احمدی، ۱۳۸۲). نظریه ناکامی پرخاشگری بیانگر این مسئله است که به دنبال ناکامی، پرخاشگری بروز خواهد کرد. البته باید به خاطر داشت که پرخاشگری می تواند حالت پرخاشگری پنهان یا آشکار داشته باشد. یعنی ممکن است هدف پرخاشگری، خود فرد یا دیگری باشد. افزایش افسردگی، یأس و دلزدگی جوانان، انحراف های اجتماعی، فرار از خانه، اعتیاد، الکلیسم، ‌خودکشی و مانند این ها جلوه هایی از پرخاشگری پنهان هستند که متأسفانه در جامعه ایران نیز رو به فزونی است (منطقی، ۱۳۸۳). از آن جایی که موقعیت های بیرونی بیش تر از گرایش های ذاتی در شیوع پرخاشگری نقش دارند، بنابراین در خصوص احتمال پیشگیری از این رفتار شاید بتوان گفت که نظریه سائق خوش بینانه تر از نظریه غریزه است(صادقی، و مشکبید حقیقی، ۱۳۸۵).
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
۳۰-۲-نظریه روانشناسان در مورد پرخاشگری
۱-۳۰-۲-نظریه فروید
فروید غریزه زندگی و غریزه مرگ را مطرح می کند . به نظر وی رفتارهای انسان همگی از تعامل پیچیده ی این دو غریزه و تنش مداوم بین آنها ناشی می شود و اگر غریزه مرگ مهار نشود ، به خود ویرانگری سریع منجر می شود . او معتقد است با بهره گرفتن از مکانیزم جابجایی انرژی ، غریزه مرگ متوجه خارج می شود و پایه ای برای پرخاشگری را در مقابل دیگران به وجود می آورد.(پور افکاری ، ۱۳۷۹).
۲-۳۰-۲نظریه لورنز
وی معتقد است :پرخاشگری که موجب آسیب رساندن به دیگران می گردد، ناشی از غریزه جنگیدن است و انرژی مربوط به این غریزه ، خود به خود تولید می شود و با بالا رفتن میزان انرژی انباشته شده ، احتمال پرخاشگری نیز افزایش می یابد . .(پور افکاری ، ۱۳۷۹).
۳۱-۲-پیشینه تحقیقات
۱-۳۱-۲-تحقیقات داخلی
۱)محمدرضا مرادی ، مصطفی دهقانی ،عباسعلی تقی پور جوان ،سالار فرامرزی( ۱۳۹۲) ، مقایسه ی سبکهای دلبستگی و شیوه های فرزندپروری مادران دانش آموزان عادی ودانش آموزان با اختلال یادگیری؛

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

احساس وفاداری به گروه، نه سازمان

عدم مشارکت گروه ها در تصمیم گیری سازمان

تشکیل باندهای مخرب به منظور توجیه مخفی کاری و حمایت از یکدیگر در جهت نقض قانون و عدم رعایت اخلاقیات در سازمان (سنجر سلاجقه، ۱۳۸۹، ص ۷۱).
ج) اثرات و پیامدهای سازمانی

عدم مسئولیت پذیری و و پاسخگویی به نیازهای جامعه

انعکاس تصویر ذهنی نامطلوب از سازمان در جامعه

کاهش اثر بخشی، کارآیی و بهره وری سازمان

کاهش عمر مفید سازمان

تضعیف نظام شایسته سالاریدر سازمان و افزایش روند ریزش نیروی انسانی متخصص(ابطحی،۱۳۸۶،ص ۲۶).

امروزه به نظر می رسد اخلاق و فرهنگ کار در جامعه ما با توجه به ضعف آن در محیط های کاری به یک بحران اجتماعی تبدیل شده است. در عصر حاضر ضررها و آسیب هایی که به دلیل بی توجهی به خلقیات نیروی کار بر انگیزش، بهره وری و کیفیت خدمات وارد آمده است ایجاب می کند که به کارگیری قواعد و مقررات مدیریت و متناسب کردن آن با خلقیات انسان در هدایت او مطرح شود اگر چه جامعه ما جامعه ای مذهبی با اعتقادات قوی می باشد و اخلاق در مفهوم سنتی سابقه دیرین به ویژه در فرهنگ و تمدن اسلامی ما دارد اما هیچگاه به آن به عنوان یک ضرورت اجتماعی مهم نگریسته نشده است لذا انجام تحقیق در این خصوص می تواند از نظر عملی دارای ارزش و اهمیت ویژه ای بوده و نتایج حاصل از آن مورد استفاده مدیران و محققین مدیریت و رفتار سازمانی قرار گیرد (سنجر سلاجقه، ۱۳۸۹، ص ۷۱).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۲-۱-۱۰ ارزش های اخلاقی سازمان
رعایت اخلاق و حفظ ارزش های اخلاقی به صورت یکی از مهمترین پدیده ها درآمده است که در بیشتر سازمان ها مورد توجه قرار می گیرد. اصول اخلاقی به صورت بخشی از سیاست های رسمی و فرهنگ های غیر رسمی سازمان در آمده است. اخلاق یعنی رعایت اصول معنوی و ارزش هایی که بر رفتار شخص یا گروه حاکم است، مبنی بر این که درست چیست و نادرست کدام است. ارزش های اخلاقی تعیین کننده استانداردهایی هستند مبنی بر این که از نظر رفتار و تصمیم گیری، چه چیز خوب یا بد است. اخلاق چیزی است که با رفتارهای ناشی از قانون متفاوت است. رفتار قانونی ریشه در مجموعه ای از اصول و مقرراتی دارد که نوع عمل افراد را مشخصمی کند، عموما مورد قبول جامعه هستند، لازم الاجرا بوده و در دادگاه ها نیز اعمال می گردند. رعایت اصول اخلاقی به سادگی به معنی رعایت قوانین و مقررات نیست. بسیاری از رفتارها جنبه قانونی پیدا نکرده اند، مدیران در زمینه پیدایش هنجارها و ارزش ها باید حساسیت بیشتری از خود نشان دهند. اصول اخلاقی در مدیریت همان اصولی است که به هنگام تصمیم گیری و رفتار (در رابطه با درست یا نادرست بودن آن ها)، از نظر اخلاقی مدیران را هدایت و راهنمایی می کند. موضوع مسئولیت اجتماعی در گستره همین مطلب قرار می گیرد و به تعهدات مدیران مربوط می شود، یعنی به هنگام تصمیم گیری و اقدام، سازمان باید به گونه ای عمل نماید که به خیر و صلاح جامعه و خودش باشد (دفت، ترجمه پارسائیان و اعرابی، ۱۳۷۴، ص ۶۴۸).
۲-۱-۱۱ تعاریف و مفاهیم تعهد سازمانی
بکر: تعهد، تمایل به انجام مستمر مجموعه فعالیت هایی است که به خاطر ذخیره شدن اندوخته ها و سرمایه گذاری هایی پیشین بوده که با ترک سازمان ، این اندوخته ها از بین می رود (انصاری، کلجاهی ،۸۹، ص ۳۸).
مودی، پورتر و استیرز: تعهد را عبارت از تعیین هویت شدن با یک سازمان می دانند که شامل یک باور قوی در پذیرش اهداف و ارزش های یک سازمان، میل به صرف تلاش قابل ملاحظه برای سازمان و آرزوی شدید برای ماندن در سازمان است. (انصاری و کلجاهی، ۱۳۸۹، ص ۳۸).
براون، گرین بری و سامرز در ۱۹۹۵، تعهد سازمانی را به عنوان تمایل کارمند به سازمان، تعیین هویت با آن و میزان چالش وی در سازمان مانند روابط کاری، ارتقاء شغلی ، بازنشستگی و اهداف و ارزش های سازمانی مورد بررسی قرار دادند (صفری و ابراهیمی، ۱۳۸۸، ص ۹۷).
استرون(۱۳۷۷): تعهد سازمانی عبارت از نگرش مثبت یا منفی افراد نسبت به کل سازمانی (نه شغل) است که در آن مشغول به کار هستند. در تعهد سازمانی شخص نسبت به سازمان احساس وفاداری قوی دارد و از طریق آن سازمان، خود را مورد شناسایی قرار می دهد (صفری و ابراهیمی، ۱۳۸۸، ص ۹۷).
فرنچ(۱۳۷۱): تعهد عبارتست از وفاداری و حالتی که فرد بر اساس آن احساس مثبت و قاطعی نسبت به چیزی دارد (صمدی و مهدوی خو، ۱۳۸۸، ص ۳۶).
شهید مطهری درباره تعهد چنین می گوید: تعهد به معنی پایبندی به اصول و فلسفه یا قراردادهایی است که انسان به آنها معتقد است و پایدار به آنها می باشد (صمدی و مهدوی خو، ۱۳۸۸، ص ۳۶).
بوکانان تعهد را چنین تعریف می کند: تعهد نوعی وابستگی عاطفی و تعصب آمیز به ارزشها و اهداف یک سازمان است. وابستگی نسبت به نقش فرد در رابطه با ارزشها و اهداف سازمان، به خاطر خود (صمدی و مهدوی خو، ۱۳۸۸، ص ۳۶).
۲-۱-۱۲ انواع تعهد
براساس تحقیق و بررسی و مطالعات (مک کنزی و کمپانی) که یک موسسه مشاوره مدیریت مورد احترام در جهان است، مدلی بسیار مفید در زمینه ممتاز بودن در مدیریت به وجود آمده است که آن را (مدل پنج تعهد کلیدی) نام نهاده اند. که عبارت اند از: ۱- تعهد نسبت به مشتری۲- تعهد نسبت به سازمان ۳- تعهد نسبت به خود۴- تعهد نسبت به افراد ۵- تعهد نسبت به وظیفه (تکلیف). به طور خلاصه، این تعهدات نام برده شده هستند که با هم چارچوب اصلی رسیدن به مدیریت موفق را در بلند مدت تشکیل می دهند و حلقه اتصال میان هر یک از این تعهدات (مدیر) خواهد بود. در صورتی که این پنج تعهد به طور مستمر انجام گیرند کلید موثر مدیریت خواهد شد (اسماعیلی ،۱۳۸۰، ص ۲۸).
۲-۱-۱۳ مدل های تعهد سازمانی
۱) مدل اریلی و چتمن[۲]:
اریلی و چتمن (۱۹۸۶) الگوی چند بعدی خود را مبنی بر این فرض بنا نهادند که تعهد، نگرشی را به سازمان ارائه کرده و مکانیسم هایی دارد که از طریق آنها می تواند نگرش در سازمان شکل بگیرد. بنابراین پیوند فرد و سازمان می تواند سه شکل متابعت، همانند سازی و درونی کردن را به خود بگیرد.
متابعت زمانی اتفاق می افتد که نگرش ها و رفتارها ی هم سو با آنها به منظور کسب پاداشهای خاص اتخاذ می شوند. همانند سازی زمانی اتفاق می افتد که فرد نفوذ را به خاطر ایجاد یا حفظ رابطه ارضا کننده می پذیرد. سرانجام درونی کردن، رفتاری که ارزش ها و یا اهداف نشأت گرفته را منعکس می کند که با ارزشها یا اهداف سازمان منطبق است (خوشنود،۱۳۹۰، ص ۴۱).
۲) مدل مایر و شورمن[۳]:
از نگاه این دو تعهد سازمانی دو بعد دارد: تعهد مستمر به معنای میل ماندن در سازمان، و تعهد ارزشی به معنای تلاش مضاعف برای سازمان در واقع در این مدل تعهد مستمر مرتبط با تصمیم ماندن یا ترک سازمان است، در صورتی که تعهد ارزشی مرتبط با تلاش مضاعف در جهت حصول به اهداف سازمانی است. در حالی که در مدل آلن و می یر این هر سه جزء تعهد مبنی بر ادامه ماندن در سازمان و یا ترک آن می باشد (بهروان و سعیدی، ۱۳۸۸، ص ۵۴).
۳) مدل جانبی بکر[۴]:
اولین نظریه معاصر در تعهد سازمانی توسط اچ اس بیکر در سال ۱۹۶۰ تحت عنوان نظریه مزیتهای جانبی مطرح شد و معتقد است که فرد به دلیل از دست دادن یکسری مزایا و امتیازاتی که در صورت ترک سازمان با آن مواجه می شود به سازمان وابستگی پیدا کرده و به آن متعهد خواهد شد.
دلیل نامگذاری این تئوری بدین نام به خاطر کوشش در تبیین فرایندهائی است که کارمندان سعی می کنند بواسطه آن خودشان را به سازمان (از طریق سرمایه گذاری در زمان، کوشش و پاداش) پیوند دهند. او بیان می کند فرد در طول زمان فعالیتش در سازمان مزایا و امتیازات خاصی از قبیل: برخورداری از مزایای طرحهای مستمر (حقوق بازنشستگی)، ارشدیت، تجارت شغلی را به دست آورده است که این امتیازات ترک نمودن سازمان محل کارش را برایش مشکل کرده و او را به سازمان متعهد می کند (بهروان و سعیدی، ۱۳۸۸).
۴) مدل آنجل و پری[۵]:
آنجل و پری بر پایه نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل پرسشنامه تعهد سازمانی پوتر و همکارانش، بین تعهد ارزشی و تعهد به ماندن، تمایز قائل شدند. اگر چه این پرسشنامه یک بعدی در نظر گرفته شده است، تحلیل آنجل و پری دو عامل اساسی پرسشنامه را آشکار کرد.
یک عامل به وسیله پرسش هایی مشخص می شود که تعهد به ماندن را ارزیابی می کند و دیگری به وسیله پرسش هایی که تعهد ارزشی (حمایت از اهداف سازمان) را اندازه گیری می کنند، مشخص می گردد. تعهد ارزشی آنجل و پری گرایش مثبتی را به سازمان نشان می دهد. این نوع تعهد اشاره به تعهد عاطفی و روانی دارد. تعهد به ماندن آنجل و پری اشاره به اهمیت تعاملات پاداش ها – مشارکت ها تفکیک ناپذیر در یک مبادله اقتصادی دارد. این نوع تعهد اشاره به تعهد حسابگرانه مبتنی بر مبادله و تعهد مستمر داد (فرهنگی و حسین زاده، ۱۳۸۴، ص ۹۶).
عکس مرتبط با اقتصاد
۵) مدل پنلی و گولد[۶]:
پنلی و گولدیک چارچوب چند بعدی را ارائه کردند. آنها بین سه شکل از تعهد با عناوین اخلاقی، حسابگرانه و بیگانگی تمایز قائل شدند. تعریف تعهد اخلاقی به طور نزدیکی با تعریف تعهد عاطفی می یر و آلن و تعهد ارزشی آنجل و پری و مایر و شورمن یکسان است (کیخسروی، ۱۳۹۰، ص ۴).
۶) مدل می یر و آلن[۷]: می یر و آلن مدل سه بعدیشان را مبتنی بر مشاهده شباهتها و تفاوتهایی که در مفاهیم تک بعدی تعهد سازمانی وجود داشت، ایجاد کردند. بحث کلی آنها این بود که تعهد فرد را با سازمان پیوند می دهد و بنابراین، این پیوند احتمال ترک شغل را کاهش خواهد داد. آنها بین سه نوع تعهد تمایز قائل می شوند (صمدی و مهدوی خو، ۱۳۸۸):
تعهد عاطفی: اشاره به وابستگی احساسی فرد به سازمان دارد.
تعهد مستمر: مربوط به تمایل به باقی ماندن در سازمان به خاطر هزینه های ترک سازمان یا پاداش های ناشی از ماندن در سازمان می شود.
تعهد هنجاری: احساس تکلیف به باقی ماندن به عنوان یک عضو سازمان را منعکس می کند. آشکارا، بین روشی که پورتر بنابر آن تعهد را مفهوم سازی کرده و کارهای بعدی اریلی و چتمن و می یر و آلن همپوشی وجود دارد (صمدی و مهدوی خو، ۱۳۸۸).
تعهد عاطفی
تعهد رفتاری
تجربیات کاری احساس آرامش
ویژگی های ساختاری
ویژگی های شغلی
ویژگی های فردی
ترک خدمت
تعهد مستمر
اندوخته های رفتاری
فرصتهای شغلی
رفتارهای شغلی عملکردغیبت رفتارهای مبنی بر تابعیت سازمانی
تعهد هنجاری
پاداشها
سرمایه گذاری های سازمانی
اثرپذیری اجتماعی ،خانوادگی،فرهنگی، سازمانی
نمودار(۲-۲). الگو سه بخشی تعهد سازمانی آلن و می یر(ماهنامه پلیس)
۲-۱-۱۴ دو دیدگاه کلی درمورد تعهد سازمانی
در سال های اخیر مطالعات زیادی درباره مفهوم تعهد سازمانی صورت گرفته است که از آن جمله می توان به بررسی های ریچرز (۱۹۸۵) در زمینه ادبیات پژوهش اشاره کرد پژوهش های وی نشان می دهد، تعهد سازمانی در بازده پژوهش به عنوان متغیر مستقل و در بیش از بیست پژوهش، به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده است. اما صرفنظر از اینگونه پژوهش ها باید اذعان کرد مفهوم تعهد و نحوه سنجش آن هنوز هم بطور کامل شناخته نشده است.
دو دیدگاهی که امروز در تعهد سازمانی مطرح است، عبارت است از:
الف) دیدگاه نگرشی: که تهعد را به عنوان امری عاطفی یا نگرشی می داند معتقد است تداوم کار افراد در جهت تعقیب اهداف سازمان، از آن روست که آنها از طریق سازمان، هویت می یابند. این دیدگاه نوعا با مقیاس پرتر، عملیاتی و قابل محاسبه شده است.
ب) دیدگاه رفتاری: که از دریچه کاملا متفاوتی به تعهد سازمانی می نگرد و تعهد را بیشتر امری رفتاری در نظر می گیرد تا نگرشی. بر طبق این دیدگاه که ناشی از نظرات بیکر است، افراد به خاطر جلب منافعی چون برخورداری از حقوق و مزایا و ارتقاء شغلی، به سازمان وابسته می شوند. نه به علت داشتن احساسات و عواطف مطلوب به آن دیدگاه تعهد رفتاری معمولا با مقیاس تریس عملیاتی می شود (خاکی، ۱۳۸۵، ص ۸).
۲-۱-۱۵ عوامل موثر بر تعهد سازمانی
عوامل بیشماری موجب تعهد و پایبندی در فرد می شود. به نظر ریچارد استیرز تعهد و پایبندی را می توان هم ناشی از عوامل شخصی مانند سن و سابقه خدمت در سازمان دانست و هم ناشی از ویژگی های سازمانی مانند آزادی کارکنان در تصمیم گیری و احساس امنیت شغلی (مورهد، ۱۳۸۴، ص ۲۰۵).
ماتیو و زاجاک با تجزیه و تحلیل یافته های بیش از دویست تحقیق مقدمات ایجاد تعهد را به پنج دسته تقسیم کرده اند: ۱- ویژگی های شخصی موثر بر تعهد سازمانی ۲- خصوصیات شغلی و تعهد سازمانی ۳-تأثیر روابط گروهی و رابطه با رهبر بر تعهد سازمانی ۴- ویژگیهای سازمان و تعهد سازمانی ۵- وضعیت نقش و تعهد سازمانی (اسماعیلی،۱۳۸۰، ص ۲۸).
بارون و گرینبرگ عوامل موثر بر تعهد سازمانی را به چهار منبع تقسیم کرده اند که عبارتند از ۱- خود شغل ۲- فرصت های استخدامی دیگر ۳- خصوصیات فردی ۴- محیط کار. کری و همکاران در سال ۱۹۸۶ مطالعه ای انجام دادند و چهارده متغیر اثر گذار بر تعهد سازمانی را در سه دسته طبقه بندی کرده اند: دسته اول متغیرهای مربوط به ادراک افراد از ساختار سازمانی، دسته دوم متغیرهایی که مربوط به ویژگی های فردی می باشند و دسته سوم شامل متغیرهای مربوط به ویژگی های محیطی می باشند.
۲-۱-۱۶ راهکارهایی برای افزایش تعهد سازمانی
تعهد سازمانی به عنوان یک مقوله مهم باید در سازمان ها گسترش یافته و به آن بیشتر توجه شود. تعدادی از راهکارهای مهم برای ارتقا تعهد سازمان ها عبارت اند از:

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

فصل اول
کلیات تحقیق
مقدمه:
رشد جمعیت، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، به همراه فقر غذایی در بخشهایی از جهان موجب شده است که موضوع دسترسی کافی به غذا همچنان در دستور کار سیاستگذاران اقتصادی-اجتماعی باقی بماند. از منظر برنامه ریزی و توسعه، غذا به عنوان کالای اقتصادی وهم به عنوان یکی از محصولات اصلی توسعه اقتصادی، نقشی اساسی در تأمین استقلال کشور، تأمین سلامت جامعه و افزایش کارایی نیروی انسانی دارد (زهری، ۱۳۷۰).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
بررسیهای انجام شده نشان میدهد که غذای اکثر مردم جهان (به خصوص کشورهای در حال توسعه) دچار کمبود پروتئین میباشد و از آنجا که پروتئین به خصوص پروتئین حیوانی، نقش اساسی در تغذیه بشر دارد، کیفیت و میزان آن باید به حد مطلوب برسد (نیکوگفتار، ۱۳۸۲).
گوشت مرغ در سالهای اخیر به طور وسیعی جهت تغذیه انسان و تأمین پروتئین مورد نیاز به کار رفته است. پرورش مرغ گوشتی به دلیل رشد سریع، سهولت تغذیه، استفاده از فضای بسته، تراکم و ضریب تبدیل پایین نسبت به سایر محصولات پروتئینی همچنین دارا بودن مواد مورد نیاز بدن انسان از مزایای خاصی برخوردار است؛ ولی به دلیل رعایت نشدن اصول صحیح مدیریتی و استانداردهای فنی در تولید و پرورش مرغ، خسارات قابل توجهی دروهله اول به تولیدکنندگان و سپس به جامعه و اقتصاد ملی وارد شده است (دشتی و یزدان، ۱۳۷۵).
عکس مرتبط با اقتصاد
تبیین موضوع تحقیق:
بررسی اقتصادی هر موضوعی یعنی کنکاش در با صرفه بودن آن موضوع است برای با صرفه بودن هر فعالیتی باید محورهایی مد نظر باشد که شاید در موضوعات مختلف تعاریف تغییر کند بررسی اقتصاد تولید در صنعت مرغداری یعنی آیا تولید در صنعت مرغداری به صرفه است و اگر نیست چه کار باید کرد که به صرفه باشد و اگر به صرفه است چه عواملی می تواند موجب رونق بیشتر در این بخش شود که در آن صورت اشتغال سلامت اجتماعی، رفاه اجتماعی و توسعه پایدار فراهم خواهد شد. از نظر سازمانی نحوه حمایت سازمان جهاد کشاورزی از این صنعت از جوجه یک روزه واحدهای گوشتی می تواند در افزایش بهره وری صنعت مرغداری( گوشتی) موثر واقع گردد.
مهمترین هدف از انجام این تحقیق بررسی راهکاریهایی است که در افزایش تولید وافزایش سود جهت ایجاد انگیزه در واحد های مرغداری موثر واقع می گردد و کشور از نظر تولید مواد پروتئینی و گوشتی به خود کفایی می رسد.سیاست خود کفایی و استقلال اقتصادی کشور بعنوان اقدامی موثر و پایدار در جهت رفع نارسایی ها و رویکردی مجدد به سیستم برای ارتقاء و کارآیی فعالیت هاست بدلیل اثرات مهمی که بر ساختار اقتصادی و اجتماعی و سیاسی کشورها بر جای می گذارد اثرات قابل توجهی را بر گروه های مختلف جامعه خواهد داشت. بنابراین مجموعه دلایل و عواملی که موجب شده است تا محقق دست به انجام این تحقیق بزند و موضوع افزایش بهره وری در صنعت مرغداری را انتخاب نماید بقرار زیر است.
شرایط حساس اقتصادی کشور، تنظیم برنامه های پنج ساله توسعه اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و اجرای سیاستهای خود کفایی و اشتغالزایی از یک سو و عدم انجام مطالعات جامع و دقیق و همچنین علاقمندی لازم در زمینه های اقتصادی و تولیدی پژوهشگر را بر آن داشت تا به بررسی راهکارهایی بپردازد تا بتواند در افزایش تولید و بهره وری و اشتغال زایی مفید واقع گردد و نتایج حاصل از این فرایند را کنکاش نماید.
برای تحقیق بررسی و شناسایی راهکار ها جهت افزایش تولید، بهره وری، سود و اشتغالزایی و تجزیه و تحلیل عوامل موثر بر علاقمندی لازم در زمینه استقلال اقتصادی و خود کفایی انگیزه لازم را برای انجام این تحقیق فراهم نموده است.
سوالات تحقیق:
۱- آیا توجه به نژادهای اصلاح شده در مرغ مادر منجر به تولید مرغ گوشتی با کیفیت بهتر و در نتیجه افزایش تولید می شود.
۲-آیا توجه به ترکیبات غذایی و غذاهای آماده منجر به افزایش تولید می شود.
۳-آیا توجه به عوامل انسانی ( کارگران ماهر و نیمه ماهر) منجر به افزایش تولید می شود.
۴-آیا توجه به آب و هوای خاص( شرایط جوی) منجر به افزایش تولید می شود.
۵-آیا ساماندهی بازار عرضه و تقاضا موجب افزایش تولید، می شود.
۶-آیا تولید در مناطقی که به بازار مصرف بزرگ نزدیک باشد ارزش اقتصادی بیشتری دارد.
ضرورت و اهمیت موضوع تحقیق:
یکی از روش های افزایش تولید، افزایش بهره وری نهادهها با کمک فناوری موجود است. با توجه به اینکه یکی از خصوصیات مشترک کشورهای در حال توسعه پایین بودن بهره وری عوامل تولیدوفناوری مورد استفاده در واحدهای تولیدی است، توجه هر چه بیشتر به مرغداری ها جهت نیل به توسعه اقتصادی ضروری است (ابطحی و کاظمی، ۱۳۷۹). به همین دلیل، انجام پژوهشهای اقتصادی در زمینه تحلیل و تعیین بهره وری عوامل و تخصیص بهینه آنها در زیربخشهای مختلف کشاورزی از جمله واحدهای پرورش طیور ضروری به نظر میرسد. لذا از آنجا که شرایط محلی و موقعیت جغرافیایی هر منطقه متفاوت است، بنابراین تحقیقات منطقهای و توصیه های محلی مهمترین عامل برای افزایش تولید و رفع مشکلات مرغداران منطقه است.
در ایران نیز در سالهای اخیر توجه قابل ملاحظهای به بهره وری شده است که میتوان به مطالعات دشتی و یزدانی (۱۳۷۵) در تحلیل بهره وری و تخصیص بهینه عوامل تولید در صنعت طیور ایران، نیک نسب (۱۳۷۷) در بررسی بهره وری و تخصیص بهینه عوامل تولید مرغ گوشتی شهرستان ساوجبلاغ، میرائی کوتنائی و مجاوریان (۱۳۸۱) در بررسی و تحلیل رشد بهره وری محصولات راهبردی بخش کشا ورزی ایران، نیکوگفتار ظریف (۱۳۸۲) در بررسی عوامل مرتبط با ارتقای بهره وری در صنایع روستایی وزارت جهاد کشاورزی استان تهران اشاره نمود.
اهداف تحقیق:
تحقیق حاضر تلاشی است در جهت مشخص نمودن برخی از زوایای بسیار مهم پدیده عملکرد اقتصادی که از جایگاه ویژه ای برخوردار است و اهدافی به تفکیک عام و خاص به شرح زیر را تعقیب می کند.
اهداف عام: مطالعات نظری پیرامون بهبود کیفیت و افزایش تولید به منظور شناسایی عوامل موثر بر صنعت مرغداری ،دستیابی به اطلاعات لازم در جهت حل مساله ومشکلات موجود در محدوده صنعت مرغداری .
اهداف خاص:تعیین و شناسایی عوامل موثر فردی در بهبود کیفیت و افزایش تولید صنعت مرغداری، تعیین و شناسایی عوامل موثر سازمانی در بهره وری صنعت مرغداری شهرستان آمل و ارائه پیشنهادات و توصیه های لازم برای بهبود کیفیت و افزایش تولید در صنعت مرغداری شهرستان آمل.
فرضیات تحقیق:

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

بین بازار نهاده های تولید مرتبط این صنعت و بهبود کیفیت و افزایش تولید رابطه معناداری وجود دارد.

بین ایجاد شرکت های تعاونی با کارکرد تهیه مواد اولیه و بهبود کیفیت و افزایش تولید رابطه معناداری وجود دارد.

بین میزان علاقه و مشارکت مرغداران و بهبود کیفیت و افزایش تولید رابطه معناداری وجود دارد.

بین ساماندهی بازار وتقاضای گوشت مرغ و رونق این صنعت رابطه معناداری وجود دارد.

شناسایی دقیق زیر ساخت ها می تواند در بهبود کیفیت و افزایش تولید در صنعت مرغداری موثر واقع گردد.

بین بالا بردن انگیزه و رضایتمندی و مهارت کارگران شاغل در واحدهای مرغداری گوشتی و بهبود کیفیت و افزایش تولید رابطه معناداری وجود دارد.

بین حضور دولت در مراحل مختلف سیاستگذاری مرتبط با صنعت مرغداری و بهبود کیفیت و افزایش تولید در این صنعت رابطه معناداری وجود دارد.

قلمرو تحقیق:
الف) قلمرو موضوعی
در این تحقیق به بررسی موضوعات مختلف مرتبط با عملکرد اقتصادی (بهبود کیفیت و افزایش تولید) در صنعت مرغداری از دیدگاه کارشناسان و مدیران مرتبط با صنعت مرغداری مورد بررسی قرار می گیرد.
ب) قلمرو مکانی
جامعه آماری این پژوهش کلیه مرغداران و مدیران مرتبط با مرغداری شهرستان آمل ،منطقه لاریجان می باشد.
روش تحقیق:
روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و بر اساس بررسی اطلاعات و آمار حاصل از پرسشنامه خواهد بود.
روش های جمع آوری اطلاعات :
۱- روش کتابخانه ای ( فیش برداری ) ، استفاده از کتب ، منابع داخلی و خارجی ، نظرات و تجربیات کارشناسان و مدیران و جستجوی اینترنتی.
۲- استفاده از طراحی و تدوین پرسشنامه خود ساخته توسط محقق.
جامعه آماری :
جامعه آماری مورد بررسی ، کارشناسان و مدیران و صاحب نظران بخش اقتصادی در صنعت مرغداری که تعداد نمونه ۵۰ نفر در نظر گرفته شده است .
تعریف واژه ها و اصطلاحات :
۱-تعریف تولید:
تولید عبارت از یک جریان یا پروسه[۱] است. تولید عمل تبدیل نهاده‌های تولید به کالاها و خدماتی است که برای مصرف یا سرمایه‌گذاری مورد نیاز است.
به عبارت دیگر تولید به جریانی اطلاق می‌شود که عوامل تولید[۲] یا نهاده‌ها[۳] به کالاهای دیگر به نام محصولات[۴] یا ستاده‌ها[۵] تبدیل می‌شوند. به تعبیر کلی تر به هر فعالیتی که باعث ایجاد مطلوبیت[۶] در زمان حال یا آینده شود، تولید گفته می‌شود. بنابراین عمل تبدیل نهاده‌هایی مثل زمین، کود، سرمایه و آب به محصولاتی مثل گندم یا جو را تولید گویند.

۲- بهبود کیفیت

بکارگیری عوامل تأثیر گذار در تولید جهت رسیدن به استانداردهای بالاتررا بهبود کیفیت گویند.

افزایش تولید:

افزایش تولید بدین معناست که تغییرات مثبت کمی در تولید به طوری که ظرفیت های خالی تولید از بین رفته و همه عناصر با بالاترین کارآیی خود در پروسه تولید دخیل باشند.
فصل دوم
ادبیات پژوهش و پیشینه تحقیق
۲-۱- تاریخچه مرغداری جدید در ایران[۷]
تا چند دهه پیش ، پرورش طیور در ایران بصورت کاملاً روستایی و اولیه صورت می گرفت، بدین ترتیب که هر خانواده روستایی، تعداد معدودی مرغ و خروس و سایر طیور اهلی از قبیل اردک و غاز و ندرتاً بوقلمون را برای مصرف خود، نگاهداری می نمود . اغلب منظور اصلی از نگاهداری این تعداد معدود طیور بومی نیز تهیه تخم مرغ مصرفی خانواده بوده و کمتر پرورش از نظر گوشت مرغ مورد توجه قرار می گرفت ، فقط نیمچه خروس های اضافی و یا مرغهای مسن و پیر را که از تخم رفته بودند ، به عنوان گوشت در جشن ها و عزاداریها به مصرف می رساندند .
در شهرها مصرف گوشت طیور بسیار پایین بوده و از مازاد تولید در روستاها تامین می گردید و از این گوشت ماکول فقط در خانه اغنیاء و متمکنین و آنهم بعنوان غذای مخصوص مهمانی ها یا بیماران ، استفاده می شد ، از این رو گوشت طیور نقش قابل توجهی در غذای روزمره مردم نداشت . بعلاوه از نظر پرورش اقتصادی و اصلاح نژاد و تشخیص مرغهای بومی نیز هیچگونه اقدامی صورت نمی گرفت ، حال آنکه در کشورهای دیگر ، از دهها سال پیش به پرورش طیور تجارتی و علمی پرداخته و قسمتی از مصرف پروتئین حیوانی آنها را تولیدات طیور تشکیل می داده است . به عنوان مثال از سال ۱۸۷۳ یعنی بیش از یک قرن قبل ، در آمریکا برای شناسایی و تولید نژادهای اصیل و تجارتی مرغ ، اتحادیه پرورش طیور آمریکا[۸] تشکیل گردید و مقارن با آن ، نژادهای اقتصادی مانند پلیموت روک ، ویندوت وردایلندرد شکل گرفت .
سالنمای فعالیتهای مرغداری جدید در ایران را به قرار زیر می توان خلاصه نمود:
۱-اولین گام در مورد توسعه مرغداری و دامپروری جدید در سال ۱۳۰۹ با تاسیس بنگاه دامپروری کشور برداشته شد. هدف از تاسیس این بنگاه، ترویج دامپروری و مرغداری بصورت صحیح و تجارتی در کشور بوده است. به این منظور در ابتدا سه اصل مطالعاتی مورد توجه قرار گرفت.
الف-بررسی و تحقیق و تکثیر نژادهای بومی و طیور در ایران.
ب-بررسی و تحقیق و توسعه نژادهای اصیل دام و طیور خارجی در ایران.
ج-تولید دورگ گیری و اختلاط نژادهای اصیل خارجی و بومی با توجه به شرایط جغرافیایی و آب هوایی ایران جهت بالا بردن تولیدات دامی کشور.
۲-در سال ۱۳۱۴ – موسسه دامپروری حیدرآباد در کرج تشکیل گردید و در مورد دامهای بومی و اصیل خارجی فعالیت خود را آغاز کرد که بعداٌ نیز تعدادی موسسات مشابه در نقاط مختلف ایران مانند خراسان و فارس و مازندران تاسیس شد.
۳-در سال ۱۳۱۶- تعدادی دام اصیل از خارج با زحمات فراوان وارد ایران گردید و به موسسات دامپروری دولتی منتقل و نگاهداری گردید. در شروع کار، به علت عدم وجود متخصصین داخلی، از متخصصین خارجی بخصوص فرانسویها استفاده گردید، ولی به مرور بازگشت دانشجویان اعزامی کشور، از متخصصین ایرانی استفاده شد.
۴- در سال ۱۳۲۰- تعدادی تخم مرغ جوجه کشی از نژادهای اصیل اروپایی و آسیایی و همچنین تعداد معدودی جوجه یک روزه از کشور های خارج وارد ایران گردیدو همچنین تعدادی معدودی ماشین جوجه کشی دستی و نفتی مورد استفاده قرار گرفت و به موازات آن، مطالعاتی نیز در مورد نژادهای بومی مرغ در ایران، از جمله نژاد مرندی در حیدرآباد کرج بعمل آمد، ولی متاسفانه به علت نداشتن برنامه و عدم وجود متخصصین و کارشناسان لازم و عدم علاقه مردم، این فعالیت ها با موفقیت چندانی روبرو نگردید.
با شروع جنگ بین المللی دوم و اشغال ایران توسط نیروهای خارجی، فعالیتهای جزئی انجام شده متوقف گردید، به طوری که تا سال ۱۳۳۳ عملاً هیچگونه فعالیت چشمگیری در مورد طیور از سوی تشکیلات دولتی و خصوصی انجام نگرفت و مرغداری همچنان بطور سنتی در سطح روستاها و شهرها انجام می گرفت، بدون اینکه نقش مهمی در تغذیه مردم و اقتصاد روستایی داشته باشد.
۵-در سال ۱۳۳۳- سازمان دامپروری کشور به کمک اصل چهار ترومن و کمک های فنی آمریکا، تعداد ۶۰۰۰۰ جوجه از نژادهای اصیل خارجی مانند نیو همشایر، ردایلندرد و پلیموت روک وارد ایران نمود. این جوجه ها بعداً توسط وزارت کشاورزی در بین روستاییان اطراف شهرها پخش شد. مقارن با این عمل، در اثر بروز بیماری نیوکاسل که برای اولین بار در ایران ظاهر شده بود، تلفات سنگینی بین جوجه های مزبور و همچنین گله های بومی وارد آمد و این امر، لطمه شدیدی به مرغداری بومی ایران و همچنین استقبال کشاورزان از نژادهای اصیل خارجی وارد ساخت. ( متاسفانه از آن به بعد، بیماری نیوکاسل بطور وسیعی در ایران اشاعه یافت و سالیانه میلیاردها ریال ضرر و زیان به مرغداری ایران وارد شد).
۶-در سال ۱۳۳۴ – خوشبختانه کارشناسان مؤسسه رازی موفق به ساختن واکسن مؤثر بر علیه نیوکاسل گردیدند، بطوریکه در سالهای بعد بیماری تا حد قابل توجهی مورد کنترل قرار گرفت و پس از یک توقف چند ساله در امر گسترش مرغداری جدید،در اثر وجود بازار مناسب و تقاضای کافی برای فرآورده های طیور و همچنین وجود تخصص های لازم در داخل کشور تشکیلات دولتی و خصوصی دوباره شروع به فعالیت در این زمینه نمودند.
۷-در سالهای ۱۳۳۹ و ۱۳۴۰ و ۱۳۴۱ – به ترتیب تعدا د ۱۳۲۷۷۲۶ و ۱۱۶۳۲۱ و ۱۸۳۷۱۸۰ عدد جوجه یکروزه که اغلب از نژاد تخمی بودند، توسط بخش خصوصی و دولتی وارد ایران شد، معهذا هنوز تولیدات طیور در شرایط تجارتی بسیار کم بود، به طوری که در سال ۱۳۳۹ نسبت تولید در مرغداریهای تجارنی اطراف شهرها به کل تولید تخم مرغ ۰۱/۱ درصد بوده است.
۸-در سال ۱۳۳۹- با تاسیس موسسه جوجه کشی نارمک متعلق به وزارت کشاورزی، صنعت مرغداری نوپای ایران با ماشینهای جوجه کشی بزرگ و همچنین تشکیلات تجارتی تولید جوجه یک روزه به مقیاس وسیع آشنا گردید، مؤسسه نارمک در تیرماه ۱۳۴۰ با ظرفیت ۲۲۹۶۱۶۰ تخم مرغ مورد بهره برداری قرار گرفت و در سال ۱۳۴۸ ظرفیت آن به ۱۱۸۳۱۰۴۰ تخم مرغ رسانده شد، این امر، موجب تشویق و راهنمایی بخش خصوصی گردید و به مرور، تشکیلات عظیم جوجه کشی و تولید جوجه یک روزه در اطراف شهرهای بزرگ بوجود آمد. تخم مرغ جوجه کشی مورد احتیاج ماشین های مزبور، ابتدا از خارج و از مزارع بزرگ خارجی، تامین می شد، بطوری که در سال ۱۳۴۰ بالغ بر ۱۴۱۰۵۰ و در سال ۱۳۴۱، ۴۶۰۴۷۰ تخم مرغ جوجه کشی از خارج وارد ایران گردید. این تخم مرغ ها به قیمت گزاف از کشورهایی مانند اسرائیل، آمریکا، دانمارک و حتی چین به ایران وارد می شد.
۹-از سال ۱۳۴۲ – وزارت کشاورزی و همچنین بخش خصوصی بجای ورود تخم مرغ جوجه کشی که اغلب مستلزم پرداخت مبالغ زیادی ارز و اشکالات دیگر بود، شروع به تهیه گله های مخصوص تهیه تخم مرغ جوجه کشی[۹] و یا به اصلاح گله های مرغ مادر نمود. این گله ها که از نژادهای اصیل و خالص خارجی خریداری و در ایران پرورش داده می شد و از آنها تخم مرغ جوجه کشی تهیه می گردید. با این طریق به طور قابل ملاحظه ای، مملکت از ورود جوجه های یک روزه و یا تخم مرغ جوجه کشی بی نیاز گردید و کمک فراوانی به گسترش پرورش طیور تجارتی در اطراف شهرهای بزرگ مانند تهران، اصفهان، مشهد و شیراز و غیره نمود. به موازات این فعالیتها، در زمینه های دیگر مانند تهیه کارخانجات مواد غذایی، دارو ها وسایل نگاهداری و غیره نیز پیشرفت چشمگیری حاصل شد.