۵-۱) دکترین بوش اول، دکترین کلینتون و دکترین بوش دوم:
۱-۵-۱) دکترین بوش (بوش اول):
هنگامی که رقیب آمریکا (شوروی)از صحنه بین‏المللی خارج شد جورج بوش رئیس جمهور سابق امریکا و وزیر خارجه‏اش جیمز بیکر دکترین جدید خود را مطرح کردند. دراین زمان یکی از عمده‏ترین اهداف سیاست خارجی امریکا یعنی مبارزه با کمونیسم را از صدر اهداف خاورمیانه‏ای و جهانی خود حذف کردند. در چنین شرایطی امریکا به عنوان تنها قدرت جهانی به فکر تسلط کامل بر جهان افتاد و بوش با مطرح ساختن دکترین خود تحت عنوان “نظم نوین جهانی” در صدد سازماندهی نیروها و امکانات، برای نیل به این هدف برآمد. براین اساس این نظریه در سیاست خارجی امریکا، افزایش پیوند، همکاری و حضور به معنای فراگیر آن، یک اصل تلقی شد. وگسترش همکاری و اتحاد میان اروپا، خاور دور و خاورمیانه اهمیت ویژه‏ای یافت.
(http://www.abshari.blogfa.com)
به این ترتیب درآغاز دهه ۱۹۹۰ برای اینکه امریکا بتواند خود را با نظم نوین بین‏المللی که به معنای اعلام جهان یک قطبی به رهبری ایالات متحده بیان می‏شد، دمساز کند، ضرورت گسترش حوزۀ عمل خود در منطقه استراتژیک خاورمیانه را مورد تاکید قرار داد. به عقیده بوش خاورمیانه نمونه روشنی از منطقه‏ای است که حتی با فروکش کردن تشنجات شرق و غرب در آن، نگرانی‏هایی استراتژیکی امریکا همچنان به قوت خود باقی خواهد ماند. (همان)
در آن هنگام جورج بوش در گزارش امنیت ملی امریکا راجع به اهمیت خلیج فارس، خطاب به کنگره چنین گفت : “اتکای جهان آزاد به عرصه انرژی از منطقه خلیج فارس حیاتی است و روابط ما با بسیاری از کشورهای منطقه همچنان برای منافع امریکا مهم می‏باشد.
شواهد بیانگر آن است که انجام اولین عملیات متحدین به رهبری امریکا علیه عراق که به نام سپر صحرا صورت پذیرفت از دکترین نظم نوین جهانی در سیاست خارجی واشنگتن نشأت گرفته بود. شاهد این مدعا این است که بوش گفت: “جنگ سال ۱۹۹۱ خلیج فارس برای چیزی بیش از یک کشور کوچک (کویت) بود. این جنگ برای اندیشه‏های بزرگ یعنی نظم نوین جهانی بود.” (همان)
۲-۵-۱) دکترین کلینتون:
بیل کلینتون چهل و دومین رئیس جمهور امریکا بود که برای حفظ منافع کاخ سفید طرح خود را این چنین بیان کرد:
سیاست خارجی دولت جدید بر محور دمکراسی استوار است و منافع تجاری امریکا در خاورمیانه، اسرائیل، مصر و عربستان سعودی برای محافظت از منافع امریکا در خاورمیانه و مقابله با خطر تهدید کنندۀ منافع امریکا اعم از رژیم‏های رادیکال مذهبی یا سکولار همکاری می‏کند و بالاخره ترغیب به برقراری صلح واقعی در خاورمیانه در اولویت سیاست خارجی کابینه جدید قرار دارد. (همان)
با این سخنان کلینتون اظهار کردکه:
۱- خاورمیانه در درجه اول کانون خیزش حرکتهای اسلام‏گرا (به تعبیر آنها جنبش‏های رادیکال مذهبی) و در درجه بعد، ناسیونالیستی است که این دوجریان به عنوان عوامل تهدید امریکا فرض شده بود.
۲- اسرائیل به عنوان مرکز ثقل دکترین کلینتنون بایستی از طریق صلح با همسایگان عرب خود، زمینه را برای قراردادهای کنترل تسلیحاتی و همچنین رشد دمکراسی مورد نظر امریکا در سراسر خاورمیانه هموار می‏ساخت.
در این راستا به دلیل اهمیت و موقعیت منحصر به فرد خلیج فارس در خاورمیانه، طرح امنیتی کلینتون در قبال آن، توسط مارتین ایندیک عضو عالی رتبه شورای امنیت ملی امریکا و دستیار کلینتون در امور خاورمیانه تحت عنوان “مهار دوجانبه” بیان شد. محور اصلی این سیاست، انزوای ایران وعراق، ترغیب به صلح میان اعراب و اسرائیل و جلوگیری از دسترسی کشورهای منطقه به تسلیحات هسته‏ای اعلام گردید. گرچه در عمل نابودی و براندازی نظام جمهوری اسلامی از سوی آنها را مورد پیگیری قرار می‏داد.
در نظر دولت کلینتون ایران همطراز با عراق فرض گردید، از آن با اصطلاح بنیادگرا و مخالف واشنگتن و مهم‏تر از آن مخالف سرسخت اسرائیل و تهدید کنندۀ منافع غرب یاد شد. (همان)
در واقع دکترین کلینتون بر دو پایه استوار بود: یکی باز دارندگی ایران و عراق و تلاش برای براندازی نظام جمهوری اسلامی در شرق خاورمیانه و دیگری، به ثمر رساندن مذاکرات صلح اعراب و اسرائیل در غرب خاورمیانه که مورد توجه سران وقت کاخ سفید به عنوان عوامل برقراری ثبات تمامی منطقه تلقی گردید. در این استراتژی مفهوم گذشته ایجاد توازن منطقه‏ای از یک طرف به برقراری بازدارندگی ایران و عراق و از طرف دیگر به بهبود روابط اعراب واسرائیل تبدیل شد. (همان)
۳-۵-۱) دکترین جورج دبلیو بوش(بوش دوم):
دکترین بوش دوم مجموعه‏ای از اصول سیاست خارجی است که برای اولین بار در سخنرانی در اول ژوئن ۲۰۰۲ توسط خودش اظهار شد. این سیاست‏ها که مرحله جدیدی در سیاست آمریکا بود، در سندی با عنوان “استراتژی امنیت ملی جدید آمریکا” در ۲۰ سپتامبر ۲۰۰۲ منتشر شد. دکترین بوش نوعی فاصله گرفتن از سیاست بازدارندگی و کنترل بود که ویژگی سیاست خارجی آمریکا در دوران جنگ سرد و بعد از آن به شمار می‏رفت. (http://www.vista.ir)
حمله به عراق براساس همین دکترین صورت گرفت. محور این دکترین به گفته خود بوش این است که: تفاوتی میان تروریست‏ها و پناه دهندگان آنها وجود ندارد. براساس این دکترین هر کشوری که موضع فعالی علیه تروریسم نداشته باشد، گویی از آن حمایت کرده است و همچون حامی تروریسم با او رفتار می‏شود. بوش در سخنرانی ۲۰ سپتامبر ۲۰۰۱ این موضوع را به صراحت گفت: هر کشوری در هر منطقه‏ای از جهان باید همین حالا تصمیم بگیرد که یا با ماست یا علیه ما. (همان)
جنگ پیشگیرانه و پیش دستانه از دیگر اصول محوری دکترین بوش است. یکجانبه‏گرایی، قدرت نمایی و گسترش دموکراسی به همه مناطق از دیگر محورهای این سیاست است.
ریشه این دکترین را باید در سال‏ها قبل و در نسخه و پیش نویس نهایی راهنمای برنامه ریزی دفاعی نوشته پل وولفوویتز معاون وقت وزارت دفاع آمریکا در سال ۱۹۹۲ جست وجو کرد. وقتی این سند که دکترین وولفوویتز نام گرفته بود به رسانه‏ها درز کرد و جنجالی به پا شد، کاخ سفید دستور بازنویسی آن را داد. در نسخه بازنویسی شده دیگر حرفی از حمله پیشگیرانه یا یکجانبه‏گرایی نبود. (همان)
در ماه‏های بعد از ۱۱ سپتامبر دو مکتب متفاوت فکری در دولت بوش ظهور کرد که هدف هر دو چگونگی روبه رو شدن با تهدید ناشی از کشورهایی چون عراق، ایران و کره شمالی بود. کالین پاول، وزیر خارجه به همراه کاندولیزا رایس، مشاور امنیت ملی و کارشناسان وزارت خارجه خواستار ادامه روند قبلی سیاست خارجی آمریکا بودند. روند مورد حمایت آنها اتخاذ سیاست‏های چندجانبه با مشارکت دیگر بازیگران جهانی در عرصه دیپلماسی بین‏المللی بود. اما در مقابل این‏ها، دیک چنی، معاون رئیس جمهور، دونالد رامسفلد، وزیر دفاع و شماری از سیاستگذاران با نفوذ وزارت دفاع همچون پل وولفوویتز قرار داشتند که از سیاست‏های یکجانبه حمایت می‏کردند. (همان)
دکترین بوش در مقایسه با سیاست خارجی پیشین آمریکا یک تفاوت مهم و قابل توجه داشت و آن حملات پیشگیرانه و پیش دستانه بود. دولت‏های قبلی آمریکا بعد از نزدیک شدن خطر و قریب الوقوع بودن تهدید دست به حملات محدود می‏زدند، اما در دکترین بوش نیازی به قریب الوقوع تشخیص دادن تهدید نیست. این دکترین در تناقض آشکار با بند منشور ملل متحد است که می‏گوید: همه اعضا باید مناقشات بین‏المللی شان را از روش‏های مسالمت آمیز و به گونه‏ای حل کنند که صلح و امنیت جهانی به خطر نیفتد.
این دکترین منتقدان بسیاری دارد که اکثر آنها با استناد به اصل توسل یکجانبه به زور در این سیاست، با آن مخالفت می‏کنند. محور دیگر این سیاست که مورد اعتراض مخالفان قرار دارد این فرض است که آمریکا هرگز به هیچ دشمن بالقوه‏ای اجازه توسعه توانایی نظامی و به چالش کشیدن جایگاه ابرقدرتی واشنگتن را نمی‏دهد. عبارت دشمن بالقوه در این متن می‏تواند به هر کشوری نسبت داده شود و برای قضاوت در این مورد فقط تفسیر آمریکا کافی است. (همان)
۶-۱) شکل‏گیری هلال شیعی :
از منظر روابط، که از همکاری منسجم و نزدیک دو یا چند کشور شروع و در شکل معارضه شدید و برخورد مستقیم نظامی ختم می‏شود، کشورهای خاورمیانه بزرگ وضعیت همسو و مشابهی ندارند. کمتر دو کشوری را در این منطقه وسیع می‏توان یافت که فارغ از اختلافات مرزی و امنیتی دو جانبه و مشکلات ناشی از تداخل منافع اقتصادی و بازرگانی باشند. بنابراین، همپیمانی راهبردی در خاورمیانه بزرگ وجهی آرمانی بوده و طیف روابط کشورها عمدتاً از وضعیت عادی مناسبات تا مناقشات رودررو در نوسان می‏باشد.
عکس مرتبط با اقتصاد
خاورمیانه بزرگ در بین‏کلیه مناطق جهان از نازل‏ترین میزان همبستگی، ارتباطات، همکاری و همسویی در رویکردهای درون منطقه‏ای برخوردار می‏باشد و اساساً فاقد حداقل عناصر لازم برای شکل‏دهی به یک خرده نظام منطقه‏ای منسجم است. (موحدیان عطار، ۱۳۸۶: ۱۴۵-۱۴۴ )
خاورمیانه منطقه‏ای است که طی سال‏های گذشته بیش از سایر مناطق جهان با منازعه روبرو بوده است. در منازعات بین‏کشورهای خاورمیانه پنج مولفه اختلافات مرزی- سرزمینی، اختلافات قومی – مذهبی، نفت، تعارضات ایدئولوژیکی و دخالت قدرت‏های بزرگ تاثیر داشته است.
۱-۶-۱) اختلافات مرزی و سرزمینی :
پرسکات از چهار نوع منازعه مرزی نام می‏برد که همه آنها را امروزه می‏توان در خاورمیانه یافت. منازعات مکانی، این منازعات ناشی از مکان دقیق مرز است (مرز ایران و عراق در اروند رود که بارها سبب بروز منازعه بین‏دو کشور شده است). منازعات سرزمینی، زمانی روی می‏دهد که دو کشور همسایه مدعی بخشی از سرزمین یکدیگر باشند(منازعات اعراب و اسرائیل در مورد فلسطین). منازعات عملکردی، در نتیجه تاثیراتی بروز می‏کند که مرز در حرکت مردم و کالاها می‏گذرد (مرزهای ترکیه با عراق و سوریه، ترکیه ادعا می‏کند که چریک‏های پ. ک. ک از پایگاه‏های خود در خاک عراق و سوریه به خاک ترکیه حمله می‏کنند). منازعات مربوط به منابع در دو سوی مرز، که به طور عمده در نتیجه کشف و استخراج نفت در دو سوی مرز روی می‏دهد.( اختلافات مصر و سودان، عراق و کویت، عربستان و یمن) (جعفری ولدانی، ۱۳۸۸: ۴۴)
۲-۶-۱) اختلافات قومی – مذهبی:
گروه‏های قومی – مذهبی به عنوان یکی از بازیگران فراملی، اهمیت بسیار زیادی در سیاست‏های داخلی و بین‏المللی پیدا کرده اند. اقدامات گروه‏های قومی – مذهبی فراتر از مرزهای رسمی رفته و حمایت قدرت‏های خارجی را جلب کرده است. منازعات قومی – مذهبی در کشورهای خاورمیانه عمدتاً به کردها، شیعیان و اهل تسنن مربوط می‏شود. اهمیت بعد بین‏المللی قوم کرد ناشی از این واقعیت است که گروه‏های کردی در مرزهای سرزمینی یک دولت محدود نیستند و داخل مرزهای چند کشور مانند ترکیه، عراق، ایران و سوریه پراکنده شده اند. کشورهای خاورمیانه اغلب از وجود کردها به عنوان اهرمی علیه یکدیگر استفاده کرده‏اند و در نتیجه منازعات بین‏کشورهای منطقه شدیدتر شده است.
منازعات قومی – مذهبی بسیاری در میان کشورهای خاورمیانه وجود دارد که مهم‏ترین آنها عبارتند از: منازعات قومی میان ترکیه و عراق، ترکیه و سوریه، ایران و عراق، سودان با همسایگان آن. وجود شیعیان در عراق، عربستان سعودی، بحرین و لبنان نیز از عوامل اصلی درگیری و منازعه بین‏کشورهای منطقه است که جدیدترین آن، جنگ بین‏اسرائیل و حزب الله لبنان در سال ۲۰۰۶ است.
در عراق شیعیان اکثریت را دارند، اما از زمان تاسیس این کشور تا سقوط صدام حسین در سال ۲۰۰۳، حکومت در دست اقلیت سنی بوده است. در تمام تاریخ عراق شیعیان مورد سرکوب واقع شده‏اند یا به ایران تبعید گردیدند. این مسئله تنش‏هایی بین‏ایران و عراق بوجود آورده بود. با سقوط صدام حسین، شیعیان قدرت را در عراق به دست آوردند. این مسئله خوش آیند اقلیت سنی نبود، لذا به مبارزه مسلحانه روی آوردند و کشور را به آستانه جنگ داخلی کشاندند، این مسئله سبب مداخله بازیگران منطقه‏ای و فرامنطقه‏ای در عراق شده. گفته می‏شود ایران از سنیان و عربستان از اقلیت سنی حمایت می‏کند.
منشاء منازعات سودان با همسایگان آن نیز اختلافات قومی – مذهبی است. بین‏شمال و جنوب سودان اختلافات زیادی وجود دارد. شمالی‏ها مسلمان اما جنوبی‏ها عمدتاً مسیحی هستند. این مسئله از عوامل اصلی جنگ داخلی در سودان بوده است. (همان:۴۵)
۳-۶-۱) کشف و استخراج نفت:
منازعات کشورهای منطقه یا به خاطر چشمداشت به منابع نفت همسایگان آنها است یا به خاطر حوزه‏های نفتی مشترک یا حوزه‏های نفتی جدید الاکتشاف که حاکمیت بر آنها هنوز مشخص نیست و مورد اختلاف است. نفت در منازعات بین‏عراق و کویت، ترکیه و عراق، یمن وعربستان، مصر و سودان نقش عمده‏ای دارد.
مسئله نفت به دو صورت سبب بروز منازعه بین‏عراق و کویت شده که یکی تنگناهای صادرات نفت عراق و دیگری وجود ذخایر سرشار نفت در کویت است. تجاوز عراق به کویت و اشغال این کشور نیز با طرح اختلافات دو کشور در مورد مسئله نفت شروع شد.
یکی از عواملی که سبب منازعه بین‏عربستان و یمن شد کشف نفت در مناطق مورد ادعای طرفین است. عربستان ادعا کرده است که مناطق نفت خیز یمن مانند حضر موت، مارب، الجوف، شبوا و ربع الخالی به آن کشور تعلق دارد. (همان:۴۸)
۴-۶-۱) تعارضات ایدئولوژیکی:
منشاء بیشتر منازعات در دنیای معاصر، تضادهای ایدئولوژیک است. تاثیر ایدئولوژی در روابط بین‏الملل به حدی است که برخی صاحب نظران آن را همطراز با قدرت ویران کننده و در حال افزایش جنگ افزارها دانسته اند.
در خاورمیانه ایدئولوژی‏هایی مانند سکولاریسم، ناصریسم، بعثیسم، صهیونیسم و اصول‏گرایی اسلامی به منازعات کشورهای منطقه دامن زده است. نمونه آن را در تعارضات ایدئولوژیکی میان ایران و عراق، ایران و مصر، سودان و مصر، اتیوپی و سودان، سومالی و اتیوپی، اسرائیل و لبنان، اسرائیل و فلسطین می‏توان ملاحظه کرد.
اصول‏گرایی انقلاب اسلامی ایران موجب تشویق اصول‏گرایان مصری گردید. این امر، مقامات مصری را شدیداً نگران کرد و ایران و مصر را رو در روی یکدیگر قرار داد که نتیجه آن قطع روابط سیاسی دو کشور در سال ۱۹۷۹ شد که هنوز بعد از گذشت سه دهه از سر گرفته نشده است.
اتخاذ اصول‏گرایی اسلامی از سوی دولت سودان نیز سبب بروز منازعه بین‏سودان، مصر، اریتره، سومالی، اتیوپی و اوگاندا گردیده است. این کشورها مدعی هستند سودان از جنبش‏های اصول‏گرای اسلامی در کشورهای آنها حمایت می‏کند.
تشدید منازعات میان اسرائیل و لبنان (حزب الله) اسرائیل و فلسطین (حماس و جهاد اسلامی) نیز ریشه در تعارضات ایدئولوژیک دارد.(همان: ۵۰-۴۹)
همه کشورهای منطقه که گستره آن به آفریقای غربی و سپس آسیای جنوب شرقی می‏رسد با اسرائیل به عنوان زائده سیاسی تمدنی غرب در مرکز منطقه خاورمیانه بزرگ مشکلات سیاسی جدی دارند. تفرق و سستی در ساختارهای فروملی، ملی و منطقه‏ای این کشورها که همزمان با فشارهای سازمان یافته نظام مداخله گر خارجی همراه است، موجب پدایش بحران هویتی برای اغلب دولت‏های منطقه خاورمیانه بزرگ شده و به بحث مرتبط با هویت و امنیت توامان دامن زده است. وجود اسرائیل و استمرار کهنه‏ترین منازعات منطقه‏ای جهان در قلب منطقه اسلامی همچنین موجب بحران مستمر، هدم منابع ملی، عدم شکل‏گیری انسجام و همکاری‏های منطقه‏ای و توسعه نیافتگی عمومی کشورهای خاورمیانه بزرگ شده و ساختار مناسبات آنها را متزلزل ساخته است. در مجموع آنچه بتواند به این منطقه وسیع براساس مبانی ساختاری و کارکردی در سطح دولت‏های ملی هویت و نظم همسو و بطور نسبی یکپارچه ببخشد، عملاً وجود نداشته و تا آینده قابل پیش بینی نیز وجود نخواهد داشت. (موحدیان عطار، ۱۳۸۶: ۱۴۵-۱۴۶) در نتیجه چشم‏اندازی برای همگرایی جز جغرافیای ایدئولوژیک باقی نمی‏ماند.
ژئوپلیتیک شیعه (هلال شیعی) مفهومی جدید است که ریشه در تفکر شیعه و پیام معنوی آن یعنی بازگشت امام غایب و عدم تکامل تاریخ تا ظهور او متمرکز است و از این حیث به آنچه که در مذهب مسیحسیت (بازگشت مسیح) آمده و دال بر نوعی قضاوت اخروی است، شباهت دارد. این مهدویت‏گرایی که به دوران آخرالزمان یا پایان تاریخ نظر دارد، دارای محتوای سیاسی انقلابی است. (همان : ۱۲۵)
به دلیل دور بودن شیعیان از قدرت و مسئولیت سیاسی و اجرایی در بیشتر کشورها که عمدتاً آنها را به صورت اقلیت‏هایی محروم و حاشیه‏ای نگه داشته بودند، بحث قدرت یابی شیعیان مطرح نبوده و مورد بررسی قرار نگرفته است. با وقوع انقلاب اسلامی ایران، شیعیان در کشورهای گوناگون از رخوت بیرون آمدند و در مسیر قدرت یابی و تجدید هویت قرار گرفتند. این فرایند در سال‏های اخیر به ویژه پس از اشغال عراق توسط ایالات متحده به شکلی آشکارتر ادامه یافت. به دنبال این فرایند، موضوع شیعه و نقش آفرینی آن مورد توجه اندیشمندان قرار گرفت. (احمدی، ۱۳۹۰: ۳۵)
فرانسوا توال، محقق فرانسوی مذهب شیعه را به عنوان موضوعی که از اهمیت ژئوپلیتیک برخوردار است، در نظر گرفته است. به نظر او نقطه ثقل جغرافیایی شیعیان، مناطقی است که بر روابط قدرت در سطح جهان تاثیرگذار است. برای مثال، شیعیان ساکن در کرانه‏های خلیج فارس، دارای اهمیت ژئوپلیتیک هستند، چون ۷۰ درصد نفت جهان که برای ادامه حیات و رشد اقتصادی جهان حیاتی است، در این منطقه واقع شده است و هرگونه تحول و ناآرامی در این منطقه می‏تواند پیامدهای اقتصادی و سیاسی گسترده‏ای به همراه داشته باشد. (توال، ۱۳۸۲: ۲۰)
از نظر جغرافیایی، بیشتر شیعیان در منطقه خاورمیانه و خلیج فارس زندگی می‏کنند. در این منطقه کشوری که هم از نظر کل جمعیت و هم از نظر درصد، بیشترین میزان را به خود اختصاص داده است، براساس بیشتر آمارها، ۹۰ درصد جمعیت ایران را شیعیان تشکیل می‏دهند که این تعداد بیش از ۴۰ درصد کل جمعیت شیعه جهان است. بنابراین، در این مساله که ایران کانون جوامع شیعی جهان به شمار می‏رود، هیچ ابهامی باقی نمی‏ماند؛ واقعیتی مسلم و انکارنشدنی که بیشتر صاحب نظران به آن اذعان دارند.
پس از ایران، بیشتر شیعیان در کشورهایی زندگی می‏کنند که عمدتاً در اطراف ایران هستند و بیشتر آنها با ایران پیوستگی جغرافیایی (مرز خشکی یا آبی) دارند. عراق، بحرین، آذربایجان، عربستان سعودی، ترکیه، پاکستان، افغانستان، امارات عربی متحده، کویت، قطر و عمان از جمله این کشورها به شمار می‏آیند.
علاوه بر اینها کشورهایی هم هستند که جمعیت قابل توجه شیعه در آنها زندگی می‏کنند، اما در پیوستگی بلافصل ایران قرار ندارند. این گروه از کشورها نیز از این نظر که همگی در قاره آسیا واقع‏اند، با هم وجه اشتراک دارند. لبنان، یمن، سوریه، هند، تاجیکستان و ازبکستان ازجمله این کشورها هستند. به این مناطق شیعه‏نشین باید شیعیان پراکنده در سایر نقاط جهان را نیز اضافه کرد که در خارج از قاره آسیا و عمدتاً در اروپا، آفریقا و آمریکا زندگی می‏کنند.
بتابر آنچه گفته شد، به نظر می رسد برای مطالعه بهتر ابعاد مختلف سیاسی و اجتماعی شیعیان، ابتدا باید از دیدگاه جغرافیایی جوامع گوناگون شیعه را به چهار بخش زیر تقسیم بندی کنیم:
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
الف) شیعیان ایران
ب) شیعیان نیمه پیرامون ایران
ج) سایر شیعیان آسیا(پیرامون ایران)
د) گروه های پراکنده شیعه در سایر نقاط جهان(احمدی، ۱۳۹۰: ۶۹-۶۸)
الف) شیعیان ایران
از دیدگاه جغرافیای دینی و مذهبی، نام ایران و شیعه به هم پیوند خورده است و حدود ۹۰ درصد جمعیت ۷۰ میلیونی ایران را شیعیان تشکیل می دهند. (احمدی، ۱۳۹۰: ۸۰ ) می توان گفت روی کار آمدن سلسله صفویه باعث رشد و گسترش ماهب شیعه بر اثر رسمی شدن آن شد و با تاسیس سلسله قعجاریه، تحولی در موقعیت سیاسی و اجتماعی علمای شیعه ایران در جهت افزایش نسبی اعتبار و نفوذ سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آنان در جامعه به وجودآمد، اما دوره پهلوی دوره معرفی و انتشار شیعه در سطح جهان است.
عصر پهلوی دوره آماده سازی تشیع برای به دست گرفتن قدرت سیاسی در ایران است. با وقوع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ بالاخره بعد از قرن ها، برای نخستین بار قدرت شیعه در قالب مرجعیت موسوم به ولایت فقیه در صدر حکومت قرار گرفت. این انقلاب مهم ترین واقعه در طول تاریخ شیعه به حساب می آید(توال، ۱۳۸۲: ۵۶ )
وجود یک موقعیت جغرافیایی استثنایی که عنوان “هارتلند جدید جهان” را شایسته نام ایران می‏سازد، در کنار ذخایر فراوان نفت و گاز و سایر منابع انرژی معدنی ایران را قدرتی منطقه ای تبدیل کرده است که هرگز نمی توان نقش آن را در استراتژی منطقه ای نادیده گرفت. (همان)
ب) شیعیان نیمه پیرامون ایران
دومین گروه از شیعیان که باید مورد بررسی قرار گیرند، شیعیان ساکن در کشورهای همسایه ایران هستند که از نظر آماری بالاترین درصد شیعه را به خود اختصاص می دهند. شاید مهم ترین کشور در این گروه عراق باشد. عراق از یک سو، یکی از پر جمعیت ترین کشورهای منطقه است و از سوی دیگر ، شیعیان در آن اکثریت جمعیت را تشکیل می دهند. (همان، ۸۱) تکامل یابی سیاسی شیعیان در قالب حزب الدعوه، مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق و … باعث شد تا پس از سقوط رژیم بعث، شیعیان بتوانند نقش اصلی را در ساختار سیاسی این کشور ایفا کنند. (همان، ۱۴۸)
کشور مهم دیگر همسایه ایران عربستان سعودی است. امروزه شیعیان این کشور ، بر اساس بیشتر آمارها، حدود ۱۰ درصد کل جمعیت آن را تشکیل می دهند. (همان، ۸۷) قسمت اعظم ذخایر نفتی ای کشور در استان شرقی آن قرار گرفته است و ۷۰ درصد نیروی کار شاغل در این حوزه های نفتی را اعراب شیعه تشکیل می دهند. از نظر فکر و فرهنگی، شیعیان این منطقه، به دلیل فاصله اندک با کرانه های شمالی خلیج فارس، با اندیشه های شیعی ایرانی بیشتر آشنا هستند.(همان، ۱۳۹۰: ۸۸) وجود افلیت شیعه، در کشوری که براساس اصول وهابیت اداره می شود، با توجه به طرز تلقی شیعیان از حکومت و نوع برخورد آنها با حاکمان، می تواند خطر بالقوه ای برای رژیم سعودی به حساب آید. این خطری است که سردمداران حکومت عربستان نیز متوجه آن شده اند و به همین دلیل، در زمینه کاستن از تعداد شیعیان در مسائل حساس اقدام کرده اند.(همان، ۸۹)
بحرین یکی دیگر از کشورهای شیعه نشین جنوب ایران است. بیش از ۷۰ درصد از جمعیت هفتصد هزار نفری این کشور شیعه هستند. گفتنی است شیعیان بحرین در بیشتر مقاطع زمانی از قدرت و مسئولیت به دور مانده اند. در حال حاضر، جمعیت شیعه بحرین از نظر اجتماعی و مذهبی به شدت ناآرام است. برای کنترل و مهار این تحریکات، بحرین بیشتر از همه به حمایت همسایه خود، عربستان سعودی، متکی است. سرکوب تنها را حلی کوتاه مدت است. باید دید اگر اکثریت شیعه همچنان از قدرت دور بمانند، در نهایت چه پیش خواهد آمد. (توال، ۱۳۸۲: ۱۳۰)
یکی دیگر از کشورهای همسایه ایران با اکثریت جمعیت شیعه، جمهوری آذربایجان است که در شمال باختری ایران قرار دارد. ۷۵ درصد از جمعیت هشت میلیونی ای کشور شیعه مذهب هستند. تشیع به عنوان یک عامل بنیادی می تواند در کنار نزدیکی تاریخی و فرهنگی، عامل همبستگی و همسویی این کشور با ایران باشد و رقابت های روسیه و ترکیه را که به ترتیب برپایه متغیر نفوذ سنتی و زبان ترکی استوار است، کم رنگ کند. (احمدی، ۱۳۹۰: ۹۲)
دیگر کشور مهم منطقه، کویت است که بیش از نیم میلیون نفر شیعه دارد یا به عبارتی بیش از ۲۵ درصد جمعیت این کشور شیعه مذهب هستند. کویت از کشورهای بزرگ تولید کننده نفت محسوب می شود، به گونه ای که ذخایر نفتی این کشور، هفتاد میلیارد بشکه تخمین زده می شود که این مقادیر بیش از سه برابر ذخایر نفتی ایالات متحده و ۱۰ درصد کل ذخایر نفتی جهان است. اگرچه اقلیت شیعه در کویت از حقوق اجتماعی و سیاسی برخوردارند، در عین حال، بیداری شیعیان ایران از ۱۹۷۹ میلادی به بعد، موجب بروز اغتشاشات مهمی در این کشور شده است. (همان، ۹۳)
سه کشور امارات متحده عربی، عمان و قطر از همسایگان جنوبی ایران هستند که در هر کدام تعدادی از شیعیان زندگی می کنند. جمعیت شیعیان در امارات، ۱۶ درصد کل جمعیت این کشور است. جمعیت شیعیان در عمان، ۲۳ درصد کل جمعیتاست که در راس هرم اقتصادی کشور قرار دارند. امیر نشین قطر نیز دارای ۲۰ درصد جمعیت شیعه است. در قطر نیز همانند عربستان، حکومت زیر نفوذ وهابیان است. (همان، ۹۴)
افغانستان یکی از همسایگان خاوری ایران است که از کل جمعیت آن حدود ۳۳ درصد شیعه و مابقی سنی هستند. مذهب شیعه در این کشور هیچگاه در قانون اساسی به رسمیت شناخته نشده است. البته نباید فراموش کرد که در نظام جدید افغانستان که پس از سقوط طالبان ایجاد شده است، شیعیان موقعیت بهتر و رضایت بخش تری نسبت به گذشته کسب کرده اند.(همان، ۹۷)
دیگر همسایه شرقی ایران پاکستان است. شیعیان بیش از ۲۰ درصد جمعیت ۳۰ میلیونی این کشور را تشکیل می دهند. به نظر می رسد شیعیان پاکستان می توانند از شرایط موجود این کشور به خوبی استفاده کرده و در عرصه فرهنگی از شرایظ خوبی بر خوردار باشند. در عین حال مشارکت سازمان یافته شیعیان در قالب نهضت اجرای فقه جعفری به حضور مستقل و آشکار این حزب منجر شد. (همان، ۱۴۸)
آخرین کشوری که در گروه شیعیان نیمه پیرامون ایران قرار می گیرد، ترکیه است. تقریباً یک چهارم، یعنی ۲۵ درصد جمعیت این کشور پیرو آیین تشیع هستند. شیعیان ترکیه در طول تاریخ همواره به دلیل شیعه بودن تحقیر شده و دارای نفوذ فرهنگی و اجتماعی نبوده اند. (همان،۹۸)
ج) سایر شیعیان آسیا (پیرامون ایران)
شیعیانی که در این گروه قرار می گیرند، چند ویژگی دارند. نخست اینکه به رغم نداشتن پیوستگی خشکی و آبی با ایران، در لایه دوم پیرامونی ایران قرار می گیرند. دوم اینکه همگی در قاره آسیا قرار دارند.
در این گروه مهم ترین بخش را شیعیان لبنان تشکیل می دهند. نخست از دید تاریخی که سابقه طولانی در تشیع دارند و احتمالاً قدیمی ترین شیعیان جهان بعد از حجاز (عربستان) به شمار می آیند. دوم اینکه در ظول تاریخ، تاثیرگذاری زیادی بر سایر مناطق شیعه نشین، به خصوص ایران و عراق داشته اند. سومین دلیل اهمیت شیعیان لبنانی در دوره جدید، همسایگی آنان با اسرائیل است؛ کشوری که در اذهان بسیاری از شیعیان، غیرقانونی شمرده می شود. مبارزات آنها با اسرائیل که در سال های اخیر به صورت سازمان یافته و رسمی در قالب “حزب الله لبنان” انجام می شود و مقاومت در مقابل ارتش این رژیم، که آخرین مورد آن به جنگ ۳۳ روزه مشهور شد، باعث شد تا در بسیاری از محافل علمی و سیاسی بحث قدرت یابی شیعیان مطرح شود. (همان، ۱۰۲)
سوریه کشور دیگر منطقه است که باید مورد اشاره قرا گیرد. جمعیت شیعیان این کشور ۱۵ درصد جمعیت کل کشور است. شیعیان سوریه در مسائل ملی این کشور سابقه ای درخشان دارند. (همان) در حال حاضر، سوریه به دلیل قدرت شیعیان علوی، هم مرزی با اسرائیل، لبنان و ترکیه و مناسبات استراتژیک با ج.ا.ایران از بازیگران اصلی ژئوپلیتیک شیعه است. جایگاه سوریه به عنوان محور مقاومت این کشور را از اهمیت ویژه ای برخوردار کردا است.
در کشور یمن نیز عده قابل توجه ای از شیعیان زندگی می کنند. در حال حاضر شیعیان یمن ۴۷ درصد از کل جمعیت این کشور را شکل می دهند. (همان، ۱۰۴)

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

آزادی های اجتماعی و سیاسی اقلیت های مذهبی دیگر امتیاز آنها در قرارداد ذمه به حساب می آید. اهل کتابِ متعهد، می توانند در قلمروی کشور اسلامی درهر نقطه ای که مناسب زندگی خود تشخیص دهند ؛ سکونت گزینند و نیز هرگاه بخواهند می توانند، کشور را ترک کنند. همچنین بر اساس قرارداد ذمه، به اقلیتهای متعهد اجازه داده می شود در سرزمینهای اسلامی به فعالیتهای اقتصادی اشتغال ورزند . حق مالکیت برای آنان محترم شمرده شده و اموالشان از مصونیت کامل برخوردار است. آنان می توانند آزادانه در هر فعالیت اجتماعی و سیاسی – به شرطی که مخل به مواد قرارداد ذمه نباشد – شرکت جویند .آنان حق دارند در امور صنفی، هنری، ورزشی، اقتصادی، تعاونی و نیز تشکلهای سیاسی سهیم گردند. [۴۲۵]
عکس مرتبط با اقتصاد
اسلام حقوق اجتماعی غیر مسلمانان را هم رعایت کرده و دستور خوش رفتاری با آنان داده است. رسول خدا (ص) با آنان پیوندها و ارتباطات اجتماعی داشت و همیشه با آنان در منزل هایشان یا مکان های دیگر دیدار می کرد، گاهی پیامبر (ص) بر آنان وارد می شد و زمانی هم آنان به خدمت پیامبر می آمدند. آن بزرگوار همیشه از بیمارانشان عیادت می کرد و هر زمان که با جنازه مرده ای از آنان برخورد داشت برای تشییع آن بر می خاست.[۴۲۶] امامان(ع) نیز همیشه به سیره عملی پیامبر (ص) و امام علی(ع) در حسن معاشرت با غیرمسلمانان، استشهاد می جستند. از وصیت های امام باقر (ع) این بود که: «اگرفردی یهودی با تو همنشین شد با او به طور نیکو همنشینی کن». [۴۲۷]
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۴ – برخورداری از عدالت

برخورداری از عدالت حق همه افرادی است که در سایه حکومت اسلامی زندگی می کنند مسلمان باشند یا غیر مسلمان. اسلام به پیاده کردن عدالت در میان همه مردم بدون توجه به گرایش های عقیدتی و فکری آنان فرا خوانده است. آیات قرآنی هم درباره عدالت هیچ گونه قید عقیدتی ندارد: ( إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهْلِها وَ إِذا حَکَمْتُمْ بَیْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْکُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا یَعِظُکُمْ بِهِ إِنَّ اللَّهَ کانَ سَمِیعاً بَصِیرا)؛ [۴۲۸]« خداوند به شما دستور می دهد که امانت ها را به صاحبانشان باز گردانید و هر زمان که بین مردم حکم می کنید به عدالت حکم کنید».
قرآن کریم، مسلمانان را ماموریت داده تا تحت تاثیر ستمی که ازسوی مخالفان عقیدتی خود می بینند قرار نگیرند و در پاسخ به ستم آنان به دیگران ستم نکنند. اسلام مسلمانان را به اجرای عدالت وپای بندی به آن فرا می خواند: ( یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامِینَ لِلَّهِ شُهَداءَ بِالْقِسْطِ وَ لا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلى‏ أَلاَّ تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوى‏ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِما تَعْمَلُون )؛[۴۲۹] « ای مومنان برای خدا پایدار واستوار بمانید و به حق و عدل گواهی دهید و دشمنی با گروهی باعث نشود که به عدالت رفتار نکنید، عدالت پیشه سازید چرا که او به تقوای الهی نزدیک تر است.»
این کتاب عظیم به انسان نگاه انسانی دارد و بس، بدون این که عقیده ای یا گرایشی را در زمینه پیاده کردن عدالت و محکم سازی آن در میان مردم چه مسلمان و چه غیر مسلمان مورد توجه قرار دهد. روش پیامبر (ص) بر پایه همین دیدگاه استوار بود،ایشان یکی از یاران را به دلیل تجاوز به یک یهودی و زدن او مواخذه کرد. انصار یک نفر از خودشان را در نزدیکی سرزمین یهودکشته یافتند و چون دو شاهد اقامه نکردند و راضی به قسم دادن یهود نیز نشدند پیامبر مسئولیت این قتل را متوجه یهود نساخت، بلکه دیه مقتول را از بیت المال داد تنها به این دلیل که برابری در اجرای عدالت را تثبیت کند. [۴۳۰]
اهل کتاب عدالت اسلام و رسول خدا را در هنگام حکم بین آنان و مسلمانان و همچنین در حکم فیمابین خود اهل کتاب احساس کرده بودند لذا تقاضا کردند تا پیامبر فردی از مسلمانان را برایشان قاضی بفرستد.[۴۳۱]
امام زین العابدین (ع) در رساله حقوق فرمود: «و اما حق اهل ذمه، پس حکم آنان این است که از آنان آنچه را خداوند پذیرفته بپذیری و بدان چه خداوند برای آنان تعهد کرده وفا کنی… وهمان که خداوند بر تو جاری کرده درباره آنان جاری سازی.»[۴۳۲]
بند ۱۴ از ماده سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر (ایجادتضمین عدالت قضایی برای همگان و مساوات و برابری در حقوق دربرابر قانون) تصریح کرده است. و اصل چهارده قانون اساسی تصریح دارد که: (… دولت جمهوری اسلامی ایران و مسلمانان موظف اند نسبت به افراد غیر مسلمان با اخلاق حسنه و قسط و عدل اسلامی عمل نمایند و حقوق انسانی آنان را رعایت کنند…)

۵ – استقلال قضایی

استقلال قضایی یکی دیگر از حقوق و امتیازات اقلیت های مذهبی به حساب می آید. در اسلام با وجود این که حق اقلیت های مذهبی با قراداد ذمه تضمین شده، حق ترافع قضایی نیز برای آنان در مواردی که احقاق حق، به حکم ضرورت، چنین حقی را ایجاب کند به آنان اجازه داده شده است. ذمیان با وجود احراز حق ترافع در دادگاه های اسلامی از آزادی و اختیار نیز در نحوه ی ترافع برخوردار می باشند. بدین ترتیب که آنان می توانند از طرح دعوا در دادگاه های مسلمین خودداری نموده و به مراجع قضایی مذهبی خود مراجعه کنند و بر اساس همین اصل اسلام حق استقلال قضایی را برای متحدین خود محفوظ داشته است. هر چند این حق انتخاب تنها در حالتی متصور است که هر دو طرف اختلاف غیر مسلمان باشند و در حالاتی که یکی از طرفین (خواه مدعی یا مدعی علیه) مسلمان باشد، مراجعه به محاکم غیر اسلامی مجاز دانسته نمی شود.[۴۳۳]
۶ – احوال شخصیه
یکی دیگر از ارکان ممتاز حقوق اقلیت های مذهبی محسوب می گردد. اقلیت هایی که در تشکیل جامعه ی متحد بزرگ اسلامی با انعقاد قرارداد ذمه شرکت نموده اند در مسایل مربوط به حقوق مدنی از قبیل ازدواج، طلاق، ارث و نظایر آنها ملزم به پیروی از قوانین اسلام نخواهند بود و مقررات و قوانینی که در این زمینه در آیین ها ی سه گانه ی مقرر شده، از طرف مسلمین و دستگاه های قضایی و اجرایی جامعه ی اسلامی به رسمیت شناخته می شود و پیروان آیین های مزبور هر گروهی می توانند طبق رسوم و مقررات آیین مورد اعتقاد خود رفتار نموده و از قوانین متبوع خود پیروی کنند.[۴۳۴]
پیامبر خدا عقد ازدواج مشرکان و طلاقشان را به رسمیت شناخت و حق وصیت را برای آنان در نظر گرفت و حق صدقه دادن به یکدیگر رابر ایشان منظور داشته است. اهل بیت(ع) نیز این حقوق را برای غیرمسلمانان ثابت دانسته اند: امام صادق (ع) همه مسائل ازدواج (که یکی از آن ها جمع بین بیش از چهار همسر است) را برای غیرمسلمان پذیرفته، چراکه این عمل در نزد آنان جایز است و به درستی عقد اعتراف کرده گرچه مهرشان شراب یا چیزی که نزد مسلمانان مالیت نداردباشد. هم چنین مردم را از متهم ساختن غیرمسلمان به زناگرچه با محارم خود ازدواج کرده باشد باز داشته و مسائل مختلف ارث بری را در میانشان جاری دانسته است.[۴۳۵]
خوشرفتاری مسلمانان با اقلیت های مذهبی در بیان قرآن و سیره اهل بیت (ع)
خوشرفتاری مسلمانان با اقلیت های مذهبی از جمله مواردی است که در قرآن و سیره پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) نمود قابل توجهی دارد. در این زمینه اسلام به مسلمانان تأکید می کند که تعهدات خود را در مورد حمایت از «اهل ذمه» محترم شمارند و با آنان مدارا و خوشرفتاری کنند چنان که در قرآن مجید آمده است:
( وَ لا تُجادِلُوا أَهْلَ الْکِتابِ إِلاَّ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِلاَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ وَ قُولُوا آمَنَّا بِالَّذِی أُنْزِلَ إِلَیْنا وَ أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ وَ إِلهُنا وَ إِلهُکُمْ واحِدٌ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُون)؛[۴۳۶]«با اهل کتاب جز به روشى که از همه نیکوتر است مجادله نکنید، مگر کسانى که از آنها مرتکب ظلم و ستم شدند، و به آنها بگوئید ما به تمام آنچه از سوى خدا بر ما و شما نازل شده ایمان داریم، معبود ما و شما یکى است و در برابر او تسلیم هستیم».
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) درباره اهل کتاب (یهود، نصاری، مجوس) مسلمانان را به رفق و مدارا توصیه کرده است، دراین باره از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) حدیثی نقل شده که فرمود: « من ظلم معاهداً و کلّفه فوق طاقته فأنا حجیجه یوم القیامه».[۴۳۷]
«هر کس بر هم پیمان مسلمانان ستم کند یا به او بیش از توانش تکلیف نماید من در روز قیامت شخصاً او را به محاکمه خواهم کشاند».
رفتار مسالمت آمیز پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) با اهل ذمه همواره سرمشق مسلمانان بود. امیرمؤمنان علی (علیه السلام) به فرماندار خود درباره اهل ذمه اینگونه سفارش فرمود:
«دقت کن هنگامی که بر آنان وارد شدی، مبادا به عنوان جزیه لباس های آنان را بفروشی گو این که تابستان باشد و نیازی به آن لباس ها نداشته باشند و همچنین ارزاق و چهارپایان آنان را به معرض فروش نگذار. من حاضر نیستم تو برای خاطر درهمی حتی یک تازیانه بر یکی از آنان بزنی و یا برای مطالبه درهمی آنان را سرپا نگهداری». نماینده حضرت عرض کرد: «ولو به قیمت این تمام شود که به همین حالی که می روم تهیدست باز گردم؟» فرمود: «وای بر تو ما جمعیتی هستیم که مأمور به عفو و احسانیم».[۴۳۸]
بنابر آنچه گذشت، این حقیقت آشکار است که روح اغماض و مدارا نسبت به اهل ذمه، جزء لاینفک تعلیمات عالیه اسلام است، و رفتار پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه اطهار (علیهم السلام) و مسلمانان در طول تاریخ با اقلیت ها، روشنگر این حقیقت است.
نتیجه گیری :
با توجه به این مطالب، مى توان ادعا کرد که نه تنها پرداخت مالیات «جزیه» هیچ گونه اجحاف و ظلمى نیست، بلکه با توجه به معافیت اقلیّت ها از خمس و زکات و از همه مهم تر، معافیت از مشارکت در جنگ ها و برخورداری از حقوقی که اسلام برای آنها در نظر گرفته است، پرداخت مالیات سالانه به عنوان «جزیه» در مقایسه و سنجش با منافعى که از حکومت عاید آنان مى شود، جدّاً قابل مقایسه نیست و اسلام نه تنها هیچ گونه خشونتی نسبت به اقلیت ها را تجویز نکرده بلکه مدارا و خوش رفتاری با آنها را جزء تعلیمات عالیه اسلام می داند.
بنابراین فلسفه اخذ جزیه نشان می‌دهد اسلام به دنبال خواری و ذلت غیر مسلمانان نبوده و نخواهد بود . آنها که دادن جزیه را یک نوع خواری و ذلت غیر مسلمانان به حساب می آورند یا به احکام ، قوانین و فلسفه جزیه آگاهی نداشته و نسبت به حقوق اقلیت ها در جامعه اسلامی ناآگاه می باشند و یا اسلام ستیزانی هستند که می خواهند با ایجاد شبهه و طرح اتهام ، اسلام و قرآن را در بین جوامع و مردم ، دینی خشن جلوه دهند.
از مجموع آنچه گفته شد ایرادها و شبهاتی که در زمینه این حکم اسلامى مطرح مى گردد، از میان خواهد رفت ، و ثابت مى شود که این یک حکم عادلانه و منطقى است .

فصل پنجم
اتهام به خشونت طلبی با تمسک به سیره و رفتار پیامبر (ص) و عملکرد بعضی از مسلمانان و نقد آن

بخش اول: سیره و رفتار پیامبر اکرم (ص)
بخش دوم : عملکرد بعضی از مسلمانان تندرو

بخش اول: سیره و رفتار پیامبر اکرم (ص)
رسول خدا(صلی الله علیه وآله) بر بُلندای خُلق عظیم قرار داشت و به حق تندیس اخلاق بود[۴۳۹]. تعبیرات قرآن می رساند که رفتار و خُلق حضرت، همراه و عجین با شخصیت ایشان بوده است. از جمله عوامل مهم در انتشار دین اسلام و راز محبوبیت پیامبر(صلی الله علیه وآله) در دل های مردم، اخلاق شایسته ایشان بود.
نرم خویی و ملاطفت با مردم، در سیره رفتاری پیامبر(صلی الله علیه وآله)فراوان به چشم می خورد، برخوردهای نرم و ملاطفت آمیز آن حضرت با دیگران، مایه قوام مناسبات اجتماعی و عنصری مهم در اصلاح جامعه بوده است. رسول خدا با رفتار نرم و ملاطفت آمیز، توانست جامعه را دگرگون نماید، و وحدت و همدلی را در میان مردم برقرار سازد که در غیر آن امکان ایجاد پیوند اجتماعی میسر نمی شد. خداوند می فرماید: (فَبِما رَحْمَهٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِین)؛ «از پرتو رحمت الهى در برابر آنها نرم (و مهربان) شدى و اگر خشن و سنگدل بودى از اطراف تو پراکنده مى‏شدند بنا بر این آنها را عفو کن و براى آنها طلب آمرزش نما و در کارها با آنها مشورت کن اما هنگامى که تصمیم گرفتى (قاطع باش و) بر خدا توکل کن زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد». [۴۴۰]
البته مدارای مورد بحث به معنای چشم پوشی از حق و زیر پا گذاشتن اصول و یا عبور از حدود معیارهای اساسی نیست، بلکه نوعی روش در برخورد با دیگران است که خداوند بندگان ویژه خویش را بر آن می ستاید: (وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاما)؛[۴۴۱] « بندگان خاص خداوند رحمن آنها هستند که با آرامش و بى تکبر بر زمین راه مى‏روند و هنگامى که جاهلان آنها را مخاطب سازند به آنها سلام مى‏گویند (و با بى اعتنایى و بزرگوارى مى‏گذرند».
پیامبر اسلام (ص) در برخورد خشونت آمیز دیگران نیز از قهر و خشونت بهره نگرفت. وقتی پیامبر اعظم (ص) در مکه برای دعوت مردم به خداپرستی ظهور کرد، با عکس العمل شدید قریش مواجه شد و قریش از هیچ گونه آزار و شکنجه، اهانت و افترا دریغ نورزید و او را فردی کذاب، ساحر، مجنون[۴۴۲] و… معرفی کردند، ولی عکس العمل پیامبر (ص) این بود که: «بارالها، قوم من را بیامرز که آنان نادان اند.»[۴۴۳]
نمونه دیگری از عظمت اخلاق رسول خدا(صلی الله علیه وآله) در ماجرای فتح مکّه متجلّی است; زمانی که پیامبر(صلی الله علیه وآله) و یاران ایشان قریش را به تسلیم وادار نمودند و صفوف کینه توزانه دشمنان اسلام را در سرزمین مکّه درهم شکستند، در چنین روز با شکوهی که اوج پیروزی و عظمت مسلمانان در دوران رسالت پیامبر بود، مسلمانان، به ویژه کسانی که از ستم قریشیان شکنجه دیده بودند، گمان بردند که آن روز با مکّیان معامله به مثل می شود و زمان انتقام فرا رسیده و جان و مال مردم مکّه از احترام برخوردار نیست. به همین دلیل، شعار می دادند: «الیوم یوم الملحمه، الیوم تستحل الحرمه، الیوم اذل اللّه قریشاً» امروز روز انتقام است. امروز روزی است که حرمت دشمنان از بین رفته است. امروز خداوند قریش را به ذلّت و خواری گرفتار ساخته است.هنگامی که گزارش این شعار به پیامبر(صلی الله علیه وآله) رسید، به حضرت علی(علیه السلام)دستور داد، پرچم اسلام را از دست آنان بگیرد و شعار دهد: «الیوم یوم الرحمه، الیوم اعزّ اللّه قریشاً» امروز روز عفو و رحمت است. امروز خداوند قریش را عزّت عنایت نمود[۴۴۴].
پس از آنکه پیامبر(صلی الله علیه وآله) همراه با حضرت علی(علیه السلام)، خانه خدا را از لوث وجود بت ها پاک کرد، رسول خدا(صلی الله علیه وآله) بر حلقه در کعبه ایستاد و پس از سخنانی فرمود: مردم قریش! شما بدترین همسایگان پیامبر بودید، به تکذیب او پرداختید، وی را از میان خود طرد نمودید و از سرزمین خودش بیرون راندید و به اذیت و آزار وی اقدام نمودید و باز هم راضی نشدید، بلکه به شهرهایمان یورش آوردید و با ما جنگیدید; اما امروز بروید! شما اکنون آزاد و رها هستید.[۴۴۵]
بدین سان، رسول خدا(صلی الله علیه وآله) با گذشت و برخورد کریمانه خویش، کردارهای پلید قریشیان را نادیده گرفت و در پی انتقام آنان برنیامد. این اقدام تاریخی و عفو بی بدیل، در دل های مشرکان مکّه تأثیری عجیب گذاشت و چنان تصویری از شخصیت و اخلاق پیامبر در قلب آنان به وجود آورد که به تعبیر قرآن، فوج فوج رو به اسلام آوردند. آنان با انتخاب و آگاهی، به اسلام گرویدند و بسیاری از ایشان دست از باورهای باطل کشیدند و مسلمان شدند.
آری، رسول خدا با عفو و گذشت بی بدیل خویش، «از دشمنی انتقام نگرفت، هرگز نوکر و یا همسران خود را نیازرد و کسی را با دست خویش تنبیه نکرد… .»[۴۴۶]

سطوح بالاتری ترانسفرین سرم

اکسیداسیونHDL[36]

عوارض قلبی عروقی

دریافت بیش ازحد و طولانی مدت مقادیر آهن با ترزیق خون دفعات زیاد سبب تجمع غیر طبیعی آهن در کبد می­گردد. پس از اشباع آپوفریتین بافتی با آهن، هموسیدرین ظاهر می­ شود که شبیه فریتین است اما آهن بیشتری داشته و بسیار نا محلول است هموسیدروز حالت از ذخیره آهن می­باشد که در اثر مقادیر بالای آهن و در افراد با نقص ژنتیکی در جذب بالای آهن بروز می­نماید. در صورتی که هموسیدروز همراه با تخریب بافت­ها باشد هموکروماتوز نامیده می­ شود. آهن اضافه که ممکن است مقادیر زیادی رادیکال­های آزاد تولید نماید که به مولکول­های سلولی حمله کرده و سبب افزایش تعداد مولکولهای کارسینوژن در داخل سلول گردد. مشخص شده افرادی که سطح فریتین سرم آنها بالا است خطر ایسکمی بیماری­های قلبی در آنها به مراتب بالاتر است. از عوارض مسمومیت با آهن می­توان به استفراغ، درد درناحیه بالای شکم، اسهال، رنگ پریدگی، خفگی (ناشی از احتباس آب در ریه) و شوک اشاره کرد.
۲-۲-روی
از سال ۱۹۳۴ روی به عنوان یک عنصر اساسی برای رشد مو شناخته شده است. از سال ۱۹۶۱ به بعد مدارکی بدست آمده که نشان می­دهد تأخیر در بهبود جراحات در انسان، تأخیر در بلوغ جنسی و عقب افتادگی رشد به کمبود روی مربوط است.
بعد از آهن فراوانترین عنصر جزئی که در بدن به فراوانی توزیع شده است روی می­باشد. مقدار روی در بدن انسان g 3-2 است که بیشترین غلظت آن در کبد، پانکراس، استخوان­ها و عضلات یافت می­گردد. بافت­های دیگر با غلظت بالای روی عبارتند از: بخش­های مختلف، چشم، غده پروستات، اسپرماتوزوید، پوست، مو و ناخن­ها.
ضرورت تغذیه­ای روی توسط تود[۳۷]و همکاران در موش صحرایی نشان داده شد )تود و همکاران، ۱۹۳۴). کی لین[۳۸] و مان[۳۹] آنزیم کربنیک­انیدراز را جدا و خالص کرده و نشان دادند که این آنزیم حاوی روی می­باشد (کی لین و مان، ۱۹۳۸).
۲-۲-۱-متابولیسم
بیشترین قسمت روی در بخش فوقانی دستگاه گوارش جذب می­ شود. روی به فراوانی در بدن انسان توزیع شده است و بعد از آهن فراوانترین عنصر جزئی در بدن محسوب می­گردد. مقدار روی موجود در بدن انسان g3-2 است که بیشترین غلظت آن در کبد، پانکراس، کلیه، استخوان و عضلات یافت می­ شود. با افزایش دریافت روی مقدار ذخیره آن در استخوان، کبد و روده بالا می­رود. حدود ۷۳ درصد روی استخوان متراکم شده است ولی غلظت­هایی هِم نیز در مو، پوست، ناخن­ها و بیضه­ها وجود دارد. تنها۱۰-۲ درصد از روی جذب شده توسط ادرار دفع می شود و بقیه آن از طریق مدفوع از بدن خارج می­ شود. روی موجود در مدفوع معمولاً از شیرهای پانکراس به دست می­آید. اما مقداری هم از ترشحات دستگاه گوارش و صفرا دفع می­ شود. مقدار روی دفع شده کمتر از day/mg1 است. روی پس از جذب دستگاه گوارش ابتدا به آلبومین (۷۰-۶۰ درصد) متصل و درصد کمی از آن نیز با اسیدهای آمینه، کمپلکس تشکیل می­دهند. روی متصل به آلبومین توسط کبد برداشت شده، سپس در بدن توزیع می­گردد (کانکو، ۱۹۸۹). جذب روی به عوامل مختلفی وابسته است و از طریق انتقال فعال و وابسته به انرژی می­باشد (بهاتاچاری[۴۰] و همکاران، ۱۹۹۶).
راه عمدۀ دفع روی، مدفوع است، اگرچه ۲۵ درصد از کل روی دفع شده توسط ترشحات پانکراس است و نقش صفرا بسیار ناچیز است (کانکو، ۱۹۸۹).
۲-۲-۲- جذب، انتقال
جذب روی از دو مسیر که کاملاً شبیه به مسیر کلسیم می­باشد انجام می­پذیرد.
۱٫مکانیسم­های وابسته به حامل قابل اشباع در زمانیکه دریافت پایین روی وجود دارد و غلظت آن در لومن روده کم است با کارایی زیادی عمل می­نماید.
۲٫مکانیسم غیرفعالی که دربردارنده حرکت اطراف سلولی در دریافت بالای روی و غلظت زیاد آن در لومن روده است. در داخل سیتوزول روی به پروتئین­ها و حامل متالوتیونین متصل می­گردند. متالوتیونین حامل روی به سمت سلول­های جذبی می­روند.
۲-۲-۳-عوامل مؤثر در جذب روی

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

جذب روی در بارداری و شیردهی افزایش می­یابد.

یک رژیم غذایی غنی از پروتئین با تشکیل کیلات­های روی، اسید آمینه جذب روی را افزایش می­دهد که با این کیلات، روی در حالت محلول­تر وجود دارد.

اختلال در جذب روی می ­تواند در ارتباط با بیماری­های متعدد روده مانند بیماری کرون یا نارسایی پانکراس باشد.

دریافت زیادکلسیم جذب روی و تعادل آن را کاهش می­دهد.

اسید فولیک ممکن است در صورت دریافت کم روی جذب روی را کاهش دهد.

دریافت مقادیر بالایی از روی می ­تواند سبب اختلال جذب آهن از فروسولفات گردد که معمولاً در مکمل­های ویتامین، املاح یافت می­ شود.

جذب روی ممکن است با گلوکز یا لاکتوز یا با پروتئین اختلال ایجاد کند.

سویا به تنهایی یا مخلوط با گوشت گاو افزایش یابد.

روی مانند آهن در شیر مادر بهتر از شیر گاو جذب می­ شود.

شیر منبع خوبی از روی می­باشد ولی دریافت زیاد کلسیم از شیر می ­تواند با جذب آهن و روی تداخل نماید.

روی توسط ترانسفرین و آلفا دو ماکروگلوبولین در پلاسما حمل می­ شود.

غلظت سرمی بعد از صرف غذای بدون روی کاهش می­یابد که احتمالاً علت آن را برداشت روی از گردش خون توسط پانکراس می­باشد تا متالوآنزیم­ های ضروری حاوی روی را برای هضم و جذب تولید و ترشح سازد.

۲-۲-۴-دفع روده ای
در افراد طبیعی به طورکامل دفع از طریق مدفوع انجام می­پذیرد. افزایش دفع ادراری روی در گرسنگی و در بیماران مبتلا به نفروز، دیابت، الکلسیم، سیروز کبدی و پورفیری گزارش شده است.
۲-۲-۵-کمبود روی
کمبود تغذیه­ای روی در خارج از آزمایشگاه به طور طبیعی در تعدادی از گونه­ ها از جمله انسان، گاو، سگ و گوسفند رخ می­دهد (کانکو، ۱۹۸۹). کمبود روی نیز در سال ۱۹۶۱ در میان مردم مصر و ایران گزارش شده است (بورتیس[۴۱] و اشوود [۴۲]، ۱۹۹۴).
۲-۲-۶-تداخل روی با مواد مغذی
۲-۲-۶-۱-روی _ مس
دریافت مقادیر بالای روی باعث کاهش جذب مس می­ شود و بالعکس علائم بالینی کمبود مس با دریافت day/mg150روی به مدت ۲ سال پیشرفت می­ کند. مصرف day/mg 300-200 روی در درمان بیماری ویلسوز استفاده می­ شود. هوکسترا[۴۳] و همکاران بیان کردند که مسمومیت با روی در جذب مس از روده اختلال ایجاد می­ کند (هوکسترا و همکاران، ۱۹۹۴).
۲-۲-۶-۲-روی _ آهن
دریافت آهن چه به صورت مصرف مکمل و چه بصورت محلول، جذب روی را مهار می­ کند. در چندین تحقیق مشاهده شده است که در طول دوران بارداری سطح آهن سرم کمتر از غلظت روی است. انجمن پزشکی توصیه کرده است که تمام زنان باردار باید بیشتر از mg60 آهن را روزانه به همراه مکمل­های روی دریافت کنند.
۲-۲-۶-۳-روی و دیگر عناصر
دریافت سطوح بالای کلسیم باعث اختلال در جذب روی در حیوانات می­ شود (بخصوص در رژیم­های غنی از فیتات) ولی هنوز این مطلب در مورد انسان به نتیجه نرسیده است. دریافت این مقادیر بالای کلسیم (mg1360) باعث کاهش جذب روی در زنان یائسه می­ شود که این مطلب در مورد دختران بالغ صدق نمی­ کند. دریافت بالای قلع باعث افزایش دفع روی می­ شود.
نکته: قابل دسترس­ترین فرم روی در گوشت حیوانات، بخصوص گوشت قرمز و ماکیان می­باشد. شیر منبع خوب روی بوده ولی دریافت زیاد کلسیم از شیر ممکن است با جذب آهن و روی تداخل ایجاد نماید. فیتات موجود در غلات نیز در برخی از جمعیت­ها که نان تخمیر نشده مصرف می­نمایند. ممکن است سبب اختلال در جذب گردد.
نکته: اولین مطالعات انجام شده درباره روی که با رشد در ارتباط می­باشد نزدیک به ۳ دهه قبل در ایران و مصر مورد بررسی قرار گرفت به نحوی که با مکمل روی پسران مبتلا به کوتاه قدی تغذیه­ای که دارای علایم قد کوتاه، کم خونی فقر آهن و تأخیر در بلوغ جنسی بودند، بهبود یافتند.
۲-۲-۷-ارتباط روی با هورمون ها
روی برای ترشح انسولین لازم است (آندر وود، ۱۹۷۱).
تجویز مکمل روی سبب کاهش و سرم در گوسفند می شود (کسسی[۴۴] و کشین[۴۵]، ۲۰۰۲).
۲-۲-۸-چند نکته­ی ضروری

پس از مرحله ورود به جذب از طریق سلول­های حاشیه مسواکی، روی به متالوتیونئین و پروتئین­های دیگر درون سیتوزول سلول متصل می­گردد. متالوتیونئین روی را جهت خروج از سلول متصل می­گردد. متالوتیونئین روی را جهت خروج از سلول جذبی به خون به حاشیه قاعده­ای، جانبی حمل می­ کند.

جذب روی تحت تأثیر سطح روی دریافتی و حضور عوامل مداخله­گر نظیر فیتات می­باشد و همچنین یک وعده غذایی عوامل مداخله­گر تغییر فیتات می­باشد و همچنین یک وعده غذایی غنی از پروتئین جذب روی از طریق تشکیلات کیلات­های اسیدآمینه، روی را افزایش می­دهد.

عواملی نظیر فیتات­ها، مس و کادمیم سبب کاهش جذب روی می­گردد. دریافت بالای کلسیم جذب و تعادل روی را کاهش داده اسید فولیک نیز در زمان کاهش دریافت روی از جذب آن می­کاهد. تانن­های بر روی جذب روی اثر ندارند.

مقادیر بالای روی می ­تواند سبب اختلال در جذب آهن از ترکیب فرو سولفات گردد که معمولاً در دریافت مکمل ویتامین و املاح روئیت می­ شود.

آلبومین حامل اصلی روی در پلاسما بوده و مقدار روی منتقل شده در خون بسته به آلبومین پلاسما و مقدار روی دریافت می­داد.

مقداری از روی توسط ترانسفرین و α-۲ ماکروگلوبولین منتقل می­گردد. بیشترین روی موجود در خون در اریتروسیت و لوکوسیت­ها می­باشد.

متالوتیونئین فراوان­ترین پروتئین غیرآنزیمی حاوی روی بوده که با وزن پائین مولکولی خود، غنی از سیستئین و سرشار از فلزات که در میان آنها روی بیشترین و مس، آهن، کادمیم و جیوه در مقادیر کمتر وجود دارد.

روی برای عمل بیش از ۹۰ آنزیم ضروری می­باشد و در متابولیسم کربوهیدرات­ها، چربی­ها، پروتئینها و اسیدهای نوکلوئیک نقش دارد (تیتز[۴۶]، ۱۹۸۷).

همچنین روی در انتقال آکسونی، رشد مغز و فسفریلاسیون ضروری می­باشد (پایگاه داده ­های سایت مدلاین).

۲-۳-مس
درسال ۱۹۲۸ هنگامیکه مشاهده شد مس وآهن مانع بروز کم­خونی می­شوند، برای اولین بار مس به عنوان ماده مغذی اساسی شناخته شد. مقدار مس در بدن افرادبالغ حدودا (ً mg120-50) است که این مقادیر درمقایسه با عناصر جزیی دیگر چون آهن و روی بسیار کم است.
۲-۳-۱-متابولیسم
مس در روده باریک جذب می­گردد. ورود مس به سطح مخاطی روده با انتشار تسهیل شده و خروج از غشای قاعده­ای، جانبی به شکل انتقال فعال صورت می­پذیرد. فیبر و فیتات که بر روی زیست فراهمی­ اکثر املاح اثر می­گذارد، دارای اثر ممانعت کنندگی کمی بر روی جذب مس می­باشد. حدود ۹۰ درصد از مس سرم در داخل سرولوپلاسمین وجود دارد و بقیه آن در اتصال ناپایداری با آلبومین، ترانس­کوپرین، پرتئین­های دیگر و اسیدهای آمینه آزاد و احتمالاً هیستدین می­باشد. سطوح مس سرم و سرولوپلاسمین در زنان بالاتر از مردان می­باشد. غلظت مس سرم در نوزاد در بالاترین حد خود است و سپس، درسال اول زندگی کاهش می­یابد.اتصال مس به آلبومین درخون می ­تواند به جایگاه ذخیره­ای موقت مس بیان گردد. اما مس به متالوتیونین در کبد متصل می­ شود که در اصل حالت عملکردی ذخیره­ای مس می­باشد. مس جهت انتقال به سلول­ها به سرولوپلاسمین وارد شده و به داخل پلاسما ترشح می­گردد. مس از کبد به عنوان جزئی از اسیدهای صفراوی ترشح می­گردد که مسیر عمده دفع مس می­باشد. دفع صفراوی در پاسخ به دریافت زیاد مس افزایش می­یابد، ولی زمانیکه دریافت مس در حد مقادیر سمی باشد این افزایش در دفع صورت نمی­پذیرد. بیشتر مس موجود در رژیم غذایی توسط موکوس روده جذب می­ شود. رژیم­های غذایی استانداردmg 5-2 مس تولید می­ کند که ۳۰ درصد آن جذب می­ شود مس به سرعت از معده و قسمت بالای روده که محتویاتش هنوز حالت اسیدی دارد جذب می­ شود. جذب مس از روده به ترکیب مس، متالوتیونین وابسته است این ترکیب با افزایش مصرف اسید آسکوربیک کم می­ شود و نشان می­دهد که بالا بودن مصرف ویتامین C باعث کمبود مس می­ شود. مس موجود در بدن حیوانات بصورت ترکیب مس، متالوتیونین در کبد ذخیره می­ شود. ذخایر کبدی مس در حیوانات نشخوار کننده به مراتب بیشتر از ذخایر کبدی رانشان می­دهد. مس از دو طریق دفع می­گردد یکی مس موجود در مدفوع که نشان دهنده مس غذایی جذب نشده است. دیگری مس ادراری است که ۴ درصد ازمس دفع شده می­باشد. بیست درصد از رژیمی که حاوی day/ mg 5/2 مس است از طریق مدفوع دفع می­ شود. این درصد در رژیمی با day/ mg4/0 مس به ۷ درصد تقلیل می­یابد. ذخایر مس در بدن یک فرد بالغ حدود mg 120-50 می­باشد.
مس پس از جذب از دستگاه گوارش ابتدا به آلبومین متصل می­ شود اما بخش کوچکی از آن به هیستدین اتصال می­یابد. قسمت عمده به وسیله هپاتوسیت­ها دریافت شده و سپس از طریق آن­ها به قسمت ­های مختلف بدن توزیع می­گردد. ۹۵-۹۰ درصد پلاسما توسط سرولوپلاسمین و حدود ۱۰-۵ درصد بقیه مس توسط آلبومین و اسیدهای آمینه معینی از کبد به دیگر بافت­ها حمل می­ شود (رادوستیس و همکاران، ۲۰۰۰ و کانکو، ۱۹۹۷).
۲-۳-۲-اهمیت بیوشیمایی مس
مس در تعدادی از متالوپروتئین­ها وجود دارد. تعدادی از آنزیم­ها که مس وابسته هستند نیز عبارتند: تیروزیناز، سرولوپلاسمین، اسید آمینولولینیک دهیدراتاز، سیتوکروم اکسیداز، سوپراکسید دیسموتاز سیتوزولی و لیزیل اکسیداز (لنینجر[۴۷]، ۱۹۸۲).
۲-۳-۳-نقش فیزیولوژیک مس
مس در خونسازی، رشد بافت همبند، استخوان­سازی، میلین­سازی، رنگدانه پوستی، سیستم ایمنی و … نقش دارد (فورمن[۴۸] ۱۹۸۰ ، اسمیت، ۱۹۹۶ )
۲-۳-۴-عوامل مؤثر بر وضعیت مس بدن
سن، شیرواری، آبستنی، فصل، تغذیه، نژاد، جنس و… در وضعیت مس بدن مؤثر می­باشند.
۱- سن: در گوسفند مس از جفت به جنین منتقل نمی شود، لذا میزان مس سرم و کبد در بره­ها که هنگام تولد پائین است و تقریباً بعد از هفته اول تولد شروع به افزایش می­ کند (پالس، ۱۹۸۸ و اسمیت، ۱۹۹۶ و رادوستیس، ۲۰۰۰).

ب) ارزیابی های منابع انسانی: این دسته ارزیابی توسط روش هایی نظیر کارسنجی، انتخاب اجباری، مقیاسی، ثبت وقایع حساس، مقایسه زوجی، مصاحبه ارزشیابی، گزارش آزاد/کنترل شده، استفاده از ویژگی ها و صفات ارزیابی و… انجام گیرد.
ج) ارزیابی فرایند تولید: این دسته ارزیابی توسط متدهای آدام اسمیت، تیلور work study، SPC ، کنترل پروژه، SQC ، مدل های برنامه ریزی و کنترل تولید و… صورت می پذیرد.
د) ارزیابی فرایندهای مدیریت: این دسته ارزیابی توسط متدهای ISO، MBO، TQM، BALDRIGE، HOSHIN، SELF ASSESMENT، STOCK HOLDER، EFQM و BSC صورت می پذیرد. که این دسته از ارزیابی ها به عنوان بخشی از سیستم مدیریتی، ارزیابی عملکرد را انجام می دهند. از بین این روش ها، ارزیابی عملکرد به روش کارت امتیازی متوازن به عنوان کامل ترین وجامع ترین روش ارزیابی مدیریتی پذیرفته می شود.
۱۱-۲- الگوهای ارزیابی عملکرد:
الگوهای ارزیابی عملکرد دستگاه ها که در کشورهای مختلف مورد استفاده قرار می گیرند ، الگوهای متفاوتی می باشند این الگوها که جهت ارزیابی عملکرد شرکت های دولتی، سازمان ها و وزارتخانه ها مورد استفاده قرار می گیرند متفاوت می باشند. قابل توجه این که در برخی از کشورها از الگوی مشخص بین المللی جهت ارزیابی عملکرد استفاده نشده و سیستم ارزیابی در سازمان های این کشورها، سیستم منحصر به فردی می باشد. با این حال در ادبیات مدیریت جهت ارزیابی عملکرد دستگاه های دولتی الگوهای مختلفی ارائه شده است.
۱-۱۱-۲-دسته‌بندی الگو ها:
در یک PMS مجموعه‌ای از شاخص‌ها ترکیب می‌گردد تا تصویری کامل از عملکرد یک سازمان بدست آورد. مروری بر منابع نشان می‌دهد که چارچوب‌های مفهومی زیادی برای کمک به مجریان ارزیابی عملکرد در طراحی سیستم‌های اندازه‌گیری عملکرد توسعه یافته‌اند. این چارچوب‌ها عمدتاً در مرحله اول از مراحل چهارگانه توسعه سیستم اندازه‌گیری عملکرد متمرکز می‌شوند. مرحله اول همان طراحی سیستم‌هاست. سه مرحله دیگر پیاده‌سازی، بکارگیری و بروز رسانی منظم هستند.
برطبق نظرتونی[۸۶] وتونکیا[۸۷] (۲۰۰۱) مدلهای اصلی PMS می‌توانند به پنج نوع‌ زیر تقسیم ‌بندی ‌شوند:
۱- مدل‌های اندازه‌گیری عملکرد که اکیداً سلسه مراتبی‌اند. این سیستم‌ها با دسته‌بندی شاخص ها به هزینه‌ای و غیرهزینه‌ای مشخص می‌شوند. سطوح این دسته‌بندی متغیر است تا جایی که نهایتاً به شاخص های اقتصادی منتهی می‌شوند.
عکس مرتبط با اقتصاد
۲- مدل‌های اندازه‌گیری عملکرد که “کارت امتیازی متوازن” هستند. در این مدل‌ها، چندین معیار عملکردی جداگانه که هر کدام به دیدگاه های جداگانه‌ای می‌پردازند (مالی، مشتری و…) به صورت جداگانه مورد توجه‌اند (مثل مدل کارت امتیازی متوازن).
۳- مدل‌های اندازه‌گیری عملکردی که می‌توان آنها را مخروط ناقص خواند. در این سیستم‌ها، ترکیبی از شاخص‌های سطح پایین با شاخص‌هایی که توافق بیشتری بر سر آنها وجود دارد ترکیب شده‌اند. امادیدگاه تبدیل عملکرد غیرهزینه‌ای به عملکرد مالی وجود ندارد (مثل مدل هرم عملکرد).
۴- مدل‌های اندازه‌گیری عملکرد که بین عملکرد خارجی وداخلی تمایزقایل می‌شوند(تور[۸۸]، ۱۹۹۳).
۵- مدل‌های اندازه‌گیری که به زنجیره ارزش مربوط هستند (مثلاً مدل سینک[۸۹] و تاتل[۹۰]).
علاوه بر دسته‌بندی بالا، مدلهای ارزیابی عملکرد می‌توانند بر حسب سه معماری ذهنی مختلف دسته‌بندی شوند (تونی وتونکیا، ۲۰۰۱): عمودی(یا سلسه مراتبی)، متوازن(جدولی)وافقی(فرایندی).
ماروشیوما (۲۰۰۳) مدل‌های مختلف اندازه‌گیری عملکرد سازمانی را در سه حوزه مختلف دسته‌بندی کرده‌اند: رویکردهای اندازه‌گیری عملکرد، چارچوب‌های اندازه‌گیری عملکرد و چارچوب‌های ارزیابی عملکرد و مثال‌هایی را برای هرکدام برشمرده‌اند و یونگ (۱۹۹۸) رویکردهای مختلف را برحسب دو بعد دسته‌بندی نموده است: موضوع مورد ارزیابی (سازمان، فرایند یا…) و وجوهی که اندازه‌گیری می‌شوند یعنی وجوه کمی و کیفی در مقابل وجوه صرفاً کمی. همچنین برای تفکیک مدل‌های مختلف می‌توان ابعاد زیر را مد نظر قرار داد:
جدول ۶-۲ ) دسته‌بندی یونگ از رویکردهای اندازه‌گیری عملکرد (یونگ، ۱۹۹۸)

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

تمرکز بر فرایندهای تجاری تمرکز بر سازمان
کمی و کیفی سیستم پایش عملکرد مدل‌های جوایز کیفیتی
عملکرد فرایند (PPMS) کارت امتیازی متوازن
عمدتاً کمی کنترل بر مبنای جریان کار کنترل سنتی (مالی)
کنترل فرایند آماری (SPC) PIMS

تعدادی از این چارچوب‌ها، صراحتاً معیارهایی را برشمرده‌اند که بایستی در چنین سیستم‌هایی لحاظ گردد. چارچوب‌های دیگر تاکید دارند که هر شرکت بایستی یک سیستم اندازه‌گیری عملکرد منحصر به فرد داشته باشد و پیشنهاداتی را به مجریان در جهت متوجه‌ساختن آنها به حوزه‌های خاصی که طراحی شاخص‌ها بایستی در آن حوزه‌ها صورت پذیرد می‌دهند (تنجن، ۲۰۰۴: ۲۵).
تعدادی از مدل‌ها در تعریف شاخص برای سطوح مختلف سازمانی به کار می‌آیند در حالیکه مد‌ل‌های دیگری صرفاًبرای ایجاد سیستم‌های اندازه‌گیری عملکرد درسطح سازمانی[۹۱] توسعه یافته‌اند.
تعدادی از مدل‌ها به صورت ویژه برای محیط‌های خدماتی یا تولیدی توسعه یافته‌اند در حالیکه بقیه عمومی محسوب می‌شوند. با اینحال همه چارچوب‌های مفهومی در این نکته اشتراک دارند که هر یک چیدمان خاصی را پیشنهاد می‌دهند که شاخصهای عملکرد بایستی بر طبق آن ساختار یابند.
در مجموع مدل های ارزیابی عملکرد را می توان در دسته بندی های ذیل مورد تحلیل قرار داد و مهمترین این الگوها را که در کشورهای موفق مورد استفاده قرار گرفته و نتایج مثبتی نیز داشته اند مورد بررسی قرار داد:
الف) الگوهای مبتنی بر زمان و هزینه:
۱- الگوی چرخه زمانی مبتنی بر ارزش
۲- نمودار نیمه عمر
۳- مدل اسکور (Scor)
۴- الگوی هزینه یابی بر مبنای فعالیت (ABC)
۵- الگوی فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)
ب) الگوهای برتری سازمانی و خود ارزیابی (جوایز ملی کیفیت):
۱- جایزه دمینگ (Deming)
۲- الگوی ممیزی کیفیت (ISO)
۳- الگوی مدیریت کیفیت جامع (TQM)
۴- الگوی جایزه ملی کیفیت بالدریج (BALDRIG)
۵- الگوی تعالی سازمانی (EFQM)
ج) الگوهای یکپارچه:
۱- ترازیابی (بنچ مارکینگ (BENCHMARKING)
۲- سیستم اسمارت (Smart)
۳- الگوی منشور عملکرد
۴- الگوی کارت امتیاز متوازن (BSC)

الگوی مدیریت بر اساس هدف (MBO)

۲-۱۱- ۲- بررسی و نقد الگوها و روش های ارزیابی عملکرد:
الگوهای ارزیابی عملکرد که در کشورهای مختلف مورد استفاده قرار می گیرند، الگوهای متفاوتی می باشند، این الگوها که جهت ارزیابی عملکرد در دستگاه‌های دولتی نظیر شرکت‌های دولتی، سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها و مؤسسات تجاری و خصوصی مورد استفاده قرار می‌گیرند، متفاوت می‌باشند. قابل توجه این که در برخی از کشورها از الگوی مشخص بین‌المللی جهت ارزیابی عملکرد استفاده نشده و سیستم ارزیابی در سازمان‌های این کشورها، سیستم منحصر به فردی می‌باشد. با این حال در ادبیات مدیریت جهت ارزیابی عملکرد دستگاه‌ها الگوهای مختلفی ارائه شده است. که مهمترین این الگوها به شرح ذیل می باشد:
۱-۲-۱۱-۲- الگوی چرخه زمانی مبتنی بر ارزش:
مدل نموداری چرخه زمانی مبتنی بر ارزش جهت ارزیابی عملکرد سیستم های ساخت و تولید و توسط نوبل[۹۲] ارائه شده است. این مدل بر دو شاخص زمان و هزینه استوار است و هزینه به عنوان معیار جانشین برای کمی کردن ارزش غیر افزوده به کار می رود. کیفیت نیز در این مدل مورد استفاده قرار می گیرد (زالی، ۱۳۸۲: ۵۴).
یکی از سیستم های ارزیابی عملکرد یکپارچه و دینامیک، نمودار ارزش اصلاح شده متمرکز بر چرخه زمانی است. مدل ارزش متمرکز بر چرخه زمانی بر اساس دو شاخص عملکردی زمان و ارزش بنا شده است، شاخص هزینه در مدل فوق، شاخص جانشین به منظورکمی کردن اثرات فعالیت های ارزش افزوده و غیر ارزش افزوده می باشد. نمودار فوق به تیم بهبود فرایند توانایی تحلیل فرایندها را از بُعد هزینه و زمان می دهد (احسانی، ۱۳۸۳: ۱۲۵).
از نقاط ضعف این الگو نادیده گرفتن شاخص هایی در حوزه بازار، مشتری، آینده سازمان، مباحث مالی، کارکنان، روابط بین اعضا و … می باشد.
۲-۲-۱۱-۲-نمودار نیمه عمر:
این روش در سال ۱۹۹۴ توسط استانا[۹۳] مدیر عامل شرکت آنالوگ دیوایز به عنوان یک سازمان یادگیرنده معروف ابداع گردیده است. مفهوم نیمه عمر نیز که یکی از سیستم های ارزیابی عملکرد یکپارچه و دینامیک[۹۴] است به وسیله تیم بهبود دهنده فرایند برای پشتیبانی مجموعه اهداف عملکرد قابل قبول استفاده می شود. آنها آن را برای تعیین یک افق برنامه ریزی قابل قبول ودست یابی به بهبودهای مورد نظر در افق برنامه ریزی استفاده می کنند.
این منحنی از دو محور عمودی و افقی تشکیل شده است که بر روی محور عمودی نرخ معیوبی ها، تحویل به موقع، زمان ورود به بازار و نظایر آنها در مقیاس لگاریتمی ترسیم می شود و در محور افقی، مقیاس زمان بر حسب روز، ماه و یا سال قرار می گیرد. در این روش فرض براین است که مثلا ًنرخ کاهش معیوبی در طول زمان ثابت است بنابراین، این منحنی مدت زمانی را که در آن ۵۰ درصد بهبود در شاخص عملکرد معینی بدست آمده است، را می سنجد. این منحنی به منظور ارزیابی و مقایسه میزان نرخ بهبود عملکرد سازمانی بکار می رود و در آن شیب های تندتر بیانگر یادگیری سریعتر است. منطق این مدل رشد سریعتر شرکت ها و سازمان ها نسبت به رقبایشان است. هدف دستیابی به ۵۰% شاخص کوواریانس است که به طور تجربی از مطالعات مربوط به فرایند بهبود بدست آمده است (زالی، ۱۳۸۲: ۱۲۶).

خلاصه کلام این که «تعبیر شعری» یا «تصویر شعری» به روش هنری مشخصی ارائه می شود و این مطلب تا اندازه فراوانی بر[۲۸] استعداد، فرهنگ، تجربه و تعامل شاعر با این تجربه زنده پویا تکیه دارد، شعر نیز نوعی مشارکت درونی و فکری شاعر و خواننده است، و چنانچه شعر از لحاظ لفظ، اندیشه، موسیقی و تصویر هنری برای کودکان مناسب باشد، بسیار فراوان از شنیدن و حفظ شعر استفاده می­ کنند. ما در دوران کودکی از [شنیدن] قصیده­ای که در مورد طنبور (وسیله­ای استوانه ای برای پمپاژ آب به صورت دستی) صحبت می­کرد به وجد می­آمدیم که می گفت:
ای طنبور بچرخ، شتاب کن محصولات ما می­خواهند آبیاری و سیراب شوند.
در چرخیدن از دستان من اطاعت کن و آب وآرد بیاور.
ما این قصیده را در روستا می­خواندیم، با آن می­چرخیدیم و با خوشحالی آن را تکرار می کردیم. موسیقی آن جذاب و کلماتش قابل فهم و ساده بود. کدام یک از ما بچه­های روستا- ا- طنبوری را که آب از کانال می­کشد، آن را به قنات مزرعه می­رساند، تا به شکل­های گوناگون تقسیم گردد، نمی­شناسد؟؟ کدام یک از ما آبیاری و انتظار مشتاقانه­ی روستا برای روزهای طغیان آب (سیل)را نمی­شناسد؟؟ هم چنین تعبیر «محصولم نیازمند آبیاری است» اشاره به انتظار کشاورزان نیز دارد، و نه فقط محصول به تنهایی، تمامی روستا تشنه و مشتاق آب است.. (وَ جَعلنا مِن­الماء کُل شَیء حیّ)[۲۹]، شاعر واقعیت را بیان ، اندیشه را نمایان و به تلاش کشاورز اشاره می­ کند و او به این وسیله خوش بخت است، زیرا رشد، درو، خیر و برکت برایش مهم است، گاهی اوقات کودک روستایی نمی ­تواند تمامی این امور را درک کند ولی این تصویر زنده محیط پیرامون او، آرزوها و طبیعت زندگیش را منعکس می­سازد و نتیجه تمامی این مسائل خوشبختی کودک است که وی همان قصیده­ای را زمزمه می­ کند که بیت­های آغازین آن را ذکر کردیم…
سپس [به یاد می­آوریم ] احساس سرمستی را که آن را احساس می­کنیم و دوباره می­خوانیم سرود.
قرآن پروردگار من باعث هدایت و نور هر دلی است. قرآن پروردگار من پس منزه دانستنی که کودک مسلمان نسبت به خداوند وقرآن آن را به ارث می­برد، بزرگداشت گسترده­ایست، که ما از زبان گویندگان آن را مشاهده می کنیم، و از قاریان ترتیل­خوان، هنگام فراگیر شدن تواضع و سکوت و واردشدن پیاپی حکمت قدسی، و آداب ربانی آن را می­شنویم.
حتی [می­توان گفت] «شعر عامیانه» -هرچند از طرف دارانش نباشیم- سرشار از ارزش های والای انسانی و در بردارنده مضامین اسلامی است، که تربیت بر آن تأکید می­ کند، و جامعه مومن به آن بسیار مشتاق است ،و ما در این قطعه ای که بر شایستگی احترام و بزرگ داشت پدر تأکید دارد این معنی را به صورت آشکار و شفاف می­بینیم:
پدر برگرد بیا- بیا ساعت ۶ شده- سواره بیا نه پیاده- موتورسیکلت سوار شو- پول فراوان به او بدهید (پول به پای پدر بریزید)- با احترام به او سلام کنید.
این­گونه است که می­بینیم شعر مناسب کودک به پرورش استعداد و بهره­مندکردن درک و شعور کمک می کند، در محکم کردن ارزش­هایی که باید به آن ها آراسته گردد نقش دارد، با مهارت های مختلف و جدید آن­ها را یاری می­ کند، و باعث می شود که لذت مشارکت در تجربه انسانی را با روان و باطن و عقل احساس کند، موضوعاتی که شعر کودکان به آن­ها می پردازد فراوان و متنوع است، مهم این است که این تجربه،عمیق، در بردارنده اشاره­ها، چارچوب­ها و اثرهای نوینی است که، توجه را جلب و حافظه را قوی و احساسات را هم بر می­انگیزد.. ما می­توانیم ویژگی های مناسب شعر کودکان را در زیر خلاصه کنیم:
۱- اشتیاق شدید به زبان شاعرانه در لفظ و عبارت و تصویر.
۲- توجه به بحرهای دارای موسیقی جذاب و سحرانگیز.
۳- آسانی و راحتی اندیشه و معنی.
۴- دوری از پیچیدگی­های بلاغی و بیانی.
۵- انتخاب موضوع­های مناسب با واقعیت­ها و علاقه­های کودک.
۶- سازگاری ارزش­های شعری، با آن چه که کودک از عقیده اسلامی خود فرا می­گیرد.
۷- توجه به مشکلات اخلاقی، روانی و تربیتی کودک و نوجوان و پردازش سریع آن ها به صورت شعر.
۸- ساخت ترانه­های کودک در رادیو و تلویزیون با نظارت کارشناسان دینی، روان­شناسی و تربیتی. زیرا کودکان چنین شعرهایی را حفظ می­ کنند و در آنان به شدت تأثیر می­گذارد.
۹- وحدت قافیه به خاطر تاثیر درونی آن در روح و باطن کودک.
۱۰- تصویر شعری در بردارنده حواس مختلف کودک.
أمیرالشعراء «احمد شوقی» در زمینه شعر کودک پیشگام به حساب می­آید، به ویژه به خاطر پاره­ای از داستان­های شعری که به زبان حیوانات برایشان نوشته است، به گونه ­که حکمت را با طنز، عبرت را با گرایش­دهی آمیخته و بعضی از ارزش­های رفتاری مرتبط با دین و وطن را آشکار نموده است، تا جاییکه این قصیده­ها در دیوان های او ظهور یافته و بعضی از آن­ها در دسترس دانش ­آموزان مدارس قرار گرفته، که این کار به خاطر حفظ ساختارهای اصیل شعری، مضامین ساده، و بافت خوب هنری سرآغازی نو در این راستا به شمار می­رود.
فعالیت شوقی در این عرصه بر اساس مشاهداتش در فرانسه- هنگامی که جزو گروهی قرار گرفت که برای تحصیل به خارج اعزام می شدند- از توجه فرانسویان به ادبیات کودک، و طبق مطالعاتش از آثار شاعر مشهور فرانسوی «لامارتین» است. وی از داستان های «کلیله و دمنه» استفاده و بعضی از آن­ها را انتخاب نموده و آن را بازنویسی کرد و درقالب شعری گیرا و مناسب کودکان آن را ارائه نمود. داستانی از او با عنوان «کبوتر و شکارچی» می­خوانیم:
۱- کبوتری در بالای درخت در لانه­اش پنهان ودر امان بود.
۲- روزی شکارچی آمد وشروع به گشتن کامل در اطراف باغ کرد.
۳- شکارچی در آن جا سایه پرنده­ای ندید.و وقتی که خسته شد تصمیم گرفت برگردد.
۴- [ناگهان] کبوتر ساده لوحی از لانه­اش آشکار شد. نادانی دردیست که دوا ندارد.
۵- ازاین جهت که نمی­دانست جه اتفاقی پیش می آید، گفت ای انسان دنبال چه می­گردی؟
۶- شکارچی متوجه صدا شد و تیر مرگ به سمتش روانه کرد.
۷- کبوتر از جایگاه محکم و استوارش بر زمین افتاد و در تصرف چاقو قرار گرفت. (به ضربه چاقو گرفتار شد.)
۸- یک انسان عارف محقق می­گوید: اگر می توانستم جلوی زبانم را بگیرم مالک جان خودم می­شدم.
با این وجود در این قطعه کلماتی، مانند «مستتره – ملّ- مکین- محقق -و منطق» وجود دارد که نیاز به توضیح دارد.
چنین به نظر می­رسد که شوقی سعی کرده درخشش ساختار ، لطافت بیان ،نمایان ساختن اندیشه یا- حکمتی- را که خواهان روشن نمودن آن بوده حفظ نماید، هر چند این مسئله کار دشواری است وچاره­ای جز این نیست که به این جا ختم شود، علاوه بر این کودک، نیازمند غنی­سازی ذخیره لغوی خود و عادت به اسلوب­های مستحکم و زیبا می­باشد، ازطرفی چاره­ای هم جز انجام این کار نداشته. این افتخار برای شوقی کافیست که در این عرصه پیشگام است و از شاعران و ادبای عرب دعوت کرد که در پشتیبانی و تکرار تجربه­ی وی و تغییر آن مشارکت نمایند.
اما «محمد هراوی» شاعری که بعد از شوقی آمد و به اندازه کافی شعر کودکان را موردتوجه و اهتمام قرار داد، در دهه­های آغازین قرن بیستم تمام همّ و غم خود را وقف این کار کرد و تألیفات شعری فراوانی ارائه نمود، که به خاطرسادگی لفظ، آسانی بیان، زیبایی پردازش و دلنشینی موسیقی، متمایز بوده و با آرزو و رویاهای کودک، توانایی فکری، شرایط محیطی و عقیدتی او هم سازند و دلیل واضح موفقیت او حفظ و تکرار این قطعه­ها توسط ما بعد از گذشت سالیان طولانی می­باشد. از جمله آن­ها:
أنا فی­الصبح تلمیذ و بعد الظهر نجار
من صبح هنگام دانش آموز و بعدازظهر نجار بودم.
فلی قلم و قرطاس و إزمیل و منشار
من قلم وکاغذ و نیز اسکنه و اره دارم.
و علمی إن یکن شرفا فما فی صنعتی عار
اگر علم من برایم شرافت و بزرگی همراه داشته باشد ،در پیشه و حرفه من ننگی وجود ندارد.
فلعلماء مرتبه و للصناع مقدار
دانشمندان دارای مقام هستند و صنعت گران هم ارزش خود را دارند.
به نظر من این شاعر بزرگ، جزء پیشتازان نادر محسوب می­ شود، و برای نسل­های جدید راه موفقیت حقیقی را ترسیم می­ کند، جایی که علم و معرفت و کار حرفه­ای مشرف وجود دارد، درحالی که بسیاری در آن دوره از چنین شغل­هایی بیزار بودند، و آن ها را پیشه وصنعت و پستی و حقارت به حساب می­آوردند،و این مسئله­ایست که چارچوب حقیقی آن فقط در دوره های بعد مشخص شد.پس از شوقی و هراوی و کامل گیلانی و دیگران، توجه آشکاری به ادبیات و شعر کودک صورت گرفت و مطبوعات شعری در کشورهای مختلف عربی ظهور یافت، هم­چنین شعرهای زیادی ترجمه شد، امروزه کتابخانه ­های عربی در مصر، عراق، سوریه، لبنان، عربستان سعودی، کویت، کشورهای مغرب عربی و سرزمین­های دیگر جهان عرب در بردارنده میراث قابل توجهی از شعر کودک است، که فرصتی برای بیان آن ها وجود ندارد، میراث شعری کودکان در هر سرزمینی از شرایط و حوادث و خواسته­ هایی تاثیر پذیرفته که آن را احاطه کرده است، مجله های کودکان نیز پراز انواع شعر برای رده­های سنی مختلف کودک است، رادیو و تلویزیون نیز در ارائه بسیاری از ترانه ها، سرودها و قصیده­ها نقش دارد.
بنابراین شعر از مهم­ترین پشتیبان­های فرهنگ کودک است..
و در عین حال منبع لذت و خوشبختی می باشد.. و به خاطر دلنشینی موسیقی، لطافت بیان و،جذابی تصویر و خیال انگیز بودن جزء قوی­ترین نیروهای تأثیرگذار در پرورش ذوق هنری وحس زیباشناختی است..
بعضی از شعرها بیان کننده حکمت هستند…[۳۰]
همچنان می­گوییم شعر کودک باید پای­بند به ارزش­ها و بینش اسلامی باشد و جایگاه آن دراین خصوص، به طور کلی همان جایگاه ادبیات اسلامی است، طبق این دیدگاه اصلی شعر می ­تواند وظیفه ­ای مهم، با چارچوب­های مختلف عقیدتی، زیبا شناختی، احساسی و روحی روانی ایفا نماید.
نمایش­نامه مدرسی(اسکولاستیک)
از آن جا که تربیت در اصل به انسان به عنوان مهم­ترین پایه­ های جامعه توجه دارد، بنابراین چاره­ای جز این ندارد که به نمایش توجه داشته باشد، و آن را همچون ابزاری تربیتی آموزشی به کار گیرد.
وسایل تربیتی به مرور زمان جدید ونو می گردد [البته] نظربه این که با ارزش­های اسلامی،و فرهنگ باشکوه ما در تضاد نباشد، بنابراین بر ما واجب است که نمایش را جهت حفظ و پشتیبانی فرزندان­مان از تهاجم فرهنگی به کار بگیریم، نمایش مدرسی به دلیل اعطای فرصت­های ارزشمند به دانش آموز، جهت اظهار وجود، کسب تجربه، توانایی­های زبانی و اجتماعی در فضایی که روح همکاری و دوستی و محبت بر آن حاکم است، از مهم­ترین ارکان تربیتی نوین به شمار می­رود.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
اهداف نمایش مدرسی به شرح ذیل می­باشد:
۱- استقرار ارزش های اصیل اسلامی
۲- عادت دادن دانش آموزان به کار دسته جمعی و همکاری ، آموزش آنان جهت رویارویی با جمع و به دست آوردن اعتماد به نفس.
۳- آشنایی با زندگی و خصلت­های انسانی، چرا که این آشنایی سبب [داشتن] زندگی کامل­تر و پربارتری می­گردد.
۴- گسترش ماده علمی و تبدیل خشکی آن به تجربه­های معنادار و قابل فهم و درک؛ یعنی این که نمایش یکی از شیوه ­های تدریس محسوب می­ شود.
۵- اعطای فضایی شادو خوش به زندگی یکنواخت.
۶- بررسی بعضی از اضطراب و استرس­های درونی دانش ­آموزان مانند:
درلاک خود فرو رفتن و خجالت کشیدن.
شک و دودلی.
بعضی از عیب­های جسمانی مانند عیوب سخن گفتن و مرض­های گفتاری.
۷- پرورش تعبیر حرکتی (هم چون: راه­رفتن، نشستن و غیره) و گفتار عاطفی به وسیله آنچه که آرامش درونی را تضمین می­نماید.
۸- آگاه سازی درونی و اجتماعی کودک و برافروختن روحیه امید و عمل در درون کودک.
همان گونه که بیان نمودیم- نمایش­نامه مدرسی- جز و پایه­ های تربیتی دانش ­آموز در تمامی دوران زندگیش، از ۴ سالگی تا رسیدن به دوره جوانی و اعتماد به نفس می­باشد، و ما وظیفه داریم که خط واحد و ساختار جامع و کاملی برای این مراحل درنظر بگیریم و درعین حال، به تغییرات ایجاد شده در دنیای سرشار از حوادث کودک نیز توجه کنیم
و در پرتو این مسائل ، نمایش­نامه مدرسی را می­توان براساس مراحل آموزشی تقسیم کرد.
پس در دوره کودکستان (مهد کودک) به موارد زیر توجه می­کنیم:
۱- نمایش­نامه حرکتی گفتاری
۲- نمایش­نامه اخلاقی
۳- نمایش­نامه رمزی که بیانگر معنی مشخصی باشد.
و در دوره ابتدایی:
۱- نمایش­نامه رفتاری و اخلاقی
۲- نمایش­نامه محیطی گفتاری
۳- نمایش­نامه آموزشی (که بیانگر موارد علمی است)
۴- نمایش­نامه تفریحی
۵- نمایش­نامه مناسبت­ها (مثل هجرت- عید نصر و… غیره)
و در دوره دبیرستان
۱- نمایش­نامه­های تاریخی
۲- نمایش­نامه­های اجتماعی