۳-پیشینه تحقیق

در زمینه قتل عمد تحقیقات گسترده ای صورت گرفته است اما با توجه به جدید التصویب بودن قانون مجازات اسلامی و بازتعریف مجدد از برخی جرایم از جمله قتل تا کنون تحقیق و پژوهش خاصی در این زمینه صورت نگرفته است. حسام قپانچی در مقاله بررسی تطبیقی عنصر فعل در قتل عمد که در سال ۱۳۸۲ در نشریه دانشکده الهیات مشهد شماره ۱۰ به چاپ رسیده است، در مورد فعل قتل عمد در میان حقوقدانان عرفی و کشورهای اسلامی پرداخته است و اشاره به عنصر معنوی قتل عمد نکرده است.
احسان الله پیرداده بیرانوند در مقاله بررسی مبانی فقهی قتل عمد که در سال ۸۹ در ماهنامه کانون شماره ۱۰۴ چاپ شده است ضمن بررسی قتل عمد ومجازات آن در قانون مجازات اسلامی به بررسی مجازات قتل عمد از دیدگاه قرآن و روایات پرداخته است.
ابوالحسن شاکری و اسفندیار مرادی در مقاله بررسی ارتکاب قتل عمد از طریق ترک فعل در فقه و حقوق کیفری ایران که در سال ۱۳۸۸ در نشریه فقه و مبانی حقوق اسلامی، شماره ۱چاپ شده است، ضمن بررسی قتل عمد از طریق ترک فعل، به بررسی قتل با شیوه ترک فعل پرداخت است. با توجه به اختلافی بودن این قضیه در قانون و فقه به بررسی این موضوع پرداخته است. و مبحثی در مورد عنصر معنوی قتل عمد در این مقاله دیده نمی شود.

پایان نامه رشته حقوق

ابوالحسن شاکری و اسفندیار مرادی در مقاله بررسی رکن روانی قتل عمد با کار نوعاً کشنده که در سال ۱۳۸۶ در پژوهشنامه حقوق و علوم سیاسی، شماره ۵ به چاپ رسیده است به بررسی این جرم از نگاه انجام افعال کشنده پرداخته­اند. و اینکه کار نوعاً کشنده چیست؟ و منظور از قصد در این افعال چه می ­تواند باشد؟
برای بررسی مفاد قانون مجازات اسلامی مصوب در سال ۱۳۷۰ به کتاب­های مختلفی از جمله حقوق جزای عمومی تالیف محمد علی اردبیلی چاپ ۱۳۷۹ و شرح قانون مجازات اسلامی نوشته ی عباس زراعت چاپ ۱۳۷۹ و حقوق جزای عمومی نوشته ی هوشنگ شامبیاتی چاپ ۱۳۸۲ و دیدگاه هاینو در حقوق کیفری اسلام نوشته ی محمد حسن مرعشی چاپ ۱۳۷۶ مراجعه شده است.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

۴-سوالات تحقیق

۱- کدامیک از دو ملاک مطرح شده در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ و ۱۳۹۲ تطابق کاملتری با روایات و مبانی فقهی درخصوص قتل عمد دارد؟
۲- نگاه فقه امامیه به ملاک عمد در قتل به چه صورت می ­باشد؟
۳- رویکرد قانونگذار در تعیین ملاک عمد در قانون ۱۳۹۲نسبت به قانون سابق چگونه است؟

۵-فرضیه ‏های تحقیق

۱- ملاک بیان شده در قانون مجازات اسلامی مصوب ۹۲ دقیقتر بوده و با مدلول روایات و فتاوا در فقه امامیه تطابق بیشتری دارد.
۲- در فقه امامیه قصد و اختیار در فعل ملاک اصلی عمدی بودن عمل به حساب می آید و قید کشنده بودن عمل نزد عرف نیز بر اساس روایات معتبر دانسته شده است.
۳- رویکرد قانونگذار در تعیین ملاک عمد دقیق تر و با سخت گیری بیشتری همراه بوده است و قانونگذار ملاک آگاه و متوجه بودن مرتکب را در قتل عمد موثرمی داند
۶-اهداف وکاربردهای تحقیق
مهمترین هدف این کار پژوهشی بررسی نگرش قانون جدید به عنصر معنوی یا همان ملاک عمد برای جرم مهم و حساس قتل عمد می باشد. با توجه به اینکه قانون جدید ملاک های نوینی را برای قتل عمد ارائه نموده است نیاز به بررسی این ملاک ها از منظر حقوقی و فقهی می باشد.قطعا این ملاک ها در داخل محاکم و نیز میان حقوقدانان جای خود را باز نکرده است و نیاز به بررسی این ملاک ها و ارائه تحلیل حقوقی مبتنی بر حمایت از حق متهم می باشد. بارها اشاره شده است که بیشتر قتل های صورت گرفته در ایران از نوع قتل های هیجانی و آنی می باشد و دور از انصاف است که چنین قتل هایی را با قتل های از پیش برنامه ریزی در یک ردیف قرار داد. در قانون جدید این امکان برای حقوقدانان و قضات و وکلا فراهم آورده است که تفسیر مضیق از قانون ارائه بکنند.

۷-روش انجام پژوهش و شیوه جمع‌ آوری داده‌ها

روش پژوهش موجود روش توصیفی- تحلیلی و شیوه جمع‏آوری داده‏ها کتابخانه ای است. عملکرد پژوهش در حوزه ی نظری خواهد بود.

۸-مشکلات تحقیق

با توجه به اینکه این نوشتار با تکیه بر قانون مصوب ۱۳۹۲ درباره ی قتل عمد است و این قانون به تازگی تصویب شده است، منابعی که به صورت علمی به تحلیل این مواد قانونی بپردازد اندک می باشد.

۹-سازماندهی پژوهش

این پژوهش با هدف بررسی فقهی و حقوقی ملاک عمد در قتل عمد با تاکید بر قانون مجازات سال ۱۳۹۲،درسه فصل به بررسی موضوع مورد مطالعه خواهد پرداخت:
درمقدمه، به معرفی موضوع و توضیحات پیرامون آن پرداخته خواهد شد که مهمترین مباحث آن شامل مقدمه، طرح مسئله، اهمیت موضوع، پیشینه ی تحقیق، سوالات اصلی و فرعی و فرضیات تحقیق است.
در فصل اول با عنوان “مفهوم قتل و انواع آن” طی سه مبحث به بررسی “مفهوم قتل” و “انواع قتل” و “ملاک تمایز میان انواع قتل می­پردازیم.
در فصل دوم با عنوان ” تبیین جایگاه جرم قتل عمدی در فقه” طی سه مبحث به بررسی “قتل در آیات، روایات و احادیث” و “تعریف قتل عمد از دیدگاه فقها” و “عناصر قتل عمد” می­پردازیم.
در فصل سوم با عنوان ” جایگاه قتل عمد در قانون موضوعه ایران” طی سه مبحث به بررسی ارکان تشکیل دهنده قتل در حقوق کیفری ایران” و ” عنصر روانی قتل عمدی در قانون مجازات مصوب ۱۳۷۰ و قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲” و ” ظرفیت‌های ایجادشده پیرامون پرونده‌های قتل عمد در قانون جدید مجازات اسلامی” می­پردازیم. نهایتا در آخر با عنوان “نتیجه و پیشنهادات” به ارائه نتایج حاصل از این پژوهش می­پردازیم.

فصل اول

مفهوم قتل و انواع آن

درفصل اول، مفهوم قتل،انواع قتل وملاک تمایز میان انواع قتل را مورد بررسی قرار می­دهیم.

بخش اول – مفهوم قتل

واژه ی عربی قتل، معادل مفهوم فرانسوی و انگلیسی Homocide است. این مفهوم در مفاهیم حقوق جزایی و جنایی بررسی می شود. دکتر لنگرودی در کتاب ترمینولوژی حقوق قتل را این چنین تعریف می کند: «لطمه به حیات دیگری وارد ساختن. خواه به واسطه ی عمل مادی و فیزیکی باشد خواه به واسطه ی ترک فعل. مثل این که مادری به طفل شیرخواره ی خود که تحت حضانت او است شیر ندهد تا او بمیرد و به هر حال باید قصد داشته باشد. در صورت عدم وجود قصد «قتل غیرعمد» مصداق پیدا می کند».
البته نیاز به توضیح است که این تعریف در خصوص «سقط جنین» صادق نیست.
مفهوم قتل از مناظر مختلف طبقه بندی های متفاوتی می شود. چندی از این زیرشاخه ها را می توان این چنین تعریف کرد.
قتل باسبق تصمیم یا Assassinat . به قتلی گفته می شود که قبلا برای تحقق بخشیدن آن تصیم گرفته شده باشد و یا قاتل برای انجام دادن قتل، کمین کرده باشد. منظور داشتن قصد و انگیزه ی صریح انجام فعل است.(پرادلٰ،۱۳۸۶، ۱۸۶)
گاهی قتل در پی یک بی مبالاتی یا بی احتیاطی رخ می دهد. مانند سوانح رانندگی که مصداق «قتل غیرعمد» است. البته گاهی قتل با عمد انجام می شود. اما برای این عمل تصمیم قبلی گرفته نشده است. یعنی علی رغم وجود عمد، انگیزه ای وجود نداشته است. «قتل باسبق تصمیم» وقتی رخ می دهد که هم انگیزه­ قبلی وجود داشته باشد و هم عمد در لحظه ی انجام عمل مادی.
قتل عمد که در حقوق فرانسه Meurtre و در زبان انگلیسی Murder خوانده می شود، قتل از روی قصد و اراده را گویند.
قتل غیر عمد در فرانسه Homicide par imprudence و در انگلیسی Manslaughter تعریف این مفهوم چنین است: «کشتن انسان بدون قصد و اراده و ناشی از عدم مهارت، بی احتیاطی، عدم دقت، غفلت و عدم رعایت مقررات».(پرادال،۱۳۸۶، ۱۸۶)
قتل ناشی از عدم مهارت یا تصادف در آلمانی Aberratio ictus گفته می شود. قتلی است که از عدم مهارت فاعل و یا وقوع تصادف حاصل شده و مقتول مورد هدف نبوده است.

گفتار اول – مفاهیم لغوی، اصطلاحی و قانونی

در گفتار نخست، مفاهیم لغوی، اصطلاحی و قانونی قتل را مورد بررسی قرار می­دهیم.

۱ – مفهوم لغوی

واژه­ی “قتل” در لغت به معنی ازاله­ی روح از بدن و از بین رفتن زندگی است(مصطفوی،۱۳۶۰، ۱۹۳) این واژه در اصطلاح فقه به عملی گفته می­ شود که ادامه­ زندگی و حیات را از انسان گرفته واین عمل به دست قاتل انجام می گیرد.(راغب اصفهانی،۱۴۱۲ق،۶۵۵)
قتل در لغت به معنی کشتن و کشتار می‌باشد.(پاد،۱۳۸۵ ،۲۷)
قتل از نظر لغت شناسان ایران، مأخوذ از ریشه عربی و بمعنای کشتن(دهخدا،۱۳۷۷ ،۱۶۲) آمیختن شراب با آب،شکستن و کاستن از شدت سرما و گرسنگی نیز هست.اصل قتل،ازاله ی روح از بدن میباشد.(خدارحمی،۱۳۸۷، ۴۲) نتیجتا قتل، با مدنظر قراردادن معنی لغوی اسم مصدر قتل(کشتن)، همان خارج کردن روح از بدن انسان دیگر به صورت عمدی است. در مقابل، قتل غیرعمد، قتلی است که قصد و اراده ی مرتکب در آن نقشی ندارد، به­عبارتی قتلی که خارج از اراده مرتکب است.
بعد از ذکر معنای لغوی به معنای اصطلاحی خواهیم پرداخت.

۲- مفهوم اصطلاحی

قتل در اصطلاح یعنی لطمه به حیات دیگری وارد ساختن خواه به واسطۀ عمل مادی و فیزیکی باشد و خواه به واسطۀ ترک فعل مانند اینکه مادری به طفل شیرخوار خود که تحت حضانت اوست شیر ندهد، تا او بمیرد و به هر حال باید قصد داشته باشد. در غیر اینصورت قتل غیر عمدی صدق می‌کند.(گرجی،۱۳۸۵، ۱۲۰)
در ترمینولوژی حقوق،در تعریف قتل آمده است: لطمه به حیات دیگری وارد ساختن، خواه بواسطه ی عمل مادی و فیزیکی باشد، خواه بواسطه ی ترک فعل.که باتوجه به مراتب فوق می­توان قتل را به سلب حیات از انسان زنده ی دیگری یا ایجاد وضعیتی در شخص که منجر به مرگ مغزی می­ شود، تعریف نمود.(صادقی،۱۳۷۸، ۲۰) . در ادامه به بررسی مفهوم قانونی قتل خواهیم پرداخت.

۳-مفهوم قانونی

در قوانین کیفری ایران،قبل و بعد از انقلاب، تعریفی از واژه قتل به میان نیامده و قانون مجازات اسلامی ایران، تعریفی از قتل ارائه نداده است بلکه ماده ۲۸۹ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ قتل را بر سه نوع تقسیم کرده و مواد ۲۹۶ به بهد این قانون، مجازات قتل عمدی را بیان نموده است.
اما از آنجایی­که مهمترین منبع حقوق ایران، قانون است، هیچ یک از تعاریف حقوقی در مقابل ماده ۲۹۰ ق.م.ا مصوب ۱۳۹۲ که موارد قتل عمدی را احصاء نموده است، قابلیت اجرایی ندارد.(گلدوزیان،۱۳۸۳، ۱۵۳) به موجب این ماده،قتل در موارد زیر قتل عمدی است:
الف- هرگاه مرتکب با انجام کاری قصد ایراد جنایت بر فرد یا افرادی معین یا فرد یا افرادی غیرمعین از یک جمع را داشته باشد و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن واقع شود، خواه کار ارتکابی نوعاً موجب وقوع آن جنایت یا نظیر آن بشود، خواه نشود.
ب- هرگاه مرتکب، عمداً کاری انجام دهد که نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، می‌گردد، هرچند قصد ارتکاب آن جنایت و نظیر آن را نداشته باشد ولی آگاه و متوجه بوده که آن کار نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آن می‌شود.
پ- هرگاه مرتکب قصد ارتکاب جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته و کاری را هم که انجام داده است، نسبت به افراد متعارف نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، نمی‌شود لکن درخصوص مجنیٌ‌علیه، به علت بیماری، ضعف، پیری یا هر وضعیت دیگر و یا به علت وضعیت خاص مکانی یا زمانی نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آن می‌شود مشروط بر آنکه مرتکب به وضعیت نامتعارف مجنیٌ‌علیه یا وضعیت خاص مکانی یا زمانی آگاه و متوجه باشد.
ت- هرگاه مرتکب قصد ایراد جنایت واقع شده یا نظیر آن را داشته باشد، بدون آنکه فرد یا جمع معینی مقصود وی باشد، و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن، واقع شود، مانند اینکه در اماکن عمومی بمب‌گذاری کند.
اما قانونگذار ایران، قتل غیرعمد را تعریف نکرده و با توجه به مواد قانونی، در تعریف آن می­توان گفت: هر نوع صدمه ی منتهی به فوت در اثر رانندگی با وسایل نقلیه موتوری که معلول خطای مرتکب آن باشد، قتل غیرعمد نامیده می­ شود. چه بسا ممکن است قتل غیرعمدی اتفاق بیافتد که در نتیجه ی حوادث رانندگی نباشد که ماده ۶۱۶ ق.م.ا در این خصوص مقرر می­دارد: در صورتی­که قتل غیرعمد بواسطه بی احتیاطی یا بی مبالاتی یا اقدام به امری که مرتکب در آن مهارت نداشته است یا به سبب عدم رعایت نظامات واقع شود، مسبب به حبس از یک تا سه سال و نیز به پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه اولیای دم محکوم خواهد شد.
در مقابل،قانونگذار فرانسه، در ماده ی ۱-۲۲۱ مقرر میدارد: عملی که بطور ارادی منجر به مرگ دیگری شود، جرم قتل به­شمار آمده است که تعریف قتل در حقوق فرانسه، همان تعریف قتل عمد است.
همچنین، پروفسور گارو فالو در کتاب شرح حقوق جزای فرانسه در تعریف قتل عمدی میگوید:قتل عمدی،سلب عمدی حیات از شخص زنده است بوسیله ی شخص دیگر،بدون مجوز قانونی.که حقوقدانان نیز به تعریفی که گارو از قتل عمد ارائه داده است،توجه خاص کرده اند. قانونگذار فرانسه در ماده ی ۶-۲۲۱،در مورد قتل غیرعمد مقرر میدارد:اگر عدم مهارت،بی احتیاطی،بی توجهی،سهل انگاری یا تخلف از یک ایمنی یا احتیاط که قانون یا آیین نامه مطابق شرایط مقرر کرده باشد،سبب مرگ دیگری شود،قتل غیر عمد خواهد بود.
بخش دوم – انواع قتل

در مبحث دوم این فصل، انواع قتل شامل قتل عمد، قتل شبه عمد و قتل خطای محض و ارکان تشکیل دهنده آنها را مورد بررسی قرار می­دهیم.

گفتار اول : قتل عمد

قتل عمدی وقتی محقق است که فردی با انجام هر کاری خواه کشنده یا غیرکشنده قصد سلب حیات دیگری را داشته باشد یا این که اگر قصد سلب حیات ندارد، با کار نوعا کشنده وی را از پای درآورد و به قتل برساند یا این که هر چند کار نوعا کشنده نباشد، اما با در نظر گرفتن وضعیت مجنی علیه از قبیل پیری یا بیماری یا کودکی نسبت به او کشنده تلقی شود. از مفاد بیان مذکور می‌توان در تعریف قتل عمدی چنین گفت: قتل عمدی آن است که عملی که در مورد مقتول انجام می‌یابد، آگاهانه بوده و مقصود از آن نیز کشتن وی باشد.
ارکان تشکیل دهنده قتل عمد عبارتند از رکن مادی معنوی و قانونی:
رکن مادی شامل: ۱- وجود شخص زنده ۲- فعل قاتل که باید عمل مادی و مثبت باشد بجز افراد مسئول که قانونا وظیفه حفظ جان افراد را دارند و ماده ۶۸۹(حریق و تخریب )
رکن معنوی قتل عمد شامل عمدی بودن رکن مادی است.
از لحاظ رکن معنوی تقسیمات دیگری از قتل عمدی شامل قتل عمدی با سوء نیت مطلق و قتل عمدی با سوء نیت مقید وجود دارد.
در قتل عمدی با سوء نیت مطلق، قاتل به قصد قتل انسان یا انسان هایی بدون اینکه آن انسان از نظر او در زمان اقدامات مادی معلوم باشد اقدامات مادی و عمدی انجام می دهد.
در قتل عمدی با سوء نیت مقید، قاتل به قصد قتل انسان یا انسان هایی معیین و مشخص و قصد او به همه آنها تعلق دارد.