برای ایجاد و تقویت سرمایه اجتماعی در بین مردم در وحله اول باید به آنها آگاهی داد. آگاهی به معنای داشتن دانش نسبت به مسایل اجتماعی و آگاهی که موجب علاقه مندی و دل نگرانی افراد شود، کارآمد می باشد. اگر افراد نسبت به مسایل مختلف اجتماعی آگاهی نداشته باشند، هیچ کوششی در جهت حل آنها نخواهند نمود. بنابراین آگاهی عمومی از اولین گام های موثر در تقویت سرمایه اجتماعی می باشد.

۳-۱۱-۵-۲- اعتماد
اعتماد یکی از جنبه های مهم روابط انسانی و زمینه ساز همکاری میان اعضای جامعه است. اعتماد تمایل افراد را به تعامل و همکاری با گروه ها افزایش داده و شبکه ای از روابط داوطلبانه بین گروه ها را در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی تشکیل می دهد. افزون بر این، اعتماد از شاخص های مهم در جامعه تلقی می شود و کاهش آن می تواند زمینه را برای رشد نابسامانی ها و بی نظمی ها و رشد جرایم و انحرافات در جامعه فراهم سازد. اعتماد را می توان داشتن دید مثبت و حسن ظن درباره افراد جامعه دانست، به نحوی که این حسن ظن و دید مثبت، سبب تسهیل روابط اجتماعی شوند. عباراتی چون اطمینان نمودن، اتکا کردن، پذیرش اعتبار، ایمان و اعتقاد، وثوق و درستی، وفا داری و داشتن انتظارات مطمئن را مترادف با مفهوم اعتماد دانسته اند. جامعه موفق، جامعه ای است که منافع فرد و جامعه در آن به هم گره بخورد. تا زمانی که این پیوند وجود داشته باشد موفقیت حاصل می شود. به عبارت بهتر جامعه ای موفق است که بتواند حس اعتماد را در بین مردم جامعه به وجود بیاورد. هر زمانی که این احساس از بین برود، فرد گرایی تقویت می شود که در تقابل با جمع گرایی قرار می گیرد و این امر تبعات منفی زیادی را می تواند برای جامعه داشته باشد.(هاشمی؛ ۱۳۸۹) پاتنام اعتماد را به دو دسته اعتماد شخصی و اعتماد تعمیم یافته تقسیم می کند. اعتماد تعمیم یافته برای جامعه سودمندتر است زیرا شعاع این اعتماد از حیطه افراد آشنا فراتر رفته و نسبت به جامعه گسترش می یابد.
۳-۱۱-۵-۳- مشارکت
با ایجاد آگاهی و روحیه اعتماد در مردم، خواه ناخواه تمایل آنها به مشارکت در طرح های دولت با هدف بهبود وضع موجود و برطرف شدن معضلات اجتماعی افزوده می شود. مشارکت، فعالیتی آگاهانه و جمعی است و به دلیل خصلت جمعی آن، ناگزیر به میزان معینی از اعتماد اجتماعی متکی است. در شرایط فقدان اعتماد یا پایین بودن میزان اعتماد اجتماعی، امکان وقوع رفتار مشارکت جویانه کاهش پیدا می کند. هر نوع همکاری به دلیل لزوم از خودگذشتگی مستلزم اعتماد اجتماعی است.(علوی تبار؛ ۱۳۸۰)
ذکر چند نکته در بیان سرمایه اجتماعی ضروری به نظر می رسد. اولاً سرمایه اجتماعی در جوامعی که از سطح کامل و بالای رفاه برخوردارند، در حد بسیار پایین می باشد. زمانی که تمام افراد جامعه در رفاه کامل به سر می برند، در واقع دولت هرگونه امکاناتی را در اختیار آنها نهاده است. بنابراین نیازی به ایجاد روابط و تعاملات جهت برطرف کردن نیازهای خود ندارند. ثانیاً با بالا رفتن سرمایه اجتماعی، در سرمایه های اقتصادی کاهش محسوسی دیده می شود. ثالثاً هرگونه تعامل و رابطه بین افراد جامعه به عنوان سرمایه اجتماعی محسوب نمی شود. تنها روابط مثبت افراد که بر مبنای صداقت، ادای تعهدات و پایبندی به ارزش های جامعه است به عنوان سرمایه اجتماعی مطرح می شود. اگر تعاملات افراد برای رسیدن به ارزش های منفی و انحرافی باشد، دیگر به عنوان سرمایه اجتماعی سنجیده نمی شوند.
۳-۱۱-۶- تعهد اجتماعی
بنابر نظریه چلبی، میزان احساس مسئولیتی و تعلق خاطری که هر یک از افراد جامعه نسبت به جمع و جامعه ای که به آنها تعلق دارند، به عنوان تعهدات اجتماعی مطرح می شوند. تعهدات اجتماعی افراد در سه سطح عمومی، سازمانی و فردی سنجیده می شود. در اینجا، این متغیر تنها در دو سطح تعهدات رابطه ای یا عمومی و تعهدات انضمامی یا فردی توسط گویه های مختلفی در پرسشنامه، مورد سنجش خواهد گرفت. تعهد بیانگر میزان پذیرش هدف های مرسوم جامعه و احساس تکلیفی است که فرد نسبت به جامعه در خود احساس می کند. به تعبیر دیگر، هیرشی بر آن است که هر قدر فرد در حیط هایی مانند محیط تحصیل، خانه، کار و مانند آن، نیاز بیشتری به سرمایه گذاری در خصوص کنش های موافق با جامعه احساس کند، دلیل بیشتری خواهد داشت که برای حفاظت از دستاوردهای خود، با دیگران همنوا بماند. در مقابل کسانی که نیاز کمتری به این سرمایه گذاری احساس می کنند، خطر و ضرر کمتری در ارتکاب جرم می بینند.(سلیمی؛ ۱۳۸۵) تعهد عبارت است از تمایل عاطفی مثبت و گرایش رفتاری نسبت به رعایت حقوق دیگری در قالب قواعد اخلاقی پذیرفته شده در مورد هر امری. تعهد ناشی از همذات پنداری با نوع دیگر است، در نظریه کار چلبی، دیگری در سه سطح کلان، میانه و خرد تعریف می شود.
دیگری در سطح کلان، دیگری انتزاعی و تعمیم یافته است که کل جامعه و گروه های اجتماعی را دربر می گیرد و بر عام گرایی تکیه دارد و باعث ایجاد تعهد عمومی می شود. انسجام عمومی، وحدت ملی، وفاق تعمیم یافته و مشارکت عمومی در حوزه جامعه از شاخص های این نوع تعهد می باشند. مراد از عام گرایی در یک معنا، تجرید انسان از ویژگی های اجتماعی و فرهنگی و برخورد با وی براساس ضوابط و قواعد کلی حاکم بر وضعیت کنش است. اگر عام گرایی به عنوان یک سوگیری ارزشی در سطح جامعه و در عرض اجتماعات درون جامعه گسترش یابد در این صورت شرایط برای تسطیح اخلاقی جامعه فراهم می شود. ضمناً افزایش عام گرایی، احساس نا امنی، عدم یقین و بی اعتمادی را کاهش می دهد.(گودی کانست؛ ۱۹۹۵؛ تریاندیس؛ ۱۹۹۶؛ به نقل از چلبی) نکته قابل توجه این است که هر چه عضویت افراد در گروه های بزرگتری باشد، جامعیت هنجارها و قواعد اخلاقی آن گروه بیشتر است، قداست هنجارها بیشتر و تعداد آنها کمترمی باشد. در نتیجه میزان پایداری در این گروه ها به مراتب بیشتر از گروه های اولیه می باشد. همچنین بین عام گرایی و بافت باز گروه رابطه خطی مستقیم وجود داد. دیگری در سطح میانه، شامل اجتماعات حرفه ای و سازمانی می شود و تعهد سازمانی و حرفه ای را ایجاد می کند.
دیگری در سطح خُرد، دیگری انضمامی و شامل همکاران و دوستان و براساس روابط غیررسمی و گروه های اولیه تشکیل می شود و بر خاص گرایی تکیه دارد. این نوع دیگری، تعهد رابطه ای را بوجود می آورد. احساس مسئولیت در برابر دوستان و خانواده، وفاداری نسبت به آنها و وجود شبکه های رابطه ای افراد از مولفه های این نوع تعهد می باشند.
۳-۱۱-۶-۱- بعد فرهنگی
بعد فرهنگی اخلاق، شامل مجموعه فرمان های هنجاری است که ریشه در فرهنگ جامعه دارند.(چلبی؛ ۱۳۸۵) در این تحقیق، سه شاخص الگوپذیری افراد، تاثیر پذیری افراد از رسانه های جمعی و تاثیر دانش عمومی افراد به عنوان شاخص های بعد فرهنگی در بروز تخلفات رانندگی در نظر گرفته شده اند.
۳-۱۱-۶-۲- الگوپذیری
در جریان جامعه پذیری، فرد تلاش می کند تا الگوهای رفتاری مختلف را انتخاب کند. الگوپذیری افراد بنا بر نظریه کولی، در دو گروه صورت می گیرد. گروه های اولیه و گروه های ثانوی.(گلشن فومنی؛۱۳۸۱) گروه های اولیه، شامل خانواده و گروه دوستان و همسالان می باشد. افراد در آن دارای روابط رودر رو و چهره به چهره می باشند. کولی معتقد است که بیشترین الگوپذیری در این گروه ها صورت می گیرد. از نظر دوام، این گروه ها تقریباً پایدار می باشند و روابط براساس احساسات و غیررسمی است. گروه های ثانویه، گروه هایی هستندکه روابط به صورت رسمی، براساس قواعد و مقررات خاص و بیشتر بنابر منفعت فردی صورت می گیرد. گروه های کاری، ورزشی، هنری در این دسته قرار می گیرند. طول عمر این گرو ه ها نسبت به گروه های اولیه، کوتاه تر و دوام آن کمتر می باشد.(گلشن فومنی؛۱۳۸۱)
۳-۱۱-۶-۳- تاثیر رسانه های جمعی
دنیای امروز، به ارتباط مستمر یا کنش متقابل میان مردمی که بسیار جدا از یکدیگرند وابسته است. روزنامه ها، مجلات، اینترنت، سینما و تلویزون و به طور کلی رسانه های همگانی در بسیاری از جنبه های فعالیت های اجتماعی ما دخالت دارند.(گیدنز؛ ۱۹۸۹) رسانه های همگانی تنها سرگرم کننده نیستند، بلکه بسیاری از اطلاعاتی را که ما در زندگی روزانه خود مورد استفاده قرار می دهیم را فراهم می سازند. در این مطالعه، هدف آن است که هر یک از شهروندان اطلاعات مربوط ترافیک شهری را از کدامیک از رسانه های زیر کسب می نمایند و آیا اساسا این رسانه ها در قانون گرایی و کاهش تخلفات ترافیکی می توانند نقشی داشته باشند یا خیر.
۳-۱۱-۶-۴- دانش عمومی
یکی دیگر از عوامل فرهنگی موثر بر میزان تخلفات رانندگی افراد، سطح سواد و دانش عمومی شهروندان می باشد. برای این مسئله، به طور مستقیم از شهروندان سوال شده است که آیا فکر می کنند میزان سواد رانندگان بر میزان تخلفات آنها تاثیر دارد یا خیر. در واقع در این شاخص، نگرش عمومی نسبت به سواد و دانش و تاثیر آن بر تخلفات رانندگی سنجیده شده است.
۳-۱۲- شاخص های متغیرهای مستقل
برای سنجش اخلاق ترافیک شهروندی، باید شاخص های مورد نظر به گویه های قابل سنجش تبدیل گردند. بدین منظور اخلاق ترافیک شهروندی، با توجه به نظریه چلبی، از دو بعد شاخص سازی هر یک از ابعاد اجتماعی و فرهنگی مورد بررسی قرار می گیرد. در این مطالعه، اخلاق ترافیک شهروندی به عنوان متغیر مستقل و میزان تخلفات رانندگی افراد به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده است. همانطور که پیش تر نیز گفته شد، سنجش متغیر مستقل با پرسش هایی در سطح سنجش ۵ طیف قسمتی لیکرت ازکاملا موافق تا کاملا مخالف انجام گرفته که در گویه های پرسش نامه گنجانده شده است.
جدول ۳-۱: میزان تخلفات عمده رانندگی از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ شهر اصفهان