۱-۱مقدمه: ۲
۱-۲ بیان مسأله: ۵
۱-۳ اهمیت و ضرورت تحقیق ۵
فصل دوم: پیشینۀ تحقیق ۸
۲-۱ پیشینۀ تحقیق : ۹
فصل سوم: روش تحقیق ۱۲
۳-۱ روش تحقیق ۱۳
۳-۱-۱ تحقیق توصیفی تحلیلی: ۱۳
۳-۲ نوع مطالعه «روشها و ابزارهای گردآوری اطلاعات» : ۱۴
۳-۳ اسناد عمده ی مورد استفاده در این تحقیق: ۱۴
۳-۴ ابزار گردآوری اطلاعات : ۱۵
فصل چهارم :یافته ها و داده های تحقیق ۱۶
زمینه های آشنایی و ورود به مبحث اصلی ۱۷
۴-۱شعر چیست؟ ۱۷
۴-۲شعر کهن زیربنای شعر نو: ۲۰
۴-۳ شعر نو میراث فرهنگ ادبی گذشته: ۲۲
۴-۴ عاطفه و تخیّل زیربنای صورخیال: ۲۴
۴-۵تخیّل در حوزۀ انگیزش ذهنیّتهای شاعر: ۲۵
۴-۶ صور خیال در شعر نو: ۲۷
۴-۷تشبیه و اقسام آن ۲۸
۴-۷-۱ انواع تشبیه به جهت حسی و عقلی بودن طرفین تشبیه (مشبه و مشبه به) : ۲۹
۴-۷-۲ نمونه های انواع چهارگانۀ تشبیه حسی و عقلی به اعتبار طرفین در شعر معاصر: ۳۱
۴-۷-۳ تشبیه به اعتبار مفرد، و مرکب بودن طرفین: ۴۶
۴-۷-۴ تشبیه بلیغ ، مؤکد، مضمر و مجمل: ۵۳
۴-۷-۵تشبیه جمع، تسویه، ملفوف، مفروق و تفضیل: ۵۷
۴-۸ استعاره: ۶۶
۴-۸-۱ اقسام استعارۀ مصرّحه: ۶۶
۴-۸-۲ مجاز ۹۸
۴-۸-۳ تشخیص ۱۰۹
۴-۸-۴ آنمیسم (جاندار پنداری) ۱۱۷
۴-۹ کهن الگو و صور خیال ۱۱۹
۴-۹-۱ سهراب سپهری شاعر کهن الگو: ۱۲۶
۴-۹-۲ طبیعت، همگام با کهن الگوها در صور خیال: ۱۲۹
۴-۹-۳ آرکی تایپ یا کهن الگو در صورخیال شعر معاصر: ۱۳۲
۴-۱۰ سمبل در شعر معاصر: ۱۳۴
۴-۱۰-۱ پیوند دیرینۀ سمبل ها و کهن الگوها: ۱۳۵
۴-۱۰-۲ ظهور سمبل در استعاره و کنایه: ۱۳۸
۴-۱۰-۳ “نماد” گونه ای است از سمبل: ۱۴۰
۴-۱۱ کنایه ۱۴۱
۴-۱۲ پیوند صورخیال با نوآوریهای شعر معاصر: ۱۶۸
۴-۱۲-۱ جغرافیا در صور خیال شاعران معاصر: ۱۷۰
۴-۱۲-۲ تصویر مفاهیم انتزاعی در صور خیال: ۱۷۱
۴-۱۲-۳ صورخیالِ مایه گرفته از تمدّن امروزی: ۱۷۱
۴-۱۲-۴ صورخیال مایه گرفته از مقاطع زندگی شخصی شاعران معاصر: ۱۷۲
فصل پنجم :نتیجه گیری ۱۷۳
۵-۱ نتیجه گیری ۱۷۴
منابع ۱۷۵

چکیده

صور خیال در شعر نو در آثار نیما یوشیج، سهراب سپهری، مهدی اخوان ثالث و احمد شاملو
سحر سعید
شعر و ادب پارسی از دیرباز با صور خیال در آمیخته و آشنا بوده است. صور خیال از تشبیه و استعاره و مجاز و کنایه بیش از هزار سال است که شاعران فارسی زبان را در شعر با خود آشنا و مأنوس ساخته است. در همۀ سبکهای شعر کهن بسامد بالای کاربرد صور خیال را می توان مشاهده نمود.
طرح شعر نو با ظهور در عرصۀ شعر، در انداخته شد. در شعر نو شاعر مقید به رعایت اوزان عروضی نیست امّا کاربرد صور خیال در شعر نو، همانند شعر کهن ادامه داشته و دارد منتها شاعران نوپرداز از “وجه شبه” های نو در کار تشبیه و استعاره بهره می گیرندو بدین جهت تشبیهات و استعارات آنان نو، شگفت و تازه است. همۀ شاعران معاصر از اقسام تشبیه و استعاره در پردازش شعر، سود جسته اند و همۀ انواع تشبیه و استعاره را می توان در آثار نوپردازان با حوصله و پژوهش بازیافت. افزون بر این اقسام کنایه و مجاز را نیز در دفترهای شعر معاصر بادقت می توان پژوهش نمود و پیدا کرد. آنچه مهم است بافت و نوع پردازش و روایت شاعر معاصر از صورت خیال است. شاعران نیمایی نگرشی نو به جهان و طبیعت و مسائل فرهنگی و اجتماعی دارند و از عناصر بلاغی در وادی شعر بگونه ای خاص بهره می گیرند و هرکدام سبک خاصی دارند. این پژوهش به کاربرد صور خیال در شعر معاصر اختصاص دارد و نگارنده در این راستا دفترهای شعر اغلب نوپردازان و شاعران نیمایی را مطالعه و فیش برداری نموده و نمونه های زیبا و دلچسبی از اقسام تشبیه و استعاره و کنایه و مجاز بازیافته که ارائه آنها با ذکر نکات بلاغی هرکدام زینت بخش این پایان نامه است.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
واژگان کلیدی: شعر نو، صور بلاغی، تشبیه، استعاره، مجاز، کنایه، صنایع.

فصـل اول

کلیـات تحقیق

۱-۱مقدمه:

یکی از علوم ادبی علم بیان است که از صور خیال چهارگانه یعنی: تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز سخن می گوید. بیان ایراد معنای واحد به طرق مختلف است مشروط به اینکه اختلاف آن طرق (شیوه های مختلف گفتار) مبتنی بر تخیل باشد، یعنی لغات و عبارات به لحاظ خیال انگیزی نسبت به هم متفاوت باشند (وضوح و خفا داشته باشند) مثلاً بجای صورت او زیباست می توانیم بگوییم: چهره او مثل ماه است یا گل است.
امّا اگر بجای صورت او مثل گل است بگوییم صورت او مثل وَرردْ است، بیانی نیستیم، وَردْ به عربی همان گل است و از نظر تخیل (تصویر و نقاشی)، بین آنها تفاوت نیست هم چنین اگر بجای “او بخشنده است” بگوییم: او جواد است یا سخی است وارد حوزه بیان نشده ایم، زیرا به دلالت مطابق،‌واژه های هم معنی را بجای یکدیگر جایگزین کرده ایم. امّا اگر در همین معنا بگوییم: او گشاده دست است یا در خانه اش باز است یا مثل ابر است یا (به قول عربها در کتب سنّتی) “کثیر الرّماد” است، بیانی محسوب می شویم، زیرا این عبارات نسبت به هم از نظر وضوح و خفا در معنی یا بیش و کمی در مقدار تخیل و گوناگونی در تصویر آفرینی و نقّاشی، متفاوتند. علم بیان در حوزه دلالت تضمّن و التزام تحقق می یابد و معمولاً با دلالت مطابقه که استعمال واژه در معنای قراردادی آن است، کاری ندارد. (شمیسا، ۱۳۸۱: ۱۲)
در عالم ادب یک معانی را به طرف مختلف و به معنای مختلف البته با شرط تخیل، بیان می کنند. یعنی ادیب یک معنی یا مفهوم را به شیوه های مختلف و خیال انگیز، ادا و بیان می کند. و اساس بیان همین ادای معنا به گونه های مختلف و مخیّل است.
برای نمونه بیتی از فردوسی می آوردیم که فردوسی در شکایت از پیری در آغاز یکی از داستانها آورده:
پر از برف شد کوهسار سیاه همی لشکر از شاه بیند گناه (شاهنامه، ۱۳۷۰: ۲۱۶)
که منظور از برف و کوهها موی سفید و موی سیاه و مقصود از “لشکر” اعضای بدن و از شاه “سر” منظور و اراده شده است.
علم بیان می آموزد که چگونه باید مقصود شاعران را از واژه ها، ترکیبات و عبارات که در معنای اصلی بکار نرفته اند، بازیافت و فهمید. در حقیقت علم بیان، راه اصلی ورود به جهان ادب و بهره یابی از آثار ادبی است. از آنجا که این پایان نامه درباره صور خیال در شعر نو است. مناسب است که یکی دو مثال از شاعران مقدّمتاً برای ورود به مباحث بیانی، ارائه شود.
فروغ می گوید:
به ایوان می روم
و انگشتان خود را / بر پوست کشیده شب می کشم (فروغ، ۱۳۷۲: ۲۵)
که شاعر در ذهن و خیال، شب را به حیوانی یا جانداری تشبیه نموده که دارای پوست است و او انگشتان خود را پر پوست کشیده شب که به یک جاندار تشبیه شده است می کشد. به لحاظ دیگر فورغ از “آنمیسم” یعنی “جاندار پنداری” استفاده کرده و اصولاً شب را موجودی جاندار پنداشته است.
و یا شاملو می گوید:
ابری رسیده پیچان پیچان / برقی جهید و مرکب باران / از دشت تشنه، تازان بگذشت (شاملو، ۱۳۸۰: ۴۰)
که شاعر باران را در عالم خیال “به مرکب و گروهی سوار” مانند کرده است و در مصراع بعد به تاختن و تازان بودن این مرکب اشاره کرده است.