عنوان: تبیین اثربخشی مشاوره گروهی با رویکرد واقعیت درمانی بر کیفیت و امید به زندگی در بیماران سرطانی
چکیده :
این پژوهش با هدف تبیین اثربخشی مشاوره گروهی با رویکرد واقعیت درمانی بر کیفیت و امید به زندگی در بیماران سرطانی انجام شده است . روش پژوهش حاضر نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون – پس آزمون همراه با گروه آزمایش و کنترل بوده است . جهت انتخاب نمونه آماری از بین بیماران زن جوان در محدوده سنی 18 تا 30 سال ، تحت شیمی درمانی مرکز درمانی شهید رجایی شهر یاسوج 30 نفر بطور هدفمند انتخاب و با پرسشنامه های امید به زندگی اشنایدر و کیفیت زندگی فرم 36 سوالیمورد ارزیابی قرار گرفتند . پس از تحلیل آماری پرسشنامه های فوق ، افراد به صورت تصادفی دو گروه 15 نفره آزمایش و گواه تقسیم شده و پس از طی 8 جلسه آموزشی واقعیت درمانیگروهی بر گروه آزمایش ، از هر دو گروه آزمون مجدد به عمل آمد و مورد تحلیل آماری قرار داده شد . این تحلیل در تمامی مقیاس ها و زیر مقیاس های مورد ارزیابی و بررسی در پیش آزمون و پس آزمون کوواریانس، بهبود شرایط بیماران سرطانی را به وضوح مورد تایید قرار داد .
نتایج به دست آمده از پژوهش نشان داد که واقعیت درمانی گروهی برکیفیت زندگی و امید به زندگی در بیماران سرطانی تاثیر معنادار دارد ومیتوان از این روش به عنوان درمان تکمیلی در کنار درمان های پزشکی سود جست و متعاقباً میتوان در راستای بهبود مشکلات روانشناختی مذکور در این بیماران استفاده کرد.
کلید واژه ها : واقعیت درمانی گروهی ، کیفیت زندگی ، امید به زندگی
فصل اول
کلیات پژوهش
مقدمه
امروزه بیماری سرطان[1] بعنوان دومین عامل مرگ و میر بعد از بیماریهای قلبی عروقی مطرح است(سبحانی فر، 1380) . سرطان صرفا یک رویداد یا پایان معین زندگی نمی باشد بلکه یک موقعیت دایمی مبهم است که با تاثیرات دور رس و تاخیری ناشی از بیماری و مسایل روانشناختی بر جای مانده آن مشخص میشود( لین[2]، 2003) . اغلب افراد زمانی که از وجود بیماری سرطان در وجود خود آگاه می­شوند با انکار و خشم ، واکنش نشان می دهند که این شرایط خود می تواند نشانه های روانشناختی وجسمانی بیمار را تشدید کند و این در حالی است که این چنین واکنش هایی در بیماری های ساده کمتر به چشم می خورد ( هزارروسی ، 1385)
مطالعات انجام شده در بیماران مبتلا به سرطان نشان میدهد كه شدت علایم و فشارهای روحی بر كیفیت زندگی تأثیر دارد ( نورثوث[3] ،کافی[4]، دیچل بوز[5]1999 )و پژوهشها حاكی از بالا بودن اختلالات هیجانی نظیر استرس، افسردگی و اضطراب در بیماران سرطانی است (فراریو [6]،زوتی[7]، مسر [8]2003 ) از این رو به منظوركاهش فشارهای روانی مرتبط با بیماریها در سه دهه گذشته، دنیای پزشكی همزمان با گسترش جنبش روانشناسی مثبتنگر و توجه به تجربه های مثبت و قدرت سازگاری انسان ( سلیگمن[9] ، 2005 ) ، توجهات بسیار جدی بر روی قدرت شفابخشی عوامل مختلفی نظیر استفاده از علوم روانشناختی و روان درمانی آغاز كرده است ( سیوارد[10] ، 2012 ) .
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
بنا بر این در این پژوهش ، به بررسی تاثیر روان درمانی با رویکرد واقعیت درمانی بر ارتقاء کیفیت زندگی و امید به زندگی در افراد درگیر با بیماری سرطان پرداخته می شود .
بیان مسئله:
سرطان یک موقعیت تهدید زا و استرس زا است که درمقایسه با سایر بیماری ها تاثیر بیشتری بر سطح امید به زندگی دارد (رلایف[11]،1992) .
در بیماران مبتلا به سرطان عوامل مختلفی پیرامون شهرت بد بیماری ، درمان های طولانی مدت و تاثیر هر یکی از این عوامل بر ابعاد روانی –اجتماعی می تواند سرانجام فرد را به سرآشیبی نا امیدی و افسردگی بکشاند .
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
پایان یافتن زندگی یک واقعیت انکار ناپذیر در زندگی انسان است . بیمار سرطانی که نسبت به مرگ قریب الوقع خود اطلاع می یابد اغلب بعداز انکار و خشم دچار درماندگی و بدبینی نسبت به آینده ، نا امیدی و احساس شکست می شود که در این میان عوارض جسمانی ناشی از سرطان و شیمی درمانی [12]نیز مزید بر علت شده و می تواند بر امید زندگی که فرایندی است که طی آن افراد اهداف خود را در زندگی تعیین می کند راهکارهایی برای رسیدن به آن اهداف خلق کرده وانگیزه لازم برای به اجرا در آوردن آن ندارند و کیفیت زندگی افراد که درک فرد از وضعیت کنونی اش باتوجه به فرهنگ ونظام ارزشی وشرایط محیطی اجتماعی که درآن زندگی می کند اثرات سوء بگذارد (مردانی حموله ، 1388) .
امید، در تمام ابعاد زندگی عنصری ضروری است . امید، توانایی باور داشتن احساساتی بهتر در آینده می باشد . امید، با نیروی نافذ خود سلسله فعالیتهایی را تحریک می کند تا بتوان تجربه های نو کسب نمود و نیر

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.
وهای تازه ای را در موجودات زنده ایجاد می کند . به طور کل امید یک مقوله آگاهانه نیست و هر گاه فردی در شرایط دشوار و بحران قرار می گیرد ، احساس امیدواری در فرد زنده می شود و این امید است که پس ار بحران به فرد آرامش می بخشد (به نقل از رابینسون[13]،1983) .
امید به زندگی ، یک شاخص آماری است که نشان می‌دهد متوسط طول عمر در یک جامعه چقدر است و یا به عبارت دیگر هر عضو آن جامعه چند سال می‌تواند توقع داشته باشد. هر چه شاخص‌های بهداشتی و همچنین درمانی بهبود یابد امید زندگی افزایش خواهد یافت و از این رو این شاخص یکی از شاخص‌های سنجش پیشرفت و عقب ماندگی کشورهاست. امید زندگی زنان در همه جوامع چند سال (در کل جهان چهار و نیم سال) بیشتر از مردان است.
در راستای عواملی نظیر ارتقاء اطلاعات و آگاهی پیرامون جنبه های جسمی روانی،
افزایش انگیزش، حمایت و مشاوره باعثبهبود وضعیت جسمانی ، کاهش اضطراب ،تقویت ادراک شخص ازاهداف زندگی، کاهش اختلالات خلق وخو­،بهبود سازگاری ورفتارهای تطابق یبماران میشودکهخود می ­تواند سبب ارتقاء کیفیت زندگی[14]گردد . (برونر[15]،2000).
در نگرش و بینش قرآنی ، امید عاملی مهم برای تحرك و تلاش و زندگی و مانعی برای دوری از افسردگی ، خودكشی و طغیان است (منصوری ، 1391) . قرآن امید را عاملی مهم در حركت و زندگی بشر بر می ‌شمارد ، آن را عاملی می‌داند كه وی را به ‌سوی كار، یا عملی سوق می‌دهد. از نظر جهان‌بینی توحیدی ، امید تحفه الهی است كه چرخ زندگی را به گردش واداشته و موتور تلاش و انگیزه را پرشتاب می‌كند (مجلسی، 1404ق) . گستردگی این مفهوم در متون دینی، اندیشمندان مسلمان را بر آن داشت تا نسبت به آن اظهار نظر نمایند .
فیض كاشانی(1379) ، امید را به‌ عنوان یک مقوله هیجانی قلمداد ، و آن‌ را شادمانی درونی بیان می‌كند: « امید شادمانی دل به خاطر انتظار چیزی است كه آن محبوب اوست و این حالت هیجانی ثمرة علم به جریان اكثر اسباب است. ایشان امید را مایة حركت به ‌سوی عمل معرفی و بیان می‌كند كه این حالت برحسب امكان موجب كوشش در تهیه سایر اسباب و برانگیزنده عمل است . ازاین‌رو ، امید در همة احوال موجب طول مجاهده بر عمل و دوام مواظبت بر طاعت است.
برخلاف فیض كاشانی، آیت‌الله مصباح(1380) ، امید را امری شناختی قلمداد و بیان می‌كند : ” امید یک حالت روانی است كه از علم معرفت و شناخت نسبت به مبدأ و معاد حاصل می‌شود” .
درکنار دارمان های دارویی ، شیمی درمانی ، پرتو درمانی[16] و گاهی اوقات درمان های طب سنتی در بیماران سرطانی که ظاهرا فقط نیاز های جسمانی فرد را تامین می نماید و به نیازهای روحی بیمار توجه کمتری دارد ، درمان های مکمل که شامل مجموعه ای از فنون و تکنیکهای روانشناختی و مشاوره ای به جهت بالا بردن سطح سلامتی و بهتر شدن وضعیت کنونی بیمار به کار می رود . کمک های مشاوره روانی به افرادی که دچار مشکلات روانی اجتماعی وخانوادگی شده اند یکی از اهداف بهداشت روانی است ، زیرا مشاوره مقاومت فرد را در برابر پیامدهای زیانبار ویا عوارض درمان های صورت گرفته بیماری افزایش میدهد . برآیند حاصل ازمشاوره با بیماران باعث کاهش تنش های روانی آنان شده ؛ به طوریکه راهنمایی و یاری دیگران رابرای سازگاری با هیجانات خودلازم دانسته اند ( رمضانی ،1380) .
واقعیت درمانی[17] یکی از رویکرد های جدید مشاوره روان درمانی محسوب می شود . اصطلاح واقعیت درمانی توسط ویلیام گلاسر[18](1961) ابداع شد . این رویکرد درمانینوعی روش رفتار درمانی است که درآن سعی میشود با توجه به مفاهیم واقعیت ، مسولیت وامور درست و نادرست در زندگی فرد به رفع مشکلات اوکمک شود . در این روش از طریق تبیین طبیعت انسان تعیین قوانین رفتاری وطرح چگونگی فرایند درمانی به افرادی که نیازمند کمک و روان یاری هستند کمک می شود . دراین نظریه انسان مسئول اعمال ورفتارهایش است و فرد قربانی تحت تاثیرمحیط[19] و وراثت[20] نیست .
در واقعیت درمانی واژه بیماری روانی کمتر به کار میرود و در نتیجه تشخیص وطبقه بندی اختلالات روانی در این مکتب رایج نیست.کسی بیمار میشود که نتواند دو نیاز اساسی خود رادر حیطه واقعیت وپذیرش مسئولیت وتشخیص موارد درست ونادرست ارضاء کند.
شدت بیماری هم به درجه وعدم توانایی فرددرارضای نیازهایش بستگی دارد.
گلاسر معتقد است رفتار غیر مسئولانه افراد باعث بروز اضطراب و ناراحتی روانی است نه اینکه ناراحتی روانی باعث غیرمسئول بودن فرد شود .تمرکز بر بعد مسئولیت هسته اصلی واساسی کارتعلیم وتربیت روان درمانی است و پذیرش مسئولیت به مثابه نشانه بارز سلامتی روان تلقی میشود (حبیب زاده 1384) .
هدف اصلی واقعیت درمانی این است که به درمان جویان کمک کند با افراد انتخابی دنیای کیفی خود ارتباط یا ارتباط مجدد برقرارکنند . هدف اصلی این درمان علاوه بر ارضاء کردن این نیاز به محبت وتعلق پذیری این است که به درمان جویان کمک کند راه های بهتر ارضاء کردن تمام نیاز های خود رایا
د بگیرند (کوری[21] ، 1992) .
بر این اساس پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش است که آیا مشاوره گروهی[22] با رویکرد واقعیت درمانی میتواند بر كیفیت زندگی و امید به زندگی[23] در بیماران مبتلا به سرطان اثر بخش باشد ؟
ضرورت و اهمیت انجام پژوهش
بر اساس آمار اعلام شده از سوی سازمان بهداشت جهانی[24] ، سرطان عامل 8 میلیون مرگ در سال 2008 بوده که این رقم به 5/11 میلیون نفر در سال2030 افزایش خواهد یافت .بیماران مبتلا به سرطان به طور معمول دامنه ای از علایم شامل درد و رنج و انواع ناراحتی های جسمی و روانی را تجربه می کنند . بلافاصله بعد از تشخیص بیماری ممکن است اضطراب و دیگر اختلالات خلقی در فرد به وجود بیاید که این علایم با گذشت زمان و در پاسخ به تشخیص ، عود و بهبود بیماری دستخوش تغییر می شوند( رنک[25]، 2005) . بر پایه نظریه روبرت[26]امید بخشی به بیماران جنبه ای از نقش حرفه ای پرستار به شمار می آید (پونکار ، 1994 )[27]
افراد مبتلا به سرطان در محدوده سنی18تا65سال در گذر زمان و به مدد تجربیات دریافتند ، مهمترین عامل مربوط به سلامت روان كه بر كیفیت زندگی آنها اثر داشته است ، اضطراب می باشد و درصورت داشتن سن بالای50سال ، سطوح تحصیلی پایین وعدم اشتغال به كار ، كیفیت زندگی بیماران نا مطلوب می شود ( دیستفان[28] ، 2008) .
از این طرف چنانچه خشم به وجود آمده دربیماران سرطانی ، به درستی ابراز نگردد ، این امكان وجود دارد كه به درون فرد جهت یابد و منجر به افسردگی[29] ، نا امیدی و تلاش در راستای خودكشی شود . بسیاری ازبیماران سرطانی مبتلا به افسردگی بوده و در سطح تمركز و میزان توجه خود ، كاهش نشان می دهند .
به بیان دیگر پیشگیری از بروز اختلالات عاطفی از جمله افسردگی در مبتلایان به سرطان ضروری می باشد زیرا افسردگی سبب تنزل كیفیت زندگی آنها خواهدشد و مداخله جهت كاهش افسردگی میتواند به بهبود كیفیت زندگی آنها منجرشود . ( جوور [30]، 2008) .
مركز تحقیقات رفتاری انجمن سرطان آمریكا با مطالعه739 نفر از اعضای خانواده های بیماران مبتلا به سرطان به این نتیجه رسیدند که ، سطوح بالای تنشهای روانی آنان با اختلال در ابعاد عملكرد فیزیكی ، روانی واجتماعی رابطه دارد ( اسپیلرس[31] ،2008). ازسوی دیگر،همین مشكلات گوناگون روانی واجتماعی ، باعث اختلال در روند طبیعی زندگی و كیفیت آن نیز میگردد .
حسن پور (1386) در مطالعه خود كه برروی200بیمار مبتلا به انواع سرطان انجام داد ، اظهارنمود34 درصد بیماران تحت بررسی كیفیت زندگی مطلوبی نداشته اند .درواقع كیفیت زندگی مفهومی چند بعدی و پیچیده دارد و دربرگیرنده عوامل عینی و ذهنی است و اغلب به عنوان درك مشخصی از رضایت در زندگی ، سلامت جسمی ، سلامت اجتماعی و خانوادگی ، امیدواری ، آداب معاشرت و سلامت روانی بیمار می باشد . دربیماران سرطانی مثل دیگر بیماری های مزمن ، به حداكثر رساندن كیفیت زندگی ، هدف اولیه مراقبت می باشد و هدف تیم مراقبت سلامتی در درمان مبتلایان به حداكثر رساندن تواناییهای شغلی و بهبود وضعیت عملكرد در كیفیت زندگی می باشد .
نتیجه تصویری درباره سلامت روانی
بنابراین با انجام مداخلات لازم سعی بر افزایش كیفیت زندگی ، تسریع بهبودی وكاهش مدت زمان بستری دربیمارستان و در نهایت كاهش هزینه های بیمارستانی در این بیماران میگردد . در غیر این صورت كاهش سلامت روانی دربیماران سرطانی بر كیفیت زندگی آنها اثر گذاشته و میتواند باعث از دست دادن شغل ، از هم گسیختگی خانواده ، اختلال در ارتباطات بین فردی و عدم توانایی در انجام مسئولیت های فردی ، خانوادگی و اجتماعی گردد .
ایجاد انگیزه امید در بیمار سرطانی منوط به تقویت روحیه پذیرش ناگزیر واقعیت بحران به وجود آمده می باشد که بیشتر از هر عامل مشاوره توانبخشی به مدد بکارگیری نظریه ها و شیوه های روان درمانی در فرد ، او را به سمت پذیرش بیماری و درنهایت بالا بردن سطح کیفیت زندگی هدایت میکند .
یکی دیگر از رویکردهای روان درمانی ، واقعیت درمانی می باشد که بر اساس یادگیری بنا شده است و تئوری انتخاب گلاسر به ما می آموزد که تنها کسی که میتوانیم رفتارش را کنترل کنیم ، خودمان هستیم و تنها روشی که به وسیله آن میتوانیم وقایع محیطی را تحت کنترل درآوریم ، انتخاب رفتار و اعمال ما نمی باشد. ما قربانی دیگران و یا گذشته نیستیم مگر اینکه خودمان اینگونه انتخاب کنیم. یک اصل مهم در تئوری انتخاب این است که ممکن است گذشته در مشکل کنونی ما نقش داشته باشد ، ولی گذشته هیچ گاه مشکل اصلی ما نیست. صرف نظر از آنچه درگذشته اتفاق افتاده ، آنچه که اکنون به آن نیاز داریم ، عملکرد مؤثر و برنامه ریزی در زمان حال می باشد و وظیفه ما انجام آن چیزی است که برای بهبود روابط بین فردی کنونی ما ، مورد نیاز است )کوری، 1992 )
از مطالب فوق میتوان نتیج
ه کلی گرفت که :
از آنجا که واقعیت درمانی روشی است که بر مسئولیت پذیری و رفتار کنونی افراد تأکید دارد و امید یک امر اختیاری و به رفتار انسان بستگی دارد پس ، واقعیت درمانی گروهی ، فرصتی را فراهم می آورد که اعضای گروه ، رفتار های مناسب جهت ارضا نیازهایشان را یاد گرفته و این مسئله احتمالاً باعث افزایش امید درآنها گردد . این مطالعه به بررسی تاثیر مشاوره گروهی با رویکرد واقعیت درمانی ، كیفیت زندگی و سلامت روان به ویژه امید به زتدگی بیماران سرطانی را مورد بررسی قرار داده است .
اهداف برجسته تحقیق:
هدف کلی پژوهش :
تبیین اثربخشی مشاوره گروهی با رویکرد واقعیت درمانی بر کیفیت زندگی و امید به زندگی در بیماران سرطانی .
اهداف فرعی پژوهش :
تبیین اثربخشی مشاوره گروهی با رویکرد واقعیت درمانی بر ابعاد کیفیت زندگی در بیماران سرطانی .
تبیین اثربخشی مشاوره گروهی با رویکرد واقعیت درمانی بر امید به زندگی در بیماران سرطانی .
فرضیه ها ی پژوهشی :
فرضیه اصلی :
مشاوره گروهی با رویکرد واقعیت درمانی بر کیفیت زندگی و امید به زندگی در بیماران سرطانی تاثیر معنادار دارد .
فرضیه های فرعی :
مشاوره گروهی با رویکرد واقعیت درمانی بر کیفیت زندگی در بیماران سرطانی تاثیر معنادار دارد .
مشاوره گروهی با رویکرد واقعیت درمانی بر امید به زندگی در بیماران سرطانی تاثیر معنادار دارد .
تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها:
بیماران سرطانی
افراد دارای اختلالی که طی آن ها سلول های بدن در یک تولید بدخیم به طور غیر عادی تعمیم و تکثیر می شوند و بافتهای سالم را نابود می کنند در این دسته از بیماران برای درمان بیماری خود تحت شیمی درمانی هستند )مجله پزشکی سرطان2008).
.
تعریف عملیاتی
زنان در دامنه سنی 19تا 30سال که با علایم بالینی بیماری و تشخیص قطعی سرطان و گذشت حداقل یک ماه از دوره درمان مربوط به نوع سرطان شان می گذرد.
واقعیت درمانی
واقعیت درمانی به وسیله ویلیام گلاسر ابداع گردیده است . در این شیوه درگیری بالای فرد مورد نیاراست و هرگونه سلب مسئولیت از رفتار مطرود است وفرصت یادگیری راه حل های بهتر رفتاردر رویارویی با واقعیت فراهم می شود ( بارنس[32] و پریش2006[33] ) .
هدف واقعیت درمانی براین است روشن سازد چه نوع رفتارهایی میتواند بازده تولید کنند که به بهتر برآوردن نیاز های شخصی بی انجامد.(یانیگر2003[34])
تعریف عملیاتی
اجرای مفاهیم و فنون واقعیت درمانی از قبیل ، توجه به زمان حال و رفتار خود ، ایجاد پذیرش و مسئولیت ، قبول واقعیات زندگی و عدم انکار آنها و دستیابی به هویت توفیق به صورت علمی در8 جلسه45 دقیقه ای مشاوره گروهی .
امید به زندگی
منظور از امید به زندگی ، فرایندی است که افراد فعالانه اهداف خود رادنبال می کنند از نظر اشنایدر امید به زندگی فرایندی است که طی آن افراد :

اهداف خود راتعیین می کنند .
راهکار های برای رسیدن به آن هدف خلق می کنند .
3 – انگیزه لازم برای به اجراءدرآوردن این راهکارها را ایجاد کرده و حفظ می کنند .
تعریف عملیاتی
نمره ای که فرد از پرسشنامه امید به زندگی اشنایدر[35] ( 1991) کسب می کنند .
کیفیت زندگی
طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی (2008)، کیفیت زندگی عبارت است از درک و آگاهی افراد از موقعیت خود در زندگی . در متن فرهنگ و نظام ارزشهای محل زندگی و در ارتباط با اهداف ، انتظارات و استانداردها و مسایل مربوط به خود .
کیفیت زندگی یک مفهوم وسیع است که به صورت پیچیده با سلامت جسمانی ، وضعیت شناختی ، میزان استقلال ، روابط اجتماعی و باورهای شخصی فرد و همچنین با عوامل محیطی برجسته درآمیخته و مرتبط است .
تعریف عملیاتی