برداشت از منبع(۱۳۹)
۲-۲-۵ ارتباط وضعیت تغذیه با چاقی
تغذیه یکی از ابعاد اساسی زندگی،سلامت و رفاه جامعه است. ازدیدگاه توسعه ملی، عدالت اجتماعی و رشد اقتصادی، تأمین غذای کافی، کمیت و کیفیت الگوی مصرف غذا و سلامت تغذیه ای افراد جامعه، محور اصلی و تعیین کننده در بستر حرکت انسان محوری است(۷۱).
عکس مرتبط با اقتصاد
اگر چه چاقی زمینه های ژنتیکی قوی دارد. اما شیوع روز افزون آن در جهان بیانگر تأثیر عوامل محیطی مؤثر در ایجاد چاقی، عامل تغذیه ای می باشد. هنگامی که انرژی دریافتی بیشتر از هزینه انرژی و در نتیجه بیش از نیاز فرد باشد، انرژی ذخیره شده و به صورت چربی در بدن تجمع می یابد و منجر به چاقی می شود. با این وجود به نظر می رسد، عدم تعادل در انرژی دریافتی تنها عامل ایجاد کننده چاقی نیست و ترکیب رژیم غذایی نیز در این زمینه تعیین کننده است. پژوهش های متعدد نشان داده اند که رژیم های حاوی چربی بیشتر و کربوهیدرات کمتر، مستقل از انرژی دریافتی کل بر ایجاد چاقی کمک می کنند(۱۲۰و۷۲). تناقص موجود در وضعیت تغذیه در جهان و به ویژه کشور های در حال توسعه از یک سو ، در تلاش برای کاهش سوءتغذیه و گرسنگی هستند، از سوی دیگر با مشکلات پیچیده تر به نام چاقی و اضافه وزن مواجه می گردند. افزایش میزان مبتلایان به چاقی در سال های اخیر به حدی است که شمار آنها در این کشور ها از شمار افراد مبتلا به تغدیه فراتر رفته و این امر نه به معنای بهبود وضعیت تغذیه ای بلکه به معنای بروز مشکلات قابل توجه در آینده است(۴۱).
بررسی های اپیدمیولوژیک در کشور های پیشرفته و در حال توسعه نشان دهنده ارتباط نحوه تغذیه و وضعیت بدنی با بیماریهای غیر واگیر، مثل چاقی است (۵۰). بیماری های مزمن ناشی از تغذیه و سبک زندگی نامناسب عامل بروز بیش از ۷۰ درصد از مرگ و میر در کشورهای پیشرفته و در حال توسعه است(۳۸،۷۲). در این میان ارتباط بین رژیم غذایی و بیماری های مزمن مانند سرطان ،بیماری های قلبی، عروقی و دیابت شناخته شده است. افزایش توان اقتصادی و رفاه زندگی، زیاده روی در مصرف نمک، چربی ها و شیرینی ها، افزایش استعمال دخانیات و کاهش میزان فعالیت بدنی از عوامل مؤثر افزایش شیوع بیماری غیر واگیر و تحلیل برنده است(۷۷و۹۰). بطوریکه تخمین زده شده که تا سال ۲۰۲۰، دوسوم هزینه عمده بیماری ها به بیماری های غیر واگیر نسبت داده خواهد شد و بیماری های غیر واگیر یکی از عوامل اصلی عمده در شیوع بیماری و مرگ و میر خواهد بود(۷۲). که این بیماری ها عمدتاّ ارتباط زیادی با تغذیه خواهند داشت. نیوبای [۱۷]و همکاران (۲۰۰۳)، در مطالعه ای با عنوان الگوهای غذایی و تغییرات به این نتیجه رسیدند که مصرف بالای سبزی و میوه و کاهش رژیم غذایی پرچرب، گوشت قرمز و غذاهای آماده و نمک منجر به افزایش کمتری در BMIمی شود(۱۲۴).
ایران نیز در زمره جوامعی تعریف شده است که در جریان سریع و شتابزده عبور از تغییرات جمعیتی و بهداشتی ناشی از شهرنشینی و توسعه اجتماعی، موسوم به گذار تغذیه ای –بهداشتی قراردارد. طی این گذار، در نتیجه تغییرات سریع در شیوه زندگی، از جمله تغییر در الگو و عادات غذایی که عمدتاّ به صورت افزایش مصرف چربی و قند های ساده است و همچنین کاهش میزان فعالیت بدنی، عوامل خطر بیماری های مزمن چاقی افزایش یافته است (۵۴).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۲-۲-۶ تعلیم و تربیت وسلامت
انسان موجودی است اجتماعی، بدین معنی که در اجتماع زائیده می شود، زیست می کند و سر انجام به سرای باقی می شتابد. لازمه زندگی اجتماعی، یاد دادن و یادگیری، فهماندن وتعلیم و تربیت است. برای یادگیری و تعلیم قواعد و فنونی لازم است. مدرسه مکانی است که یادگیری و تعلیم و تربیت در آن اتفاق می افتد. با توجه به زندگی ماشینی امروزه دانش آموزان را باید طوری بار بیاوریم که در آنها تحرک و پویایی نهادینه شود و این امر ممکن نخواهد بود مگر به دست معلمان(۱۱).
امروزه در اغلب کشور ها، آموزش و پرورش یکی از سازمان های بزرگ و پیچیده محسوب می شود. مهمترین نهاد و مؤثرترین سازمان در توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در هر جامعه است که
می تواند زمینه ساز بهداشت جسم و روان باشد و همچنین نیروی انسانی به عنوان عنصر اساسی در سازمان آموزش و پرورش مورد توجه بوده است، طبیعی است توجه به مسائل جسمانی روانی و شغلی غیر انسانی این سازمان می تواند نقش مؤثری در تحقق اهداف آن داشته باشد. در کشور ما اخیراّ با توجه به رشد فزاینده جمعیت، تحولات فرهنگی و اجتماعی و در پی آن گسترش روز افزون نظام آموزش و پرورش به دنبال داشته است و همچنین معلم به عنوان یک قطب تعلیم وتربیت، نقش بسیار حساسی در فرایند آموزش و پرورش ایفاءمی کند(۲۶)و عامل کلیدی برای اصلاح بنیادی فراگیر ،مستمر و اثر بخش در حوزه تعلیم و تربیت هستند. البته باید تأکید کرد، تدریس کار پر دغدغه ای است (۸۵). مطالعات نشان می دهدکه معلمان، سطح بالاتری از فرسودگی شغلی را در مقایسه با دیگر مشاغل در بخش های خدمات انسانی و مشاغل دفتری دارند(۸۵).
در واقع حرفه معلمی به خاطر پیچیدگی، منحصر به فرد بودن و تضاد ارزشی می تواند یک حرفه توان فرسا و تحلیل برنده انرژی جسمی و روحی باشد(۹۷). تعلیم وتربیت یکی از مقدس ترین و قدیمی ترین واژه هایی است که از دیر باز مورد توجه ادیان و مکاتیب بشری، اندیشمندان غیر اسلامی و اسلامی بوده است. قرآن کریم که یکی از گنجینه ها و ذخایر سرشار از نکته ها و آموخته ها ی ژرف و عمیق در باب تعلیم و تربیت است که آیه مبارکه (وَیُزَکیّهِم وَیُعَلِّمُهُم وَالکِتاب وَالحِکمه )، اوج اهمیت این مفهوم را متبلور ساخته است و در همین راستا پیامبر گرامی اسلام، انگیزه بعثت خود را به کمال رسانیدن اخلاق و تربیت اسلامی ابلاغ می فرماید(۴۳). نظر بوعلی سینا در مورد سه عامل تندرستی یعنی ورزش(تحرک)، استراحت (خواب)و تغذیه، امروزه شالوده اصلی تأمین سلامتی و تندرستی را تشکیل می دهد. حکیم بوعلی سینا هدف از تعلیم و تربیت و آموزش و پرورش را ایجاد ایمان، اخلاق نیکو و پسندیده، تندرستی (ورزش) ،سواد، پیشه و هنر در افراد می داند(۴۳).
۲-۲-۷ فعالیت بدنی وسلامت
از منظر اسلام، سلامت به عنوان هدیه ای بزرگ از جانب خداوند به انسان نگریسته می شود. سلامتی در ادیان الهی بعد از توحید، یکی از بزرگترین نعمت های خداوند به بندگانش محسوب می گردد. و همواره انسان ها را به حفظ سلامتی و قدر شناسی از آن فراخوانده تا با بهتر زیستن در مسیر رشد قرار گیرد(۶۱). باید توجه داشت که یک جامعه، یک سازمان و یا حتی یک خانواده تنها زمانی قادر خواهند بود راه ترقی و کمال را طی کنند که دارای افرادی سالم، با ارزش و نیک پندار باشد. هر قدر که یک فرد از هوش ،مهارت و کمالات انسانی برخوردار باشد، به همان میزان می تواند از سلامت و قدرت بدن برای استفاده از آن قابلیت ها بهره مند شود و نهایتاّ از آن همه دانش و کمال، بهره ای عاید جامعه،
سازمان و خانواده ی خود بگرداند(۶۱). باتوجه به این مهم، فعالیت بدنی به عنوان بخشی از نیاز ساختاری انسان ها بایستی مورد توجه عموم افراد مسلمان اعم از مرد و زن و کوچک و بزرگ باشد. یکی از علل مهم ترقی و توسعه کشور های اسلامی، اهتمام ارکان جوامع اسلامی به اصل مهم فعالیت بدنی و تعمیم آن در سطوح مختلف است(۲۳). قره با اشاره به تحقیقات انجام شده در لندن، نیوزلند، لوس آنجلس، نروژ نتیجه گیری می کند که تمام یافته ها نشان می دهند. فعالیت های بدنی مستمر باعث کاهش ابتلاء به بیماری ها و سکته های قلبی می گردند (۵۶). در مرور بررسی پترز روی۲۷۷۹ نفراز افراد پلیس و آتش نشان، این نتیجه حاصل گردیده که بین سلامت قلبی-عروقی و آمادگی جسمانی آن ها(که طی فعالیت های بدنی روزمره کسب کرده بودند)، همبستگی وجود داشت(۳۸). به نظر می رسد خانواده هایی که دارای برنامه روزانه و منظم فعالیت بدنی هستند از دچار شدن به بیماری های قلبی-عروقی، دیابت، افزایش فشار خون، پوکی استخوان و التهاب مفاصل محافظت می شوند و به افزایش طول عمر آن ها کمک می شود(۶۱). یوسفی و همکاران (۲۰۱۲)، در تحقیقی روی معلمان زن میانسال شهر کرمانشاه نشان داد که فعالیت جسمانی از طریق سلامت جسمانی و روانی با رضایت از زندگی در میان معلمان مرتیط است(۸۵). مننزیک و همکاران(۲۰۰۸)، تأثیر فعالیت جسمانی را بر سلامت جسمی و روانی زنان چاق بررسی نمودند. یافته ها نشان داد که تمرین منظم جسمانی با رضایت از زندگی در زنان چاق ارتباط معنی داری داشت (۱۱۷). ایلاوسکی[۱۸]و همکاران (۲۰۰۵)، ماتل[۱۹]و همکاران (۲۰۰۷)، ارتباط معنی داری را بین فعالیت جسمانی و رضایت از زندگی و سلامت عمومی را گزارش نموده اند.(۸۵).
با تحقیق مارلو و هایرلیمر (۲۰۰۴[۲۰])، مالنوسکی [۲۱]و وود (۲۰۰۶)، بروو[۲۲]ن و رالف (۲۰۱۰)که نشان داده اند فرسودگی شغلی معلمان در ابعاد مختلف )فرسودگی عاطفی، عدم موفقیت فردی و مسخ شخصیت (با کاهش سطح مطلوب روحی و روانی رابطه ی معناداری دارد(۴۳). شعبانی بهار و همکاران (۱۳۹۱) طی یک تحقیقی نشان داد که معلمانی که دارای فرسودگی شغلی بالایی بودند از سلامت عمومی کمتری برخوردار بودند.(۴۳).
۲-۲-۸ اهمیت وضعیت بدنی معلمان در سلامت دانش آموزان
معلمان با انسانهای در حال رشد و تأثیر پذیر سروکار دارند کودکان و نوجوانانی که به شدت تحت تأثیر قدرت های پاداش دهندگی، مجبور کنندگی، ،تنبیهی، قانونی و یا مرجعی و تخصصی معلم قرار دارند، به گونه ای کاملا غیر مستقیمی تحت تأثیر کلیت وجودی معلم، شیوه برخورد و نوع قضاوت وی قرار می گیرند. بنابر این هر گونه سرمایه گذاری برای شناخت گستره سلامتی معلم به ویژه سلامت روانی وی به نوعی به بهبود فرایند تعلیم و تربیت نسل آتی کمک خواهد کرد.(۹). معلمان به واسطه ماهیت شغلی خود با مشکلات عدیده ای مواجه هستند. مشکلاتی مانند پر حجمی کار، افت تحصیلی دانش آموزان حقوق و مزایای ناکافی، عدم علاقه دانش آموزان به تحصیل، نادیده گرفتن نیازهای آنان از طرف سازمان های آنان از طرف سازمان های آموزشی و کلاس های پر جمعیت، این مشکلات همگی بر سلامت آنها تأثیر گذار بوده و با استمرار این مشکلات آسیب پذیری آنها را بالا برده و نهایتاّ ممکن است منجر به فرسودگی شغلی در میان آنان شود(۴۳). معلمین یکی از گروه های مؤثر بر ارتقای سطح سلامت جامعه می باشند و ارائه آموزشهای تغذیه توسط آنان به دانش آموزان علاوه بر تأثیر بر آگاهی دانش آموزان می تواند باعث انتقال آموزش تغذیه به سطح خانوار باشد(۶۷). سواد و فرهنگ تغذیه ای یک مقوله مهم در رشد صحیح جسمی و جلوگیری از ایجاد زمینه بسیاری از امراض مربوط به آن می باشد. در سال های اخیر وضعیت تغذیه خوب به عنوان یک شاخص توسعه مورد قبول برنامه ریزان بهداشتی ،اقتصادی و اجتماعی در کشورهای در حال رشد قرار گرفته است (۱۱۹و۱۳۷). کودکان و نوجوانان آینده سازان جامعه هستند. و برای پی ریزی جامعه ای سالم فعال و پویا لازم است که بدانند چگونه غذای خوب و سالم باعث حفظ سلامتی آنها می شود. تحقیقات ثابت کرده اند که الگوی تغذیه ای کودکان به میزان زیادی به وسیله محیط فیزیکی و اجتماعی تحت تأثیر قرار می گیرند. محیط اجتماعی به وسیله مجموعه ای از عوامل اقتصادی _اجتماعی و فرهنگی از قبیل سطح تحصیلات والدین، محددیت زمان و نژاد بر الگوی تغذیه ای کودکان تأثیر می گذارد(۱۲۵).
نتیجه تصویری درباره سلامت روانی
سوءتغذیه یکی از مشکلاتی است که به دلیل چند وجهی بودن، نیاز به پژوهش همه جانبه دارد و اغلب اجزای فرهنگ جامعه با آموزشهای والدین وکودکان در ذهن کودکان نقش می یابد. در این میان یکی از ارکان قابل توجه معلمین می باشند. معلمین حلقه های ارتباطی بین مدارس و مراکز بهداشتی درمانی بوده، آموخته های بهداشتی را به دانش آموزان تحت پوشش و به تبع آن به خانواده ها انتقال می دهند. از این طریق سلامت دانش آموزان و خانواده ها را ارتقاء می بخشند. معلمین از گروه های تأثیر گذار بر ارتقاءسطح سلامت جامعه می باشند(۹۶). به این منظورارتقاء سطح آگاهی معلمان بسیار حائز اهمیت می باشد. از آنجایی که غذا یکی از اساسی ترین نیازهای انسان به شمار می رود. معلمین مهره
های کلیدی در آموزش و پرورش هستند و به علت تماس روزانه با دانش آموزان قادرند هر تغییری را چه در ظاهر و چه در رفتارهای کودک تشخیص دهند. ارضاء نیازها در مدرسه به دست معلمین صورت می پذیرد(۶۷). از ویژگی های معلم موفق، سلامتی عمومی او است. سلامتی صرفاًعدم بیماری نیست، ممکن است شخص از نظر آسیب شناسی هیج گونه مشکل عینی نداشته باشد ولی با وجود این سالم هم نباشند. مطمئناً هرگونه انحرافی که در حال احساسی یا کنشی فرد رخ دهد، و خود فرد آن را غیر طبیعی بداند، حاکی از آن است که فرد سالم نیست(۱۰).
۲-۳ پیشینه تحقیق
۲-۳- ۱ تحقیقات انجام شده درمورد وضعیت تغذیه و چاقی
تغذیه نقش مهمی در حفظ سلامت و پیشگیری از بیماری ها ایفاء می کند. یک رژیم غذایی سالم می تواند خطر بیماری های پیشرونده مانند انواع بیماری های قلبی عروقی، سرطان ها و دیابت را کاهش دهد. تحقیقات زیادی در این مورد صورت گرفته است . لیک و همکاران (۲۰۰۹) ارتباط مثبت و معنی داری بین میزان کالری دریافتی و شاخص های الگوهای رژیم غذایی با رفتار های کم تحرک مشاهده کردند(۱۴).
آزاد بخت و همکاران(۱۳۸۹)، ارتباط تنوع غذایی را با چاقی شکمی در میان دانشجویان دختر اصفهانی مورد بررسی قرار دادند، و ارتباط معکوسی بین تنوع غذایی با چاقی و چاقی شکمی در دانشجویان دختر مشاهده کردند(۳).
منتظری فرد و همکاران (۱۳۸۳)، با بررسی شیوع چاقی و لاغری و ارتباط آن با مواد غذایی دریافتی در دختران دانش آموز مدارس راهنمایی شهر زاهدان در یک مطالعه توصیفی – تحلیلی از نوع مقطعی تعداد ۶۸۷ دختر دانش آموز از مدارس راهنمایی شهر زاهدان را به روش نمونه گیری چند مرحله ای انتخاب کردند. پس از ثبت مشخصات نمونه ها، وزن و قد به روش استاندارد اندازه گیری و شاخص توده بدن محاسبه و جهت تعیین چاقی و لاغری با مقادیر توصیه شده مرکز ملی آمارهای بهداشتی آمریکا مقایسه شد. مصرف مواد غذایی را نیز به روش یاد آمد بررسی نموده و در نهایت به این نتیجه رسیدند که دختران دانش آموز از نظر رشد جسمی و دریافت انرژی و پروتئین و سایر ریز مغذی ها وضعیت مطلوبی نداشته و در معرض خطر پدیده هایی مانند لاغری و کم وزنی می باشند(۶۳).
اسماعیل زاده و همکاران(۱۳۸۹)، الگوهای غذایی غالب، چاقی عمومی و چاقی شکمی در زنان معلم تهرانی را مورد بررسی قراردادند. در یک مطالعه مقطعی ۴۸۶ نفر از معلمان زن تهرانی را به صورت تصادفی انتخاب کردند و دریافت های غذایی افراد را برای یک سال و وزن و قد و نمایه توده بدن را محاسبه کردند و با بهره گرفتن از روش تحلیل عاملی، سه الگوی غذایی غالب، شامل الگوی غذایی سالم، الگوی غذایی غربی و الگوی غذایی سنتی در افراد مورد مطالعه شناسایی شد. در نتیجه هیچ گونه ارتیاط معنی داری بین الگوی غذایی سنتی با چاقی عمومی مشاهده نشد، ارتباط معنی داری بین الگوی غذایی غالب با چاقی عمومی و چاقی شکمی در بین زنان معلم تهرانی وجود داشت(۴).
کوچک پور و همکاران (۱۳۹۱) به مطالعه الگوهای غذایی نوجوانان تهرانی و ارتباط آن با شاخص های تن سنجی و فعالیت بدنی و فشار خون پرداختند. ۵۰ نفر از نوجوانان۱۹-۱۰ ساله در این تحقیق شرکت کردند. دریافت های غذایی آنان با بهره گرفتن از پرسش نامه بسامد غذایی نیمه کمی مورد ارزیابی قرار گرفت. وزن و قد و دور کمر و فشار خون و فعالیت بدنی افراد نیز اندازه گیری شد که دو الگوی غذایی سالم و نا سالم در نظر گرفته شد و تفاوت معنی داری در توزیع الگوی غذایی سالم بین دختران و پسران و هم چنین بین گروهای سنی مختلف مشاهده گردید و با افزایش امتیاز الگوی غذایی ناسالم، درصد فعالیت بدنی متوسط تا زیاد کاهش یافت و بین الگوی غذایی ناسالم و نمایه توده بدن و دور کمر ارتباط معنی داری مشاهده گردید و ارتباط معنی داری بین فشار خون و هیچ کدام از الگوهای غذایی مشاهده نگردید(۶۰).
محمدیان و همکاران (۱۳۸۹)، عوامل مرتبط با چاقی و افزایش وزن در دختران مقطع راهنمایی شهر گرگان را مورد بررسی قرار دادند. در این مطالعه توصیفی به تعداد ۸۴۴ دختر ۱۳-۱۱ ساله شهر گرگان به صورت تصادفی انتخاب شدند. قد، وزن، سن، نمایه توده بدنی، اطلاعات فردی دختران، مدت تماشای تلویزیون، سطح فعالیت بدنی، دفعات مصرف تنقلات حین تماشای تلویزیون به مدت یک هفته توسط والدین در پرسشنامه ای ثبت گردید. به این نتیجه رسید که شیوع چاقی و افزایش وزن دختران در قومیت فارس بیش از سایر گروه های قومی بود و مدت زمان ساعات تماشای تلوزیون در دختران چاق و مبتلا به افزایش وزن بیش از سایرین بود. اما اختلاف آماری معنی دار نبود. عادات مصرف مواد غذایی حین تماشای تلوزیون و دفعات و مدت فعالیت بدنی به طور معنی داری با چاقی و افزایش وزن ارتباط داشت(۶۴) .
طی یک تحقیقی توسط اکل[۲۳] در سال ۲۰۰۳ امتیاز الگوی غذایی سالم در پسران بیشتر از دختران و با بالاتر رفتن سن افزایش یافت و ارتباط معنی داری بین امتیاز الگوهای غذایی ناسالم با نمایه توده بدن و دور کمر و میزان فعالیت بدنی مشاهده گردید(۹۸).
در تحقیقی در دانش آموزان تبریز، توسط پور قاسم گرگری(۱۳۸۹)، ارتباط نمایه توده بدن را با نگرش تغذیه ای در دختران دبیرستانی شهر تبریز مورد بررسی قرار داد. به تعداد ۱۸۸۷ دختر ۱۸-۱۴ سال را به صورت تصادفی انتخاب نمود. نگرش تغذیه ای با پرسشنامه نگرش تغذیه ای ارزیابی شد و نمایه توده بدن با اندازه گیری وزن و قد بدست آمد. و نتایج نشان دادکه نمایه توده بدن ارتباط معنی داری با امتیاز حاصل از پرسشنامه آزمون نگرش تغذیه ای داشت و دانش آموزانی که در معرض خطر اضافه وزن بودند، بیشتر از گروهای دیگر دارای نگرش غیر طبیعی نسبت به خوردن هستند(۱۳).
شریفی (۱۳۸۹)، به بررسی سطح فعالیت بدنی ،الگوها وعادات غذایی مردان شهر اراک و رابطه آن با شیوع چاقی وسلامت عمومی پرداخت، در این مطالعه توصیفی –مقطعی ۴۰۰ نفر از مردان ۲۰تا۷۰ ساله شهر اراک با روش نمونه گیری خوشه ای –تصادفی مورد بررسی قرار گرفتند. برای ارزیابی میزان فعالیت بدنی از پرسشنامه بک و تعیین الگوها و عادات غذایی، از پرسشنامه( آدامی وکوردرا )و برای ارزیابی سلامت عمومی از پرسشنامه سلامت عمومی(GHQ)استفاده شد. یافته ها نشان داد که گروه سنی ۵۱تا۷۰ سال کمترین میزان فعالیت بدنی و بیشترین میزان BMIرا داشتند. بین فعالیت بدنی و الگوهای غذایی رابطه مثبتی وجود داشت. اما بین فعالیت بدنی و عادت های غذایی رابطه معنی داری مشاهده نشد و بین فعالیت بدنی و سلامت عمومی رابطه معنی داری مشاهده شد(۴۱).
دوست محمد یان و همکاران (۸۳-۱۳۸۲)، وضعیت تغذیه و ارتباط بین فعالیت بدنی و نگرش تغذیه ای با نمایه توده بدن برای سن در دختران ۱۸-۱۴ ساله شهر سمنان مورد بررسی قرار داد. در این مطالعه به روش مقطعی توصیفی –تحلیلی، پس از نمونه گیری تصادفی دو مرحله ای، تعداد۲۵۶ دختر دانش آموز ۱۴تا۱۸ ساله مدارس سمنان برای این پژوهش انتخاب شدند. اندازه گیری قد و وزن ومحاسبه BMIبا بهره گرفتن از پرسشنامه تن سنجی تعیین شد. فعالیت بدنی و نگرش تغذیه نوجوانان با بهره گرفتن از پرسشنامه فعالیت بدنی بک و همکاران و پرسش نامه نگرش تغذیه ای تنظیم شده براساس روش لیکرت، تعیین شد و داده ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که بین میانگین امتیاز فعالیت بدنی و نگرش تغذیه ای در گروه های کم وزن، طبیعی، اضافه وزن، طبیعی، اضافه وزن و چاق تفاوت معنی داری وجود داشت(۲۷).
جیمی[۲۴] و همکاران(۲۰۱۱)، به بررسی عوامل زیست محیطی، رژیم غذایی، فعالیت بدنی و اضافه وزن در بین بزرگسالان شهر سائوپائولوی برزیل پرداختند. میانگین شیوع اضافه وزن ۴۱ %در مردان و۴۰% در زنان مشاهده شد. نتایج نشان داد که همبستگی مثبتی بین مصرف منظم میوه و سبزیجات و تعداد فروشگاه های مواد غذایی وجود داشت. اما هیچ ارتباطی بین غذاهای حاضری و فسفوت و تعداد رستوران ها وجود نداشت و ارتباط معکوسی بین شیوع اضافه وزن و تعداد پارک ها و امکانات عمومی ورزشی وجود داشت(۱۰۰).
سید قلعه و همکاران (۱۳۹۰)، ارتباط مصرف میوه و سبزی با نمایه توده بدنی و دور کمر در دختران جوان دانشجو را مورد بررسی قرار داد. این تحقیق بر روی ۲۳۶ نفر دانشجوی دختر دانشگاه علوم پزشکی اصفهان که در رنج سنی ۱۸ تا ۳۰ سال قرار دارند، به روش( Questionnaire Food Frequency FFQ) مقطعی انجام شد. دانشجویان به روش تصادفی انتخاب شدند و ارزیابی تغذیه ای با بهره گرفتن از فرم نیمه کمی و ارزیابی فعالیت بدنی با بهره گرفتن از ثبت روزانه فعالیت بدنی بررسی شد. و نتیجه گرفت که ارتباط معکوس معنی داری بین مصرف میوه و سبزی با وزن بدن وBMI در دانشجویان دختر دانشگاه علوم پزشکی اصفهان مشاهده گردید. اما ارتباط معنی داری بین مصرف میوه و سبزی و دور کمر آنها مشاهده نگردید(۳۶).
فتاحی و همکاران(۱۳۹۰) در یک مطالعه، ارتباط بین فشار خون بالا با نمایه توده بدن، چاقی شکمی و برخی عادات غذایی روی زنان ۶۵-۲۵ ساله تهرانی را مورد بررسی قرار داد و با اندازه گیری قد و وزن و تکمیل پرسشنامه مرتبط با وضعیت تغذیه و اندازه گیری فشار خون، به این نتیجه رسید که بین فشار خون بالا با فاکتورهایی چون مصرف نوشابه های گازدار، چاقی شکمی ، نمایه ی توده بدنی افزایش یافته و فشار خون بالا هم بستگی معنی داری وجود دارد. در ارتباط با مصرف نان های سبوس دار و مصرف صبحانه با فشارخون بالا، ارتباط منفی وجود داشت (۵۱).
صفریان(۱۳۹۲)، الگوهای غذایی، نمایه تغذیه سالم و عوامل خطر سنتی بیماری های قلبی عروقی در بزرگسالان ۶۵تا ۳۵ شهر مشهد را مورد بررسی قرار داد. در این مطالعه توصیفی تعداد ۱۵۰۰ نفر به صورت تصادفی انتخاب شدند. برای تعیین الگوهای غذایی از پرسشنامه بسامد غذایی ۶۵ موردی استفاده شد و به این نتیجه رسید که الگوهای غذایی غالب در مردم مشهد شامل دو الگوی مخلوط و غربی می باشد و افراد ی که از الگوی مخلوط پیروی می کردند، از غذاهای پر کالری مانند لبنیات پر
چرب و گوشت قرمز نیز استفاده می کردند که این به خودی خود باعث خنثی کردن اثرات مفید الگوی غذاهای سالم این الگو برروی عوامل خطر بیماری های قلبی عروقی شده است (۴۶).
جعفری راد و همکاران(۱۳۸۶)، عوامل مرتبط با وضعیت تغذیه ای بر حسب صدک BMI برای سن در دختران نوجوان دبیرستان های شهر ساری را مورد بررسی قرار دادند. در این مطالعه بعد از نمونه گیری تصادفیِ ۲۴۰ دختر نوجوان ۱۴ تا ۱۸ ساله از دبیرستان ها و مؤسسات پیش دانشگاهی شهر ساری، قد و وزن تک تک نمونه ها به طور دقیق اندازه گیری شد. جهت تعیین امتیاز فعالیت هر فرد از پرسشنامه فعالیت بدنی بک و برای تعیین میزان آگاهی تغذیه دختران، از پرسشنامه آگاهی تغذیه استفاده شد. سن دانش آموزان، سن شروع قاعدگی و تعداد افراد خانواده آنها به عنوان متغیر های مستقل در این بررسی مورد مطالعه قرار گرفت. میانگین امتیاز آگاهی تغذیه ای، سن شروع قاعدگی و امتیاز فعالیت بدنی در گروه های مختلف وضعیت تغذیه ای اختلاف آماری معنی داری را نشان ندادند. اما سن دانش آموزان و تعداد افراد خانواده، اختلاف آماری معنی داری را با وضعیت تغذیه ای دختران نوجوان نشان دادند (۱۹).
محمدی و همکاران(۱۳۹۰)، به بررسی فراوانی اضافه وزن و چاقی در زنان مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شهر همدان پرداختند. در این مطالعه توصیفی-مقطعی با بهره گرفتن از نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای تعداد ۴۰۰ نفر از زنان در سنین باروری از مراکز بهداشتی و درمانی انتخاب و داده ها از طریق پرسشنامه جمع آوری گردید. نتایج این پژوهش نشان می دهد ۳/۳۴ درصد در گروه سنی ۳۰-۲۶ سال و۷/۵۱ درصد دارای تحصیلات زیر دیپلم و۵/۸۵ درصد، خانه دار بودند. براساس شاخص توده بدن ۷/۳۳ درصد زنان دارای اضافه وزن و۸/۱۵ درصد چاق بودند. یافته ها نشان داد بین چاقی با نوع تغذیه، شیوه پخت، تعداد بارداری ارتباط معنی دار وجود داشت(۶۸).
۲-۳-۲ تحقیقات انجام شده درباره فعالیت بدنی وچاقی
فعالیت بدنی عامل مهمی در میزان هزینه انرژی محسوب می شود که کاهش و افزایش آن ،هزینه را کم و زیاد می کند. کاهش فعالیت بدنی همراه با افزایش کالری دریافتی باعث افزایش درصد چربی بدن و در نتیجه چاقی می شود(۱۳۵).
دوست محمدیان و همکاران(۱۳۸۴)، گزارش کردند که فعالیت جسمانی در افراد کم وزن به طور معنی داری کمتر از افراد طبیعی است(۲۷).
یعقوبی و همکاران (۱۳۹۱)، به بررسی ارتباط بین فعالیت جسمانی و شیوع چاقی و اضافه وزن بر روی ۸۳ نفر از معلولین و جانبازان پرداخت و آنان را به سه دسته فعال و غیر فعال و ورزشکار تقسیم بندی کرد. که بیش از نیمی از جمعیت مورد مطالعه دچار اضافه وزن و چاقی هستند این در حالی است که جانبازان و معلولین غیر فعال در مقایسه با دیگر معلولین، میزان توده چربی بیشتری دارند که از علل عمده آن به کم تحرکی در این گروه اشاره کرد(۸۶).
در یک مطالعه مقطعی که توسط جلیلیان (۱۳۸۹)، بر روی ۲۳۰ زن شاغل در دانشگاه علوم پزشکی همدان انجام شد. نشان داد که بالغ بر ۶۵ درصد زنان شاغل تحرک کافی نداشتند. ۷/۲۵ درصد از آنان نامنظم ورزش می کنند و تنها ۷/۸ درصد بانوان روزانه و به طور منظم ورزش می کنند. بین موانع ،خود کارآمدی و سطوح مراحل تغییر رابطه آماری معنی داری دیده شد(۱۸).
آیت الهی (۲۰۱۰)، بالا بودن شیوع چاقی و افزایش BMIدر بین بزرگسالان ایرانی را تغییر در عادت های غذایی، استفاده از غذاهای کم ارزش و محدود شدن الگوهای فعالیت های بدنی به علت سرعت شهر نشینی و مدرنیزه شدن گزارش کرد(۴۱).
موسوی و همکاران (۱۳۹۰)، رابطه بین فعالیت بدنی و وضعیت تغذیه با چاقی عمومی وموضعی در مردان وزنان بزرگسال درشهر رشت را بررسی نمود. در این مطالعه توصیفی –مقطعی ۲۰۰ نفراز زنان و۲۰۰نفراز مردان شهر رشت بر اساس روش نمونه گیری خوشه ای –تصادفی مورد بررسی قرار گرفتند. اطلاعات فردی در مورد نمونه ها با پرسشنامه فعالیت بدنی(IPAQ) و پرسشنامه وضعیت تغذیه آدامی کودرا(۲۰۰۳)جمع آوری شد و برای تعیین چاقی موضعی(شکمی)، نسبت دور کمر به لگن(WHR)ودور کمر(WC)محاسبه شد. یافته ها نشان داد که در مردان گروه سنی ۶۹-۶۰ سال نسبت به گروه های سنی دیگر کمترین میزان فعالیت بدنی و بیشترین میانگینBMI-WHR-WC ودر زنان نیز گروه سنی ۶۹-۶۰و۴۹-۴۰ سال نسبت به گروه های سنی دیگر به ترتیب کمترین میزان فعالیت بدنی و بیشترین میانگین BMI-WHR-WCرا داشتند و شیوع اضافه وزن و چاقی در افرادی که فعالیت بدنی پایین داشتند نسبت به افراد با وزن طبیعی بیشتر بود(۷۲).
اداره بهداشت و خدمات درمانی امریکا(۲۰۰۹)، در مقاله تحقیقی خود اعلام می نماید خطر چاقی واضافه وزن علاوه بر تأثیر پذیری از عوامل محیطی، تحت تاثیر عادات غذایی و فعالیت بدنی افراد قرار دارد (۸۱).
برزین و همکاران(۱۳۸۸)، شیوع چاقی، چاقی شکمی، الگوی غذایی و فعالیت بدنی در مراجعین دختر ۱۸تا۲۵ ساله به مراکز مشاوره پیش از ازدواج در تهران را مورد بررسی قرار دادند. دراین مطالعه توصیفی ۹۲۶ نفر انتخاب شدند. برای آنان پرسش نامه کیفی فعالیت بدنی بک و شاخص توده بدنی محاسبه گردید. برای ۱۰۴ نفر به صورت تصادفی پرسش نامه استاندارد بسامد خوراکی ۱۴۷ آیتمی(FFQ) تکمیل شد و شیوع اضافه وزن وچاقی به ترتیب ۹/۱۱درصد و۱/۳درصد و شیوع چاقی شکمی با معیار دور کمر مساوی یا بزرگتر از ،۳/۱۳ درصد بود. بین نمایه توده بدنی مساوی یا بزرگتر از ۲۵ با میزان تحصیلات و با سابقه دیابت در اقوام درجه یک ارتباط مثبت معنی داری وجود داشت. و بین میزان فعالیت بدنی با چاقی شکمی نیز ارتباط معنی داری وجود داشت(۱۲).
مداح و همکاران (۲۰۱۰)، موضوع چاقی در جمعیت زنان مسن تر از ۵۰ سال (۸۳-۵۳)در مناطق شهری وروستایی در گیلان را مورد بررسی قرار دادند. در مجموع ۷۳۱ زن با سن ۵۰ سال و بالاتر به طور تصادفی از مناطق شهری ۴۲۰ نفر انتخاب شدند و اطلاعاتی در مورد سن ،سطح تحصیلات،وضعیت اشتغال، تعداد حاملگی،وزن و قد جمع آوری شد. شیوع اضافه وزن و چاقی در زنان مسن تر در مناطق شهری نسبت به مناطق شهری نسبت به مناطق روستایی بالاتر بود و چاقی و اضافه وزن به سطح آموزشی در این مناطق مربوط نبود، چاقی در سنین بالا با کیفیت پایین تر زندگی همراه است(۷۰).
سالوم کروگر و همکاران (۲۰۰۲)، ارتباط بین رژیم غذایی، فعالیت بدنی و عوامل مرتبط با چاقی در زنان سیاهپوست آفریقایی را مورد بررسی قرار داد. در این تحقیق به صورت مقطعی ۱۰۴۰نفراز زنان سیاهپوست آفریقای جنوبی را به صورت تصادفی انتخاب کردند و عوامل مرتبط با چاقی چون شاخص توده بدن(BMI) ، دور کمربه باسن، چربی زیر پوستی و عوامل اجتماعی و اقتصادی و رژیم غذایی و میزان فعالیت بدنی را مورد ارزیابی قرار داده و رابطه معنی داری بین کل انرژی دریافتی با BMI وجود داشت و فعالیت بدنی ارتباط معکوسی با (BMI) داشت در نتیجه زنان با درآمد بالاتر و فعالیت بدنی کمتر در بیشترین خطر افزایش BMI بودند(۱۳۳).
محمدی و همکاران (۱۳۹۰)، فراوانی اضافه وزن و چاقی را روی زنان مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شهر همدان مورد بررسی قرار داد. نتایج این پژوهش نشان می دهد بر اساس شاخص توده بدن ۷/۳۳ درصد زنان دارای اضافه وزن ۸/۱۵ چاق بودند. عوامل خطر مرتبط با اضافه وزن و چاقی در زنان به ترتیب شامل عدم تحرک فیزیکی، تماشای تلوزیون و مصرف غذاهای آماده بود(۶۸).
یحیی آل و همکاران (۲۰۱۲)، دراین مطالعه به بررسی تفاوت بین وضعیت وزن ،چاقی و الگوی فعالیت بدنی بر اساس سن و جنس جوانان از دو فرهنگ و محیط زندگی دو کشور انگلستان و عربستان سعودی انجام شد. در مجموع ۲۹۰ زن و مرد با دامنه سنی (۱۷-۱۵)ساله به طور داوطلبانه در این تحقیق شرکت کردند. داوطلبان در این مطالعه پرسشنامه الگوی فعالیت بدنی با ۱۴۷ آیتمی ،عدم فعالیت بدنی و عادات غذایی را تکمیل نمودند و قد و وزن نیز به روش استاندارد برای تعیین BMI اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که تفاوت معنی داری در اضافه وزن و چاقی و فعالیت بدنی بین جوانان دوکشور مشاهده شد. که مردان به طور معنی داری فعال تر بودند، به علاوه ارتباط معنی داری بین BMI وفعالیت بدنی مشاهده شد. جوانان با بالاتر سطوح پایین تری از سطح فعالیت بدنی و مقدار زمان کم تحرک را داشتند(۱۴۲).
کلیشادی و همکاران (۲۰۰۷)، در مطالعه ای که روی ۸۹۵۳۲ نفر در ۲۸ استان انجام دادند، گزارش کردند، میزان فعالیت بدنی مردان و زنان دارای اضافه وزن و چاق مورد مطالعه خیلی پایین تر از مردان و زنان با وزن طبیعی بود(۱۰۸).
در مطالعه حاجیان و همکاران (۲۰۰۵)، رابطه منفی بین فعالیت بدنی و چاقی مشاهده شد. در این مطالعه پایین بودن فعالیت بدنی از دلایل عمده بروز چاقی عمومی و شکمی در مردان و زنان شمال ایران محسوب می شد. در این مطالعه مشاهده شد که افرادی که ۳ تا۴ ساعت در هفته فعالیت بدنی داشتند نسبت به افرادی که فعالیت بدنی نداشتند، میزان خطر ابتلا به چاقی در آنها کاهش معنی داری داشت (۲۰).
در مطالعه استنفیلد[۲۵] و همکاران (۲۰۰۴)، با عنوان فعالیت بدنی و تغییر در وزن و محیط کمر مشخص شد که هر گونه کاهش فعالیت بدنی روزانه با افزایش وزن همراه بود و افزایش فعالیت بدنی باعث کاهش وزن می شود(۱۳۱).
۲-۳-۳ تحقیقات انجام شده درباره عوامل مؤثر در چاقی
۲-۳-۳-۱ وضعیت اجتماعی و اقتصادی: وضعیت اجتماعی- اقتصادی می تواند با سطح فعالیت بدنی در ارتباط باشد و به نوبه خود سلامت را تحت تأثیر قرار دهد. مطالعات نشان داده اند، رابطه
مثبت بین چاقی و عوامل اجتماعی-اقتصادی در کشور های توسعه یافته درحال کاهش بوده در صورتیکه در کشورهای در حال توسعه و با سطح اجتماعی –اقتصادی متوسط و پایین، در حال افزایش است. همچنین رابطه منفی بین چاقی و عوامل اجتماعی –اقتصادی درکشورهای توسعه یافته و پیشرفته در حال افزایش بوده اما در کشور های در حال توسعه در حال کاهش است(۱۱۶). از سویی با افزایش درآمد ممکن است، استعداد به چاقی در کشور های در حال پیشرفت، افزایش یابد، با افزایش درآمد و بالارفتن توانایی خرید، احتمال تهیه مواد غذایی پر کالری افزایش می یابد. همچنین احتمال عدم آگاهی در باره خطرات چاقی، یکی از عوامل اثر گذار بر شیوع چاقی است. این حالت نشان می دهد که در زمینه دانش تغذیه ای و شیوع چاقی و اضافه وزن، ایران در ردیف یکی از کشور های در حال پیشرفت است(۲۸).
به منظور تعیین ارتباط میان چاقی و سایر عوامل مرتبط (جنس، تأهل، تحصیلات و فعالیت فیزیکی) در بزرگسالان تهرانی آزاد بخت و همکاران (۱۳۹۰) پژوهشی روی ۹۹۸۴نفر (۴۱۶۴ مرد و۵۸۲۰ زن) ۲۰ تا ۷۰ ساله انجام دادند، که یافته های این پژوهش بیانگر این بود که شیوع چاقی در بزرگسالان تهرانی در حد بالایی است و ارتباط قوی میان چاقی و عوامل مرتبط با شیوه زندگی، فعالیت بدنی، تحصیلات و تأهل را تأیید کرد(۲).
نورا و همکاران(۱۳۹۰)، طی یک مطالعه ای به این نتیجه رسیدند که بین چاقی و وضعیت اجتماعی _اقتصادی رابطه معنی داری وجود ندارد و چاقی بیشتر متأثر از میزان فعالیت بدنی بوده(۸۱)،
نوری و همکاران (۱۳۹۱)، نشان دادند که شیوع چاقی و اضافه وزن در زنان به ترتیب ۳/۹% و۱/۳۶ و درمردان ۵/۱۳%و۵/۳۹ بود و شاخص شیوه زندگی و سطح آمادگی جسمانی با چاقی و اضافه وزن در زنان و مردان رابطه منفی دارد(۸۰).
قربانی و همکاران (۱۳۸۹)، کیفیت زندگی زنان چاق و با زنان دارای وزن طبیعی را مورد بررسی قرار دادند و نتایج نشان داد که زنان چاق با زنان با وزن طبیعی در شش بعد از هشت بعد کیفیت زندگی (عملکرد جسمانی، محدودیت نقش کاری، درد جسمانی، سلامت عمومی، نشاط، عملکرد اجتماعی) به طور معنی داری دچار اختلال کیفیت زندگی بودند(۵۵).
براون و همکاران (۲۰۰۹)، در تحقیق خود اعلام می نمایند شیوع چاقی در جمعیت آسیایی-امریکایی به علت استفاده از غذاهای کم کالری کمتر بوده و رابطه معنی داری با وضعیت اجتماعی –اقتصادی آنان ندارد(۸۱).
امام قلی و همکاران(۲۰۰۶)، به بررسی تعامل بین فعالیت های فیزیکی و اوقات فراغت وهمچنین وضعیت اقتصادی و اجتماعی و شیوه زندگی و عادات غذایی در شیوع اضافه وزن و چاقی در زنان
شاغل و غیر شاغل شهری پیش از یائسگی پرداختند. زنان شاغل رتبه بالاتر اقتصادی –سطح تحصیلات ،درصد بالای عادات راه رفتن –مصرف وعده های غذایی سه بار درروز –اولویت خوردن با پروتئین –سیگار کشیدن و مصرف الکل را داشتند. زنان خانه دار از قند خون بالاتر در حالیکه زنان شاغل از درصد کلسترون بالاتر بودند(۱۱۰).
عکس مرتبط با سیگار
سالوم کروگر [۲۶]و همکاران (۲۰۰۲)، ارتباط بین رژیم غذایی، فعالیت بدنی و عوامل مرتبط با چاقی در زنان سیاهپوست آفریقایی را مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که شیوع چاقی ۶/۲۸درصد ، ۳۰BMI> و رابطه مثبت معنی داری بین درآمد خانوار و درصد چاقی وجود داشت و رابطه معنی داری بین کل انرژی دریافتی باBMI وجود داشت و در نتیجه زنان با درآمد بالاتر و فعالیت بدنی کمتر در بیشترین خطر افزایشBMI بودند(۱۳۳).
در یک بررسی توسط ابتهی و همکاران(۱۳۸۸)، با مقایسه اضافه وزن و چاقی در دختران نوجوان مناطق شمال وجنوب شهر تهران و برخی عوامل اقتصادی، اجتماعی مرتبط با آن به این نتیجه رسیدند که میانگین BMI دختران جنوب تهران، بیشتر از شمال شهر بود. که نشان دهنده شیوع بیشتر چاقی در دختران منطقه با وضعیت اقتصادی – اجتماعی سطح پایین بود. همچنین مقایسه میانگینBMI دختران دو منطقه با هم اختلاف معنی داری داشت(۶).
همچنین یافته های مطالعات مرچانت [۲۷]و همکاران (۲۰۰۷) و پاپکینو[۲۸]همکاران(۱۹۹۸) نیز نشان می دهند که افراد با وضعیت اقتصادی مطلوب و با وضعیت اقتصادی متوسط به پایین دارای اضافه وزن بودند، اما هیچ گونه تفاوتی در میزان چاقی آنها وجود نداشت(۱۱۵و ۳۲).
۲-۳-۳-۲ جنسیت ،سن و تأهل
بررسی های پراکنده از نقاط مختلف ایران نشان می دهد که میزان شیوع چاقی در همه گروه های سنی بیش از ۱۵ سال در زنان بیش از ۲ برابر مردان است. افزایش چاقی در زنان می تواند ناشی از ازدواج زودرس، ترشح هورمون های جنسی، عدم تمایل به فعالیت جسمانی و وجود برخی بیماری های عصبی از جمله افسردگی باشد. علاوه بر این کم بودن میزان مصرف انرژی پایه در زنان، زایمان های متعدد ،تغییرات وزنی متعاقب هر بارداری و عدم رسیدن به وزن قبلی، اضافه وزن ناشی از ورود به مرحله یائسگی و کمی میزان اشتغال زنان در مشاغل پر فعالیت از دلایل مربوط به بیشتر بودن میزان افزایش روند چاقی در زنان می باشد(۵۱). و همچنین با افزایش سن در بزرگسالی شیوع چاقی افزایش پیدا می کند. این ارتباط بین چاقی و سن می تواند به علت کاهش در فعالیت بدنی باشد. از دیگر عوامل مؤثر در چاقی، وضعیت تأهل افراد جامعه است. وضعیت تأهل یک فاکتور اجتماعی است که در سلامتی و مرگ و میر انسان ها مؤثر است(۴۱).

برای