بحث و نتیجه گیری
فرضیه اول: آموزش مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری بر کاهش باورهای غیر منطقی معتادان به مواد مخدر تاثیر دارد.
تحلیل کوواریانس مربوط به فرضیه اول نشان داد که با توجه به پایین تر بودن میانگین نمرات گروه آزمایش در مرحله پس آزمون چنین نتیجه می شود که آموزش مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری موجب کاهش باورهای غیر منطقی معتادان به مواد مخدر می شود و این تاثیر تا دو ماه بعد از مداخله همچنان ادامه داشت. بنابراین می توان نتیجه گرفت که مداخله مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری به طور معنی داری در کاهش باورهای غیر منطقی معتادان به مواد موثر بوده است. در گذشته پژوهشی که اثربخشی مداخله مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری را بر کاهش باورهای غیر منطقی معتادان به مواد مخدر را مورد بررسی قرار دهد انجام نگرفته است، اما تا حدودی با نتایج پژوهش حناسابزاده اصفهانی، یزدان دوست، محمدیان (۱۳۸۰) همخوانی دارد که در آن درمان شناختی-رفتاری در کاهش نشانه ها افسردگی نوجوانان و به طور کلی در کاهش نگرش ناسالم نوجوانان و بهبود مهارت های ارتباطی و سازش پذیری آنان موثر بوده است. همچنین همسو با یافته سهرابی و همکاران (۱۳۸۷) است که در آن اثربخشی برنامه آموزشی رفتارهای سالم در نگرش دانشجویان نسبت به سوء مصرف مواد مورد بررسی قرار گرفت و نتایج پژوهش نشان داد که این برنامه در تقویت نگرش منفی نسبت به مصرف مواد موثر است. این یافته همچنین همسو با یافته رحمتی (۱۳۸۴) است که نقش آموزش مهارتهای مقابله ای به شیوه بحث گروهی بر نگرش دانش آموزان نسبت به سوء مصرف مواد مخدر را بررسی کرد و نتایج پژوهش حاکی از این بود که آموزش مهارتهای مقابله ای تغییرات معناداری در نگرش دانش آموزان گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل داشت. هکچنین همسو با مطالعه پورچناری و گلزاری (۱۳۸۷) است که جهت بررسی اثربخشی آموزش مهارت های زندگی بر تغییر نگرش دانش آموزان پسر مقطع دبیرستان شهر سیرجان نسبت به سوء مصرف مواد مخدر انجام شد، و نتایج نشان داد که نگرش دانش آموزان در اثر آموزش مذکور تغییر کرده و باعث نگرش منفی آنها به مصرف شده است.
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
اثر بخشی مداخله مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری بر کاهش باورهای غیر منطقی افراد وابسته به مواد را می توان اینگونه تبیین کرد که افراد وابسته به مواد، آسیب پذیری زیادی نسبت به استرس داشته اند و آمادگی زیادی برای سوء تعبیر علائم فیزیولوژیکی استرس دارند. همچنین الگوی نادرست رفتاری و برداشت نادرست شناختی، از عوامل خطر برای کاربرد نابجای مواد به عنوان یک روش آرامش بخش است،بنابراین امروزه روش درمانی و اصلاح رفتار که برای این افراد توصیه می شود، روش های آموزش مبتنی بر حل مسئله است تا آنها به جای شیوه پیشین خود که مصرف مواد است، روش ها و شیوه های کارامدتر را بیاموزند و جایگزین واکنش های کلیشه ای (مصرف مواد) نمایند. اولین مزیت درمان مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری این است که بیمار نگرش و باوری را نسبت به زندگی می پذیرد که شامل توانایی بیشتر برای سازگاری با وقایعی است که فرد نمی تواند آنها را تغییر دهد.دومین مزیت آن ایجاد تغییر مثبت در خود پنداره است به گونه ای که فرد بیشتر خودش را قادر به مدیریت استرس می بیند و به این باور می رسد که می تواند در برابر استرس ها واکنش مناسب نشان دهد. تغییر در این ابعاد احتمالا نتیجه مستقیم بازسازی شناختی و آموزش مهارت های مقابله ای است که موجب ایجاد راهبرد های مقابله ای شناختی سازگارانه تری می شوددر این پژوهش تلاش شد تا با آموزش شیوه های مختلف چالش با افکار خود آیند منفی و مبارزه با افکار غیر منطقی، شیوه های مقابله ای افراد به عنوان منابع درونی تقویت شود و افکار کارامد را جایگزین افکار ناکارامد شود. به عبارت دیگر می توان گفت که افراد مصرف کننده به علت عدم راهبردهای مقابله ای مناسب نسبت به مصرف مواد نگرش مثبتی دارند؛ که در این پژوهش به علت آموزشی که آزمودنی ها در مورد راهبردهای مقابله ای مناسب ( اعم از شناختی، رفتاری و هیجانی و معنوی) گرفتند، افکار و باورهای آنها نسبت به مصرف مواد تغییر کرد. همچنین در این برنامه به دلیل بحث های گروهی در مورد مصرف و عوارض آن، و به این جهت که نگرش ها و باورهای منفی نسبت به مصرف مواد مخدر بیش از باورهای مثبت، مورد توجه بود، از این رو این برنامه توانسته است بر منفی سازی نگرش و باورهای مربوط به مواد تاثیر بگذارد. در همین راستا، نتایج پژوهش به گونه ای موید دیدگاه جسر[۱۱۵] و همکارانش (۱۹۹۱، نقل از رحمتی، ۱۳۸۴) نیز هست؛ آنان براین باورند که ارتباط و پیوند با دوستان و اظهارات له یا علیه آنها درباره مصرف مواد نقش مهمی در تقویت یا تضعیف نگرش و باورهای مربوط به مواد دارد.
طی این آموزش ها، تصورات و نگرش های غیر واقعی نسبت به مصرف مواد مخدر اصلاح شد. برای مثال، هنگامی که به آزمودنی ها آموزش داده شد که استفاده از مواد و داروهای آرامبخش به طور موقت آرامش ایجاد کرده و بعد از آن استرس و رنج بیشتری را وارد می کند و همچنین هنگامی که از نقش مصرف مواد در افزایش مشکلات هیجانی و بین فردی آنها در آینده ذکر شد، باعث نگرش منفی آنها به مصرف مواد شد. علاوه براین پژوهشگر ضمن آموزش برنامه ها و مهارت های مقابله ای به آزمودنیها یاداور می شدکه به جای استفاده از مصرف مواد می توانند از این راهبردها جهت کاهش تنش استفاده کنند. آزمودنیهای این پژوهش نیز بیان داشتند که بسیاری از آنها از این مواد بی اطلاع بوده اند و قبل از مداخله، جهت کاهش استرس های خود، مصرف مواد را بر می گزینند.
در همین راستا پژوهش های ( هاوکینز، کاتالانو و مایلر، ۱۹۹۲) نشان داده است که میان شروع مصرف مواد و نگرش ها و باورهای نوجوان درباره مواد ارتباط وجود دارد، به واقع نگرش ها و باورهای مثبت درباره مصرف مواد تسهیل کننده زمان شروع مصرف مواد هستند. احتمال مصرف و اعتیاد افرادی که نگرش ها و باورهای مثبت یا خنثی به مواد مخدر دارند، بیش از کسانی است که باور های منفی دارند، این باورهای های مثبت معمولا عبارتند از کسب بزرگی و تشخص، رفع درد های جسمی و خستگی، کسب آرامش روانی، توانایی مصرف مواد بدون ابتلای به اعتیاد ( ملک پور و قربانی، ۱۳۸۳). اینکن و درجر[۱۱۶] (۲۰۰۶، نقل از رحمتی، ۲۰۱۲) به نقش باورها در رفتار پرخطر همچون اعتیاد پرداختند و به این نتیجه رسیدند که بین نگرش و باور مثبت نسبت به مصرف مواد و مصرف چند ماده در طولانی مدت رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. آنان در این تحقیق مطرح کردند که در الکلی ها “آمایه اولیه” برای الگوهای ضد اجتماعی و نگرش های هیجان خواهی وجود دارد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

فرضیه دوم: آموزش مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری بر افزایش تاب آوری معتادان به مواد مخدر تاثیر دارد.
نتایج تحلیل کوواریانس مربوط به فرضیه دوم نشان داد که آموزش مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری باعث افزایش تاب آوری معتادان به مواد مخدر می شود. این نتیجه با نتایج پژوهش (لوپرینزی و همکاران[۱۱۷]، ۲۰۱۱) همخوانی دارد که در آن پژوهش به تعدادی بیمار سرطانی برنامه مدیریت استرس و تاب آوری(SMART) آموزش داده شدو در پژوهش مذکور ، آزمودنیها کاهش استرس ادراک شده، اضطراب کمتر و بهبودی در تاب آوری نشان دادند؛ و همسو با یافته روز و همکاران (۲۰۱۳) است که در آن آزمودنیهای پژوهش بعد از اجرای برنامه << تاب آوری و مدیریت استرس>>، به طور معناداری استرس کمتر و ادراک کنترل بیشتری بر استرس نشان دادند.
معنادار بودن تفاوت نمرات گروه آزمایش و شاهد در معتادان به مواد را می توان اینگونه تبیین کرد که وابستگان به مواد به دلیل داشتن افکار منفی در مورد وضعیت خود، احساس کنترل و تحمل کمتری در امور زندگی خود و بر نشانه های ترک از جمله درد بدنی دارند. در جلسات درمانی بر این نکته تاکید شد که می توانند از طریق شناسایی عوامل برانگیزنده میزان تحمل خود را در برابر مشکلات زندگی روزمره افزایش دهند. به طور کلی افراد با بهره گرفتن از تکنیک های مختلف مدیریت استرس در می یابند که مشکلات چه بوده است و راه های مقابله با این مشکلات را نیز می آموزند، یعنی افراد به کمک این مداخله می توانند از توانایی ها و ظرفیت های خود بهره بیشتری برده و در برابر استرس های زندگی مقاومتر گردند که این امر نهایتا منجر به افزایش تاب آوری آنان می گردد.
در این برنامه به آزمودنی ها در مورد تفکرات (بدبینی و خوش بینی، بدشانسی و خوش شانسی) و نقشی که هر کدام از آنها در وضعیت روانی می گذارند و همچنین تاثیری که هر یک از این تفکرات در پیروزی ها و شکست انسان ها خواهند داشت، آموزش داده شد، که این امر باعث آگاهی آنها نسبت به خطاهای فکری شان شده و همچنین باعث امید به آینده و انگیزه برای تلاش در آنان شد ( چون که بعضی از آنها تفکرات بدبختی و بدشانسی را در اثر شرایط نامطلوب در خود به وجود آورده بودند که این امر، استرس ادراک شده در آنها را کاهش و تاب آوری را افزایش می داد. با توجه به ارتباط خوش بینی و طاقت روانی، برخی از مطالعات مانند نیکلز و همکاران(۲۰۰۸) به این نتیجه رسیده اند که به منظور افزایش سازه طاقت روانی که یکی دیگر از معادل های تاب آوری است، انجام مداخله هایی در حیطه خوش بینی و راهبردهای کنار آمدن لازم است.
همچنین زمانی که برای آزمودنیها مثال هایی از افراد مشابه وضعیت آنها آورده می شد که آن افراد بعد از تحمل شرایط سخت و پس از برنامه ریزی و هدف در زندگی به موفقیت های بزرگی نائل شده اند، این امر باعث افزایش تاب آوری و امید در آنها می شد و استرس آنها را کاهش می داد. آزمودنیهای این پژوهش نیز اذعان داشتند که این جلسات باعث افزایش امید در آنان شده است و در جستجوی هدف های خود بر آمده بودند. والش (۲۰۰۶) بیان می دارد که الگوها و قهرمانان نیز در شکل گیری تاب آوری نقش دارند و الگوهای تاب آوری می توانند الهام بخش موفقیت و توانمندی برای افراد باشند. کولگیت (۱۹۹) بیان می کند که احساس هدف در زندگی از متغیر های مهمی است که به طور باثباتی در شکل گیری تاب آوری نقش دارد. اسنایدر[۱۱۸](۲۰۰۲)نیز بیان می دارد که امید، نقش مهمی در تعدیل شرایط استرس زای زندگی دارد. آلورد و گرادوس[۱۱۹](۲۰۰۵) بر اهمیت داشتن چشم انداز و نگاه رو به آینده و همچنین داشتن تفکرات خوش بینانه در ایجاد تاب آوری تاکید کرده اند. شواهد آلوی و همکاران (۱۹۸۸) نشان می دهد کسانی که اسنادهای خوش بینانه دارند نسبت به افرادی که اسنادهای بدبینانه اتخاذ می کنند با استرس زندگی بهتر کنار می آیند. جنینگز (۲۰۰۲) عقیده دارد که یکی از اجزای مهم مداخله های مربوط به تاب آوری تغییر پارادایم های افراد است؛ پارادایم یک چارچوب، لنز یا مدل ذهنی است که به وسیله آن فرد دنیای اطرافش را می بیند و بر اساس مدل ذهنی است که به اتفاقات و رویدادهای اطراف معنا میدهد.
در این پژوهش به آزمودنی ها در مورد مشکلات و نحوه نگاه به آنها توضیح داده شد؛ و آموزش داده شد که بعضی از مشکلات و مسائل قابل حل هستند که آنها را باید از طریق شیوه درست حل مسئله، برطرف کرد. و بعضی از مشکلات وجود دارند که غیر قابل حل هستند، که در این مواقع باید نگاه و نگرش را نسبت به آنها تغییر دهیم. همچنین در این برنامه علاوه بر فعالیت های شناختی، تکنیک های( تمرین های تن آرامی و مراقبه تنفسی) به آزمودنیها آموزش داده شد که خود این فعالیت ها هم در کاهش تنشهای عضلانی موثر بود و هم خواب آنها را تنظیم میکرد که این خود عاملی بود که به طور تعاملی کاهش استرس و افزایش تاب آوری را به همراه داشت. به عبارت دیگر، کاهش استرس باعث تنظیم خواب آنها می شد و بهبود خواب، باعث کمتر شدن استرس در آنها می شد.
با توجه به نتایج این پژوهش، مداخله مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری می تواند به عنوان شیوه روان درمانی انتخابی در کاهش باورهای غیر منطقی و افزایش تاب آوری معتادان به مواد مخدر به کار گرفته شود. امید است تا نتایج این پژوهش متخصصان مربوط را به اهمیت دادن بیشتر به جنبه های روانی وابستگی به مواد تشویق کند که نتیجه مستقیم آن می تواند درمان بهتر،و بدون بازگشت این اختلال باشد.
۳-۵) محدودیت ها:
کوتاه بودن زمان پیگیری
نمونه گیری در دسترس که نعمیم پذیری نتایج را محدود می کند.
محدودیت زمانی بخصوص در مورد جلسه چهارم
۴-۵) پیشنهادها:
پیشنهاد های پژوهشی:
پیشنهاد می گردد این پژوهش با نمونه گیری تصادفی ائنجام شود.
پیشنهاد میگردد جلسه چهارم به دو جلسه افزایش پیدا کند.
پیشنهاهای کاربردی:
پیشنهاد میگردد دوره پیگیری به شش ماه افزایش پیدا کند.
آموزش مدیریت استرس در بالا بردن تاب آوری و پایین آوردن میزان باورهای غیر منطقی، به عنوان شیوه انتخابی در فرایند رواندرمانی سوء مصرف کنندگان مواد استفاده گردد.
منابع فارسی:
– آرانپور، همداد(۱۳۸۸). بررسی اثر بخشی درمان شناختی-رفتاری و آموزش آرامش سازی بر کاهش گرایش به مصرف سیگار در دانشجویان پسر دانشگاه علوم پزشکی یاسوج. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه اصفهان.
عکس مرتبط با سیگار
– آزاد، حسین(۱۳۷۴). مجموعه مقالات اولین سمینار استرس و بیماریهای روانی. چاپ اول. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
– آقایی، اصغر؛ و آتش پور، حمید(۱۳۸۰). استرس و بهداشت روانی . اصفهان: انتشارات پردژ.
– آنتونی، مایکل؛ ایرونسون، گیل؛ اشنایدرمن، نیل(۲۰۰۷)راهنمای عملی مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری.مترجمان: سید جواد آل محمد، سولماز جوکار، حمید طاهر نشاط دوست. انتشارات جهاد دانشگاهی، اصفهان.
– آنتونی، مایکل؛ ایرونسون، گیل؛ و اشنایدرمن، نیل (۲۰۰۷). کتاب کار مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری. (مترجمان: سید جواد آل محمد، سولماز جوکار و حمید طاهر نشاط دوست، ۱۳۸۸). اصفهان: انتشارات جهاد دانشگاهی.
– احمد خانی ها، حمیدرضا؛ قرائی پور، منوچهر؛ پناهی، لیلی(۱۳۸۵)، اثربخشی مدیریت وابستگی و درمان شناختی رفتاری در وابستگی به مواد افیونی، مجله اندیشه و رفتار، سال دوازدهم، شماره ۱-۳-۸٫
– احمد وند، محمد علی(۱۳۷۵) اعتیاد (سبب شناسی و درمان آن). چاپ اول ، انتشارات دانشگاه پیام نور
– اختر محققی، مهدی (۱۳۸۵). جامعه شناسی اعتیاد. تهران: مهدی اختر محققی( ناشر مولف).
– اختیاری، حامد (۱۳۸۹). راهنمای شناخت و درمان اعتیاد در ایران، تهران: انتشارات ارجمند، نسل فردا.
– امین خوئی، ناصر (۱۳۷۷) بررسی و مقایسه منبع کنترل شیوه های مقابله ای و باورهای غیر منطقی افراد۴۰-۲۰ سال معتاد و عادی استان بوشهر و ارائه راهبردهایی جهت بازپروری معتادان. پایان نامه کارشناسی ارشد مشاوره. دانشگاه علامه طباطبایی
-باتلر، گیلیان و هوپ، تونی (۱۹۹۵) راهنمای سلامت روان. ترجمه مهدی قراچه داغی (۱۳۸۲). تهران: نشر البرز
– بهرامی احسان، هادی. (۱۳۸۸). اعتیاد و فرایند پیشگیری. تهران: سمت.
– پروچاسکا، جیمز لو و نورکراس، جان سی. (۱۳۸۹). نظریه های روان درمانی. ترجمه یحیی سید محمدی. تهران: نشر روان (تاریخ انتشار به زبان اصلی ۲۰۰۵).
– پورچناری، مرتضی عبدالله، گلزاری، محمود (۱۳۸۷)، اثربخشی آموزش مهارت های زندگی بر تغییر نگرش دانش آموزان پسر مقطع دبیرستان شهر سیرجان نسبت به سوء مصرف مواد مخدر. فصلنامه علمی-پژوهی و پژوهش اعتیاد. شماره ۸٫ صفحات ۳۳-۵۴ (۱۱-۱۳۸۷).
– جافی، فاطمه (۱۳۹۳). بررسی اثربخشی روش چرخه افکار در کاهش اضطراب امتحان و باورهای غیر منطقی دانش آموزان دختر مقطع اول دبیرستان شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد علوم تربیتی. دانشگاه علامه طباطبایی.
– جندقی، فاطمه (۱۳۹۰). درمان مدیریت استرس یه شیوه شناختی-رفتاری بر کاهش مشکلات روانشناختی معتادان تحت درمان نگهدارنده با متادون. پایان نامه کارشناسی ارشد.
– حسینی قدمگاهی، ج؛ دژکام، م؛ بیان زاده، س. ع؛ و فیض، ا. (۱۳۷۷). کیفیت روابط اجتماعی، میزان استرس و راهبردهای مقابله با آن در بیماران عروقی قلب. فصلنامه اندیشه و رفتار، سال چهارم،۱، ۲۴-۱۴٫
– حنا ساب زاده اصهانی، مریم؛ یکه یزدان دوست، رخساره، محمدیان، مهرداد (۱۳۸۰) کارایی درمان شناختی-رفتاری در کاهش نشانه های افسردگی و نگرش های ناسالم در نوجوانان مبتلا به اختلال های افسردگی، مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران (اندیشه و رفتار). تابستان و پاییز ۱۳۸۰، دوره ۷، شماره ۲-۱ (پیاپی ۲۶-۲۵). صفحه ۷۶ تا صفحه ۸۴٫
– خدیوی آبریز، علی (۱۳۷۶). بررسی و مقایسه میزان باورهای غیر منطقی در افراد معتاد با افراد بهنجار( عادی) ۴۰-۲۰ ساله شهر تبریز. (فوق لیسانس) مشاوره. دانشگاه علامه طباطبایی
– راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی. (DSM 5). (2013).انجمن روانپزشکی آمریکا، ویراست پنجم. ترجمه یحیی سید محمدی
– رحیمیان بوگر، اسحق. اصغرنژاد، فرید. علی اصغر (۱۳۸۷). رابطه سرسختی روانشناختی و خود تاب آوری با سلامت روان در جوانان و بزرگسالان بازمانده زلزله شهرستان بم. مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران جلد ۱۴٫ شماره ۱٫ صفحات ۶۲-۷۰٫
– رحیمی، کاوه (۱۳۹۳) اثربخشی آموزش تاب آوری و مدیریت استرس (SMART) بر کاهش استرس ادراک شده و تغییر نگرش به مصرف مواد در بین زندانیان مرد وابسته به مواد. کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی. دانشگاه علامه طباطبایی.
– رضایی، فاطمه (۱۳۸۷). اثربخشی درمان شناختی-رفتاری مدیریت استرس به شیوه گروهی بر اضطراب، افسردگی، کیفیت زندگی و میزان نشانه های بیماران مبتلا به آسم شهر اصفهان. پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، دانشگاه اصفهان.
– رعدی، منوچهر (۱۳۸۰). بررسی اثربخشی مشاوره گروهی به شیوه شناختی-رفتاری بر کاهش بازگشت به اعتیاد در معتادین خودمعرف سازمان بهزیستی استان کردستان در سال۸۰، فصلنامه شناخت، سال اول. شماره ۲و۳٫
– زرین کلک، حمیدرضا (۱۳۸۸) اثربخشی آموزش مولفه های تاب آوری بر کاهش آسیب پذیری نسبت به اعتیاد و تغییر نگرش دانش آموزان نسبت به مصرف مواد، اعتیاد پژوهی. سال سوم ، شماره ۱۱، ص ۱۱۵-۱۳۷
– سادوک، ج. بنیامین؛ سادوک، آ. ویرجینیا.(۲۰۰۷). خلاصه روانپزشکی، علوم رفتاری-روانپزشکی بالینی جلد دوم. ترجمه نصرت پورافکاری. (۱۳۸۸). تهران. انتشارات شهر آب.
– ستوده ناورودی، سید امید، زینعلی، شینا و خستگان، نوشین (۱۳۹۱) رابطه بین همسر آزاری ، حمایت اجتماعی و استرس ادراک شده در زنان دارای همسر معتاد و غیر معتاد شهر رشت . پرستاری و مامایی جامع نگر، سال۲۲، شماره۶۸، صص۳۲-۲۵
– سهرابی، فرامرز و همکاران (۱۳۸۷). اثربخشی برنامه های آموزشی “ساخت رفتارهای سالم” در نگرش دانشجویان نسبت به سوء مصرف مواد. مقاله علمی و پژوهشی. مجله علوم رفتاری. دوره۲٫ شماره۳٫ پاییز. ص۲۰۹-۲۲۰٫
– سی وارد، برایان لوک ( ۱۹۹۷). مدیریت استرس. (ترجمه ی مهدی قراچه داغی). تهران: انتشارات پیکان.
– شاکرمی، عبدالحسین (۱۳۸۶). درمان اعتیاد به مواد مخدر طبیعی و مصنوعی. تهران. انتشارات گوتنبرگ.
اعتیاد به مواد مخدر
– شعاع کاظمی، مهر انگیز. (۱۳۸۷). بررسی مقایسه ای راهبردهای مقابله ای و نگرش نسبت به اعتیاد در معتادین. فصلنامه علمی اعتیاد پژوهی. ستاد مبارزه با مواد مخدر ریاست جمهوری.
– شفیع آبادی، عبدالله، ناصری، غلامرضا، نظریه های مشاوره و رواندرمانی، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ پنجم، ۱۳۷۵
– شیرازی، محمود (۱۳۷۸) بررسی شیوه های مقابله با تنش روانی و ارتباط با اسناد علی و سلامت روان در دانش آموزان تیز هوش و عادی شهرستان زاهدان، پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی. دانشگاه تهران.
– صدوقی، مجید (۱۳۸۷). عوامل روانی اجتماعی مرتبط با سردرد تنشی مزمن و اثربخشی درمان های رفتاری و شناختی-رفتاری. پایان نامه دکتری روانشناسی. دانشگاه اصفهان.
– عزیزی، علیرضا (۱۳۸۹) اثر بخشی گروه درمانی رفتار درمانی دیالکتیکی در پیشگیری از عود و بهبود مهارت های تنظیم هیجانی و تحمل آشفتگی افراد وابسته به مواد افیونی. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی
– عسگری، امین(۱۳۸۴) تاثیر نقش گذاری روانی پسیکودرام بر تغییر نگرش دانش آموزان دختر و پسر دبیرستان های شهر خرم آباد نسبت به اعتیاد در سال تحصیلی۱۳۸۳۰۸۴. پایان نامه کارشناسی ارشد تهران. دانشگاه علامه طباطبایی
– عسگری بسطام، مرتضی(۱۳۹۳). مقایسه سبک های هویت و ویژگی های شخصیت در سه گروه معتادین، افراد سالم غیر معتاد و ترک کنندگان اعتیاد شهرستان خرم آباد. پایان نامه کارشناسی ارشد تهران. دانشگاه علامه طباطبایی.
-کاوه، منیژه؛ علیزاده، حمید؛ دلاور، علی؛ برجعلی، احمد (۱۳۹۰) تدوین برنامه افزایش تاب آوری در برابر استرس و تاثیر آموزش آن بر مولفه های کیفیت زندگی والدین دارای کودک کم توان ذهنی خفیف ، فصلنامه ایرانی کودکان استثنایی، سال یازدهم، شماره۲ صص۱۱۹-۱۴۰
-کردمیرزا نیکوزاده، عزت الله (۱۳۸۸). الگوی زیستی-معنوی-روانی در افراد وابسته به مواد و تدوین برنامه مداخله برای ارتقاءتاب آوری مبتنی بر روایت شناسی شناختی و روانشناسی مثبت نگر، پایان نامه دکتری روانشناسی، دانشگاه علامه طباطبایی
– کری، جرالد (۱۳۹۰). نظریه وکاربست مشاوره و رواندرمانی (ویراست نهم). مترجم یحیی سید محمدی. نشر ارسباران
– کریمیان، نگار(۱۳۹۰). اثربخشی آموزش مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری بر ارتقاء کیفیت زندگی و پیشگیری از عود مردان وابسته به مواد در مرکز اجتماع درمان مدار شهر اصفهان. پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی. دانشگاه علامه طباطبایی
– کیانی دهکردی، منصوره (۱۳۸۳). بررسی عوامل عینی و مداخله پذیر تاب آوری در برابر وابستگی به مواد در پسران مردان وابسته و غیر وابسته به مواد. پایان نامه دکتری تخصصی روانپزشکی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی
– گردی، فرید و همکاران (۱۳۸۴) . بررسی رابطه بین سلامت روان و تفکرات غیر منطقی در دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی، پژوهش های روانشناختی. دوره ی هشتم. شماره ۳و۴
– لرکی، عاطفه (۱۳۸۴). بررسی تاثیر زوج درمانی رفتاری-شناختی در کاهش گرایش به مواد مخدر و بازگشت به اعتیاد در معتادان شهر اصفهان. پایان نامه کارشناسی ارشد مشاوره گرایش خانواده. دانشگاه اصفهان.
– مرتضوی، مهدی(۱۳۸۹). بررسی اثربخشی درمان شناختی-رفتاری بر افزایش تاب آوری و مهارت های اجتماعی نوجوانان پسر بزهکار. پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی. دانشگاه علامه طباطبایی
– ملازاده، جواد، وعاشورایی، احمد، (اردیبهشت۱۳۸۸) بررسی اثر بخشی درمان گروهی شناختی-رفتاری در پیشگیری از عود و بهبودی روانی افراد معتاد، دو ماهنامه علمی-پژوهی دانشگاه شاهد، سال شانزدهم، شماره ۳۴
– منوچهری، محدثه (۱۳۹۲).اثربخشی آموزش امید درمانی بر کاهش افسردگی و به کارگیری روش های مقابله مثبت با استرس در زنان دارای همسر معتاد. پایان نامه کارشناسی ارشد مشاوره توانبخشی. دانشگاه علامه طباطبایی
– میرزازاده علی، حق دوست علی اکبر، دوست محمدی پدرام (۱۳۸۵) . بررسی تغییرات زمانی بروز وابستگی به مواد مخدر در کرمان در سال های۱۳۷۹-۱۳۸۴ مدلسازی با Backward طرح پژوهشی مرک تحقیقات علوم اعصاب
– میرزایی نیستانی، مریم (۱۳۸۹). بررسی اثربخشی آموزش مهارت رفتار جرات مندانه بر کاهش گرایش به اعتیاد دانش آموزان مقطع سوم راهنمایی شهر کاشان. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.
– هالجین، پی. ریچارد؛ ویتبورن، سوزان کراس.(۲۰۰۳). آسیب شناسی روانی (جلد دوم). ترجمه یحیی سید محمدی. (۱۳۸۹). تهران نشر روان.