۴

-تاثیر در منابع طبیعی

– افزایش دفعات وقوع حوادث غیر مترقبه (سیل وخشکسالی)
– افزایش آتش سوزی در جنگل ها و مراتع
– افزایش خشکسالی و بیابانزایی

– اثر بر کیفیت آب
– افزایش میزان بارش در سطح جهانی در نواحی گرم تر
– کاهش میزان بارش در مناطق دارای بارندگی موسمی
– تاثیر بر روان آب ها و منابع زیرزمینی
– افزایش تبخیر و خشک شدن خاک ها
– کاهش روان آبهای بهاره
– گرم شدن درجه حرارت زمین
– آسیب به جنگل ها
– افزایش پدیده ال نینو و طوفان­های موسمی

۵

-تاثیر در وضعیت کشاورزی

– کاهش کشتزارها و کشت (مانند گندم، برنج و ذرت و ..)

– کاهش غذای دام و امنیت غذایی

۶

-تاثیرات بهداشتی

– افزایش و شیوع بیماری ها (مانند مالاریا، وبا و …)

– افزایش مرگ و میر

اقتباس از: رجب زاده(۱۳۸۷)

۳-۲-بخش سوم

۱-۳-۲-مخاطرات طبیعی

شامل تنوع وسیعی از مخاطرات است که از رویدادهای طبیعی( ژئو فیزیکی[۴۸]) تا حوادث تکنولوژیکی[۴۹]( ساخته دست انسان) تا وقایع اجتماعی( رفتارهای انسانی) را شامل می­ شود( شکل شماره ۱).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
در این طیف بهتر است عمدتا اصطلاح مخاطرات طبیعی را تنها به رویدادهای ژئوفیزیکی اطلاق کنیم زیرا این واژه ها با ماهیت آنها سنخیت بیشتری می­یابد ینابراین « مخاطرات طبیعی عبارتست از وقوع ناگهانی و یا نامحسوس و مرموزانه پدیده­هایی که منشاء طبیعی داشته و جزء خصوصیات ذاتی کره زمین بوده وبه خاطره نحوه عملکرد در قلمرو سکونت­گاه­های انسان و تأسیسات وی موجب کشتار، تخریب و خسارات مستقیم و غیر مستقیم در ابعاد مختلف می­شوند(حسین زاده،۱۳۸۲)
شکل (۱): یک طیف عمومی از مخاطرات محیطی شامل وقایع ژئوفیزیکی تا فعالیت­های انسان

اقتباس: (حسن زاده،۱۳۸۳)

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

۲-۳-۲-مفهوم مخاطرات محیطی

محیط، شامل محیط اجتماعی و محیط طبیعی می‌شود و مخاطرات محیطی، شامل پیشامد‌های ناگهانی یا تدریجی با خاستگاه طبیعی یا انسانی به شمار می‌روند که متأثر از آن، سلامت و امنیت گستره زیست و اسکان بشر با خطر مواجه می‌شود( کاویانی راد، ۱۳۸۹). فرسایش خاک، باران های اسیدی، آلودگی هوا، نابودی اوزن، آلودگی آب، رشد فزاینده جمعیت، آلودگی آب­های آشامیدنی و زیرزمینی، سیل، گازهای گلخانه‌ای، آلودگی صوتی، چرای بی‌رویه، آتش سوزی، صید بی‌رویه، زلزله و… از مهم‌ترین و شایع­ترین مخاطرات­محیطی می‌باشد. مخاطرات­محیطی درگستره سرزمین ایران به طور عمده شامل موارد زیر می‌باشند:
۱-۲-۳-۲- مخاطرات اقلیمی: که منشأ بیش از ۹۰ درصد بلایای طبیعی را در کشور تشکیل می­دهد از قبیل؛ گردوغبار، سیل، خشکسالی، یخبندان، کولاک، رعد و برق، بهمن، سرمازدگی، آتش­سوزی جنگل‌ها و بیشه­زارها.
۲-۲-۳-۲-مخاطرات زمین­ساخت[۵۰]: از قبیل زلزله و رانش زمین؛ که در این میان زلزله به دلیل شدت و دامنه اثر بالا از اهمیت خاصی برخوردار است(بلادپس، ۱۳۸۳).
۳-۲-۳-۲-مخاطرات انسانی[۵۱]: که شامل تمامی فرایندهای خطر آفرین مرتبط با فعالیت­های انسانی می­باشد، از قبیل رشد فزاینده جمعیت، صید بی‌رویه، چرای بی‌رویه، آلودگی صوتی و…( ایرانبدی،۱۳۹۰).
در این میان حوادث و رخدادهای طبیعی مانند زلزله، سیل، گرد و خاک، خشکسالی و غیره بارها زندگی را در روستاها به مخاطره می‌اندازد، بنابراین گستره مفهومی مخاطرات محیطی، نوعی نگرش و ادارک خاص را برای روستاییان و شهری­ها ایجاد می­ کند، که با توجه به محیط جغرافیایی زندگی روستاییان و نوع کنش آنان در مقابل این خطرات، مفهوم مذکور می‌تواند متنوع و متمایز تقسیر گردد. از طرفی اهمیت تبیین مفهوم مخاطرات محیطی از دیدگاه روستاییان و کشاورزان هنگامی مضاعف می­گردد که معمولا آنان آسیب‌پذیرترین اقشار در برابر بلایا به شمار می‌روند. بنابراین با توجه به آرمان‌های نیل به توسعه پایدار، ارتقاء کیفیت زندگی، رفاه و توسعه اجتماعی و محیطی، لازم است که مخاطرات طبیعی و آسیب‌پذیری نسبت به آن در کانون مباحث توسعه و برنامه‌ریزی در ابعاد مختلف بخشی و فضایی و نیز در سطوح مختلف محلی تا ملی و بین‌المللی قرار بگیرد. چرا که ریشه‌ یابی علل و عوامل منجر به خسارات سنگین حاصل از مخاطرات طبیعی، پایه سیاست­گذاری و تدوین برنامه‌های مناسب پیشگیری و مقابله با بحران‌های طبیعی، و اولویتی در تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی راهبردی می‌باشد. از طرف دیگر با درک ماهیت و مفهوم مخاطرات محیطی از دیدگاه روستائیان و کشاورزان می‌توان، تصویری جامع و سازنده را برای برنامه­ ریزان روستایی جهت جلب مشارکت روستائیان مذکور در طرح‌ها و برنامه‌های تعدیل کننده این مخاطرات و مدیریت کارآمد بحران،‌‌ در این حوزه فراهم نمود(افراخته و سلیمانی،۱۳۹۱).
طبق گزارش اخیر برنامه محیطی سازمان ملل فراوانی وقوع سیل و دیگر شرایط حدی اقلیمی هر ساله دو برابر می­ شود و بالغ بر ۱۵۰ میلیون دلار خسارات آنها افزایش می­یابد. آب و کشاورزی از مهمترین بخش­هایی است، که تحت تأثیر حوادث جدی هستند( کیانی و همکاران،۱۳۹۱).

۳-۳-۲- خسارات بلایا و مخاطرات محیطی در جهان و ایران

بر اساس آمارهای بین المللی در ۲۷ سال گذشته ۶/۳ میلیون نفر بر اثر بلایای طبیعی در جهان جان باخته­اند. بیش از ۳ میلیارد نفر نیز آسیب دیده­اند و افزون بر ۲۴۰ میلیارد دلار خسارات مالی بر ساکنین زمین وارد شده است این آمار نشان می دهد که بلایای طبیعی در دنیا رو به افزایش است. بین سال­های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۲ شدت بلایا ۱/۴ برابر شده است. نسبت جان باختگان ۹/۶ و آسیب دیدگان ۲/۵ و خسارات مالی ۳۸ برابر شده است و طور متوسط در هر سال از هر ۳۱ نفر یک تن از بلایا آسیب دیده و از هر ۳۱ هزار نفر یکی در اثر بلیه طبیعی جان خود را از دست داده است و همچنین آمارهای جهانی صدمات حوادث و بلایای طبیعی نشان می­ دهند سال ۲۰۰۸ یکی از بلاخیزترین سال­ها بوده است. در این سال بیش از ۲۲۰ هزار نفر بر اثر سیل و زلزله و سایر حوادث در سراسر جهان کشته شده اند(پرویزی، ۱۳۸۴).
شکل (۲): تعداد افراد کشته شده و آسیب دیده از حوادث طبیعی از ۱۹۵۰ تا ۱۹۹۸
اقتباس:(قاسمی و همکاران،۱۳۹۱)
بلایای طبیعی به عنوان یک پدیده طبیعی در سراسر جهان اتفاق می­افتد اما خسارات ناشی از این بلایا در کشورهای در حال توسعه رقم بالاتری را به خود اختصاص داده است. تأثیرات منفی بلایای طبیعی قبل از آن که به میزان خطر بستگی داشته باشد به میزان توسعه یافتگی کشورهای آسیب دیده ارتباط دارد.

۴-۲- بخش چهارم

۱-۴-۲-گردوغبار

گرد و غبار یا ریزگرد به ذراتی بسیار کوچک و سبک با قطر کمتر از ۵ میکرون اطلاق می شود که در اثر فرسایش بادی و بیابانزایی توسط باد تا مسافت بسیار طولانی جابجا می شود. از ۴ دهه پیش تاکنون، پدیده گرد و خاک در مناطق وسیعی از جهان از جمله نواحی جنوب غرب آسیا، آسیای مرکزی، جنوب غرب آمریکای شمالی، شمال آفریقا و … که کمربند گرد و غبار جهانی گفته می شود، به فراوانی دیده شده است(سازمان محیط زیست کشور، ۱۳۹۲).
عکس مرتبط با محیط زیست

۲-۴-۲- تاریخچه­ی گردوغبار

در مریخ ریزگرد رویدادی تقریباً همیشگی است که گاه تا ارتفاع ۳۰ کیلومتری( بیش از ۵ برابر ارتفاع کوه دماوند از سطح دریا) بالا می‌رود و در فصل تابستان شدت گرفته و توفان‌های شدیدی را ایجاد می‌کند. یکی از دلایل بسیاری از انقراض‌های بزرگ تاریخ- از جمله انقراض دایناسورها پدیده ریزگرد است، زیرا این پدیده در موارد بحرانی با جلوگیری از تابش نور خورشید به زمین موجب زمستان جهانی می‌شود. نمونه‌ای از چنین رویدادی در تاریخ بشر در سال ۱۸۱۶ میلادی و به دنبال فوران کوه تامبورا روی داد که سال بی تابستان نام گرفت(ندافی، ۱۳۸۸).
در ایران سرچشمه اصلی ریزگرد باد شمال است. این باد که از خرداد تا شهریور فعال است، در شمال خاورمیانه شکل می‌گیرد و با گذر از کوه‌های ترکیه و شمال عراق، مانند قیفی به بیابان‌های عراق و سوریه سرازیر می‌شود و تا خلیج فارس و رسیدن به آب‌های آزاد پیش می‌رود. جریان‌های خشک هوای عربستان و عدم توجه به محیط زیست و بیابان‌زدایی در عراق باعث خشک‌شدن بسیاری از باتلاق‌های عراق و ایجاد نواحی غبارساز شده‌است. در گذشته سه کشور ایران، عراق، و عربستان به ‌صورت مشترک هزینه‌های مالچ[۵۲]‌پاشی این زمین‌ها را تأمین می‌کردند و تمام زمین‌ها در فصل خاصی از سال مالچ‌پاشی می‌شدند. مالچ نوعی فراورده چسبنده نفتی است که برای تثبیت شن‌های روان در بیابان‌ها استفاده می‌شود(امینی، ۱۳۹۲). جنگ عراق و تغییر رویه این دولت‌ها در دهه ۲۰۰۰ میلادی سبب فراموشی این کار، و در نتیجه افزایش ریزگرد در خوزستان، غرب ایران، و سرانجام تقریباً در سراسر ایران شد. توفان اخیر، که به گفته برخی اهالی بغداد بدترین توفان غبار زندگی­شان بوده‌است، سبب بیشترین میزان ریزگرد در سه دهه اخیر ایران شد و ترکیب غبار با آلاینده‌های شهری ریزگرد خطرناکی را تولید کرد که صدها شهروند را به بیمارستان کشاند(سازمان حفاظت محیط زیست،۱۳۹۲).
کشور ایران روی کمربند گرد و خاک جهان قرار دارد، بنابراین پدیده گرد و غبار در کشور ما امر جدیدی نیست.. در سال­های ۸۵ و ۸۶ پدیده گرد و خاک با منشاء عراق، سوریه و اردن، ایران را تحت تأثیر قرار داد و به دلیل آنکه ریزدانه­تر بود، تداوم زمانی بیشتری داشت و سطح گسترده­تری از کشور را تحت تأثیر قرار داد بطوریکه تا نواحی مرکزی و دامنه­های جنوبی البرز هم رسید و تهران را نیز مؤثر از خود نمود. خشکسالی سال­های اخیر، تغییر در رژیم هیدرولوژیکی[۵۳] منطقه با احداث سدها، کانال­های انحرافی، تغییر الگوی مصرف، تغییر الگوی کشت و تغییرات اقلیم آثار سوء این پدیده را افزایش داده است. با توجه به دلایل یاد شده، سازمان حفاظت محیط­زیست طی نامه­ای به معاون اول محترم رئیس جمهور خواستار طرح و بررسی موضوع در کمیسیون امور زیربنایی، صنعت و محیط­زیست شد. موضوع در جلسه مورخ ۳/۶/۱۳۸۷ کمیسیون تخصصی امور زیربنایی، صنعت و محیط­زیست هئیت دولت مطرح و مقرر گردید کارگروهی با مسئولیت سازمان حفاظت محیط­زیست و عضویت وزارتخانه­های نفت، جهاد کشاورزی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، کشور و نیرو تشکیل گردد و طرح جامعی در این خصوص تهیه و ظرف مدت یک ماه برای سیر مراحل قانونی تصویب به دفتر این کمیسیون ارائه شود. پس از آن هیأت وزیران در اجرای تصمیمات جلسه مورخ ۳/۶/۱۳۸۶ خود، طرح مقابله با پدیده گرد و غبار در استان­های جنوب و غرب کشور را بنا به پیشنهاد سازمان حفاظت محیط­زیست تصویب نمود و در نهایت آئین­نامه آمادگی و مقابله با آثار زیانبار پدیده گرد و غبار(ریزگرد) در کشور تهیه و به دستگاه­های اجرایی ذیربط ابلاغ گردید( سازمان حفاظت محیط­زیست، ۱۳۹۳ و ماهنامه اطلاع رسانى، آموزشى و پژوهشى شورای عالی استان­ها، ۱۳۸۷).

۳-۴-۲-تعریف گرد و غبار و تقسیم بندی آن در جهان

این پدیده در کشورهای مختلف نام­های مختلفی به خود گرفته است، مثلاً در شمال شرق هند Haboob یا بادهای موسمی، در افریقا و کشور های عربی به نام Phantom یا شبح و در بعضی مناطق Devil به معنای دیو نامیده می شوند(کردوانی،۱۳۸۶) .
طوفان­های ناشی از فرسایش بادی را به شیوه ­های مختلفی دسته بندی می­ کنند؛ یکی ازاین روش­ها تقسیم ­بندی بر اساس نوع ذرات گرد و غبار است که بر این اساس طوفان­ها به دو دسته تقسیم ­بندی می­شوند:

طوفان­های ماسه­ای

طوفان­های گرد و غبار

ماسه، ذرات خاکی با اندازه قطر ۶/۰ تا ۱ میلی متر است در حالی که گرد و غبار یا Dust به ذرات کوچکتر از ۶/۰ میلیمتر گفته می­ شود. ولی عملاً فقط ذرات گرد و غباری که زیر ۱/۰ میلیمتر قطر دارند می­توانند به مدت طولانی معلق در هوا قرار گرفته و طوفان های گرد و غبار را ایجاد کنند. گرچه شکل گیری طوفان­های ماسه­ای باعث کاهش دید می­شوند ولی چون از ذرات درشت­تری تشکیل یافته­اند فقط در مجاورت سطح زمین حرکت کرده و وارد طبقات بالاتر اتمسفر نمی­شوند. ولی طوفان­های گرد و غبار می­توانند تا ارتفاعات بالا رفته و مسافت­های طولانی را نیز در سطح زمین طی کنند. به طوری که حتی می­توانند چندین قاره را تحت تأثیر خود قرار دهند. مثلاً شمال آفریقا منبع گرد و غبار برای رسوب در جنوب اروپاست یا گرد و غبار چین در اقیانوس آرام رسوب می­ کند. در حالی که تپه­های ربع الخالی در عربستان طوفان های ماسه­ای تولید می­ کنند، درنتیجه پوشش این تپه­ها ماسه­ای است و ایجاد گرد و غبار نمی­ کند. اما شیوه­ دیری که برای تقسیم ­بندی طوفان­های گرد و غبار به کار برده می­ شود استفاده از شاخص ­هایی چون سرعت باد و قابلیت دید در هنگام وقوع طوفان است. مثلاً جوسپ[۵۴] در سال ۱۹۸۰ طوفان های اتفاق افتاده در شمال شرقی هند را به سه دسته تقسیم ­بندی کرد(موسوی، ۱۳۸۹):
١- طوفان­های گرد و غبار ضعیف: وقتی که سرعت باد برابر ۶ درجه­ی Beafort و قابلیت دید بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰متر باشد؛