۱٫ ثبت داخلی علامت: در ایالات متحده امریکا، همانطور که قبلاَ اشاره شد، دو مرجع برای ثبت علامت تجاری وجود دارند که یکی ثبت علائم تجاری ایالتی ، که هر ایالت اقدام به ثبت علائم تجاری می نمایند و یکی نیز ، ثبت علائم تجاری فدرال که در اداره ثبت اختراعات و علائم تجاری صورت می گیرد که در ذیل به تمایز و افتراق و نیز مزیت های آنها می پردازیم.

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

استفاده از شرایط لازم برای ثبت نام: ثبت علامت تجاری فدرال فقط برای علائم مورد استفاده در تجارت بین ایالتی یا تجارت بین ایالات متحده و کشورهای دیگر صورت می گیرد. همچنین ممکن است برای ثبت نام فدرال قبل از استفاده عملی از علامت، ثبت مبتنی بر قصد استفاده اعمال شود. استفاده ئ صرفا درون ایالتی یک علامت، تنها استفاده در یک ایالت برای به دست آوردن ثبت علامت تجاری فدرال کافی نیست. استفاده درون ایالتی، با این حال، برای ثبت نام از یک علامت تجاری در آن ایالت کافی است. فقط برخی از ایالت ها برنامه های کاربردی مبتنی بر قصد استفاده یک علامت اجازه می دهند. برای ثبت علامت تجاری فدرال و ایالتی ممکن است پرونده علامت درون ایالتی و همچنین، تجارت بین ایالتی یا تجارت بین ایالات متحده و کشورهای دیگر هر دو هم زمان تشکیل شود.

فرض اعتبار و مالکیت: ثبت نام فدرال پیش فرض اعتبار مالکیت به نهاد حقوقی و یا فرد مشخص شده را در پرونده ثبت نام فراهم می کند. ثبت ایالتی ممکن است در برخی از ایالت ها، به عنوان یک (الف۱) شاهدی برای اعتبار ثبت نام از علامت تجاری به نظر آید. (۲ب) مالکیت ثبت علامت تجاری،(۳ج)و حق انحصاری ثبت برای استفاده از علامت تجاری در آن ایالت و در ارتباط با کالا و خدمات مشخص شده در گواهی، و موضوع شرایط و محدودیت ها در گواهی اعلام شوند. اگر چه اولین کسی را به اتخاذ یک علامت به عنوان یک علامت تجاری اقدام می کند قانون مشترک است برای جلوگیری دیگران برای استفاده از یک علامت مشابه به شیوه ای که به احتمال زیاد مصرف کنندگان را به اشتباه می اندازد، صرف نظر از ثبت نام، مگر اینکه ثبت نام منقضی شده است و یا علامتی است که توسط ثبت کننده رها شده است. ثبت نام فدرال اولویت دارد بر یک ثبت علامت تجاری ایالتی، اگر ثبت نام فدرال قبل از تاریخ درخواست ثبت ایالتی حاصل شد. این راه حل ممکن است تنها با ثبت فدرال و دادخواست به دادگاه به لغو ثبت نام ایالتی اقدام شود.

مبنایی برای دیگر طرح دعاوی: ثبت نام فدرال می توانند مبنایی برای طرح دعاوی در کشورهای دیگر، از جمله به عنوان یک ثبت بین المللی تحت پروتکل مادرید را تشکیل می دهند. ثبت نام ایالتی نمی تواند پایه ای برای طرح دعاوی در کشورهای دیگر باشد.

ثبت امور گمرکی: ثبت علامت تجاری فدرال می تواند مورد استفاده قرار گیرد برای جلوگیری از واردات غیر مجاز در مرز US، اما ثبت علامت تجاری ایالتی نمی تواند.

منطقه جغرافیایی: همانطور که در بالا اشاره شد، ثبت علامت تجاری فدرال فراهم می کند حفاظت از علامت تجاری، و همچنین اطلاع سازنده از اعتبار و مالکیت علامت تجاری، در سراسر۵۰ ایالت آمریکا. ثبت نام ایالتی محافظت از علامت، اکثراَ، در داخل مرزهای ایالت صورت گرفته و علامت در بقیه ایالات متحده محافظت نمی کند.

استفاده از نماد® : صاحب ثبت علامت تجاری فدرال ممکن است که نماد® استفاده کند .ثبت علامت تجاری ایالتی حق استفاده از نماد ® مشورت نیست.

۲٫ ثبت علامت تجاری در ایالات متحده.
قانون مورد بررسی ما قانون لانهام بوده و با ثبت علائم تجاری ایالتی کاری نخواهیم داشت که در ذیل به چگونگی ثبت علائم تجاری در ایالات متحده خواهیم پرداخت.

تقاضا نامه: ابتدا برای ارائه مدارک تقاضانامه در USPTO می توان بر روی کاغذ و یا فایل الکترونیکی باشد. اکثر مردم در حال حاضر به صورت فایل الکترونیکی، که هزینه های پرداخت را کاهش می دهد اقدام می کنند. هزینه های استاندارد برای ضبط الکترونیکی در حال حاضر ۳۲۵ $ برای هر طبقه از کالا یا خدمات که در اظهار نامه خود می گنجانند را شامل می شود. همچنین می توان درخواست کاربرد و یا ثبت نام در یک کشور دیگر بر اساس این ارائه داشت.( اگر قصد، تشکیل پرونده در ایالات متحده از طریق هر کشور دیگری تحت معاهده پروتکل مادرید داشته، این کار از طریق سازمان جهانی مالکیت فکری یا اداره ثبت علائم تجاری کشور خود امکان پذیر است، نه از طریق USPTO)

بررسی: پس از۳ ماه، یک علامت تجاری یک نماینده به بررسی(علامت تجاری توسط کارشناس یا نماینده بررسی شده) درUSPTO به اظهارنامه ارائه شده شما اختصاص داده، در عرض چند ماه پس از آن، او درخواست شما را بررسی می کند.

عملیات اداره: اگر هر گونه مسئله ای در درخواست وجود داشته (که معمولاوجود دارد )، با بررسی بر علامت تجاری نامه ای صادر، که به نام عملیات اداره، تمام و یا بخشی از درخواست رد و مبنا برای خودداری توضیح دهید و شما چگونه می توانید اقداماتی برای غلبه بر آن، ادای توضیح که باید به اداره نسبت به پاسخ اقدام و یا درخواست خود را به رها کرده و یک علامت تجاری ثبت نشده تبدیل خواهد شد.

انتشار برای اعتراض: منتشر شدن برای اعتراض اگر مرحله بررسی موفق آمیز بوده مرحله غلبه بر هر گونه اعتراض در عملیات اداره مطرح می شود، و سپس درخواست برای مدت ۳۰ روز که در طی آن می تواند دیگران نسبت به ثبت علامت تجاری ثبت اعتراض کنند. علامت تجاری در یک نشریه فدرال که اجازه می دهد که مردم بدانند که چه چیزی تلاش برای ثبت دارد منتشر می شود. صاحبان علائم تجاری دیگر می توانند(و باید) با نگاه به نشریات جلوی تعارض و مناقشه با علائمشان را با علامت تجاری مورد تقاضای ثبت را بگیرند.

ارائه مجوز: در صورتی که انتشار در مرحله اعتراض موفقیت آمیز باشد(هیچ کس ازثبت علامت تجاری مخالف نبوده و یا برنده اعتراض ارائه شده باشند)، سپس تقاضا نامه شما مجاز شناخته می شود.

اظهار استفاده: اگر مدارک و شواهدی دال بر استفاده از علامت تجاری در تجارت ایالات متحده در زمان درخواست ارائه نشود، که این کار را در این دولت باید انجام دهید. این اظهار استفاده یا قصد استفاده نامیده می شود.

ثبت نام: یک ماه یا دو ماه بعد از تکمیل تمام الزامات فوق، گواهینامه ثبت نام صادر می شود. هیچ هزینه ای برای این کار وجود ندارد.

شواهد استفاده: در هر موردی(حتی اگر ارائه اظهار استفاده قبل از ثبت نداشته و به خاطر پروتکل مادرید و یا ثبت نام خارجی ثبت شده) باید، بعد ازسال پنجم و ششم مسائل مربوط ثبت نام در ایالات متحده را انجام، و مدرکی را دال بر این که در واقع با بهره گرفتن از علامت تجاری در ایالات متحده تشکیل داده ارائه شود. این در حال حاضر هزینه ۱۰۰ دلار برای هر طبقه از کالا یا خدمات را در برنامه خود.

بند۱۵: اگرتقاضای استفاده از یک علامت ثبت شده برای پنج سال بوده، باید گزینه پر شود که علامت اعلام شده بی چون و چرا عنوان گردد. این در حال حاضر هزینه ۲۰۰ دلار برای هر طبقه از کالا یا خدمات.

تجدید: هر ده سال پس از تاریخ ثبت نام، باید ثبت نام خود را تجدید کنند و مدرکی دال بر این که استفاده از علامت تجاری در ایالات متحده ادامه دارد ارائه شود. اگر اظهار نامه علامت تجاری در ایالات متحده تحت پروتکل مادرید ثبت شده، باید ثبت بین المللی خود را در وایپو به طور مستقل و برای اثبات استفاده از هر ۱۰ سال پس از ثبت نام در ایالات متحده مسائل مربوطه را تمدید کرد.(Wells) موارد فوق الاشاره در بند a (1) وb و c (2) ماده ۱۰۵۱ و نیز مواد ۱۰۵۷ و ۱۰۵۸ و ۱۰۵۹ و ۱۰۶۲ و ۱۱۱۳قانون علائم تجاری فدرال (لانهام) بیان گردیده است.

۳٫ ثبت بین المللی علامت
در نظام حقوقی ایالات متحده امریکا، ثبت بین المللی علامت بر اساس موافقت نامه و پروتکل مادرید با تکمیل اظهارنامه در فرم رسمی بر اساس شرایط و ضوابط مربوطه، و ارائه آن به اداره ثبت اختراعات و علائم تجاری، همراه با فیش پرداختی امکان پذیر می باشد. در ابتدا در بند ۶۰ ماده ۱۱۴۱ قانون لانهام به تعریف ثبت بین المللی پرداخته و آورده است که: اصطلاح ثبت کردن بین المللی بمعنی گرد آوری رسمی اطلاعات وداده ها در مورد ثبت نام های بین المللی که توسط دفتر بین المللی حمایت می شود برپایه توافق نامه مادرید یا مقررات اجرای آن لازم به ثبت است و یا اجازه ثبت شدن را دارد. در بند ۶۱ ماده ۱۱۴۱ قانون لانهام به چگونگی ثبت بین المللی و مدارک مورد نیاز آن پرداخته و آمده است:
ثبت نام اظهارنامه بین المللی بر اساس برنامه ایالات متحده:
الف: به طور کلی، صاحب یک تقاضا نامه اصلی در حال بررسی در اداره ثبت اختراع و علائم تجاری ایالات متحده، و یا صاحب یک ثبت نام اولیه اعطا شده توسط اداره ثبت اختراعات و علائم تجاری ایالات متحده ممکن است درخواست های بین المللی با ارائه آن به اداره ثبت اختراعات و علائم تجاری ایالات متحده بصورت یک در خواست در یک فرم متحدالشکل، همراه با سایر مدارک از جمله پرداخت هزینه ها، که ممکن است توسط مسئول تجویز شود صورت گیرد.
ب: صاحبان واجد شرایط، اشخاص واجد شرایط، تحت بند الف از این بخش باید:
یک تبعه ایالات متحده، در ایالات متحده مقیم و یا دارای یک موسسه حقیقی و موثر صنعتی یا تجاری در ایالات متحده باشد. سپس پس از بررسی توسط مسئول مربوطه و تطبیق با شرایط و ضوابط، آن را به دفتر بین المللی ارسال می نماید.
۴٫ بخش ۶۲ (۱۵ U.S.C. § ۱۱۴۱b) صدور گواهینامه از تقاضانامه های بین المللی
الف: روش صدور گواهینامه، پس از پر کردن یک تقاضانامه برای ثبت بین المللی و پرداخت هزینه های مقرر، مسئول باید تقاضانامه های بین المللی را به منظور صدور گواهینامه، اطلاعات موجود در تقاضانامه های بین المللی، اطلاعات موجود در درخواست اولیه و یا ثبت نام اولیه زمان صدور گواهینامه مورد بررسی قرار دهد.
ب: انتقال پس از بررسی و صدور گواهینامه های بین المللی مدیر باید تقاضانامه های بین المللی را به دفتر بین المللی انتقال دهد.
ج: کنوانسیون
در کنوانسیون های پاریس و تریپس، با توجه به این که ثبت علائم، طبق قوانین و مقررات داخلی کشورهای عضو انجام می شود فقط رعایت دو اصل مهم را برای کشورهای متعاهد الزامی می داند.

اصل رفتار ملی

اصل حق تقدم

بر اساس اصل رفتار ملی، هر کشور عضو معاهده باید با اتباع سایر کشورهای عضو همچوان اتباع خویش رفتار کند، یعنی اتباع هر کشور عضو در سایر کشورهای عضو از حقوق اعطا شده به اتباع آن کشور در زمینه مالکیت صنعتی برخوردار می شوند.
اصل حق تقدم، با اتباع یک کشور عضو این امکان را می دهد که متوالیاَ حق مالکیت را در چندین کشور عضو به دست بیاورند بدون آن که اولین تقاضای ثبت برای تقاضای ثبت بعدی، اثر گذاشته و مسئله تقدم مطرح شود.[۱۱۱]
د: موافقت نامه مادرید: پس از آنکه متقاضی ثبت بین المللی علامت، علامت خور را در کشور مبداء ثبت رساند و هزینه مربوطه را نیز واریزنموده، مدارک به دفتر بین المللی علائم تجاری ارسال، و مسئول دفتر نیز پس از انطباق با آیین نامه و شرایط مربوطه، نسبت به ثبت آن اقدام می کند.
در بند ۱ ماده ۱۴ آیین نامه مشترک پروتکل و موافقتنامه آمده است:
هرگاه دفتر بین المللی تشخیص دهد که اظهارنامه ثبت بین المللی آیین نامه و شرایط مربوط را رعایت کرده است، علامت مورد نظر را در دفاتر ثبت بین المللی ثبت خواهد کرد، ادارات کشورهای متعاهد را در مورد ثبت بین المللی مطلع خواهد کرد، مراتب را به اداره مبداء عیناَ اطلاع خواهد داد و گواهینامه مربوطه را به مالک ارسال خواهد کرد.
ه: بررسی تطبیقی
شیوه تشکیل پرونده و محدوده اعتبار ثبت علائم تجاری در مناطق آزاد تجاری در ایران به نوعی شبیه ثبت علائم تجاری ایالتی در هر ایالت از ایالات متحده امریکا می باشد زیرا استفاده درون ایالتی برای ثبت نام از یک علامت تجاری در آن ایالت کافی است با این تفاوت که ثبت ایالتی اعتبار آن فقط برای شرکت های داخل آن و تجارت در آن ایالت بوده در حالی که ثبت علائم تجاری در مناطق آزاد تجاری، علاوه بر تجارت بین اشخاص آن منطقه، در تجارت با اشخاص کشورهای دیگر نیز امکان پذیر است. در ایالات متحده، اگر شخصی با بهره گرفتن از پروتکل مادرید، بدون تعهد بر استفاده از علامت تجاری، دارای مجوز فعالیت در ایالت متحده گردد، پس از پایان سال پنجم باید مدارکی دال بر فعالیت خود ارائه دهد.
۳-۱-۲-۲ بند دوم: ثبت تغییرات درعلائم تجاری
الف: ایران
ثبت تغییرات علائم تجاری در دو مرحله امکان پذیر می باشد.
الف. مرحله قبل از انتشار ثبت علامت تجاری، در این مرحله متقاضی ثبت می تواند هرگونه تغییرات در تقاضانامه از قبیل آدرس و یا تغییرات در کالاها و خدمات انتخابی و غیره خود قبل از انتشار آگهی، مراتب را درخواست، و تغییرات مورد نظر اعمال گردد.
درماده ۱۱۵ آیین نامه ق.ا.ط.ع، آمده است: متقاضی می تواند تا قبل از انتشار آگهی موضوع ماده ۱۲۰ این آیین نامه ضمن درخواست کتبی از مرجع ثبت نسبت به اصلاح نشانی، تغییر نماینده قانونی و کاهش کالاها و خدمات موضوع علامت اقدام نماید. اعمال این اصلاح منوط به پرداخت هزینه مقرر در جدول هزینه ها خواهد بود.
ب. مرحله بعد از ثبت، در این مرحله متقاضی موظف به ارائه درخواست، ذکر تغییرات مورد نظر جهت درج در پرونده و نیز ثبت ذیل دفتر مربوطه می باشد. ماده ۱۳۸ آیین نامه قانون ث.ا.ط.ع مقرر می دارد که:
مالک علامت مکلف است هرنوع تغییر راجع به اسم، نشانی، تابعیت و اقامتگاه یا اعطاء اجاره بهره برداری از علامت یا انتقال و یا اعراض از علامت ثبت شده را کتباً و همراه با مدارک مربوط جهت ثبت در سوابق به مرجع ثبت اعلام نماید. اعمال این تغییرات با رعایت مقررات قانون و این آیین نامه خواهد بود.
تبصره، چنانچه در طبقه بندی بین المللی علامت ثبت شده تغییراتی به وجود آید، مالک علامت می تواند از مرجع ثبت درخواست کند که تغییرات مذکور در گواهی نامه علامت اعمال شود.

پردازش داده: سازماندهی، تفکیک، محاسبه، بازیابی، گزارش
پردازش اطلاعات: اجرا، سنجش کمی و کیفی، گردآوری، فراگیری و انتشار
کشف، استنتاج، ارزش‌ها، قضاوت و شهود
شکل ۲-۱: داده، اطلاعات و دانش (منبع، نقل از اسپیگلر [۲۴]،۲۰۰۳)
۲-۱-۵٫ هرم دانش:
با توجه به تعایف فوق می‌توان هرم دانش را مطابق شکل ۲-۲ ترسیم نمود. داده‌ها در پایین‌ترین سطح و خرد در رأس هرم قرار دارد.

کم
الگوریتمیک
شکل ۲-۲: هرم دانش (اسپیگلر،۲۰۰۳)
۲-۲٫ نقش و اهمیت دانش
در دنیای امروز با رشد سریع اطلاعات و رقابتی بودن بازار، دانش به عنوان دارایی ارزشمند و استراتژیک به شمار می‌رود. بر اساس تقسیم بندی دراکر [۲۵] (۱۹۹۹) جایگاه دانش در این چرخش عظیم را، حول محورهای گوناگون به ترتیب زیر مطرح کرده است:
اقتصاد کشاورزی: بشر اولیه که در ابتدا با شکار ارتزاق می‌کرد، کشاورزی را کشف کرد و به این ترتیب، نخستین مرحله اقتصادی جوامع آن زمان شکل گرفت و پس از آن بود که تولید با کاشت و برداشت دانه‌ها و نیز پرورش دام و طیور آغاز شد. در این مرحله بشر هنوز به دانش چندانی دست نیافته بود و تنها مزیت رقابتی آنان گسترش زمین‌های کشاورزی و دام و طیور بود.
عکس مرتبط با اقتصاد
اقتصاد منابع طبیعی: در این دوره بشر منابع طبیعی را کشف و استخراج را آغاز نمود. در این میان، نقش مردم، تلاش برای تسهیل تبدیل منابع به کالاهای قابل فروش و آوردن آن‌ ها به بازار بود. بنابراین بشر با تشکیل گروه‌های کاری کوچک مثل خیاطان، دانش را شناسایی داد.
انقلاب صنعتی: در قرن‌های ۱۸ و ۱۹، تبدیل منابع طبیعی به محصول و تولید انبوه به شکل سازماندهی شده و مکانیزه آغاز شد. بنابراین بر ارائه محصولات با کیفیت و قیمت مناسب، لازم بود تا تکنولوژی خود را ارتقاء دهد. در این دوره دانش قابل دسترسی و اهمیت آن روشن شده بود و البته تنها در میان برخی از صاحب نظران مطرح شده بود.
انقلاب محصول: در نیمه اول قرن ۲۰، تولید کنندگان به موضوع تنوع محصولات و قیمت مناسب‌تر توجه نمودند. در این زمان مزیت رقابتی، ارائه محصولاتی بود که کاربرد و قیمت مناسب‌تری داشتند. لذا دانش فردی گسترش یافت و توجه به محصول بیش از پیش در سازمان‌ها شکل گرفت.
انقلاب اطلاعات: در نیمه دوم قرن ۲۰، موضوعاتی چون بهینه سازی و توجه به محصول به همراه مزیت بازار و کاربردی تر مطرح شد. با پدیدآوری فناوری اطلاعات، جمع آوری گسترده اطلاعات و تبادل آن بین شرکت‌ها و مشتریان و تأمین‌کنندگان بیش از پیش امکان پذیر شد، به گونه ای که نظام مدیریت جامع و ولید به هنگام و خودکنترلی و… شکل گرفت. بنابراین با بوجودآمدن کارت‌های اعتباری، شکل معاملات تجاری تغییر یافت.
نتیجه تصویری درباره فناوری اطلاعات
انقلاب دانش: در دو دهه اخیر صاحب‌نظران اذعان داشته‌اند که اساس رقابت در حال تغییر بوده و موفقیت سازمان‌ها به سمت میزان تأکید و توجه آنان بر دانش مرتبط است. این مسئله باعث شد تا بسیاری از سازمان‌ها دانش سازمان خود را مدیریت کرده و آن را بکار بگیرند. همچنین منابع انسانی، تولیدکنندگان به صورت ویژه‌ای مورد توجه قرار گرفت (هاشمیان و افرازه،۱۳۸۲).
۲-۳٫ انواع دانش
اندیشمندان مختلف، از دیدگاه‌های متفاوتی دانش را تعریف کرده‌اند. برخی دانش را بر مبنای کارکرد تعریف کرده و برخی دیگر آنرا با توجه به چگونگی شکل گیری تعریف کرده‌اند. برخی دیگر با دیدگاه‌های دیگر، دانش را تعریف کرده‌اند. کارل سویبی[۲۶] یکی از مشاوران عمده مدیریت دانش، این اندیشمندان را تقسیم بندی کرده است:
گروه دانش-شیء: این‌ها دانش را برحسب نظریه اطلاعات تعریف می‌کنند. این گروه براین باورند که دانش اطلاعات مدار است و از طریق مدیریت اطلاعات تولید می‌شود.
گروه دانش فرایند: این گروه دانش را بر حسب فلسفه، روانشناسی و جامعه شناسی تعریف می‌کنند.
این دو گروه با هم همپوشانی ندارند. آن‌ ها به مفهوم دانش از نقاط شروع متفاوت نزدیک می‌شوند (رادینگ،۱۳۸۳، ص ۱۶). حال به بررسی برخی از دسته بندی‌ها می‌پردازیم:
۲-۳-۱٫ تقسیم بندی ارسطو:
این دسته بندی شامل:
دانش نظری: که غیت آن فهم و تبیین چه چیزی پدیده‌هاست.
دانش ساخت: دانستن چگونه ساختن و تولید اشیاء و پدیده‌هاست
دانش کارکردی: که مرتبط با نحوه استفاده و کارکردن با پدیده‌هاست (انتظاری،۱۳۸۵).
۲-۳-۲٫ دانش ضمنی و صریح:
پولانی[۲۷] در سال ۱۹۶۶ دانش بشری را به دودسته تقسیم بندی کرده است: داش صریح و دانش ضمنی. دانش صریح یا دانش کدگذاری شده، بیان کننده دانشی است که در قالب زبان نظام‌مند و رسمی، قابل انتقال است. از طرف دیگر دانش ضمنی است که دارای ویژگی‌های فردی بوده و این امر موجب قاعده‌مند کردن و انتقال آن می‌شود. آر نظر پولانی، دانش ضمنی در معرفت جامع ذهن و جسم بشر چای دارد. در حالی که دانش صریح می‌تواند در ذخایر کتابخانه‌ها، آرشیوها و پایگاه‌های اطلاعاتی ذخیره شده و بر اساس یک مبنای متوالی ارزیابی شود. دانش صریح یک دانش گسترده است که می‌تواند به سادگی شکل دهی شود. دانش صریح، شامل چیزی است که یک سازمان یا فرد از قبل می‌داند و می‌تواند نسبتاً به سادگی با آن ارتباط برقرار کند. دانش ضمنی دانشی است که معمولاً به وسیله یک فرد نگهداری می‌شود و نتیجه تجربه خود اوست. دارنده چنین دانشی، در آن زمینه یک خبره است. اغلب اوقات، این دانش از طریق کلمات، به طور شفاهی با دیگر فرایندهای غیر رسمی به دیگران انتقال می‌یابد (انتظاری ۱۳۸۵).
۲-۳-۳٫ دانش شخصی و دانش سازمانی:
در یک طبقه‌بندی کلی، دانش شامل دانش فردی، و دانش سازمانی است. دانش فردی دانشی است که در ذهن افراد جای دارد. دانش سازمانی دانشی است که به واسطهٔ تعاملات میان فناوری، فنون و افراد در سازمان شکل می‌گیرد (بهات[۲۸]، ۲۰۰۱).
شماری از محققان همانند ویگ در سال ۱۹۷۸ و سایمون در سال ۱۹۷۶ بر این باورند که سازمان‌ها قابلیت‌های یادگیری ندارند و در سازمان‌ها بیشتر افراد هستند که یاد می‌گیرند. با وجود این، برخی از محققان نظیر استاربوک در سال ۱۹۸۳، نلسون و وینتردر سال ۱۹۸۲ براین عقیده‌اند که سازمان‌ها ازطریق قابلیت‌های یادگیری خود تکامل می‌یابند. سازمان‌ها یاد می‌گیرند و دانش را ازطریق مستندات و برنامه‌های روزمره خود کسب می‌کنند که در سوابق سازمانی خاصی قرار دارند. روشی که ازطریق آن دانش مستندات و برنامه‌های روزمره مختلف با هم منسجم و هماهنگ و دانش جدید خلق می‌شود به وسیله سوابق و فرهنگ سازمانی شکل می‌گیرد (بارنی، ۱۹۹۱). در این دیدگاه ســـازمان به عنوان عنصری مواجه شونده با مسئله و حل کننده آن در نظر گرفته می‌شود. دانشی که سازمان برای حل مسائل پیش رو خلق می‌کند، دانش سازمانی است و دانشی که توسط افراد به طور فردی خلق می‌شود، دانش فردی نام دارد. مسلماً دانشی که به وسیله افراد به عنوان کل در قالب یک سازمان خلق می‌شود، چیزی بیشتر از مجموع دانش تک تک افراد است (خیر اندیش و افشارنژاد،۱۳۸۳). به عبارت دیگر، یادگیری موجود در سازمان به مقدار زیادی از پیچیدگی وظایف و محیط سازمانی آن تأثیر می‌پذیرد.
همان طوری که اشاره شد دانش شخصی و دانش سازمانی از همدیگر متمایز است با وجود این، هنوز به هم وابسته‌اند. اندازه تعاملات هر فرد با دیگران به فرهنگ سازمانی وابسته است. مـــا این دیدگاه را از این جهت می‌پذیریم که در محیط کنونی، افراد در درون سازمان‌ها به منظور حل مشکلات مشتریان نیاز به اخذ تصمیمات سریع دارند. یعنی به جای استفاده از قوانین و مقررات به عنوان شکل هدایت شده سلسله مراتبی حل مسائل، کارکنان مجبور به ارائه راه حل‌هایی درجهت حل کارای مسائـــــل و مشکلات تجاری هستند (انتظاری ۱۳۸۵).
۲-۳-۴٫ تقسیم بندی کاربردی:
علاوه بر تقسیم بندی فوق، دانش می‌تواند بر اساس کارکردهایی که دارد تقسیم‌بندی شود. دانش می‌تواند کارکرد توصیفی داشته باشد و به بیان چه چیزی یک پدیده بپردازد، می‌تواند کارکرد فرایندی داشته باشد و چگونگی انجام واقعه‌ای را توصیف کند یا می‌تواند کارکرد علت – معلولی داشته باشد و چرایی وقوع یک پدیده را تبیین سازد (زک [۲۹]،۱۹۹۹). این تقسیم بندی توسط کوئین و همکارانش [۳۰] در سال ۱۹۹۶، در مورد دانش حرفه‌ای یک سازمان به کار گرفته شده است. ایشان دانش حرفه‌ای در یک سازمـان، به ترتیب صعودی اهمیت در چهار سطح کارکردی تعریف کرده‌اند:
دانش درک یا دانستن چه چیزها[۳۱]: از طریق آموزش رسمــی به دست می‌آید. این سطح از دانش، برای سازمان ضروری است، لیکن برای موفقیت تجاری کافی نیست.
مهارت پیشرفته یا دانستن چگونگی‌ها[۳۲]: تبدیل آموخته‌های کتابی به اجرای اثربخش. توانایی به کارگیری اصول علمی یک رشته در دنیای پیچیده واقعی. این سطح از دانش برای سازمان ارزش افزوده زیادی به دنبال می‌آورد.
فهم سیستم‌ها یا دانستن چراها[۳۳]: دانش عمیق از چگونگی و روابط علت – معلولی یک رشته علمی. این دانش به افراد حرفه ای اجازه می‌دهد تا از سطح اجرای وظایف فراتر روند و به حل مسائل وسیع تر و پیچیده‌تر بپردازند و ارزشی فوق العاده را برای سازمان‌ها ایجاد کنند.
خلاقیت خودانگیخته یا توجه به چراها[۳۴]: شامل انگیزه، اشتیـاق و تطبیـق برای موفقیـت می‌شود. گروه‌هایی که این خصوصیت را دارند معمولاً نتایج بهتری از گروه‌های با ســــرمایه فیزیکی بیشتر تولید می‌کنند. بدون این خصوصیت، دانش حرفه‌ای سازمان ممکن است دچار رخوت شود و از تغییر و بهبود در جهت تطابق با الزامات محیط پیرامونی باز بماند.
کوئین اظهار می‌دارد که سه سطح اول دانش حرفه‌ای می‌تواند در سیستم‌های سازمان، پایگاه‌های داده یا فناوری‌های عملیاتی موجود باشد؛ اما سطح چهارم مرتبط با فرهنگ سازمانی است. وی همچنین خاطرنشان می‌کند که اکثر سازمان‌ها تمرکز آموزشی خود را روی سطح اول می‌گذارند و کمتر به سطوح بالاتر می‌پردازند.
۲-۴٫ منابع دانش
به طور کلی منابع دانش به دو سته ساختاریافته و ساختارنیافته طبقه‌بندی می‌شود:
دانش ساختاریافته: دانش استخراج شده از داده‌ها و منابع اطلاعاتی ساختاریافته‌ای چون پایگاه‌های داده‌ای، پایگاه‌های سدانش، انبارهای داده و مراکز تجاری داده‌ها می‌باشد.
دانش ساختار نایافته: دانش حاصل از منابع ساختار نایافته‌ای چون اسناد متونی، نمایه‌های گرافیکی، نمایه‌های سمعی و بصری، پست‌های الکترونیکی و … می‌باشد
هدف اصلی مدیریت دانش فراهم آوردن ساختاری است برای مجموعه وسیع دانش ساختارنیافته و دانش بی‌دقت ساختاریافته. (رادینگ،۱۳۸۳).
۲-۵٫ تاریخچه ی مدیریت دانش
تاریخچه و تکامل مدیریت دانش به لحاظ اینکه از حوزه‌های مختلفی ظهور یافته است روشن و دقیق نیست. دانش برای تأمین نیازهای جوامع در دوره‌های تاریخی مختلفی، از جمله عصر کشاورزی و صنعت مورد استفاده قرار گرفت و مدیریت شد. از این‌رو، مدیریت دانش مفهومی تازه در تاریخ رشد بشر محسوب نمی‌شود. این درحالی است که واژه مدیریت دانش به‌تازگی اهمیت بیشتری یافته است و توجه ویژه‌ای بدان شده است. گفته می‌شود تعدادی از نظریه‌پردازان مدیریت به تجلی مدیریت دانش کمک کرده‌اند اما نمی‌توان از فناوری اطلاعات در این مقوله گذشت. در بین آن‌ ها پیتر دراکر، استراسمن[۳۵]، پیتر سنگه[۳۶] در آمریکا از معروف‌ترین پیشگامان هستند. دراکر و استراسمن به اهمیت رو به رشد اطلاعات و دانش صریح، به عنوان منابع سازمانی تاکید کردند. از طرف دیگر سنگه به بعد فرهنگی دانش یعنی سازمان یادگیرنده تمرکز کرده است. در سال ۱۹۷۹ حساب دار سوئدی بنام کارل سویبی که بعدها به عنوان یکی از بنیان‌گذاران علم مدیریت معرفی شد، پی به ارزش دارایی‌های فکری و ناملموس که در مستندات سازمان اشاره‌ای نمی‌شود برد. تا سال ۱۹۹۰ تعدادی از شرکت‌های مشاوره، برنامه‌های مدیریت دانش را شروع کردند و تعدادی از شرکت‌های مشهور اروپایی، آمریکایی و ژاپنی برنامه‌های مدیریت دانش را که آن زمان بیشتر مفهوم مدیریت اطلاعات را داشت نهادینه کردند. با چاپ شدن مقاله‌ای در مجله ی فورچن با عنوان قدرت مغز توسط تام استوارت مدیریت دانش پا به مطبوعات گذاشت. گسترده‌ترین کار مطالعاتی را نیز نوناکو و تاکوچی انجام دادند.
مفهوم سیستم مدیریت دانش سازمانی می‌تواند درک کامل‌تری از مدیریت دانش، و عناصر اصلی آن بدست دهد. سیستم مدیریت دانش سازمانی، نظامی است که از طریق آسان‌سازی مبادله و نشر دانش (چه ضمنی و چه صریح) فرایند یادگیری سازمانی را بهبود و ارتقا می‌بخشد. (مسو [۳۷]،۲۰۰۰). این سیستم ترکیب پیچیده‌ای است از زیرساخت‌های تکنولوژیک، ساختارهای سازمانی، فرهنگ سازمانی، دانش و افراد. زیرساخت تکنولوژیک همان ابزارهای فناوری اطلاعات (شامل سخت‌افزار، نرم‌افزار و پروتکل‌ها).
۲-۶٫ تعاریف مدیریت دانش
با توجه به تعاریف فوق حال به تعریف مدیریت دانش می‌پردازیم. مدیریت دانش “تلاش استراتژیکی سازمان” دانسته شده که سعی می‌کند از راه کنترل و استفاده از دارایی‌های فکری که در نزد کارکنان و پشتیبان سازمان وجود دارد، در رقابت به برتری دست یابند. به دست آوردن، ذخیره کردن و توزیع دانش (مدیریت دانش) موجب می‌شود که کارکنان سازمان هوشمندتر کار کنند، از دوباره‌کاری بکاهند، و در نهایت تولیدات و خدمات خلاقانه‌تری تولید کنند که نیاز مشتریان را بهتر بر آورند. از تعاریف بالا، نکات زیر را می‌توان استنباط کرد:
نخست آنکه مدیریت دانش چیزی است که در محیط سازمانی رخ می‌دهد؛ دوم آنکه مواد کار آن دانش سازمانی یا سرمایه فکری یا دارایی فکری است. (زنجانی، ۱۳۸۳)
مدیریت دانش فرایندی نظام‌اند برای کسب مزایای رقابتی یا دستیابی به اهداف سازمانی است. خود دانش معمولاً در اسناد، فرایندهای اجرایی و معیارها گنجانده می‌شود. از آنجا که دانش منبعی رقابتی تلقی می‌شود سازمان‌های اخذ دانش، ابتکار عمل مدیریت دانش را تعیین، اجرا و تقسیم می‌کنند و از دارایی‌های دانش بهره می‌جویند. این ابتکار عمل‌ها حاصل مدل‌سازی، فرایند تجاری یا باز مهندسی، مدیریت کیفیت و سازمان‌های یادگیری هستند (کولیپ[۳۸]،۲۰۰۸، ص ۴۵).
مدیریت دانش را فرایند تسهیل امور مربوط به دانش مانند خلق، ضبط، انتقال و استفاده از دانش می‌دانند. دانش تنها به عنوان دارایی کلیدی در سازمان‌ها مطرح نیست، بلکه به عنوان مهم‌ترین عامل تعیین کننده رشد اقتصادی، شناخته می‌شود. وی همچنین اعتقاد دارد که از پیوند فناوری‌های جدید با مهارت‌های منحصر به فرد و تجربه کارکنان، منبعی از انرژی پدید می‌آید که مدیریت دانش را به پیش خواهد برد (غنی زاده،۱۳۸۵)
سه نوع مکتب را به مدیریت دانش نسبت می‌دهند که عبارت‌اند از مکتب اقتصادی، مکتب سازمانی و مکتب راهبردی.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

مکتب اقتصادی: این مکتب بر درآمد تمرکز دارد و هدف آن بهره‌برداری از دارایی‌های دانشی سازمان است. به عبارت واضح‌تر، این مکتب به طور صریح به حفظ و بهره‌برداری از دارایی‌های دانش یا فکری شرکت به منظور تولید درآمد می‌پردازد. که این دارایی‌های دانشی و فکری عبارت‌اند از: حق انحصاری اختراعات، علائم تجاری، حق انحصاری بهره‌برداری و دانش فنی. بنابراین این مکتب بیشتر به بهره‌برداری دانش توجه دارد تا خلق آن.

مکتب سازمانی: این مکتب استفاده از ساختارهای سازمانی یا شبکه‌های روابط را برای تسهیم یا ذخیره‌سازی دانش مورد توجه قرار می‌دهد. در این مکتب از گروه‌های تسهیم تجربه استفاده می‌شود که شامل افراد درون یا بین سازمانی با یک هدف سازمانی مشخص. این گروه‌ها به صورت غیررسمی در کنار یکدیگر به خلق و تبادل دانش و در طی آن به توسعه قابلیت‌های اعضای خود می‌پردازند (وارد و پیارد[۳۹]،۲۰۰۷).

مکتب استراتژیک: این مکتب مدیریت دانش را به عنوان یک بعد استراتژی رقابتی در نظر می‌گیرد. در حقیقت در این مکتب مدیریت دانش به عنوان جوهره استراتژی شرکت در نظر گرفته می‌شود. این مکتب بر مزیت رقابتی تمرکز دارد که هدف در آن، شناسایی و بهره‌برداری و خلق قابلیت‌های دانشی است (اینکپن،۱۹۹۸:۱۴۴۹) (زک،۱۹۹۹، ص ۱۲۵). هدف این مکتب تضمین عملکرد مؤثر است (دمارست[۴۰]،۱۹۹۷، ص ۳۷۴).

۲-۷٫ مدل‌های مدیریت دانش:
به طور کلی مدل‌های بسیاری در زمینه ی مدیریت دانش پیشنهاد شده است که هر کدام شرایط و فرایندهای متفاوتی دارند. به طور کلی دو دسته مدل بیان شده است: دسته اول زمینه ساز مدل‌ها ست و دسته دیگر مراحل مدل‌ها را ارائه می کند. حال به بررسی برخی از آن‌ ها می‌پردازیم.
۲-۷-۱٫ مدل کلی ساختار نظام‌های مدیریت دانش
این مدل نمای گسترده‌ای از نظام‌های مدیریت دانش ارائه و نشان دهنده وابستگی بالای این گونه نظام‌ها بر تعاملات بین افراد است. بر اساس این مدل نظام‌های مدیریت دانش به وسیله استراتژی سازمان شکل می‌گیرد، در نتیجه چگونگی تبدیل این استراتژی‌ها به دانش سازمانی را تسهیل می‌کند. کاربران دانش خود را به نظام می‌افزایند و در مقابل، با تقویت دانش خود، از این نظام بهره‌مند می‌شوند. علاوه بر این، نظام‌های مزبور با دادن امکان دسترسی دانش، این مهم را برای کاربران فراهم می‌کنند که دسترسی به نظام‌های فنی را نیز داشته باشند. دیگر نظام‌های مرتبط با سیستم مدیریت دانش، از عملکردهای مهم سازمانی مانند نظام‌های مالی و منابع انسانی برگرفته می‌شود. در چنین نظام‌هایی از مدیریت دانش، محتویات و اطلاعاتی که وارد می‌شود، مورد بررسی قرار می‌گیرد تا از صحت، امنیت و قابلیت دسترسی آن‌ ها اطمینان حاصل شود. لذا آخرین خروجی و کاربرد نهایی نظام‌های مدیریت دانش، حمایت کارآمد و اثربخش از گروه دانش است (دبوسکی[۴۱]،۲۰۰۶). این گروه دانش، عبارت است از کاربران نهایی نظام و اولویت‌های کلی دانش سازمان. این نظام‌های مدیریت دانش بدون توجه به جایگاه افراد در سازمان ارتباط تنگاتنگی بین آن‌ ها ایجاد می‌کند.
۲-۷-۲٫ مدل راهبردی مدیریت دانش
این مدل بر عوامل مختلفی در مدیریت دانش تأکید دارد که منطبق بر فلسفه کلی دانش است. این مدل مبتنی است بر چهار عنصر اصلی: نفوذ دانش، مبانی دانش، کاربردهای دانش، ارتقاء و بازنگری دانش (دبوسکی،۲۰۰۶، ص ۳۳).
۲-۷-۳٫ مدل زنجیره دانش
بر طبق این مدل، هر یک از مراحل مدیریت دانش با شناخت یک نیاز، دانش آغاز شده است و تا زمانی که نیاز برطرف شود ادامه می‌یابد. مراحل مدیریت دانش می‌توانند مستقل یا وابسته یاشند. هر یک از این مراحل مدیریت دانش می‌تواند مراحل دیگر را تحت تأثیر قرار دهد. مدل زنجیره دانش از یک هستی شناسی بوجود آمده است. این هستی شناسی، پنج طبقه فعالیت‌های اولیه را به شرح ذیل تعریف می‌کند:
کسب دانش، انتخاب، تولید، جذب و دورنی سازی و انتشار. این فعالیت‌های اولیه، دانش را در یک مرحله و چهار طبقه از فعالیت‌های ثانویه که مراحل مدیریت دانش را هماهنگ می‌کنند، بوجود می‌آورند که شامل: اندازه گیری، کنترل، هماهنگی و رهبری می‌باشد (هالسوپل و جان[۴۲]،۲۰۰۵).
بر طبق این نظریه به کار گیری ترکیبی از فعالیت‌ها در نه طبقه، منجر به یادگیری و تبلور سازمانی می‌شود. شیوه‌هایی که فعالیت‌های مدیریت دانش بکار گرفته می‌شوند، می‌تواند بر موقعیت رقابتی سازمان تأثیر گذارد. به بیان دیگر، بهره‌وری، چالاکی، نوآوری، اعتبار، چهار جنبه رقابتی هستند که هر کدام از آن‌ ها می‌توانند سازمان را به نوعی از طریق انجام هر یک از نه فعالیت بیان شده، بهره‌مند سازند (هالسوپل و جان،۲۰۰۵). در شکل ۲-۳ مدل رنچیره دانش نشان داده شده است.
تاثیرات منابع
چالاکی
رقابت
رهبری
هماهنگی
کنترل

۵- یرد بن مهلابیل، عمر وی را نهصد و شصت و دو سال نوشته اند. [۳۱]
۶- متوشلح (یا متوشالح)، وی، ۹۶۹ سال عُمر داشته است. [۳۲]
از نگاه علوم تجربی
در این مقام، می‌خواهیم ببینیم آیا برهانی علمی یا قانونی آزمایشی، و صد در صد کلّی، وجود دارد که ثابت کند طول عمر امری است غیرقابل وقوع، یا نه، بحث را در دو بخش تقدیم می‌کنیم:
چند مقدمه: ۱- در قوانین طبیعی، در مورد مقدار عمر طبیعی بشر، هیچ اصل ثابت و غیر قابل تغییری وجود ندارد. به همین دلیل، دانشمندان علوم تجربی، همواره، در حال مطالعه و آزمایش اند و می‌کوشند تا توسط طول عمر انسان را افزایش دهند. بدون شک، اگر مقدار عمر طبیعی انسان، دارای اصول ثابت و غیرقابل تغییری بود، این مطالعات و آزمایش‌ها معنا و مفهومی نداشت.
جالب این که تحقیقات آنان با توفیقاتی نیز همراه بوده است و توانسته اند در طی چند دهه اخیر، با همگانی کردن و افزایش بهداشت و سلامت جامعه، سلسله‌ای از بیماری‌ها و مرگ و میرها را مهار کنند و کاهش دهند.
۲- دانشمندان، با تحقیقاتی که به عمل آورده اند، موفّق شده اند عمر برخی از حشرات را تا نهصد برابر عمر طبیعی آن، افزایش دهند. اگر این قضیه، روزی در مورد انسان به حقیقت به پیوندد، عُمر هزار ساله برای انسان، امری پیش پا افتاده خواهد بود.
۳- دانشمندان می‌گویند، پیری، چیزی جز فرسوده شدن سلول‌های بدن نیست و اگر روزی بشر بتواند سلول‌های بدن انسان را جوان نگهدارد، خواهد توانست به راز طول عُمر دست یابد و از عمری دراز برخوردار گردد.
۴- از نظر دانش جدید، جسم انسان برای سالیانی دراز، دارای قابلیت حیات و بقا است. دانشمندانی که نظریات آنان مورد اعتماد است می‌گویند، همه‌ی بافت‌های اصلی، در جسم انسان و حیوان، تا بی نهایت قابلیت بقا دارد و از این حیث، کاملاً ممکن است که انسانی هزاران سال زنده بماند. البته مشروط به این که عوارضی بر او عارض نشود که ریسمان حیات او را پاره کند.
این قضیه، از پشتوانه‌ی دینی مطمئنی نیز برخوردار است. سالم ماندن جسم پیامبران و امامان و اولیا و عالمان ربّانی و شهیدان راه خدا و صالحان، دلیل بر درستی این مطلب است.
ده‌ها و صدها مورد از این گونه جسدها را در ایران و سایر کشورهای اسلامی می‌توان یافت که صدها بلکه هزاران سال از درگذشت آنان می‌گذرد، لکن هنوز بدن آنان سالم باقی مانده است. از آن جمله است، جسد «حیقوق نبی» که از پیامبران بنی اسراییل و از پیروان موسی کلیم بود، و بیش از دو هزار سال از درگذشت وی می‌گذرد.مرقدش در کشور ما و در «تو یسر کان»[۳۳] قرار دارد. قبر ایشان، در سال‌های اخیر، از سوی سارقان آثار باستانی و فرهنگی، حفاری و تخریب می‌شود و بدن این پیامبر الهی نمایان می‌گردد. مسئولان شهر که برای دفن مجدد جسد در محل حاضر می‌شوند، از نزدیک دیده اند که بدن وی کاملاً سالم بوده است.
چنان که اشاره شد، این قضیه. حدّاقل، در مورد پیامبران، دارای پشتوانه‌ی دینی است. فریقین، از رسول خدا نقل کرده اند که فرمود:
در بحارالانوار آمده است:
رسول خدا، روزی به یاران اش فرمود: زندگی و مرگ ام برای شما مایه خیر و برکت است. حیات من، باعث هدایت شما از گمراهی و نجات شما از آتش شد. و مرگ من، برای شما خیر است، برای این است که اعمال شما بر من عرضه می‌شود و از خداوند می‌خواهم اعمال نیکو و شایسته‌ی شما را افزایش دهد و نسبت به اعمال نکوهیده‌ی شما از خداوند طلب آمرزش می‌کنم.
مردی از منافقان به پیامبر عرض کرد: «ای پیامبر خدا! چه گونه چنین امری ممکن است، حال آن که بدن شما متلاشی و تبدیل به خاک خواهد شد؟! ». پیامبر فرمود: «کلّا! إنَّ الله حرّم لحومنا علی الأرض فلا یطعم منها شیئاً.»[۳۴]
چنین نیست! خداوند، گوشت ما پیامبران را بر زمین حرام کرده است و زمین چیزی از آن را نمی‌خورد.».
تکمله
تردیدی نیست که رعایت قوانین مربوط به بهداشت و دانش تندرستی، اعم از آن چه دین به انسانها توصیه می‌کند، یا آن چه از دستاوردهای دانش بشری است – می‌تواند نقش مهمی در سلامت و طول عمر انسان ایفا کند. همچنان که عدم رعایت قوانین یاد شده، می‌تواند نقش تعیین کننده‌ای در کاهش عمر انسان داشته باشد.
حال که رعایت قوانین بهداشتی و سلامتی، موجب سلامت و طول عمر انسان می‌شود، هر قدر که قوانین یاد شده بهتر و با دقّت بیش تری رعایت شود، به همان نسبت، صحّت و طول عمر انسان نیز افزایش خواهد یافت.
همچنین این که نحوه‌ی زندگی و مکانی که در آن زندگی می‌کند، در صحّت و طول عمر انسان نقش دارد، امری کاملاً محسوس است.
بنابراین، اگر موجبات صحت و سلامتی انسان از هر نظ فراهم شود، عمر انسان طولانی خواهد شد.
در قلمرو قدرت الهی
چنان که دیدیم، قرآن کریم و سنّت شریف و عقل و تجربه‌ی تاریخی و دانش جدید، بر امکان و وجود عمر طولانی برای انسان صحّه گذارده اند و آن را به رسمیت شناخته اند.
افزون بر طرق یاد شده، راه دیگری نیز برای این که یک انسان بتواند عمر طولانی داشته باشد و جود دارد. این راه، همان راه اعجاز و قدرت خداوند است.
آری، حضرت مهدی، با قدرت الهی زنده است و در میان مردم، به حیات خود ادامه می‌دهد. همان خدایی که آتش را برای ابراهیم سرد و وسیله‌ی سلامت قرار داده و گِل را برای عیسی تبدیل به پرنده می‌کند، و عیسی و خضر را پس از قرن‌ها زنده نگه می‌دارد، می‌تواند مهدی را نیز با قدرت الهی خود زنده نگهدارد.
بدون شک، امام مهدی یک انسان معمولی و عادی نیست، بلکه شخصیتی استثنایی و به فرموده‌ی رسول گرامی اسلام، خلیفه‌ی خدا است و خدایی که مصلحت می‌بیند و قادر است دشمنان خود، مانند «ابلیس» و «دجّال» را برای مدّتی طولانی زنده نگه دارد، قادر است و مصلحت می‌داند که بنده و خلیفه‌ی خود در زمین را برای مدّتی طولانی زنده نگهدارد و جامعه‌ی بشری را از فیض وجود آن حضرت بهره مند سازد.
امّا بقای عیسی به دلالت آیه‌ی قرآن [۳۵]موجب ایمان آوردن اهل کتاب خواهد شد، و آن حضرت، نبّوت پیامبر اسلام را تصدیق خواهد کرد، و با نمازگزاردن پشت سر امام مهدی و یاری کردن آن حضرت، ادعای امام مهدی را مورد تأیید قرار خواهد داد. بنابراین، بقای مهدی اصل است، و بقای عیسی و دجال، فرع بقای وجود مهدی است، حال چه گونه ممکن است که فرع باقی باشد، اما اصل باقی نباشد؟!
اگر چنین امری جایز باشد، باید صحیح باشد که مسبّب بدون وجود سبب، تحقّق یابد، حال آن که چنین امری از دیدگاه عقل محال است.
گفتار سوم: غیبت
معنای غیبت و چگونگی آن
۱-اولین معنایی که می‌توان برای غیبت امام عصر معنا کرد این است که آن حضرت در درون جوامع بشری زندگی نمی‌کند و در دسترس مردم نیست تا مانند دیگر انسانهای عادی هرکس خواست او را ببیند و آشنا و بیگانه و دوست و دشمن او را ملاقات کنند.
۲-دومین معنایی که می‌توان برداشت کرد این است حضرت مهدی در میان همین جامعه و همین انسان هاست اما به قدرت خدا هرگاه اراده کند از برابر دیدگان آنان غایب می‌گردد. دیدگان مردم – با اینکه آن حضرت موجود و حاضر است- او را نمی‌بینند؛ همانگونه که موجودات دیگری چون فرشتگان ارواح و… را با اینکه به نص قرآن همه در میان جامعه هستند ودر این جهان موجودند، اما نمی‌بینند.
۳-سومین معنای غیبت این است که آن حضرت میان مردم و جامعه زندگی می‌کنند و حتی بنابر روایاتی افراد جامعه آن حضرت را رؤیت می‌نمایند در حالیکه وی را نمی‌شناسند آنچه که مسلم است طبق احادیث و روایات معنای اول نمی‌تواند درست باشد بخاطر اینکه او ولی خدا و هادی و راهنمای مردم است در نتیجه می‌بایست به هنگام بروز ضرورت‌ها و مصلحت‌ها در جامعه مؤثر باشد. زیرا او برای انسان و هدایت او مأموریت یافته است و آنچه که از احادیث استفاده می‌شود آمیزه‌ای از معانی دوم و سوم است هم هست برای مشتاقان سالک و هم نیست در نظر ظالمان و بدخواهان در این باره به سه آیه قرآن کریم اشاره می‌کنیم:
۱-خداوند در قرآن می‌فرماید: «و جعلنا من بین ایدیهم سداً و من خلفهم سداً فا غشیناهم فهم لایبصرون»[۳۶] (و ما در برابر آنان دیواری کشیدیم و در پشت سرشان(نیز) دیواری و بردیدگانشان نیز پرده‌ای افکندیم تا نتوانند بنگرندو ببینند.)
در مورد این آیه مفسرین از «عبدالله بن مسعود» روایت کرده اند که: حق ستیزان قریش بردرب خانه پیامبر گرد آمدند تا با او در گیر شوند. آن حضرت با نام خدا از خانه خارج گردید و مشتی خاک بر سر و روی آنان پاشید و آنان با اینکه حاضر بودند آن حضرت را ندیدند.
۲-خداوند می‌فرماید: «و اذا قرأت القرآن جعلنا بینک و بین الذین لایؤمنون بالآخره حجاباً مستوراً»[۳۷] (ای پیامبر! هنگامی که تو قرآن تلاوت نمایی، ما میان تو و آنانی که به قیامت ایمان ندارند، پرده‌ای ستبر قرار می‌دهیم.)
در تفسیر این آیه مبارکه آمده که منظور از: (الذین لایومنون بالآخره) عبارتند از: ابوسفیان، نصربن حرث، ابوجهل و ام جمیل همسر ابوجهل که نسبت به پیامبر شرارت بیشتری می‌کردند و خداوند پیامبر را به هنگام تلاوت قرآن از دیدگاه آنان پوشیده می‌داشت، آنان به سراغ حضرت می‌آمدند و از کنارش می‌گذشتند اما او را نمی‌دیدند.
۳-هم چنین خداوند در داستان سامری می‌فرماید: «قال بصرت بمالم لیبصروا به فقبضت قبضه من اثر الرسول فنبذتها…»[۳۸] (سامری گفت: من چیزی دیدم که آنان نمی‌دیدند، مشتی از خاکی که نقش پای آن فرستاده‌ی خدا بر آن بود برگرفتم و در آن پیکرافکندم…)
مفسرین در این مورد آورده اند: سامری، جبرئیل را در شکل انسانی دیدکه پیاده یا بر مرکبهای بهشتی سوار است و پیام خدا و وحی او را بر موسی می‌آورد. در این هنگام مشتی از خاک پای او را برداشت و آنرا بر آن پیکربی روح افکند که براثر آن حیات در آن اسکلت بی جان پدید آمد به عبارت دیگر منظور مفسرین این است که «سامری» فرشته وی را در حالی دید که هیچ کس از بنی اسرائیل که حاضر بودند، ندیدند و هدف ما از ترسیم این آیه مبارکه این است که در نگرش قرآنی ممکن است پدیده موجودی چون فرشته‌ وحی برای انبوه دیدگان مخفی و ناپیدا باشد و برای برخی در همان حال و هوا، آشکار و دیدنی.
طبق مبانی و نظریات شیعه وجودحجت الهی در هر عصری واجب است و زمین نمی‌تواند از حجت الهی خالی باشد اصلی مانند قاعده‌ی لطف و احادیث بسیار زیادی که از طریق شیعه و سنی وارد شده است علاوه براین سنت الهی که از آدم شروع شد که خود حجت الهی بود تا خاتم که هیچگاه زمین بدون حجت نبودو ۱۲۴ هزار پیامبرهمگی حجت‌های خدا بودند برخلق و بعد از رحلت حضرت نبی اکرم به همان دلایلی که قبل از آن عالم به حجت نیاز داشت بعد از آن هم نیاز دارد با شروع امامت حضرت علی تا امام دوازدهم حضرت صاحب در طول آن سالها هیچ وقت مردم بدون امام نماندند لذا وجود حجت یک فرض محکم و ثابت شده می‌باشد لذا در این خصوص نظریه کسانی که می‌گویند امام عصر هنوز به دنیا نیامدند باطل می‌گردد. در زمان امام عسکری با توجه به روایاتی که از شیعه در خصوص فرزندایشان و برچیدن ظلم و ستم و حکومت فساق وجود داشت عباسیان نسبت به قتل فرزند امام عسکری همت گماشتند و حضرت طبق سنت حضرت موسی از طفولیت به غیبت رفتند شاید به همین دلیل باشد که شیخ طوسی در کتاب غیبت می‌نویسد: هیچ علتی مانع از ظهور آن حضرت جز اینکه می‌ترسد کشته شود نیست.
حفظ جان امام توسط خدا
حال که زمین نمی‌تواند از حجت خدا خالی بماند و طبق قاعده لطف برخداوند لازم است امامی برای مردم بگذارد طبق همین اصول نیز خداوند جان امام را حفظ کند.جوابی که میتوان برای این سؤال داد بسیار ساده است زیرا خداوند نیز می‌توانست امام حسین را در صحرای کربلا زنده نگه دارد و چهارده معصوم ماکه اکثراً شهید شدند بوسیله خدا حفظ می‌شدند و اینجا این سؤال پیش می‌آید که اگر بنا بود همچنین اتفاقی بیفتد فلسفه تکلیف بندگان چه می‌شد آیا با جبر می‌توان مکلف کرد بندگان را؛ دیگر چه فرقی بین مردم می‌توان گذاشت دیگر چه ثواب و عقابی می‌ماند و این با فلسفه خلقت خدا منافات دارد زیرا مقصود از مکلف داشتن مردم، اینست که آنها بثواب بر سندو حال آنکه ایجاد مانع و حائل جهت کشته نشدن امام با این منظور منافات دارد.بعلاوه چه بسا ایجاد حائل و مانع برای جلوگیری از کشته شدن آن حضرت موجب بروز مفسده‌ای برای مردم شود که البته این کار از خداوند نیکونیست و در جواب اینکه گاهی گفته می‌شود پدران امام عصر همه آشکار بودند و از دشمن بیم نداشتند و مانعی هم برای قتل آنها نبود باید گفت: وضعیت حضرت خلاف وضع پدران بزرگوارش بوده است زیرا خلفای گذشته عقیده نداشتند که آن ذوات مقدسه با شمشیر قیام خواهند کرد ودولتها را نابود می‌کنند. بلکه همه منتظر ظهور مهدی خودشان هستند و اعتقاد به امامت آنها برای خلفا که اطمینان بانتظام امورمملکت خود داشتند زیان بخش نبود ولی در خصوص حضرت صاحب نمیدانستند که او با سلاح قیام خواهد کرد و عدل را گسترش می‌دهد و ظلم را ریشه کن ونابود می‌سازد پس قطعاً کسی که آمده دائره حکومت فساق را برچیند آنها سایه به سایه در تعقیبش هستند و درصدد قتل او برمی آیند و علت دیگری نیز که برای ظاهر بودن پدران او وجود دارد این است که میدانستند اگر اتفاق سویی برای آنها روی دهد، امام دیگری هست که جای او را بگیرد و این شکاف را پرکند حال آنکه امام زمان چنین نیست.
در خصوص پیشگویی ائمه هدی در خصوص غیبت ولی عصر صدوق در کتاب علل الشرایع بسند خود از حضرت صادق نقل فرمودند: «لابد للغلام من غیبه فقیل له و لم یا رسول الله قال یخاف القتل» (آن جوان ناچار می‌باید غایب شود به حضرت عرض کردند: یا بن رسول الله برای چه غیبت می‌کند فرمود: میترسد او رابکشند.)
نظیر این روایت که خبر از غیبت حضرت ولی عصر می‌دهد در لسان تمامی ائمه ما وارد شده است لذا مسأله غیبت از اصول مشخص و مبرهن نزد بزرگان شیعه بوده است و آنها برای غیبت امام آمادگی لازم را کسب کرده بودند در خصوص یکی دیگر از فلسفه‌های غیبت امام زمان صدوق در کتاب کمال الدین از پدرش و او به سند خود از حضرت صادق روایت نموده که فرمود: قائم ما را غیبتی است که مدت آن بطول می‌ انجامد من گفتم: برای چه غیبت می‌کند یا بن رسول الله؟ فرمود خداوند عزوجل می‌خواهد علائم پیغمبران را در غیبتهای خود، درباره او نیز جاری کند ای سدیر او می‌باید باندازه غیبت‌های پیامبران غیبت کند قال الله تعالی: لترکبن طبق عن طبق.آثاری از شما بر آثاری که پیشتر بوده اند در میان شما نیز جاری است. در این حدیث ضمن تأثیر غیبت بعضی از پیامبران از شباهت غیبت امام عصر به غیبت پیامبران سخن به میان آمده است. و در جایی دیگر حضرت صادق در خصوص حکمت غیبت امام زمان فرمودند: همان حکمتی که در غیبت سفرای الهی پیش از او بوده است. حکمت غیبت قائم ظاهر نمی‌شود مگر بعد از آمدن خود او، چنانکه حکمت سوراخ کردن کشتی توسط خضر و کشتن آن بچه و تعمیر دیوار برای موسی ظاهر نگشت، مگر موقعی که خواستند ازهم جدا بشوند.[۳۹]
آفتاب پشت ابر
سلیمان اعمش می‌گوید به حضرت صادق عرض کردم: «فکیف ینتفع الناس باالحجه الغایب المستور قال: کما ینتفعون باالشمس اذا سترها السحاب» چگونه مردم از غائب که پنهان است بهره می‌برند حضرت در جواب من فرمودند: همانطوری که از آفتابی که در ابرها پنهان است نفع می‌برد.
هم چنین روایت دیگری از جابر عبدالله انصاری وارد شده است که وی از پیغمبر پرسید: آیا شیعه از وجود قائم در مدت غیبتش بهره مند می‌شود؟ حضرت فرمودند: «ای والذی بعثنی باالنبوه، انهم لینتفعون به و یستضیئون متبع ینور ولایته فی غیبته کانتفاع الناس باالشمس و ان جللها السحاب»[۴۰] (آری بخداوندی که مرا به پیغمبری مبعوث گردانیده آنها از وجود او منتفع می‌شوند و از نورولایتش در طول غیبت، استضائه می‌کنند، چنانکه از آفتاب پشت ابر استفاده می‌کنند.)
حال که در چندین روایت به بهره مندی شیعیان حضرت از وجودش مانند استفاده از آفتاب پشت ابر نامبرده شده لازم است چند نکته در این خصوص اشاره کنیم:
اول- نور عالم هستی و فیض و هدایت توسط آن حضرت به خلق می‌رسد و اگر آن حضرت نباشد نوری وجود ندارد همانگونه که اگر خورشید نباشد نوری به مردم نمی‌تابد.
و اگر ذوات مقدسه نباشند مردم بوسیله‌ی اعمال زشتشان مستحق عذاب الهی می‌شوند چنانکه خداوند فرمودند «وما کان الله لیعذبهم و انت فیهم»[۴۱] (مادامی که تو(پیغمبر) در میان آنها هستی خدا آنها را عذاب نمی‌کند.)
دوم- همان طوری که مردم انتظار دارند که ابر کنار برود و خورشید را ببینند در طول ایام غیبت نیز مأیوس نمی‌شوند و انتظار دیدن امام را می‌برند وشاید همین خصوصیت باشد که ۳۰۰ صهیونیست اسلام شناس در اجلاسی که در تلاویو برگزار شد اعلام کردند رمز پیروزی شیعیان در تمام قیامها انتظار فرج و بال سبز شیعه در کنار بال سرخ و شهادت می‌باشد.
سوم- کسانیکه وجود حضرت را باتمام براهین ودلائل روشن انکار می‌کنند همانند کسانی هستند که خورشید پشت ابر را انکار می‌کنند.
چهارم- بعضی اوقات وجود آفتاب پشت ابرها برای مردم از روی مصالحی مفیدتر است وو جود امام زمان هم در غیبت چه بسا به دلیل مصالحی برای شیعیان بهتر باشد.
پنجم- همانطوری که آفتاب پشت ابر گاهی ممکن است ظاهر شود و لی کسی متوجه آن نگردد ووجود مقدس حضرت صاحب ممکن است با بعضی از شیعیان دیدار داشته باشند ولی بقیه شیعیان متوجه این دیدار نشوند و شاهد این مدعا دیدارهای متعددی است که به صورت متواتر از خواص شیعیان نقل شده است.
ششم- همان طوری که خورشید بمیزان روزنه‌ها و شبکه‌های خانه‌ها وارد آن می‌شود و بقدر ارتفاع موانع خانه‌ها در آن می‌تابد هم چنین مردم نیز به اندازه موانع خود که عبارتند از شهوات نفسانی و علائق جسمانی و بقدریکه پرده‌های کثیف را کنار بزنند از انوار هدایت معصومین استفاده می‌کنند.
دلائل غیبت امام زمان
آزمایش مردم
«احب الناس ان یترکوا ان یقولوا آمنا وهم لا یفتنون و لقد فتنا الذین من قبلهم فلیعلمن الله الذین صدقوا و لیعلمن الکاذبین»[۴۲] (آیا مردم خیال می‌کنند که همین که گفتند ایمان آوریم رها شده و دیگر امتحان نمیشوند.کسانی را که قبل از آنها بودند، آزمایش کردیم تا خداوند راستگویان و دروغ گویان را مشخص کند.)
با توجه به آیه‌ای که گذشت خداوند مردم هر دوره‌ای را در بوته‌ی آزمایش قرارمی دهد تا کسانی که واقعاً دیندار هستند از بی دینان مشخص گردند صالحان و پاکان از ناپاکان متمایز گردند وکسانیکه به زبان می‌گویند ایمان می‌آوریم ولی در دل ایمانی ندارند مشخص شوند در زمانیکه دینداری در آن از سخت ترین کارها شمرده شده در همین رابطه به حدیث ذیل دقت کنید. سدیر می‌گوید: در خدمت مولایمان امام صادق بودیم، امام روی زمین نشسته و عبائی بی یقه و با آستین کوتاه پوشیده بود، در آن حال مانند پدر مرده گریه می‌کرد، آثار حزن از رخسار مبارکش نمایان بود و می‌فرمود: آقای من! غیبت هزاران سرنهان در نظام دین و برنامه‌های مترقی آن وجود دارد که درک هریک، دلی در یاو چشمی بینا می‌خواهد تا آنجا که همه پیامبران هم نمی‌توانند به تمام اسرار آگاه باشند، هجران تو خواب را از من ربوده و لباس صبر را بر بدنم تنگ و آرامش را از من سلب کرده است آقای من! غیبت تو برای همیشه مرا اندوهگین کرده مثل کسی که تمام بستگانش را یکی پس از دیگری از دست می‌دهد و تنها می‌ماند. سدیر می‌گوید: از ناله‌های جانگذار حضرت، پریشان شده و عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! خداوند دیدگان شما را گریان نکند، برای چه این قدر ناراحت و محزون هستی؟ امام صادق آه سوزناکی کشید (بدین مضمون) فرمودند: قائم ما غیبت طولانی کرده و عمرش طولانی می‌شود در آن زمان اهل ایمان امتحان می‌شوند و بواسطه غیبتش شک وتردید در دل آنها پدید می‌آید و بیشتر، از دین خود برمی گردند.»
از این حدیث پر مغز و پر احساس حضرت صادق انسان یکه میخورد که قبل از غیبت حضرت ولی خدا چنان گریه می‌کند مثل کسی که فرزند از دست داده ودر آخر نسبت به از دست دادن دین مردم در آخرالزمان هشدار می‌دهد لذا آزمایش مردم از اموری است که قطعاً یکی از آثار غیبت حضرت بقیه الله الاعظم می‌باشد.
از حضرت صادق روایت شده است که فرمود: کسی که بخواهد در عصر غیبت به دینش متمسک وملتزم باشد، مثل کسی است که شاخه درخت خار را با دست بزند تا خارهایش قطع گردد- سپس امام با دست خود به این کار اشاره کرده آنگاه فرمود: به درستی که برای صاحب این امر غیبتی است پس باید هر بنده خدای بپرهیزدو به دینش متمسک گردد.[۴۳]
خالی نماندن زمین از حجت
«قال مولانا علی: لا تخلوالارض من قائم بحجه الله» (هیچگاه زمین از کسی که قائم به امرالهی باشد خالی نخواهد ماند.)
همان طوری که گذشت حتماً زمین باید از حجت خالی نباشد و بشر همواره به راهنما و امام نیاز ندارد.
امام صادق می‌فرماید: «اگر در دنیا دو نفر داشته باشند، یکی از آنها امام و حجت خداست.»[۴۴]
در جایی دیگر باز ایشان می‌فرمایند: «آخرین نفر که از دنیا می‌رود امام است برای اینکه کسی بدون حجت و رهبر نماند تا با خدای احتجاج کرده، شکایت نماید که تکلیف خود را در دنیا نمی‌دانسته است.»[۴۵]
و شاید بهترین حدیثی که می‌توان به آن استناد کرد در این باب که وجود حجت خدا در عین حال و ندیدنش توسط مردم این روایت باشد که حضرت علی فرمودند: بدانید زمین از حجت خدا خالی نمی‌ماند ولی خداوند به خاطر ظلم و جور واسراف مردم برخودشان آنها را از دیدار او کور خواهد ساخت.»[۴۶]
نداشتن یار و یاور و عدم آمادگی و استعداد مردم
قطعاً یکی از نکات مهم در غیبت امام عصر نداشتن آمادگی مردم و منتظر نبودن آنها برای ظهور صاحب الامر می‌باشد در روزگار ما انگار نه انگار که امامی را حبس کرده‌ایم علت غیبت امام زمان در خود ماست لذا آمادگی مردم از اموری است که تا مردم تشنه نشوند قطعاً نمی‌شود آنها را به زور سیراب کرد و همینطور است نداشتن یار و یاور حضرت اگر بنا باشد ظهور بکنند نیاز به یار و یاور دارند نیاز به نیرو دارند تا این نیروها ساخته نشوند چگونه می‌توان متصور شد که حضرت قیام کند. یاران حضرت شامل دو گروه می‌شوند ۱- یاران خاص و فرماندهان سپاه حضرت که شامل ۳۱۳نفر می‌باشند آنانیکه امام صادق درباره‌ی آنها فرمودند: مردانی که گویی قلب هایشان مانند پاره‌های آهن است هیچ چیز نتواند دل‌های آنان را نسبت به ذات خدا گرفتار شک و تردید سازد. سخت تر از سنگ هستند و…»[۴۷]
۲-یاران عام: که نصاب معینی ندارند ودر روایات مختلف تعداد انها تا ده هزار نفر در مرحله اول ذکر شده است که در مکه با حضرت پیمان می‌بندند زین روست که باید جهت کادرسازی و تربیت نیرو جهت سپاه حضرت کوشش کنیم که در مرحله اول خود دارای ایمانی راسخ گردیم و ثابت قدم در ایمان و عقیده گردیم ودر مرحله بعد بتوانیم نسبت به تربیت سرباز جهت سپاه حضرت اقدام کنیم.
نصرالدین طوسی در رساله‌ای که در باب امامت تألیف کرده اند در خصوص سبب غیبت امام فرموده است: «اما سبب غیبت امام دوازدهم، پس جایز نیست که از جانب خداوند سبحان و یا از جانب خود آن حضرت باشد؛ بلکه- همانگونه که شناختی- از مردم و مکلفین است و آن خوف غالب و تمکین نداشتن مردم از امام است و هر موقع این سبب زایل شود یعنی مردم تمکین و اطاعت از امام نمایند ظهور واجب می‌شود.»
به گردن نداشتن بیعت
یکی از علائم و مشخصات امام زمان ومهدی آخر الزمان این است که بیعت هیچ کس و هیچ حکومت غاصب و ستمگری به عنوان تقیه بر گردن اونیست که ظاهر می‌شود حضرت اکمل مظاهر اسم «العادل» و «السلطان» و «الغالب» و «الحاکم» است و چنین کسی از اینکه تحت سلطنت غیرخدا واقع شود یا به حکومتی از حکومتهای جائر به تقیه رای داده باشد براساس اخبار وروایات محفوظ است. آن حضرت به تقیه عمل نخواهد کرد و حق را آشکار و باطل را از صفحه روزگار برخواهد داشت.پس یکی از حکم و مصالح غیبت این است که حضرت پیش از رسیدن وقت ظهور و مأمور شدن به قیام ناچار نمی‌شود مانند پدران بزرگوارش از راه تقیه با خلفاء و زمامداران و سیاستمداران وقت بیعت نماید ووقتی که ظاهر می‌شود هیچ بیعتی در گردن او نیست و هیچ حکومتی را برخود غیر از حکومت خدا و احکام و قوانین قرآن حتی به ظاهر و تقیه هم، نپذیرفته است. و این معنی از چند حدیث که در «کمال الدین» باب ۴۸ – باب علت غیبت – و در «عیون» و «علل» روایت شده استفاده می‌گردد از جمله در حدیث هشام بن سالم، حضرت صادق می‌فرماید: «یقوم القائم و لیس فی عنقه بیعه لاحد» قائم قیام می‌کند در حالیکه در گردن او بیعت برای احدی نیست و نیز در روایت حسن بن علی فضال است که وقتی آن حضرت خبر از غیبت امام پس از وفات امام عسگری داد پرسید برای چه؟ حضرت فرمود: برای آنکه در گردن او بیعت برای کسی نباشد چون به شمشیر قیام کند.
غیبت صغری
قبل از بررسی غیبت صغری خوب است به اولین دوره‌ی زندگی حضرت که دوره‌ی اختفا می‌باشد بپردازیم:
دوره‌ی اختفا
این دوره از هنگام تولد حضرت(۲۵۵ه.ق) تا رحلت امام حسن عسکری (۲۶۰ه.ق) می‌باشد.امام عسکری در آن دوره، دو وظیفه اساسی وحساس را عهده دار بود، یکی حفظ فرزندش از گزند خلفای عباسی و دیگر اثبات وجود او و اعلام امامتش به عنوان امام دوازدهم، و آن حضرت از عهده هر دو به بهترین شکل برآمد اما به خاطر اختناق شدید توسط عباسیان، تنها تعداد اندکی از یاران صدیق امام عسکری مانند ابوهاشم جعفری، احمد بن اسحاق و حکیمه و خدیجه عمه‌های امام عسگری از ولایت آن حضرت آگاه بودند. حضرت عسکری برای حفظ جان امام عصر تصمیم گرفتند او را به جای مطمئن تری بفرستند مدارک تاریخی حکایت از آن دارد که امام نخست فرزند خود را در سامرا و سپس در مدینه پنهان نمودند امام عصر در مدینه تحت سرپرستی مادر بزرگ پدری خود زندگی می‌کرد بنابر نقل صدوق امام حسن عسکری ۴۰ روز پس از تولد فرزندش، او را به مکان نامعلومی فرستاد و آنگاه وی به مادرش بازگردانده شد. بنا به روایت مسعودی، امام عسکری در سال (۲۵۹هـ) از مادر خود حدیث درخواست کرد تا به حج مشرف شود از آن پس حدیث و نواده اش تحت حفاظت احمد بن مطهره یار صمیمی و نزدیک امام عسکری به مکه رفتند به نظر می‌رسد آنان پس از برگزاری مناسک حج به(مدینه) عزیمت کرده باشند و آنجا را محل اختفای امام دوازدهم قرار داده باشند.

برای

۲-۶-۱- پیشینه تحقیق در ایران:

علی نژاد(۱۳۹۰) در مقاله برگرفته از پایان نامه خود به بررسی سطح سواد اطلاعاتی و نقش آن در فرایند آموزش الکترونیکی در دانشگاه های شیراز، صنعتی امیرکبیر و علم وصنعت می پردازد. دوش پژوهش از نوع کاربردی و روش اجرای آن پیمایشی است. جامعه آماری شامل ۱۴۰۰ دانشجوی مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد مشغول به تحصیل در بخش آموزش الکترونیکی سه دانشگاه مورد بررسی است و طبق جدول مورگان و با روش نمونه گیری خوشه ای تصادفی تک مرحله ای، ۳۰۰ نفر به عنوان نمونه تعیین شدند. یافته ها نشان داد که: الف) سطح سواد اطلاعاتی دانشجویان پایین است. ب) بین سطوح مختلف سطح سواد اطلاعاتی اختلاف وجود دارد. ج) بین سطح سواد اطلاعاتی و عملکرد تحصیلی دانشجویان مورد بررسی رابطه مثبت معنادار وجود دارد.
ـ بندپذیر (۱۳۸۹) پژوهشی با هدف مشخص نمودن سطح سواد اطلاعاتی دانشجویان دوره تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه انجام داد.
این پژوهش بع روش پیمایشی ـ توصیفی و با کمک پرسشنامه انجام گرفته است و جامعه آماری آن را ۱۸۱ نفر از دانشجویان دوره تحصیلات تکمیلی ( شامل ۱۵۸ دانشجوی دوره دستیاری تخصصی و ۲۳ دانشجوی دوره کارشناسی ارشد) تشکیل می دهند.
این مقاله با تکیه بر مدل شش مهارت بزرگ که آیزنیرگ و برکویتز به شناسایی توانمندی های سواد اطلاعاتی دانشجویان تحصیلات تکمیلی پرداخته است و بر مبنای این مدل سعی در کشف و بررسی این که آیا دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه مجهز به این
مهارت ها هستند و آیا نیاز به کسب این توانایی ها را در خود احساس می کنند این مطالعه انجام شده است .
نتایج بررسی نشان می دهد که مهارت جامعه پژوهش در درک درست نیاز اطلاعاتی با میانگین نمره ۶۰/۳ در راهبردهای جستجوی اطلاعات با میانگین نمره ۶۹/۳، در مکان یابی و دستیابی به اطلاعات میانگین نمره ۱۲/۳، در استفاده از اطلاعات با میانگین ۴۳/۳، در ترکیب اطلاعات جدید با دانسته های قبلی خود با میانگین ۲۹/۳، از لحاظ ارزیابی نتیجه فرایند جستجو در رابطه با رقع نیاز اطلاعاتی شان با میانگین ۰۹/۳ در حد مطلوبی می باشند. در نهایت ، نتایج کلی پژوهش وضعیت سواد اطلاعاتی دانشجویان دوره تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه را با میانگین ۳۷/۳ بالاتر از حد متوسط نشان می دهد.
فراهانی، زارعی و شریفیان(۱۳۸۸) در مطالعه موردی خود به بررسی فنآوری اطلاعات و رابطه آن با عملکرد تحصیلی و آینده شغلی دانشجویان تربیت بدنی در دانشگاه کرمان پرداخته است .این پژوهش از نوع همبستگی و جامعه آماری این پژوهش دانشجویان تربیت بدنی دوره کارشناسی دانشگاه شهید باهنر کرمان در سال تحصیلی ۸۶-۱۳۸۵ تشکیل می دهند. روش نمونه گیری تمام شماری و ابزار این تحقیق پرسشنامه بوده است. یافته های این پژوهش نشان دهنده این است که سطح آگاهی اکثر دانشجویان(۶۰%) از فناوری اطلاعات ضعیف و توجه و برنامه ریزی اکثر دانشجویان(۷۸%) نسبت به آینده شغلی آنان در حد متوسط است.وبین سطح آگاهی از فنآوری اطلاعات ، ارتباطات و عملکرد تحصیلی دانشجویان؛ رابطه مثبت و معناداری وجود دارد ولی بین آگاهی از فنآوری اطلاعات و ارتباطات و آینده شغلی رابطه معناداری مشاهده نشد.
نتیجه تصویری درباره فناوری اطلاعات
ـ داورپناه و سیامک (۱۳۸۸) پژوهشی به منظور تدوین ابزاری استاندارد برای سنجش سواد اطلاعاتی دانشجویان کارشناسی به روش پیمایشی انجام دادند. پژوهشگران پس از تدوین پرسشنامه و تعیین روایی آن ، به منظور بررسی پایایی ابزار تدوین شده در مرحله مطالعه مقدماتی پرسشنامه بین یک گروه ۳۰ نفره از دانشجویان و در مرحله بعد بین حجم نمونه ۳۳۵ نفره از دانشجویان جدید و نمونه ای ۳۳۸ نفره از دانشجویان سال آخر دانشگاه فردوسی مشهد توزیع شد ، یافته های این پژوهش نشان داد سواد اطلاعاتی دانشجویان جدید و سال آخر ، از حد متوسط کمتر است و بین مهارتهای سواد اطلاعاتی واقعی دانشجویان جدید و سال آخر کارشناسی ، تفاوت وجود دارد. بنابراین ، فضای آموزشی دانشگاه بر افزایش سواد اطلاعاتی دانشجویان موثر است، همچنین مشخص شد دانشجویان جدید حوزه های آموزشی مختلف از نظر سطح سواد اطلاعاتی پایه تفاوتی با هم ندارند. دانشجویان جدید به ترتیب در استانداردهای ۲ ، ۴، ۳، ۱و ۵ بالاترین نمره ها را کسب نموده اند. دانشجویان جدید در استاندارد ۵، کمترین نمره را کسب کرده اند. نمره میانگین سواد اطلاعاتی دانشجویان سال آخر ۷۵/۳۹ به دست آمد دانشجویان سال آخر نیز در استاندارد ۲ با مهارت تر هستند. پژوهشگران از اینکه پرسشنامه توانسته است سطح سواد اطلاعاتی دانشجویان سالهای اول و آخر را از یکدیگر متمایز کند نتیجه گرفتند که پرسشنامه طراحی شده قدرت تفکیک بسیار بالایی دارد.
ـ رضوان (۱۳۸۸) پژوهشی با عنوان بررسی میزان سواد اطلاعاتی کتابداران کتابخانه های عمومی استان خوزستان به منظور شناسایی نقاط قوت و ضعف احتمالی آنان با روش پیمایشی انجام داد. جامعه آماری این پژوهش تمامی کتابداران کتابخانه های عمومی استان خوزستان می باشند. برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامه ای محقق ساخته ، مشتمل بر ۴۴ سوال استفاده شده است .
نتایج این پژوهش نشان داد که اکثریت افراد جامعه آماری را زنان ، در گروه سنی زیر ۳۵ سال و با مدارک تحصیلی کاردانی تشکیل می دهند. بررسی کلی یافته های پژوهش نشان می دهد که مهارت کتابداران کتابخانه های عمومی استان خوزستان در درک صحیح نیاز اطلاعاتی شان در سطحی مطلوب، راهبردهای جستجوی اطلاعات به صورت چاپی در سطحی متوسط راهبردهای حستجوی اطلاعات به صورت الکترونیکی در سطحی نامطلوب، استفاده از پایگاه های اطلاعاتی پیوسته و ناپیوسته در سطحی نامطلوب، استفاده از امکانات و ویژگی های موتورهای کاوش ، گروه های بحث و خبری در اینترنت در سطحی نامطلوب ، استناددهی به منابع اطلاعاتی چاپی و الکترونیکی در سطحی نامطلوب طراحی و انتخاب مناسب ترین و موثرترین روش دستیابی به اطلاعات در سطحی نامطلوب، توانایی ترکیب اطلاعات جدید با دانسته های قبلی و تولید دانش جدید در سطحی مطلوب ، ارزیابی نتیجه ی فرایند جستجو در رابطه با رفع نیاز اطلاعاتی شان در سطحی مطلوب، استفاده خلاق و مناسب از فناوری در جهت تولید محصولات و عملکردهای نوین در سطحی متوسط، میزان پایبندی به مسئله حق مولف و محدودیتهای قانونی و اجتماعی استفاده از اطلاعات در سطحی متوسط ، تعیین و تشخیص نکات اصلی موجود در اطلاعات در سطحی متوسط و تعیین میزان مشورت با دیگر کتابداران و متخصصان موضوعی در بازیابی اطلاعات در سطحی نامطلوب قرار دارد هم چنین یافته های پژوهش نشان می دهند که سواد اطلاعاتی کتابداران کتابخانه های عمومی استان خوزستان در وضعیت مناسب و مطلوبی نمی باشد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
ـ آزاد پیله رود (۱۳۸۷) پژوهشی با عنوان وضعیت سواد اطلاعاتی اعضای هیأت علمی گروه های کتابداری و نقش آن بر تولید اطلاعات علمی آنان در دانشگاه های آزاد و دولتی شهر تهران انجام داد.
هدف اصلی این پژوهش ، بررسی سواد اطلاعاتی اعضای هیأت علمی رشته کتابداری و نقش آن بر تولید اطلاعات علمی آنان در دانشگاه های آزاد و دولتی شهر تهران می باشد. جامعه پژوهش ۵۶ نفر از اعضای هیأت علمی گروه های کتابداری است و برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامه ای که شامل ۲۸ سوال باز بود استفاده شده است . نتایج نشان می دهد که هدف از جستجوی اطلاعات اعضای هیأت علمی، روز آمد کردن اطلاعات تخصصی است. منابع اطلاعاتی رایج مورد استفاده آنان ، کتاب های تخصصی می باشد جامعه مورد مطالعه برای دستیابی به منابع الکترونیکی نیاز به آموزش دارند. اکثر اعضای هیأت علمی نیاز به آموزش شیوه جستجو و اطلاع یابی در اینترنت را در خود احساس می کنند. برای بازیابی اطلاعات از کلید واژه ، برای دستیابی به اطلاعات از اینترنت و پایگاه های اطلاعاتی و برای تولید مطالب علمی از زبان انگلیسی استفاده می کنند و بیشترین تولیدات علمی آنان نیز انتشار مقاله در نشریات داخلی می باشد. در پایان مهم ترین مشکل دسترسی به اطلاعات را کافی نبودن منابع عنوان کرده اند طبق آزمون t انجام شده ، اعضای هیأت علمی دارای مهارت های سواد اطلاعاتی می باشند.
ـ پورنقی و اباذری (۱۳۸۷) پژوهشی با هدف بررسی تطبیقی میزان سواد اطلاعاتی کتابداران کتابخانه های مرکزی دانشگاه ها با روش پیمایشی و توصیفی انجام دادند برای گردآوری اطلاعات از روش سرشماری استفاده شد و پرسشنامه تهیه شده در اختیار کلیه کارکنان کتابخانه های مرکزی دانشگاه های علوم پزشکی ایران ، علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران ، تربیت مدرس و شهید بهشتی ، که برابر ۱۰۰ نفر بودند، قرار گرفت. پرسشنامه شامل ۳۱ سوال بسته بود و در دو قسمت تهیه شده بود ، قسمت اول مربوط به مهارت های اطلاع یابی و ارائه خدمات به کاربران کتابخانه های محل خدمت کتابداران بود و قسمت دوم مربوط به بررسی سواد اطلاعاتی و مهارت های اطلاع یابی در زمینه رشته کتابداری بود. برای سنجش روایی پرسشنامه از روش اعتبار محتوایی استفاده شد ضریب آلفا برای کل پرسشنامه برابر ۹۵/۰ به دست آمد که این مقدار حاکی از پایایی مناسب و مطلوب سوالات پرسشنامه بود برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آمار توصیفی نظیر تهیه جداول فراوانی ، نمودارهای ستونی و محاسبه شاخص های مرکزی مانند میانگین استفاده شد.
یافته های تحقیق نشان داد که بیشترین استفاده افراد از بانک های اطلاعاتی پیوسته ۵۸ درصد (۵۸ نفر) ، اینترنت ۶۹ درصد (۶۹ نفر) و فهرست کامپیوتری ۷۱ ( ۷۱ نفر) درصد است. کتابداران دانشگاه شهید مدرس با میانگین ۱۳/۴ در حد زیاد و بیشترین مهارت در استفاده از منابع را دارند و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با میانگین ۶۲/۳ کمترین مهارت را دارند/ بیشترین استفاده از منابع به ترتیب کتب فارسی ۸۲/۳ (۶۷ نفر ) و پایگاه های اطلاعاتی ۵۶/۳ (۶۰ نفر) می باشد. در دانشگاه تهران میزان سواد اطلاعاتی برای ۹۰/۳ و در حد نسبتا زیاد ، در دانشگاه علوم پزشکی ایران میزان سواد اطلاعاتی کارکنان برای ۶۸/۳ و در حد نه چندان زیاد ، در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی میزان سواد اطلاعاتی کارکنان برای ۰۶/۴ و در حد زیاد و در دانشگاه شهید بهشتی میزان سواد اطلاعاتی بر حسب اظهارات کارکنان برابر ۷۲/۳ به دست آمده است که نشان دهنده سواد اطلاعاتی نسبی کارکنان می باشد. با توجه به فرضیه پژوهش کتابداران کتابخانه های مرکزی از سواد اطلاعاتی مطلوبی برخوردارند ، یافته های پژوهش حاکی از آن است که سطح سواد اطلاعاتی کتابداران کتابخانه های مرکزی دانشگاه ها در حد متوسطی است و در حد مطلوبی قرار ندارد. دوره های مداوم آموزش زبان انگلیسی و ارائه دروس سواد اطلاعاتی در دانشگاه ها پیشنهاد می شود.
ـ مقدس زاده (۱۳۸۵) برای شناسایی این که اعضا هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد ، مجهز به مهارتهای سواد اطلاعاتی هستند و آیا نیاز به کسب این تواناییها را در خود احساس می کنند ؛ تحقیقی با روش پیشمایشی ـ توصیفی و با بهره گرفتن از پرسشنامه بر روی نمونه ای به تعداد ۲۳۰ نفر انجام داد.
روش نمونه گیری این پژوهش ، نمونه گیری تصادفی ساده بود و پرسشنامه براساس مدل شش مهارت «آیزنبرگ » و «برکویترز» و مقیاس لیکرت تنظیم شده بود.
تحلیل داده ها نشان داد که ۳/۸۹ درصد از اعضای هیأت علمی در زمینه درک درست نیاز اطلاعاتی ، از مهارت زیاد و خیلی زیاد برخوردارند ، ۲/۸۹ درصد دارای مهارت زیاد و خیلی زیاد از نظر راهبردهای جستجوی اطلاعات می باشند. در مورد مهارت مکان یابی دستیابی به اطلاعات ، ۳/۴۸ درصد دارای مهارتی در حد متوسط بوده و ۲/۷۷ درصد نیز دارای مهارت زیاد و خیلی زیاد استفاده از اطلاعات می باشند . ۲/۷۶ درصد در ترکیب اطلاعات جدید با دانسته های قبلی خود از مهارت زیاد و خیلی زیاد برخوردارند. ۷۹ درصد از پاسخ دهندگان نیز مهارت خود را از لحاظ ارزیابی نتیجه فرایند جستجو درخصوص رفع نیاز اطلاعاتیشان ، زیاد و خیلی زیاد دانسته اند و در نهایت ، با جمع بندی کل داده ها و نتایج بدست آمده ، مشخص شد که میزان سواد اطلاعاتی ۲/۸۰ درصد از پاسخ دهندگان زیاد و خیلی زیاد می باشد. در عین حال، ۹۲ نفر (۵/۵۲ درصد ) نیاز به آموزش جهت کسب مهارتهای سواد اطلاعاتی را زیاد و بسیار زیاد برآورد کرده بودند.
ـ طبیب نیا(۱۳۸۵) تحقیقی با عنوان « بررسی سواد اطلاعاتی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکده اقتصادی علامه طباطبایی » انجام داد.
عکس مرتبط با اقتصاد
روش پژوهش ، پیمایشی و با نگرش تحجیلی برای بررسی سواد اطلاعاتی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکده مذکور بود.
جامعه پژوهش ، ۱۷۰ دانشجوی تحصیلات تکمیلی بود که شامل ۵۱ دانشجوی دوره دکتری و ۱۱۹ دانشجوی کارشناسی ارشد می باشد. ابزار گردآوری اطلاعات ، پرسشنامه بود که پس از توزیع ۷۳ درصد جامعه پژوهش یعنی ۱۲۴ نفر به آن پاسخ دادند.
یافته های پژوهش ، نشان می دهد که جامعه پژوهش ، از نظر تشخیص نیاز اطلاعاتی با میانگین نمره ۱/۳ روش های دسترسی به اطلاعات با میانگین نمره ۲۳/۳ شیوه های گردآوری و سازماندهی اطلاعات با میانگین نمره ۱۲/۳ در وضع مطلوبی به سر می برد ولی درباره ارزیابی
کانال های کسب اطلاعات با میانگین نمره ۸۴/۲ همچنین رعایت مسائل حقوقی آن و شیوه های استناد دهی با میانگین نمره ۹۸/۲ وضعیت مناسبی ندارد.
ـ وزیری (۱۳۸۵)، به بررسی وضعیت سواد اطلاعاتی کتابداران کتابخانه های دانشگاه شیراز در سال تحصیلی (۸۴ـ۸۵) پرداخت. روش این پژوهش ، توصیفی ـ پیمایشی و جامعه آماری آن ، تمام کتابداران دارای مدرک کارشناسی و بالاتر شاغل در کتابخانه های دانشگاه شیراز و ابزار گردآوری اطلاعات ، پرسشنامه ای محقق ساخته شامل ۵۰ سوال بسته پاسخ بود.
نتایج پژوهش نشان می دهد که اکثریت جامعه آماری، خواستار برگزاری دوره های آموزشی آشنایی با کتابخانه و شیوه های مختلف کسب اطلاعات توسط کتابداران متخصص می باشند. کتابداران بخش مرجع کتابخانه های مختلف و کتابداران شاغل در کتابخانه های دانشکده کشاورزی، حقوق و فنی و مهندسی دارای سواد اطلاعاتی بهتری نسبت به کتابداران سایر کتابخانه ها هستند.
کتابداران بخش فهرست نویسی کتابخانه های مختلف و کتابداران یا سابقه کاری بالا ، از آشنایی بیشتری با منابع کتابخانه محل خود برخوردارند. کتابداران دارای مدرک تحصیلی کتابداری از نظر سواد اطلاعاتی و آشنایی با ابزارهای جستجو ، وضع بهتری نسبت به سایر کتابداران دارند.
ـ قاسمی (۱۳۸۵) پژوهشی با عنوان بررسی وضعیت سواد اطلاعاتی دانشجویان تحصیلات تکمیلی و انطباق آن با استانداردهای سواد اطلاعاتی « ای سی آر ال» و چهار سند توسعه ملی انجام داد.
این پژوهش با بهره گرفتن از روش تحلیل محتوا و نیز روش پیمایشی ، تناسب متن ترجمه شده « استاندارد قابلیت های سواد اطلاعاتی و نیز برای سنجش مهارت های سواد اطلاعاتی در سطح تحصیلات تکمیلی می تواند کاربرد داشته باشد ، مورد بررسی قرار داد.
در این پژوهش پرسنشامه فارسی که براساس ۲۲ شاخصه ی برآیندی در ذیل ۵ استاندارد مندرج در » استاندارد قابلیت های سواد اطلاعاتی برای آموزشی عالی » ( ای سی آر ال ۲۰۰۰ تنظیم شده بود؛ بین نمونه متشکل از ۶۵۰ نفر از دانشجویان تحصیلات تکمیلی ۴ دانشگاه فردوسی، شیراز، اهواز، و تهران توزیع شد تا توان سواد اطلاعاتی خود را به شیوه خود اظهاری، بر روی طیفی که برای هر یک از شاخص ها قرار داده شده بود، بنمایانند.
تحلیل پاسخ ها نشان داد که نمرات خود اظهاری برای همه سطوح در حد بالاتر از متوسط (۷) قرار دارد ، که این مورد نیز به نوعی ، موید تناسب محتوای هر یک از شاخص های استاندارد فارسی شده سواد اطلاعاتی است . در عین حال مشخص شد که بین دانشجویان رشته های علوم انسانی و غیر علوم انسانی ، بین دانشجویان مناطق مختلف دانشگاهی ، بین دانشجویان دختر و پسر، و بین دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد و دکتری تفاوت معنادار وجود دارد . میانگین کسب شده برای دانشجویان رشته های علوم انسانی ، برای دانشجویان دختر، و برای دانشجویان دوره های دکتری ، بالاتر از همتایان مورد مقایسه با آنان می باشد. قاسمی بیان می کند ، برخی از این تفاوتها مغایر با آن چیزی است که پیش از بررسی تصور می شد. احتمالاً امکانات ، محتوای آموزشی ، کمیت و کیفیت دخیل در خود یادگیری، و … عواملی هستند که تفاوت ها از آن ها ناشی شده است. از خود ارزیابی مناسبی که در کل دانشجویان مشاهده شد و از تفاوت های معناداری که از اجرای آزمون های آماری آشکار گردید ، این نکته به ذهن می آید که شاید نامشخص بودن سواد اطلاعاتی برای دانشجویانی که باید آن را می آموخته اند و برای تصدیان و دست اندرکارانی که باید آن را می سنجیده اند، در همه این موارد دخالت داشته است . با توجه به یافته های پژوهش ، پژوهشگر بر آن است که آموزش مهارت های مندرج در فرم فارسی شده « استاندارد قابلیت های سواد اطلاعاتی » در سطوح دانشگاهی و سنجش مهارت های سواد اطلاعاتی کارکنانی که برای خدمات علمی به کار گرفته می شوند، مولفه هایی هستند که زمینه مناسبی را برای تربیت انسان هایی که قادر به اجرای خواسته های مندرج در چهار سند ملی هستند ، فراهم می آورد
ـ رحیمی ، الماسی و آل مختار (۱۳۸۴) پژوهشی با عنوان وضعیت سواد اطلاعاتی و عوامل موثر بر آن در میان کتابداران و اطلاع رسانان دانشگاه های علوم پزشکی اصفهان انجام دادند.
این پژوهش با روش توصیفی ـ مقطعی انجام شد. جامعه آماری شامل ۳۹ نفر از کتابداران کتابخانه های دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بودند که به وسیله پرسشنامه ایی که براساس مقیاس لیکرت تنظیم شده بود ، مورد سوال قرار گرفتند. پایایی پرسشنامه با آزمون کرونباخ ۸۳ صدم ارزیابی شد.
نتایج به دست آمده نشان داد که آگاهی کتابداران از نیازهای اطلاعاتی جامعه تحت پوشش خود در سطح مطلوبی بود. از طرفی میزان شناخت آنان از منابع اطلاعاتی مورد نیاز جامعه تحت پوشش ، در حد متوسط و میزان آگاهی کتابداران از تکنیکهای مختلف جستجو و بازیابی اطلاعات سطح خوبی را نشان داد. یکی از دلایل، همان آموزشی بود که کتابداران برای آن اهمیت بسیار زیادی قائل شده بودند. همچنین آمار ، نشانگر سطح بسیار ضعیف تکنیکی کتابداران در مورد شیوه های مختلف دسترسی به اطلاعات بود.
با توجه به نتایج موجود، کتابداران مهم ترین عوامل تاثیر گذار بر سطح سواد اطلاعاتی خود را به ترتیب آموزش به خصوص در قالب دوره های ضمن خدمت، عوامل محیطی و دیدگاه علمی مدیران مراکز خود دانسته بودند ، که در راستای این هدف برنامه ریزی بهتر و زمینه سازی مناسب ، به خصوص در ایجاد بستر مناسب آموزشی و عوامل محیطی( سخت افزاری و نرم افزاری و …) برای کتابخانه ها و کتابداران از سوی مسئولان لازم است .
فراهانی(۱۳۸۱) در مقاله خود با عنوان نقش فنآوری در آموزش تربیت بدنی و چالش های فرارو به لزوم بهره مندی از فنآوری های نوین و رسانه های آموزشی در آموزش ورزش جهت پاسخگویی به نیاز ورزشی جامعه پرداخته است و قطع تعامل بین عناصر آموزش، ازبین رفتن محیط عاطفی-انسانی یادگیری، از چالش های مرتبط با این تغییرات می داند. وی در نهایت الگوی بهره مندی از رسانه ها با هدف کاهش افت کیفیت آموزشی و حفظ حداقل تعامل لازم بین عناصر آموزشی را ارائه می نماید.
ـ بختیار زاده (۱۳۸۱) ، تحقیقی با عنوان بررسی سواد اطلاعاتی دانشجویان سال آخر دوره کارشناسی دانشگاه الزهرا انجام داد. و روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی بود.
با بهره گرفتن از روش نمونه گیری خوشه ای تصادفی ، از میان ۲۰ رشته تحصیلی موجود در دانشگاه نمونه تعیین شده و داده ها از طریق پرسشنامه جمع آوری گردید .
روش کار درباره تعیین سطح سواد اطلاعاتی جامعه پژوهش ، به این صورت بود که تمام عواملی که نشانگر سطح سواد اطلاعاتی فرد است ، برای مثال میزان آشنایی با شبکه جهانی اینرتنت ، میزان استفاده از منابع مرجع و بسیاری از عوامل دیگر، بررسی و مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند و با استناد به مقیاس ( لیکرت) که به هر کدام از نظرات به ترتیب ۱ ، ۲ ، ۳، ۴، ۵و در بعضی از جداولها ۶ امتیاز تعلق گرفت و سپس میانگین نمره در هر مورد برای هر یک از رشته های تحصیلی بدست آمده که نشان دهنده میزان سطح جامعه مورد پژوهش در هر یک از موارد بالا بود ؛ در نظر گرفته شد.
نتایج بدست آمده ، نشان می داد که سطح سواد اطلاعاتی جامعه پژوهش کم می باشد و بین رشته های مختلف تحصیلی جامعه پژوهش از نظر سواد اطلاعاتی اختلاف معناداری وجود دارد.
هنری (۱۳۷۴) در مقاله خود با عنوان کاربرد کامپیوتر در تربیت بدنی و مدیربت تربیت بدنی دانشگاه ها، به افول جایگاه تربیت بدنی بر اثر عدم به کارگیری فناوری های اطلاعاتی اشاره می نماید.

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

۲-۶-۲- پیشینه پژوهش در خارج از کشور:

گوکتاس[۵۸](۲۰۱۲) در پژوهش خود به بررسی نگرش دانشجویان تربیت بدنی و علوم ورزشی به اطلاعات و تکنولوژی اطلاعاتی می پردازد. وی می گوید مطالعاتی که به بررسی نگرش مذکور می پردازد بسیار محدود است گرچه ما شاهد سرمایه گزاری قابل توجه در حوزه تکنولوژی اطلاعاتی در دانشگاه ها و مدارس هستیم. جامعه مورد پژوهش ۳۳۷ نفر از دانشجویان و معلمان تربیت بدنی است و ارتباط بین نگرش به تکنولوژی اطلاعاتی و و متغیرهایی مانند داشتن کامپیوتر شخصی، آشنایی با تکنولوژی و همچنین متغیرهای جمعیت شناختی مانند سن و نژاد را مورد بررسی قرار می دهد. یافته ها نشان داد که دانشجویان و معلمان تربیت بدنی گرایش مثبت به تکنولوژی اطلاعاتی دارند و همچنین ارتباط معناداری بین متغیرهایی مثل داشتن کامپیوتر شخصی و گرایش مثبت به تکنولوژی وجود دارد.
ورناداکیس[۵۹](۲۰۱۱) در مقاله خود به بررسی تاثیر سواد اطلاعاتی دانشجویان تربیت بدنی بر سیستم های مدیریت پرداخته است و نگرش دانشجویان را به سیستم های آموزش الکترونیکی دوره های مدیریت برای حمایت از آموزش سنتی بررسی می کند. جامعه آماری شامل ۲۱۱ دانشجوی تربیت بدنی که بر اساس سطح سواد اطلاعاتی اشان به سه گروه بالا، متوسط و ضعیف بر اساس آشنایی با تکنولوژی تقسیم شده اند. داده ها به صورت آنلاین در طی یک هفته جمع آوری گردید.یافته ها نشان دهنده تفاوت معناداری بین گروه ها بود. در واقع دانشجویان با مهارت بالا و متوسط نمرات بهتری داشتند.نتایج بیانگر این است که دانشجویان آشنا با کامپیوتر و شبکه های آنلاین نگرش مثبت تری نسبت به سیستم های مدیریت دارند و اینکه دانشجویان تربیت بدنی باید مهارت سواد اطلاعاتی خود را جهت استفاده موثر از شبکه های مجازی توسعه دهند.
زاخری(۲۰۱۰) در پایان نامه خود به بررسی سواد اطلاعاتی بر یادگیری دانشجویان در دانشگاه های ایالت کالیفرنیا پرداخته است. یافته نشان می دهد تعدادی از کالج های کالیفرنیا برنامه سواد اطلاعاتی را در مدل های متنوعی در برناه درسی اشان ارائه می دهند. شش کالج پیشرو در کالیفرنیا برنامه سواد اطلاعاتی را به صورت توسعه یافته و مدرن اجرا می نمایند. این پژوهش کیفی اجرای اموزش سواد اطلاعاتی را برای حمایت از یادگیری و موفقیت دانشجویان در سه کالج از کالج های پیشرو مذکور مورد بررسی دقیق قرار داده است. داده های اولیه از طریق مصاحبه تلفنی و داده های ثانویه از منابع اطلاعاتی مانند : کارنامه تحصیلی دانشجویان، سرفصل های دروس، مطالعه مستقل دانشجویان و طراحی برنامه درسی آنها جمع آوری گردید. یافته ها نشان می دهد که آموزش کتابخانه ای بر یادگیری دانشجویان تاثیر دارد و همچنین نیاز به توسعه کمی و کیفی ابزار ارزیابی استاندارد به عنوان یک شاخص جهت تعیین موفقیت و میزان یادگیری دانشجویان آشکار گردید.
ـ وان دی ورد (۲۰۱۰) تحقیقی به عنوان تقویت سواد اطلاعاتی از طریق سواد رسانه ای انجام داد. هدف این تحقیق ، بررسی ارتباط بین ارزیابی از اطلاعات آنلاین بعنوان سنجش سواد اطلاعاتی و اجرای سواد رسانه ای بود . در این تحقیق از طریق ایمیل به ۲۳۸۱ دانشجوی آنلاین دانشگاه شمال غربی آمریکا پرسشنامه فرستاده شد. این پژوهش برای نشان دادن شیوه های جستجوی اطلاعات آنلاین و درک ارزیابی معتبر اطلاعات در ارتباط با سواد رسانه بود. ۳۶۳ پرسشنامه بطور کامل برگشت داده شدند. نتایج نشان می دهد که بطور کلی اجزای سواد رسانه برنامه های آموزشی بطور مسلم بر سواد اطلاعاتی تاثیر دارند. آگاهی رسانه ، ارتباط مستقیم با سواد اطلاعاتی دارد. دسترسی به رسانه هم با سواد اطلاعاتی و هم با خود کارآمدی همبستگی مستقیمی دارد. نتایج این تحقیق بیانگر این است که باید یاددهنده گان و طراحان آموزشی تنوعی از انواع راهبردها را برای توسعه مهارتهای سواد اطلاعاتی بکار گیرند. مهارتهایی که یادگیرندگان برای هدایت موفقیت آمیز اطلاعات در قرن ۲۱، لازم دارند.
ـ مهمت (۲۰۰۹)، تحقیقی با عنوان « رابطه بین مهارتهای سواد اطلاعاتی دانشجویان دبیری و نگرش آنها در جهت آموزش از دور» انجام داد. این تحقیق ، با روش زمینه یابی و بر روی ۲۳۵ دانشجوی دبیری در دانشگاه کیریکال ترکیه در دو رشته علوم تربیتی و زبان ترکی انجام شد.
داده ها ، که از طریق پرسشنامه جمع آوری شدند ؛ نشان دادند که بین سطح سواد اطلاعاتی دانشجویان دبیری و نگرش آنها نسبت به آموزش از دور، ارتباط معنی داری ندارد.
طبق داده های جمع آوری شده از طریق پرسشنامه سطح سواد اطلاعاتی دانشجویان دبیری هم بطور کلی و هم در ابعاد فرعی مختلف بالا بود. پایین ترین سطح سواد اطلاعاتی مربوط به دو بعد، شناسایی نیازهایاطلاعاتی (۷۶/۳) و جستجوی اطلاعات روی وب (۷۹/۳) بود.
نتایج هعمچنین آشکار ساخت که میانگین نگرش دانشجویان نسبت به آموزش از دور خنثی است. این شاید به این دلیل است که این افراد بر این باورند که آموزش رو در رو موثرتر است و تاکنون آنها دوره هایی به صورت آموزش از دور نداشته اند.
سدی اگلو[۶۰] (۲۰۰۹) تحقیقی با هدف تعیین مهارتهای سواد اطلاعاتی دانشجویان تربیت معلم دانشگاه لودای[۶۱] انجام داد. نمونه شامل ۱۸۰ دانشجو از سال اول و چهارم دوره کارشناسی دوره های تربیت معلم رشته های پیش دبستانی و آموزش علوم این دانشگاه بود.
نتایج نشان دادند که بین مهارتهای سواد اطلاعاتی دانشجویان سال اول و سال چهارم اختلاف معنی داری وجود دارد. دانشجویان سال چهارم مشکلات کمتری در مورد تعیین و ارائه اطلاعات دارند. بین مهارتهای سواد اطلاعاتی دانشجویان و جنسیت اختلاف معنی داری وجود ندارد. همچنین بین سطح سواد اطلاعاتی و رشته تحصیلی اختلاف معنی داری وجود دارد. براساس داده ها پژوهشگر در پایان نتیجه می گیرد چون نمره میانگین سواد اطلاعاتی دانشجویان تربیت معلم روی گزینه « من مطمئن نیستم » متمرکز است و این نشان می دهد که آنها به جزئیات و دانش صحیح این حوزه آشنایی ندارند و نیاز به کلاسهای آموزش سواد اطلاعاتی در ابتدایی دوره شان وجود دارد.
ـ جولین و بارکر (۲۰۰۹)، تحقیقی درباره اینکه یادگیرندگان مدارس متوسطه ، چگونه اطلاعات علمی را پیدا و ارزیابی می کنند انجام دادند. این پژوهش با روش پیمایشی انجام شد و داده ها از طریق مصاحبه با دانش آموزان چند دبیرستان در رشته علوم تجربی بدست آمد
تحلیل داده های جمع آوری شده، نشان داد که یادگیرندگان این مدارس، فاقد این مهارتها هستند. پژوهشگران دلیل این امر را فشار روی یاددهنده گان برای درس دادن برای امتحانات یعنی تمرکز روی محتوای حقیقی به جای مهارتهای سواد اطلاعاتی و فقدات مهارتهای سواد اطلاعاتی در میان خود معلمان ، می دانند.
ـ مکادو(۲۰۰۸) پژوهشی در رساله دکتری خود با عنوان « یک مطالعه موردی از ادراک اعضای هیأت علمی از سواد اطلاعاتی و تلفیق آن در برنامه درسی» انجام داد.
هدف این پژوهش این بود که دریابند درک اعضای هیأت علمی از سواد اطلاعاتی چیست و چگونه آن را در برنامه درسی خود ادغام می کنند ؟ این پژوهش با روش پیمایشی انجام شد.
نتایج بدست آمده براساس داده های جمع آوری شده نشان می دهد که اعضای هیأت علمی، آشنایی کمی از سواد اطلاعاتی دارند، دانشگاه یک تعریف شفاف از سواد اطلاعاتی ارائه نداده است ، یک توافق کلی در بین اعضای هیأت علمی درباره مطلوب بودن ادغام آموزشی سواد اطلاعاتی در برنامه درسی وجود دارد و آنها معتقدند که همه باید این آموزش را ببینند، اگر چه اعضای هیأت علمی از اهمیت سواد اطلاعاتی آگاهی دارند اما نمی توانند آن را به کار گیرند ، زیرا آنها درباره این مفهوم درک واضحی ندارند. آنها احساس می کنند که این امر یک مسئولیت اضافی است که آنها وقت ندارند یا فکر می کنند نمی دانند چطور این آموزش را فراهم کنند؟ به همین دلیل، تعدادی نسبت به ادغام مهارتهای سواد اطلاعاتی در دوره هایشان بی میل هستند.
عده ای هم فکر می کنند موضوعهایی که آنها آموزش می دهند؛ متفاوت از حوزه سواد اطلاعاتی است. این محقق علت بروز مشکل را با توجه به داده های تحقیق، در این می داند که تعاریف و ادراکها به جای اینکه به سوی تمرکز بیشتر به اجزا مبتنی بر مهارت[۶۲] گرایش داشته باشد؛ بر شناخت افراد مبتنی بر فرایند[۶۳] متکی است.
شواهد نشان می دهد که عملکرد یادگیرندگان در تعدادی از مهارتهای اصلی سواد اطلاعاتی به راستی ناقص است.
ـ کانون[۶۴] در سال ۲۰۰۷ رساله دکتری خود را با عنوان « ارزیابی دانش سواد اطلاعاتی دانشجویان مراکز تربیت معلم و آمادگی انها برای ادغام سواد اطلاعاتی در تدریسشان » با روش پیمایشی انجام داد. در این تحقیق، دو متغیر مستقل وجود داشت، اولین متغیر مستقل، دانش سواد اطلاعاتی بود که بوسیله تست بیل[۶۵] سنجیده شد و دومین متغیر مستقل، آمادگی آنها برای ادغام سواد اطلاعاتی در آموزش بود که بوسیله پرسشنامه محقق ساخته، سنجیده شد. چهار متغیر وابسته این تحقیق عبارت بودند از :
ـ سواد اطلاعاتی را از طریق آموزش ویژه آموزش دیده اند یا آموزش عمومی ؟
ـ آیا در مدارس اجتماعی ـ اقتصادی سطح بالا آموزش دیده اند یا در مدارس اجتماعی ـ اقتصادی سطح پایین ؟
ـ خود اظهاری دانشجویان از سواد اطلاعاتی در زمینه پایگاه داده.
ـ خود اظهاری دانشجویان از سواد اطلاعاتی در زمینه جستجوی اینترنت
شرکت کنندگان در این تحقیق، ۱۲۶ نفر از دانشجویان ثبت نام شده در دوره های آموزش بیش از خدمت در دو دانشگاه خصوصی در کالیفرنیای شمالی بودند.
نتایج نشان داد که اکثریت دانشجویان در این بررسی، بخشی از آموزشهای سواد اطلاعاتی را دیده بودند، اما آنها توانایی در سواد اطلاعاتی را براساس مقیاس B-TILE نشان ندادند. همچنین ، نتایج نشان داد که کتابداران پژوهشی و علمی، نیاز به تجدیدنظر ، در مورد فعالیتهای آموزشی خود به دانشجویان تربیت معلم دارند.
نتایج بدست آمده نشان داد که : تأثیر آموزشهای ویژه و عمومی بر روی دانش سواد اطلاعاتی دانشجویان با هم تفاوت معنی داری را نشان نداد و هر دو گروه حداقل صلاحیت قابل قبول را داشتند ( ۳۲/۵۸= میانگین). ۴۶% از ۱۲۶ شرکت کننده به حداقل توانایی قابل قبول دست یافتند.

الف: تالاب ها با ویژگی آب شناسایی می شوند، اعم از اینکه در سطح یا زیر آن آب قرار گیرد.
ب: تالاب ها موقعیت خاکی منحصر به فردی را دارند که از مناطق خشکی مجاور متمایز می گردند.
ج: تالاب ها از زندگی گیاهان و جانورانی که با آن منطقه انطباق یافته اند حمایت به عمل می آورند. Mitsch,2007,27))
با این وجود، اگرچه مفهوم آب کم عمق، خاک های تالابی و گیاهان انطباق یافته با محیط زیست تالاب، مفاهیمی قابل فهم هستند، اما ترکیب این عناصر به منظور حصول یک تعریف دقیق از تالاب ها امری دشوار است، زیرا ویژگی هایی که تالاب ها را از سایر اکوسیستم ها متمایز می کند به آسانی قابل تعریف نیستند:
عکس مرتبط با محیط زیست
۱٫ اگرچه در تالاب ها، آب برای یک حداقل زمانی وجود دارد، اما عمق و دوره سیلاب به طور قابل ملاحظه ایی از یک تالاب به تالاب دیگر و از یک سال به سال دیگر متفاوت است. برخی از تالاب ها به طور مستمر از سیلاب پوشیده بوده، در حالی که برخی دیگر فقط برای مقطع کوتاهی در سطح یا زیر سطح از آب پوشیده می باشند. به همین ترتیب نوسانات سطوح آبی از فصلی به فصل دیگر و از سالی به سال دیگر در انواع تالاب ها متفاوت می باشند، چنانچه فرامرزی بودن تالاب در همه حال به واسطه وجود آب تعیین نمی گردد.
۲٫ تالاب ها اغلب در حاشیه ما بین آب عمیق و خشکی قرار گرفته اند و از سوی هر دو سیستم تحت تاثیر قرار میگیرند . این ویژگی زیست شناختی که از هر دو مناطق آبی و خاکی دارای مشترکاتی است موجب گردیده که برخی از زیست شناسان آن را دلیلی بر آن بدانند که
تالاب ها صرفا توسعه و بسط اکوسیستم آبی یا خاکی و یا هر دو هستند و هویت جداگانه ای ندارند. با این وجود برخی از متخصصان امور زیستی، در تالاب ها شرایط و ویژگی هایی را ملاحظه می کنند که در سایر سیستم های خاکی یا آب های عمیق ملاحظه نمی کنند.
۳٫ تالاب ها از لحاظ ابعاد و اندازه متنوع اند، از ابعاد کوچک گرفته تا بزرگ. اگرچه تنوع موجود در ابعاد و اندازه منحصر به تالاب ها نیست، اما مسئله اساسی در این خصوص اهمیت آن در رابطه با حفاظت و نگهداری تالاب ها است. تالاب ها در ابعاد بزرگ ممکن است از بین روند یا تالاب های کوچک در نتیجه اقدامات کشاورزی تخریب گردند.
۴٫ موقعیت تالاب ها می تواند به شدت تنوع و گوناگونی داشته باشد، از تالاب های داخلی گرفته تا تالاب های ساحلی و همچنین از تالاب های موجود در مناطق روستایی گرفته تا مناطق شهری. نظر به اینکه اغلب انواع اکوسیستم ها از جمله جنگل ها و دریاچه ها کارکرد و ساختار اکوسیستمی مشابهی را دارند، اما این کارکرد و ساختار اکوسیستمی در انواع تالاب ها متفاوت و متنوع هستند.
۵٫ شرایط تالاب و ابعاد و جهاتی که بواسطه عوامل انسانی تالاب را تغییر می دهد از یک منطقه به منطقه دیگر و از یک تالاب به تالاب دیگر دارای گستردگی است. در مناطق روستایی تالاب ها تحت تاثیر کشاورزی قرار دارند، در حالی که در مناطق شهری تحتتاثیر آلودگی شدید و تغییرات بواسطه فعالیت های صنعتی می باشند. بسیاری از تالاب ها به راحتی مورد زهکشی قرار گرفته و به واسطه مداخله انسانی به زمین خشک تبدیل می شوند. به همین ترتیب افزایش روان آب ها می تواند منجر به توسعه تالاب ها در مکان هایی گردد که سابقا ً در آنجا وجود نداشته اند. جانورانی همچون سگ آبی، موش آبی و تمساح نقش مهمی را در بسط و توسعه تالاب ها ایفا می کنند. Mitsch,2007,31))
تالاب ها به عنوان جهانی ناقص بین اکوسیستم های آبی و خاکی، که مختصات هر دو اکوسیستم را ارائه می دهند تعریف شده اند. آن ها شیبی مستمر را بین خشکی و آب آزاد شکل می دهند. در نتیجه ارائه تعریفی جامع و مانع از تالاب ها، که تمامی طبقه بندهای را در بر گیرد با محدودیت هایی مواجه است.
به عبارتی به این دلیل که تالاب ها مختصات هر دو اکوسیستم آبی و خاکی را دارا هستند، شنا سایی تعریفی که تمامی جهات را در بر گیرد با مشکلاتی مواجه می باشد . این نقص و معضل موجب آشفتگی و بی ثباتی در مدیریت، طبقه بندی و آگاهی از سیستم های تالابی می گردد. اما لحاظ و در نظر گرفتن تنوع گونه های تالابی، ابعاد، موقیت و شرایط تالاب در هر کشوری، موجب می گردد که بی ثباتی موجود را غافلگیر کننده ندانیم.
با وجود مشکلات و معضلات مفهوم شناسی تالاب ها، دو گروه یعنی متخصصان علوم زیستی و حقوقدانان بین المللی به دلیل نقشی که در شناسایی، طبقه بندی، تحقیقات راجع به تالاب ها و همچنین حفاظت، مدیریت و قانونگذاری به منظور جلوگیری از تغییر و تخریب تالاب ها دارند، از منظر و نگاه خود در راستای مفهموم شناسی و ارائه تعریفی دقیق اقدام نموده اند.
البته باید اشاره کرد تعاریف اولیه از تالاب ها بیشتر بر جنبه زیست شناسی تاکید داشت، اما در ادامه جنبه حقوقی اهمیت بیشتری پیدا کرد.
گفتار دوم: مفهوم شناسی تالاب ها از لحاظ علوم زیستی
آب، خاک، گیاهان از عناصر ثابت در مفهوم شناسی تالاب ها از منظر علوم زیستی هستند. به این منظور در این بخش دو تعریف از منظر متخصصان زیستی تالاب ها ارائه گردیده، که به نحوی اولین و آخرین دیدگاه ها در مفهوم شناسی تالاب ها را در بر گرفته است.
تعریف اولیه از تالاب ها که توسط موسسه حیات وحش و ماهی ایالات متحده آمریکا به سال ۱۹۵۹ اتخاذ گردیده، عبارتست از:
اصطلاح “تالاب ها” به زمین های پست پوشیده از آب های کم عمق و بعضا موقتی یا متناوب اطلاق می گردد. دریاچه و برکه های کم عمق با ویژگی آشکار پوشش گیاهی، که در تعریف لحاظ می شود، در حالی که وجود آب دایمی و عمیق در تعریف تالاب ها مد نظر نمی باشد. (Braddock,2007,8)
بر اساس این تعریف تالاب ها بین زمین های پست و قلمرو آبی قرار می گیرند. این تعریف گرایش جانبدارانه ایی به سمت زیستگاه های پرندگان آبی دارد و بنابراین بیشتر به سمت زنجیره تالابی وسیع آبی تمایل دارد و به عبارتی تالاب های کوچک تر مانند باتلاق ها در پارامترهای این تعریف نمی گنجد.
در سال ۱۹۹۵، شورای ملی تحقیقات زیستی ایالات متحده آمریکا تعریف ارائه شده از تالاب ها را بسط و توسعه داد، که بر این اساس:
یک تالاب، اکوسیستمی به شمار می رود که به سیلاب های کم عمق، پایدار و یا متناوب وابستگی دارد. ویژگی های حداقلی ضروری یک تالاب، آب گرفتگی متناوب، پایدار در سطح یا نزدیک آن قلمرو می باشد و وجود ویژگی های فیزیکی، شیمیایی انعکاس دهنده این آب گرفتگی است.
ویژگی های تشخیصی تالاب ها از سایر اکوسیستم ها، خاک های نیتروژنی و گیاهان آبی می باشد. (Braddock,2007,9)
بر اساس این تعریف از منظر اکوسیستمی، فزونی آب رستی (گیاهان) و همچنین وضعیت های خاکی هیدروژنی به طور کلی برای قلمداد کردن یک زیست بوم به عنوان اکوسیستم تالابی کفایت می کند. مرز تالاب ها با سایر اکوسیستم ها بواسطه تغییرات در ساختار گیاهی، فقدان آب رست ها و مشخصات خاکی تالاب شناخته می شود. ۱
گفتار سوم: حقوق بین الملل و مفهوم شناسی تالاب ها
بر اساس آنچه که گفته شد ارائه یک تعریف جامع و دقیق از تالاب ها توام با مناقشه و مشکلاتی است. زیرا تالاب ها به وضوح مناطق انتقالی بین محیط زیست دارای رطوبت به طور دائمی و محیط زیست خشک به طور کلی را در بر می گیرند. تالاب ها مختصات و ویژگی هر دو محیط زیست را دارا هستند، به همین دلیل است که نمی توان آن ها را بدون شک و شبهه ایی جز مناطق آبی یا خشکی قلمداد نمود.
در سطح بین المللی، به منظور رفع مشکلات و معضلات مفهوم شناسی و اتخاذ تعریفی واحد و منسجم از این قلمرو آبی اقدامات عملی مناسبی انجام گرفته است. در سال ۱۹۷۱ قریب به صد کشور تعریفی را با امضای کنوانسیون رامسر راجع به تالاب های با اهمیت بین المللی اتخاذ کردند. ۲
______________________________
۱ Ministry of Forests Research Program. Extension Note,The Ecology of Wetland Ecosystems. England. March 2000, p.2, Available at: https://www.for.gov.bc.ca/hfd/pubs/Docs/En/En45.Pdf
۲ عنوان رسمی معاهده. “کنوانسیون تالاب های دارای اهمیت بین المللی مخصوصاً به عنوان زیستگاه پرندگان آبی” می باشد. اما غالبا با عنوان کنوانسیون رامسر با عنوان کنوانسیون تالاب ها شناخته می شود.
کنوانسیون رویکردی بی نهایت وسیع در تشخیص و شناسایی تالاب ها بکار گرفته است. بند ۱ ماده ۱ کنوانسیون، تالاب ها را بدین نحو تعریف می کند:
«مناطق باتلاقی، مردابی یا آبی که به صورت طبیعی یا مصنوعی، دایمی یا موقتی، دارای آب ساکن یا روان، شیرین یا شور می باشند و در مورد مناطق دریایی، مناطقی که عمق آن ها در پایین ترین حد جزر از شش متر متجاوز نکند، تالاب محسوب می گردند».
هر چند طبق متن کنوانسیون، تالاب های دریایی به مناطقی اطلاق می گردد که در پایین ترین حد جزر عمق آنها از ۶ متر تجاوز نکند، اما کنوانسیون عملا ً مناطق آبی را که عمق آن ها بیش از ۶ متر بوده و نیز جزایر واقع در این مناطق را هم تحت شمول خود درآورده است.
در نتیجه، بر اساس ظوابط و مقررات کنوانسیون، تالاب ها به انواع زیادی از زیستگاه ها از جمله رودخانه ها، آب های ساحلی کم عمق، صخره های مرجانی( البته نه در اعماق دریا ) تعمیم داده شده است. ۱
به نظر می رسد، منطق ارائه تعریفی چنین موسع و باز از تالاب ها گرایش به در بر گرفتن تمامی زیستگاه های تالابی، پرندگان آبی مهاجر بوده است. (Scoot,1995,16)
مبحث دوم: طبقه بندی تالاب ها
تلاش های زیادی به منظور طبقه بندی تالاب ها بر اساس ویژگی های کارکردی و ساختاری آن ها صورت گرفته است. این طبقه بندی ها به تعریفی عام الشمول از تالاب ها بستگی دارد. هدف اولیه از طبقه بندی تالاب ها اعمال حد و مرز هایی بر اکوسیستم های طبیعی در جهت اهداف حفاظتی، مدیریتی و ارزیابی است. برخی زیست شناسان چهار دلیل عمده را به منظور طبقه بندی تالاب ها مورد اشاره قرار داده اند:
۱٫ تشخیص واحد های اکولوژیکی که ویژگی های زیستی متجانس و مشابه دارند.
۲٫ ساماندهی این واحد ها در یک چارچوب منسجم در جهت شرح و توصیف تالاب ها. این امر به تصمیم گیری راجع به مدیریت منابع کمک و مساعدت می نماید.
______________________________
۱ در این پژوهش، تعریف معیار و مبنا در خصوص تالاب ها، تعریف ارائه شده از سوی کنوانسیون رامسر ۱۰۷۱ است.
۳٫ به منظور شناسایی واحد های طبقه بندی شده با هدف فهرست سازی و نقشه برداری.
۴٫ به منظور ارائه یکنواختی و یکسان سازی در مفاهیم و اصطلاحات. (Mitsch,2007,260)
در تلاش به منظور طبقه بندی گسترده وسیعی از تالاب ها بر اساس تعریفی که کنوانسیون رامسر ۱۹۷۱ از تالاب ارائه میدهد، برخی از صاحبنظران تالاب ها را حتی تا ۳۰ گروه طبقه بندی کرده اند. با این وجود می توان رویکردی مناسب به منظور طبقه بندی تالاب ها به واسطه کنوانسیون رامسر اتخاذ کرد. بر این اساس به طور کلی پنج نوع تالاب عمده را می توان شناسایی نمود:

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

خور یا مصب های رودخانه: ۱ جایی ست که رودخانه ها به دریا میپیوندند و شوری یک واسط میان نمک و آب شیرین است. از قبیل دلتاها، باتلاق های جزر و مدی و لجن زارهای حرا.

تالاب های دریایی: ۲ این نوع از تالاب ها فاقد هرگونه تاثیر از جریان رودخانه ایی هستند و در نواحی نمناک یا غوطه ور در امتداد خط ساحلی قرار گرفته ان، که از جمله آن ها شامل مرداب های ساحلی، سواحل سنگی و صخره های مرجانی است.

ریورین ( تالاب های در میان رودخانه و راه ها ): ۳ زمین هایی که به طور دوره ای و در زمان های معینی توسط ارتفاعات رودخانه ای از آب پوشیده می شود. که از جمله آن ها شامل علفزارهای آبی، جنگل های سیلابی، است.

تالاب های باتلاقی یا مردابی:۴ مکان هایی هستند که کمابیش از آب های دایمی در بر گرفته شده اند. که از جمله آن ها شامل باتلاق ها مرداب های پاپیروسی، لجنزارها می باشد.

تالاب های همراه با دریاچه: ۵ مناطقی از آب های دایمی با جریان و گردش پایین و تندک. مانند: برکه ها، دریاچه های آب گرم، دریاچه های آتشفشانی. (Barbier,1997,2)

______________________________
۱ estuaries
۲ marine
۳ riverine
۴ palustrine
۵ jacustrine
البته باید اشاره نمود که بند ۱ ماده ۱ کنوانسون رامسر به تالاب های مصنوعی نیز اشاره می نماید. لذا به نظر میرسد که علاوه بر تالاب های گفته شده که به نحوی از جمله تالاب های طبیعی به شمار می روند، می بایست از تالاب های مصنوعی که در واقع تالاب های ساخته شده توسط انسان و بشر می باشند یاد کرد. مزارع کشت برنج، سدها، ذخایر و منابع آبی و حوضچه های پرورش ماهی را باید از جمله تالاب های مصنوعی دانست.
نکته ای که در انتها حایز اهمیت است، اشاره به این موضوع است که کنوانسیون رامسر ۱۹۷۱ راجع به طبقه بندی تالاب ها یک نظام بین المللی را در نظر گرفته است، که البته حاکی از تنوع و گوناگونی مناطق تالابی دارد.
مبحث سوم: ارزش ها و مزایای تالاب ها
اهمیت و ضرورت تالاب ها برای محیط زیست جهانی در گذر زمان تغییر کرده است. در محیط زیست باتلاقی دوران کهن زمین شناسی، نزدیک به ۳۵۰ میلیون سال پیش، تالاب ها نقش مولد و حفاظتی سوخت های فسیلی همچون زغال سنگ و نفت را داشتند، که زندگی امروز ما به آن ها وابسطه است. در برهه های زمانی بعد از این دوره، تالاب ها به موازات دریاچه های بزرگ، تاریخچه تمدن های بزرگ بشری را پرورانده اند. در این دوره تالاب ها تولید کننده ماهی، آب آشامیدنی و چراگاه دام و طیور بودند. تالاب ها در این مقطع بخشی از تاریخچه فرهنگی انسان های اولیه و عنصر اساسی اسطوره شناسی، هنر و مذهب به شمار می روند.
از مقطع زمانی که برداشت ودرک علمی از تالاب ها افزایش یافته است ،کارکردها و فراورده های پیچیده و فراوان تالاب ها بیشتر واضح و آشکارگردیده است.آنها از یک طرف به دلیل کارکردهایی که درچرخه شیمیایی و اکوسیستمی دارند به”کلیه های مناظر”معروف گردیده اند و از طرف دیگر به دلیل حمایت وحفاظت آنها از زنجیره غذایی و تنوع زیستی غنی به”سوپر مارکت بیولوژِی” شهره گردیده اند.
باید اذعان داشت هنگام اتخاد تصمیم راجع به حفاظت ، مدیریت و در صورت نیاز بازسازی تالاب ها ، امری که پیش از هر چیز ضرورت دارد مورد لحاظ قرار گیرد این است که باید اطلاعات و آگاهی های مرتبط با تمام فواید و ارزش ها ی ارائه شده توسط انواع خدمات اکوسیستمی تالاب ها مطالعه گردیده و مورد توجه قرار گیرد و به عبارتی شرح و توضیح ویژگی های اکوسیستمی میتواند در ارزیابی تغییرات ایجاد شده در تالاب ، شناخت موضوعات
کلیدی در ملاحظات مدیریتی، نقش تالاب ها در حمایت از سلامتی انسان مورد توجه قرار گیرد.
گفتار اول: تولیدات و فراورده های تالاب ها
ذخایر آب شیرین
منبع اصلی آب شیرین تجدید شدنی به منظور استفاده انسانی از تالاب های داخلی همچون دریاچه ها، رودخانه ها، باتلاق ها و سفره های آب زیرزمینی کم عمق ایجاد می شوند، نقش مهمی را در منابع آبی ایفا می کنند، زیرا ارزیابی گردیده نزدیک به یک و نیم میلیارد نفر به منظور آشامیدن در سطح جهان به ذخایر آبی تالاب ها وابستگی دارند. رودخانه ها در سراسر جهان به منظور افزایش دسترسی به آب در جهت بهره برداری انسانی به شکل فزاینده ای تغییر یافته اند. ارزیابی های اخیر میزان آب قرار گرفته در پشت سدها را ۶۰۰۰ تا ۷۰۰۰ کیلومتر مربع نشان می دهد. (Horwitz ,2012,19)
ماهی
دو سوم از ماهی هایی که انسانها مورد استفاده قرار می دهند، وابسته به تالاب ها در سطح چرخه غذایی آنهاست. بسیاری از ماهی های قابل خوردن به طور ویژه در تالاب های سیلابی تخم ریزی می کنند، و به عنوان مثال، ارزیابی می گردد که بالغ بر ۱۰۰۰۰۰ تن سالیانه از رودخانه نیجر صید می شود. و یا اینکه پارک ملی Banc d’ Arguin در موریتانی قلمرویی وسیع از جلگه های جزر و مدی است، که نقش اساسی را در حفظ و نگهداری ماهیان قسمت ساحلی دریا ایفا می کنند. ارزیابی گردیده در سال ۱۹۸۰ بالغ بر ۱۰۰۷۷ تن ماهی صید گردیده، که ۳٫۳۴ میلیون دلار آمریکایی برای اقتصاد ملی سودآوری داشته است. (Barbier,1997,110)
عکس مرتبط با اقتصاد
الوار، چوب به منظور استفاده برای سوخت و محصولات درختان
تالاب ها، فرآورده های حیاتی را از الوار درختان موجود در تالاب، به منظور ساخت و ساز، سوخت به منظور آشپزی و گرمایش، و سایر محصولات درختان همچون استفاده پزشکی ارائه می دهند.