الف: تالاب ها با ویژگی آب شناسایی می شوند، اعم از اینکه در سطح یا زیر آن آب قرار گیرد.
ب: تالاب ها موقعیت خاکی منحصر به فردی را دارند که از مناطق خشکی مجاور متمایز می گردند.
ج: تالاب ها از زندگی گیاهان و جانورانی که با آن منطقه انطباق یافته اند حمایت به عمل می آورند. Mitsch,2007,27))
با این وجود، اگرچه مفهوم آب کم عمق، خاک های تالابی و گیاهان انطباق یافته با محیط زیست تالاب، مفاهیمی قابل فهم هستند، اما ترکیب این عناصر به منظور حصول یک تعریف دقیق از تالاب ها امری دشوار است، زیرا ویژگی هایی که تالاب ها را از سایر اکوسیستم ها متمایز می کند به آسانی قابل تعریف نیستند:
عکس مرتبط با محیط زیست
۱٫ اگرچه در تالاب ها، آب برای یک حداقل زمانی وجود دارد، اما عمق و دوره سیلاب به طور قابل ملاحظه ایی از یک تالاب به تالاب دیگر و از یک سال به سال دیگر متفاوت است. برخی از تالاب ها به طور مستمر از سیلاب پوشیده بوده، در حالی که برخی دیگر فقط برای مقطع کوتاهی در سطح یا زیر سطح از آب پوشیده می باشند. به همین ترتیب نوسانات سطوح آبی از فصلی به فصل دیگر و از سالی به سال دیگر در انواع تالاب ها متفاوت می باشند، چنانچه فرامرزی بودن تالاب در همه حال به واسطه وجود آب تعیین نمی گردد.
۲٫ تالاب ها اغلب در حاشیه ما بین آب عمیق و خشکی قرار گرفته اند و از سوی هر دو سیستم تحت تاثیر قرار میگیرند . این ویژگی زیست شناختی که از هر دو مناطق آبی و خاکی دارای مشترکاتی است موجب گردیده که برخی از زیست شناسان آن را دلیلی بر آن بدانند که
تالاب ها صرفا توسعه و بسط اکوسیستم آبی یا خاکی و یا هر دو هستند و هویت جداگانه ای ندارند. با این وجود برخی از متخصصان امور زیستی، در تالاب ها شرایط و ویژگی هایی را ملاحظه می کنند که در سایر سیستم های خاکی یا آب های عمیق ملاحظه نمی کنند.
۳٫ تالاب ها از لحاظ ابعاد و اندازه متنوع اند، از ابعاد کوچک گرفته تا بزرگ. اگرچه تنوع موجود در ابعاد و اندازه منحصر به تالاب ها نیست، اما مسئله اساسی در این خصوص اهمیت آن در رابطه با حفاظت و نگهداری تالاب ها است. تالاب ها در ابعاد بزرگ ممکن است از بین روند یا تالاب های کوچک در نتیجه اقدامات کشاورزی تخریب گردند.
۴٫ موقعیت تالاب ها می تواند به شدت تنوع و گوناگونی داشته باشد، از تالاب های داخلی گرفته تا تالاب های ساحلی و همچنین از تالاب های موجود در مناطق روستایی گرفته تا مناطق شهری. نظر به اینکه اغلب انواع اکوسیستم ها از جمله جنگل ها و دریاچه ها کارکرد و ساختار اکوسیستمی مشابهی را دارند، اما این کارکرد و ساختار اکوسیستمی در انواع تالاب ها متفاوت و متنوع هستند.
۵٫ شرایط تالاب و ابعاد و جهاتی که بواسطه عوامل انسانی تالاب را تغییر می دهد از یک منطقه به منطقه دیگر و از یک تالاب به تالاب دیگر دارای گستردگی است. در مناطق روستایی تالاب ها تحت تاثیر کشاورزی قرار دارند، در حالی که در مناطق شهری تحتتاثیر آلودگی شدید و تغییرات بواسطه فعالیت های صنعتی می باشند. بسیاری از تالاب ها به راحتی مورد زهکشی قرار گرفته و به واسطه مداخله انسانی به زمین خشک تبدیل می شوند. به همین ترتیب افزایش روان آب ها می تواند منجر به توسعه تالاب ها در مکان هایی گردد که سابقا ً در آنجا وجود نداشته اند. جانورانی همچون سگ آبی، موش آبی و تمساح نقش مهمی را در بسط و توسعه تالاب ها ایفا می کنند. Mitsch,2007,31))
تالاب ها به عنوان جهانی ناقص بین اکوسیستم های آبی و خاکی، که مختصات هر دو اکوسیستم را ارائه می دهند تعریف شده اند. آن ها شیبی مستمر را بین خشکی و آب آزاد شکل می دهند. در نتیجه ارائه تعریفی جامع و مانع از تالاب ها، که تمامی طبقه بندهای را در بر گیرد با محدودیت هایی مواجه است.
به عبارتی به این دلیل که تالاب ها مختصات هر دو اکوسیستم آبی و خاکی را دارا هستند، شنا سایی تعریفی که تمامی جهات را در بر گیرد با مشکلاتی مواجه می باشد . این نقص و معضل موجب آشفتگی و بی ثباتی در مدیریت، طبقه بندی و آگاهی از سیستم های تالابی می گردد. اما لحاظ و در نظر گرفتن تنوع گونه های تالابی، ابعاد، موقیت و شرایط تالاب در هر کشوری، موجب می گردد که بی ثباتی موجود را غافلگیر کننده ندانیم.
با وجود مشکلات و معضلات مفهوم شناسی تالاب ها، دو گروه یعنی متخصصان علوم زیستی و حقوقدانان بین المللی به دلیل نقشی که در شناسایی، طبقه بندی، تحقیقات راجع به تالاب ها و همچنین حفاظت، مدیریت و قانونگذاری به منظور جلوگیری از تغییر و تخریب تالاب ها دارند، از منظر و نگاه خود در راستای مفهموم شناسی و ارائه تعریفی دقیق اقدام نموده اند.
البته باید اشاره کرد تعاریف اولیه از تالاب ها بیشتر بر جنبه زیست شناسی تاکید داشت، اما در ادامه جنبه حقوقی اهمیت بیشتری پیدا کرد.
گفتار دوم: مفهوم شناسی تالاب ها از لحاظ علوم زیستی
آب، خاک، گیاهان از عناصر ثابت در مفهوم شناسی تالاب ها از منظر علوم زیستی هستند. به این منظور در این بخش دو تعریف از منظر متخصصان زیستی تالاب ها ارائه گردیده، که به نحوی اولین و آخرین دیدگاه ها در مفهوم شناسی تالاب ها را در بر گرفته است.
تعریف اولیه از تالاب ها که توسط موسسه حیات وحش و ماهی ایالات متحده آمریکا به سال ۱۹۵۹ اتخاذ گردیده، عبارتست از:
اصطلاح “تالاب ها” به زمین های پست پوشیده از آب های کم عمق و بعضا موقتی یا متناوب اطلاق می گردد. دریاچه و برکه های کم عمق با ویژگی آشکار پوشش گیاهی، که در تعریف لحاظ می شود، در حالی که وجود آب دایمی و عمیق در تعریف تالاب ها مد نظر نمی باشد. (Braddock,2007,8)
بر اساس این تعریف تالاب ها بین زمین های پست و قلمرو آبی قرار می گیرند. این تعریف گرایش جانبدارانه ایی به سمت زیستگاه های پرندگان آبی دارد و بنابراین بیشتر به سمت زنجیره تالابی وسیع آبی تمایل دارد و به عبارتی تالاب های کوچک تر مانند باتلاق ها در پارامترهای این تعریف نمی گنجد.
در سال ۱۹۹۵، شورای ملی تحقیقات زیستی ایالات متحده آمریکا تعریف ارائه شده از تالاب ها را بسط و توسعه داد، که بر این اساس:
یک تالاب، اکوسیستمی به شمار می رود که به سیلاب های کم عمق، پایدار و یا متناوب وابستگی دارد. ویژگی های حداقلی ضروری یک تالاب، آب گرفتگی متناوب، پایدار در سطح یا نزدیک آن قلمرو می باشد و وجود ویژگی های فیزیکی، شیمیایی انعکاس دهنده این آب گرفتگی است.
ویژگی های تشخیصی تالاب ها از سایر اکوسیستم ها، خاک های نیتروژنی و گیاهان آبی می باشد. (Braddock,2007,9)
بر اساس این تعریف از منظر اکوسیستمی، فزونی آب رستی (گیاهان) و همچنین وضعیت های خاکی هیدروژنی به طور کلی برای قلمداد کردن یک زیست بوم به عنوان اکوسیستم تالابی کفایت می کند. مرز تالاب ها با سایر اکوسیستم ها بواسطه تغییرات در ساختار گیاهی، فقدان آب رست ها و مشخصات خاکی تالاب شناخته می شود. ۱
گفتار سوم: حقوق بین الملل و مفهوم شناسی تالاب ها
بر اساس آنچه که گفته شد ارائه یک تعریف جامع و دقیق از تالاب ها توام با مناقشه و مشکلاتی است. زیرا تالاب ها به وضوح مناطق انتقالی بین محیط زیست دارای رطوبت به طور دائمی و محیط زیست خشک به طور کلی را در بر می گیرند. تالاب ها مختصات و ویژگی هر دو محیط زیست را دارا هستند، به همین دلیل است که نمی توان آن ها را بدون شک و شبهه ایی جز مناطق آبی یا خشکی قلمداد نمود.
در سطح بین المللی، به منظور رفع مشکلات و معضلات مفهوم شناسی و اتخاذ تعریفی واحد و منسجم از این قلمرو آبی اقدامات عملی مناسبی انجام گرفته است. در سال ۱۹۷۱ قریب به صد کشور تعریفی را با امضای کنوانسیون رامسر راجع به تالاب های با اهمیت بین المللی اتخاذ کردند. ۲
______________________________
۱ Ministry of Forests Research Program. Extension Note,The Ecology of Wetland Ecosystems. England. March 2000, p.2, Available at: https://www.for.gov.bc.ca/hfd/pubs/Docs/En/En45.Pdf
۲ عنوان رسمی معاهده. “کنوانسیون تالاب های دارای اهمیت بین المللی مخصوصاً به عنوان زیستگاه پرندگان آبی” می باشد. اما غالبا با عنوان کنوانسیون رامسر با عنوان کنوانسیون تالاب ها شناخته می شود.
کنوانسیون رویکردی بی نهایت وسیع در تشخیص و شناسایی تالاب ها بکار گرفته است. بند ۱ ماده ۱ کنوانسیون، تالاب ها را بدین نحو تعریف می کند:
«مناطق باتلاقی، مردابی یا آبی که به صورت طبیعی یا مصنوعی، دایمی یا موقتی، دارای آب ساکن یا روان، شیرین یا شور می باشند و در مورد مناطق دریایی، مناطقی که عمق آن ها در پایین ترین حد جزر از شش متر متجاوز نکند، تالاب محسوب می گردند».
هر چند طبق متن کنوانسیون، تالاب های دریایی به مناطقی اطلاق می گردد که در پایین ترین حد جزر عمق آنها از ۶ متر تجاوز نکند، اما کنوانسیون عملا ً مناطق آبی را که عمق آن ها بیش از ۶ متر بوده و نیز جزایر واقع در این مناطق را هم تحت شمول خود درآورده است.
در نتیجه، بر اساس ظوابط و مقررات کنوانسیون، تالاب ها به انواع زیادی از زیستگاه ها از جمله رودخانه ها، آب های ساحلی کم عمق، صخره های مرجانی( البته نه در اعماق دریا ) تعمیم داده شده است. ۱
به نظر می رسد، منطق ارائه تعریفی چنین موسع و باز از تالاب ها گرایش به در بر گرفتن تمامی زیستگاه های تالابی، پرندگان آبی مهاجر بوده است. (Scoot,1995,16)
مبحث دوم: طبقه بندی تالاب ها
تلاش های زیادی به منظور طبقه بندی تالاب ها بر اساس ویژگی های کارکردی و ساختاری آن ها صورت گرفته است. این طبقه بندی ها به تعریفی عام الشمول از تالاب ها بستگی دارد. هدف اولیه از طبقه بندی تالاب ها اعمال حد و مرز هایی بر اکوسیستم های طبیعی در جهت اهداف حفاظتی، مدیریتی و ارزیابی است. برخی زیست شناسان چهار دلیل عمده را به منظور طبقه بندی تالاب ها مورد اشاره قرار داده اند:
۱٫ تشخیص واحد های اکولوژیکی که ویژگی های زیستی متجانس و مشابه دارند.
۲٫ ساماندهی این واحد ها در یک چارچوب منسجم در جهت شرح و توصیف تالاب ها. این امر به تصمیم گیری راجع به مدیریت منابع کمک و مساعدت می نماید.
______________________________
۱ در این پژوهش، تعریف معیار و مبنا در خصوص تالاب ها، تعریف ارائه شده از سوی کنوانسیون رامسر ۱۰۷۱ است.
۳٫ به منظور شناسایی واحد های طبقه بندی شده با هدف فهرست سازی و نقشه برداری.
۴٫ به منظور ارائه یکنواختی و یکسان سازی در مفاهیم و اصطلاحات. (Mitsch,2007,260)
در تلاش به منظور طبقه بندی گسترده وسیعی از تالاب ها بر اساس تعریفی که کنوانسیون رامسر ۱۹۷۱ از تالاب ارائه میدهد، برخی از صاحبنظران تالاب ها را حتی تا ۳۰ گروه طبقه بندی کرده اند. با این وجود می توان رویکردی مناسب به منظور طبقه بندی تالاب ها به واسطه کنوانسیون رامسر اتخاذ کرد. بر این اساس به طور کلی پنج نوع تالاب عمده را می توان شناسایی نمود:

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

خور یا مصب های رودخانه: ۱ جایی ست که رودخانه ها به دریا میپیوندند و شوری یک واسط میان نمک و آب شیرین است. از قبیل دلتاها، باتلاق های جزر و مدی و لجن زارهای حرا.

تالاب های دریایی: ۲ این نوع از تالاب ها فاقد هرگونه تاثیر از جریان رودخانه ایی هستند و در نواحی نمناک یا غوطه ور در امتداد خط ساحلی قرار گرفته ان، که از جمله آن ها شامل مرداب های ساحلی، سواحل سنگی و صخره های مرجانی است.

ریورین ( تالاب های در میان رودخانه و راه ها ): ۳ زمین هایی که به طور دوره ای و در زمان های معینی توسط ارتفاعات رودخانه ای از آب پوشیده می شود. که از جمله آن ها شامل علفزارهای آبی، جنگل های سیلابی، است.

تالاب های باتلاقی یا مردابی:۴ مکان هایی هستند که کمابیش از آب های دایمی در بر گرفته شده اند. که از جمله آن ها شامل باتلاق ها مرداب های پاپیروسی، لجنزارها می باشد.

تالاب های همراه با دریاچه: ۵ مناطقی از آب های دایمی با جریان و گردش پایین و تندک. مانند: برکه ها، دریاچه های آب گرم، دریاچه های آتشفشانی. (Barbier,1997,2)

______________________________
۱ estuaries
۲ marine
۳ riverine
۴ palustrine
۵ jacustrine
البته باید اشاره نمود که بند ۱ ماده ۱ کنوانسون رامسر به تالاب های مصنوعی نیز اشاره می نماید. لذا به نظر میرسد که علاوه بر تالاب های گفته شده که به نحوی از جمله تالاب های طبیعی به شمار می روند، می بایست از تالاب های مصنوعی که در واقع تالاب های ساخته شده توسط انسان و بشر می باشند یاد کرد. مزارع کشت برنج، سدها، ذخایر و منابع آبی و حوضچه های پرورش ماهی را باید از جمله تالاب های مصنوعی دانست.
نکته ای که در انتها حایز اهمیت است، اشاره به این موضوع است که کنوانسیون رامسر ۱۹۷۱ راجع به طبقه بندی تالاب ها یک نظام بین المللی را در نظر گرفته است، که البته حاکی از تنوع و گوناگونی مناطق تالابی دارد.
مبحث سوم: ارزش ها و مزایای تالاب ها
اهمیت و ضرورت تالاب ها برای محیط زیست جهانی در گذر زمان تغییر کرده است. در محیط زیست باتلاقی دوران کهن زمین شناسی، نزدیک به ۳۵۰ میلیون سال پیش، تالاب ها نقش مولد و حفاظتی سوخت های فسیلی همچون زغال سنگ و نفت را داشتند، که زندگی امروز ما به آن ها وابسطه است. در برهه های زمانی بعد از این دوره، تالاب ها به موازات دریاچه های بزرگ، تاریخچه تمدن های بزرگ بشری را پرورانده اند. در این دوره تالاب ها تولید کننده ماهی، آب آشامیدنی و چراگاه دام و طیور بودند. تالاب ها در این مقطع بخشی از تاریخچه فرهنگی انسان های اولیه و عنصر اساسی اسطوره شناسی، هنر و مذهب به شمار می روند.
از مقطع زمانی که برداشت ودرک علمی از تالاب ها افزایش یافته است ،کارکردها و فراورده های پیچیده و فراوان تالاب ها بیشتر واضح و آشکارگردیده است.آنها از یک طرف به دلیل کارکردهایی که درچرخه شیمیایی و اکوسیستمی دارند به”کلیه های مناظر”معروف گردیده اند و از طرف دیگر به دلیل حمایت وحفاظت آنها از زنجیره غذایی و تنوع زیستی غنی به”سوپر مارکت بیولوژِی” شهره گردیده اند.
باید اذعان داشت هنگام اتخاد تصمیم راجع به حفاظت ، مدیریت و در صورت نیاز بازسازی تالاب ها ، امری که پیش از هر چیز ضرورت دارد مورد لحاظ قرار گیرد این است که باید اطلاعات و آگاهی های مرتبط با تمام فواید و ارزش ها ی ارائه شده توسط انواع خدمات اکوسیستمی تالاب ها مطالعه گردیده و مورد توجه قرار گیرد و به عبارتی شرح و توضیح ویژگی های اکوسیستمی میتواند در ارزیابی تغییرات ایجاد شده در تالاب ، شناخت موضوعات
کلیدی در ملاحظات مدیریتی، نقش تالاب ها در حمایت از سلامتی انسان مورد توجه قرار گیرد.
گفتار اول: تولیدات و فراورده های تالاب ها
ذخایر آب شیرین
منبع اصلی آب شیرین تجدید شدنی به منظور استفاده انسانی از تالاب های داخلی همچون دریاچه ها، رودخانه ها، باتلاق ها و سفره های آب زیرزمینی کم عمق ایجاد می شوند، نقش مهمی را در منابع آبی ایفا می کنند، زیرا ارزیابی گردیده نزدیک به یک و نیم میلیارد نفر به منظور آشامیدن در سطح جهان به ذخایر آبی تالاب ها وابستگی دارند. رودخانه ها در سراسر جهان به منظور افزایش دسترسی به آب در جهت بهره برداری انسانی به شکل فزاینده ای تغییر یافته اند. ارزیابی های اخیر میزان آب قرار گرفته در پشت سدها را ۶۰۰۰ تا ۷۰۰۰ کیلومتر مربع نشان می دهد. (Horwitz ,2012,19)
ماهی
دو سوم از ماهی هایی که انسانها مورد استفاده قرار می دهند، وابسته به تالاب ها در سطح چرخه غذایی آنهاست. بسیاری از ماهی های قابل خوردن به طور ویژه در تالاب های سیلابی تخم ریزی می کنند، و به عنوان مثال، ارزیابی می گردد که بالغ بر ۱۰۰۰۰۰ تن سالیانه از رودخانه نیجر صید می شود. و یا اینکه پارک ملی Banc d’ Arguin در موریتانی قلمرویی وسیع از جلگه های جزر و مدی است، که نقش اساسی را در حفظ و نگهداری ماهیان قسمت ساحلی دریا ایفا می کنند. ارزیابی گردیده در سال ۱۹۸۰ بالغ بر ۱۰۰۷۷ تن ماهی صید گردیده، که ۳٫۳۴ میلیون دلار آمریکایی برای اقتصاد ملی سودآوری داشته است. (Barbier,1997,110)
عکس مرتبط با اقتصاد
الوار، چوب به منظور استفاده برای سوخت و محصولات درختان
تالاب ها، فرآورده های حیاتی را از الوار درختان موجود در تالاب، به منظور ساخت و ساز، سوخت به منظور آشپزی و گرمایش، و سایر محصولات درختان همچون استفاده پزشکی ارائه می دهند.