شروع مطالعات اولیه در زمینه تقاضای بیمه های عمر به بررسی یاری در سال ۱۹۶۵ باز می گردد که تقاضای عمر را در قالب الگوی مطلوبیت انتظاری مورد مطالعه قرارداد. بررسی های پیشین، اثر عوامل مختلف را بر تقاضای عمر بررسی کرده اند. نتایج این مطالعات نشان می دهد، بیمه های عمر برای جبران سرمایه انسانی از دست رفته یا تامین اینده مالی بازماندگان بعد از فوت سرپرست خانوار مورد تقاضای افراد قرار می گیرند. عواملی مانند سطح درآمد و میزان تحصیلات اثر مثبت و مستقیم بر روی خرید بیمه های عمر از سوی افراد دارند (باصری،۱۳۹۰).
کاپفر[۴۵] در پژوهشش در سال ۲۰۰۷، احتمال خرید بیمه عمر از سوی افراد بیکار، زنان خانه دار، افراد در حال آموزش و آنهایی که درآمد پایین تری را دارند را کمتر یافته است. همچنین نتایج بررسی وی نشان میدهد تقاضای بیمه عمر با انگیزه ترک ارث و نرخ نهایی مالیات رابطه مثبتی دارد .
نتایج مطالعه ساتر[۴۶] و همکارانش در سال ۲۰۱۰ نشان دهنده ارتیاط مثبت تقاضای بیمه های عمر با انگیزه ترک ارث و نرخ نهایی مالیات است .
لی[۴۷] تقاضاهای بیمه های عمر به صورت پرداخت یکجا و بیمه عمر زمانی را مورد بررسی قرار داد. بر اساس یافته های این مطالعه، خانوارهایی که هیچ نوع بیمه ای را خریداری نکرده بودند، سطح تحصیلات پایین تری داشتند، به نسبت جوان بودند. سطح تحصیلات، مثبت بودن نگرش به ترک ارث یا اشتغال همسر با میزان خرید بیمه عمر زمانی رابطه مثبتی دارند.
کوندو[۴۸] (۲۰۰۸) تاثیر هزینه تبلیغات بر سودآوری و ارزش شرکت در ۱۷۲ شرکت هندی را بررسی نمود. نتیجه تحقیق وی حاکی از آن است که ارتباط بین هزینه تبلیغات و سودآوری شرکت ها معنادار و مثبت است اما شدت این تاثیر در سطح پایین برآورد قرار دارد. در این مطالعه مشخص شد تاثیر هزینه تبلیغات در خدمات مالی و بانکی بر سودآوری نسبت به دیگر صنایع در سطح بالاتری قرار دارد.

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

 

۲-۲۲ تحقیقات انجام شده درداخل کشور

در سال ۱۳۸۴ آقای اکبر باقری گیگل در تحقیقی که با عنوان (( بررسی عوامل موثر بر فروش بیمه های عمر با تاکید بر تجربه سایر کشورها و علل موفقیت بیمه گران استان خراسان)) با بهره گرفتن از پرسشنامه در بین ۱۵۵ نفر از کارشناسان شرکتهای بیمه ایران،آسیا و البرز وهمچنین با بهره گرفتن از بررسی آمار واطلاعات تعداد و مبلغ بیمه نامه ها در سه شرکت بیمه مزبور و مقایسه آن با تعدادی از کشورهای پیشرو در صنعت بیمه بویژه بیمه های زندگی انجام داد به این نتیجه رسید که سه عامل خصوصیات فردی بیمه گران، متغیر دانش و مهارتهای فروشندگان و بررسی رفتار مصرف کننده در افزایش فروش بیمه های عمر موثر هستند.
در سال ۱۳۸۹ آقای باصری و همکاران در تحقیقی که با عنوان « عوامل موثر بر خرید بیمه عمر» در شهر تهران انجام دادند به این نتیجه رسیدند که احتمال خرید بیمه عمر در میان زنان بیشتر از مردان است. همچنین، وضعیت سلامتی افراد با تمایل به خرید بیمه عمر ارتباط منفی و معناداری دارد. اما متغیرهای سرپرستی و شناخت بیمه تمایل به خرید بیمه عمر افراد تاثیر مثبتی داشته است. افزایش سن و وجود فرزند کمتر از ۱۸ سال موجب خرید بیمه عمر کمتری توسط افراد شده است. متغیرهای درآمد، امید به زنده ماندن و انگیزه ترک ارث با سطح بیمه عمر خریداری شده رابطه مثبتی داشته است.
آقای تاجیک[۴۹] (۲۰۰۵) با بهره گرفتن از مدل آیدا[۵۰] تاثیر اجرای برنامه های تبلیغات بازرگانی بر میزان جذب مشتریان حساب قرض الحسنه پس انداز در موسسه مالی و اعتباری بنیاد را مورد بررسی قرار دادند. نتایج تحقیق نشان می دهد تبلیغات بازرگانی موسسه مالی و اعتباری بنیاد بر جلب توجه، ایجاد تمایل و جذب مشتریان در رابطه با جوایز حسب مذکور اثر دارد.
آقای علی اسداللهی (۱۳۸۴) در پژوهشش تحت عنوان ” بررسی تاثیر تبلیغات تجاری بر رفتار مصرف مصرف کنندگان در تصمیم خرید محصولات خانگی” به راهنمایی دکتر هوشنگ اسداله، از دانشگاه شهید بهشتی ۵ فرضیه فرعی در رابطه با تبلیغات تجاری (تشخیص نیاز- آگاهی بخشی، ارزیابی، تصمیم خرید و وفاداری) با مطالعه موردی در بازار محصولات خانگی شهرستان تهران مطرح نمود و در نهایت هر ۵ فرضیه تایید شد.
آقای حسین جعفری (۱۳۸۶) در پژوهششی تحت عنوان ” بررسی مهم ترین علل تمایل مصرف کنندگان تهران بزرگ در انتخاب و خرید محصولات خانگی با دوام خارجی” به راهنمایی دکتر محمد حقیقی در دانشگاه تهران، ۳ فرضیه فرعی تحقیق را (کیفیت عامل موثر در گرایش مصرف کنندگان، خدمات پس از فروش و مارک) مطرح نمود و هر ۳ تایید شد.
خانم میترا صفائیان (۱۳۸۵) در پژوهشی تحت عنوان “شناسایی عوامل مرتبط با تصمیم خرید مصرف کنندگاندر خصوص انتخاب محصولات غذایی” به راهنمایی دکتر داور ونوس در دانشگاه تهران، ۴ فرضیه فرعی را مورد بررسی قرار داده که دو مورد آن کیفیت محصولات غذایی و تبلیغات درباره محصولات غدایی بوده که هر دو مورد نیز تایید شده است.
پایان نامه کارشناسی ارشد خانم آتوسا ارض پیما در سال ۱۳۸۸ با عنوان تاثیر کیفیت خدمات بانکداری اینترنتی بر رضایت مشتریان بانک های خصوصی استان گیلان با راهنمایی آقای دکتر سید یحیی سید دانش فرضیه اصلی ابعاد کیفیت خدمات بر رضایت مشتریان را مورد بررسی قرار داده که مورد تایید واقع شده است.
تحقیقی که تحت عنوان ” ارائه الگوی تاثیر استراتژی فروش و بازاریابی برعملکرد فروش ” توسط دکتر زهره دهدشتی شاهرخ استاد بازاریابی دانشگاه تهران و دکتر امیرحسین پورحسینی پژوهشگر موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی ایران در سال ۱۳۹۱ انجام شده بشرح ذیل می باشد:
– استراتژی فروش در سطح اطمینان ۹۹ درصد بر متغیر عملکرد فروش تاثیر مثبت و معناداری دارد.
– استراتژی بازاریابی در در سطح اطمینان ۹۹ درصد بر متغیر عملکرد فروش تاثیر مثبت و معناداری دارد.
آقای محمود احمدی در تحقیقی با عنوان ” مرور وضعیت فروش بیمه های عمر در ایران با مطالعه موردی در استان خراسان” به این نتیجه رسیده که بازاریابی بیمه های عمر و توجیه خریداران بالقوه آن هنری است که فروشندگان آن باید به آن توجه خاص داشته باشند و در مشهد این اتفاق افتاده است.

 

آقای علی اصغر انواری رستمی و همکارانش در مقاله ای در سال ۱۳۸۴ تحت عنوان بررسی مقایسه ای کیفیت خدمات بانکی از دیدگاه مشتریان و کارکنان (بانک رفاه) به این نتیجه رسید که ۱- عوامل مؤثر بر کیفیت خدمات بانکی از دیدگاه مشتریان و کارکنان از اهمیت یکسانی برخوردار نمی باشد؛ ۲- در خصوص کیفیت خدمات بانکی میان دیدگاه مشتریان و دیدگاه ارائه دهندگان خدمات تفاوت معنا دار وجود دارد؛ ۳- میان اولویت بندی اقدامات اصلاحی از دیدگاه مشتریان و ارائه دهندگان خدمات تفاوت معناداری وجود دارد (انواری رستمی و همکاران،۱۳۸۴).

 

 

 

فصل سوم

 

روش اجرای تحقیق

 

مواد و روشها

 

مقدمه

هدف تمامی علوم، شناخت و درک دنیای پیرامون ما است. به منظور آگاهی از مسائل و مشکلات دنیای اجتماعی،روش های علمی تغییرات قابل ملاحظه ای پیدا کرده اند. این روندها و حرکت ها سبب شده است که جهت بررسی رشته های مختلف بشری ، روش های علمی مورداستفاده قرار گیرد.از جمله ویژگی های مطالعه علمی که هدفش حقیقت یابی است، استفاده از یک روش تحقیق مناسب می باشد و انتخاب روش تحقیق مناسب به اهداف و ماهیت موضوع مورد تحقیق و امکانات اجرایی آن بستگی دارد و هدف از تحقیق در مطالعه علمی، دسترسی دقیق و آسان به پرسش های تحقیق است (خاکی، ۱۳۷۹، ص۱۴۲).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
امروزه آمار به عنوان یک علم، شامل مفاهیم و روش هایی است که در تمام پژوهش هایی که مستلزم جمع آوری داده ها به وسیله فرایند آزمایش و مشاهده و استنباط و نتیجه گیری به وسیله تجزیه و تحلیل آن داده ها هستند، اهمیت بسیار دارد. از آنجایی که آمار ابزار مناسبی برای تبدیل داده به اطلاعات است، استفاده از آن در دانش مدیریت به نحو وسیعی رایج گردیده است. به کارگیری برنامه های آماری و کامپیوتری به مدیران یاری رسانده تا در کمترین زمان ممکن اطلاعات لازم بسیاری را برای تصمیم گری به دست آورند. بنابراین انتخاب روش یا روش هایی که بتواند به بهترین وجه خصوصیات و ویژگی های اطلاعات جمع آوری شده را تحلیل و گزارش نماید از اهمیت خاصی برخوردار است.
به کارگیری فنون پایه ای آمار در بررسی صحت و سقم فرضیات، یکی دیگر از جنبه های کاربرد این علم در گستره مدیریت است.محقق مدیریتی، امروزه بسیاری از فرضیات خود را با فنون آماری محک می زند و صحت روابط متغیرهای آن را با رویکرد آماری بررسی می کند.اعتبار و پایایی همه تحقیقهایپرسشنامه ای و مصاحبه ای با بهره گرفتن از فنون آماری سنجیده می شود. ضرورت تصمیم گیری منطقی و اساسی در دنیای متلاطم امروز، اهمیت آمار و فنون را بیش از پیش آشکار کرده و استفاده از آن را اجتناب ناپذیر می نماید ( آذر ، مومنی، ۱۳۸۲، ص ۵-۳).
در این فصل از پایان نامه قسمت بسیار مهم و اساسی از فرایند تحقیق یعنی روش های مورد استفاده در تحقیق جهت بررسی جامعه آماری و تعیین روش نمونه گیری و حجم نمونه،فرضیه های آماری و همچنین روش ها و ابزار مورد استفاده جهت گردآوری اطلاعات و روش های تجزیه و تحلیل اطلاعات گردآوری شده ، پرداخته خواهد شد. همچنین روایی و پایانی ابزار گردآوری اطلاعات (پرسشنامه) نیز موضوع دیگری است که در این فصل به آن پرداخته خواهد شد.

 

۳-۱ روش تحقیق

تحقیق حاضر از از نظر هدف کاربردی است و نتایج آن برای گروه های مختلف برنامه ریزان و مدیران و کارکنان قابل استفاده است (سکاران، ۱۳۸۸، ص۱۲۳).
روش تحقیق توصیفی- پیمایشی می‌باشد. هدف هر مطالعه توصیفی عبارت است از؛ تشریح جنبه هایی از پدیده مورد نظر پژوهش گر و بادیدگاهی فردی ،سازمانی ،صنعتی و نظایر آن (سکاران،۱۳۸۸،ص۱۲۳-۱۲۴).
در روش پیمایشی، داده هارا از موارد نسبتاً زیادی جمع آوری می کنند. در این روش مشخصات افراد به عنوان افراد مورد توجه نیست، بلکه با آمارهای کلی سرو کار دارد که نتیجه انتزاع داده هایی است که از موارد متعدد به دست آمده است (بست، ۱۳۷۹، ص۱۲۷).

 

۳-۲ روش گردآوری اطلاعات

در مرحله اول گردآوری اطلاعات با بهره گرفتن از روش کتابخانه ای و با ابزار فیش برداری صورت می گیرد. در مرحله دوم اطلاعات با روش میدانی جمع آوری شده است.
روش های میدانی به روش هایی اطلاق می شود که محقق جهت گردآوری اطلاعات ناگزیر است با مراجعه به افراد یا سازمان ها و … و نیز برقراری ارتباط مستقیم با آن ها اطلاعات مورد نظر خود را جمع آوری نماید (حافظ نیا،۱۳۷۷،ص۱۷).

 

۳-۳ ابزار جمع آوری داده ها و اطلاعات

در تعریف ابزار اندازه گیری می توان گفت: « ابزار اندازه گیری، مقیاس ها و وسایلی هستند که محقق به کمک آنها قادر است اطلاعات مورد نیاز خود را گردآوری، ثبت و کمی نماید» (حافظ نیا،۱۳۸۳،ص۱۴).
یکی از روش های بسیار متداول در گرد آوری اطلاعات میدانی، روش پرسشنامه ای است که امر گردآوری اطلاعات را در سطح وسیع امکان پذیر می سازد. در تحقیقات توصیفی و نیز تحقیقاتی که از گستره جغرافیایی زیادی برخوردار باشند و یا تعداد افراد جامعه و نمونه زیاد باشد ،معمولاً از روش پرسشنامه استفاده می شود (همان،۱۹).
برای گردآوری اطلاعات جهت پاسخگویی به سئوالات تحقیق، از روش میدانی و ابزار پرسشنامه استفاده شده است.
سوالات پرسشنامه بشرح جدول ۳-۳ استخراج و جهت استاندارد سازی آن تحلیل عاملی تاییدی صورت گرفته و از ۹ سوال مربوط به تبلیغات ۱ مورد حذف و همچنین از ۵ سوال مربوط به فروش حضوری نیز ۱ مورد حذف شد.
تقسیم بندی اندازه گیری متغیرها و سوالات پرسشنامه بشرح ذیل می باشد:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

سوال شماره ها منبع
تبلیغات ۳-۱
۶-۴
۸-۷ جعفری، ۱۳۸۶
صفائیان، ۱۳۸۵
اسداللهی، ۱۳۸۴
آموزش ۱۲-۹ حنیفه زاده، ۱۳۹۰
کیفیت خدمات بیمه ای ۱۹-۱۷
۲۲-۲۰ جعفری، ۱۳۸۶

 

در تنظیم حقوق بین الملل تا قبل از ۱۹۴۵ مطالعه متمرکزی بر روی منابع طبیعی و حقوق ناشی از آن صورت نگرفته بود مگر ایجاد مقرراتی در مورد ماهیگیری یا رودخانه ها. اما در دهه های اخیر با ظهور اصل حاکمیت دائمی ملت ها بر منابع طبیعی خود، زمینه برای فعالیت های بیشتر در حقوق طبیعی مطرح شده است. حقوقی که می تواند نقش مهمی در تنظیم روابط میان کشورها در استفاده از آنها داشته باشد بالاخص در مواردی که این منابع مشترک هستند.
در سال های اخیر حوزه های علمی دیگر نیز به مسائل منابع طبیعی پرداخته اند. این امر، ارائه تعریفی برای آن را مطلوب و در عین حال مشکل نموده است. چرا که در هر حوزه بنابر اهداف مورد نظر در آن حوزه معیاری خاص را مورد توجه قرار داده اند؛ بنابراین ارائه تعریفی واحد از منابع طبیعی کاری دشوار به نظر می رسد. مثلا طبیعت شناسان بر اصطلاح منابع جاندار و غیر جاندار و اقتصاددانان روی کمیابی یا وفور و قابلیت بهره برداری و توزیع آن ها در سطوح خاص و علمای محیط زیست به ارزش ذاتی منابع طبیعی و لزوم استفاده پایدار از آن ها تاکید دارند؛ در حالی که حقوقدانان مالکیت و حق تصرف بر آن ها را مدنظر قرار داده اند.[۱]
عکس مرتبط با محیط زیست

 

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

بند دوم: منابع نفت و گاز

هر ظرف طبیعی که در آن نفت و گاز یافت شود منبع نفت و گاز نامیده می شود. استفاده از منبع به جای هر یک از اصطلاحات مخزن، میدان یا حوضه، به علت قابلیت به کارگیری آن به جای هر یک از موارد سه گانه است.

 

بند سوم: منابع مشترک نفت و گاز

در مورد به کارگیری وصف مشترک برای منابع نفت و گاز در حالت طبیعی مناقشه بسیار وجود دارد و هر یک از اوصاف مشترک، عام، فرامرزی و بین المللی بعد از کلمه منابع، القاکننده معنایی ویژه است که طرفداران رژیم های خاص حاکم بر منابع طبیعی از آن استفاده می کنند. اما واقعیت مسلم این است که اصطلاحاتCommon Resources و Shared Resources مبین حق مالکیت اشتراکی دو یا چند دولت یا شخص بر منبع طبیعی می باشد و حاصل آن ممنوعیت تصرف غیر مالکان در آن است.
اصطلاح Transboundary Resources بطور مسلم تری تعلق منابع به یک کشور یا تعلق آن به همه را از ذهن دور می کند[۲] و سرانجام اینکه اصطلاح International Resources بر بین المللی بودن منبع و اولویت تبعیت آن از قواعد بین المللی نسبت به قواعد ملی تاکید دارد. در میان اصطلاحات مذکور آنچه پرکاربردتر است، اصطلاح Shared Resourcesاست[۳]. البته استفاده کنندگان آن تاکید کرده اند که از آن نباید معنی تحت اللفظی را برداشت نمود، بلکه منظور از این اصطلاح یا دیگر واژگان استعمال شده، صرفا بیان یک واقعیت جغرافیایی یا زمین شناسی است و اخذ مفهوم تعلق یا مالکیت صحیح نیست.[۴]

 

بند چهارم: منابع سیال و غیر سیال

منظور از منابع سیال، منابعی است که به دلیل خاصیت خاص فیزیکی خود متحرک و جاری بوده به این معنا که مظروف شکل ظرف را به خود می گیرد. نفت و گاز نیز از این دسته منابع هستند و همین خصیصه سیال یا متحرک بودن نفت و گاز نسبت به دیگر منابع طبیعی غیر متحرک، رژیم حقوقی حاکم بر آن را متفاوت و دشوار نموده است. حتی طبیعت مخازن نفت و گاز با آب و دیگر منابع به ظاهر مشابه، متفاوت است و نفت و گاز اگرچه از منابع طبیعی مهاجرند[۵] ولی در مواقعی که به اصطلاح در تله نفتی[۶] گیر می افتند، دیگر امکان جابجایی بسیار کمتری دارند تا اینکه منفذی از یک سوی مخزن پیدا شود و از آن ناحیه فرار کنند. معدود نویسندگان حقوقی، در بررسی رژیم حقوقی حاکم بر نفت و گاز و سایر معادن کانی، سیال بودن و مهاجرت کردن گاز را خصیصه معناداری نمی دانند.[۷]

 

گفتار دوم: ذخائر زیر زمینی نفت و گاز

 

بند اول: مفهوم و اهمیت

کلیه مواد هیدروکربنی که در مخازن نفتی وجود دارند، پترولیوم خوانده می شوند.[۸] این کلمه در فارسی معادل ندارد،[۹] ولی ترجمه تحت اللفظی آن از لاتین، به معنی سنگ نفت است که به مقادیر مختلف و اشکال گاز، مایع و جامد در داخل طبقات زمین وجود دارد. از نظر شیمیایی، دارای ترکیبی پیچیده از کربن، هیدروژن، گوگرد، اکسیژن و ازت است که عناصر نادر دیگری هم در ترکیب آن دخالت می کنند.
سوختهای فسیلی شامل نفت و گاز در عمق سه تا چهار کیلومتری اعماق زمین و در خلل و فرج لایه‌های آن و با فشار چند صد اتمسفر بصورت ذخیره می‌باشند. گازهای طبیعی زیرزمینی یا به تنهایی و یا به همراه نفت تشکیل کانسار (معدن) می‌دهند. که در هر دو صورت از نظر اقتصادی بسیار گرانبها می‌باشد. درصورت همراه بودن با نفت گازها در داخل نفت حل می‌شوند، و عمدتاً نیز به همین صورت یافت می‌گردد و در این رابطه مولفه‌های فیزیکی مواد- حرارت و فشار مخزن تأثیرات مستقیم دارند و نهایتا درصورت رسیدن به درجه اشباع تجزیه شده و بلحاظ وزن مخصوص کمتر در قسمت‌های فوقانی کانسار و بر روی نفت یا آب به شکل گنبدهای گازی (GAS DOME) قرار می‌گیرند. گاهآ در مخازن گازهای محلول در آب نیز مشاهده شده است. گاز متان در حرارت و فشار موجود در کانسارها متراکم نمی‌گردد، بنابراین همیشه بصورت گاز باقی مانده ولی در مخازنی که تحت فشار بالا هستند، بشکل محلول در نفت در می‌آید. سایر اجزای گاز طبیعی در مخازن نسبت به شرایط موجود در کانسار در فاز مایع یا فاز بخار یافت می‌شوند. گازهای محلول در نفت بمثابه انرژی و پتانسیل تولید مخزن بوده و حتی المقدور سعی می‌گردد به روش هایی از خروج آنها جلوگیری گردد ولی در هر حال بسیاری از گاز محلول در نفت در زمان استخراج همراه با نفت خارج می‌گردد. در ایران در سال های پیش از انقلاب در صد بالایی از آن از طریق مشعل سوزانده می‌شد و به هدر می‌رفت ولی در سال های بعد تا بحال بتدریج و با اجرای طرح هایی منجمله طرح آماک از آنها به عنوان تولیدات فرعی استحصالی از میادین نفت کشور به منظور تزریق به مخازن نفتی – تولید مواد خام شیمیایی و سوختی با ارزش استفاده می‌کنند.[۱۰]
عکس مرتبط با اقتصاد
به طور کلى ذخایر گاز به سه دسته تقسیم مى شوند:
– ذخایر اثبات شده (Proved Reserves)
– ذخایر احتمالى (Probable Reserves)
– ذخایر ممکن (Possible Reserves)
ذخایر گازى جهان در ۲۵ سال گذشته روند افزایشى پایدارى داشته است. کشف میدان هاى عظیم مستقل گاز در روسیه مانند اورنگوگ، یامبروگ و همچنین میدان عظیم گازى پارس جنوبى در ایران مشترک با گنبد شمالى قطر، سبب افزایش ذخایر گازى جهان شده است.
گسترش های مواد نفتی زیر زمین در مقاطع قائم و پهنه های جغرافیایی براساس اصول زمین شناسی ولی عمدتا از نظر ارزش اقتصادی آن ها طبقه بندی می گردند. این تقسیمات شامل مخزن گازی[۱۱]، میدان گازی[۱۲] و حوضه گازی[۱۳] می باشند. گاه به همه آن ها منبع یا منابع گاز می گویند ولی از آنجا که در این طبقه بندی ملاحظات زمین شناختی و حتی جغرافیایی مدنظر می باشد لذا در تعاریف موجود برحسب موارد استفاده و محیط های مختلف جغرافیایی، اختلاف نظر بین متخصصان ذیربط وجود دارد و تعاریف مورد بحث از استاندارد بین المللی واحدی برخوردار نیستند.[۱۴]
از آن جا که در بررسی مسائل مرتبط با گاز و میادین مشترک با اصطلاحاتی برمی خوریم که باید تعریف شود و از سوی دیگر اصطلاحات مربوط گاز، لاجرم با کلمه نفت همراه بوده و همواره در تعریف آن ها واژه نفت را به عنوان معطوف الیه آن استعمال می نمایند؛ بنابراین در ادامه ارائه تعاریف مورد نیاز؛ اصطلاحات مورد نظر را با کلمه نفت همراه می نماییم که با اندکی مقایسه و استنباط گاز را نیز دربرمی گیرد.

 

بند دوم: مخزن گاز

مخزن نفت و گاز، ساده ترین شکل تجمع یک ذخیره گازی(نفتی) در زیر زمین و کوچکترین واحد از نظر اقتصادی است. از ویژگی های هر مخزن، فشار هیدروستاتیک[۱۵] موجود در ان است که به فشار مخزن معروف است و در تمام نقاط آن یکسان و به یک اندازه بوده و بخش های نفت یا گاز در آن تحت یک میزان فشار قرار دارند. اندازه و سطح مخازن ممکن است از چندصد متر مربع تا چندین کیلومتر مربع متفاوت باشد و محتوای یک مخزن ممکن است گاز یا نفت و گاز و یا عمدتا نفت باشد. واژه مخازن عمدتا برای آن دسته از مخازن به کار می رود که بطور قراردادی بیش از ۵۰ میلیون متر مکعب گاز ذخیره داشته باشند.

 

بند سوم: میدان گازی

وقتی چند مخزن در وضعیت مشترک و خاص زمین شناسی، اعم از ساختمانی یا چینه شناسی قرار گرفته باشند، چنین مجموعه یا گروه مخازن را میدان گازی می گویند. میزان تولید یا ذخیره گازی در مناطقی نظیر خاورمیانه، از بسیاری از میدان ها و حتی حوضه های نفتی دنیا، بیشتر است.

 

بند چهارم: حوضه گازی

منطقه یا محدوده جغرافیایی که در آن میدان ها و مخازن گازی متعددی وجود دارد که همه آن ها در یک مجموعه زمین شناسی مربوط به شرایط محیطی و رسوبی معین و مستقل گرد آمده اند، حوضه گازی نامیده می شود، مانند حوضه زاگرس در غرب ایران و منطقه خلیج فارس، حوضه قفقاز در آذربایجان و حوضه میدکانتینتال در آمریکا.[۱۶]
بند پنجم: منطقه، بلوک، ناحیه[۱۷]
منطقه معمولا می تواند مرکب از چند ناحیه باشد و هر ناحیه نیز ممکن است به چندین بلوک عملیاتی تقسیم و برای عملیات مختلف اکتشاف یا بهره برداری واگذار شود.
این اصطلاحات معمولا تنها ارزش قراردادی دارد و عمدتا برای نشان دادن مساحت اراضی یا محدوده سطحی است که عملیات اکتشافی و بهره برداری در آن انجام می گیرد.
بند ششم: ذخیره[۱۸]
محتوای هیدروکربن موجود در مخزن را ذخیره می گویند. معمولا این ذخیره به طور درجا[۱۹] یا به لحاظ ضریب بازیافت محاسبه می شود. در قراردادهای نفتی یک بخش به سیستم اندازه گیری اختصاص می یابد[۲۰] که در نوع خود مهم است.

 

بند هفتم: ارزیابی ذخایر مخزن

ارزیابی ذخایر مخزن یک اقدام فنّی است و از دو جهت دارای اهمیت است: یکی اینکه قبل از استخراج و تکمیل عملیات اکتشاف باید معلوم شود و اساسا با توجه به میزان ذخایر مخزن است که انجام عملیات از نظر اقتصادی توجیه پیدا کرده و اقدام به سرمایه گذاری و استخراج و بهره برداری می شود. دیگر اینکه در مواردی که مرزهای بین دو کشور به دقت تعیین شده است، چنانچه دو دولت بخواهند به طور مشترک یا جداگانه ولی با توافق از مخزن بهره برداری کنند، معمولا هریک نسبت به حجمی از مخزن که در طرف خط مرزی او قرار دارد نسبت به ذخایر حق و نسبت به مخازن تکلیف دارد.

 

گفتار سوم: انواع و اقسام میادین مشترک

پدیده اشتراک در مخازن گاز ممکن است در حالت های زیر دیده شود:
۱- در محل تلاقی مرزهای خشکی دودولت یا بیشتر
۲- در محل تلاقی مرزهای دریایی دو دولت یا بیشتر
۳- در محل تلاقی مرزهای دریایی یک دولت و موقعیت بین المللی اعماق دریا
در تمامی موارد بالا، ممکن است مرز بین دو دولت به دقت تحدید حدود شده و قلمروی کشورها بدون هر گونه ادعایی نسبت به هم استقرار یافته باشد که در این صورت امکان رسیدن به راه حلی توافقی بین دولت های شریک در مخزن سهل تر است اما اگر مرزها تحدید حدود نشده باشند، هر دولت ممکن است نسبت به اینکه مخزن در قلمرو سرزمینی او واقع است، ادعا داشته باشد که نوعاً دستیابی به توافق میان دو طرف را دشوارتر از وضعیت پیشین می کند.

 

گفتار چهارم: روش های بهره برداری اشتراکی

بهره برداری از میادین مشترک گاز بدلیل خاصیت و ماهیت آنها از شیوه های خاصی تبعیت می کند اما این میادین بدلیل اشتراک بین دو یا چند دولت همواره مورد توجه بیشتری می باشند. در این میان، این دولت ها هستند که روش اکتشاف و بهره برداری از مخازن را مشخص می کنند اما در این زمینه می توان چند الگو را به صورت کلی بیان داشت.

 

بند اول: یک کاسه سازی یا آحادسازی

آحادسازی عبارت است از انجام عملیات مشترک و هماهنگ اکتشاف و استخراج در یک مخزن نفت و گاز توسط مالکان حقوق در قطعات مجزا که زیر آن ها چنین مخزن یا مخازن مشترکی قرار دارد. آحادسازی اقدامی در جهت بهره برداری کم هزینه و بهینه از مخزن مشترکی است که بین دو دولت یا اشخاصی که در این مخازن حقوق معدنی دارند که دولت ها گاه به صورت اختیاری مبادرت به انعقاد موافقت نامه آحادسازی می نمایند و گاه در پاره ای از موارد مجبور به آن می گردند.[۲۱]
در واقع اهمیت انعقاد این موافقت نامه در مواقعی است که مخزن در تقاطع مرز دو کشور یا قطعات متعلق به دو یا بیش از دو شخص یافت شود یا احتمال یافت شدن باشد. در صورتی که این موافقت نامه بین دو دولت باشد، آن را موافقت نامه آحادسازی بین المللی می نامند.

 

بند دوم: توسعه اشتراکی مخازن گاز مشترک[۲۲]

“همکاری بین دولت ها در خصوص اکتشاف و بهره برداری از برخی از مخازن، میادین یا توده غیر جاندار که در تقاطع مرز دو کشور گسترده شده اند یا در منطقه ای با ادعاهای تداخل مرزی قرار داند.”[۲۳] این تعریف ارائه شده از اصطلاح مذکور می رساند که در مواقعی که مخازن مشترکی مکشوفه یا مخازن با احتمال کشف، در مناطق مرزی قرار دارد که دو دولت نسبت به آن اختلاف دارند و از این طریق بهره برداری از منابع هیدروکربنی موجود در منطقه را تا قبل دستیابی به توافق در تحدید حدود، از طریق موافقت نامه توسعه مشترک انجام می دهند.

 

مبحث دوم: سابقه و اهمیت موضوع

موضوع میادین مشترک به دلیل درگیر شدن دو یا چند کشور و مرتبط بودن موضوع با منافع اقتصادی و سیاسی آنها از همان ابتدای مطرح شدن بهره بردارداری از میادین نفت وگاز مطرح شد اما با مطرح شدن این موضوع در محدوده مرزهای کشورها و درگیر شدن همزمان منابع و منافع کشورها، نگاهی جدید تر به این موضوع صورت گرفت. این نگاه نه تنها در نظام حقوقی داخلی کشورها بلکه در عرصه بین الملل هم مطرح شد. در اینجا سعی می شود سابقه توجه به این موضوع و بویژه در نظام های داخلی مورد توجه قرار گیرد.

 

گفتار اول: اهمیت موضوع

اهمیت منابع طبیعی و به ویژه منابع طبیعی مشترک بر هیچ کس پوشیده نیست. انسان نیز در طول تاریخ حیات خود و با آشنای روزافزون با منابع طبیعی که در اختیار او قرار دارد به فکر استفاده درست و بهینه از آنها بوده است. در راه تسلط بر این منابع چه بسیار جنگ ها و دشمنی ها که درگرفت و چه بسیار انسان ها که جان باختند و در هر دوره گروهی بودند که در یک منطقه بر این منابع تسلط می یافتند و آن را عامل برتری خود می ساختند. این روند همچنان ادامه داشت تا کم کم انسان به فکر استفاده بهینه از این منابع افتاد و دانست که بسیاری از این منابع طبیعی محدود بوده و استفاده بی رویه از آنها تهدیدی جدی علیه آن ها محسوب می شود. این اهمیت منابع طبیعی را بیش از پیش کرد به ویژه در مواردی که این منبع یا منابع طبیعی بین دو یا چند دولت مشترک باشد و چون هر کدام در جهت منافع خود خواهان بهره برداری بیشتر هستند این ممکن است هم به منبع و هم به دولت شریک خسارت وارد نماید بنابراین ضرورت تعیین روشی برای بهره برداری درست و بهینه که منافع شرکا را در نظر داشته باشد باید مد نظر قرار گیرد و بررسی شود.
یکی از منابع طبیعی با ارزش روزافزون منابع مربوط به انرژی و بالاخص گاز هستند. امروزه انرژی به عنوان یکی از مهمترین پارامترهای حاکم بر معادلات بین المللی و منطقه ای، نقش تأثیرگذاری در ارتباطات بین دولت ها ایفا می کند. نیاز دولت ها به انواع مختلف انرژی به خصوص منابع نفت و گاز جهت نیل به اهداف توسعه ای و ایجاد نوعی برتری اقتصادی، نظامی و در نتیجه سیاسی سبب شده است که مسائل مربوط به این نیاز، محور بسیاری از تعاملات و نیز منازعات بین المللی در یک قرن اخیر قرار گیرد. در این میان کشورهای مختلف کوشیده اند تا با حداکثرسازی سهم خود از برداشت منابع هیدروکربوری، اهداف ملی توسعه خود را تسریع بخشند. این سیاست در مورد منابع هیدروکربوری داخلی به دلیل اینکه با یک نگاه ملی در رابطه با برداشت صیانتی و حداکثری از مخازن نفت وگاز همراه می شود، عواید فراوانی را به همراه دارد، اما در مورد منابع مشترک به دلیل ورود عوامل دیگر بحث تا اندازه ای متفاوت است.
از سوی دیگر حاکمیت دولت ها در حقوق بین الملل به رغم وجود برخی دیدگاه های بحث برانگیز، اصطلاح شناخته شده ای است و عمری به بلندای عمر دولت دارد. یکی از جلوه های این حاکمیت، صلاحیت انحصاری دولتها در بهره برداری از منابع طبیعی واقع در قلمرو آنها اعم از خشکی، دریایی و فضای بالای کشور و به تبع آن بازداشتن دولتهای دیگر از استفاده از آن منابع بدون رضایت دولت اخیر است. از جمله مهم ترین منابع تحت حا کمیت دولت ها، مخازن نفت و گاز (انرژی) می باشد.
موضوع بهره برداری از میادین مشترک گاز از مسائل و موضوعاتی است که در سال های اخیر مورد توجه کشورها قرار گرفته است و این بدان دلیل است که کشورها به ارزش روزافزون منابع هیدروکربنی پی برده و با توجه به این که دیگر استخراج از مخازن نزدیک به سطح زمین نمی تواند پاسخ گوی نیازهای جامعه جهانی و حتی نیازهای خود این کشورها باشد. این کشورها برای بهره برداری از مخازنی که در عمق زمین یا دریا قراردارند هزینه های بسیاری را متحمل می شوند، بنابراین موضوع استخراج از میادین مشترک بیش از پیش در کانون توجه کشورها قرار گرفته است و امروزه به یکی از موارد اختلاف میان کشورهای حاضر در حوزه این میادین تبدیل گشته است، چرا که هر دولتی تلاش دارد تا به بهترین شیوه ممکن از این منابع تجدیدناپذیر بهره برداری کرده و عواید حاصل از آن را برای توسعه و بهبود زندگی شهروندان خود به کار گیرد
این واقعیت باعث شده است برخی مسائل اختلافی در مورد میدان های مشترک که در مرز بین دو یا بیش از دو کشور قرار می گیرد و پیش تر، کمتر مورد توجه بودند، از اهمیت زیادتری برخوردار شوند و بخشی از حقوق بین الملل نفت و گاز را به خود اختصاص دهند.

 

گفتار دوم: سابقه توجه به منابع طبیعی مشترک

حال با درک اهمیت بررسی مسائل مربوط به منابع طبیعی و بالاخص منابع مشترک، بررسی سابقه چگونگی برخورد با این مهم لازم به نظر می رسد.
منابع طبیعی مشترک و مسئله چگونگی برخورد اشخاص و دولت ها با آن، از جمله بحث مالکیت و بهره برداری و حفاظت از آن ها؛ مسئله نورسته و تازه ای نیست و در حقوق داخلی کشورها به شیوه های خاصی به آن پرداخته اند، و حتی در دیگر حوزه های علمی نیز مبنای مباحث علمی بوده است.
اما در حقوق بین الملل به واسطه سر وکار داشتن با دولت ها و حاکمیت آنها و مطرح شدن مسائلی چون هماهنگی دولت ها و ضمانت اجرای اقدامات آنها، طرح مسئله منابع مشترک و برداشت از آن ها کمتر مورد توجه بوده است و چندان که شایسته و بایسته این مهم است بدان پرداخته نشده است. در اکثر نظام های حقوقی دنیا که از اعتبار برخوردارند، برای استفاده از نعمت ها و منابع طبیعی؛ آزادی انسان در به خدمت درآوردن این مواهب؛ اصل اولیه و پذیرفته شده است و محدوده آن نیز ضرر نزدن به حقوق دیگران تصور می شد که در طول تاریخ و با ایجاد تحولات جدید در مفهوم دولت مدرن و با تعریف شدن حقوق جدید این محدوده تنگ تر شده و چارچوبی جدیدی برای آن تعریف شده است.
مسئله حق تصرف و بهره برداری از منابع طبیعی یکی از مسائل حقوقی مطرح شده در این مورد است که در اکثر کشورها با قرار دادن آن در اختیار دولت حل می شود و گاها دولت ها تحت شرایطی خاص اجازه بهره برداری و تصرف در آن ها را به اشخاص واگذار می کنند. در این موارد ادعای دولت ها در داشتن نقش نظارتی بر چگونگی تصرف در این منابع برای جلوگیری از اسراف و استفاده بی رویه از آن ها وجود دارد.
در حقوق بین الملل که دولت ها تابعان اصلی آن هستند؛ مسئله حاکمیت دولت ها از اهمیت بسیاری برخوردار است و لذا هر دولت تلاش دارد تا حاکمیت خود را بر منابع طبیعی موجود در قلمروش اعمال نموده، از این منابع در توسعه خود و مردم خود بهره گیرد و این را حق طبیعی خود می داند. و در همین راستا ست که از دخالت دیگر دولت ها در تمامیت ارضی خود جلوگیری می نماید.
اما در باب منابع طبیعی سئوالی اساسی مطرح می شود؛ اینکه در مواقعی که این منبع طبیعی مشترک است، هر کدام از دولت های مبتلا به موضوع بخواهند حاکمیت خود را بر آنها اعمال کرده و به استفاده و بهره برداری از آن ها مبادرت نمایند؛ چگونه می توان با این منابع برخورد کرد و مسئله حاکم بر آن ها را چگونه حل خواهد نمود که دولت ها در عین حفظ حاکمیت خود و عدم تعرض به حاکمیت دولت دیگر شریک در منبع، از آن بهره برداری نماید؟
یکی از این منابع طبیعی که گاه بصورت مشترک بوده و در تقاطع مرز دو کشور یافت می شود و یا احتمال یافت شدن آن می رود، منابع گاز است. سئوالی که حال باید پرسید این است که منابع نفت و گاز که بیش از یک قرن از کشف آن می گذرد و گاه عامل جنگ بوده است و گاه عامل ثروت یک کشور؛ در صورتی که بین دو یا چند کشور مشترک باشد، بهره برداری و استخراج از آن تابع چه قوانین و احکامی خواهد بود؟
البته در پاسخ باید این مهم را مدنظر قرار داد که روابط بین دولت ها وارد حوزه حقوق بین الملل می گردد و این در حالی است که جامعه بین الملل هنوز شکل یک جامعه سیاسی مستقل را از خود بروز نداده است و از سوی دیگر دولت ها در برقراری ارتباط خود با دیگر دولت ها و شیوه ی آن مختارند و در واقع اصل اینست که بدون اراده و اختیار خود هیچ تعهد و الزامی را نمی پذیرند، مگر به موجب معاهده یا عرف مسلم بین المللی که وجود چنین تعهدی را اثبات نماید.[۲۴]
با توجه به این محدودیت ها در زمینه تعیین قواعد حاکم بر بهره برداری و استخراج از منابع مشترک نفت و گاز، چند دیدگاه و نظر در این زمینه وجود دارد:
دیدگاه اوّل معتقد است که چنانچه در این زمینه ضابطه ای خاص توسط معاهده اعم از عام یا خاص و یا عرف بین المللی یا اصول کلی حقوقی تعیین نشده باشد؛ هر دولت می تواند در محدوده قلمرو تحت حاکمیت خود که با مرزهای شناخته شده بین المللی مشخص گردیده و او را از دولت همسایه اش متمایز گردانده است، در کشف و بهره برداری و استخراج از این منابع دست به هر اقدامی که مناسب می داند بزند و در آن تصرف نماید، حتی اگر این بهره برداری در مورد موادی صورت گیرد که در طرف دیگر مخزن یعنی دولت همسایه بوده باشد.
این اقدامات تنها در سایه عنوان حاکمیت دولت هاست که توجیه پذیر می باشد و بیان می گردد و به همین خاطر در این دیدگاه دولت همسایه نمی تواند مانعی در برابر این اِعمال حاکمیتِ دولتِ عامل ایجاد نماید. این اختیار در اقدام و انجام عملیات کشف و بهره برداری با تکیه بر اصل حاکمیت دولت ها، برای هر یک از کشورهای شریک در منبع وجود دارد و هر دولت در سرزمین خود برای حفر چاه و بهره برداری، از آزادی برخوردار است.
پیروی از این دیدگاه مشکلاتی را به وجود می آورد و مسائلی را مطرح می سازد که یکی از موارد آن، مسئله ای است که در کلام “آندارسی” در سال ۱۹۵۱ این گونه نمود یافت:

 

متون هندو از لحاظ حجم‌، تعداد‌، زبان و موضوع دارای تنوع زیادی است‌. یکی از مهم­ترین این متون اوپه‌نیشدها هستند. از جمله کهن­ترین آنها شوتاشوتره اوپه‌نیشد[۱] است که به تبیین مفاهیم اصلی این آیین پرداخته است. هدف اصلی همه­ی ادیان درک حقیقت می­باشد. این امر در دین هندو نیز مشاهده می­ شود که تنها با رهایی از چرخه­ی زاد و مرگ امکان­ پذیر است. رهایی چیزی جز یکی شدن روح با حقیقت متعالی نیست. روحی که در همه عالم جاری است. شوتاشوتره آن را با حقیقت متعالی یکی می­داند و همو ذکر می­ کند این روح با آن کس که دومی ندارد و قادر مطلق است یکی است. نفوذ این روح را در جهان مانند روغن در شیر دانسته و تأکید می­ کند همه چیز از اوست. همین روح اگر محسوس و مجسم و همچنین دارای رنج و لذت باشد آن را روح فردی می­دانند و اهمیت آن در این است که ظاهر انسان به آن شناخته شده و امور جسمی و مادی به او ضمیمه می­ شود. زمانیکه شخص با تلاش خود آن را از خود جدا نمود روح کلی به حقیقت اصلی خواهد رسید.

 

طرح مساله

مسئله­­ی آفرینش جهان و به وجود آمدن کیهان و زمان پیدایش و بنیاد آن و همچنین پیدایش موجودات از جمله مهم­ترین آنها یعنی انسان و نگاه کلی که به پیدایش آسمان، زمین، خورشید و غیره وجود دارد، سؤالات عمیقی است که از دیر باز ذهن انسان‌ها مخصوصاً فلاسفه را به خود مشغول نموده است. پاسخ به اینگونه سؤالات می ­تواند بسیاری از مجهولات جهان آفرینش را رمزگشایی کند. پیروان آئین هندو نیز از این قائده مستثنا نبوده و نیستند. شاید بتوان آنها را از جمله نخستین کسانی دانست که در صدد پاسخگویی به این سؤالات برآمده‌اند. برای اطلاع از نظریات آنها ناچاریم که به متونی که از آنها برجای مانده است رجوع کنیم.
در آئین هندو مسئله­ آفرینش مبهم به نظر می­رسد‌. به عبارت دیگر متون آنها در این­باره از انسجام کلی برخوردار نیستند. به طور کلی می­توان گفت آنها منشأ جهان را موارد مختلفی از جمله آب‌، فضا‌، وجودی بی‌مانند و عدم دانسته ­اند.
مؤلفان رگ­وده[۲]، آفرینش را از نیستی می‌دانند:
” در آن هنگام نه نیستی بود نه هستی، هوا و آسمانی که بر فراز آن است نبود، این چرا می‌پوشاند و چرا دارا بود؟ در کجا و تحت حمایت که؟ آیا فقط آب بود؟ آب­های ژرف و نفوذ ناپذیر..”[۳]
سرودهای دیگری در رگ­وده موجود است که جهان را حاصل قربانی (پوروشه)[۴] می‌دانند که این قربانی هزاران سر‌، چشم و پا دارد و همو است که ویراج[۵] را بوجود آورده است.[۶] اوپه­نیشدها[۷] نیز منشأ آفرینش را گاه خدایان یا علت‌های اولیه نام می‌برند و معتقدند هریک از آنها در جایگاه خود نقشی را ایفا می‌کنند و گاهی این خدایان جنبه‌ی علیت و وجود بخشی نسبت به هم دارند.[۸]
از آنجا که موضوع اصلی بحث ما بر متن شوتاشوتره اوپه‌نیشد است و اینکه این اوپه­نیشد از اندیشه­ها و آموزه­های مختلف ادوار هند بحث کرده و همچنین بر این اساس که هسته­ی متن‌های اوپه­نیشدی در مکتب ودانته[۹] است‌، لذا آفرینش و همچنین انسان و ابعاد وجودی او را، از نظر این مکتب بررسی خواهیم نمود.
این مکتب‌، آفرینش جهان را از هیچ و خلأ نمی­داند بلکه آفرینش را ظهور خود علت، به صورت معلول می‌داند یعنی تنها علت است که واقعیت دارد و معلولات، مظاهر توهمی و بی‌بود هستند‌، یا به عبارت دیگر معلول که غیر واقعی است بر اثر جهل جهانی به علتی که واقعی است اضافه گردیده است.
شنکره[۱۰] در تفسیر برهمه سوتره[۱۱] می‌گوید: برهمن[۱۲] که آگاهی محض و منزه از صفاتی چون صوت و‌ غیره است چگونه می ­تواند علت معلولی که عکس آن است و بی‌شعور و ناپاک و دارای صفاتی چون صوت و‌ غیره است‌، بشود؟[۱۳]
اینک باید مشاهده کرد که چه انگیزه‌ای موجب آفرینش می­ شود. بدیهی است که برهمن، خلقت عالم را برای سود شخصی خود نیافریده است چرا که او قائم به خود است و همچنین نباید تصور کرد که برهمن، جهانی را به قصد خدمت به خلق پرورانده باشد‌، زیرا نمی‌توان فرض کرد که وجودی با کمال برهمن، خلقتی این چنین ناپایدار و سست، بنیان کرده باشد. خلقت و پیدایش عالم نوعی ذوق هنری (رسه)[۱۴] است ذوقی که موقوف بر نوعی تفریح و لعبی عبث یعنی لی‌لا[۱۵] است‌. این آفرینش در حکم نوعی فعالیت هنری است، فعالیتی که منجر به ایجاد یک شاهکار هنری گردیده و هدفی جز ارضای حس زیبایی‌طلبی و جمال‌جویی ندارد.[۱۶]
با توجه به این دیدگاه‌، برهمن از لحاظ نیروی مایا[۱۷]‌، علت فاعلی است. مایا مفهومی است که برای درک اوپه‌نیشدها و تفکرات هندو‌، فهم آن ضروری است چراکه از دیدگاه برخی متفکران یک جزءاصلی آفرینش‌، مایا می‌باشد. شنکره که مؤسس ادویته‌ودانته[۱۸] و فلسفه غیرثنوی است‌، دنیا را مایا دانسته که از جهل (اویدیه)[۱۹] ناشی می­ شود که فراگیرنده‌ی جهل است. او معتقد است که این جان‌ها‌، هستی‌های یک حقیقت واحدند و فقط یک موجود بزرگ وجود دارد که فرزانگان آن را برهمن می‌نامند که در اشکال متعدد هستی متجلی شده است. این موجود بزرگ یک هوشیاری مطلق است‌، ماهیت‌های بسیاری دارد که همان خود یا آتمن موجودات است.
او همه‌ی روابط دیگر را وهم و خیال می‌داند‌.[۲۰] مایا از لحاظ لغوی از ریشه­ ما Ma گرفته شده است که مترادف با من[۲۱] و متی[۲۲] است. اندیشمندانی مانند بوتلینگ[۲۳] و روت[۲۴] و مونیر ویلیامز[۲۵]معانی متفاوتی از این واژه بیان نموده‌اند‌، همانند هنر، خرد و نیروی ماوراءالطبیعه و فوق­العاده که البته این معانی در متون زبان‌های اولیه به این معنا به کار برده می‌شده است. اما در رگ­وده این کلمه را مترادف یا به معنی فریب‌، غیر‌ واقعی‌، حیله‌، حقه‌، جادوگری و جادو دانسته‌اند.[۲۶]

برهمن توسط مایا جهان را به وجود می‌آورد و کثرات توسط مایا جلوه‌گر می‌شوند. زمانیکه برهمن در ضمیر ارواح ظهور پیدا می‌کند نور او از خلال مایا به انوار رنگارنگ تجزیه می‌شوند و این مایاست که تعداد زیادی جیوه به وجود می‌آورد. در اصل مایا را می‌توان اتحاد روح و ماده­ی قدیم دانست‌، بنابراین مایا مانند منشور رفتار می‌کند، و این جادوی کیهانی است که باعث بوجود آمدن کثرات می‌شود و به همین علت است که آن را نیروی تکوینی می‌دانند که خالق یعنی برهمن توسط آن جهان را بوجود می‌آورد. متفکران این آئین برای تبیین برهمن از مثال منشور بهره می‌­گیرند. آنها بیان می‌کنند اگر برهمن نور سفید باشد، جهان به صورت طیف‌های رنگی است که از مایا یعنی همان منشور است و چیزی که باعث این امر می‌شود متصاعد می‌گردد‌. [۲۷]
شنکره معتقد است در خداوند (برهمن) واقعاً هیچگونه دگرگونی به وجود نیامده است‌، بلکه این دگرگونی ظاهر و نمودی بیش نیست به جز خدا هیچ چیز واقعیت ندارد.[۲۸] او مایا را نیروی خلاقه‌ی برهمن در مفهوم توهم و غیر ‌واقعی می‌داند.
پس از بیان آفرینش جهان، بحث پیدایش موجودات و آفرینش انسان پیش می‌آید. از نظر اوپه­­نیشدها، انسان دارای دو بعد مادی و غیر مادی یعنی جسم و روح است. انسان را متشکل از جیوآتمن[۲۹] ( خودفردی) و پرم­آتمن[۳۰] (خود کلی و کیهانی) می‌دانند. پرم­آتمن تماشگر اعمال است و آن یک‌، از نتیجه‌ی اعمال لذت می‌برد و می‌توان گفت آن دو حکم سایه روشن را برای یکدیگر دارند.[۳۱]
برای روشن‌تر شدن موضوع می‌توان اینگونه بیان کرد که از یک نظر انسان در آئین هندو دارای سه جنبه می‌باشد که عبارت اند از‌: آتمن[۳۲]‌، جیوه[۳۳]‌، شریره[۳۴] و او برای رسیدن به هدف نهایی‌اش که همان مکشه[۳۵] است باید جیوه را آزاد کرده و پس از رهایی شریره‌، آتمن را با برهمن یکی کند.
مکشه معانی مختلفی دارد از جمله ابدیت، رستگاری‌، آزادی‌، رهایی‌، درک نفس‌، درک خدا و درک معنوی‌. در بین متفکران هندو اختلافات زیادی در مورد ماهیت رهایی وجود دارد. ادویته ودانته آن را یک حالت سعادت یقینی می‌داند‌، برخی نیز آن را رهایی از رنج و درد دانسته و برخی دیگر‌، مکشه را ممزوج شدن با برهمن می‌داند. اگر چه توافقی وجود دارد که مکشه، حالتی است که پس از مرگ مشخص و مطرح می­ شود اما شخص می‌تواند در حالتی که زنده است به مکشه دست بیابد، که به آن جیون­موکتی[۳۶] می‌گویند‌. برای رسیدن به مکشه، راه‌های گوناگونی وجود دارد که اکثراً معتبرند‌، شخص باید بهترین راه را برگزیند.[۳۷] در هر صورت آنها معتقدند که انسان رابطه‌ی مستقیم و تنگاتنگی با خدای خود دارد که نحوه‌ی این ارتباط در رسیدن به هدف او مؤثراست‌.
مسئله‌ی قابل بیان در این نگارش را می­توان اینگونه نیز بیان نمود که در هر آئینی سه بعد مورد توجه است‌، انسان‌، خدا و جهان‌، این سه مانند اضلاع یک مثلث تشکیل دهنده افکار و عقاید آن آئین محسوب می شوند. کمتر نظام فکری و فلسفی را می­توان یافت که در مورد این ابعاد بحث نکرده باشند. شاید به جرأت بتوان گفت که شالوده­ی بسیاری از مکاتب نیز یکی از این ابعاد و یا هر سه و ارتباطشان با هم می­باشد.
آئین هندو نیز مانند دیگر ادیان به این سه بعد توجه نموده و آتمن و برهمن در تمامی متون هندی کنار هم به کار برده شده ­اند. این آئین برای روح کلی (آتمن) مقام والائی قائل است و معتقد است که در کمال خود با برهمن یکی می­ شود. انسان در این آئین‌، همانطور که گفته شد دارای سه جنبه می­باشد که عبارتند از: آتمن‌، جیوه و شریره، که او برای رسیدن به هدف نهایی­اش یعنی مکشه باید جیوه را آزاد کرده و پس از رهائی شریره‌، آتمن را با برهمن یکی کند.
مسئله‌ی اساسی، رابطه­ جیوه و آتمن می­باشد. اوپه­نیشدها شامل نشانه­ هایی هستند که بین روح فردی (جیوه) و روح کلی (آتمن) تمایز قائل شده ­اند و معتقدند که تنها آتمن می ­تواند با روح حقیقی هستی (برهمن) یکی شود. موضوع اصلی بحث در این پژوهش بر متن شوتاشوتره اوپه­نیشد است، چرا که این اوپه­نیشد علاوه بر اینکه از اندیشه­ها و آموزه‌های مختلف ادوار هند بحث کرده، معتقد است که آتمن جنبه­ بیرونی برهمن و به معنای خود حقیقی است. دانشمندان هندی معتقدند جیوه، مسئول رنج و لذتی است که از کرمه ناشی می شود. آنها آتمن را به علت تعینات جسمی‌، جیوه می­دانند و از این جهت می­توان آن دو را یکی دانست. از نظر اوپه­نیشدها انسان که حامل این دو روح می­باشد‌، موجودی است دوبعدی که یک بعد آن مادی و دیگری غیر مادی است و همچنین جیوه، محصول جهل (اویدیه) است که با شریره قابل رؤیت می­باشد.
شریره نیز بدن مادی و ضخیمی است که قابل مشاهده است. روح در جنبه­ های فردی و جمعی که دارای جسم است حالات و اوضاع مختلفی را دارا می­باشد که هر کدام بر طبق ضخامتشان‌، کرنه[۳۸]‌، سوکشمه[۳۹] و استهوله[۴۰] شریره نامیده می­شوند. شوتاشوتره‌، آتمن را روحی می­داند که در جسم جای گرفته و علت اسارت روح را در بدن، اویدیه می­داند و همچنین معتقد است که کرمه، نتیجه­ جهان اخلاقی است که تجربیات جیوه از درد و لذت، توسط کیفیات کرمه در زندگی­های پیشین و همچنین کنترل این اعمال در آینده معین می­ شود. با اینکه کرمه‌، خیلی مبهم نیست اما در زندگی­های بعدی شخص تأثیر می­گذارد.
مسئله‌ی اساسی این است که جهان تجربی انسان از ارواح فردی­ای تشکیل شده که همه نسبت به هم روابط علی دارند که این امور واقعی نیستند بلکه واقعیت یکی است و غیر قابل تغییر و کاملا درونی می­باشد که همان برهمن است. ذات انسان توسط عناصر سمساره­ای جسم و آگاهی فردی و جیوه از بین نمی­رود. این مسأله و رابطه­ دو مقوله­ی مهم، جیوه و آتمن در اوپه­نیشدها، قابل بررسی است. لذا در این پژوهش یکی از مهم­ترین اوپه­نیشدهای کهن یعنی شوتاشوتره مورد بررسی قرار می­گیرد.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

پیشینه­ی پژوهش

مسئله‌ی آتمن و برهمن و همچنین جیوه همانطور که مشخص است از مسائل بنیادی آئین هندو و اصل و اساس اوپه­نیشدها می­باشد به همین علت اکثر افرادی که در مورد این آئین به بحث و بررسی می­پردازند در مورد این مفاهیم مطالبی نگاشته­اند. مفسران بزرگ هندو نیز در تفسیر خود بر متون اصلی، انسان را مورد اهمیت قرار داده و ابعاد وجودی وی را تحت مفاهیم پرکاربرد در متون اصلی تفسیر نموده اند.
RadhaKrishnan در کتاب The principle Upanishads وهمچنین در کتاب Indian philosophy خود در مورد فلسفه آیین هندو همچنین فلسفه­ی اوپه­نیشد­ها که از مهم­ترین متون هند می­باشند به بررسی این مفاهیم پرداخته و همچنین Sharma, Chandradhar در کتاب The Advaita Tradition In Indian Philosophy و Deussen, Paul شرق شناس مشهور در تفسیر خود بر اوپه­نیشدها در کتاب The philosophy of Upanishads مفهوم آتمن و برهمن و جیوه را به طور کلی بیان نموده و همچنین نویسندگانی مانند Gregory O’dell در کتاب Jiva: A Story of Soul and a Way to See It و Olivelle Patrick در متن The early Upanishads به این مفاهیم پرداخته­اند. اما در اندک متونی تلویحا به تبیین رابطه­ روح فردی و کلی پرداخته شده است.

اهمیت و ضرورت پژوهش

در تحلیل و بررسی از آموزه­های یک دین‌، تنها نمی­توان به شنیده­ها و همچنین دیدن آداب و رسوم و مناسک پیروان آن دین بسنده نمود. زمانی یک شخص می ­تواند ادعا کند که شناختی در مورد یک دین دارد که حداقل برخی از متون آن دین را مطالعه نموده باشد.
بنابراین در اهمیت این تحقیق می­توان گفت، که برای بررسی و تحلیل در مورد آموزه­های این دین‌، لازم است که متون، مورد بررسی قرار گیرند و از آنجا که اوپه‌نیشدها منبع اصلی و بنیادی آئین هندو محسوب می­شوند، لذا بررسی دو آموزه­ی اصلی یعنی آتمن و جیوه در یکی از اوپه­نیشدهای کهن از اهمیت بالایی برخوردار است و از آنجا که موضوعات اکثر اوپه­نیشدهای متقدم مشترکند با بررسی یکی از آنها شاید بتوان از برخی آموزه­ها و ارتباطات آنها با هم رمزگشایی نمود تا محققین بتوانند از آن استفاده نموده و آن را به دیگران انتقال دهند.
شوتاشوتره اوپه­نیشد یکی از خاص­ترین اوپه­نیشدها به لحاظ محتوا و شکل می‌باشد. این اوپه‌نیشد در مورد اندیشه‌ها و ادوار مختلف هندو بحث نموده است، لذا از این جهت می­توان آن را اساس و بنیاد مرکزی مفاهیم مکاتب مهم هندوئی دانست. در این اوپه­نیشد از برهمن و مکتب یوگه[۴۱]، شیوه[۴۲] و آداب آنها و همچنین درباره معرفت و جهل و راه­های رهایی از جهل، سخن گفته شده است که این مسائل از مفاهیم مهم آئین هندو محسوب می­شوند و همین امر دلیلی بر اهمیت این اوپه­نیشد می­باشد.

 

پرسش­های تحقیق

پرسش اصلی
رابطه­ جیوه با آتمن در متون اوپه­نیشدی علی الخصوص شوتا‌‌شوتره چگونه است؟
پرسش ­های فرعی
به دنبال پاسخ به سؤال اصلی به سؤالات دیگری از این قبیل نیز پاسخ خواهیم داد:

 

 

ابعاد سه­گانه­ی انسان (شریره‌، جیوه‌، آتمن) چگونه در اوپه­نیشدها تبیین شده است؟

منظور از رابطه­ ابعاد سه­گانه­ی انسان با یکدیگر چیست؟

کرمه چه تأثیری در جیوه و آتمن دارد؟

تپسه (ریاضت) چه تأثیری در جیوه و آتمن دارد؟

روش تحقیق

این پژوهش با بهره گرفتن از روش توصیفی- تحلیلی به تحلیل داده‌‌ها می‌پردازد.
داده ­ها به شیوه کتابخانه­ای جمع­آوری شده ­اند که مراحل جمع­آوری آن به شرح زیر است:

 

 

مطالعه­ مقدماتی‌: بر اساس طرح از پیش تعیین شده منابع مختلف مطالعه شدند.

ترجمه­‌: منابع و متون لاتین ترجمه شدند.

فیش­برداری‌: یادداشت­برداری از منابع دست اول و معتبر صورت گرفته است و در عین حال تحقیقات مشابه و مرتبط با سؤالات تحقیق نیز بررسی شده است.

تنظیم و دسته­بندی فیش­ها: فیش­ها بر اساس فصل­ها و بخش­ها مرتب شدند.

تحلیل‌: در نهایت داده ­های بدست آمده بر اساس مبانی جمع­آوری شدند.

این پژوهش ابتدا با به کارگیری روش توصیفی به تبیین و توصیف مفاهیم کلیدی جیوه و آتمن پرداخته و در مراحل بعدی با تبیین مفاهیمی همچون برهمن، کرمه، سمساره، تناسخ و تپسه و همچنین بر اساس تحلیل داده ­ها به استخراج مطالب اقدام نموده است.

 

مفهوم شناسی

برای روشن­تر شدن موضوع به تعریف مفهومی واژه­ های اساسی می­پردازیم.

 

آتمن

آتمن از جمله مفاهیم کلیدی اوپه­نیشد‌ها و یا به عبارتی متون هندو می‌باشد. دو واژه‌ی آتمن و برهمن تقریباً در تمامی متون در کنار هم به کار برده شده‌اند. این دو برای فهم آئین هندو از اهمیت بسیاری برخوردارند چرا که مبنای فلسفه‌ این آئین، بر این دو واژه استوار است لذا به همین منظور به مفهوم این واژه اشاره خواهد شد.
آتمن از ریشه‌ی ات At( جنبش) یا ریشه‌یAn( نفس) ترکیب شده است.[۴۳] برخی دیگر آن را مشتق از واژه­ی At به معنای حرکت کردن‌، Amبه معنای من، Va به معنای وزیدن و Anبه معنای نفس کشیدن دانسته‌اند که موجب حرکت و حیات موجودات زنده از جمله انسان می‌شود.[۴۴]

شاید بتوان آتمن را اولین واژه‌ای دانست که با برهمن برابری می­ کند، زیرا آن روح است و در همه چیز جاری و ساری است. برای شناخت موجودات و جهان آفرینش باید آتمن را شناخت چرا که او روح نامیرای همه‌ی موجودات است که حتی مرگ هم نمی‌تواند به آن آسیبی برساند. برای آتمن مفاهیم متعددی وجود دارد که می‌توان آن را برابر با واژه‌ی روح دانست.

 

جیوه

بحث جیوه در ادیان هندی به عنوان یک اصل مطرح شده است. آئین جینه، جیوه را به عنوان یک عنصر زنده می­شناسد. آنها همه­ی جهان را پر از ارواحی می­دانند که ازلی و نامیرا هستند که هیچگاه از میان نمی­روند. جیوه­هایی که در گردونه­ی زاد و مرگ گرفتار شده ­اند ارواح تجسم یافته در اشکال زندگی می­باشند اما آنها معتقدند که مکته[۴۵]ها، ارواح روشنی­یافته می­باشند. جینه معتقد است، جهان از دو مفهوم زنده و غیر زنده یعنی جیوه و اجیوه[۴۶] تشکیل شده است.[۴۷]
در آئین هندو، روح فردی و روح کلی وجود دارد که تفاوتی با هم ندارند و در همه چیز، تنها یک روح، جاری و ساری است که بستگی به اعمال و رفتار آن در زندگی پیشین دارد. اما مشخص می­ شود که در آئین جینه با توجه به مباحث فوق، ارواح فردی بی­شماری که جدا از هم می­باشند، وجود دارد که تا پس از مرگ نیز باقی می­مانند. یعنی در این آئین، جیوه کمال محض و دارای سعادت، علم و خوشی مطلق تصور می‌شود.
آتمن به علت تعینات جسمی به صورت جیوه ظاهر می‌شود‌، لذا می‌توان آن دو را نیز یکی دانست. جیوه از ریشه‌ی جیو به معنای زندگی کردن است، یعنی روحی که در بدن زندگی می‌کند و فناپذیر است و این نفسی که جسم را در بر گرفته با بدن و ذهن یکی شده است و آن را با نفس یکی می‌دانند و باعث تصور ثنویت و علیت و گرفتاری در چرخه‌ی زاد و مرگ می‌­شود. از دیدگاه فلسفی‌، این برهمن است که خودش را به صورت خودهای فردی آشکار می‌سازد.[۴۸]
دانشمندان بسیاری از قبیل رادها کریشنان[۴۹] و مهادوایو[۵۰]‌، جیوه و جیوآتمن را به عنوان روح ترجمه کرده ­اند. البته واژه‌ی روح تنها برای نشان دادن این اندیشه به کار نمی‌رود، بلکه آن را برای واژه‌هایی مانند خود و خود متعالی‌تر و همچنین خود دست نیافتنی‌، روان‌، ذهن‌، نفس و من هم استفاده می‌کرده‌اند.[۵۱]

 

شرکت در باز گرداندن و مساعدت پناهندگان و آوارگان

بازسازی و احیای اقتصادی در منطقه درگیر
عکس مرتبط با اقتصاد

 

نظارت بر حقوق بشر و حمایت از اقلیت های قومی در منطقه مناقشه[۲۴۴]

هرچند هدف توافق نامه جلوگیری از هرگونه درگیری احتمالی نیروی نظامی روسیه در این درگیری بود (ماده ۲)، مدودف[۲۴۵]، رئیس جمهور روسیه، آن را به عنوان سندی حقوقی برای درگیری های نظامیان روسیه در منطقه و ورود آنان در ۸ آگوست ۲۰۰۸ به گرجستان مورد استناد قرار دارد.[۲۴۶] به نظر می رسد این استدلال اغراق آمیز و تفسیرموسعی از توافقنامه باشد، چرا که توافقنامه مذکور امکان تقویت یکجانبه فوری و ضروری نیرو های حافظ صلح را پیش بینی نکرده و از طرف دیگر اجازه استفاده از واحد های نظامی را با هدف حفظ صلح در اوسیتای جنوبی نمی دهد. هرچند نیرو های حافظ صلح در اوسیتای جنوبی برای اقدامات خود با سازمان
کشور های مستقل مشترک المنافع (CIS)[247] هماهنگ بودند، اما هیچگونه حکمی از سوی سازمان مذکور این قدرت را به روسیه نداده که در سرزمین و قلمرو خارجی دست به اعمال زور نظامی بزند. به علاوه، از زمان خروج گرجستان از این سازمان در ۱۳ آگوست ۲۰۰۸، و هنگامی که به موجب توافقات شکل گرفته در آن زمان در راستای سازمان مزبور، تعهدات چند جانبه خود را اعلام نمود، در خواست مداوم روسیه از سازمان CIS در خصوص تصمیم گیری و حل اختلافات در اوسیتای جنوبی، بد گمانی هایی را آشکار ساخته و به نظر میرسد وضعیت نیرو های حافظ صلح می بایست بازنگری شود.[۲۴۸]
از طرفی چنین به نظر می رسد که اخراج نیرو های حافظ صلح گرجی از قلمرو اوسیتای جنوبی و محرومیت گرجستان (که بموجب توافقنامه می بایست ۵۰۰ نیروی حافظ صلح را در منطقه داشته باشد) از اقدام در حل و فصل مناقشه ، نقض دیگر توافقنامه سوچی باشد. در عین حال استفاده از نیرو های نظامی روس در اوسیتای جنوبی مخالف قوانین نظامی داخلی روسیه است چرا که رئیس جمهور این کشور استفاده از نظامیان در خارج از کشور را به مجلس اعلام ننمود و اجرای عملیات از سوی مجلس تصویب نگردید، در حالی که این امر به موجب قانون اساسی و دیگر قوانین فدرال الزامی است. هر چند در این زمینه اظهار نظر رسمی ابراز نشد، اما سخنگوی شورای فدرال روسیه اعلام داشت که قطعنامه شماره ۲۱۹ مورخ جولای ۲۰۰۶ که به رئیس جمهور این اجازه را می دهد که در هر زمانی برای مقابله با تروریسم از نیروی نظامی در خارج از کشور استفاده کند، در چنین شرایطی قابل اعمال نمی باشد، چرا که عملیات نظامی در اوسیتای جنوبی با هدف مبارزه با تروریسم بین المللی صورت نپذیرفته است[۲۴۹]. بلا تکلیفی حقوقی در ارتباط با نقض شرایط عملیات حفظ صلح و نبود یک قطعنامه پارلمانی در روابط ناشی از جنگ به معنی واقعی کلمه، ابهامات دیگری را نیز به همراه داشت که از جمله آن ها وضعیت اسرای جنگی، یا استفاده از سربازان وظیفه در عملیات جنگی خارج از کشور (که توسط قانون روسیه ممنوع شده)، و اجبار افراد مشمول و آماده به خدمت به انعقاد و انجام قرارداد های خدمت نظامی می باشد.

 

 

 

گفتار دوم- حمله نظامی روسیه به گرجستان

آنچه در این پایان نامه مورد نظر و کانون توجه ماست، حمله روسیه به گرجستان و تحلیل آن از نقطه نظر حقوق توسل به زور می باشد. هرچند در ابتدای بحران آگوست ۲۰۰۸ گرجستان بود که اوسیتای جنوبی را هدف گلوله قرار داد، و البته قابل تأمل خواهد بود، لکن آنچه بر پیچیدگی و حساسیت این درگیری می افزاید وارد شدن روسیه بدان در حمایت از اوسیتایی است. اما با عنایت به آنچه تا کنون باز گو شد، نخست می بایست عوامل وقوع این حمله و پیشینه ای که دو طرف را به میدان نبرد کشانده از نظر گذراند.

 

مبحث اول- پیشینه مناقشه

همانگونه که در بخش های گذشته نیز ذکر گردید، قفقاز (بویژه قفقاز جنوبی)، منطقه ای بسیار مهم و استراتژیک به شمار می رود که نه تنها در دوران جنگ سرد محل تلاقی شرق و غرب در چارچوب ناتو و پیمان ورشو بود، بلکه پس از آن نیز به دلایل سیاسی و اقتصادی مورد توجه غرب و شرق بوده[۲۵۰] و به همان میزان که روسیه سعی در حفظ حوزه نفوذی خود دارد، غرب نیز با نزدیک شدن به جمهوری های تازه استقلال یافته تلاش می کند هرچه بیشتر در این منطقه داخل شود که با اقدام به عضویت در آوردن کشور های این منطقه به سازمان هایی همچون ناتو، در این خصوص به موفقیت هایی نیز دست پیدا کرده است.[۲۵۱]
در حقیقت زمانی که در این یارکشی برای نیل به قدرت بیشتر، غرب (و بویژه آمریکا به عنوان رقیب قدیمی روسیه) به سراغ جمهوری های منفک شده از شوروی سابق، همچون گرجستان می رود، روسیه نیز برای حفظ حیاط خلوت های خود چاره ای جز حمایت از جمهوری های خود مختار موجود درون ساختار سیاسی این کشورها ندارد. فلذا با بهره گرفتن از تمایلات و همخوانی های نژادی و مذهبی، آغوشی باز برای اقوام اوستها و آبخاز ها باز می کند. روسیه به خوبی می داند که بانگ های جدایی‌طلبی گاه و بی گاه، به حد کافی دولت مرکزی را به خود مشغول ساخته و تضعیف می کند، تا جایی که مجالی برای پیشبرد اهداف غرب و نفوذ سیاست های غرب گرایانه تا پشت درهای روسیه باقی نمی ماند.
از نقطه نظر سیاسی می توان چنین گفت که روسیه و گرجستان به منظور اثبات خود در منطقه هر کدام به نوعی به چنین درگیری نیاز داشتند. گرجستان از این جهت که روند عضویت خود در ناتو را تسریع کند و حمایت های غربی ها و جامعه بین الملل را به سمت خود جلب نماید، و از سوی دیگر در عرصه داخلی برای آنکه افکار عمومی اقوام مختلف در گرجستان را انسجام بخشد، دست به این اقدام زد و در مقابل روسیه نیز که پس از فرو پاشی شوروی و پایان یافتن جنگ سرد از سوی غرب بسیار تحقیر شده و به دنبال مجالی برای به نمایش در آوردن توان نظامی خود به ویژه در حوزه منافع حیاتی خود در قفقاز بود با این حمله سعی در حل بسیاری از مسایل موجود میان خود و غرب داشت. در این میان، جدایی طلبان آبخازیا و بویژه اوسیتای جنوبی بهانه این نبرد کوتاه اما سنگین به شمار می روند که از مدتها قبل در پی استقلال و جدایی از دولت گرجستان بودند.
ریشه بحران جدایی خواهی در گرجستان را باید در ناهمخوانی مرزهای سیاسی با مرز های قومی، نژادی و مذهبی دانست که در دوران حاکمیت شوروی سابق بویژه در زمان استالین پدید آمد. از همان زمان، جدا نمودن اقوام در دو سوی قفقاز شمالی و جنوبی از یکدیگر، بسیاری از آن ها را به اقلیت ها و نیرو های مخالف دولت مرکزی خود تبدیل نمود.
پیتر هاگت معتقد است:”یکی از مشکلات در مورد اقلیت ها، وجود یک اقلیت منسجم در داخل یک کشور فرضی است. ادعای این اقلیت منسجم برای جدا شدن و به استقلال رسیدن موجب پیدایش نهضت جدایی طلبی در داخل کشور فرض می شود. البته تا زمانی که تمایلات جدایی طلبانه به داخل کشور محدود باشد، در واقع شاید مشکلی ایجاد نشود، اما اگر این حرکت جدایی طلبی از پشتیبانی نیروی خارجی برخوردار باشد، آنگاه تبدیل به یک مسئله ژئوپلتیک و مشکل آفرین می شود.”[۲۵۲]
“انقلاب رز” گرجستان، نقطه عطفی برای وقوع بحران این کشور و چه بسا تاریخ تحولات گرجستان به شمار می رود. مقدمات این انقلاب مربوط به انتخابات پارلمان گرجستان مورخ ۲ نوامبر ۲۰۰۳ می باشد. نتایج اولیه این انتخابات مورد اعتراض مخالفان قرار گرفت و دولت متهم به تقلب گشت. بر همین اساس مخالفان از شواردنادزه خواستند تا از ریاست جمهوری کناره گیری کند. با حمله مخالفان به پارلمان در روز افتتاح مجلس جدید، در زمان سخنرانی شواردنادزه، و مجبور ساختن او به ترک مجلس، وی چاره ای جز استعفا ندید و موقتاً زمام امور را به خانم نینو بورجانادزه، رئیس پارلمان قبلی (و یکی از سه رهبر انقلاب رز، در کنار ساآکشویلی و بورجانادزه) داد. به دنبال این استعفا و به ثمر رسیدن انقلاب رز یا مخملی، نهایتاً مخائیل ساآکشویلی[۲۵۳] (وزیر دادگستری دوران شواردنازه) بر مسند ریاست جمهوری گرجستان نشست.[۲۵۴]
به دنبال بروز بحران داخلی در گرجستان بعد از استعفای شواردنازه، رهبران آجاریا و اوستیای جنوبی از روسیه دیدار و با وزیر خارجه روسیه ملاقات نمودند. رهبر استان جدایی طلب اوستیای جنوبی در این نشست اعلام داشت که موضوع پیوستن این منطقه به روسیه را در دست بررسی دارد.[۲۵۵]
ساآکشویلی در پاسخ به این گونه حرکات جدایی طلبانه، اعاده و احیای تمامیت ارضی گرجستان و همچنین مبارزه با فشار مالی کشور را به عنوان مهمترین اولویت های سیاسی داخلی اش در دستور کار خود قرار داد و چنین وعده داد که طی ۵ سال دوران ریاست جمهوری خود کشور را متحد و تمامیت ارضی آن را اعاده خواهد کرد. وی به منظور جلب حمایت مردم خصوصاً گرجی هایی که خواهان یکپارچگی بودند، اعطای گذرنامه روسی به شهروندان مناطق جدایی طلب را اهانتی آشکار به کشورش ارزیابی نمود.[۲۵۶]
رئیس جمهور جوان گرجستان در راستای نیل به اهداف و شعارهای خود، ابتدا به بحران آجاریا پرداخت. وی در بدو امر خواستار استعفای اصلان آباشیدزه،رهبر آجاریا شد . اما پس از گذشت چندین ماه
با توجه به عدم توفیق در این امر و شدت گرفتن مجادلات لفظی ، سرانجام با بهره گرفتن از موقعیت جغرافیای آجاریا (که در ساحل دریای سیاه واقع شده است) ، با برگزاری مانور نظامی در بندر باتومی[۲۵۷] (واقع در آجاریا) و همچنین بندر استراتژیک پوتی[۲۵۸] (در آبخازیا) به خواسته خود جامعه عمل بپوشاند. به عبارتی ساآکشویلی توانست به صورت مسالمت آمیز، در یک فرایند بدون خونریزی و با هدایت افکار عمومی و به کارگیری اهرم های روانی، تبلیغی و سیاسی و از همه مهمتر برگزاری مانور نظامی در باتومی و بندر پوتی به حکومت اصلان آباشیدزه، رهبر جمهور خود مختار آجاریا خاتمه دهد و حاکمیت دولت مرکزی گرجستان را بر این منطقه تثبیت نماید. این موفقیت که وعده های ساآکشویلی بعد از انقلاب رز را به صورت عینی و ملموس برای مردم گرجستان پس از ۱۳ سال تحقق بخشید به “انقلاب رز دوم” یا “انقلاب کوچک رز” تعبیر گردید و موجب تحکیم موقعیت سیاسی ساآکشویلی در عرصه داخلی و مقدمه ای برای حل بحران جدایی طلبی در دو منطقه اوستیای جنوبی و آبخازیا گردید و پیشاپیش به آن انقلاب رز سوم و چهارم اطلاق گردید[۲۵۹] هر چند این خوش بینی دیری نپایید و آنچه در ۸ آگوست ۲۰۰۸ رخ داد، این دو منطقه را تا حدی از دولت مرکزی جدا نمود که در حال حاضر ادعای استقلال و جدایی کامل از گرجستان را دارند.
شاید بتوان یکی از عوامل مهم توفیق سااکشویلی در فرو نشاندن بحران آجاریا را ، دوری این منطقه نسبت به روسیه دانست. چه آنکه اوستیای جنوبی و آبخازیا هم مرز با روسیه بوده و لذا نیرو های نظامی روس (همانگونه که در آگوست ۲۰۰۸ اتفاق افتاد)، با استعانت از همراهی مردمان این دو منطقه در مرز های مذکور، به راحتی وارد خاک گرجستان شده و به تقابل با دولت مرکزی در حمایت از جدایی طلبان بپردازند. لکن آجاریا درست در نقطه مقابل و در منتها الیه جنوب غربی گرجستان واقع شده، جایی که دولت مرکزی می تواند از دریا و خشکی آن را تحت فشار قرار دهد.
از طرفی در آن برهۀ زمانی که دولت مرکزی توانست بر بحران آجاریا فائق آمد، همچنان از
حمایت های روسیه متمتع بود.[۲۶۰] در هر صورت، سااکشویلی، حقوقدان جوانی است که تحصیلات خود را در آمریکا به پایان رسانده و همواره حمایت های این کشور از انقلاب رنگین او، بهره برده است. سیاست وی برای سامان دادن به اوضاع اقتصادی و تقویت دولت مرکزی و نیز سرکوب جنبش های جدایی طلبانه، نزدیکی بیش از پیش به غرب و تکیه بر حمایت های امریکا بود. گرجستان در این زمان به این باور رسید که اعتماد به روسیه کمکی به بهبود اوضاع آن نخواهد کرد. همین تفکرات گرجستان را در تلاش برای عضویت در اتحادیه اروپا و ناتو مصمم تر می کرد. به عبارتی می توان گفت در میان کشور های منطقه قفقاز، گرجستان تند ترین رفتار های ضد روسی و بیشترین گرایش به ساختار های یورو – آتلانتیکی را از خود نشان داده است. در مقابل، این اقدامات گرجستان، جدایی طلبان و بیش از همه روسیه را نگران می ساخت.[۲۶۱]
در مقابل، روسیه از مدت ها قبل با اوستیای جنوبی روابط تنگاتنگی برقرار کرده و به بهانه های مختلف به حمایت از آن بر می خواست. تا جایی که تفلیس مدعی بود روس ها در اخلال درگیری های داخلی دولت مرکزی با جدایی طلبان، اوستیایی ها را به طرق مختلف حمایت نموده اند و اوستیای جنوبی بارها از یاری هم نژادی های خود در آن سوی مرز (اوستیای شمالی) متمتع شده است. در ژوئن ۱۹۹۲ نیز رئیس شورای عالی روسیه چنین ادعا نمود که کشتار شهروندان اوستیای جنوبی، روسیه را مجبور ساخت که به تقاضای اوستیای جنوبی مبنی بر الحاق به فدراسیون روسیه رسیدگی کند. این تمایل و نیز باور اوستیای جنوبی بر عدم رعایت و تامین حقوق بشر ایشان تحت قوانین تفلیس، در حقیقت فاکتور های زمینه سازی مرز ۱۵ سال پیش را شکل می دهند[۲۶۲] که رفته رفته اوستیای جنوبی را بیشتر به آغوش روسیه می کشاند و در مقابل شرایط را برای وقوع درگیری آماده تر می ساخت.
روسیه با بهره گرفتن از این شرایط روابطی بسیار نزدیک با اوستیای جنوبی برقرار نمود و در همین راستا به بسیاری از ساکنین اوستیای جنوبی گذرنامه روسی واگذار کرد. از نکات قابل تامل در این سطح روابط آنکه در انتخابات داخلی اوستیای جنوبی در سال ۲۰۰۱، ادوارد کوکیتی[۲۶۳] که شهروند و ساکن مسکو بود به عنوان رئیس جمهور اوستیای جنوبی انتخاب گردید.[۲۶۴] این اقدامات و نیز تقویت حضور نخبگان روسی در ادارات اوستیای جنوبی از نظر گرجستان به منزله تلاش هر چه بیشتر روسیه برای جذب و پیوست اوستیای جنوبی (و نیز آبخازیا) به خود محسوب می شد که اقدام رئیس جمهور روسیه در آوریل سال ۲۰۰۸ در ایجاد روابط رسمی و مستقیم با این دو منطقه، تأییدی بر مدعای گرجستان به شمار می رفت.[۲۶۵]
تمامی این اتفاقات و علی الخصوص وابستگی گرجستان به ناتو و امریکا به تشدید بحران در روابط روسیه و گرجستان کمک می کرد به طور مثال «در سال ۲۰۰۶، پس از اینکه تفلیس ۴ تن از ماموران اطلاعات نظامی روسیه را در خاک کشورش به جرم جاسوسی بازداشت نمود، مسکو نیز تمام مسیر های حمل و نقل هوایی، دریایی و زمینی خود با گرجستان و نیز جریان گاز به این کشور . . . مسدود کرده و نیروی نظامی مسلحی آماده به خدمت را ایجاد نمود.» در آن زمان چنین به نظر می رسید هم در طول مدتی که گویا جدایی طلبان اوستیای جنوبی و آبخازیا در انتظار بهانه و فرصتی برای نبرد بودند، روسیه و گرجستان خود را برای درگیری مسلحانه آماده کرده بودند.

 

 

پاسخ های استرس نتیجه مستقیم عامل محیطی تلقی نمی شوند، زیرا عوامل محیطی به خودی خود خنثی اند و نمی توانند واکنش های استرس را ایجاد کنند.استرس حاصل ارزیابی ، ادراک و تفسیر ارگانیسم از موقعیت ها و رویدادها ست خواسته هایی که برای شخص اهمیت زیادی ندارندبا احتمال کمتر ی استرس ایجاد می کنند و پیامد های جدی همچون فرسودگی نخواهند داشت . بر عکس خواسته هایی که به هر دلیل برای شخص خیلی مهم جلوه می کنند ، موجب بروز استرس می شوند. چگونگی تفکر وتفسیر فرد از رویدادهای محیطی در انتخاب سبک های مقابله ای در روبرو شدن با شرایط استرس زا نقش دارد.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۲-۲۰) تعریف تفکر سازنده

تفکر سازنده یک متغیر کنار آمدن گسترده با مولفه های خاص است(اپستاین، ۱۹۸۵)

 

۲-۲۱) نظریه ها

 

۲-۲۱-۱)نظریه اپستاین در رابطه با تفکر سازنده

نظریه اپستاین به مقدار زیادی شناختی است، اما با شیوه تفکر مردم خوگیری شده است و بیان می کند چون افراد به شیوه معینی درباره امور فکرمی کنند، دچار استرس می شوند. افراد با یادگیری اینکه می توانند به گونه ی متفاوتی فکر کنند استرس را نیز می توانند کنترل کنند.انطباق، زمانی، یکی از تعدیل کننده های اصلی استرس در نظر گرفته می شد. به رغم شواهد زیاد مبنی بر ارتباط راهبردهای انطباقی افراد با کاهش استرس،روان شناسان در شناسایی اصول جهانی انطباق یا راهبردهای انطباقی که زیربنای راهبردهای فردی گوناگون را تشکیل می دهد، با مشکل رو به رو هستند(فولکمن[۱۵۹]،لازاروس[۱۶۰]،۱۹۸۴).
براساس نظریه اسپتاین افرادی که در کنار آمدن با استرس موفق ترند معمولاً سازنده تر فکر می کنند و افرادی که تفکرشان تخریبی است دچار استرس می شوند.
نظریه اسپتاین حاصل کار وی در زمینه هوش عملی است. اسپتاین مانندپشینیان خود مشاهده کرد که هوش تحصیلی، سازگاری را پیش بینی نمی کند. هوش تحصیلی قادر به پیش بینی روانی، سلامت جسمی، روابط خانوادگی خوب، روابط اجتماعی خوب، روابط عاشقانه رضایت بخش یا موفقیت کاری نیست. بر طبق نظریه شناختی ـ تجربی[۱۶۱] اسپتاین، افراد سه نظام وابسته به هم دارند که به آنها کمک می کند تا با زندگی روزانه کنار بیایند. نظام عقلانی، که تقریباً برابر با هوش تحصیلی است؛ نظام تجربی و نظام ارتباطی. اسپتاین براین باود بود که نظام تجربی باعث سلامت روانی و جسمی و نیز روابط خوب و موفقیت کاری می شود و هوش تحصیلی که نمره های درسی را پیش بینی می کند به طور غیرمستقیم به موفقیت شغلی مربوط می شود .اما بسیاری از مردمی که در کارشان موفق هستند هوش تحصیلی بالایی ندارند. هوش تحصیلی پیش بینی نمی کند که فرد پول زیادی در می آورد یا در کارش موفق می شود.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
اپستاین و مایر برای آزمون این نظریه پرسشنامه ای به نام پرسشنامه تفکر سازنده[۱۶۲]برای اندازه گیری توانایی تجربی ابداع کردند. این پرسشنامه در مورد اینکه افراد به هنگام برخورد با مشکلات روزانه به طور سازنده فکر می کنند یا مخرب، شاخص فراهم می آورد. پرسشنامه شامل شش مقیاس انطباق هیجانی، انطباق رفتاری، تفکر طبقه بندی شده، تفکر خرافی، خوش بینی خام و تفکر منفی است. دو مقیاس اول ـ انطباق هیجانی و رفتاری ـ نه تنها بهترین شاخص برای انطباق هستند، بلکه با نظریه هیجان محور و مسئله محور لازاروس نیز همخوانی دارند.
چهار مقیاس باقی مانده ـ تفکر طبقه بندی شده، تفکر خرافی، خوش بینی خام و تفکر منفی ـ همه شاخص از تفکر غیرانطباقی هستند. یافته اصلی اپستاین آن است که برای عملکرد انطباقی باید دقیق فکر کرد. هیچ کدام از این چهار نوع تفکر، دید منطقی در مورد دنیا به ما ارائه نمی دهد.
تفکر طبقه بندی شده :
نوعی از تفکر سیاه و سفید است که خاص افراد خشک و بدون تحمل است در دنیای واقعی خیلی چیزها نه سیاه است نه سفید. توانایی تشخیص رنگ خاکستری دنیا بسیار مفید است.
تفکر خرافی:
تفکری غیرمنطقی است که در آن گفتن یا انجام دادن کارهای خاص باعث نتایج خاص می شود.
خوش بینی خام:
تفکر غیرمنطقی دیگری است که ریشه در این اندیشه دارد که تمام کارهایی که فرد انجام می دهد موفقیت آمیز خواهد بود.
تفکر منفی
گرایش به انتظار بدترین وضعیت است. برای بسیاری از مردم تفکر منفی به پیش گویی خودکام بخش بدل می شود.
تفاوت افراد با تفکر سازنده و افراد با تفکر مخرب
مطالعه مقیاس های تفکر سازنده شاخص هایی را در مورد تفاوت بین افراد با تفکر سازنده و افراد با تفکر مخرب نشان می دهد. تفاوت اصلی هنگام دریافت پیامدهای منفی رخ می دهد. هر دو گروه خواهان نتایج مثبت اند. اما افراد با تفکر مخرب، بعد از دریافت پیامد منفی، بیشتر گرایش به تعمیم دهی بیش از حد نسبت به خود دارند. عزت نفس آنها کاهش می یابد. احساس افسردگی و نسبت به عملکرد آتی خود احساس درماندگی می کنند.
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
ریشه های تفکر مخرب
اپستاین معتقد است که این امر ممکن است با طرحواره خویشتن در نظریه ضمنی خود، که فرد در کودکی می سازد، پیوند داشته باشد. مانند بسیاری از پیشینیان خود، اپستاین می گوید وقتی عشق به دلیل عملکرد ضعیف پس گرفته می شود یا وقتی عشق به عملکرد خوب مشروط می شود، فرد بخش از نظریه ضمنی خود را می سازد؛رسیدن به این عقیده که اشتباه کردن یا ضعیف عمل کردن منتج به باز پس گیری عشق می شود. از آنجایی که نبود عشق و محبت ممکن است یکی از عمیق ترین و مخرب ترین تجارب کودک باشد، اهمیت اشتباهات یا عملکردهای ضعیف، بیشتر از آنچه هست می شود. حتی اگر افراد بزرگسال به این نتیجه برسند که دارای واکنش های مناسب نیستند اغلب در یادگیری چگونگی پاسخ دهی مناسب، با مشکل روبه رو می شوند. اینکه چرا نمی توان این باور را فراموش و فکر منطقی تر را جایگزین آن کرد، هنوز معلوم نیست.گفته می شود که نظام تجربی با قواعد عقلی و منطقی سروکار ندارد وبرای اینکه تغییر یابد به چیزی بیش از معرفت نسبت به منبع مشکل نیاز دارد(اسپتاین و مایر، ۱۹۸۹).

 

۲-۲۱-۲) نظریه شاختر[۱۶۳] و سینگر[۱۶۴]

براساس این نظریه، توجه به دو چیز مهم است: هیجان و برانگیختگی همراه آن. وقتی با عدم اطمینان روبرو می شویم دچار ترس و اضطراب می شویم که به سطح بالای اپی نفرین مربوط است: وقتی به تطابق رفتاری می پردازیم؛هیجانمان از ترس و اضطراب به امید بدل می شود که به سطح بالای نوراپی نفرین ربط دارد. به بیان دیگر تغییر هیجانها ممکن است به تغییرات سطح اپی نفرین و نور اپی نفرین باشد. این بدین معنی نیست که تعبیر شناختی ما مهم نیست. در حقیقت به نظر می رسد که تعبیر شناختی ما در سطوح کتکولامین ها تغییر ایجادمی کند. در هر حال کتکولامین است که احساس تولید می کند.
خوش بینی در حکم سبک تفکری اکتسابی
خوش بینی نشان دهنده نگرش مثبت یا پیش آمادگی است برای اینکه چیزهای خوب رخ خواهند داد، در حالیکه امید به رفتار هدفمند مربوط می شود. معنی امید آن است که فرد با بهره گرفتن از مهارت ها یا توانایی های خود، یا شاید پافشاری، می تواند مسیر خود را در رسیدن به هدف پیدا کند. مفهوم سازه های خوش بینی و امید شامل تعاریفی است برحسب متغیرهای زیست شناختی، رویکردهای یادگیری پذیرفته شده سلیگمن و دیگران که در آن خوش بینی نتیجه سبک تبیینی خاص درنظر گرفته می شود،و رویکردهای شناختی تری که در آنها خوش بینی برحسب خودپنداره ای که مردم دارند تعریف شده است.
در تعریف خوش بینی تعریف شی یر و کاور بیشتر پذیرفته شده است. خوش بینی انتظاری تعمیم یافته برای رخ دادن پیامدهای خوب به هنگام برخورد با مشکلات در حیطه های مهم زندگی است. شی یر و کاور با بهره گرفتن از مقیاس جهت گیری زندگی[۱۶۵]توانستند رابطه مثبت بین خوش بینی،سلامتی و بهبودی پیدا کند.(شی یر و همکاران،۱۹۸۸).
بعضی از پژوهشگران سبک های تفکر را در حکم عادت مفهوم سازی می کنند. این روش برای درک رفتار افراد خوش بین و امیدوار بسیار موثر است. اگر خوش بینی و امید صرفا روش های آموخته شده ای برای تفکر درباره دنیا باشند و اسنادهای بنیادی شخصیتی را منعکس نکنند، پس باید ایجاد تغییر در چنین سبک های تفکری ساده باشد. در واقع برنامه تفکر سلیگمن برپایه این پیش فرض قرار دارد. سلیگمن این رویکرد را می پذیرد که خوش بینی از سبک اسنادی افراد ناشی می شود. افراد خوش بین، عقب نشینی ها، شکست ها و بدبختی ها را موقتی، مختص به موقعیت خاص و ناشی از علل بیرونی می دانند. امید نیز سبکی اسنادی است که در آن مشکلات موقتی و مختص به موقعیتی خاص در نظر گرفته می شود.
بنابراین، در نظام سلیگمن خوش بینی مفهوم پیچیده تری است؛ خوش بینی شامل سه عنصر و امید تنها شامل دو عنصر است. (سلیگمن، ۱۹۹۰). وقتی بدبین ها رویداد بدی را تجربه می کنند، اجازه می دهند که بر تمام بخش های زندگیشان تاثیر بگذارد؛ آنها رویداد بد را جهان شمول می بینند. برای مثال، وقتی رابطه ای به هم می خورد، آنها غذا نمی خورند، دوستانشان را ملاقات نمی کنند، کار نمی کنند و غیره. هر کسی ممکن است چند روزی تحت تاثیر چنین رویدادهایی قرار گرفته باشد، ولی افراد بدبین در ناراحتی خود غرق می شوند و اجازه می دهند که آن رویداد بر تمام بخش های زندگیشان تاثیر بگذارد.
تا وقتی که کاملا دچار استرس و افسردگی شوند. در مقابل افراد خوش بین ممکن است چند روز احساس کنند که زندگی ارزش زندگی کردن را ندارد ولی دوباره به زندگی بر می گردند. آنها با تشخیص اینکه زندگی خیلی چیزهای با ارزش دیگر نیز دارد، تلاش می کنند تا دوستانشان را ملاقات کنند، به کار مشغول شوند یا تصمیم بگیرند زبان جدیدی بیاموزند. افراد خوش بین زندگی را متشکل از جعبه های کوچکی می بینند که هر کدام دارای گنجی است که آنها باید نگهش دارند. در عوض افراد بدبین زندگی را به صورت جعبه بزرگی می بینند که همه چیز در آن ریخته است.
وقتی یک چیز با ارزش در آن می شکند، تمام چیزهای دیگر آن نیز می شکند. بدبین ها به خودشان اجازه می دهند تا در بدبختی خود غرق شوند. افراد بدبین رویدادهای خوب را با علل فانی، مثل خلق و خو و تلاش، توضیح می دهند. در حالی که افراد خوش بینی رویدادهای خوب را با علل پایدار، مثل صفات و توانایی ها، تبیین می کنند. (آبرامسون[۱۶۶]، سلیگمن[۱۶۷] و تیزدال[۱۶۸]، ۱۹۷۸؛ میلر[۱۶۹]و نورمن[۱۷۰]، ۱۹۷۹).

 

۲-۲۲) انطباق رفتاری

در برخورد با پیش بینی ناپذیری، فرد به فعالیت هایی می پردازد که وضع را پیش بینی پذیرتر می کند. برای مثال، وقتی فرد با حمله ای قریب الوقوع روبه روی می شود، برای حفظ خود دست به اعمال تدافعی می زند. روان شناسان این اعمال را انطباق رفتاری نامیده اند.
انطباق رفتاری موجب آزاد شدن نور اپی نفرین زیاد و انبساط خلق و خو می شود پراختن به انطباق رفتاری موجب می شود که هیجانات فرد از اضطراب به امید تغییر جهت دهد.

 

۲-۲۳ )انطباق هیجانی

انطباق متمرکز بر هیجان برکنترل نشانگان استرس تکیه دارد. برای مثال، اگر مکان اجتناب از فرد دیگر وجود نداشته باشد. بعد از هر برخورد با او باید زمانی صرف آرامش و تفکر درمورد جنبه های مثبت شغل خود یا صحبت کردن با فردی همدل شود. وقتی افراد با امتحانی در آینده روبه رو هستند تمایل دارند آن رویداد را هم چالش انگیز و هم تهدید کننده ارزیابی کنند.
وقتی افراد رویدادی را چالش انگیز ارزیابی می کنند معمولا دو چیز رخ می دهد. اول، به رفتار حل مسئله می پردازند. دوم، دچار هیجان مثبتی چون اشتیاق و امید می شوند که در حکم حمایت انگیزشی برای حل مسئله عمل می کند. به بیان دیگر، این دو فرایند مکمل منجر به تلاش می شوند. ولی وقتی افراد رویدادی را تهدید کننده ارزیابی می کنند، چیزی کاملا متفاوت رخ می دهد و هیجان منفی را تجربه می کنند. هیجانهای منفی شاخص هایی است که نشان می دهد کاری غلط از آب درآمده است. انسان هایی که هیجانی منفی را تجربه می کنند معمولا برهیجان تمرکز می کنند و زمان و تلاش خود را به انطباق با آن اختصاص می دهند. و دیگر تلاش برای حل مسئله نشان نمی دهند.

 

۲-۲۴) انطباق هیجانی و شغل

به دست آوردن شغلی مهم یا دریافت ترفیع ممکن است هم چالش انگیز و هم تهدید کننده ادراک شوند. آنچه ترفیع یافتن را تهدید آمیز می کند این تفکر است که فرد احتمال می دهد موفق به انجام وظایف جدید خود نشود. تا وقتی شغلی چالش انگیز ادراک شود، با موفقیت انجام می شود. وقتی احساس تهدیدوجود دارد، معمولا زمان و تلاش در کنار آمدن با آن احساس هدر می رود. نظام های اداری که از تهدید برای برانگیختن مردم استفاده می کنند، به وضوح به انگیزش کارمندان خود اهمیت نمی دهند.

 

۲-۲۵) تاثیر تفکر و نوع شناخت بر کنترل استرس و سلامتی

مدت ها تصور می شد که استرس علت کاهش پاسخ ایمنی است ولی اکنون دلایل کافی برای تغییر این نگرش وجود دارد. امروزه فرض بر این است که کاهش پاسخ ایمنی ناشی از شناخت های منفی است(سلیگمن،۱۹۹۰) ضمن مطالعه درباره افسردگی خاطر نشان ساخت که تخلیه کتکولامین ها به واکنش آندروفین می انجامد که آن نیز پاسخ ایمنی را متوقف می کند.
در حالی که استرس موجب تخلیه کتکولامین ها می شود. دستگاه ایمنی در غیاب استرس متوقف می شود. اگر شناخت های منفی علت ضعف در سیستم ایمنی است، این امر باید بتواند توضیح دهد که چرا پژوهشگران قادر نبودند ضعف در سلامتی، مانند فشار خون بالا را بر اساس استرس زا ها پیش بینی کنند و چرا شرایط منفی غالبا نشانه ای بر ضعف در سلامتی است.
شواهد دیگر مربوط می شود به تعامل بین نظریه های آشکار و استرس، به نظر می رسد افرادی که دید منفی نسبت به دنیا دارند استرس بیشتری را تجربه می کنند(اپستاین، ۱۹۹۰)
پژوهش (توماکا[۱۷۱] و بلاسکو ویش[۱۷۲]،۱۹۹۴) نشان می دهد که افراد مثبت نگربه دنیا، تکالیف آزمایشگاهی را کمتر استرس زا برآورد می کنند و واکنش های چالش انگیز بیشتری نسبت به تهدید نشان می دهند.
براساس نظریه لازاروس، دو مرحله متمایز در ارزیابی وجود دارد، ارزیابی اولیه ، که تهدید و آسیب را بررسی می کند؛ و ارزیابی ثانویه، که مهارت انطباقی را ارزیابی می کند. مطالعات بی شماری نشان می دهد که ارزیابی اولیه و ثانویه مقادیر مختلف واریانس را توضیح می دهد.
بر اساس نظریه لازاروس، ارزیابی اولیه و ارزیابی ثانویه فرایندهای متمایزی هستند. ارزیابی اولیه ابتدا رخ می دهد. باعث واکنش استرس به تهدید یا آسیب می شود، در حالی که ارزیابی ثانویه به دنبال استرس می آید و آن را تعدیل می کند. اگر تصور کنیم که مهارت های انطباقی ما مناسب هستند، استرس کاهش می یابد. اطلاعات حاصل از تهدید از تالاموس، به دو جایگاه مختلف، آمیگدال (بادامه) و بخش جدید قشری می رود.
آمیگدال واکنش استرس (پاسخ جنگ یا گریز) را تولید می کند، در حالی که بخش قشری عملکردی باز دارنده دارد (پاسخ جنگ یا گریز را تعدیل می کند) به عبارت دیگر، ادراک ما از تهدید پاسخ استرس را فعال می کند، ولی ارزیابی شناختی ما از تهدید به ویژه ، در خصوص توانایی کنار آمدن احتمال ادامه پاسخ استرس را تعیین می کند( از لی دوکس [۱۷۳]،۱۹۹۶).
براساس نظریه لازاروس ما درواقع برای کاهش استرس نیازی به بکارگیری پاسخ های کنار آمدن نداریم، به نظر می رسد که تنها آگاهی از اینکه ما از پاسخ های کنار آمدن برخورداریم کافی می باشد. تاثیر به مقدار زیادی شناختی است. چون این افراد به طور معمول از پاسخ های کنار آمدن برخوردارند، می توان استدلال کرد که این فقط،تاثیر شرطی شده است.
یعنی اینکه، چون در گذشته وقتی که مردم از پاسخهای کنار آمدن استفاده کرده اند، استرس کاهش یافته است، برای به جریان انداختن پاسخ، افکار مربوط به کنار آمدن نیاز به یافتن افرادی داریم که معتقدند می توانند با استرس ، قبل از کسب یا به کارگیری پاسخ های کنار آمدن ، کنار بیایند.
پژوهشها نشان می دهد که باورهای مربوط به کنترل اینکه قادریم با استرس کنار بیابیم یا مهارت های کنار آمدن با آن را می توانیم بسط دهیم ، استرس را کاهش می دهد. علاوه بر این، پژوهشهای زیادی نشان می دهد افرادی که خودشان را قبول دارند حتی قبل از رشد مهارت های انطباقی لازم می توانند امور را کنترل کنند. این خط پژوهشی که به پژوهش در مورد نیاز و کنترل، آرزو برای کنترل، یا خطا در ادراک کنترل معروف اند، نشان می دهد که چنین باورهایی تاثیر مثبت نیرومندی بر سلامتی می گذارد(فرید لند[۱۷۴]، کینان[۱۷۵] و ریجو[۱۷۶]؛۱۹۹۲؛لا[۱۷۷]، لوگان و بارون[۱۷۸]، ۱۹۹۴؛تایلور[۱۷۹]،۱۹۸۹).
امید، خوش بینی و تفکر سازنده همواره با سلامتی رابطه داشته اند. به نظر می رسد افرادی که دیدگاه مثبتی نسبت به دنیا و خودشان دارند به راحتی می توانند از اتفاقات ناگوار دوری کنند. آنها به رفتارهایی می پردازند که آنها را از وضعیت ناگوار فعلی می رهاند. مطالعه در مورد مردان مبتلا به ایدز نشان می دهد که افراد خوش بین به رفتارهای انطباقی سالم تری می پردازند و آشفتگی کمتری را تجربه می کنند(تایلور و همکاران، ۱۹۹۲).
توانایی تفکر مثبت نه تنها مقدار پاسخ استرس را کم می کند بلکه به رشد مهارت های انطباقی می انجامد. هردوی اینها برای تقویت دستگاه ایمنی لازم است . نتایج مطالعه ای طولانی برای مقایسه افراد خوش بین و بدبین نشان داد که افراد دو گروه تا ۲۵ سالگی از نظر سلامتی تفاوتی نداشتند و تا ۴۵ سالگی نیز تفاوتی آشکار نشد(پترسون[۱۸۰] و همکاران، ۱۹۸۸)اما بعد از آن افراد بدبین تر اختلالات بیشتری نشان دادند، در صورتی که افراد خوش بین تر غالبا پس رفت کمی نشان دادند. به عبارت دیگر، افرادی که منفی تر بودند در نهایت بهای بدبینی خود را پرداختند.
تفکر مثبت مهم است ولی هنوز دقیقا علت آن مشخص نیست،دلیلش شاید آن باشد که تفکر مثبت به انطباق می انجامد. به بیان دیگر، شاید کلید تندرستی در انجام دادن کارهای درست است، چیزی که به نظر می رسد افراد خوش بین به طور طبیعی چنین اند.
(الین لانگر،۱۹۸۹) امکان دیگری را عنوان می کند او معتقد است که تاثیرات پیری جسمی و روانی با هشیار باقی ماندن یعنی داشتن تماس فعال با دنیا تعدیل می شود. در گذشته از نظر بسیاری از پژوهشگران چنین فعالیت هایی استرس زا محسوب می شد.
سالها مبلغ یادگیری تنش زدایی برای کاهش استرس بود اخیرا گفته می شود که اثردوسویه ای بین تنش زدایی و شناخت وجود دارد. برای مثال بر اثر یادگیری تنش زدایی، افراد اغلب دنیا را کمتر تهدید کننده می یابند و خود را بیشتر صاحب اختیار می دانند. داشتن زندگی نسبتا فاقد تهدید اهمیت فراوانی در کاهش استرس و سالم باقی ماندن دارد.

 

۲-۲۶) تفکر سازنده ضعیف و استرس

در مطالعاتی آزمایشگاهی که طی آن افکار منفی القا می شد، افرادی که تفکر سازنده ضعیف داشتند افکار منفی مربوط یا نامربوط به آزمایش و نیز عاطفه منفی بیشتری را تجربه کردند.
شاخص های فیزیولوژیک افرادی که سازنده ولی ضعیف فکر می کردند نشان داد که آنها استرس بیشتری را تجربه می کنند. نتیجه اینکه افراد با تفکر سازنده ضعیف به طور خود انگیخته با خلق تفکرات منفی، به نبودن استرس زاهای بیرونی و تهدید آمیز بودن استرس زاهای بیرونی فکر می کنند.

 

۲-۲۷) متفکر سازنده شدن

کاراپستاین نشان می دهد که تاکید افراد دارای تفکر مخرب بر تفکر منفی نه تنها نسبت به خود بلکه نسبت به دنیاست در نتیجه آن ها خود را ناکارآمد و دنیا را تهدید کننده می بینند. پژوهشها نشان می دهد این دو گرایش متفاوت اما بسیار مرتبط به هم احتمالا دارای ریشه مشترک اند.تمام رفتارها، حداقل تا حدی، کوشش برای تعامل با محیط را شامل می شوند.
تعامل موفقیت آمیز شامل ارزیابی توانایی های خود و چالش های محیط است برای یادگرفتن کنار آمدن با دنیای بیرون اول، باید قبول کرد که می توان موفق شد. سپس باید مهارت هایی را آموخت که فرد را قادر می کند موفق شود. بسیاری از مردم چون باور ندارند که می توانند موفق شوند، هرگز تلاش نمی کنند تا مهارت هایی را که نیاز دارند بیاموزند. لذا اولین گام، بسط نگرش مثبت درباره توانایی خود برای کنار آمدن با محیط است.
دوم، نگریستن به دنیا به این صورت که مکان فرصت هاست. بسیاری از روان شناسان شیوه تفکر را عادتی تغییر ناپذیر می دانند. اگر شیوه تفکر عادت است پس می توان یاد گرفت که با بهره گرفتن از قواعد تقویت آن را تغییر داد . به بیان دیگر می توان خوش بین بود که همه می توانند متفکر سازنده بشوند. این اندیشه که شیوه تفکر جزو عادات ماست، به ما کمک می کند تا بفهمیم که چرا اغلب در تغییر شیوه تفکر خود با مشکل روبه رو می شویم. حتی وقتی که به طور منطقی، می دانیم که باید نوع دیگری فکر کنیم، در می یابیم که هنوز به شیوه گذشته فکر می کنیم . به نظر می رسد شیوه تفکر گذشته راحت تر و طبیعی تر است. در نهایت با شیوه جدید تفکر احساس راحتی بیشتری خواهیم کرد. وقتی شیوه تفکر را با تلاش مکرر تغییر می دهیم دنیا خیلی متفاوت می شود؛این دنیا، دنیای بهتری است(جونینگ[۱۸۱]، ویلسون[۱۸۲]، داویدسون[۱۸۳]، ۱۹۷۸).

 

۲-۲۸) رابطه فرسودگی هیجانی و استرس شغلی

براساس مدل های نظری کنونی،نظیر مدل منابع بقاء، وقتی تقاضاهای شغلی فرد، منابع عمومی در دسترس وی، نظیر زمان، مهارت ها، امکانات و توانایی های کاری وی را به چالش می طلبد، فرد احساس فرسودگی را تجربه می کند. برهمین پایه وقتی استرس شغلی بر فرد فشار وارد می کند، از آن طریق منابع در دسترس وی را تهدید و بدین طریق بستر و زمینه را برای فرسودگی هیجانی فراهم می سازد.( لمبرت[۱۸۴]، هوگان[۱۸۵] و گریفن[۱۸۶]، ۲۰۰۷)
برهمین مبنا پیش از آنکه واکنش های رفتاری نمودیابند ابتدا استرس زمینه را برای فرسودگی هیجانی فراهم می آورد. در واقع پیش از آنکه استرس بطور مستقیم باعث واکنش های رفتاری شود، ابتدا با اعمال فشارهای متعدد بر فرد باعث برهم خوردن تعادل روانی و عاطفی آن ها می شود. یکی از اشکال این عدم تعادل، همان فرسودگی هیجانی است. بنابراین ، استرس با تحمیل فشارهای فراتر از حد متعارف بر کارکنان، آنها را مستعد تجربه حالات فرسودگی هیجانی می کند. پس فرسودگی هیجانی، کارکنان را به واکنش های رفتاری متعدد وا می دارد. این واکنش های رفتاری از لحاظ روان شناختی ماهیت جبران(تامین تعادل از دست رفته در قالب فرسودگی هیجانی ) دارد.
در این واکنش های جبرانی از یک طرف افراد در اثر احساس خستگی و تجربه حالات عاطفی منفی نظیر رنجش ، خشم و بی انرژی بودن، سطح تمایلشان به رفتارهایی نظیر یاری رسان، نوع دوستی و مواردی از این دست، همراه با گرایشات خلاقانه در امور کاری و شغلی کاسته شده و همزمان به رفتارهای غیراخلاقی و انحرافی نظیر دزدی، آسیب رسانی به امکانات و تجهیزات، بد رفتاری با همکاران، مشتریان، رفتارهای کلامی غیرمودبانه، شایعه پراکنی، کم کاری، مضایقه گویی، غیبت و دیرآمدگی های بدون هماهنگی و غیرمجاز می کشاند(گل پرورو همکاران، ۱۳۸۷).

 

۲-۲۹) رابطه فرسودگی هیجانی و تعهد سازمانی

مولکی و همکاران در تحقیقات خود به این نتیجه رسیدند که فرسودگی هیجانی به طور منفی با تعهد سازمانی در ارتباط است پشتیبانی سازمانی ادراک شده باور جمعی کارکنان در خصوص وسعت و اندازه ارزشی است که سازمان برای آنها و خوشنودی آنها قائل است تعریف می شود.
پشتیبانی سازمانی ادراک شده نشان می دهد که کارمندان در خلال منابع پشتیبانی ای که سازمان فراهم می کند تعهدات خود را نسبت به سازمان انجام می دهند و همچنین این پشتیبانی بر تعهد کارمندان به سازمان تاثیر می گذارد.پشتیبانی سازمانی ادراک شده بیان می کند اگر کارمندان این احساس را داشته باشند که باید رفتارهای مطلوب را انجام دهند وسازمان هم با کارمندان خوب رفتار کند کارمندان احساس می کنند باید به سازمان متعهد باشند و به اهداف و مقاصد سازمان که برای سازمان با ارزش است می پردازند و سودها و عواید مطلوبی را که توسط سازمان به آنها رسیده است به آن باز می گردانند.پشتیبانی سازمانی ادراک شده به صورت منفی و مستقیم روی رفتار کارشکنی در خدمت رسانی اثر می گذارد و سبب کاهش تعهد کارکنان به سازمان و فرسودگی هیجانی ناشی از عدم پشتیبانی سازمانی می شود به عبارت دیگر به احتمال زیاد، رابطه تعهدسازمانی با فرسودگی هیجانی از طریق فرسودگی هیجانی واسطه گری چه به صورت کامل و یا پاره ای می باشد. (موکلی، جارامیلو، لوکندر ، ۲۰۰۶). افرادی که استرس کمتری دارند بیشتر از شغل خود راضی هستند و تعهدسازمانی بیشتری دارند و همچنین کمتر دچار فرسودگی می شوند تعهد و رضایت از شغل باعث می شود که فرد،سازمان، همکاران و شغل خود را بیشتر دوست بدارند و بیشتر با مشکلات کنار بیاید و تحملش در مقابل مشکلات بیشتر شود و در نتیجه کمتر دچار استرس و فرسودگی شغلی گردد (اسمعیل طلایی،۱۳۷۹).

 

۲-۳۰) رابطه فر سودگی هیجانی و تفکر سازنده

فرد مبتلا به اختلال فرسودگی از خستگی جسمی، عاطفی و نگرشی رنج می برد. دچار افسردگی می شود احساس می کند پیشرفتی ندارد، عملکردش کاهش پیدا می کند(لاکمن[۱۸۷]، سورنسن[۱۸۸]،۱۹۸۷)این افراد نسبت به دیگران بدگمان و دچار سوء ظن می شوند و این میل در افکار آنها تراوش می کند که با سایرین مثل یک شی ء رفتار کنند نه به عنوان یک انسان همنوع، مشکل آفرین تر اینکه نسبت به دیگران نگرش بدبینانه و منفی یافته و این پنداره نیز سبب نابسمانیهای روانی در آنها خواهد شد. بر اساس داده های علمی و روانشناختی این افراد، جهان واطراف را بیشتر با عینک خاکستری و تیره نگاه می کنند تا با عینکی که بتوانند زیبایی­های رنگ گل سرخ یا زندگی را مشاهده کنند (کول[۱۸۹]، ۱۹۹۲).

 

۲-۳۱) پیشینه تحقیق

 

۲-۳۱-۱) تحقیقات داخلی

۱- اشرفی سلطان آبادی و همکاران(۱۳۸۹)، در پژوهشی تحت عنوان رابطه تعهدسازمانی با فرسودگی هیجانی به این نتایج دست یافتند که تعهدسازمانی و هر یک از ابعاد آن با فرسودگی شغلی رابطه معکوس و معنی دار دارند. یعنی هر چه میزان تعهدسازمانی بیشتر باشد از میزان فرسودگی کاسته می شود.
۲-گل پرور، وکیلی و آتش پور(۱۳۸۸) ، در پژوهش خود با عنوان ارتباط بین فرسودگی هیجانی و استرس شغلی به این نتیجه رسیدند که وقتی استرس باعث فرسودگی هیجانی می شود، چون افراد حالت منفی مربوط به فرسودگی و خستگی را تجربه می کنند، از میزان تمایل آنها به رفتارهای مدنی ـ سازمانی و خلاقیت کاسته می شود.
۳- گل پرور، نیری و مهداد(۱۳۸۷)، در پژوهشی تحت عنوان رابطه استرس شغلی و فرسودگی هیجانی به این نتایج دست یافتند: