۵-۹- قاطع و باشهامت ۱۱۳
۵-۱۰- انتقادپذیر ۱۱۴
۵-۱۱- حامی محرومان ۱۱۵
۵-۱۲- توکل به خدا ۱۱۶
۵-۱۳- نرمخو، مهربان و دلسوز ۱۱۶
۵-۱۴- مردمی و درد آشنا ۱۱۹
۵-۱۵- دوری از جناح ها و احزاب ۱۲۱
۵-۱۶- خوش سابقه ۱۲۲
۵-۱۷- صداقت ۱۲۳
۵-۱۸- منظم و وقت شناس ۱۲۴
۵-۱۹- ساده زیستی و بی تکلف ۱۲۴
۵-۱۹-۱- نمونه هایی از ساده زیستی رسول خدا (ص) ۱۲۴
۵-۲۰- متواضع ۱۲۵
۵-۲۱- تمیز، خوشبو، آراسته ظاهر ۱۲۶
۵-۲۲- جمع بندی فصل پنجم ۱۲۷
نتیجه گیری و پیشنهاد ۱۲۸
پیشنهادات ۱۳۱
منابع ۱۳۲
فصل اول: کلیات مفاهیم ومصطلحات
۱-۱- مقدمه:
دعوت و تبلیغ جوهره تمام ادیان و مسئولیت همه پیامبران خدا بوده و در اسلام از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. اسلام، خصلت جاودانگی رسالتش، همگانی بودن دعوت و تبلیغ را طلب می کند. تبلیغ اسلامی، ابلاغ پیام الهی از سوی خداوند به مردم است که این امر خطیر به عنوان یک تکلیف در درجه اول توسط پیامبر اسلام (ص) و یا بر عهده جانشینان وی نهاده شده است و در مرحله‌ی دوم وظیفه مؤمنین است که در این راه مجاهدت کنند، محتوای پیام عبارت است از قوانین و دستورات خداوند که با هدف اتمام حجت بر انسان و هدایت او به سوی کمال و سعادت و عبودیت محض تحقق می یابد. در همین زمینه قرآن کریم می فرماید:
«وَمَا لَکُمْ لَا تُؤْمِنُونَ بِاللَّـهِ وَالرَّسُولُ یَدْعُوکُمْ لِتُؤْمِنُوا بِرَبِّکُمْ وَقَدْ أَخَذَ مِیثَاقَکُمْ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ»[۲]
«و شما را چه شده که به خدا ایمان نمی آورید [و حال آنکه] پیامبر [خدا] شما را دعوت می کند تا به پروردگارتان ایمان آورید، و اگر مؤمن باشید، بی شک [خدا] از شما پیمان گرفته است.
قرآن در روشی که برای شیوه تبلیغ و سنت خدایی این وظیفه مهم اتخاذ نموده، تبلیغ به «سبیل رَبّ» است یعنی مبلغ در برنامه تبلیغی خود سمت و سوی خدای داشته باشد «إقرأ باسم ربّک» را همیشه در نظر تبلیغی خود فراهم نماید. این نکته را قرآن چنین بیان می کند:
«ادْعُ إِلَى سَبِیلِ رَبِّک بِالْحِکْمَهِوَالْمَوْعِظَهِالْحَسَنَهِ…»[۳]
با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت کن.
پس تبلیغ به شیوه های مختلف انجام می پذیرد که براساس آیه ۱۵۹ آل عمران نرم خو بودن و داشتن حُسن خلق و مهربانی باعث جذب شدن افراد می شود و در مقابل خشن و سنگدل بودن، باعث پراکنده شدن افراد از اطراف شخص می شود.
سر سلسله‌ی مبلغین اسلامی حضرت محمد (ص) است که از جانب خداوند متعال مأموریت ابلاغ رسالت الهی را عهده‌دار شدند و می فرمایند: «انّما بعثت لأتمم مکارم الاخلاق» و خداوند هم در توصیف برترین بنده خویش چنین فرموده: «وَإِنَّکَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِیمٍ»[۴] اخلاق نیکو یکی از شیوه های تبلیغ است. تأثیر داشتن اخلاق نیکو با سیره رسول الله (ص) در تایید جبهه حق و تضعیف باطل است، پس اخلاق نیکو یکی از ابزارهای مهمی است که در جهت رشد فکری و شکوفایی نیروی بیان و اراده و ایمان می باشد، زندگی سراسر نور پیامبر (ص) مجموعه ای زیبا و جامع و کتابی است گویا که دارای بهترین شیوه ها و روش های ارشادی برای هدایت مخالفان اسلام بوده است و با توجه به اینکه سیره حضرت رسول خدا (ص) برای ما همواره بایستی الگو باشد و نیز ممکن است که شرایط اجتماعی، سیاسی و فرهنگی هر زمان از زندگی ما منطبق با شرایط ایشان باشد، لذا بررسی و تحلیل زوایای گوناگون سیره ایشان ضروری به نظر می رسد، و همچنین به جهت این که پرداختن به اخلاق تبلیغی پیامبر در راه رسیدن به هدف – که همان پاسداری از مرزهای مکتب و حفظ و نگهداری آن می باشد – دارای اهمیت ویژه ای است، بر آن شدم که اخلاق تبلیغ در سیره رسول الله (ص) را با توجه به آیات قرآن و با بهره گرفتن از متون قدیمی، تاریخی و روایی بررسی و تحلیل نمایم. با بررسی های مقدماتی مشاهده شد که آنچه از تعالیم اخلاقی و تربیتی اسلام در عرصه تربیت اعتقادی و رفتاری انسان در سنین مختلف رشد و نیز مسئولیت خانواده و اجتماع در فراهم ساختن زمینه های آن بیان شده، همگی هدفی یگانه را پی می جویند که از آن به عنوان قرب الهی یاد می‌شود. فراموش کردن این حقیقت، که تعالی انسان در گرو توجه به خداوند و تقرب جستن به وی است، به مثابه از خود بیگانگی شمرده شده است. علاوه بر این، ادیان و به ویژه اسلام برای ارائه الگوهای اخلاقی و تربیتی تأکید دارند که چهره تابناک انبیا و اولیاء همواره درس آموز و الهام بخش طالبان رشد و کمال بوده است «وَإِنَّکَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِیمٍ»[۵] و این اسوه نیکو که در آیات و روایات برای ما ثبت و ضبط شده میراث جاودانه برای رهپویان راه حق و هدایت جویان است.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
با توجه به اینکه اخلاق تبلیغ همچون دیگر روش های تبلیغی، اصول و مبادی خاصی دارد که باید آداب و موازین آن رعایت شود تا موفقیت حاصل شود، لذا با ارشاد آقای دکتر محمد مهدی بهداروند، این موضوع را به عنوان کار تحقیقی خود انتخاب نموده‌ام تا از راه بررسی و تحلیل اخلاق تبلیغ در سیره رسول الله (ص) را استنباط نمایم، چرا که فراگیری و آشنایی با سیره حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله، و نیز نحوه برخورد ایشان با گروه های مختلف فکری و اعتقادی در جامعه، جهت پیاده کردن شیوه های رفتاری آنان در عصر حاضر، لازم و ضروری است. رساله‌ای که تقدیم می شود با عنوان «اخلاق تبلیغ در سیره رسول الله صلی الله علیه و آله» گامی در این مسیر و تلاش است در این راستا.
با امید به اینکه خداوند متعال تلاش این حقیر را توشه‌ای اخروی برای روح پدر بزرگوارم به حساب آورده و سلامتی برای مادرم در این دنیا به حساب آورد و بتواند رضایت خاطر حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله و ذریه پاکش را به همراه داشته باشد.
اللهم تقبّل منّا بمنک و کرمک
سمیه بروم‌وند
۱۴/۶/۹۳
۱-۲- بیان مسأله:
در اعصار گذشته از دوران پیامبر صلی الله علیه و آله، تا کنون، تاریخ تبلیغ روش های گوناگونی را تجربه کرده است گاه گروه ها و احزاب حرکتی را به پیش برده اند و گاه افرادی به صورت تک رو اعتقادات خود را در قالب تبلیغ اسلامی بر جامعه القا نموده اند اما آنچه هویدا میباشد تبلیغی می تواند در اذهان و افکار جامعه حک شود که مبرا از هرگونه منییت و خودخواهی و خودکامگی باشد.همچون تبلیغ در سیره ی رسول اکرم که با استعانت از قرآن کریم کامل ترین مبلغ و بزرگ سالار تمام پیامبران است. در عظمت آن پیامبر همان بس که خداوند کریم در قرآن ایشان را با تعبیر «یا ایها الرسول یا یا ایها النبی» مورد خطاب قرار می دهد. و او را انسانی الگو برای تمام جهانیان معرفی می کند و می فرماید: : در سیره و سخن پیامبر (ص) برای شما الگویی نیکو است. او به حق دارای اخلاق کامل و جامع تمام فضایل و کمالات انسانی بوده که خدایش او را چنین می ستاید. و تو اخلاق عظیم داری! (۴) همچنین خداوند پیامبر را فرستاد تا به سراغ مردم برود و آنان را که دچار فراموشی نعمت های خداوند شده اند را آگاه بسازد. حضرت علی (ع)در این باره در خطبه ۱۰۸ نهج البلاغه فرمودند پس خداوند فرستادگان خود را در میان ایشان برانگیخت، و پیامبرانش را یک به یک به سوی آنان فرستاد تا پیمان فطرتش را از آنان بازستانند و نعمت فراموش شده ی خدا را به یادشان آوردند و حجت را با تبلیغ بر آنان تمام کنند، و اندیشه های پنهان را برانگیختند و نشانه های قدرت ( الهی) را به آنها نشان دهند. حضرت علی ( ع ) در این خطبه بیانگر این مطلب مهم و این خصلت تبلیغی رسول الله می شوند که ایشان نعمت های فراموش شده‌ی خداوند را که مردم فراموش کرده اندرا به یاد آنها می آورد و آن پیمانی که طبق فطرتشان را با خداوند بسته اند و غافل از آن شده اند را به یاد آنها می‌آورد و رسول الله (ص) را مانند طبیبی معرفی می کند که خودش به سراغ مریضی های افراد می رود و هر کدام از دردهای آنها را که منظور دردها و رذایل اخلاقی ایشان هست را طبق شدت و ضعف آن مرض درمان می کند.
از این رو یکی از مهمترین عوامل پیشرفت و گستردگی اسلام اخلاق نیکو و متین و ملایم، آن حضرت در هنگام تبلیغ با مردم بوده است. همچنان که خداوند در آیه ۱۵۹ سوره آل عمران می‌فرماید: «فَبِمَا رَحْمَهٍ مِّنَ اللَّـهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّـهِ إِنَّ اللَّـهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ»
به (برکت) رحمت) الهی، در برابر آنان، (مردم) نرم (و مهربان) شدی! و اگر خشن و سنگین بودی، از اطراف تو، پراکنده می‏رویم، پس آنها)! را ببخش و برای آنها)! آمرزش بطلب! و در کارهائی با آنان، مشورت کن! اما) هنگامی که تصمیم گرفتی، (قاطع باش! و) بر خدا توکل کن! زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد.[۶]
چون فَظًا در لغت یعنی کسی که سخنانش تند و خشن است و خداوند می فرماید: که تو انسانی هستی رئوف و مهربان و نرم خو وگرنه کسی دور تو جمع نمی شد و این بیانگر این است که روحیه ی نرم خویی و انعطاف در تبلیغ رسول الله (ص) موثر بوده است.
پس با این اوصاف تنها در اخلاق و سیره پیامبر اعظم است که اینچنین تبلیغ زیبای خود را به معرض ظهور رساند. پس باید آگاه بود که جهان امروز جهان تبلیغ و ارتباطات است.نبرد واقعی این عصر نبرد اندیشه هاست ونه نبرد توپ و تانکهاست. همچنان که مسیحیت و یهودیت و مکاتب انحرافی امروز، با سرمایه گذاری هنگفتی در این عرصه گام نهاده اند و با صرف بودجه بسیار کلان و سرسام آور در صدد تسخیر اذهان انسانها هستند پس باید انسانهای مسلمان، مومن و وارسته، و آراسته به فضایل اخلاقی، بعنوان مبلغ اسلامی که سیره‌ی رسول صلی الله علیه و آله را مبنای اندیشه خود قرار داده اند و خود را از نظر روحی و روانی برای این امر مهم آماده کرده باشند نیز باید قدم به میدان گذارند و به هدایت و ارشاد انسانها قیام کنند و آنان را از دسیسه های شیاطین روزگار آگاه سازند و به آئین اسلام فرا خوانند.
تا کنون افراد زیادی با تلاش های فراوان کتابها و ترجمه ها و مقالات گوناگونی در این مورد به جامعه بشریت که پذیرای حقانیت و روشنایی آن در قالب اسلامی و خدایی می‌باشد ارائه کرده اند.
اما با سپاس فراوان از تلاش این محققین برخود واجب می دانم که برای بیان پیشبرد حرکت اخلاق تبلیغی در سیره رسول الله بصورت جامع و هدف دار ان شاءالله گامی مثبت بردارم. در این پژوهش یکی از اهداف بررسی مولفه های مهم تبلیغی در سیره رسول الله با استناد به آیات قرآن و روایات رامورد تحقیق و پژوهش قرار می دهم و هدف دیگر از این پژوهش بررسی شاخصه های اخلاقی با استعانت از سیره رسول الله می باشدکه با عث تاثیرگذاری ماندگار و عمیق برجامعه باشد نه بصورت موقت و سطحی موردبررسی قرارمی گیرد.
۱-۳- تبیین موضوع:
پیامبر گرامی اسلام (ص) پس از آنکه به رسالت مبعوث شود از همه‌ی ابزارهای ممکن که در اختیار داشت، جهت هدایت قوم خود و همه‌ی بشریت بهره گرفت. مهمترین این ابزارها خلق بزرگ آن حضرت بود که در سوره‌ی قلم خداوند آن را ستوده است: «وَإِنَّکَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِیمٍ[۷]. و همانا تو بر نیکو خلق بزرگ آراسته‌ای.»
و نیز رفتار نیکو و پسندیده و حسن معاشرت و نرم خویی آن حضرت بود که خداوند در سوره مدنی آل عمران آن را ستوده است: «فَبِمَا رَحْمَهٍ مِّنَ اللَّـهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّـهِ إِنَّ اللَّـهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ»[۸]
«پس به [برکت‌] رحمت الهى، با آنان نرمخو [و پُرمِهر] شدى، و اگر تندخو و سختدل بودى قطعاً از پیرامون تو پراکنده مى‌شدند. پس، از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه، و در کار[ها] با آنان مشورت کن، و چون تصمیم گرفتى بر خدا توکل کن، زیرا خداوند توکل‌کنندگان را دوست مى‌دارد.»
بسیاری از افراد که به آن حضرت ایمان آوردند تحت تأثیر اخلاق آن حضرت و حقانیت دعوت و معارف با فطرت الهی ایشان قرار گرفتند.
اما کسانی هم بودند که به دلیل برخی شبهات و یا عناد و خصومت و… در مقابل دعوت آن حضرت مقاومت کرده و نمی توانستند و یا نمی‌خواستند دعوت آن حضرت را تصدیق کرده و به او ایمان آورند. رسول خدا (ص) به شیوه های مختلف به تبلیغ اسلام و به گفتگو با آنها و استدلال به آنها می‌پرداخت و از این طریق به اثبات حقانیت دعوت و دین خود برای آنها می‌پرداخت.
بخشی زیادی از شیوه های تبلیغی پیامبر (ص) از طرف خداوند به آن حضرت وحی می‌شد و به صورت مستقیم و غیرمستقیم در آیات قرآنی منعکس شده است و به تصریح و توصیه قرآن هرگز از روش تبلیغ غیرمشروع خارج نشده و همیشه با مخالفانش از جدال احسن خارج نمی‌شد.
در این پایان نامه تلاش خواهد شد به قدر توان اخلاق تبلیغی در سیره پیامبر (ص) را در حوزه های مختلف که به طور مستقیم و غیرمستقیم در قرآن منعکس شده، بررسی و گردآوری شود.
۱-۴- اهمیت و ضرورت موضوع (تبلیغ):
۱-۴-۱- از نگاه قرآن
تبلیغ، ارشاد و هدایت مردم، از اصلی ترین و مهمترین برنامه ها و وظایف پیامبران الهی بوده است، به طوری که خداوند متعال با صراحت کامل می فرماید: «وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِی کُلِّ أُمَّهٍ رَّسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّـهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ…»[۹]؛ ما در میان هر امتی پیامبری برانگیختیم با این پیام که خدا را پرستش کنید و از طاغوت بپرهیزید.
بنا بر آنچه قرآن از سرگذشت انبیا و رسولان الهی بیان می کند، تبلیغ و دعوت به شریعت، از آغاز زندگی بشر تا زمان پیامبر اسلام (ص) و پس از آن ادامه داشته و دارد. از این رو، خداوند خطاب به خاتم النبیّین (ص) می فرماید: «إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ بِالْحَقِّ بَشِیرًا وَنَذِیرًا وَإِن مِّنْ أُمَّهٍ إِلَّا خَلَا فِیهَا نَذِیرٌ»[۱۰]؛ ما تو را به حقّ برای بشارت و انذار فرستادیم، و نیست امتی مگر انذار کننده‌ای در او بوده است.
خداوند، پیامبر (ص) را مبلّغ شریعت می داند و تأکید می کند: «… وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا مُبَشِّرًا وَنَذِیرًا»؛[۱۱] ای پیامبر ما تو را نفرستادیم مگر به عنوان بشارت دهنده و ترساننده.
تبلیغ و دعوت، زنده کردن انسانهاست، چرا که خداوند می فرماید: «…دَعَاکُمْ لِمَا یُحْیِیکُمْ…»[۱۲]؛ دعوت انبیا برای زنده کردن شماست.
آری، تبلیغ اسلامی زنده کردن خوبیها و ارزشها، و هدایت معنوی انسانهاست. آیا انسان زنده و مرده با هم برابرند؟ «أَوَمَن کَانَ مَیْتًا فَأَحْیَیْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا یَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ کَمَن مَّثَلُهُ فِی الظُّلُمَاتِ لَیْسَ بِخَارِجٍ مِّنْهَا کَذَلِک َزُیِّن َلِلکَافِرِینَمَاکَانُوایَعْمَلُونَ»[۱۳]؛ آیا کسی که مرده بود پس او را زنده ساختیم و برای وی روشنی علم و دیانت قرار دادیم تا با آن روشنی، در میان مردم با سرافرازی حرکت کند، مانند کسی است که در تاریکی ها [ی جهل] غرق شده و توان خارج شدن از آن را ندارد؟».
رسالت رسولان الهی، هدایت انسانها از ظلمت نادانی به سوی روشنایی بوده است. هدایت یک انسان به مثابه زنده ساختن همه انسانهاست. زیرا یک انسان صالح می تواند جامعه ای را به سوی نور و روشنایی راهنمایی کند. «وَمَنْ أَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعًا»[۱۴]؛ کسی که انسانی را زنده کند گویا تمام مردم را زنده کرده است.
از این رو، قرآن، تبلیغ را بالاترین نیکوکاری می داند و می فرماید: «وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلًا مِّمَّن دَعَا إِلَى اللَّـهِ وَعَمِلَ صَالِحًا …»[۱۵]؛ چه کسی نیکوکارتر از کسی است که مردم را به خداوند دعوت کند و خود نیز نیکوکار باشد؟ خداوند با این پرسش، ارزش و جایگاه تبلیغ و مبلّغ را آشکار می سازد. مرحوم طبرسی در ذیل این آیه شریفه می نویسد:
این آیه‌ی شریفه دلالت دارد که دعوت مردم به دین خدا، از بهترین واجبات و برترین اطاعتهاست.[۱۶]
به سبب همین ضرورت و جایگاه خاصّ تبلیغ است که قرآن مسلمانان را مورد خطاب قرار می دهد و می فرماید: «وَمَا کَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنفِرُوا کَافَّهًفَلَوْلَا نَفَرَ مِن کُلِّ فِرْقَهٍ مِّنْهُمْ طَائِفَهٌ لِّیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَلِیُنذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ»[۱۷]؛ چرا از هر فرقه و طایفه ای، گروهی برای کسب آگاهی عمیق از مسایل دینی سفر نمی کنند، تا هنگامی که به سوی مردم باز می گردند، آنان را (به حقایق آشنا و) از عذاب روز قیامت بترسانند و نیز می فرماید: «وَلْتَکُن مِّنکُمْ أُمَّهٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ…»[۱۸]؛ از میان شما مسلمانان باید گروهی باشند که مردم را به خیر دعوت کنند و به نیکی دستور دهند و از بدی باز دارند.
از سوی دیگر، شروع وحی با کلمه‌ی «إقرأ» و باقی ماندن این دستور و نیز کثرت کاربرد فعل امر «قُل» در آغاز برخی سوره ها و آیات قرآن که همواره به تلاوت کنندگان خود دستور تکرار مضمون آیه و انتقال آن به دیگران را گوشزد می کند و نیز آیات فراوانی که به دعوت، تبلیغ، هدایت و امر به معروف و نهی از منکر دستور می دهد یا به بیان روش تبلیغ انبیای پیشین می پردازد، بازگو کننده‌ی اهمیت تبلیغ از دیدگاه خداوند است.
۱-۴-۲- از نگاه پیامبر (ص)
تبلیغ نزد پیامبر اکرم (ص) از اهمیت بسزایی برخوردار بوده است؛ چرا که ایشان از آغاز رسالت تا واپسین روزهای عمر خویش به این امر مبادرت ورزیدند. برای مثال، آن حضرت، سه سال آغاز رسالت خویش را به دعوت مخفیانه و تبلیغ پنهانی و پس از آن آشکارا به تبلیغ و ترویج ایمان در جامعه‌ی جاهلیت آن روز پرداخت، تا به آنجا که همراه یاران و دوستانش به شعب ابی طالب تبعید شد و سه سال را در محاصره‌ی اقتصادی – سیاسی سپری کرد. با این حال، به سبب اهمیت تبلیغ رسالت، همه آن فشارها و شکنجه ها را تحمل کرد و دست از تبلیغ نکشید.
عکس مرتبط با اقتصاد
تاریخ نگاران نوشته اند، در تمام سه سال محاصره اقتصادی در شعب ابی طالب، پیامبر (ص) همچنان مردم را به اسلام دعوت می کرد و بدون ترس از مشرکین، آشکارا و پنهانی، شب و روز مردم را به خداوند متعال فرا می خواند.[۱۹]
پیغمبر اکرم (ص) در زمان های گوناگون، به اعزام سفیران و مبلّغان دینی به مناطق مختلف، برای دعوت به اسلام و نشر تعالیم الهی پرداخت. فرستادن مُصعب بن عُمَیر[۲۰] به یثرب (مدینه) در سال دوازدهم بعثت، یکی از نمونه های آن است.
تبلیغ پیامبر (ص) در موسم حجّ و زمان آمدن قبایل عرب به مکّه[۲۱] و نیز سفر آن حضرت به شهرهای اطراف مکّه، از جمله طائف[۲۲]، بیانگر اهمیت ویژه این امر است.
پیامبر (ص) هرگاه گروهی از مسلمانان را برای لشگرکشی به مناطق غیر مسلمان گسیل می داشت، می فرمود:
با مردم الفت بگیرید و به آنان فرصت دهید و تا آنان را [به اسلام] فرا نخوانده اید، بر آنان هجوم نیاورید که هیچ خانواده روستانشین یا چادرنشینی بر روی زمین نیست، مگر آنکه اگر آنان را مسلمان به نزدم آورید، برایم دوست داشتنی‌تر است از آن که مردانشان را بکشید و زنان و فرزندانشان را نزد من آورید.[۲۳]

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.