بعداز استعفای مشیرالدوله تا روی کارآمدن میرزا علی اصغر امین السلطان دیگر کسی به صدارت منصوب نشد و تنها به منظور حفظ ظاهر، هیأتی مرکب از هشت نفر به عنوان وزیر مسئول ازطرف محمدعلی شاه انتخاب و به مجلس معرفی شدند. (مستوفی، ۱۳۷۷، ج۲: ۱۷۲) وزیرافخم ریاست این کابینه را که به کابینه مجلل معروف شده بود برعهده گرفت.
۲-۲-۳ کابینه میرزا علی اصغرخان امین السلطان
رئیس الوزرا: اتابک امین السلطان وزیرعدلیه: سید محمودخان علاءالملک
وزیرمالیه: ناصرالملک همدانی وزیر داخله: اتابک امین السلطان
وزیر علوم(معارف و اوقاف): مخبرالسلطنه هدایت وزیر تجارت: وزیر همایون قائم مقام
وزیرجنگ(لشکر): کامران میرزا نایب السلطنه وزیر فوائدعامه: مهندس الممالک
محمدعلی میرزا از همان دوران ولایتعهدی که در تبریز به سر می­برد و همچنین هنگام
دوران نیابت سلطنتش در تهران، به فکر صدراعظم نمودن علی اصغرخان امین السلطان بود.
(صفایی، ۱۳۶۴: ۳۸۹) ازآنجاکه اوضاع ایران روزبه روز آشفته­تر می­شد تصمیم گرفت اتابک را به ایران دعوت کند (کتاب نارنجی، ۱۳۶۷، ج۱: ۲۱-۲۰) و با وجود اینکه وی به محض ورود به بندر انزلی با اعتراض مردم مواجه گردید به پایتخت آمده و در روز بیست ربیع الاول در مجلس، اعضای کابینه را معرفی نمود (هدایت، ۱۲۶۳: ۵۱-۵۰). ولی همین که وارد جمعیت گردید سه تیر به سویش شلیک شده و جان داد. (روزنامه صبح صادق، س اول، ش۱۱۸، ص۴)
۲-۲-۴ کابینه احمدخان مشیرالسلطنه
رئیس الوزرا: میرزا احمدخان مشیرالسلطنه وزیرعدلیه: میرزاحسن خان پیرنیا(مشیرالدوله)
وزیر مالیه: محمدعلی خان قوام الدوله وزیر امور خارجه: جوادخان سعدالدوله
وزیرداخله: اخمدخان مشیر السلطنه وزیرعلوم(معارف واوقاف): جعفرقلی خان نیرالملک
وزیر تجارت: میرزا تقی خان مجدالملک وزیر جنگ(لشکر): مستوفی الممالک
وزیر فوائدعامه: مهندس الممالک (کسروی، ۱۳۵۹، ج۱: ۴۶)
بعداز قتل اتابک، مشیرالسلطنه توانست علی رغم میل باطنی برخی از نمایندگان آزادیخواه مجلس و تنها با حمایت­های شخصی شاه ریاست کابینه را برعهده گیرد. (روزنامه ندای وطن، سال اول، ش ۵، ص۱)
اما بعداز امضای متمم قانون اساسی نمایندگان مجلس مصمم شدند دولت مشیرالسلطنه را که با اساس مشروطیت مخالف بود ساقط کرده و شخص آزادی خواهی را به جای وی بیاورند.
(دولت آبادی، ۱۳۶۱، ج۲: ۱۵۲-۱۵۱)
۲-۲-۵ کابینه ابوالقاسم خان ناصرالملک همدانی
رئیس الوزرا: ناصرالملک همدانی وزیر عدلیه: مخبرالسلطنه هدایت
وزیر مالیه: ناصرالملک همدانی وزیر امورخارجه: میرزا حسن خان مشیرالدوله
وزیر داخله: آصف الدوله وزیر علوم(معارف و اوقاف): صنیع الدوله
وزیر تجارت: مؤتمن الملک وزیر جنگ(لشکر): مستوفی الممالک
وزیر فوائدعامه: مهندس الممالک (براون، ۱۳۸۰: ۱۵۴)
نمایندگان مجلس بعد از عزل کابینه­ی قبل، ناصرالملک را معرفی کردند و او توانست در روز ۱۸رمضان ۱۳۲۵ کابینه­ی خود را تشکیل دهد. (دولت آبادی، ۱۳۶۱، ج۲: ۱۵۲)
تشدید مخالفت بین شاه و مجلس و به دنبال آن اجتماع انجمن­ها در مدرسه سپهسالار از یک سو و گرد آمدن مشروطه خواهان در میدان توپخانه از سوی دیگر، محمدعلی شاه را واداشت از هیأت دولت برچیدن بساط مشروطه را خواستار شود. اما وزرا اظهار ناتوانی کرده استعفا دادند
(کتاب نارنجی، ۱۳۶۷، ج۱: ۵۷) و به دنبال آن ناصر الملک به اروپا تبعید شد. (همان: ۸۶)
۲-۲-۶ کابینه حسینقلی خان نظام السلطنه مافی
رئیس الورزا: نظام السلطنه مافی وزیر عدلیه: مخبرالسلطنه هدایت
وزیر مالیه: نظام السلطنه مافی وزیر امور خارجه: میرزا حسن خان مشیرالدوله
وزیر داخله: آصف الدوله وزیر علوم(معارف و اوقاف): صنیع الدوله
وزیر تجارت: وزیر همایون وزیر جنگ(لشکر): ظفرالسلطنه
وزیر فوائدعامه: مهندس الممالک
در چهاردهم ذیقعده ۱۳۲۵ محمدعلی شاه هیأت وزیران را به ریاست نظام السلطنه مافی به مجلس معرفی کرد. (براون، ۱۳۸۰: ۱۸۸)
رئیس الوزرا درتاریخ ۲۶ محرم۱۳۲۶ تغییراتی در اعضای کابینه داده و به قرار زیر معرفی نمود:
وزیر عدلیه: رضاخان مؤید السلطنه وزیر مالیه: صنیع الدوله
وزیر داخله: حسینقلی خان نظام السلطنه مافی وزیر علوم: مخبرالسلطنه هدایت
وزیر تجارت: مؤتمن الملک (کسروی، ۱۳۵۹، ج۲: ۵۴۷)
کابینه­ی نظام السلطنه که از یک سو با خزانه­ی تهی و مشکل مالی مواجه بود و از سوی دیگر انجمن­های ملی به آن فشار می­آورد که برای رفع شرارت اکراد به مرز­های شمال غربی و سر حدات ایران و عثمانی نیرو اعزام کند در بیست و نهم ربیع الاول ۱۳۲۶ استعفا کرد (کتاب نارنجی، ۱۳۶۷، ج۱: ۸۰). با استعفای او ممانعت شده و تنها ظفرالسلطنه (وزیر جنگ) بر کنار و جایش را مستوفی الممالک گرفت. (روزنامه ندای وطن، سال دوم، ش ۲۴۹، ص۴)
۲-۲-۷ کابینه احمدخان مشیرالسلطنه (کابینه بمباران)
رئیس الوزرا: مشیرالسلطنه وزیر عدلیه: میرزا حسن خان محتشم السلطنه
وزیر مالیه: صنیع الدوله وزیرامورخارجه: علاءالسلطنه
وزیر داخله: مشیرالسلطنه وزیرعلوم(معارف و اوقاف): میرزا حسن خان مشیرالدوله
وزیر تجارت: مؤتمن الملک وزیر جنگ: مستوفی الممالک
وزیر فواید عامه: با تجارت یکی آمده وزیر پست و تلگراف: حسینقلی خان مخبرالدوله
(هدایت، ۱۲۶۳: ۲۲۰).
در هفتم جمادی الاول، مشیرالسلطنه که مورد اعتماد کامل شاه بود مجدداً به ریاست وزرایی منصوب شد (کتاب آبی، ۱۳۶۲، ج۱: ۱۱). مشیرالسلطنه دو بار کابینه­ی فوق را ترمیم و معرفی نمود. بار اول در تاریخ ۲ تیر ۱۲۸۷ / ۲۳جمادی الاول ۱۳۲۶ با جابجا کردن وزیر مالیه با وزیر جنگ که به ترتیب قوام الدوله و امیر بهادر جنگ بر سرکار آمدند و دیگری در ۱۵دی ماه ۱۲۸۷ /۱۲ ذیحجه ۱۳۲۶ که تغییرات زیر صورت پذیرفت:
وزیرعدلیه: میرزاعبدالوهاب خان نظام الملک وزیر امور خارجه: جواد خان سعدالدوله
وزیر علوم: مهندس الممالک وزیر تجارت: علی تقی خان مفاخر الملک
در دوران این کابینه مجلس شورای ملی به توپ بسته شد و پست جدید وزارت پست و تلگراف بر پا گردید. (هدایت، ۱۲۶۳: ۲۲۳)
۲-۲-۸ کابینه سعدالدوله (آخرین کابینه قبل از فتح تهران)
رئیس الوزرا: میرزا جوادخان سعدالدوله وزیر عدلیه: میرزا حسن خان مشیرالدوله
وزیر مالیه: عبدالله خان همدانی(حاج امیرنظام) وزیر امور خارجه: سعدالدوله
وزیر داخله: فرمانفرما وزیر علوم: مهندس الممالک
وزیر پست و تلگراف: مخبرالدوله (کسروی، ۲۵۳۶: ۱۹)
هنگامی که مجاهدین از طرف اصفهان و قزوین به تهران حرکت کردند، سفارتین روس و انگلیس برای کمک به شاه، عزل مشیرالسلطنه و تشکیل هیئت وزرایی که طرف اعتماد باشند را پیشنهاد نمودند.
نظر دولتین به ناصرالملک و سعدالدوله بود که ناصرالملک در اروپا بوده و قبول نمی­کرد، سعدالدوله هم طرف اعتماد نبود (هدایت، ۱۲۶۳: ۲۳۲). در این میان سعدالدوله که از ابتدای مشروطیت برای رسیدن به صدارت تلاش می­کرد و تمام نقشه­های ننگینش نیز هم بر این اساس بود از موقعیت سیاسی مملکت استفاده کرده و به نمایندگان خارجی مقیم تهران وعده داد اگر زمام مملکت را به دست آورد می ­تواند بین شاه و ملت التیام بخشد بدون آنکه به مقام سلطنت لطمه­ای وارد نماید. (ملک زاده، ۱۳۸۳، ج۶: ۱۱۳۸)
بدین ترتیب با حمایت نمایندگان روس و انگلیس کابینه­ی فوق را در تاریخ ۱۲ اردیبهشت ۱۲۸۸ / ۱۱ربیع الثانی ۱۳۲۷ معرفی نمود. (کسروی، ۲۵۳۶: ۲۰)
جدول ۲-۱ کابینه­ها قبل از فتح تهران

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

حق انحصاری © 2021 مطالب علمی گلچین شده. کلیه حقوق محف