ایده شبکه عصبی مصنوعی از سال ۱۸۹۰ بر اساس نظریات ویلیام جیمز^۱ مطرح شد. همچنین فعالیت های پاولف و لوریا در اواسط قرن ۱۹ به شکل گیری این نظریات کمک کرد. در سال ۱۹۴۳، پیتز و مک کالچ^۲ یک مدل سلولی عصبی را به صورت مصنوعی فرمول بندی کردند. در این مدل رفتار همه یا هیچ یک از سلول های عصبی، انبار اطلاعات در اتصالات سیناپسی، تأخیر سیناپسی به عنوان یگانه منبع تأخیر در سلسله عصبی و مکانیزم بازدارندگی کامل سیناپس های بازدارنده گنجانده شده بود. [۵]
در سال ۱۹۴۹، دونالد هب^۳ قانونی را برای آموزش سلول ها معرفی کرد که امروزه، به قانون آموزش هب^۴ شناخته می شود. طبق این قانون چنانچه یک سلول عصبی مانند A به طور پیوسته روی سلول عصبی دیگری مانندB اثر کند، رابطه بین سلول های A و B ( درواقع همان وزن بین سلول های عصبی A وB ) تقویت می یابد. [۵]

William James
Mc Culoch & Pitts
Donald Hebb
Hebian
۱۳
در سال ۱۹۵۸، فرانک روزن بلات^۱ و همکارانش اولین مدل کامپیوتری مربوط به شبکه عصبی، معروف به پرسپترون^۲ راساختند. پرسپترون اولین شبکه عصبی موفق خودسازمانده^۳ و خودانتسابگر^۴ بود . [۹و۱۷]
در سال ۱۹۶۰، ویدرو و هوف^۵ شبکه عصبی^۶ Adaline و Madaline را مطرح کردند وبرای آموزش آن از قانون یادگیری دلتا استفاده نمودند . [۵]
در سال ۱۹۶۹، منسکی و پاپت^۷ با انتشار کتابی با عنوان پرسپترون ایراداتی را به شبکه پرسپترون وارد کردند از جمله اینکه این شبکه قابلیت نگاشت مسأله XOR (یای فصلی) را ندارد. این کتاب باعث شد نزدیک ۱۵ سال مسائل شبکه عصبی از جذابیت افتاده و بودجه پژوهشی به آن تخصیص نیابد. در این مدت افرادی چون کوهنن ، اندرسون ، گراسبرگ و … در این زمینه مشغول تحقیق بودند. در سال ۱۹۸۲ یک فیزیکدان به نام هاپفیلد با انتشار مقاله ای با عنوان شبکه عصبی هاپفیلد باعث توجه مجدد محققان به موضوع شبکه عصبی شد. [۸ و۱۶]
در سال ۱۹۸۶، با انتشار کتابی تحت عنوان پردازش موازی اطلاعات توسط رومل هارت^۸ و کلیلند^۹ حیات مجدد شبکه های عصبی آغاز گردیده و تا امروز پیشرفت های چشمگیری در این زمینه حاصل شده است. [۵]
Frank Rosen Blatt
Perceptron
Self – organizing
Self-associative
Widrow & Hoff
Adaptive linear elemaent
Minsky & Papert
Rumelhart
Kleylend
۱۴
مرضیه حسن آبادی (۱۳۹۰ ) درتحقیقی با عنوان ” استفاده از شبکه های عصبی مصنوعی در تخمین ظرفیت باربری شالوده های سطحی واقع بر بسترهای چند لایه چسبنده ” به کمک پارامترهای چسبندگی و زاویه اصطکاک داخلی خاک و نیز شرایط هندسی مسئله شامل ضخامت لایه های خاک و عرض شالوده توانست ظرفیت باربری شالوده های واقع بربسترهای لایه را به کمک شبکه های عصبی مصنوعی پرسپترون تخمین بزند . [۶]
محمدرضا عسگری (۱۳۸۴) در تحقیقی با عنوان “بکار گیری شبکه های عصبی در پیش بینی مشخصات خاک با در دست داشتن اطاعات گمانه های مجاور” بوسیله داده های بدست آمده از گمانه های موجود در یک منطقه اطلاعاتی در زمینه مختصات و تراز سطح زمین نقاط مختلف را بعنوان ورودی به شبکه عصبی چندلایه پیش خور، ارائه نموده و پس از آموزش شبکه، توزیع فضائی لایه های خاک و پارامترهای ژئوتکنیکی مورد نظر آن منطقه را بدست آورده است که شبکه مذکور نتایجی قابل قبول ارائه نموده است . [۳]
محمد بزمی (۱۳۸۱)، با بهره گرفتن از شبکه های عصبی مصنوعی با الگوریتم های پس انتشار خطا و توابع پایه شعاعی، نشست در شالوده های سطحی روی خاک های غیر چسبنده را بررسی نموده و نتایج دقیقتری را نسبت به روش های معین موجود ارائه نموده است. [۷]
ابو کیفا^۱ (۱۹۹۸)، در تحقیقی به کمک شبکه های عصبی مصنوعی (رگرسیون عمومی شبکه های عصبی مصنوعی)، ظرفیت نهایی شمع های کوبیده شده در خاکهای غیر چسبنده را بررسی نموده و با

 

1. 1. A. Abu kiefa

 

۱۵
مقادیر اندازه گیری شده، مقایسه کرده و نشان داد که شبکه های عصبی مصنوعی قادر هستند برای محاسبات انواع شمع های کوبیده شده در خاکهای غیر چسبنده کارآیی داشته باشند. [۱۱]
سلیمان بیگی و هاتف (۲۰۰۵)، با بهره گرفتن از شبکه های عصبی مصنوعی پس انتشار و شعاع مبنا، ظرفیت باربری نهایی پی های سطحی را در خاکهای غیرچسبنده مسلح بررسی نموده و نتایج بدست آمده از شبکه های طراحی شده را با مقادیر مشاهداتی اندازه گیری شده مقایسه کرده و نشان داد شبکه های عصبی مصنوعی در مقایسه با روش های سنتی از درجه دقت و صحت بیشتری برخوردار هستند. [۱۲]
هارندی مایزر^۱ و همکارانش (۲۰۱۳)، به کمک شبکه های عصبی مصنوعی ظرفیت باربری محوری شمع های کوبیده شده را بررسی نموده و نتایج مشاهداتی را با نتایج بدست آمده از شبکه طراحی شده مقایسه کرده و نشان داد که شبکه های عصبی مصنوعی قادرند ظرفیت باربری محوری شمع های کوبیده شده را با دقت بسیار بالایی پیش بینی کنند. [۱۳]
محمد شاهین و همکارانش(۲۰۰۲)، به کمک شبکه های عصبی مصنوعی، نشست پی های سطحی را بررسی نموده و نشان دادند که شبکه های عصبی مصنوعی یک تکنیک مفید برای پیش بینی میزان نشست پایه های کم عمق درخاک های غیرچسبنده به جای استفاده ازروش های سنتی می باشد.[۱۴]
د سی^۲ و همکارانش(۱۹۹۷)، به کمک شبکه های عصبی مصنوعی ظرفیت شمع را با بهره گرفتن از مدل پس انتشار، بررسی نموده و توانایی شبکه های عصبی مصنوعی را در پیش بینی ظرفیت شمع را نشان دادند. [۱۵]
Harnedi Maizir
Teh C
۱۶
فصل سوم
روش ها ومواد
۳-۱ مقدمه
توسعه و ساخت شبکه های عصبی مصنوعی حدوداً ۵۰ سال پیش آغاز شد و انگیزه آن نیز درک مغز انسان و شبیه سازی عملکرد آن بود. در این اواخر، بدلیل ساخت و توسعه الگوریتم های پیچیده تر و ظهور ابزار محاسباتی قویتر، این مقوله حیاتی دوباره را تجربه کرده است. تحقیقات وسیعی در خصوص قابلیت های بالقوه شبکه های عصبی مصنوعی به عنوان ابزاری محاسباتی که نگاشتی از یک محیط ورودی چند متغیره به محیط دیگر را دریافت و محاسبه کرده و نمایش می دهد، انجام شده است. از نقطه نظر ریاضیاتی، شبکه عصبی مصنوعی اغلب به عنوان یک تقریبـزن جهانی دیده می شود. قابلیت شناسایی یک رابطه از الگوهای داده شده امکان حل مسئله های بسیار عظیم و پیچیده از قبیل تشخیص الگو، مدل سازی غیر خطی، طبقه بندی، تجمیع، و کنترل را برای شبکه عصبی مصنوعی ممکن می سازد. علیرغم اینکه ایده شبکه های عصبی مصنوعی توسط مک کالچ و پیت ارائه شد، توسعه تکنیک های شبکه عصبی مصنوعی در دو دهه اخیر به خاطر تلاشهای هاپفیلد در زمینه شبکه های عصبی خود تطبیق تکرار شدنی، رنسانسی را تجربه کرده است. از زمانیکه رومل هارت و همکارانش یک چهارچوب نظری ریاضیاتی دقیق پس انتشار^۱ را برای شبکه های عصبی کشف کردند، رشد
Back-Propagation
۱۸
بسیارعظیمی در میزان علاقه به این مکانیزم محاسباتی اتفاق افتاده است. متعاقباً، شبکه های عصبی مصنوعی درحوزه های متنوعی از جمله نوروفیزیولوژی، فیزیک، مهندسی زیست پزشکی، مهندسی الکترونیک، علوم کامپیوتر، صوت شناسی، فرمانشناسی، علم رباتیک، پردازش تصویر، حسابداری و دیگر زمینه ها کاربردهای متعددی پیدا کرده است. [۱۳]
۳-۲ معرفی متدولوژی و روش انجام کار
متدولوژی استفاده شده برای شبیه سازی و پیش بینی مکانی ظرفیت باربری خاک، روش شبکه عصبی مصنوعی می باشد. در مدل های آماری و دینامیکی سعی بر آن است که با ایجاد یک رابطه ریاضی، ارتباط بین اطلاعات مفروض به نام ورودی و اطلاعات دیگر یعنی خروجی، بیان شود. در این روابط صریح ریاضی، محدودیتی وجود دارد که یک مدل دینامیکی صریح، اگر بخواهد از دقت بالایی برخوردار باشد، باید پارامترهای ورودی آن زیاد بوده و یا برد زمانی پیش بینی آن کم گردد. اما در شبکه عصبی مصنوعی با پردازش غیرخطی اطلاعات به روش خودسازماندهی در عملیاتی موازی در تعداد زیادی از سلول های عصبی ارتباط بین اطلاعات ورودی و خروجی در سطح بالایی شبیه سازی می شود و بدون ساختن و یا ایجاد رابطه صریح می تواند با آموزشی که دیده است رفتار سیستم را پیش بینی کند. در این تحقیق ابتدا شبیه سازی به روش شبکه عصبی برای پیش بینی مکانی ظرفیت باربری خاک به کمک نرم افزار Matlab ارائه شده و سپس نتایج حاصل با نتایج آزمایشات ژئوتکنیک موجود مورد ارزیابی قرار گرفته است.
۱۹
۳-۳ شبکه های عصبی مصنوعی
یک شبکه عصبی مصنوعی عبارتست از یک سیستم عظیم و توزیع شده به روش موازی جهت پردازش اطلاعات که ویژگی های اجرایی مشخصی داشته و شبکه های عصبی بیولوژیکی مغز انسان را شبیه سازی نماید. شبکه های عصبی مصنوعی، بعنوان یک کلیت از مدلهای ریاضیاتی تشخیص انسانی یا شبکه بیولوژیکی ساخته شده اند. ساخت آنها مبتنی بر قوانین زیر است:

مجموعه جدیدی از تخمین پارامترهای منطقه‌ای را بر مبنای داده‌ای مرتب شده محاسبه کنید.
گام دوم و سوم را پی‌یاپی برای محاسبه واریانس تخمین‌های منطقه‌ای تکرار کنید.

واریانس تخمین پارامترهای منطقه‌ای در گام اول را با گام‌های دوم و سوم مقایسه کنید.
مقدار p حاصل شده از اول نسبت واریانس‌هایی است که در لیست واریانس‌های مرتب شده از بزرگ به کوچک می‌باشد.
ب) چگونگی محاسبه مقادیر t منطقه‌ای:
(۳-۱۴)
روی نقشه نواحی با مقادیر ۲<t_i و یا مقادیر ۲->t_i مورد قبول می باشند.
مقادیر t به طور خودکار در نرم‌افزار GWR3حاصل می‌شوند.
ج) تغییرپذیری تخمین پارامترهای منطقه‌ای:
اهمیت تغییرات فضایی هر رابطه آزمون می‌شود، تغییرات تخمین پارامترهای منطقه‌ای از رگرسیون وزنی جغرافیایی با خطای استاندارد تخمین پارامتر عمومی مقایسه می‌شود که بصورت شاخص زیر معرفی می‌گردد:
محاسبه شاخص
با یک حساب سرانگشتی اگر۵/۱<Iباشد به طور بالقوه تغییر فضایی وجود دارد.
استفاده از دامنه میان- چارکی ^[۷۶]:
۵۰ درصد از تخمین پارامترهای منطقه‌ای در دامنه میان چارکی قرار خواهد گرفت. حدود ۶۸% مقادیر در توزیع نرمال بین ۱ انحراف معیار از میانه قرار گرفته‌اند، تخمین پارامتر عمومی میانگین یک توزیع نرمال می‌باشد. بنابراین اگر دامنه میان چارکی تخمین منطقه‌ای بزرگتر از ۲ انحراف معیار میانه رگرسیون عمومی باشد، نشان‌دهنده‌ی مراحل غیرایستا می‌باشد.
چگونگی تشخیص و تعیین پهنای باند و تعداد پارامترهای موثر به صورت زیر می باشد:
اگر پهنای باند به سمت بی‌نهایت میل کند، الگو منطقه‌ای به الگو عمومی با تعداد پارامتر kمیل می‌کند.
اگر پهنای باند به سمت صفر میل کند، الگو منطقه‌ای شامل همگی داده‌ها می‌شود و تعداد پارامترها برابر n می‌شود.
تعداد پارامترهای در الگو‌های منطقه‌ای دامنه‌ای بین kو nدارد، که بستگی به پهنای باند دارد (کارلتون، براندسون، فودرینگهام،۲۰۰۲)
۳-۴- تصریح الگو:
همان‌گونه که در مطالب قبل بیان شد بر خلاف الگو‌های رگرسیون عمومی، تخمین ضرایب متغیرهای توضیحی در الگوGWRثابت نمی‌باشد و برای هر مکان ضریب منحصر به فردی ارائه می‌شود. iدر این رگرسیون که در ضرایب متغیرها بیان شده نشان‌دهنده‌ی قلمرو جغرافیایی مورد بحث یعنی استان‌های ایران (۲۸ استان) می باشد. تخمین ضرایب هر استان در جداول پیوست آورده شده‌اند.
الگوی مورد استفاده در این پژوهش جهت بررسی تأثیر سیاست­های مالی دولت بر نابرابری درآمد در استان­های ایران بر اساس الگوی بلیجر و گایرریو (۱۹۹۰) می باشد.الگو مورد بررسی در این پژوهش به صورت زیر در نظر گرفته شده است:
GINI_i=f(GEC,GEI,TI,INF,GDP)
GINI_i: شاخص نابرابری درآمد برای استان‌های ایران
GEC:سرانه مخارج جاری دولت
GEI:سرانه مخارج عمرانی دولت
TI: سرانه درآمد مالیاتی
INF: تورم (میانگین رشد شاخص قیمت های مصرفی خانوارهای شهری و روستایی)
GDP: سرانه تولید ناخالص داخلی
الگو به شکل زیر تصریح می شود.

هر گاه از دو طرف معادله لگاریتم طبیعی­گرفته و جمله خطا به آن اضافه کنیم، فرم­سنجیالگو به دست می ­آید که به صورت زیر است:
(۳-۱۵)
ماتریس w_i مطرح شده برای این الگو ماتریسی است قطری که بر مبنای فاصله‌ی میان مکان‌ها به طور خودکار با توجه به طول و عرض جغرافیایی وارد شده در نرم‌افزار محاسبه می‌شود، که هرچه فاصله‌ی دو مکان نزدیک‌تر وزن بیشتری اختصاص داده می‌شود.
شاخص های مورد نیاز برای رسیدن به اهداف پژوهش، محصول ناخالص داخلی، هزینه های جاری و عمرانی دولت، تورم، درآمد­مالیاتی به تفکیک استان می باشد. در این پژوهش از اطلاعات محصول ناخالص داخلی استانی، درآمد مالیاتی استانی، هزینه های­جاری (عملکرد اعتبارات هزینه ای (جاری) دستگاه های اجرایی از محل درآمد عمومی)، هزینه های­عمرانی (عملکرد اعتبارات تملک دارایی های سرمایه ای (عمرانی) استان ها از محل درآمد عمومی)، تورم (میانگین رشد شاخص قیمت های مصرفی خانوارهای شهری و روستایی)، از سالنامه های آماری سال های ۱۳۸۰ و ۱۳۸۵ استخراج شده است.
۳-۵- توصیف متغیرهای الگو
۳-۵-۱- شاخص نابرابری توزیع درآمد
همان طور که در فصل ۲ ذکر کردیم، شاخص های بسیار زیادی برای برآورد نابرابری پیشنهاد شده است. بدون شک می توان گفت که در بررسی های توزیع درآمد، ضریب جینی متداول ترین شاخص نابرابری­درآمد است که در الگو به عنوان متغیر وابسته استفاده می شود.
برای بدست آوردن ضریب جینی روش های بسیاری ارائه گردیده است. در این پژوهش از روش مورگان و میلر^[۷۷]استفاده شده است. فرمول میلر که برای برآورد ضریب جینی از داده های طبقه بندی شده، بسیار مناسب و مشهور است عبارت است از:
(۳-۱۶)
که در این فرمول:
G: ضریب جینی
X_i: درصد تجمعی افراد یا خانوارها در گروه i
Y_i: درصد تجمعی درآمد افراد یا خانوار در گروه i
n: تعداد گروه ها
۳-۵-۲- مخارج (جاری و عمرانی) دولت
اثر هزینه های مصرفی دولت بر توزیع درآمد بستگی به توزیع این مخارج بین بخش
ها، مناطق و گروه ­های درآمدی خواهد داشت. اگر هزینه های عمرانی دولت به گونه ای باشد که از ثمرات آن گروه های درآمدی متوسط و پایین منتفع شوند مانند ارائه خدمات اجتماعی، فرهنگی و بهداشتی به اقشار یا فراهم آوردن امکانات استفاده از این خدمات برای این گروه های درآمدی، در این صورت هزینه های دولت اثر توزیعی دارند. دولت­ها می توانند با سرمایه گذاری در بخش های زیر بنایی، با افزایش و بهبود امکان دسترسی برای اقشار مختلف خصوصاً خانوارهای کم درآمد، آنها را به هسته فعالیت های اقتصادی متصل کنند. از این طریق به آنها اجازه دستیابی به فرصت­های تولیدی بیشتر و در نتیجه درآمد بیشتر را می­ دهند و توزیع درآمد را در جامعه بهبود می­بخشند.
۳-۵-۳- تورم (INF)
تورم یک پدیده نامطلوب اقتصادی محسوب می شود، زیرا مطلوبیت ناشی از خرج یک مقدار درآمد پولی ثابت را کاهش می­دهد. اثر تورم بر توزیع درآمد بر حسب تغییرات نسبی قیمت ها متفاوت است. افزایش نسبی قیمت مواد خوراکی و کالاهای ضروری ممکن است موجب افزایش نابرابری و در مقابل، افزایش نسبی قیمت کالاهای لوکس می تواند باعث کاهش نابرابری در توزیع درآمد شود (ابونوری، ۱۳۷۶).
۳-۵-۴- درآمد مالیاتی(TI)
مالیات­ها یکی از اجزای مهم سیاست­های دولت در بهبود توزیع درآمد هستند. تمامی مالیات­ها دارای اثر درآمدی هستند و به نحوی در توزیع درآمد تأثیر دارند. اثر مالیات بر توزیع درآمد بر حسب نوع مالیات، پایه هایمالیاتی و نرخ­های مالیاتی متفاوت است. مالیات­های تنازلی آثار نامناسب، مالیات­های تناسبی بی­اثر و مالیات­های تصاعدی آثار مطلوبی بر توزیع درآمد دارند (صباحی، دهقان شبانی، شهنازی، ۱۳۸۹).
۳-۵-۵- تولید ناخالص داخلی(GDP)
بررسی اثر رشد و توسعه بر نابرابری با پژوهش کوزنتس (۱۹۵۵) آغاز شده است. طبق این فرضیه، نابرابری در توزیع درآمد طی اولین مراحل رشد اقتصادی افزایش یافته، سپس ثابت شده و سرانجام کاهش مییابد. بنابراین اثر رشد اقتصادی بر نابرابری توزیع درآمد می تواند مثبت یا منفی باشد.
۳-۶- خلاصه فصل
در این فصل، به منظور بررسی تأثیر سیاست های مالی دولت بر نابرابری درآمد در استان های ایران پس از اشاره به اقتصاد سنجی فضایی، الگو رگرسیونی مورد نیاز ساخته شده و سپس به معرفی متغیرهای موجود در الگو و نحوه محاسبه ی آنها پرداخته شده است.
فصل چهارم
یافته ها و نتایج پژوهش
۴-۱- مقدمه
در این فصل برآورد مدل و تجزیه و تحلیل نتایج حاصل از آن مورد توجه قرار خواهد گرفت. برآورد مدل با بهره گرفتن از اقتصاد سنجی فضایی صورت می گیرد؛ لذا در جداول و نتایج عنوان شده مقایسه ای بین اقتصاد­سنجی مرسوم و اقتصاد سنجی فضایی انجام خواهد شد. نقشه ها و نمودارهای مربوط به نتایج نیز با بهره گرفتن از نرم­افزارهای ArcGISو GeoDataترسیم شده است.

 

هدف

سودآوری

سودآوری

سودآوری

سودآوری

سودآوری

سودآوری

 

نقطه شروع

تولید

محصول

کارخانه

بازار

مشتری

مشتری

 

کانون توجه

تولید محصول

کارکرد محصول

فروش محصول

نیازهای مشتری (در کوتاه مدت)

نیازهای مشتری

نیازهای مشتری (در بلند مدت)

 

وسیله

هزینه

کیفیت

تبلیغ و ترفیع

بازاریابی مرکب

برقراری رابطه سه جانبه برد-برد-برد

برقراری رابطه بلند مدت با مشتری موثر

 

ابزارسودآوری

تولید انبوه

تمایز محصول

فروش بیشتر

تامین رضایت مشتری

تامین رضایت مشتری و جامعه توامان

تامین رضایت مشتری موثر

 

 

جدول شماره ۱
بر اساس جدول فوق، هر چهار فلسفه ابتدایی بازاریابی دارای هدف مشترک سودآوری هستند ولی ابزارهای هر کدام برای رسیدن به این هدف متفاوت است. به طوری که ابزار فلسفه تولید، تولید انبوه؛ ابزار فلسفه محصول، تمایز محصول؛ ابزار فلسفه فروش، فروش بیشتر؛ و ابزار فلسفه بازاریابی، تامین رضایت مشتری است.

در واقع فلسفه های بازاریابی در یک روند تکاملی از تولید و محصولمحوری به سمت مشتریمحوری در حرکت بودهاند. این روند در نمودار نشان داده شده است. مفهوم بازاریابی اجتماعی در سایه نظریههای انتقادی در حوزه بازاریابی و در تکامل مشتریمحوری مطرح شده است.
مساله اینجاست که تفکر بازاریابی همین طور که به ظاهر کامل تر میشود، در واقع بیشتر به سمت و سوی انسانمحوری (با نگاه اومانیستی) به پیش میرود که می‌توان گفت در بسیاری مولفه‌ها به سمت افول پیش رفته است. دلیل این افول این است که فلسفه حاکم بر علوم انسانی و به خصوص بازاریابی انسانمحوری یا همان اومانیسم است.
اکثر مکاتب‌ فلسفی‌ و به تبع آنها و با کمی تاخیر، فلسفه های بازاریابی نیز بعد از رنسانس، به‌نحوی‌ ریشه‌ای، از تفکر اومانیستی‌ متأثر می‌باشند. به‌عنوان‌ مثال: کمونیسم‌ که‌ بیشترین‌ نظریات‌ را در باب‌ مردم‌گرایی‌ ارائه‌ داده‌ است؛ پراگماتیسم‌ که‌ بر اصالت‌ عمل‌ تکیه‌ می‌کند؛ پرسونالیسم‌ که‌ برای‌ روح‌ آدمی‌ بیشترین‌ قدرت‌ تأثیر را قایل‌ است‌ و اگزیستانسیالیسم‌ که‌ تأکیدی‌ فراوان‌ بر وجود بالفعل‌ آدمی‌ دارد، همگی‌ به‌ انسان‌ به‌ عنوان‌ وجودی‌ قائم‌ به‌ ذات‌ که‌ خود، فاعل‌ و غایت‌ خویش‌ است‌ نظر کرده‌اند.
فلسفه بازاریابی در دو بعد مورد چالش عمده قرار گرفته است:
چالش‌های بازاریابی در بعد انسانگرایی فردی: در این بعد، بازاریابی عمدتا از سوی جنبشهای حقوق مصرفکننده مورد انتقاد قرار گرفته است. در این بعد، بازاریابی متهم است که منافع مشتریان را قربانی منافع بنگاه مینماید. در این رویکرد به رغم اینکه بازاریابی با طرح رویکردهای مشتریمحوری و رضایت مشتری سعی نموده است تا به نحوی به این چالشها و انتقادها پاسخ دهد، ولی هنوز هم با مشکلاتی مواجه است(تسلیمی،۱۳۸۲، صص۳-۲۱).
چالش های بازاریابی در بعد انسانگراییجمعی: تامل عمیق و ریشه یابی نظریههای انتقادی بازاریابی حاکی از آن است که منتقدان به دنبال این بودهاند تا بازاریابی را از فلسفه منفعت طلبی صرف خارج و مدیران را متوجه این موضوع نمایند که بنگاه عضوی از جامعه است و در قبال آن مسئولیتهایی دارد که باید به این مسئولیتها پاسخ دهد، یعنی به فلسفه بازاریابی اجتماعی روی آورد و به مسائلی چون انسانگراییجمعی، محیطگرایی و رعایت اصول اخلاقی توجه کافی مبذول دارد؛ چرا که در غیر این صورت ممکن است مشروعیت خود را در جامعه از دست بدهد(نظریه قرارداد اجتماعی) (تسلیمی،۱۳۸۲، ص۱۸).
با وجود مطرح شدن چنین انتقاداتی، به نظر میرسد که بازاریابی آن چنان که لازم بوده، نتوانسته است به این انتقادات جواب قانع کنندهای بدهد و بسترهای مورد نیاز برای سودمندی جمعی و نه فردی خود را فراهم کند. به گونه‌ای که برخی (تسلیمی،۱۳۸۲، ص۱۸) هم در تایید این ادعا بر این باورند که حتی رعایت اصول اخلاقی^[۵] در بازاریابی منفعت طلبانه به نظر میرسد و جلب رضایت مصرفکننده به عنوان هدف بلند مدت بازاریابی صرفا جنبه کوتاه مدت دارد که ممکن است در بلند مدت باعث ایجاد مشکلاتی برای جامعه و حتی خود مصرفکننده شود (ناتال^[۶]، ۱۹۹۶). از سوی دیگر، ممکن است جنبه های انسانگرایی بازاریابی –مثلا جلب رضایت مصرفکننده- غیر اخلاقی نباشد اما ابزار کسب این رضایت غیراخلاقی باشد. بنابرین، حتی افزودن جنبه های انسانگرایی به بازاریابی راهکارهای موقتی و کوتاهمدت تلقی می‌شود که خود در راستای اهداف و فلسفه منفعت طلبی بنگاهها است.

در اسطوره‌های پهلوی آمده است اهریمن شکم زروان را پاره می‌کند تا اولین زاده او باشد و از اورمزد جلو بیفتد و سلطنت جهان را بدست گیرد (بهار، ۱۳۷۵: ۳۲، ۳۶-۳۹، ۱۱۰، ۱۱۲، ۱۳۹-۱۴۰، ۱۵۴، ۱۶۵، ۲۹۵، ۳۹۸ و ۱۳۷۸: ۳۳-۴۰، ۴۳، ۵۷، ۶۹، ۹۶؛ فردوسی و شاهنامه سرایی، ۱۳۹۰: ۶۸۷، ۶۸۹، ۶۹۳، ۶۹۵، ۶۹۹-۷۰۱؛ راشدمحصل، ۱۳۶۶: ۳۳ و ۱۳۷۰: ۹-۱۰، ۲۵، ۲۸، ۳۲، ۳۵-۳۶، ۴۳؛ تفضلی، ۱۳۵۴: ۲۷؛ ۷۵، ۹۵).
۹-۱ ¬am [جم]: جَم برای خود و مردمان، خداوند جهان را خوار شمرد و در زمره گناهکاران قرار گرفت.

زردشت از اهورامزدا پرسید اولین کس در جهان که با نام تو نوشابه خورد که بود؟ و چه بهره‌ای به او رسید؟ به او پاسخ دادند: ویونگهان و بهره او، عطا شد به او یک فرزند پسر. نام او جمشید از همه کس فره‌مندتر زیبا شاه همه جهان در پادشاهی او مردمان و جانوران بی‌مرگ بودند آب‌ها و گیاهان نخشکیدنی.
جمشید قربانی‌های فراوان انجام داد.
سالیان سال جمشید فره‌مند بود و بر هفت کشور سلطنت داشت و بر دیوها و پری‌ها چیره بود.
زمانی بر فراز او جدا شد و وی سرگردان در جهان می‌گشت. آن فر به شکل مرغی از وجودش پرید. و این جمشید اولین کسی بود که قبل از زردشت با اهورامزدا سخن گفت. اهورامزدا از او خواستارای بردن دین کرد ولی او نپذیرفت.
جمشید با دروغ‌گویی و سخنان نادرست باعث شد که شاهی از وی گرفته شود. به دستور اهورامزدا جمشید دژی می‌سازد و در آن از هر گونه جانور و گیاه جفتی قرار می‌دهد.
“جم به هنگام نیمروز به سویِ فروغ، به راه خورشید گام به پیش نهاد (یعنی به سویِ جنوب رفت. [در اسطوره‌هایِ ایرانی] شمال راه به دوزخ می‌بَرَد).
“ای سپندارمذ! به مهربانی پیش آی و خود را چندان فراگُستر که رمه‌ها و … را برتابی” (جم ایزد بانوی زمین را به یاری می‌خواند و به سویِ جنوب می‌رود؛ زیرا بخش شمالی زمین فراگیر دوزخ است و بر این بنیاد، نمی‌تواند خود را فرا گسترد تا آفریدگان زنده را برتابد.
در فرگرد دوم وندیداد از جم و کارهای سودمندی که انجام داده به طور تفصیل صحبت شده است. در آبان‌یشت، رام‌یشت، ارت‌یشت از جمشید سخن رفته، و در فروردین‌یشت به فروهر جم ویونگهان که دیوان را رانده درود فرستاده شده است. در یسنا ۳۹ آمده: از این گناهکاران شناخته شده جم ویونگهان، کسی که از برای خشنود ساختن مردم، پاره‌ی گوشت خوردن آموخت…”
“این نام در متون فارسی جم، جمشید، جمشاد، جمشاسپ، جمشیدون (نک. یوستی، ص ۱۴۴-۱۴۵؛ برهان خلف تبریزی و دهخدا، ذیل “جم” و “جمشید")، و در عربی جمّ‌شید، جمشاسب، جمّ‌الشّیذ، جم‌شاه و جمشاذ (نک. طبری، ج۱، ص ۱۵۲؛ ابوعلی مسکویه، ص۵۶، حاشیه‌ی ۳؛ مقدسی، ج ۱، ص۵۰۰) آمده است. “شید” صفت جمشید به معنی “درخشان". این صفت در واژه‌ی خورشید نیز دیده می‌شود. “شید” مأخوذ از xøa§ta- اوستایی و ø§d پهلوی است. برخی دانشمندان، مانند آندریاس و لومل، بخش دوم اسم را از ریشه‌ی xøay اوستایی، به معنی “فرمانروایی"، گرفته‌اند و جمشید را “جم‌شاه” و خورشید را “خورشاه” ترجمه کرده‌اند (کریستنسن، ص۳۴۲-۳۴۳، ۴۳۴ حاشیه‌ی ۱؛ گرشویچ، ص ۳۳۱). بیشترین آگاهی از افسانه‌ی جم در متون هندی، از ریگ و داومَهابهارتَه به دست می‌آید. در ریگ ودا (دهم، فصل ۱۷، بند ۱-۲، به نقل از کریستنسن، ص ۲۸۵)، یمه (=جم) و خواهرش یَمی فرزندان سَرَنیو هستند. سَرَنیو از نامیرایان و دختر توَشْتَر (در ادبیات ودایی نام خدای سازنده‌ی همه‌ی اشکال و صورت‌ها و به وجود آورنده‌ی نژاد بشر) و همسر ویوَسْوَنْت است که شرح عروسی آنها در ریگ ودا (همان جا، به نقل از کریستنسن، ص ۲۸۵، ۲۸۷) آمده است. به روایت اوستا، فرمانروایی یَمه بر روی همه‌ی زمین، هم بر مردمان و هم بر دیوان، هزار سال به درازا کشید (نک. وندیداد، فرگرد ۲، بند ۷-۲۰؛ یشت ۱۷، بند ۳۰). در روایات دینی زردشتی، جمشید همه‌ی آفت‌ها و رذایل ناشی از دیوان را از میان برمی‌دارد، اعتدال (پیمان) را رعایت می‌کند. بزرگ داشتن آتش برقراری رسم بستن کُستی (کمربند زردشتیان) و پوشیدن سُدْره (پیراهن دینی زردشتیان) و به وجود آوردن جشن‌های فصلی و دیگر مسائل اصلی دینی را به او نسبت می‌دهند (روایات داراب هرمزدیار، ص ۳۷۱؛ صدر در نثر و صد در بندهش، باب دهم، بند ۳). بنابر متون پهلوی،‌اورمزد را بی‌مرگ آفرید، اما اهریمن سرنوشت او را تغییر داد و پس از آنکه او مرتکب گناه شد، فرّه از او گریخت (مینوی خرد، پرسش ۷، بند ۲۷-۲۸؛ دارمستتر، ص ۲۲۶) و به دستور ضحاک دیوی به نام شپیتور، به معنی “دارنده‌ی برّه‌های سفید"، که به روایت بندهش (ص ۱۴۹) برادر جم بود، جم را با ارّه به دو نیم کرد (نک. یشت ۱۹، بند ۴۶). پس از آنکه فرّه از جم می‌گریزد، جم و خواهرش به مدت صد سال در جهان سرگردان می‌شوند تا از آسیب ضحاک در امان باشند. اهریمن دو دیو نر و ماده را به دنبال آنان می‌فرستد. دیو نر جم را می‌فریبد و خواهر او، یعنی جَمَگ، را به همسری می‌گیرد و خواهر خود را به ازدواج او در می‌آورد. از ازدواج جم با دیو ماده خرس و بوزینه و جز اینها زاده می‌شوند و از آمیزش جَمَگ با آن دیو سنگ پشت، چَلپاسه و وزغ و لاک‌پشت به وجود می‌آیند. جم در می‌یابد که فریب خورده است و چاره‌ی کار را جَمَگ می‌کند. به حیلتی با او همبستر می‌شود. از این هم آغوشی دیوان در هم می‌شکنند (روایت پهلوی، فصل ۸، بند ۱-۱۰) و از جم و جمگ پسری به نام اَسفیان و دختری به نام زَرشام یا زَرشیم زاده می‌شوند (بندهش، همان جا). و سپس نسبت زردشت را به جم می‌رسانند (دینکرد ۷، فصل ۲، بند ۱؛ گزیده‌های زادسپرم، فصل ۷، بند ۱). در شاهنامه (ج۱، ص ۴۱-۴۴)، جمشید پسر طهمورث، سومین شاه پیشدادی، است و در پادشاهی هفتصد ساله‌اش همه به فرمان اویند. به روایت گرشاسپ‌نامه (ص۲۱-۴۴)، جمشید، پس از فرار از دست ضحاک و تحمل مصائب فراوان، به زابلستان می‌رود و با دختر شاه زابلستان ازدواج می‌کند و از او صاحب فرزندی به نام تور می‌شود که نسبت گرشاسپ به او می‌رسد. زمانی نیز جم در روایات اسلامی با سلیمان و اعقاب نوح و خودِ نوح و اسکندر همسانی می‌یابد و پسر اَرْفَخْشَد دانسته می‌شود (نک. ابوحنیفه دینوری، ص ۲۶؛ مقدسی، ج۱، ص ۴۳۸، ۴۷۴-۴۷۵). یکی دانستن سلیمان و جم در متون فارسی، به ویژه آثار منظوم، نمونه‌های فراوانی دارد (از جمله نک. فرّخی سیستانی، ص ۲۳۷؛ عنصری، ص ۲۰۲-۲۰۳؛ خاقانی، ص ۸۷، ۳۶۸؛ حافظ، ص ۳۵۰، ۴۶۰). این همسانی بر اثر در هم آمیختن روایت‌های ملی با قصه‌های سامیان، پس از ورود اسلام، به وجود آمد. از این روست که شاعرانی چون منوچهری (ص ۷۱) ترکیب “جمّ سلیمان” را به کار گرفته‌اند. علت این همسانی آن است که هر دو صاحب تخت روان، نگین و خاتم، و فرمانروای دیو و مرغ و پری بودند. در داستان‌های اخلاقی جمشیدشاه دانا و باتجربه است (سعدی، ص ۱۹۱) و سخنان حکیمانه‌ای از او نقل می‌شود (همان، ص ۲۲۲). در برخی متون اختراع خط را نیز بدو نسبت داده‌اند (نک. ابن ندیم، ص ۲۰-۲۱). در روایتی عجایب هفتگانه‌ای نیز در ادبیات زردشتی به زبان فارسی، به او نسبت داده شده است (روایات داراب هرمزدیار، ج ۲، ص ۷۱-۷۲). شاهی به شکوهمندی جمشید اشیاء شگفت‌انگیز و جادویی و گنج‌های فراوانی نیز دارد. به نمونه‌ای از این گنج‌های افسانه‌ای در شاهنامه (ج ۲، ص ۴۵۷-۴۳۶)، در داستان بهرام گور، اشاره شده است. اما شگفت‌آورترین افزاری که در روایت‌های بعدی بدو نسبت داده‌اند جام سحرانگیزی است که به جام جهان نما معروف است و با آیینه‌ی اسکندر همسانی دارد. سابقه‌ی اشاره به جام جم در روایت‌ها به پس از اسلام تعلق دارد، در میان عجایب هفتگانه‌ای که به او نسبت می‌دهند، اشاره‌ای به جام جم نشده است (کریستنسن، ص ۴۵۷-۴۵۸). بعدها در اشعار شعرا، گاهی جام جم معنی جام شراب می‌دهد و گاهی جام سحرآمیز، و در عرفان اسلامی جام جم نمادِ دانایی عرفانی است (نک. کریستنسن، ص ۴۶۶). سرگذشت جمشید و فرجام نامبارک او، با وجود آن همه شکوه، در شعر فارسی مثالی از بی‌وفایی دنیاست (از جمله نک. عطار نیشابوری، ص ۳۹۵). جشن نوروز را جشنی از دوران جمشید می‌دانند که در آن روز جمشید بر تختی، با گوهرهای فراوان، می‌نشست و دیوان آن را حمل می‌کردند (برای آگاهی بیشتر از دیگر روایت‌ها، نک. کریستنسن، ص ۴۱۴، ۴۱۵، ۴۷۱-۴۹۷؛ آموزگار، “نوروز"، ص ۱۹-۳۱، همو، “ایزدانی که با سال نو به زمین باز می‌گردند"، ص ۹۳-۱۰۵). برای جمشید در روایت‌های عامیانه نیز داستان‌ها ساخته‌اند. در روایتی ضحاک رمه‌بان جمشید است که بر او قیام می‌کند، و چون دستور قتل او را می‌دهد که بدن جمشید طلسم است و فقط ارّه بر او کارگر است. از این رو او را با ارّه به دو نیم می‌کنند (انجوی شیرازی، ج ۲، ص ۳۰۱-۳۰۳). در روایتی دیگر ضحاک وزیر جمشید است که بر ضدّ او قیام می‌کند و همه‌ی خاندان او را می‌کشد، اما از میان فرزندان جمشید، فقط یک دختر موفق به فرار می‌شود که او همان مادر فریدون است (همان، ص ۳۱۴)".
جمشید در ابتدایی‌ترین مراحل اندیشه هند و ایرانیان وجود داشته است.
جم در دوران شاهی‌اش همه کارهایش را به کمک سه آتش معروف انجام می‌داد. وقتی فره جمشید به دست ضحاک افتاد، آذرفره آن را نجات داد. این فره در پادشاهی گشتاسب به کوه کاویان برده شد.
وقتی فره از جم جدا شد به قسمت‌های گوناگون پخش شد. جم در اسطوره‌های هندی سرور جهان مردگانی است که به سعادت ابدی رسیده‌اند. او با ورونه واگنی در ارتباط است. به مردگان راحتی می‌بخشد و برترین آسمان را در اختیار دارد و در آنجا می‌زید. او در ریک ودا نخستین انسان و نخستین شاه است.
در زمان جدا شدن فره از جمشید بخشی نصیب اوشنر شد. به خاطر آن فره اوشنر از همان زمان که در شکم مادرش بود سخن گفتن آموخت. و در جایی دیگر آمده از برکت آن فره جمشید توانست جهان را بگسترد و آفریدگان را بی‌مرگ و بی‌پیری و بی‌گرسنگی گرداند.
“بند ۲۱: و اندر دین بهی، به گفتار دادار هرمزد، در بارگاه جم پیدا [است] که «پس جهان مرا برافزای، که شمار [آنان را] بکن، و پیش جهان مرا ببالان، که [آن را] فربه‏تر بکن، و پس باشد که از من بپذیری جهان را پاسداری و پرورش و سالاری [کردن] و در آن آگاهی داشتن [از کار مردم] ایدون بکن [که] کس را بر کسی دیگر زخم و زیان کردن توان نباشد».
بند ۲۲: و پذیرفت و کرد جم چونان که فرمود هرمزد.
هرمزد دین را به جم فراز نمود و جم پیامبری را نپذیرفت. پس هرمزد پاسداری و سالاری جهان را به وی سپرد. در شهریاری جم آفات اهریمنی نبود و مرگ و پیری. پس جهان از مردم و جانوران آکنده شد. جم به سوی نیمروز فرا رفت و جهان را سه برابر فراخ کرد. به فرمان دادار جایگاهی (ورجمکرد) را ساخت و از گیاهان و جانور و مردم تخمه و جفتی به آن برد.جم مرگ و درد و پیری را از جهان به ششصد سال دور داشت و ورجمکرد را ساخت و «پیمان» جهانی را از اهریمن بازستاند. آسن خرد (خرد سرشتی و طبیعی) را دزدیدند و آشوب سخت در جهان افتاد. تا بتواند راز سلطه دیوان را دریابد، جم به اعجاز خدایی، با تن به دوزخ درآمد و سیزده سال در کالبد دیوان در آنجا ماند. پس توانست در شهریاری خود بیمرگی پدید آورد.جم ادعای آفرینندگی کرد و با این گناه فره از او جدا شد. چون جم از دیوان نپذیرفت که گوسفند را بکشد، پس دیوان او را میرنده کردند و کیفر دادند. جم از گناه خود توبه کرد و دادار او را از دوزخ به همستگان در آورد و شاهی همستگان را به او داد".
در زند وندیداد، فرگرد دوم درباره گفتگوی زردشت با هرمزد آمده است. اینکه پیش از او اورمزد این دین را به که عرضه داشت؟
“جم شد برنده شاهی»آن گاه، چون بر آن شاهی جم آن سدیگر سده به سر رسید، آن گاه این زمین پر از رمه، ستوران، مردمان، سگان، پرندگان و نیز آتش سرخ سوزان شد…” .
ویوسونت، پدر اشوین‌ها و پدر جم و منو است. منو در اساطیر ودایی پدربزرگ و اصل و ریشه بشر است. ویونگهونت، گیاه هئومه را در هنگام پگاه می‌فشرد و اولین شخص می‌شود که این رسم را ابداع کرد. طبق برخی اسطوره‌ها یمه و خواهرش یمی پدر و مادر مردم‌اند. یمی در ایران شاه بهشت زمینی است و در ریگ ودا فرمانروای بهشت آسمانی است. جم در اعتقادات ایرانی نگهبان جهان برزخ است و در فرهنگ ودایی خدای جهان مردگان. ویوسونت ایزد هند و ایرانی است. در اوستا ویونگهونت پدر زمینی جم می‌باشد. از هوشنگ در اسطوره‌های هندی خبری نیست. ممکن است که هوشنگ لقبی برای جمشید بوده که بعدها شخصیت مستقلی پیدا کرده است.
“مینوی خرد پرسش ۲۶، بندهای ۲۶-۳۳٫ و از جمشید نیکورمه، پسر و یونگهان، سود این بود که او ششصد سال بی‏مرگی را بر همه آفرینش دادار هرمزد بساخت و [همه] بی‏درد، بی‏پیری و بی‏یتیاره شدند".
“در شاهنامه درباره جمشید چنین آمده است:

 

منم گفت با فره ایزدی

همم شهریاری و هم موبدی”

جمشید سه فره دارد که شامل سه جنبه شاهی پهلوانی و جنگاوری است. اولین آن به فریدون می‌رسد. پهلوانی به گرشاسب و خدایی به مهر می‌رسد.
سه جنبه بودن فره جمشید نشانه ساختمان ابدایی قبایل هند و اروپایی است. فرمانروایان نخستین روحانی بوده‌اند (دوستخواه، ۱۳۸۳: ۱۳۱، ۱۵۶، ۱۶۳، ۲۱۳، ۲۴۱، ۳۰۶، ۴۴۷، ۴۵۶؛ عفیفی، ۱۳۷۴: ۱۵، ؛ فردوسی و شاهنامه سرایی، ۱۳۹۰: ۳۳۷-۳۳۹، ۳۴۱، ۳۴۳-۳۴۴، ۳۴۶-۳۴۸؛ بهار، ۱۳۷۵: ۴۹-۵۰، ۸۱، ۱۱۶، ۱۸۳، ۱۹۰، ۱۹۴، ۲۰۱، ۲۰۳، ۲۰۷، ۲۱۵-۲۳۱، ۲۳۹، ۳۸۹-۳۹۰، ۴۷۳-۴۷۴، ۴۸۳، ۴۸۶، ۴۹۱).
۹-۲ ab§-zarm¦n [بی‌پیری]: (بهار، ۱۳۴۷: ۹۱) “ابی زروان” ترجمه کرده است. (کیا، ۱۳۳۱: ۷) “بی زرمان” آورده است. (میرزای ناظر، ۵۷:۱۳۷۳)"بی زرمان” در ترجمه‌ی خود نوشته است. (عریان، ۱۴۱:۱۳۷۱)"پیری ناپذیر” ترجمه کرده است. نگارنده “بی پیری” را مناسب‌تر دیده است. واژه زیباتری برای جمله است.
۱۰-۱ paym¦nag [پیمانه]: “در پرسش بیست و ششم از کتاب “مینوی خرد” آمده است: “سدیگر این سود (از جم به جهان رسید) که پیمان گیتی که آن دُش دانای دروند اهرمن او باریده بود از شکمش باز آورد".
۱۱-۱ kard [کرد]: در اصل متن پهلوی این بند فعل [krt] kard آمده است که هم به صورت kard می‌توان ترجمه کرد و هم [knt] kand. (بهار، ۱۳۱۲: ۹۲) آورده است: “کرد". (کیا، ۱۳۳۱: ۸) “کرد” آورده است (میرزای ناظر، ۱۳۷۳: ۵۷) “کرد” آورده است. (عریان، ۱۳۷۱: ۱۴۱)"kand” ترجمه کرده است. نگارنده معتقد است به این دلیل که هر دو فعل یک معنی می‌دهند (هر دو در معنای ساختن هستند) استفاده‌ی هر دو فعل درست می‌باشد.
۱۲-۱ Fr§d©n [فریدون]:“فریدونِ از خاندانی توانا…"… آن که اَژی‌دَها که را فرو کوفت؛ [اَژی‌دَهاکَ‌یِ] سه کله‌ی سه پوزه‌ی شش چشم را، آن دارنده‌ی هزار [گونه] چالاکی، آن دیو بسیار زورمندِ دُروج را، آن دُرُوندِ آسیب‌رسانِ جهان را، آن زرومندترین دُروجی را که اهریمن برای تباه کردن جهان اَشَه به پتیارگی در جهانِ اَشْتومَند بیافرید.".
فریدون از جمله کسانی بود که با آوردن پیشکشی برای اناهیتا از او تقاضای پیروز شدن در مقابل اهریمن داشت و اناهیتا به درخواستش پاسخ مثبت داد.
“این فرِّ [از جم گسسته] را فریدون پسر خاندانِ آبتین برگرفت که- بجز زردشت- پیروزمندترین مردمان بود…. در اوستا (یشـ ۳۴:۵۰ و یشـ ۳۴:۱۷۰)، Øraˆtaona به جای گاوان دو همسرِ [اَژی‌دَهاکَ] را از آن خویش می‌کند. این درون مایه‌ای است که به احتمال بسیار باید با رویکرد بدین واقعیت شرح داده شود. که یشـ .۱۷، ویژه‌ی Aøayva¥uhi (اَشی نیک) [ایزدْ بانویِ] نگاهبانِ [نهادِ] زناشویی است. Øraˆtaona در ادب فارسی میانه، Frˆt"n و در شاهنامه Farˆd–n (فریدون) نامیده شده است".
در فرگرد ۱ وندیداد، زادگاه فریدون سرزمین وَرَن است. در یسنا آمده است: زردشت از هوم می‌پرسد دومین بار چه کسی تو را فشرد. و هوم پاسخ می‌دهد: اَثویَه، پدر فریدون. در آبان‌یشت، گوش‌یشت و ارت‌یشت در نوشته‌های پهلوی نام فریدون آمده است. در مورد اینکه او اژدی‌دهاک را می‌گیرد و به بند می‌کشد.
“در مینوی خرد آمده: از فریدون،‌ این سودها بود مانند زدن و بستن ضحاک بیور اسب که چنان گران گناه بود و بسیار دیو مازَندَر و دیگر را نیز زد و از کشور خونیرس بیرون کرد.
فردوسی در شاهنامه داستان فریدون را چنین آورده: چون مدت زمانی از پادشاهی ضحاک گذشت فریدون به دنیا آمد، …".
در شاهنامه و بعضی از نوشته‌های دوره‌ی اسلامی لقب افسونگر به فریدون داده‌اند. فریدون در دو مورد از افسون استفاده می‌کند.
یکی برای حفظ جانش در مورد سوء قصدی که برادرانش به او داشتند و دیگری برای عبور از اروندرود. در مینوی خرد در مورد فریدون نوشته‌اند که او کم خرد است. می‌گویند زمانی که فریدون ضحاک را گرفت نتوانست او را بکشد. فریدون از جمله افراد برجسته‌ای که بوسیله فره‌اش کارهایی بزرگ انجام داد. سلم و تور و ایرح پسران فریدون‌اند مدت زمان شاهی فریدون پانصد سال گفته‌اند.
آب و آتش و گیاه در پیشگاه اورمزد شکایت کنند که فریدون را زنده کن تا اژدهاک را بکشد. کارهای خوب فریدون اینها بود: زدن و در بند کردن ضحاک و همینطور دیوهای زیاد دیگر را از خنیرس بیرون کرد. ولی با همه اینها فریدون جزء کسانی بود که وارد بهشت نشد و احتمالاً به این دلیل است که بین پسران تبعیض قائل شده بود. ضحاک در دوران هوشیدرماه از بند فریدون رها می‌شود و دوباره بر مردم فرمانروایی می‌کند. از فریدون می‌خواهند که او را بزند ولی فریدون ادعای ناتوانی می‌کند.

برخی عنوان نمودند«بین حاکمیت قانون و مسئولیّت، رابطه‌ای مستقیم وجود دارد. مسئولیّت و از جمله مسئولیّت‌مدنی، تنها با حاکمیت قانون معنا می‌یابد.»^[۱۱۷] برخی دیگر گفتند:«حاکمیت قانون بیشترین تأثیرگزاری را در پذیرش مسئولیّت‌مدنی دولت داشته است.»^[۱۱۸]
اصل قانونی بودن مسئولیّت‌مدنی، دولت به معنای حاکمیت محدود قانون اساسی حکومت گسترده قوانین عادی برمسئولیّت‌مدنی دولت و حضور محسوس رویّه قضایی در این قلمرو است. بنابراین «اصل قانونی بودن در وجه شکلی آن عبارت از اصل حاکمیت قانون‌ها بر مسئولیّت‌مدنی دولت است.»^[۱۱۹]

ب) اصل مسئولیّت
در خصوص اصل مسئولیّت دولت، مهم ترین مسئله‌ای که وجود دارد، تعیین و تشخیص محدوده‌ی مسئولیّت دولت است. نقطه‌ی مقابل مسئولیّت، مصونیت است. مسئولیّت را می‌توان به عنوان قاعده‌ای دانست که با تکیه بر قواعد حاکم، به عنوان مبنای الزام دولت به جبران خسارت قلمداد نمود.
«در اصل مسئولیّت که خود ناشی از اصل قانونی بودن است؛ این قانون است که حیطه و گستره‌ی مسئولیّت بدون تقصیر دولت را مشخص می کند.»^[۱۲۰] «امروزه با مطرح شدن تئوری حکمرانی خوب، اصلی‌ترین محور را حاکمیت قانون به معنای حمایت از حق شهروندی از سویی و حمایت از حاکمیت دولت از سوی دیگر است حاکمیت دولت خود مبتنی بر پذیرش مصونیت‌ها است.»^[۱۲۱] و این نیست که نقض حقوق افراد، الزامّا در همه‌‌ی موارد به مسئولیّت ختم شود. با حذف عنصر تقصیر از مسئولیّت‌مدنی دولت نظریاتی وارد قلمرو مسئولیّت‌مدنی دولت گردید مسئولیّت مبتنی بر عدم تقصیر نظام جدیدی است که وارد عرصه‌ی حقوقی کشورها شده است و در حال توسعه است مزیت مسئولیّت بدون تقصیر بر مسئولیّت مبتنی بر تقصیر دولت در آن است که در نظام بدون تقصیر، زیان‌دیده برای مطالبه‌ی خسارت خود نه نیازی به اثبات تقصیر دارد و نه در مجموعه زیان‌های غیر قابل انتساب به دولت را لازم دارد و از حیث حمایت زیاندیده حائزاهمیّت است.
گفتار سوم) ارکان مسئولیّت‌مدنی
در نظام حقوقی ایران، مانند بیشتر نظامـهای حقوقی، برای تحقق مسئولیّت‌مدنی، وجود سه رکن همواره لازم است.«ارکان ‌از ‌لحاظ ‌لغوی ‌و اصطلاحی ‌به ‌معنای ‌مبانی ‌و پایه‌ها می‌باشد و جمع ‌رکن ‌است.»^[۱۲۲] مقصود از ارکان مسئولیّت‌مدنی شرایط عمومی لازم برای تحققّ مسئولیّت‌مدنی است.»^[۱۲۳] و در اصطلاح ارکان ‌مسئولیّت به ‌سه ‌رکن ‌اساسی ‌گفته ‌می‌شود که ‌برای‌ تحققّ ‌مسئولیّت‌مدنی، ضروری ‌است.‌ که ‌در ‌صورت‌ فقدان ‌یکی ‌از این ‌سه ‌رکن، مسئولیّت منتفی ‌می‌شود.«ارکان مسئولیّت‌مدنی ‌عبارتند از: ضرر، فعل ‌زیان‌بار، رابطه‌ی سببیت(بین ‌عمل ‌زیان‌بار و ضرر).»^[۱۲۴]‌ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌در خصوص اهمیت آن گفته شد‌»این ‌سه‌ شرط‌ را می‌توان ‌شروط ‌ثابت ‌مسئولیّت نامید؛ زیرا وجود آن‌ها ‌در هر حال ‌برای ‌تحققّ ‌مسئولیّت ضرورت‌ دارد.»^[۱۲۵] مسئولیّت ‌رکن‌ متغیری‌ نیز دارد که ‌تقصیر است. بحث‌ تقصیر، در بین‌ اصول‌ کلی ‌مسئولیّت‌مدنی‌ اهمیّت‌ دو چندان ‌دارد، زیرا هم‌ مبنای‌ مسئولیّت است ‌و هم ‌در اثبات‌ رابطه‌ی سببیت ‌نقش‌ اساسی ‌دارد^[۱۲۶].
نظام‌های ‌حقوقی ‌مسئولیّت، اصولاً بر پایه‌ی تقصیر استوار است. ولی‌ هر گاه ‌مصالح‌ جامعه‌ اقتضا کند، قانون‌گذار می‌تواند برای‌ جبران ‌ضرر نامشروع ‌یا خطری ‌که ‌برای‌ دیگران ‌ایجاد شده ‌است. مسئولیّت ‌بدون‌ تقصیر ایجاد کند؛ هر جا که ‌در نوع ‌مسئولیّت ‌تردید شود می‌توان ‌به ‌مسئولیّت مبتنی بر تقصیر استناد کرد.
بند اوّل) وجود ضرر
عنصر اصلی مسئولیّت‌مدنی و جبران خسارت، ورود زیان بر یک شخص یا اشخاص است. تا خسارتی به بار نیاید چنین مسئولیّتی قابل تصور نیست. همان طورکه عنوان شد«ضرر یا زیان یا خسارت، نخستین رکن تحقق مسئولیّت‌مدنی است.کسی که ادعای مسئولیّت‌مدنی می‌کند بایدوقوع ضرر را ثابت کند.»^[۱۲۷]
هم‌چنین عنوان گردید که:«هدف‌ از قواعد مسئولیّت‌مدنی، ‌جبران ‌ضرر است، یعنی، باید ضرری ‌به ‌بار آید تا برای‌ جبران ‌آن، ‌مسئولیّت ایجاد شود. پس، باید وجود ضرر را رکن‌ اصلی‌ مسئولیّت‌مدنی ‌شمرد.»^[۱۲۸]
در خصوص مفهوم ضرر وانواع آن بنا به اقتضا درگفتار اول فصل سوم به آن خواهیم پرداخت.
بند دوم) شرایط ضرر قابل مطالبه
هر ضرری موجب مسئولیّت‌مدنی و قابل جبران نیست. حقوق دانان برای تحققّ ضرر شرایطی را قایل هستند که به بررسی برخی از آن‌ها پرداخته می‌شود.
۱) ضرر باید محققّ و مسلم باشد
منظور از مسلم بودن ضرر و زیان این است که، ورود ضرر محققّ و یا وقوع آن حتمی شده باشد. به سخن دیگر، یکی از شرایط تحققّ ضرر این است که وقوع آن برای دادگاه قابل احراز باشد. بنابراین ضرر و زیان احتمالی که وجود خارجی پیدا نکرده است، نمی تواند مورد مطالبه قرار گیرد چون حتمی و مسلم نیست.
به منظور جبران خسارت «تنها ورود خلل به منفعت اقتصادی یا مالی فرد کافی نیست بلکه ضرر باید بوجود آمده باشد و باصطلاح ضرر حال باشد.»^[۱۲۹]
۲) ضرر باید مستقیم باشد
ضررهای بعید و دور از ذهن قابل مطالبه نیستند. برخی عنوان نمودند:«ازجمله شرایط تحققّ ضرر مستقیم بودن آن است به نحوی که اجبارعمل زیانی به تدارک خسارت به همین علت توجیه می‌گردد.»^[۱۳۰].درخصوص مستقیم بودن ضرر گفته‌ شد:«مقصود از بیواسطه بودن ضرر این است که بین فعل زیان‌بار و ضرر حادثه‌ی دیگری وجود نداشته باشد تا جایی که بتوان گفت ضرر در نظر عرف از همان فعل ناشی شده است.»^[۱۳۱]مادّه ۵۲۰ قانون جدید آ د. مدنی مصوب ۱۳۷۹با بیان کلمه«بلاواسطه» به این نکته تصریح کرده است.
۳) ضرر باید مشروع باشد
اگر مطالبه ضرر ناروا باشد و قانون یا عرف آن را اجازه ندهد؛ نمی‌توان جبران ضرر وارده را از عامل زیان درخواست نمود. عنوان شدکه«فعل زیان‌بار واردکننده زیان را باید حق ثابت شده‌ای باشدکه مورد حمایت قانون است مورد تعرّض قرار دهد. چنین حقی اعم از این که«مالی» باشد یا «غیر مالی»، مورد حمایت قانون است.»^[۱۳۲] هم‌چنین در خصوص مشروعیت ضرر گفته شد«از دست دادن نفعی را می‌توان ضرر به حساب آورد که مشروع و اخلاقی باشد.»^[۱۳۳] در زندگی اجتماعی سود و زیان به هم آمیخته است. هر کس نفع می‌برد و به گونه‌ای باعث زیان دیدن می‌شود. ولی همه این زیان‌ها ایجاد مسئولیّت نمی‌کند. بسیاری از خسارت‌ها لازمه زندگی اجتماعی است و عرف به دیده اغماض می گذرد و از جهت دیگر ضرر باید ناشی از تضییع حق باشد.
۴) ضرر باید قبلا جبران نشد باشد
هرگاه ضرری جبران شده باشد؛ نمی‌توان برای بار دیگر آن را مطالبه کرد. برخی عنوان نمودند:«شکی نیست که متضرر برای جبران ضرر وارد شده می‌تواند بیش از یک تاوان دریافت کند و درصورتی که عامل زیان به صورت اختیاری و یا قهری نسبت به تدارک خسارت اقدام کند زیان‌دیده نمی‌تواند از منبعی دیگر بابت زیان جبران شده وجهی دریافت دارد.»^[۱۳۴]
در مواردی که علاوه بر عامل زیان، اشخاص دیگری ضامن پرداخت خسارت شناخته می‌شوند، مسأله ضرر و زیان حائز اهمیت می‌باشد. مثلاً دانش‌آموزی که تحت پوشش بیمه‌های درمانی است در یک حادثه‌ای مجروح می‌شود این دانش‌آموز چون بیمه درمانی است، به علّت جراحات وارده می تواند حق بیمه بیماری را دریافت کند. حال این سؤال مطرح می‌شود آیا مبلغی که دانش‌آموز مجروح از بیمه دریافت می‌کند آیا حق رجوع دانش‌آموز به عامل ورود زیان از بین می‌رود؟
در پاسخ این پرسش باید بیمه خسارت را از بیمه اشخاص جدا کرد. پولی که بیمه‌گر می‌پردازد، متناسب با میزان خسارت است و فرض می‌شود که بیمه‌گذار در برابر گرفتن آن حق رجوع به عامل ورود زیان را به بیمه‌گر واگذار می‌کند. مادّه ۳۰ قانون بیمه مصوب ۱۳۱۶ در این باره مقررّ می‌دارد:
«بیمه‌گر در حدودی که که خسارت وارد را قبول یا پرداخت می‌کند در مقابل اشخاصی که مسئول وقوع حادثه یا خسارت هستند قائم مقام بیمه‌گذار خواهد بود. اگر بیمه‌گذار اقدامی کند که منافی با عقد مزبور باشد در مقابل بیمه‌گر مسئول می‌شود. پس می‌توان گفت؛ تا میزانی که زیان‌دیده از بیمه‌گر دریافت کرده است حق رجوع به عامل زیان را ندارد.»^[۱۳۵]
۵) ضرر باید قابل پیش‌بینی باشد
در مسئولیّت قهری پیش‌بینی ضرر نقش اساسی دارد و معیار، احراز وقوع آن است. خسارت‌های نامتعارف و دور از انتظار را نباید در محاسبه ارزیابی خسارت در نظر گرفت. در مرحله اثبات پیش‌بینی ضرر در مسئولیّت‌مدنی اهمیّت شایانی دارد و یکی از مقدّمه‌ای ضروری صدور حکم به جبران آن است.^[۱۳۶]
۶) ضرر شخصی
کسی که ادعای خسارت می‌کند؛ باید خود زیان‌دیده یا قائم مقام او باشد«هرگاه زیان دیده از مطالبه خسارت خودداری کند دیگری نمی‌تواند به جای او دعوای مسئولیّت‌مدنی بر وارد کننده زیان مطرح نماید مگر این که از سوی زیان‌دیده نمایندگی داشته باشد.»^[۱۳۷]
بند سوم) فعل زیان‌بار
عنوان شد که«رکن ‌دیگر مسئولیّت‌مدنی‌، ارتکاب‌ فعل‌ زیان‌بار است‌. این ‌فعل ‌باید ‌در نظر اجتماع ‌ناهنجار باشد و در قانون برای آن مجوزی قرار داده نشد باشد. فعل زیان‌بار ممکن است فعل یا ترک فعل باشد.»^[۱۳۸]
علاوه بر لزوم انجام فعل زیان‌بار توسط شخص فعل مذکور باید به نحو غیر قانونی و نامشروع انجام شود^[۱۳۹]واین شرط درمادّه اوّل ق.م.م ‌عبارت«بدون ‌مجوز قانونی»اشاره ‌شد یعنی ‌اگر فعل ‌با مجوز قانونی ‌صورت‌ پذیرد. شخص‌ مسئول‌ خسارت‌ ناشی ‌از آن‌ نیست. در اینجا منظور قانون ‌معنای ‌وسیع ‌کلمه ‌است‌ و شاملِ: تمامی ‌قوانین ‌موضوعه، آیین‌نامه‌ها و قواعد و مقررّات‌ عرفی می‌باشد.^[۱۴۰] «فعل زیان‌بار اعم از این که مشروع باشد یا نامشروع ضمان‌آور است زیرا مشروعیت فعل انجام دهنده نباید موجب تضیع حق جبران خسارت زیان‌دیده شود.»^[۱۴۱]
ضرر اعم از مادی یا معنوی به اشخاص حقیقی یا حقوقی است ورود ضرر نا روا رکن مسئولیّت های مدنی است. اگر ضرری وجود نداشته باشد، مسئولیّت نیز وجود ندارد. هرچند وارد کردن ضرر مادی به اشخاص نامطلوب است لیکن وارد نمودن ضرر معنوی به اشخاص به مراتب ناشایسته‌تر است. علی‌رغم وجود قوانین درخصوص جبران خسارت معنوی ولی به عللی به اجرا در نمی‌آید. در حادثه‌ای که شخص مسئول قرار می‌گیرد بین عمل او و وقوع ضرر رابطه سببیت عرفی موجود باشد.
گفتار چهارم: ضرروت وجود رابطه سببیت
یکی دیگر از ارکان مسئولیّت‌مدنی لزوم وجود رابطه سببیت بین فعل زیان بار و ضرر وارده است. در اصطلاح، سبب‌ و مسبب‌ به‌ اموری ‌گفته می‌شود ‌که ‌رابطه ‌وجودی‌ و عدمی‌ بین‌ آن‌ها وجود دارد. سببیت‌ نیز نوعی ‌ملازمه ‌وجودی ‌و عدمی ‌بین ‌دو امری ‌است‌ که ‌ملزوم(مفعول) ‌آن، سبب‌ و لازم(فاعل) ‌آن، مسبب‌ نامیده ‌می‌شود، مانند هنگامی که امین نسبت به مال، تعدی و تفریط می‌کند و ضرری وارد می‌کند؛ امین یا عمل او سبب محسوب می‌شود و ضرر وارده، مسبب است.^[۱۴۲]
برای ‌تحققّ ‌مسئولیّت ‌باید احراز شود که ‌بین ‌ضرر و فعل ‌زیان‌بار رابطه ‌سببیت‌ وجود دارد، یعنی ‌ضرر از آن‌ فعل ناشی‌ شده ‌باشد. این احراز رابطه‌ی علیّتبین‌ دو پدیده ‌موجود، یعنی ‌فعل ‌زیان‌بار و خسارت(ضرر)‌ است.«برای‌ این که ‌حادثه‌ای‌ سبب‌ محسوب‌ شود باید آن‌ حادثه ‌در زمره ‌شرایط‌ ضروری‌ تحققّ‌ ضرر باشد یعنی ‌احراز ‌شود که‌ بدون ‌آن‌، ضرر واقع ‌نمی‌شد.»^[۱۴۳]
برای ‌تعیین ‌سبب‌ مسئول ‌در حوزه‌ی مسئولیّت‌مدنی ‌نظریّه‌های‌ گوناگونی‌ طرح‌ و ارائه ‌شده ‌است‌ که ‌به چند نمونه از آن‌ها اشاره می‌شود.
بند اوّل) اجتماع سبب وشرط
هرگاه برای وقوع زیان مقدمات و شروطی لازم باشد به نحوی که سبب(مباشر) تنها علت محسوب شود بی‌گمان ضرر به شرط منسوب نبوده وسبب مسئول است^[۱۴۴]
بند دوّم) اجتماع سبب و مباشر
«هرگاه سبب و مباشر باهم باعث ورود ضرر شوند قانون گذار مباشر را مسئول می‌شناسد.»^[۱۴۵]
بند سوم) نظریّه اجتماع اسباب
در صورتی که یک سبب خسارتی را به بار آورد، احراز رابطه سببیّیت محل بحث نیست و زیان رساننده و مسبب مسئول جبران خسارت است. امّا در صورتی که اسباب و عوامل متعددی موجب خسارت گردند اسباب ارادی و اسباب غیر ارادی احراز رابطه سببیت بین عمل و ضرر کار آسانی نیست. چنان که این گونه عنوان شد«رابطه سببیت موجب مسئولیّت است و قلمرو مسئولیّت نیز مبتنی بر رابطه سببیت است و میزان مسئولیّت مورد بحث خواهد بود که در ایران اغلب نظریّه تساوی مسئولیّت ملاک عمل است.»^[۱۴۶]
اگر زیان‌دیده علّت انحصاری زیان وارده به خود باشد، مثلاّ عمد داشته باشد، هیچ جبرانی به او تعلق نخواهد گرفت. ولی اگرعلت قسمتی از زیان وارد به خود باشد، فقط ازقسمتی از خسارت محروم می شود، بدین سان اگر کسی علیه خود اقدام کند واز این راه آسیب و صدمه ای و یا خسارتی ببیند باید در هرمورد جداگانه بررسی کرد و این که مطرح شود که هرکه بر علیه خود اقدام کند از کل خسارت محروم می‌گردد صحیح نمی‌باشد^[۱۴۷]«چنان چه چند سبب در ورود ضرر یا ایجاد حادثه منتهی به ضرر دخالت داشته باشند در فرضی که یکی از دو سبب دور یا با واسطه و دیگری مستقیم و بی‌واسطه(مباشرت) است راه‌حل قانون این است که سبب مستقیم مقدم است.»^[۱۴۸] «مباشر مسئول است نه مسبب) مادّه ۳۳۲ ق.م
این نکته را هم باید افزود گاهی اسباب مؤثر در مسئولیّت‌مدنی آن قدر پیچیده هستند که تفکیک را با مشکل مواجه می‌کند.
الف) نظریه برابری اسباب ^[۱۴۹]
این نظریه در ابتدا به وسیله«استویل میل»^[۱۵۰] مطرح گردید سپس در میان سال‌های ۱۸۶۰ و ۱۸۸۵ میلادی توسط «فن بوری»^[۱۵۱] متخصص حقوق جزا در آلمان تشریح گردیده است.^[۱۵۲]
بر اساس این نظریه هر رویدادی که شرط لازم خسارت باشد، سبب خسارت به شمار می‌رود. شرط لازم به این معنا است که«اگر نبود خسارت بوجود نمی‌آمد.» مطابق این نظریه هر عاملی که در پیدایش ضرر دخالت داشته باشد بدون توجّه به درجه اهمیّت آن مسئول شناخته می‌شود. به نحوی که گفته شد«براساس‌ این ‌نظریّه‌ همه‌ی اسباب‌ و شرایطی ‌که ‌‌موجبات‌ ورود زیان‌ را فراهم ‌کرده‌اند بایکدیگر برابرند. بر مبنای این نظریّه تمام عوامل مؤثر در پیدایش ضرر اعم از این که به نحو شرط مقتضی دخالت نموده یا به نحو سبب و علت دخالت کرده باشند، باید به عنوان سبب حادثه تلقی شوند.»^[۱۵۳]
هرچند در مواد ۳۳۴ و ۳۳۵ و ۳۳۶ ق.م.ا.(مصوب ۱۳۷۵) و مواد ۵۲۶، ۵۲۷، ۵۲۸ قانون م.ا مصوب ۱۳۹۲ نظر مقنن به نظریه یاد شده معطوف می‌باشد. اما در نظریه یاد شده بین سبب و شرط تفاوت و تمایزی لحاظ نشده است و نادیده گرفتن شرایط که دارای ویژگی رابطه سببیت نیستند را ضروری می‌داند و هر یک از سبب‌ها را به تنهایی سبب مستقلی برای ایجاد ضرر قلمداد می‌کند. با توجّه به کیفیّت توجّه رابطه سببیت و بررسی نقش هر یک از عوامل در ایجاد زیان قابل دفاع نیست، چون در عمل نمی‌توان سبب ورود ضرر را بین حوادث متعدد معین نمود. این نظریه با مبانی عدالت اجتماعی سازگاری ندارد زیرا اقتضای عدالت این است که شخص فقط پاسخگوی نتایج طبیعی و غیر متعارف و غیر قابل انتظار اعمال فرد بر وی می‌باشد.
ب) نظریّه سبب مقدم در تأثیر
طبق این نظریه نیز هرگاه چند سبب در مقاطع مختلف باعث ایجاد ضرر شوند، سبب، مسئول سببی است که زودتر تأثیر کرده است.در این خصوص نیز عنوان گردید«هرگاه چند عمل و حادثه موجب ورود ضرر به دیگری شود باید عمل وحادثه ای را سبب اصلی تلقی نمود که تأثیرآن در ایجاد ضرر زودتر و مقدم بر سایر حوادث است.»^[۱۵۴]در نظریّه سبب مقدم در تأثیر« سببی که زودتر تأثیر کرده است ضامن است.»^[۱۵۵] مثال معروف، اگر کسی چاهی در معبر عموم بکند و دیگری سنگی در کنار آن نهد و پای رهگذری در اثر برخورد به سنگ بلغزد و در چاه افتد کسی که سنگ را نهاده سبب اصلی و ضامن است زیرا باعث لغزیدن رهگذر شده و همین امر او را به چاه افکنده است.
مشهور فقهای امامیه این نظریه را پذیرفته‌اند و مقنن در ماده ۳۶۴ ق.م.ا(مصوب ۱۳۷۵) و ماده ۵۳۵ قانون مجازات مصوب ۱۳۹۲ نیز به همین قول تبعیت داشته است.
ج) نظریّه سبب مستقیم و نزدیک