معمولاً برای انجام امور اقتصادی مهم، لازم است که فرد از سرمایه ای قابل توجه برخوردار باشد، تا بتواند با آن سرمایه اقدام به کسب و تجارت نماید؛ ولیکن با انتشار و عرضه اوراق بهادار، این امکان برای افرادی که سرمایه ناچیز دارند نیز فراهم می شود که بتوانند متناسب با سرمایه خود در این طرح های اقتصادی حضور داشته و از سود حاصل از آن بهره ببرند.
عکس مرتبط با اقتصاد

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

بند چهارم: رونق اقتصادی

با بهره گرفتن از ابزارهای مالی و کسب سرمایه از این طرق، حجم سرمایه گذاری های اقتصادی افزایش یافته و تکاپوی اقتصادی به ویژه در زمینه تولید، افزایش می یابد که این امر در ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی موثر خواهد بود.
بند پنجم: توزیع عادلانه درآمد و تقسیم مالکیت های بزرگ
انتشار غالب انواع اوارق بهادار تأمین مالی (غیر از اوراق قرضه) به معنای تقسیم مالکیت واحدهای اقتصادی بزرگ بین گروه هایی از مردم است، که تقسیم سود را نیز به دنبال دارد.این شیوه باعث تحقق اهداف توزیع عادلانه و ایجاد احساس مشارکت مردم در فعالیت های تولیدی و تجاری می شود.

 

بند ششم: ابزار سیاست های پولی

بانک مر کزی با ورود در بازار ثانویه اوراق بهادار می تواند در دوران رکود اقتصادی با پیشنهاد قیمت بالاتر به خرید اوراق بهادار در دست مردم و بانکهای تجاری اقدام نموده و حجم پول در گردش موجود در جامعه و قدرت اعتباری بانک ها را افزایش دهد و در زمان تورم با کاهش قیمت اوراق بهادار به فروش آن اقدام نموده و مازاد نقدینگی در دست مردم و بانک های تجاری را جذب نماید.
علاوه بر آنچه گفته شد ابزارهای مالی تأثیرات متعدد دیگری از حیث سیاست های مالی نظیر رشد اقتصادی جامعه، ایجاد فضای رقابتی سالم، تامین کسری بودجه دولت و موسسات و غیره خواهد داشت.
همچنین هر کدام از ابزارهای مالی دارای ویژگی ها و منافع مخصوص به خود بوده، که از موضوع بحث ما خارج است و در مورد نقش اوراق استصناع که موضوع بحث ماست در جای خود به صورت جداگانه صحبت خواهیم کرد.

 

مبحث سوم: اوراق استصناع

 

گفتار اول : تعریف اوراق استصناع

در برخی از آثار تحقیقی موجود در زمینه اوراق استصناع، تعاریفی نیز از این اوراق ارائه شده، که در ابتدا به این تعاریف اشاره ای کرده و در نهایت تعریفی حقوقی از اوراق استصناع، با توجه به سایر تعاریفی که از اوراق مشابه در قوانین به عمل آمده، ارائه خواهیم کرد.
-اوراق استصناع، اوراق بهاداری است که به پشتوانه عقد استصناع منتشر می شود. صکوک استصناع نوعی اوراق بهادار است که بر پایه عقد استصناع طراحی می گردد و با توجه به ماهیت این عقد می توان گفت نوعی اوراق بهادار است که دارای نرخ بازده ثابت می باشد[۸۷]
– اوراق صکوک استصناع روشی پیشرفته جهت تامین مالی طرح های ساخت و ساز، پروژه های عظیم صنعتی و تجهیزات بزرگی چون توربین، ایستگاه های برق، کشتی و هواپیما می باشد. موسسه مالی اسلامی، منابع مالی مورد نیاز تولید کننده را در حین عملیات ساخت دارایی تامین می کنند و دارایی را تا زمان تحویل آن تحت مالکیت خود در می آورد. پس از تکمیل ساخت دارایی موسسه یاد شده مالکیت دارایی را به سازنده آن بر می گرداند و بهای آن را می گیرد.[۸۸]
-صکوک استصناع برگه های بهاداری است که از ارزش مساوی برخوردار بوده و به منظور تامین مالی برای تولید محصولات منتشر می شود. دارندگان صکوک در حقیقت صاحبان محصولات تولید شده خواهند بود.
این تعاریف گرچه هر کدام به نحوی بیانگر مشخصات ذاتی اوراق استصناع است، ولیکن تمام ذاتیات این ابزار مالی را روشن نمی سازد، فلذا در تعریف اوراق استصناع از دیدگاه حقوقی می توان چنین نوشت
اوراق بهادار قابل نقل و انتقالی که بر مبنای عقد استصناع و با میزان سود معین منتشر شده و دارنده آن در سر رسیدهای معین می تواند سود خود را دریافت نماید.»

 

گفتار دوم: اطراف اوراق استصناع

انتشار اوراق استصناع، اشخاص حقیقی و حقوقی متعددی را درگیر این امر می نماید که معرفی این اشخاص و بیان معنای اصطلاحی آن، منظور ما را در اشاراتی که به آن ها خواهیم داشت، روشن و واضح می کند.
اشخاص در گیر با اوراق استتصناع عبارتند از:
۱٫بانی: شخص حقوقی است که انتشار اوراق با هدف تامین مالی وی صورت می گیرد.
۲٫ ناشر(واسط): هر شخص حقوقی است که اوراق بهادار را منتشر می نماید.
۳٫سرمایه گذاران(دارندگان اوراق): اشخاص حقیقی یا حقوقی هستند که با خرید اوراق، بانی را تامین مالی نموده و نسب به ارزش اسمی اوراق در سر رسید، محق خواهند بود.
۴٫امین: شخص حقوقی است که بر کل فرایند انتشار اوراق بهادار نظارت دارد و تمامی نقل و انتقالات مالی با اجازه وی صورت می گیرد.
۵٫شرکت تامین سرمایه: شرکتی است که به عنوان واسطه بین ناشر و سرمایه گذاران فعالیت می نمایند.
۶٫ عامل : بانک یا موسسه مالی و اعتباری که از طرف ناشر نسبت به دریافت وجوه از سرمایه گذاران و پرداخت اصل و سود اوراق در سررسید های معین، طبق قرارداد عاملیت اقدام می نماید.
۷٫ ضامن : شخص حقوقی است که بازپرداخت اصل و سود متعلق به اوراق را در سررسیدهای مقرر تعهد و تضمین می نماید.
۸٫ حسابرس : منظور حسابرس معتمد سازمان است که زیر نظر امین کار می کند.
۹٫ موسسه رتبه بندی: شرکتی است با اخذ مجوز رسمی از سازمان بورس اقدام به تعیین رتبه اعتباری اوراق می نماید.
۱۰٫ بازارگردان: کارگزار معامله گر یا شرکت تامین سرمایه ای است که با اخذ مجوز لازم با تعهد به افزایش نقد شوندگی و تنظیم عرضه و تقاضای اوراق و تحدید دامنه نوسان قیمت آن، به داد و ستد آن اوراق می پردازد.
۱۱٫ ناظر : سازمان بورس و اوراق بهادار است که صدور اوراق به صورت عمومی منوط به اخذ مجوز از آن می باشد.
۱۲٫ پیمان کار : شخص حقیقی یا حقوقی که براساس عقد استصناع متعهد به ساخت پروژه مورد نظر بوده و در سرسیدهای معین مستحقق دریافت عوض معامله خواهد بود.

 

گفتار سوم: ویژگی های اوراق استصناع

اوراق استصناع به عنوان یک ابزار مالی باید از ویژگی هایی برخوردار باشد که به شرح زیر خواهد بود:
۱-مدت: سررسید این اوراق می تواند به صورت کوتاه مدت (کمتر از یکسال)، میان مدت (بین یکسال تا پنج سال) و یا بلند مدت (بیش از پنج سال) باشد.

 

 

قیمت اسمی : قیمت مندرج بر ورقه استصناع، قیمت اسمی این اوراق در زمان سر رسید، از طریق بانک سرمایه گذاری، بانک های عامل یا مراجعه اعلام شده دیگر به دارندگان اوراق تحویل دهد.

انتشاردهنده: این اوراق با مجوز دولت و بانک مرکزی توسط وزارتخانه ها، سازمان ها، موسسات و شرکت های دولتی و غیردولتی برای اجراء، تکمیل طرح های صنعتی، کشاورزی، مخابراتی، مسکونی.. قابلیت انتشار دارد.

تضمین: برای اطمینان از دریافت مبلغ اسمی در زمان سررسید، لازم است با اخذ وثیقه های لازم از انتشاردهنده آن، مراجع معتبری نظیر وزارت اقتصاد، بانک مرکزی این مبالغ را تضمین کنند.

ورود به بازار بورس: باید پیش از انتشار این اوراق مجوز ورود به بورس مورد تایید شورای عالی بورس قرار گرفته تا پس از انتشار با احراز شرایط لازم دارندگان آن بتوانند در این بازار به خرید و فروش اوراق بپردازند.

گفتار چهارم: مدل های عملیاتی اوراق استصناع

برای استفاده از اوراق استصناع در تامین مالی، مدل هائی توسط صاحب نظران در این زمینه ارائه شده که به بیان این مدل ها، ویژگی های آن و روابط حقوقی موجود که بر اثر انتشار این اوراق به وجود می اید، به طور جداگانه خواهیم پرداخت. در این مدل ها محاسن و معایبی از دیدگاه مدیریت مالی وجود داشته که سبب خارج بودن از بحث ما به آن ها نمی پردازیم
مهمترین مدل های عملیاتی اوراق استصناع تا کنون مطرح شده است عبارتند از:

 

بند اول : اوراق استصناع مستقیم

بر اساس این روش بانی (وزارتخانه، سازمان ها یا شرکت هایی که می خواهند طرح هایی را در سطح ملی، منطقه ای یا شهری اجرا کنند، اما اعتبارات لازم برای اجرای آن را در زمان حاضر ندارند می تواند با شخصیت های حقوقی یا حقیقی در جایگاه پیمانکار، قرارداد استصناع ببندد، بدین گونه که سفارش ساخت طرح های بزرگی نظیر راه سازی، سد سازی، شهرسازی یا طرح های کوچک نظیر احداث ساختمان، شرکت، تکمیل پروژه های مورد نظر یک شرکت موجود یا حتی طرح های انفورماتیک در زمینه ترافیک، حمل و نقل و… را به پیمانکاران بدهد و در مقابل به جای پرداخت همه یا بخشی از مبالغ قرارداد، به پیمانکار، اوراق استصناع با سررسید مشخص، که طرح در ان سررسید به اتمام می رسد، در یک زمانبندی متناسب با قرارداد، بپردازد. پیمانکاران و مجریان طرح ها می توانند با سرمایه های دیگری که احیاناً در اختیار دارند طرح را آغاز و به پیش برند و در سررسید با تحویل اوراق استصناع مبالغ را از سفارش دهنده دریافت دارند و در صورتی که به هر دلیل نیاز پول نقد دارند می توانند همه یا بخشی از این اوراق را در بازارهای ثانویه یا بانک های عاملی که واسطه هستند، ارائه کنند و با فروش همراه تنزیل آن اوراق به مبالغ مورد نظر دست یابند . بدیهی است قیمت این اوراق در بازار قیمت سررسید آن نخواهد بود. بلکه به تناسب زمان باقیمانده تا دررسید به قیمت اسمی نزدیک می شود خریداران این اوراق نیز می تواند در صورتی که خواستند ان را به پول نقد تبدیل کنند یعنی هر زمان قبل از سررسید به بازار ثانویه یا بانک های عامل مراجعه، و به تناسب مدت باقیمانده به فروش آن اقدام کنند و درصورتی که تا زمان سررسید صبر کنند، می توانند از منتشر کننده اوراق قیمت اسمی آن را که مندرج در آن است، دریافت دارند[۸۹]

 

بند دوم: اوراق استصناع موازی (غیر مستقیم)

در این روش بانی (مانند یک وزارتخانه یا شهرداری یا شرکت دولتی یا خصوصی) با تشکیل موسسه واسط، تامین مالی و اجرای پروژه را از طریق قرارداد استصناع به آن می سپارد و به جای قیمت پروژه اوراق بهادار استصناع با سررسیدهای معین می پردازد. واسط، طبق قرارداد استصناع دومی، ساخت پروژه مورد نظر را به پیمانکار مربوطه سفارش می دهد و در مقابل متعهد می شود قیمت پروژه را طبق زمان بندی مشخص به وی بپردازد، سپس واسط اوراق بهادار استصناع که حکایت از بدهی بانی می کند را از طریق شرکت تامین سرمایه به مردم می فروشد و بدهی خود به پیمانکار را می پردازد.[۹۰]

 

بند سوم: اوراق استصناع و اجاره به شرط تملیک

در این روش بانی (مانند یک وازرتخانه یا شهرداری یا شرکت دولتی یا خصوصی) با تشکیل یک موسسه واسط، از وی می خواهد که متعهد شود کالا یا پروژه خاصی را احداث یا تولید نموده و ان را به بانی به صورت اجاره به شرط تملیک، ارائه دهد.
واسط طبق قرارداد استصناعی ساخت کالا یا پروژه مورد نظر را به پیمانکاران سفارش می دهد و در مقابل متعهد می شود قیمت کالا یا پروژه را طبق زمانبندی مشخص بپردازد، واسط بعد از کسب مجوزهای لازم، اوراق بهادار استصناعی را منتشر و از طریق شرکت تامین سرمایه به مردم واگذار کرده و وجوه آنان را جمع آوری می کند؛ سپس به وکالت از انان قیمت پروژه را به پیمانکاران می پردازد.
واسط کالا یا پروژه را از پیمانکارن تحویل گرفته و به وکالت از طرف صاحبان اوراق به بانی اجاره به شرط تملیک می دهد بانی از محل بودجه خود یا از طریق واگذاری دارایی ساخته شده، اصل سرمایه و سود صاحبان اوراق را در قالب حقوقی اجاره به انان می پردازد.[۹۱]

 

بند چهارم: اوراق استصناع و اجاره عادی

در این روش بانی(یک وزارتخانه یا شهرداری یا شرکت دولیتی یا خصوصی ) با تشکیل یک موسسه واسط متعهد می شود چنانچه واسط کالا یا پروژه خاصی را احداث یا تولید نماید آن را ازواسط در یک زمانبندی مشخص اجاره نماید. این نوع از قراردادها در حالیت اتفاق می افتد که بانی نیاز به کالای خاص در یک بازده زمانی مشخص به منظور استفاده از منفعت این کالا را دارد. بانی در این نوع از قرارداد نمی خواهد هزینه ای برای ساخت کالابپردازد و به دنبال مالکیت این کالانیست.. در این قرارداد ابتدا کالاساخته می شود و سپس اجاره داده می شود. در پایان دوره نیز کالا فروخته می شود. بنابراین دارندگان صکوک استصناع علاوه بر دریافت اجاره بها می توانند اوراق را فروخته و از افزایش قیمت آن سود ببرند.
واسط طبق قرارداد استصناعی ساخت کالا یا پروژه مورد نظر را به پیمان کار سفارش می دهد و در مقابل متعهد می شود قیمت کالا یا پروژه را طبق زمان بندی مشخص بپردازد، واسط بعد از کسب مجوزهای لازم، اوراق بهادار استصناعی منتشر و از طریق تامین شرکت تامین سرمایه به مردم واگذار کرده وجوه آنان را جمع آوری می کند سپس به وکالت از آنان قیمت پروژه را به پیمانکار می پردازد.
واسط کالا یا پروژه را از پیمانکار تحویل گرفته به وکالت از طرف صاحبان اوراق به بانی اجاره می دهد. بانی از محل بودجه خود، سود صاحبان اوراق را در قالب حقوقی اجاره به آنان می پردازد. بعد از پایان اجاره کالای ساخته شده به بانی یا در بازار به فروش می رسد و دارندگان اوراق به اندازه مابه التفاوت قیمت ساخت و قیمت فروش سود می کنند. اجاره بها می تواند به شکل کوپن در ابتدا به برگه اوراق ضمیمه می شود یا اینکه آخر دوره به افراد پرداخت شود.[۹۲]

 

بند پنجم : اوراق استصناع و اجاره با اختیار فروش

در این روش تامین مالی، بانی سفارش ساخت آنچه را که مورد نیاز وی است را داده، پس از ساخت و تکمیل، آن را طی یک قرارداد اجاره با اختیار فروش در اختیار می گیرد. روش کار در این روش تامین مالی بدین شرح است که بانی با تشکیل یک موسسه واسط با وی قراردادی را به امضاء رساند که طی آن واسط مکلف می شود که کالای مورد نیاز را بانی ساخته یا پروژه ای را تکمیل می کند و آن را برای مدت زمان معین طی یک قرارداد اجاره با اختیار فروش به سفارش دهنده اجاره دهد. پس از آن واسط به پیمانکار مراجعه کرده، با وی قرارداد استصناعی را به امضاء رسانند و از او می خواهد که در مقابل دریافت مبلغی معینی در سر رسیدهای معین کالایی را تولید و یا پروژه ای را احداث و یاتکمیل نمایند. سپس موسسه واسط اوراق بهادار استصناع و اجاره با اختیار فروش منتشر کرده و از طریق یک بانک تامین سرمایه به سرمایه گذاران فروخته و وجه آن را جهت تسویه حساب با پیمانکاران مورد استفاده قرار می دهد. پس از تکمیل پروژه، موسسه واسط آن را تکمیل و طی یک قرارداد اجاره با اختیار فروش برای مدت زمان معینی به سفارش دهنده اجاره می دهد و اجاره بها را دریافت کرده و از طریق بانک تامین به سرمایه گذاران منتقل می کند. در پایان دوره اجاره که با سرسید اوراق نیز برابر است. شرکت واسط با توجه به ارزش دارایی در آن زمان، اختیار فروش را اعمال کرده و یا به خریداران دیگر فروخته و بهای آن را جهت توسیه اوراق مورد استفاده قرار می دهد.[۹۳]

 

بند ششم : اوراق استصناعی و فروش اقساطی

در این روش بانی (مانند یک وزارتخانه و شهرداری و یا شرکت دولتی و خصوصی) با تشکیل یک موسسه واسط متعهد می شود چنانچه واسط کالا یا پروژه خاصی را احداث یا تولید نماید، آن را از واسط در یک زمانبندی مشخص در قالب قرارداد فروش اقساطی خریداری نماید. در این قرارداد ابتدا کالا ساخته می شود و سپس به بانی در قالب قرارداد فروش اقساطی فروخته می شود.
واسط طبق قرارداد استصناعی ساخت کالا یاپروژه مورد نظر را به پیمانکار سفارش می دهد و در مقابل متعهد می شود قیمت کالا یا پروژه را طبق زمان بندی مشخص بپردازد. واسط بعد از کسب مجوزهای لازم، اوراق بهادار استصناعی را منتشر و از طریق شرکت تامین سرمایه به مردم واگذار کرده وجوه آنان را جمع آوری می کند، سپس به وکالت از آنان قیمت پروژه را به پیمانکار می پردازد.
سود سرمایه گذاران در این نوع قرارداد از سود حاصل از فروش کالا به بانی بدست می آید. دارندگان اوراق به اندازه مابه التفاوت قیمت ساخت و قیمت فروش سود می کنند.[۹۴]

 

گفتار چهارم: حکم فقهی مبادله اوراق استصناع

در اوراق استصناع از ابتدای انتشار تا سررسید اوراق معاملات متعددی انجام می شود که در مدل های مختلف این روابط حقوقی متفاوت است ولی می توان تمامی آنها را در قالب عقود اسلامی منعقد نمود. معاملات اصلی اوراق استصناع و توجیهی فقهی آن به شرح ذیل است:

 

بند اول: تشکیل موسسه ناشر اوراق

موسسه ناشر اوراق استصناع می تواند در قالب شرکت های سهامی خاص یا عام و با مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار تشکیل شود که از نظر فقهی تابع عقد شرکت خواهد بود. کما این که این موسسه می تواند یک بانک و یا وزارتخانه یا نهاد خصوصی یا دولتی باشند
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)

 

بند دوم: واگذاری اوراق به سرمایه گذاران

واگذاری اوراق استصناع و اخذ وجوه آن ها از سرمایه گذاران توسط موسسه واسط در بیش تر مدل های موجود در قالب قراداد وکالت خواهد بود. بدین صورت که متقاضیان اوراق با اعطای وجوه و اخذ اوراق استصناع به موسسه مالی ناشر اوراق، وکالت می دهند تا وجوه آنان را جهت ساخت یا تکمیل پروژه یا کالای خاص جمع آوری نموده از این طریق به شکل مشاع در ساخت یا تکمیل کالا یا پروژه ای خاص و واگذاری آن از طریق فروش یا انواع اجاره به اشخاص حقیقی یا حقوقی به موازی، اوراق توسط واسط به سرمایه گذران فروخته می شود که به آن خواهیم پرداخت.

 

بند سوم : قراراد ساخت کالا

قرارداد ساخت یا تکمیل کالا یا پروژه مورد نظر در قالب قرارداد استصناع با پیمانکار صورت می گیرد؛ که در باره ماهیت و صحت آن در مبحث قبل به طور مفصل صحبت شد.

 

بند چهارم: معامله اوراق استصناع

در بازار ثانوی از آن جا که بیع دین است، طبق نظر مشهور فقهای امامیه صحیح بوده و هم چنین با توجه به آیین نامه موقت تنزیل اسناد و اوراق تجاری که در شورای نگهبان نیز مطرح شده و با اکثریت آراء مغایر با موازین شرعی و قانون اساسی شناخته نشده است. هم از جهت فقهی و هم از جهت قانونی صحیح می باشد.[۹۵]

فصل دوم
اوراق استصناع(موازی)
اوراق استصناع موازی یکی از مدل های پیشنهادی از انتشار اوراق استصناع است که به سبب مزیت های موجود در آن، مورد توجه بورس اوراق بهادار قرار گرفته و به سمت عملیاتی شدن پیش می رود. به همین سبب یکی از فصول این نوشتار را به موضوع اوراق استصناع موازی (غیر مستقیم)، اختصاص داده و پس از بیان کلیاتی در زمینه معرفی این اوراق، که قبلاً نیز به قسمتی از آن نی زاشاره کردیم، روابط معاملاتی و حقوقی انتشار آن را با توجه به شخصیت های حقیقی و حقوقی که در این روابط طرفین معامله به حساب می آیند، از دیدگاه فقهی و حقوقی مورد مطالعه قرار خواهیم داد.