راز و رمزهای پنهان و پوشیده قیام های مذکور برا اساس کتاب مقاتل الطالبیین
چکیده:
جنبش ها و قیام های شیعی، در تاریخ تشیع برجستگی خاصی دارند و در هر برهه ای از زمان، به شکل ویژه ای نمود پیدا کرده اند. نمود جدی این قیام ها در پی واقعه جانسوز کربلا بود که تأثیر عمیق در روحیه مسلمانان، به ویژه علویان، داشت. قتل امام حسین(ع) و یارانش، عواطف و احساسات اخلاقی و مذهبی مردم را برانگیخت؛ به ویژه آن هایی که امام را برای بیعت دعوت کرده بودند، اما به هر دلیل از یاری به ایشان امتناع ورزیدند. در نتیجه، این افراد برای خونخواهی شهدای کربلا، علیه حکومت اموی به مبارزه برخاستند و قیام هایی را ترتیب دادند.
تعداد زیادی از سادات حسنی و حسینی با انگیزه های خداجویانه در مقابل حاکمیت ظلم خروج کردند که بعضی از این قیام ها به نتیجه رسید و برخی دیگر سریعاً سرکوب شد. البته لازم به ذکر است که مؤثرترین قیام ها و بیشترین شهادت ها در دوره بنی عباس بوده است و بیش تر قیام های دوره اموی برای خونخواهی از امام حسین (ع) و شهیدان کربلا صورت می گرفت، در حالی که اکثر قیام های عصر بنی عباس برای برقراری حکومت اسلامی انجام می شد.
علی رغم مبارزه سیاسی و جان فشانی و درگیری علویان برای سرنگونی خلافت بنی امیه و همکاری اولیه بنی عباس با آنان در این مبارزه، بنی عباس با زیرکی تمام و وجود یک دسته از عوامل سیاسی اجتماعی به قدرت دست یافتند. علویان متوجه شدند که سختی، مشقت و جان باختگی و زندان و شکنجه را در چندین دهه علویان و اولاد بنی حسین(ع) متحمل شدند ولی عباسیان با حیله و تزویر و یک سری عوامل دیگر به قدرت رسیدند و هم اکنون نه تنها جایی در این حکومت برای آن ها در نظر گرفته نشده بلکه با سوء استفاده از خاندان اهل بیت(ع)، قوانین اسلامی را زیر پا گذاشته و دست به آزار و اذیت شیعیان و اولاد ائمه اطهار(ع) زده و در این کار حتی از بنی امیه نیز پیشی گرفته اند. علویان به خاطر طرح قبلی به جهت احقاق حق و نهایتاً غیرت دینی و تعصب و همت انقلابی نمی توانستند مظالم عهد عباسی و تحقیری را که بر آن ها وارد ساخته بودند، تحمل نمایند. لذا با حمایت مردم و فقهاء دست به حرکت و قیام علیه عباسیان زدند. قیام‌های بسیاری را بر ضد حاکمان زور و تزویر برپا ساختند و حتی در این راه بسیاری از آنان جان خویش را از دست دادند.از جمله مهم ترین این قیام ها می توان به قیام‌های شیعی از سال ۶۵ تا ۲۵۰ هـ ق عمدتاً به خونخواهی از قیام و شهادت حضرت امام حسین در سال ۶۱هـ به وقوع پیوسته‌اند برخی از مهم‌ترین این قیام‌ها که این رساله به آن‌ ها پرداخته است عبارتند از: قیام توابین (۶۵هـ)، قیام مختار (۶۶هـ) و قیام زید بن علی (۱۲۱ یا۱۲۲هـ) در دوره‌ی امویان، و قیام‌ محمد بن عبدالله معروف به نفس زکیه (۱۴۵هـ)، قیام ابراهیم بن عبدالله (۱۴۵هـ)، قیام حسین بن علی شهید فخ (۱۶۹هـ)،‌ قیام یحیی بن عبدالله (۱۷۶هـ)، قیام محمد بن ابراهیم معروف به ابن طباطبا (۱۹۹هـ) و قیام محمد بن قاسم (۲۱۹هـ) در دوره‌ی حکومت عباسیان.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
این نوشتار با رویکرد تحلیلی و توصیفی برآن است تا این قیام ها را مورد تبیین و تحلیل قرار دهد.
کلید واژگان: قیام، علویان، شیعه ، بنی امیه ، بنی عباس، مقاتل الطالبیین
مقدمه:
واقعه کربلا نقطه عطفی در تاریخ تشیع است. گرچه مذهب شیعه همزمان با بعثت پیامبر اکرم (ص) شکل گرفت و ابوذر، سلمان، مقداد و عمار یاسر نخستین شیعیان علی (ع) در دوران زندگی پیامبر بودند، ولی یادآوری از خودگذشتگی و فداکاری امام حسین (ع) برای دفاع از حق در محرم سال ۶۱ هجری و مصائب و رنج هایی که در این راه متحمل شدند، عامل اصلی گسترش تشیع در طول تاریخ بوده است. قیام امام حسین (ع) معیاری شد برای مبارزه حق با باطل، بلافاصله بعد از واقعه کربلا یک رشته قیام های شیعی آغاز شد که تا میانه سده سوم هجری ادامه یافت و موجب گسترش تشیع گردید.
هرچند انشعابی که در میان شیعیان روی داد، آنان را پراکنده ساخت، ولی همین عامل به ظاهر منفی به عامل مثبتی برای رواج مذهب شیعه تبدیل شد و پراکنده شدن فرق شیعه در شرق و غرب قلمرو مسلمانان موجبات گسترش تشیع را فراهم کرد. مذهب تشیع با همه فشارها و محدودیتهایی که تحمل کرد به حیات خود ادامه داد و طی دو و نیم سده در سایه رهبری پیشوایان شیعی متناسب با شرایط سیاسی، فرهنگ شیعی گسترش یافت، به نحوی که در پایان سده سوم شیعیان بر بخش وسیعی از سرزمین های اسلامی فرمانروایی یافتند.
لازم به ذکر است که مؤثرترین قیام ها و بیشترین شهادت ها در دوره بنی عباس بوده است و بیش تر قیام های دوره اموی برای خونخواهی از امام حسین ( ع) و شهیدان کربلا صورت می گرفت، در حالی که اکثر قیام های عصر بنی عباس برای برقراری حکومت اسلامی انجام می شد. عباسیان با ادعای انتساب به خاندان پیامبر و شعار جلب رضایت و احقاق حقوق از دست رفته آنان قدرت را به دست گرفتند. گروهی از شیعیان پس از دوران سختی که در زمان امویان پشت سرگذاشته بودند به عباسیان که با شعار “الرضا من آل محمد” بر سرکار آمده بودند، امید بستند.
بعدها رویگردانی عباسیان از این شعار و تحت فشار و شکنجه قرار گرفتن علویان موجب جدایی این دو جریان شد و قیام ها و شورش های مختلفی در نواحی مختلف در دوران خلفای عباسی به رهبری علویان سازماندهی شد.
برای بررسی قیام های علویان بر اساس کتاب مقاتل الطالبیین ابتدا لازم است به نقش شیعیان یا به طور کلی علویان در تاریخ اسلام پرداخت، سپس به بررسی کتاب هایی که به عنوان مقتل نوشته شده اند و تبیین جایگاه کتاب مقاتل الطالبیین و جایگاه این کتاب در مقایسه با کتب دیگر پرداخت.
پس از آن ضروریست مختصری به بررسی قیام امام حسین با این دیدگاه که بنیان همه قیام های شیعی و علوی به گونه ای به این قیام برمی گردد ، پرداخت . سپس قیام هایی که در دو دوره بنی امیه و بنی عباس رخ داده به تفکیک بررسی کرد. قیام ها دوره اموی به صورت مختصر عبارتند از: قیام توابین، قیام مختار ثقفی، قیام زید و هم بایستی به نقش تفکر شیعی و علوی به ویژه شعار بسیار موثر ” الرضا من آل محمد(ص) ” در سقوط دولت امویان و تأثیر و تأثرات علویان و عباسیان را و هم چنین چگونگی به قدرت رسیدن و پس از آن را مورد بازخوانی قرار داد.
پس از تبیین جایگاه و نقش آفرینی مبانی فکر شیعی در به قدرت رسیدن عباسیان، ضروری است چگونگی تقابل شیعه، علویان و عباسیان و مبانی ، علل و عوامل شکل گیری قیام های شیعی و تداوم آن بحث و تجزیه و تحلیل شود و با منابع دیگر تطبیق و ازریابی شود.
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱: سئوال اصلی تحقیق ( مسئله تحقیق یا طرح موضوع ):
سوال اصلی:
بازتاب های فکر ، اندیشه و رفتار قیام کنندگان علوی بر اساس کتاب مقاتل الطالبیین چگونه بوده است؟
سؤالات فرعی :

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

در دوره های اموی و عباسی چه قیام های علوی با چه اهدافی شکل گرفت؟

موضع ائمه معصوم(ع) در رابطه با قیام های علوی چه بوده است؟

نحوه برحورد حاکمان غاصب با قیام های علوی چگونه بوده است؟

قیام های شیعی و علوی چه تأثیری در گرایش مردم به تشیع داشته است؟

کتاب مقاتل الطالبیین چه جایگاهی در بین کتب مقاتل دیگر دارد؟

۱-۲: بیان مسئله: ( شامل تشریح ابعاد ، حدود مسئله ، معرفی دقیق آن ، بیان جنبه های مجهول و مبهم ، متغیر های مربوطه سوالات تحقیق ، منظور تحقیق )
در قیام های دینی آن چه که مد نظر است خدا، دین خدا، مقررات و دستورات دینی و … است و انگیزه های شخصی و فردی در آن جایی ندارد؛ پس از فاجعه کربلا، بسیاری از بزرگان کوفه که با دعوت از حسین بن علی(ع)به او وعده یاری داده،سپس پیمان گسسته‌ و او را در کربلا تنها نهاده بودند؛از کرده خویش پشیمان‌ شدند و عدم وفای به عهد خویش را با شوریدن بر خلافت اموی‌ جبران ساختند و از اینجا بود که قیام های شیعه و علوی بر ضد حکومت های اموی و عباسی آغاز شد.
با توجه به گستردگی قیام ها بهتر آن است که برای کار عمیق تر به قیام های موجود در کتاب مقاتل الطالبیین که از قیام توابین شروع و تا سال ۳۱۳ تا عهد مقتدر عباسی پایان می پذیرد ، پرداخته شود.
برای بررسی قیام های علویان بر اساس کتاب مقاتل الطالبیین ابتدا لازم است به نقش شیعیان یا به طور کلی علویان در تاریخ اسلام پرداخت، سپس به بررسی کتاب هایی که به عنوان مقتل نوشته شده اند و تبیین جایگاه کتاب مقاتل الطالبیین و جایگاه این کتاب در مقایسه با کتب دیگر پرداخت.
پس از آن ضروریست مختصری به بررسی قیام امام حسین با این دیدگاه که بنیان همه قیام های شیعی و علوی به گونه ای به این قیام برمی گردد ، پرداخت . سپس قیام هایی که در دو دوره بنی امیه و بنی عباس رخ داده به تفکیک بررسی کرد. قیام ها دوره اموی به صورت مختصر عبارتند از: قیام توابین، قیام مختار ثقفی، قیام زید و هم بایستی به نقش تفکر شیعی و علوی به ویژه شعار بسیار موثر ” الرضا من آل محمد(ص) ” در سقوط دولت امویان و تأثیر و تأثرات علویان و عباسیان را و هم چنین چگونگی به قدرت رسیدن و پس از آن را مورد بازخوانی قرار داد.
پس از تبیین جایگاه و نقش آفرینی مبانی فکر شیعی در به قدرت رسیدن عباسیان، ضروری است چگونگی تقابل شیعه، علویان و عباسیان و مبانی ، علل و عوامل شکل گیری قیام های شیعی و تداوم آن بحث و تجزیه و تحلیل شود و در نهایت سیستم فکری، رفتاری رهبران قیام ها به تفکیک استخراج و با منابع دیگر تطبیق و ازریابی شود.
۱-۳: سوابق مربوطه : ( بیان مختصر تحقیقات انجام شده پیرامون موضوع و نتایج بدست آمده در داخل و خارج و نظریات علمی موجود در رابطه با مسئله (
تا کنون تحت عناوین مختلف ، کتابهای متعددی که به نوعی موضوع مورد نظر ما را در بر دارد ، به رشته ی تحریر در آمده است . اما کتابی که منحصراً در مورد تحلیل قیامهای علویان بر اساس کتاب مقاتل الطالبیین نگارش شده باشد ، وجود ندارد. منابع و مآخذی که در تدوین این پژوهش ، براساس قرابت در موضوع ، از آن ها استفاده خواهد شد ، به دو گروه تقسیم می شود : منابع تاریخی دست اول ، مطالعات وتحقیقات معاصر.
۱-۳-۱: منابع دست اول:
۱٫ تاریخ الرسل والملوک ۲٫تاریخ یعقوبی ۳٫ الکامل فی التاریخ ۴٫ الاخبار الطوال ۵٫الامامه والسیاسه( تاریخ الخلفا ۶٫انساب الاشراف
۱-۳-۲: مطالعات و تحقیقات معاصر:
۱٫ جهاد الشیعه : نوشته ی خانم سمیره مختاراللیثی . این کتاب دارای یک مقدمه و پنج فصل است قیام ها را به ترتیب زمانی مورد بحث قرار داده و ترتیب فصل ها را بر اساس خلافت خلفای عباسی تدوین کرده است .وی در هر فصل درباره ی قیام هایی که در عهد یکی از خلفای عباسی روی داده بحث کرده است .قوت و استحکام علمی ، تحلیل دقیق داده ها و چینش منطقی آن درباز آفرینی تاریخ حرکت ها و نهضت های شیعی در عصر اول عباسی با نثری ساده و روان ، از جمله مزایای این کتاب است .اما نباید از نظر دور ماند که مؤلف ، به اصول اعتقادات مذهب شیعه به استثناء زیدیه ، ( مانند عصمت ائمه ، انتظار مهدی ، غصب حق علی علیه السلام ) به عنوان آراء غلوآمیز ومنحرف ، تاخته وآرای زیدیه را حرکتی جهت اعتدال نظریات افراطی شیعه ، معرفی کرده است ودر بعضی موارد در معرفی ائمه ، تحت تأثیر اعتقادات مذهبی ، از روش علمی تحقیق خارج گردیده است. بعلاوه نویسنده ی این اثر به بیان مواضع امامان شیعه در قیام های عصر خود نپرداخته است و این خود نقص دیگری است که در این کتاب به چشم می خورد .
۲٫ قیام های شیعه در عصر عباسی : نوشته ی محمد کاظمی پوران .دارای یک مقدمه و سه بخش است که در بخش اول ، حکومت های اموی و نهضت های مردمی در این دوره را به صورت خلاصه مورد بررسی قرار داده است .در بخش دوم قیام ها و نهضت های دوره ی عباسی را با تفصیل بیشتری شرح داده است . در بخش پایانی هم ، تاریخ تشیع و دوره های مختلف شیعه را به صورت گذرا بیان داشته و درنهایت نظر ائمه ی اطهار علیهم السلام را در مورد قیام ها ی علویان بیان نموده است . با توجه به این که این اثر توانسته حرکتهای انقلابی عصر عباسی را نمایش دهد اما محدوده ی زمانی خاص را مورد مطالعه قرار داده و تنها بخشی از قیام ها را بررسی کرده است.
۳٫ قیام های شیعه در تاریخ اسلام : نوشته صادق آیینه وند است. این کتاب دارای یک مقدمه و بررسی چند قیام شیعه است که در مورد قیام توابین و مختار ثقفی و علل شروع قیام های شیعه منبع خوبی برای پایان نامه حاضر است ولی قیام هایی که بررسی کرده بسیار محدود تر از کل قیام های علوی و شیعه است.
۴٫تشیع در مسیر تاریخ: نوشته سید حسین محمد جعفری است. کتاب دارای ۱۱ فصل است که از سقیفه تا زمان امام جعفر صادق(ع) پرداخته است. در فصول مربوط به شهادت امام حسین(ع)، بازتاب واقعه کربلا و تلاش در راه حقانیت منبع خوبی برای فصول این پایان نامه خواهد شد، هم چنین درباره انتقال قدرت از امویان به عباسیان نیز مختصر توضیحاتی در این کتاب داده شده است که در قسمت های مختلف به پایان نامه حاضر کمک خواهد کرد اما راجع به مسائل مربوط به دوران عباسیان و قیام های علوی مربوط به این دوران را باید از منابع دیگر جستجو کرد.
۵٫قیام مختار : نوشته سید ابوالفضل رضوی اردکانی است. این کتاب هم در ۱۴ فصل است که کل قیام مختار را از ابتدا و زمینه تا انتهایش به خوبی بررسی کرده است که در نوشتن این پایان نامه منبع بسیار خوبی برای بررسی قیام مختار خواهد بود. اما این منبع تنها یک بخش کوچک از پایان نامه را راهنمایی خواهد کرد.
۶٫عباسیان از بعثت تا خلافت: نوشته محمد الله اکبری. کتاب دارای ۷ فصل است که در فصل مربوط به روابط عباسیان و علویان و سپس در رابطه با شعار الرضا من آل محمد مطالبی آورده اند که منبع خوبی در بررسی این موضوعات برای ما به شمار خواهد آمد ولی شامل کل موضوع نمی شود.
۷٫ علل شکست قیام های شیعی ( از سال ۶۴ هجری تا اول غیبت صغری ): نوشته و پایان نامه محسن شریفی است. شامل یک مقدمه و ۶ فصل است که اوضاع سیاسی حکومت های معاصر قیام ها( اموی و عباسی ) ،توصیفی از قیام های شیعی و علل شکست این قیام ها را بررسی کرده که منبع ارزشمندی برای بررسی بازتابهای فکر، اندیشه و رفتار قیام کنندگان علوی برای ما خواهد بود.
۱-۴: اهداف تحقیق : ( شامل اهداف علمی ، کاربردی و ضرورت های خواص انجام تحقیق )
هدف کلی این تحقیق آن است که راز و رمزهای پنهان و پوشیده قیام های مذکور برا اساس کتاب مقاتل الطالبیین آشکار شود. هم چنین باز خوانی و بازسازی تجلی اندیشه و رفتار رهبران علوی و شیعی در منابع اصلی و تأثیر گذاری آنان در خط سیر مکتب تشیع هدف پایان نامه حاضر می باشد .
از اهداف فرعی نیز بررسی قیام های علوی در دوره های اموی و عباسی ، موضع ائمه معصوم(ع) در رابطه با قیام های علوی، نحوه برحورد حاکمان غاصب با قیام های علوی ، جایگاه کتاب مقاتل الطالبیین در بین کتب مقاتل دیگر می باشد.
۱-۵ : روش کار :
۱-۵-۱: روش گردآوری اطلاعات : ( میدانی ، کتابخانه ای و غیره (
بررسی قیامهای علویان در هر عصری به مطالعه ی اوضاع و شرایط حاکم بر آن عصر ، نیاز دارد که این امر خود نیازمند پژوهش در تاریخ است . از این رو، شیوه ی تحقیق در این پژوهش ، به روش کتابخانه ای است که بنا به اقتضای طبیعی پژوهش های تاریخی ، از منابع ومآخذ معتبر و کهن تاریخ عمومی ،تاریخ ائمه ،و هم چنین نرم افزارهای رایانه ای بهره خواهیم گرفت. هر چند برای تحلیل داده ها و آشنایی با دیدگاه های معاصران از مراجعه به آثار آنها بی نیاز نخواهد بود .
۱-۶: زمان انجام تحقیق( از زمان تصویب تا دفاع نهایی)
فصل دوم
کلیات وتعریف مفاهیم
۲-۱: معنای لغوی مقتل: در کتب لغت معانی مختلفی را برای «مقتل» ذکر کرده اند.
الف: محل قتل، جای کشتن، کشتارگاه، قتلگاه (ویجویی،۲۲)
ب : دهخدا در تعریف و معنای مقتل بیان می دارد: جایی و زمینی که کسی در آن جا کشته شده باشد البته به معنای جایی وعضوی از بدن نیز گفته که اگر تیر یا تیغی بر آن جا وارد آید سبب قتل شخصی می شود. (دهخدا،۴۵/۹۰۱)
جواد محدثی در تحقیقی که در تعریف “مقتل” داشته است این گونه بیان می دارد که، مقتل هم به معنای محل قتل است هم کتابی که درباره قتل اباعبدالله الحسین (ع) و واقعه کربلا نوشته شده باشد. (فرهنگ عاشورا ، ۴۶۴).
۲-۲: معنی اصطلاحی مقتل: کتابی که در آن شرح قتل حسین بن علی (ع) کنند و کتابی که درباره واقعه کربلا تألیف شده باشد. (دهخدا، ۴۵/۹۰۱)
درباره این معنی ذکر این مطالب ضروری است که موضوع برخی از مقاتل ربطی به حادثه عاشورا ندارد و این امر نشان می دهد که در عرف مقتل نگاری به هر گزارش مکتوبی که حاوی مطلبی پیرامون قتل و یا شهادت یکی از شخصیت هایی مطرح در تاریخ اسلام باشد مقتل می توان گفت. (مصاحب، ۲/۲۸۲۱؛ ویجویی،۲۲). آقا بزرگ تهرانی در « الذریعه» از چهارده مقتل نام می برد که دارای عنوان مشترک مقتل است که علمای بزرگ اسلامی چگونگی شهادت امیرالمؤمنین را مورد بررسی قرار داده اند و کتبی هم وجود دارد که نام گذاری آن ها با عبارت مقتل بوده است که ایشان بیش از ۷۰ کتاب را با همین عنوان نام می برد که به حادثه کربلا مربوط می شود (آقا بزرگ تهرانی، ۲/۲۹-۳۵).
محمد رضا سنگری “مقتل” را این گونه تعریف می کند: کتاب یا سند مکتوبی است که به گونه ای روایی و تاریخی حادثه شهادت بزرگان دین به ویژه شهادت مظلومانه اباعبدالله الحسین (ع) و یارانش را بیان می کند (ویجویی،۲۲).
بنابر این مقتل در معنای لغوی، محل قتل است و در اصطلاح، به معنای کتب حادثه شهادت بزرگان و شخصیت هایی مطرح در تاریخ اسلام می باشد که به خصوص شیعیان به انگیزه زنده نگه داشتن یاد حادثه عاشورا و شهدای کربلا از صدر اسلام تا کنون همواره کتاب هایی به عنوان مقتل نوشته اند و می نویسند..
۲-۳: مقتل نویسی در جهان اسلام:
اوایل هر حادثه ای کمتر کسی به فکر ثبت و ضبط آن می افتد، غالباً بعد از گذشت زمان کم کم نیاز به ثبت آن حوادث احساس می شود، فلذا تا دویست سال تاریخ اهل بیت (ع) خوب نوشته نشده است آنچه بوده شفاهی و گفتاری منتقل گردیده بدیهی است وقتی قرار باشد منقولات شفاهی کتبی شود، در تاریخ ، کم و زیاد و دخل و تصرف هم می شود و کسانی که کم و زیاد کردند دو گروه بودند: بعضی کینه توزانه و از روی دشمنی و بعضی از شدت علاقه و نابخردانه و کینه شدید به دشمنان اهل بیت (ع).
برای ننوشتن حوادث وقایع اهل بیت (ع) دلایلی هم وجود داشت از جمله آن ها این بود که خلفا نمی خواستند غیر از قرآن چیزی باقی بماند و این تفکر آنان جنبه سیاسی و ترس از احادیث و روایات جانشینان پیامبر اکرم (ص) داشت، از ثبت و ضبط هر چیزی غیر از قرآن جلوگیری می کردند، کار به جایی رسید که با تبلیغات قوی به صورت یک عقیده درآمد که هر چیزی جز قرآن ثبت و ضبط شود، باطل و بی ارزش هست. البته بعد از قرآن برخی از احکام شرعی مثل نذر و وصیت را هم ثبت و ضبط می کردند و احتمالاً برخی از نامه های سیاسی را که احکام می نوشتند هم نگهداری می کردند ولی غیر این ها را با تعصب و جدیت شدیدی جلوگیری می نمودند. (ویجویی، ۵۱)
این وضعیت ادامه داشت تا زمان عبدالعزیز که مدت دو سال و اندی این ممانعت نقض گردید بدیهی است عقیده ای که به مرور زمان در مردم ریشه دوانیده، ریشه کن کردن آن هم زمان می برد تا وضعیت تغییر کند، زمانی که بنی عباس می خواستند انقلاب کنند در پی آن بودند که مظالم بنی امیه را با تبلیغات گسترده ای افشا کنند تا آنان را ظالم و ستمگر معرفی کنند و این مقدمه سازی خوب بود برای روی کار آمدن و تحکیم حکومت آنان به خاطر همین تفکر سیاسی بازار ثبت و ضبط حوادث و ظلم‌هایی که بنی امیه کرده بودند گرم شد و همه دنبال اخبار کربلا بودند تا زمینه سازی فکری علیه بنی امیه داشته باشند.
این جو سیاسی باعث شد اولین مقتل شکل بگیرد. ابومخنف که در کوفه می زیست اخبار و حوادث کربلا را در گفتگوهای مردمی و آنان که در کربلا بوده یا با یک واسطه نقل می کردند می شنید و ثبت می کرد. بیست سال فاصله ابو مخنف با آن حوادث بود که تاریخ تولد او نامعلوم است. بعضی معتقدند او سال ۸۰ هجری به دنیا آمده یعنی احتمالاً سال ۱۰۰ هجری که شروع نهضت بنی عباس بود این وقایع را جمع آوری کرده باشد. احتمال دیگری هم هست که تا سال ۱۲۰ هـ طول کشیده باشد. نجاشی و شیخ طوسی در کتب رجالی و فهرست او را با تعبیر رجل اخباری معرفی کرده اند.در زمان قدیم مورخین را اخباری می گفتند و اخبار را در درجه اول سیاسی و مرتبه بعدی فرهنگی و اجتماعی نقل می کردند که بیش تر حوادث سیاسی را نقل کرده اند. به همین دلیل تواریخ قدیمی را مقاتل یا تاریخ سیاسی هم قلمداد می کردند چون حرکت امام را سیاسی می دانستند بنابراین این مقتل وقعه الطف [۱] اصلی و بعد از آن هرچه ثبت شد فرعی به حساب می آمد البته غیر از اخباری که به شکل روایت و احادیث از معصومین (ع) صادر می شد. بعد از ابی مخنف، باقی مانده اخبار را شاگرد او به نام هشام کلبی جمع آوری و به وقعه الطف ملحق کرد؛ در حقیقت این کتاب هم حاصل تحقیق ابومخنف هم هشام کلبی است. (همان،۵۲)
بعد از آن طبری مطالب خود را از آن کتاب و برخی را از « مقتل عمانه بن الحکم اموی » برداشت و نقل می نمود. صد سال بعد از طبری، شیخ مفید، ارشاد را نوشت که هر چه نگاشت بیش تر از کتاب فتوح احمد بن حسن کوفی بوده که معاصر طبری به حساب می آمد. شیخ مفید در نگارش ارشاد نوآوری ایجاد کرد و چون می خواست نوشته ها و منقولاتش با طبری تفاوت و فرقی داشته باشد، مطالب را با حرارت و رنگ و بوی دیگری ثبت کرد، شروع نوآوری و تغییر در شیوه نگارش از او آغاز شد ولی متأسفانه انگیزه ای شد برای شروع تحریفات نویسندگان امانت نشناس و افرادی که دنبال مطرح کردن خود و بازار گرمی بودند. تا این که در قرن ششم خطیب خوارزمی حنفی مذهب با انگیزه نوآوری خبرهایی را در مقتل خود بیان کرد که ریشه و منبع ندارد، در برخی از اخبار به فتوح احمد بن حسن کوفی استناد می کند که خود فتوح هم دست کمی از آن در شروع نقل اخبار غیر مستند نداشته و او نیز با چنین انگیزه ای مطالبی را در کتاب نقل نموده است.
بعد از او سید بن طاووس با اقتباس از خوارزمی و احمد بن حسن، اخباری را نقل نمود. برای برخی عجیب است که چطور از شیخ مفید و ارشادش هیچ نامی نبرده و استنادی نیاورده است. اگر از شیخ طوسی و سید مرتضی مطلبی و نامی نبرده به دلیل آن است که آن ها را صاحب مقتل مستقل نمی دانسته، منقولات شیخ صدوق را هم اعتنایی نداشته است، این شیوه و روش او در مقتل نگاری بر ما پوشیده است. (همان،۵۳)

شادکامی: شادکامی ارزشیابی هایی است که افراد از خود و زندگیشان به عمل می آورند. این ارزشیابی می تواند جبنه ی شناختی داشته باشد مانند قضاوت هایی که درمورد رضایت درزندگی صورت می گیرد و یا جنبه ی عاطفی که شامل خود وهیجان هایی است که درواکنش به رویدادهای زندگی ظاهر می شود .بنابراین شادکامی ٬از چها رجزء تشکیل یافته که عبارت است از:رضایت از زندگی ، خلق و هیجان های مثبت و خوشایند، نبود خلق و هیجانهای منفی و عوامل دیگر مانند خوش بینی ،عزت نفس و احساس شکوفایی( آرگایل،۲۰۰۳).
امید درمانی
امید درمانی عبارت است از ایجاد یک حالت انگیزشی مثبت وموفقیت آمیز ناشی از تعامل بین احساس ارادی، راه یابی(برنامه ریزی برای رسیدن به هدف) است. به عبارت دیگر ایجاد یک حس مشترک از پایداری و راه یابی برای رسیدن به اهداف است(اسنایدر، ۲۰۰۰؛ ص۷۴).
دلزدگی زناشویی
دلزدگی زناشویی حالتی از خستگی عاطفی،جسمی و روانی که در شرایط در گیریهاو تعارضات طولانی مدت ایجاد می شود پانیز(۱۹۹۶).
تعریف عملیاتی
شادکامی:به منظور سنجش شادکامی فرد از پرسشنامه شادی اکسفورد استفاده شده و نمره آزمودنی در این نشان دهنده میزان شادمانی فرد می باشد.
امید درمانی
امید به زندگی یک شاخص آماری است که نشان می‌دهد متوسط طول عمر در یک جامعه چقدر است و یا به عبارت دیگر هر عضو آن جامعه چند سال می‌تواند توقع داشته باشد.
دلزدگی زناشویی
منظور ازدلزدگی زناشویی دراین پژوهش نمره ای است که آزمودنی ازپرسشنامه دلزدگی زناشویی (CBM)بدست می آورد. خستگی عاطفی که همراه با (احساس درماندگی ،ناامیدی و فریب خوردن،شادنبودن )در وجود شخص شکل می گیرد. خستگی جسمی با (کاهش انرژی،خستگیهای مزمن و طولانی وتنوع وسیعی ازشکایات جسمانی و روان تنی )همرا است.خستگی ذهنی و روانی به (رشد نگرش منفی نسبت به خود و طرف مقابل،زندگی وکار،ناامیدی،احساس بی ارزش بودن)برمی گردد.
فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
۲-۱ مقدمه
‹‹از خودتان برای شما همسرانی آفریدیم تا با آنها انس بگیرید وآرامش خاطر پیدا کنید و در میان شما دوستی ومهربانی افکنده ودراین موضوع برای اندیشمندان آیات ونشانه هایی است›› سوره روم آیه ۲۹
ازدواج به عنوان مهمترین واساسی ترین کنش متقابل بین زن وشوهر توصیف شده است وارتباط بین زن وشوهر به عنوان طولانی ترین ارتباط توصیف شده است.زندگی زناشویی بخش مهمی از زندگی هرانسانی را تشکیل می دهد.بسیاری از افرادبخش زیادی از سالیان عمر خود را دراین مرحله سپری می کنند ودر طی آن ممکن است با فرازونشیبهایی ماننددلزدگی زناشویی مواجه شوند.
دراین فصل به پیشینه نظری وپیشینه پژوهشی مرتبط با تحقیق حاضر می پردازیم.درقسمت پیشینه ی نظری این مباحث مطرح میشوند: امیدومباحث نظری آن،شادکامی ،نظریه های مربوط به آن وعلل و عوامل ودلزدگی زناشویی وعوامل آن پرداخته می شود. ودرآخرهم به مرور تحقیقات صورت گرفته در داخل وخارج ازکشورپرداخته می شود.
بخش اول: امید وامید درمانی
۲-۲ مبانی نظری امید و امید درمانی
یکی از مهم ترین نیازهای روانی انسان، امید است. از نظر جهان بینی توحیدی، امید تحفه الهی است که چرخ زندگی را به گردش در می آورد و موتور تلاش و انگیزه را پرشتاب می کند. علیرغم اهمیت امید در سلامت جسمی و روانی، در گذشته توجه چندانی به آن نشده است، اما در جنبش جدید روان شناسی مثبت، توجه ویژه ای به موضوع امید شده است. از نظر سلیگمن[۱]، استاد روان شناسی دانشگاه پنسیلوانیا (۲۰۰۴)، علم روانشناسی در طول قرن بیستم، عمدتا به اختلالات روانی از جمله اضطراب، افسردگی، یأس و نا امیدی توجه نموده و از توجه به عواطف مثبت انسان مانند امید، غافل بوده است. به نظر او، انسان دارای نیمه مثبت و نیمه منفی است و اکنون هنگام آن است که علاوه بر آسیب پذیری ها، به توانمندی ها و جنبه های مثبت وجود انسان توجه شود. در محور این نیمه مثبت ، توجه به امید قرار دارد (سلیگمن، ۲۰۰۴) امید دروانی از نظریه امیر اسنایدر و اندیشه های برگرفته شده از درمان شناختی ـ رفتاری، درمان راه حل مدار و درمان داستانی یا روایتی مشتق می شود. امید درمانی بر این هدف استوار است که به درمانجویان کمک ند تا هدفهای روشنی را فرمول بندی کنند. گذرگاه های متعددی را برای رسیدن به آنها بسازند، خود را برای دنبال کردن اهداف برانگیزند و موانع را به صورت چالشه ایی برای غلبه بر آنها از نو چهار چوب بندی کنند (کار ترجمه حسن پاشا شریفی، جعفر نجفی زند و باقر ثنایی، ۱۳۸۵). این درمان به منظور افزایش تفکر امیدوارانه و غنی سازی فعالیت های مربوط به تعقیب هدف طراحی شده است. در این درمان، شرکت کنندگان ابتدا با اصول نظریه امید آشنا شده و سپس به آنها آموزش داده می شود که چگونه این اصول را در زندگی خود به کار گیرند. شرکت کنندگان یاد می گیرند که چگونه (۱) اهداف مهم، قابل دستیابی و قابل اندازه گیری تعیین کنند، (۲) گذرگاه های متعددی برای حرکت به سمت این اهداف تعیین کنند، (۳) منابع انگیزش و تأثیر متقابل هر مانع بر انگیزش را شناسایی کنند، (۴) پیشرفت به سمت هدف را تعیین کنند و (۵) اهداف و گذرگاه ها را در صورت لزوم اصلاح کنند (اسنایدر و همکاران ، ۱۹۹۷).
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
روابط درمانی امیدوارانه، این مولفه های امید را تسهیل می کند. لازم به ذکر است که تغییر در امید صرفا رفتار نیست بلکه طی درمان، ادراک فرد از خود به عنوان فردی که راهکارها و پشتکار لازم برای رسیدن به اهداف را دارد، تغییر می یابد. در این درمان، درمانگر به منظور افزایش امید به مداخله آموزشی می پردازد (اسنایدر و الیوت، ۲۰۰۵).
در طی ۲۰ سال گذشته، متخصصین بهداشت و درمان، برنامه آموزشی خاصی را برای کنترل و درمان فشار خون دوین نموده اند، که این تلاشها باعث افزایش حساسیت و آگاهی بیماران فشار خونی از شرایط خود شده است. به این معنی که بسیاری از بیماران امروزه از بیماری خود آگاهی دارند و آن را به طور موثر به وسیله تغییر در شیوه زندگی، مواد دارویی و یا راه های دیگر درمان می نمایند. درمان اساسی فشار خون بالا، نیازمند تغییرات بیشتری در زندگی بیماران دارد و دارو درمانی قادر به تأمین این تغییرات نیست. لذا استفاده از سایر درمان های مکمل از جمله درمان های شناختی ـ رفتاری و امید درمانی از جایگاه ویژه­ای برخوردار می باشند. در ادامه­ این فصل، به میانی نظری روان شناسی مثبت و امید و جایگاه آن در افزایش سلامت عمومی و کیفیت زندگی بیماران مبتلا به فشار خون اساسی اشاره می شود.
۲-۲-۲ پیشینه روان شناسی مثبت و امید
واژه امید، در روان شناسی و روان پزشکی برای اولین بار توسط منینجر[۲] (۱۹۵۹) مطرح شد. او بیان نمود، که برخی از بیماری های جسمی و روانی، در واکنش به از دست دادن امید رخ می دهند. بعدها، این مفهوم کارکرد درمانی یافت و در زمینه های وسیعی مانند شادکامی، افسردگی، بیماری های مزمن جسمی و سلامت روانی مورد توجه قرار گرفت و متخصصان دیگری مانند استودلند[۳]، می باشد که می گفت : نا امیدی سیستمی از شناخت های منفی را در انسان بر می انگیزد (پاشا شریفی وهمکاران۱۳۸۵).
نتیجه تصویری درباره سلامت روانی
روان شناسی بالینی در قرن بیستم، به طور سنتی بر کمبودها و ناتوانی روانی تأکید داشته است و انعطاف پذیری، تدبیر و توان مراجعان را برای ارزیابی تغییر، به ندرت مدنظر قرار داده است، اما در چند دهه اخیر، روان شناسی مثبت گرا و روان شناسی سلامت نگر، به افزایش شادمانی و سلامت و مطالعه­ علمی در مورد نقش توانمندی های شخصی و سامانه های اجتماعی مثبت در ارتقای سلامت بهینه تأکید کرده ­اند. یکی از شاخه های، روان شناسی مثبت گر آف شادمانی، امید، خلاقیت و خرد می باشد (اسنایدر، ۲۰۰۰).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
به همین دلیل، سلیگمن، پدر روانشناسی مثبت می گوید : روان شناسی قرن بیست و یکم روان شناسی مثبت است، علمی که به جای توجه به ناتوانی ها و ضعف های بشری، روی توانایی های انسان، از قبیل امید، شاد زیستن، لذت بردن، قدرت حل مسئله و خوش بینی متمرکز شده است. از نظر سلیگمن (سلیگمن، ۲۰۰۴)، محور روان شناسی مثبت، توجه به انسان سالم به جای انسان بیمار و توجهبه توانایی های انسان به جای ناتوانی های او می باشد. سلیگمن، عدم توجه به عنصر امید را به عنوان حلقه مفقوده روان شناسی معاصر می داند. او به منظور تبیین عنصر امید، به مذر روآورد و برای نخستین بار، باب فضائل را در علم روانشناسی گشود. او به جدال روان شناسی و دین در طول قرن بیستم خاتمه داد و این دو را در کنار هم و به عنوان یار و یاور هم در خدمت به انسان قرار می دهد. او راز شاد زیستن را در رضایت از گذشته و امید به آینده می داند. سلیگمن مفاهیم روان شناسی مثبت را از تلفیق نظریه درماندگی آموخته شده و نظریه اسنادها به دست آورد. از نظر او، همان گونه که درماندگی آموختنی است، خوش بینی و امید را هم می توان به وسیله­ تغییر در سبک های اسنادی آموخت. از دید سلیگمن، سبک های اسنادی تعیین کننده اصلی، در مقابل رویدادهای بد یا خوش زندگی می باشند. سبک های اسنادی سه دسته­اند : ۱- سبک اسنادی درونی (خودمان را مقصر بدانیم، نه محیط را)، ۲- سبک اسنادی کلی (در موقعیت های مشابه هم آن اتفاق بد می افتد)، و ۳- سبک اسنادی دایمی (همیشه این اتفاق بد تکرار خواهد شد). این سبک های اسنادی، باعث ایجاد بدبینی و انفعال در افراد می شوند. البته در مقابل رویدادهای خوشایند زندگی هم می شود، بدبین بود. مثلا، اگر یک رویداد خوب زندگی را به عوامل گذرا ربط دهید، دچار بدبینی می شوید. سلیگمن، مفهوم امید را از سبک های اسنادی گرفت، به این معنی که، در مقابل رویدادهای بد، آدم امیدواری هستید، اگر آن رویداد را گذرا وخاص بدانید و در مقابل رویدادهای خوب، آدم امیدواری هستید، اگر آنها را کلی و همیشگی بدانید. دیدگاه روان شناسی سلیگمن، نوعی واکنش به نظریات رفتارگرایی و روان تحلیل گری است، زیرا در این نظریات به جنبه های انفعالی و بدبینانه زندگی انسان تأکید می شود. سلیگمن (۲۰۰۰)، طی مقاله­ای در زمینه روان شناسی مثبت، با انتقاد از دیدگاه روان تحلیل گری، اعلام نمودند که روان تحلیل گری، بر آسیب شناسی روانی و جنبه های منفی انسان تأکید دارد و نقش جنبه های مثبت و قابلیت های انسان برای شادکامی و امید را در نظر نگرفته است و به همین دلیل، قادر نیست تصویر روشنی از انسان ارائه دهد. پس از سلیگمن، به صورت جدی تر، بعد از انتشار مقاله روان شناسی مثبت[۴] در انجمن روان شناسی آمریکا (۲۰۰۱)، خط سیر پژوهشی تازه­ای در دروان شناسی پدید آمد و تمرکز روان شناسی مثبت، رویکردی نوین در حوزه روان شناسی است که به منظور جبران کمبودهای علم روان شناسی و کاهش تأکیدات عمده روان شناسی بر مشکلات روانی، در سال های اخیر گسترش یافته است. مؤلفه های روان شناسی مثبت شامل : خوشبینی، هوش عاطفی، اشتیاق، فضائل، توانمندی های شخصی، شادمانی و امید می باشد.
۲-۲-۳ تعریف و مؤلفه های امید
بر اساس کتابچه آکسفورد (۲۰۰۳)، واژه امید به دو معنی امنیت[۵] و توکل[۶] و ۲ ـ آرزو و اعتقادی که امکان دست یابی به آن وجود دارد، تعریف شده است. از نظر لغوی، امید برابر رَجاء در ادبیات عرب می باشد. رجاء احتمال رسیدن به چیزی است که باعث مسرت باشد و خوف احتمال رسیدن به چیزی است که مایه اندوه است. بنابراین، کلمه رجاء در مقابل خوف قرار دارد. اسنایدر در کتاب تئوری امید، رنگین کمان ذهنی آدمی[۷] (به نقل از بهادری،۱۳۸۸) می گوید: امید ، انتظار انسان برای دست یابی به اهداف خود می باشد که با فعال نمودن دو عنصر ۱) افکار مثبت در جهت نیل به اهداف و ۲) احساس کارآمدی در دست یابی به مقصود، راه یابی فرد به امید را تسهیل می کند. بر این اساس، امید، اعتقاد بر این امر است که هدفتان هر چه باشد، قدرت اراده، میل به راهیابی و قدرت تشخیص موانع برای دست یابی به آن را دارید، و راه آن، مقابل شما گشوده است. اسنایدر (۲۰۰۵)مضمون فعالی از امید را ارائه می کند که شامل داشتن هدف و رفع آنهاست. از نظر او امید عبارت از انتظار مثبت برای دست یابی به اهداف می باشد. او در سال ۲۰۰۵، جمله طلایی خود را درباره امید عنوان کردو بیان داشد : که امید، موجد امید می شود، یعنی احساس امیدواری، موجب امید بیشتر می شودو بدین سان، چرخه مثبت امید و امید بیشتر و ناامیدی بیشتر را بیان داشت.
اسنایدر،(۱۹۹۶)اعتقاد دارد،امید یک سازه چند بعدی و مرکب است. امید مجموعه ­ای شناختی است که مبتنی بر احساس موفقیت ناشی از منابع گوناگون (تصمیم های هدف مدار) و مسیرها (شیوه ­های انتخاب شده برای نیل به اهداف) است.
از نظر اسنایدر، امید یا تفکر هدف مدار از دو مؤلفه مرتبط به هم یعنی مسیرهای تفکر و منابع تفکر، تشکیل شده است. مسیرهای تفکر، انعکاس دهنده ظرفیت فرد برای تولید کانال های شناختی برای رسیدن به اهداف­اش است و منابع تفکر، شامل افکاری است که افراد درباره توانایی ها و قابلیت های خود برای عبور از مسیرهای برگزیده تعریف کرده ­اند تا به اهداف اشان برسند. اگر هر کدام از این دو عنصر وجود نداشته باشند، رسیدن به اهداف غیرممکن است. شواهد تحقیقاتی زیادی وجود دارند که نشان می دهنأ، بین بالا بودن میزان امید افراد و موفقیت آن ها در فعالیت های ورزشی، بالا بودن میزان پیشرفت تحصیلی، سلامت جسمی و روانی بهتر و بیشتر و مؤثر بودن روش های روان درمانی مورد استفاده در درمان اختلالات، ارتباط وجود دارد (اسنایدر، شوری، پالور[۸]، آدام[۹] و ویکلاند[۱۰]، ۲۰۰۰). در اهمیت هدفمندی در امید باید گفت، از نظر اسنایدر (۲۰۰۰)، امید شامل هدف، قدرت برنامه ریزی و قدرت اراده برای دست یابی به هدف با در نظر گرفتن موانع رسیدن به هدف و رفع آنهاست. بنابراین از نظر اشنایدر، امید، یک هیجان انفعالی نیست. بلکه، یک فرایند شناختی است که افراد به وسیله آن، فعالانه اهداف خود را دنبال، و موانع رسیدن به هدف را رفع می کنند.
از نظر اسنایدر، امید مرکب از سه مؤلفه ۱- قدرت اراده[۱۱] ۲- قدرت راهیابی[۱۲] و ۳- داشتن هدف[۱۳] و تشخیص موانع[۱۴] می باشد. از نظر او، امید فرایندی است که طی آن افراد ۱- اهداف خود را تعیین می کنند، ۲- راهکارهایی برای رسیدن به آن اهداف می سازند و ۳- انگیزه لازم برای به اجرا در آوردن این راهکارها را ایجاد کرده و در طول مسیر حفظ می کنند (اسنایدر، ۲۰۰۲). از نظر اسنایدر، اهداف مؤلفه کلیدی و جزء شناختی نظریه امید است. او در سال ۲۰۰۰ در کتابچه امید، عنوان نمود : امید بدون هدف نمی تواند زنده بماند زیرا، اساس نظریه امید بر مبنای اهمیت و ضرورت اهداف بنا شده است. از نظر اسنایدر، تقریبا همه آنچه که یک فرد انجام می دهد، به سمت دست یابی به یک هدف است. اهداف، نیروی محرکمه همه رفتارها هستند و می توانند شمال هر چیزی که فرد مایل است به آن دست یابد، شود (در دامنه­ای از ایک حرکت ساده تا دست یابی به امری پیچیده). در نظریه امید، اهداف، منبع اصلی هیجان هستند. هیجان مثبت، ناشی از دست یابی به هدف یا تصور نزدیک شدن به آن است، در حالیکه هیجان منفی نشای از شکست در دستیابی به هدف یا تصور دورن شدن از آن است. با توجه به پیوند بین دست یابی به هدف و عاطفه مثبت، ممکن است به نظر برسد که بهترین راهکار، تعیین اهداف آسان و قابل دستیابی است. اما افراد دارای امید بالا معمولا به دنبال اهدافی هستند که دارای میزانی از عدم قطعیت و سطح دشواری متوسط باشند، یعنی اهدافی که اندکی دشوارتر از اهداف دست یافته قبلی باشد. اهداف امیدوارانه دارای مقداری عدم قطعیت هستند. یعنی، بهترین اهداف، اهدافی هستند که ۱- انگیزه فرد را افزایش دهند، ۲- پایدار باشند، ۳- به صورت دقیق و عینی مشخص شوند، ۴- میزان دشواری متوسط داشته باشند و ۵- در آینده­ای نزدیک قابل حصول باشند. این بدان معنی است که نه اهداف ۱۰۰ درصدی قابل پیگیری هستند نه اهداف صفر درصدی قابل دفاع می باشند. ضمنا، اهداف باید ارزش کافی داشته باشند تا تفکر هوشیار فرد را اشغال کنند (اسنایدر،۲۰۰۴).
یکی دیگر از اجزای امید، تفکر عامل یا قدرت برنامه ریزی برای به حرکت درآوردن فرد در یافتن راه یابی به سوی هدف مورد نظر است. اسنایدر، تفکر عامل را به عنوان احساس مصمم بودن فرد از توانایی­اش برای دست یابی به هدف تعریف کرده است. این تفکر، به صورت « من می توانم این کار را انجام دهم»، « من به آن خواهم رسید» متجلی می شود (اسنایدر وهمکاران، ۲۰۰۰).
سومین مؤلفه امید، قدرت اراده است. در این نظریه، قدرت اراده، در آدمی ذاتی است و چیزی نیست که آموخته شود یا از چیز دیگری به وجود آید. در واقع قدرت اراده همان نیرویی است که شخص را به سوی هدف میکشاند و تصور داشتن اراده برای رسیدن به هدف است و به صورت باخودگویی مثبت درونی مثل “من می توانم این کار را بکنم، من آماده­ام و من اوضاع را در اختیار دارم” تجلی می­یابد (اسنایدر، مک کلاف و اشنایدر، ۲۰۰۰).
۲-۲-۴ تحول امید
گونه انسان توان بالقوه زیادی برای تفکر در مورد آنچه که می خواهد دارد ما باید تفکر امیدوارانه را به فرزندان خود بیاموزیم، به این دلیل که تنها بخشی از گونه انسان می تواند زنده بماند و پیشرفت کند. با یادگیری امید، نسل امروز برای ردگیری در ماجراجویی های فردا مجهز می شود (مک درموت و اسنایدر، ۲۰۰۳). انسان در طول دوران کودکی و دوران رشد خود مؤلفه های امید (عامل و گذرگاه) را به گونه­ ای منحصر به فرد کسب می کند. تفکرگذرگاه با سه فرایند در ارتباط است : احساس و ادراک : محرک خارجی، یادگیری ارتباط زمانی بین رویدادها و شکل گیری اهداف تفکر عامل نیز طی سه فرایند شکل می­گیرد : ادراک خود به عنوان شروع کننده اعمال، بازشناسی خود و شکل گیری اهداف.
شکل گیری اهداف در تفکر گذرگاه و عامل مشترک است و این دو مولفه پایه های امید را تشکیل می دهند (اسنایدر، رند و ریستچل، ۲۰۰۵). اولین فرایند اساسی در تحول تفکر گذرگاه، ادراک است. ادراک زمانی رخ می دهد که احساس، سازماندهی و تفسیر شود. نوزاد، دنیا را به واسطه­ احساساتش تجربه میکند. گرایش ذاتی انسان برای سازماندهی دروندار حسی منجر به مرحله دوم تحول گذرگاه می شود. سازماندهی، توانایی پیش بینی وقایع را به وجود می آورد و به کودک اجازه می دهد دنیا را بازشناسی و درک کند. وقتی کودک بتواند بازشناسی کند که برخی رویدادها و وقایع همزمان رخ می دهند، آنگاه درک و فهم و در او شکل می گیرد، و این اساس تفکر عملی است.
از فرایندهای ادراک و پیوند هدف شکل می گیرد که سومین مرحله تفکر گذرگاه است. این مرحله­ ای است که کودک می تواند به اشیا اشاره کند. با گذشت زمان در کودک ۲ ساله حسی از عامل حسی ایجاد می شود. بین ۱۸-۱۲ ماهگی کودک به طور فزاینده­ای از خود و دیگران آگاه می شود. این بازشناسی خود در عباراتی همچون « برای من»، « مال من»، و بعداً « من» مشاهده می شود. در این مرحله کودک می تواند یک هدف را تنظیم کند و خود را به عنوان یک عامل برای رسیدن به آن بازشناسی کند. افزایش سطح امید نیازمند چالش هایی برای تقویت، تشویق و ترغیب است (مک درموت و اسنایدر، ۲۰۰۳).
به عبارت دیگر در پایان نخستین سال زندگی، پایداری شیء و طرحواره های علت و معلولی به نوزادان امکان می دهد که در مورد گذرگاه های معطوف به هدف تفکرات پیش بینانه داشته باشند. مهارت اشاره کردن که در پایان سال اول رشد می کند به نوزادان امکان میدهد که هدف های خود را نشان دهند (کار، ترجمه حسن پاشا شریفی، جعفر نجفی زند و باقر ثنایی، ۱۳۸۵). در سال دوم کودکان یاد می گیرند که فعالیت های هدفمندی را برای پی گیری گذرگاه ها به سوی هدف های مطلوب به اجرا بگذارند. اندیشه خود به عنوان یک عامل در این دوره تکامل می یابد. یکی از مهم ترین مهارت های مرتبط با امید کهدر سال دوم آموخته می شود این اندیشه است که می توان گذرگاه های اطراف موانع را نیز در نظر گرفت و فعالانه آنها را دنبال کرد. این فرایند رویارویی با موانع، در نظر گرفتن راه های اطراف آنها و سپس به اجرا گذاشتن فعالانه این نقشه ها، هسته تکوین امید را تشکیل می دهند (کار، ترجمه حسن پاشاشریفی، جعفر نجفی زند و باقر ثنایی، ۱۳۸۵). امید اساساً یک هدیه بین فردی است که در تعامل با دیگران شکل می گیرد. زمانی که کودک در دو سال اول زندگی با مراقب خود پیوندی برقرار می کند، امید به تدریج بر اساس میزان امنیت ادراک شده پایه ریزی می شود. دلبستگی ایمن با احساس توانایی و تفکر هدف مدار در ارتباط است. اگر یک مراقبت حساس به نیازهای کودک پاسخ دهد، او خود را به عنوان فردی که در این دنیای بزرگ و گیج کننده دارای کنترل است ادراک خواهد کرد (اسنایدر و همکاران،۲۰۰۵).
از نظر اریکسون نیز اولین توانمندی من که در اولین مرحله تحول روانی ـ اجتماعی (اعتماد عدم اعتماد) شکل می گیرد، امید است. از نظر او این توانمندی برای زندهماندن و زندگی کردن اساسی است و برای فرد یک احساس غریزی از اطمینان در بافت اجتماعی فراهم می آورد. این توانمندی که در اثر یک رابطه قابل اعتماد با اولین موضوع عشق ایجاد شده با تداوم روابط قابل اعتماد با دیگران تأیید و تحکیم می شود. امید برای خیالبافی در مورد آینده­ای ارزشمند و مثبت لازم است و اگر ایجاد شود در مقابل آن گوشه گیری به وجود می آید. بنابراین بزرگسالانه امیدوار با مراقب اصلی خود پیوندی نزدیک داشته و با دیدگاه بسیار مقبتی در مورد روابط رشد یافته­اند، آنها فعالانه به دنبال برقراری رابطه با دیگران هستند و از آن لذت می برند (اسنایدر، شیوتر و سیمپسون، ۱۹۹۷). کودکانی که سرشت امیدوارانه را پرورش می دهند معمولا والدینی دارند که به عنوان سرمشقهای امیدوار عمل میک نند. آنها کودکان خود را در تدوین و اجرای طرح های برای از میان برداشتن موانع و دستیابی به اهداف ارزشمند راهنمایی می کنند. این کودکان به والدین خود وابستگی ایمن دارند چرا که والدین آنها یک محیط خانوادگی گرم و ساختارمند برای آنها فراهم نموده ­اند، محیطی که در آن مقررات به گونه ای ثابت و قابل پیش بینی به اجرا در می آید و تعارض­ها به گونه­ ای قابل پیش بینی و مناسب حل می شود (کار، ترجمه حسن پاشاشریفی، جعفر نجفی زند و باقر ثنایی، ۱۳۸۵). پس از آن در سنین پیش دبستانی (۶-۳ سالگی) افزایش دامنه لغات و کسب مهارتهای زبان، ظرفیت کودک برای انتقال افکار هدف مدار به همسالان و بزرگسالان دیگر را افزایش می دهد. زبان، نظامی برای شناسایی اهداف، گذرگاه ها و عامل فراهم می کند (مک درموت و اسنایدر، ۲۰۰۳). از آن گذشته در این دوران تفکر شهودی پیش عملیاتی، و علاقه به داستان ها امکان رشد بیشتر طراحی گذرگاه ها امیدوارانه در رویارویی با موانع و مشکلات را فراهم می آورد (کار، ترجمه حسن پاشاشریفی،جعفر نجفی زند و باقر ثنائی، ۱۳۸۵). داستان های کودکان، می تواند به آنها در شکل گیری تفکر امیدوارانه کمک کند. در داستانهای کودکان معمولاً قهرمان داستان نمادی از تفکر امیدوارانه است. او با موانع و مشکلات مقابله کرده و بر آنها فائق می آید. این داستان­ها سرشار از بینش های بالقوه برای دستیابی به اهداف بوده و برای کودکان بسیار آموزنده­اند. همچنین بیان داستان ها به کودک کمک می کند تا بتواند مسائل را از دیدگاه دیگران ببیند. آنها به طور شهودی در می یابند که در تعقیب اهداف خودشان باید دیگران را نیز در نظر داشته باشند، آنها می فهمند که باید اهداف خود را در یک محیط اجتماعی دنبال کنند، جایی که دیگران هم می خواهند به اهداف خود دست یابند (اسنایدر، ۲۰۰۰). وقتی توانایی ایجاد همدلی با دیگران در اواخر سال­های پیش دبستانی شروع به رشد می کند کودکان آگاه می شوند که برنامه ریزی برای دنبال کردن گذرگاه ها به سوی هدف های باارزش گاهی ممکن است به دیگران کمک کندتا هدفهای ارزشمندی را دنبال کنند و یا اینکه آنها را از این کار باز دارد. توانایی درک دیدگاه دیگران، به کودکان پیش دبستانی امکان می دهد که خواسته های دیگران را در نقشه های خود منظور کنند. در این دوران رشد جسمانی کودک نیز به وی امکان می دهد تا مهارتهای پیچیده­ای را با اجرای نقشه های خود پرورش دهد (کار، ترجمه حسن پاشاشریفی، جعفر نجفی زند و باقر ثنائی، ۱۳۸۵). در دوره کودکی میانی و نوجوانی تحول تفکر منطقی، امکان برنامه ریزی امیدوارانه و پیچیده و دنبال کردن گذرگاه ها به سوی هدفهای ارزشمند را فراهم می سازد. در نوجوانی مهارتهای تفکر انتزاعی این امکان را برای نوجوان فراهم میک ند تا بتواند با مسائل پیچیده­ای همچون استقلال از والدین، ایجاد روابط صمیمی و پرداختن به نقشه های شغلی روبرو شود (کار، ترجمه حسن پاشا شریفی، جعفر نجفی زند و باقر ثنائی، ۱۳۸۵).
۲-۲-۵ اصول اساسی امید درمانی
اصول اساسی امید درمانی عبارتند از :
اصل اول : امید درمانی بر مبنای ایده های نظریه امدی اسنایدر است.
اصل دوم : امید دروانی یک درمان مختصر ونیمه ساختار یافته است که در آن بر روشن کردن اهداف و دستیابی به آنها تمرکز می شود در این درمان، درمانگر به الگوی گذشته تفکر امیدوارانه و تغییرات رفتاری، هیجانی و شناختی مطلوب توجه می کند.
اصل سوم: باورهای خود اسنادی مراجع با تمرکز بر اهداف، احتمالات و موفقیت های گذشته افزایش می­یابد.
اصل چهارم : اتحاد درمانی مثبت، صحیح و مبتنی بر اعتماد به منظور تسهیل مشارکت فعال مراجع شکل می گیرد.
اصل پنجم : امید درمانگر در کمک به مراجع برای ایجاد چهارچوبی جدید، فعال و هدفمند است ضمن این که باور دارد هر مراجع در جایگاه خود بهترین کارشناس برای تغییر دادن خود است.
اصل ششم : امید درمانی یک فرایند آموزشی است که در آن مراجع می آموزد برای دنبال کردن اهدافش چگونه با مشکلات دست و پنجه نرم کند.
اصل هفتم : امید درمانی فرایند تحول امید را منعکس میکند. درمانگر به کمک مراجع اهداف دست یافتنی او را مشخص کردن و به او کمک می کند تا انرژی روانی لازم برای شروع و تداوم حرکت در مسیر این اهداف را فرا بخواند. به علاوه مراجع به دنبال ایجاد چندین گذرگاه و حذف موانع احتمالی است.
اصل هشتم : امید درمانی اساساً تغییر در سطح شناخت است. یعنی به دنبال افزایش تفکر گذرگاه و عامل در جهت دستیابی به هدف می باشد.
اصل نهم : امید درمانی با ترکیب عوامل درمانی مشترک در همه درمان­ها، تکنیک های شناختی ـ رفتاری و راه حل مدغار یک نظام درمانی جدید ارائه می دهد (اسنایدر، ۲۰۰۰). فرایند امید درمانی از دو مرحله تشکیل شده است که هر کدام شامل دوگام می باشند. مرحله اول القای امید است که مشتمل بر دو گام یافتن امید و پیوند امید است. مرحله دوم افزایش امید است که مشتمل بر دو گام غنی سازی امید و حفظ آن می باشد (اسنایدر، ۲۰۰۰).
۲-۲-۶ تمایز امیدواری با آرزو و خیال پردازی و خوش بینی
در فرهنگ فارسی، معمولا، امید و آرزو در کنار هم به کار می روند اما در ادبیات عرب، این دو واژه به صورت جداگانه با عنوان های رجا و اَمَل استفاده شده است. در هر امیدواری، آرزو وجوددارد، ولی هر آرزویی امیدواری نیست. در اسلام، واژه رجاء به معنای امیدی دست یافتنی (امید واقعی) و امل یا آرزو، به معنای امید دست نیافتنی (امید واهی) می باشد. لذا باید مرز بین امیدواری و خوش خیالی را به خوبی دانست تا یکی از آنها در جای دیگری قرار نگیرد. امیدواری برخلاف آرزو و خوش بینی ، مقوله­ای است که با فعالیت، تلاش، برنامه ریزی و پیگیری اهداف همراه است و از سه جزء « شناختی» و « عاطفی» و« حرکتی» تشکیل می شود (اسنایدر وهمکاران، ۲۰۰۰).
چند دهه بعد روان شناسانی مانند لوپز[۱۵] و اسنایدر (۲۰۰۳)، سلیگمن (۲۰۰۴) با بیان این جمله مهم که : همه انسان­ها دارای قدرتی برابرند(امید) اما برخی قدرتمندتر (امید بیشتر) می باشند[۱۶]، روان شناسی مثبت[۱۷]، و امید را به نوعی دیگر مطرح نمودند (اسنایدر، ۲۰۰۰).
از نظر اسنایدر (۲۰۰۲) نقش امید فراتر از یک نیوری تسلی بخش است. امید، نقش مقتدرانه و شگفت آوری در زندگی ایفا می کند و در حیطه های گوناگون، حائز اهمیت است. این دو، تمایز روشنی بین امید و آرزو قائل­اند. از نظر آنان، افراد امیدوار دارای اهداف روشن، قدرت اراده، قدرت راه یابی و تلاش برای رسیدن به اهداف خود می باشند. برخلاف این گروه، افراد خوش بین و آرزومند، فاقد برنامه­ای روشن و هدفمند برای دست یابی به اهداف خود می باشند و در صورت دست نیافتن به اهداف خود، دچار ناکامی می شوند.در هر امیدواری آرزو نیز وجود دارد، اما در هر آرزو، ضرورت امید وجود ندارد. دست یافتنی بودن اهداف و میل شدید برای دست یابی به هدف عنصراساسی امید می باشند (اسنایدر، ۲۰۰۶).
از نظر سلیگمن (۲۰۰۰)، امید و خوش بینی رابطه تنگاتنگی با هم دارند، انسان ابتدا باید امید را در خود ایجاد کند و در مراحل بعدی، هر یک از این دو، موجب تقویت دیگری می شود. در خوش بینی مثبت، فرد با تفکر مثبت به دنبال ایجاد تغییری می باشد و در این تغییر، وضعیت روانی خود رادر نظر می گیرد. به این معنی که اگر احسا کند، خوش بینی او موجب پدیدایی افسردگی کمتر و موفقیت بیشتر و افزایش سلامت می شود، از آن استفاده می کند، اما اگر ببیند، این خوش بینی منجر به درد و رنج می شود، از آن چشم پوشی می کند. از نظراسنایدر، (۲۰۰۶)، افراد خوش بین اعتقاد دارند، در آینده پیامدهای مطلوبی در انتظار آنان می باشد، بدون اینکه توانایی فرد برای کنترل این پیامدها در نظر گرفته شود. به عبارتی، خوش بینی، نوع امید بدون در نظر گرفتن توانایی­ها و انجام فعالیت های اثربخش است. از نظر اسنایدر (۲۰۰۵)، خوش بینی نگرشی است که در آن فرد آنچه مطلوب اجتماع است را نسبت به آن چه برای خود سودمند می داند، ترجیح می دهد. به عبارتی ، خوش بینی نوعی تفکر آرزومندانه و بدون پشتوانه­ای است که افراد را از داشتن یک برنامه منسجم برای رسیدن به هدف بازدارد. بر اساس نظریه سلیگمن (۱۹۹۱)، خوش بینی و امید، از مهم ترین عناصر موجود در روانشناسی مثبت می باشند. از نظر آنان، افراد خوش بین، تجارب منفی را به عوامل بیرونی، موقت و مشخص نسبت می دهند، ولی افراد بدبین، وقایع و تجارب منفی را به عوامل درونی، با ثبات و کلی نسبت می دهند. بر این اساس، افراد خوش بین برخلاف افراد بدبین، رویدادهای نامطلوب را ناشی از عوامل بیرونی، ناپایدار و خاص می دانند. لذ از نظر رنک و اشنایدر، خوش بینی متفاوت از امید است. افارد خوش بین گرچه معتقدند چیزهای مثبتی برای آنها اتفاق خواهند افتاد، اما لزوما برنامه ریزی روشنی برای رسیدن به چیزی که می خواهند، ندارند و چنان چه با موانعی برخورد کنند که زندگی بالاجبار سر راه آدمی قرار می دهد، ممکن است احساس کنند که گیر افتاده­اند یا ناکام می شوند. اما افراد امیدوار دارای هدف، قدرت اراده و قدرت راه یابی برای رسیدن به هدف هستند و معمولا موانع را تشخیص می دهند. لذا در یک جمع بندی نهایی از این قسمت قبحث باید گفت، ارزش امید به قدرتی است که در آینده نهفته است. در امید نگاه به آینده موج می زند. علیرغم اهمیت خوش بینی در زندگی انسان، خوی بینی بدون برنامه ریزی ممکن است وعده­ای پوچ و توخالی به خود باشد (رنک و اسنایدر، ۲۰۰۴).
۲-۲-۷ بیولوژی امید[۱۸]
امروزه مفهوم امید، از نگاه زیستی نیز مورد توجه قرار گرفته است. یکی از شاخه­های، روان شناسی مثبت گرا، ایمنی شناسی روانی عصبی[۱۹] است که به بررسی تأثیر عوامل روان شناختی بر دستگاه ایمنی بدن و افزایش خطر بیماری می پردازد. یافته اساسی در این حوزه این است که شخصیت، رفتار، هیجان و شناخت همگی می تو انند پاسخ ایمنی بدن را تغییر داده و از این رو، خطر ابتلا به بیماری را تغییر دهند. این حوزه امیدوار است که روان درمانی بتواند برای پیشگیری و درمان بیماری های جسمانی مفید واقع شود. کشف بیولوژی امید با دانسته های مربوط به تأثیر دارونماها شروع شد. از نظر برخی فیزیولوژیست ها، امید مانند دارونما دارای اثرات بیولوژیک است و می تواند روی درد و ناتوانی جسمی تأثیر بگذارد. امید و انتظار باعث فعال شدن مدارهای مغزی و آزاد شدن اندورفین و انکفالین در بدن می شود. این وضعیت موجب کاهش درد در بدن می شود. در وضعیت ضعف جسمی و درد، درماندگی و نا امیدی تشدید می شود و در نتیجه، آندورفین و انکفالین کمتر و کوله سیتوکینین[۲۰] بیشتری در بدن آزاد می شود. این فرایند باعث ایجاد سیکل معیوب افزایش درد می شود.
امید با ایجاد تغییر در حالات بیولوژی بدن، باعث شکستن این دور باطل می شود و واکنشه ای زنجیره­ای درد را تعدیل و در نتیجه مجب بروز احساس خوشایند می شود. این احساس به نوبه خود موجب آزاد شدن اندورفین و انکفالین و کاهش بیشتر درد می شود (اسنایدر، ۲۰۰۵).
۲-۲-۸ جایگاه امید در فرهنگ دینی
امید در فرهنگ اسلامی، از اهمیت بالایی برخوردار است. در اصطلاح علم اخلاق، به راحتی و لذتی که از انتظار تحقق امری محبوب، در قلب حاصل می شود، امید می گویند (منصوری،۱۳۸۷). امید به معنای انتظار وقوع خبری مسرت بخش می باشد. نا امیدی از واژه قنوط، به معنای یأس گرفته شده است. خداوند در آیه ۴۹ سوره مبارکه فصلت می فرماید : “برخی افراد، همین که دچار شر می شوند، زود نا امید و مأیوس می شوند.” خداوند در قرآن (زمر : ۵۳)، درباره نهی از نا امیدی می فرماید : بگو ای بندگان من، که بر خود اسراف و ستم کرده­اید! از رحمت خداوند غافل نشوید. خداوند در سوره حجر، آیه ۵۶، یأس از رحمت خداوند را به شدت مورد نکوهش قرار داده، این کار را مساوی کفر و گمراهی معرفی کرده است. در تعابیر اسلامی و قرآنی، ناامیدی مطرود واقع شده است. خداوند در قرآن می فرماید (یوسف ، ۸۷) : از رحمت خدا مأیوس نشوند، جز گروه کافران . نتیجه این که، در دین اسلام، منشأ نا امیدی، غفلت از خدا و آیات اوست و معرفت به خدا مقدمه و شرط لازم در پیدایش حالت « رجاء» یا امید می باشد. ملا احمد نراقی در کتاب معراج السعاده می گوید : از منظر اسلام، امید در سلامت روانی انسان نقش مهمی برعهده دارد. امید، به زندگی انسان معنا می بخشد و مانع استیلای یأس و دلسردی بر انسان می گردد. بدون امید، زندگی، بی معنا و مبهم می شود. در این کتاب، ضد یأس از رحمت خدا، امیدواری به اوست که آن را صفت رجا گویند و « رجا» عبارت است از : انبساط سرور در دل به جهت انتظار امر محبوب، و این سرور و انبساط را وقتی امیدواری می گویند که آدمی بسیاری از اسباب رسیدن به محبوب را تحصیلکرده باشد. جنبه انگیزشی امید در اسلام مورد تاکید قرار گرفته است. از منظر اسلام، امید به منزله نیروی اجرایی برای حرکت است که عامل مستقیم تلاش­ها و رفتار انسان می باشد. به طور کلی، همه رفتارهای انسان آثار و جلوه های این نیروی عظیم روانی است (منصوری،۱۳۸۷). تجلی امید در فرهنگ تشیع، در وجود امام زمان (عج)، نهفته است. انتظار به ظهور منجی، در تشیع امید افزا است. بشارت به ظهور حضرت حجت و پیروزی نهایی حق بر باطل، از جلوه­های ممتاز امید است.
در زمینه اهمیت امید در سایر ادیان آسمانی مانند آئین مسیحیت، نیز ، مطالب زیادی بیان شده است. در آئین مسیحیت، امید آرزو و انتظار از برای چیزهای نیک و مقاصد پسندیده می باشد. در اهمیت امید در تحرک و پویایی انسان در داستانی از زندگی، حضرت مسیح (ع) ، می خوانیم که در جایی نشسته بود و پیرمردی را مشاهده کرد و که با کمک بیل و کلنگ به شکافتن زمین مشغول است. حضرت مسیح (ع) به پیشگاه خود گفت : خدایا، امید و آرزو را از او بگیر. ناگهان پیرمرد بیل را به کناری انداخت و روی زمین دراز کشید و خوابید. کمی بعد، حضرت مسیح (ع) گفت : بارالها، امید و آرزو را به او برگردان … . و مشاهده کرده که پیرمرد برخاست و دوباره مشغول فعالیت و کار شد. حضرت مسیح (ع) از او سوال کرد که من دو حال مختلف از تو دیدم : یک بار بیل را به کنار افکندی و روی زمین خوابیدی، و در مرحله دوم برخاستی و مشغول به کار شدی! پیرمرد در جواب گفت : بار اول، فکر کردم که پیر و ناتوان شده­ام، چرا این همه به خود زحمت دهم و تلاش کنم؟ بیل را به کناری انداختم و بر زمین خوابیدم، ولی چیزی نگذشت که این فکر به خاطرم خطور کرد که از کجا معلوم سال های زیادی زنده نمانم؟ انسان تا زنده است، باید برای خود و خانواده­اش تلاش کند، از این رو، برخاستم و بیل را گرفتم و مشغول کار شدم (اسنایدر،۲۰۰۱).
۲-۲-۹ مفروضه ها و اهداف اساسی امید درمانی
امید درمانی اسنایدر تنها درمانی است که امید را به عنوان هدف اصلی درمان مدنظر قرار داده است. اسنایدر (۲۰۰۱)، بنیان گذار نظریه­ی امید و درمان مبتنی بر آن، امید را به عنوان سازه­ای شامل دو مفهوم این گونه تعریف می­ کند : ۱- توانایی طراحی گذرگاه هایی به سوی اهداف مطلوب به رغم موانع موجود و ۲- کارگزار و یا عامل انگیزش لازم برای استفاده از این گذرگاه ها. امید درمانی اسنایدر، بر اساس درمان راه حل مدار و درمان داستانی با روایت است و بر این هدف استوار است که به درمان جویان کمک کند تا اهداف را فرمول بندی کرده و گذرگاه های متعددی برای رسیدن به آنها بسازند، خود را برای دنبال کردن اهداف برانگیزانند و موانع را به صورت چالش هایی برای غلبه از نو چارچوب بندی کنند (اسنایدر، ۲۰۰۰).
طبق نظر اسنایدر، نا امیدی حالت تکان دهنده­ای است که ، با احساس از ناممکن بودن امور، احساس ناتوانی و بی علاقگی به زندگی آشکار می شود. فرد در اثر نا امیدی به شدت غیرفعال شده و نمی تواند موقعیت های مختلف را بسنجد و تصمیم بگیرد. هدفمندی و عاطفه مثبت، مفروضه کلیدی امید درمانی و بهترین راهکار جهت دست یابی به امید می باشند. اسنایدر و همکاران، امید را ناشی از اتخاذ تصمیم های هدف دار و مسیرهای دست یابی به اهداف می دانند. از نظر این محققان، امید از دو مولفه مسیرهای تفکر و منابع تفکر تشکیل شده است. ۱- مسیرهای تفکر بیان کننده ظرفیت فرد برای تولید راه هایی برای رسیدن به اهداف و ۲- منابع تفکر بیان گر افکاری است که افراد درباره توانایی­ها و قابلیت های خود برای عبور از مسیرهای برگزیده شده در نظر می گیرند. لذا ترکیب منابع و مسیرها برای دست یابی به اهداف ضرورت دارد. بنابراین، اهداف، منبع اصلی هیجان و نیروی محرک همه رفتارها می باشند و شامل هر چیزی است کهف رد مایل است به آن دست یابد و آن را تجربه کند. اهداف در امید درمانی باید به گونه­ ای تنظیم شوند که ارزش کافی برای تلاش داشته باشند و تفکر هوشیار فرد را برانگیزانند. اهداف در نظر گرفته شده در امید درمانی، دارای درصدی از عدم قطعیت هستند و میزان دشواری متوسط دارند و احتمال دست نیافتن به این اهداف نیز قابل تصور می باشد (اسنایدر ۲۰۰۲ ). ایجاد امید در مراجعان، یکی از جنبه های مهم در مشاوره و درمان گری است. مشاوران آگاه می تو انند تا حد زیادی بر انتظارات مراجعان تأثیرگذار باشند و این امر بدان دلیل است که معمولا مراجعان با توجه به شرایطی که با آن مواجهند، تجربه اندکی دارند. آنها از آمار کسانی که از مشکلات نجات یافته­اند، بی اطلاعند و بیشتر به جنبه منفی مشکلات توجه می کنند و این باعث یأس و نا امیدی در آنها می شود. ساز و کار اثرگذاری امید به این صورت است که انتظارات مثبت ناشی از امید، باعث ایجاد انگیزه در مراجعان و بیماران برای تلاش در جهت بهبودی می گردد. امید می تواند اثر مثبتی بر حل مشکلات فردی داشته باشد. مشاوران میتوانند، امکانات بالقوه علی و عاطفی ـ روانی مراجعان را به فعلیت برسانند و به منظور درمان آنان ایجاد امید به زندگی ، بهره ببرند. شاید بتوان گفت : معروف ترین شیوه ایجاد امید به بهبودی که در علم پزشکی ، برای درمان بیماران جسمی ـ روانی به کار گرفته شده، استفاده از « دارونماها» در دانش پزشکی بوده است.
دارونما، ماده بی اثری است که هم تأثیر روانی دارد و هم تأثیر فیزیولوژیکف نقش این دارونماها، ایجاد امید به بهبودی است. حال اگر مشاور بتواند به جای دارونمای شیمیایی، در برخورد با مراجعان، آنان را به یک تکیه گاه عظیم و پایدار متوجه و معتقد سازد و نسبت به پروردگار هستی امیدوار کند، بهترین و آسان ترین و ساده ترین راه را در حل مشکلات مراجعان برداشته است (اسنایدر، ۲۰۰۰).
۲-۲-۱۰ فرایند و مراحل امید درمانی
فرایند امید درمانی از دو مرحله تشکیل شده است که هر کدام شامل دو گام می باشند. مرحله اول القای امید که مشتمل بر دو گام یافتن امید و پیوند امید است. مرحله دوم افزایش امید است که مشتمل بر دو گام غنی سازی امید و حفظ آن می باشد (اسنایدر، ۲۰۰۰).
۲-۲-۱۰-۱ مرحله اول : القای امید

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

طبق تئوری چرخه ی عمر، شرکتها در مراحل مختلف چرخه ی عمر از نظر مالی و اقتصادی دارای نمودگرها و رفتارهای خاصی هستند، بدین معنی که ویژگیهای مالی و اقتصادی یک شرکت تحت تأثیر مرحلهای از چرخه ی عمر است که شرکت در آن قرار دارد.
عکس مرتبط با اقتصاد
بر این اساس ما به دنبال بررسی میزان محافظه کاری در هر یک از مراحل مختلف عمر شرکت ها می باشیم تا در این راستا به بازار سرمایه گذاری ها در جهت بهبود تهیه صورت های مالی و در نتیجه بهبود ارزیابی عملکرد شرکت ها کمک کرده باشیم.
۱-۳ اهداف تحقیق
همان طور که میدانیم حسابداری در رابطه با تعیین ارزش ها و همچنین بیان عملکرد های واحد اقتصادی تا حدی نا توان است و برای مواجهه با این مشکل از اصل محافظه کاری استفاده می کند تا در مواقع ابهام بتواند دست مدیران یا مالکان را از تغییر داده ها به نفع خود ببندد. به این شکل که در راستای انجام محافظه کاری چهار اقدام زیر انجام می شود ۱-شناسایی کمتر دارایی ها ۲-شناسایی بیشتر بدهی ها ۳-شناسایی زود تر هزینه ها ۴-شناسایی دیر تر درآمد ها. این اقدامات باعث این می شود که عملکرد واحد اقتصادی به دلیل ابهامات کمتر از واقع نشان داده شود. می دانیم که شرکت ها برای استفاده از محافظه کاری دلالیل متفاوت دارند و بنابراین در مورد استفاده از محافظه کاری به یک شکل عمل نمی کنند. به نظر می رسد شرکت های رو به رشد برای کاهش هزینه مالیات و هزینه های سیاسی تمایل به استفاده بیشتر از محافظه کاری دارند و اما شرکت های رو به افول که برای تامین مالی نیاز به انتشار سهام یا اوراق قرضه دارند از محافظه کاری کمتری استفاده می کنند تا عملکرد خود را بیشتر نشان دهند تا از این طریق سهام داران را به سمت خرید اوراق خود بکشانند. لذا این تحقیق نشان می دهد که کدام دسته از شرکت ها از محافظه کاری بیشتری استفاده می کنند و کدام یک از محافظه کاری کمتری استفاده می کنند تا از این طریق تخمین بهتری از عملکرد واقعی و توان مالی شرکت داشته باشیم.
حسابداری
بر این اساس هدف این پ‍‍‍‍ژوهش پیدا کردن رابطه بین مراحل سه گانه عمر شرکت مانند رشد بلوغ و یا افول با محافظه کاری است.
۱-۴ سوالات تحقیق
۱-آیا شرکت های روبه رشد در مقایسه با شرکت های بالغ از سطح محافظه کاری بالا تری برخوردارند؟
۲- آیا شرکت های روبه افول در مقایسه با شرکت های بالغ از سطح محافظه کاری پایین تری برخوردارند؟
۱-۵ فرضیه‌ها
۱- شرکت های روبه رشد در مقایسه با شرکت های بالغ از سطح محافظه کاری بالا تری برخوردارند.
۲- شرکت های روبه افول در مقایسه با شرکت های بالغ از سطح محافظه کاری پایین تری برخوردارند.
۱-۶ بهره‌وران این پژوهش
کلیه فعالان بازار سرمایه ،تصمیم گیرندگان،تحلیلگران مالی،سرمایه گذاران بالقوه و بالفعل در بورس اوراق بهادان می توانند از نتایج این پژوهش بهره برند.
۱-۷ جنبه نوآوری و جدید بودن تحقیق
این پژوهش اولین مطالعه می باشد که به دنبال بررسی اثر چرخه عمر شرکت بر روی محافظه کاری می باشد.
۱-۸ روش تحقیق
این تحقیق از لحاظ هدف از نوع کاربردی بوده است و روش آماری آن همبستگی می باشد که به دنبال پیدا کردن رابطه بین چند متغییر است.
نخست شرکت های عضو نمونه اماری با بهره گرفتن از متغییر های تفکیک کننده به مراحل رشد،بلوغ و افول طبقه بندی می شوند و سپس متغیر محافظه کاری در هر یک از حالات بررسی می شود. در مرحله آخر با بهره گرفتن از روش های آماری تحلیل همبستگی به آزمون فرضیه های پژوهش می پردازیم.
روش گردآوری اطلاعات ( میدانی، کتابخانه‌ای و غیره ) :
از لحاظ جمع آوری اطلاعات جزء تحقیق توصیفی می باشد.جامعه آماری این پژوهش شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار است. قلمرو زمانی این پژوهش سال های ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۲ می باشد.معیار های زیر برای انتخاب نمونه مناسب به روش حذفی مورد استفاده قرار گرفته است.

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

جزء شرکت های سرمایه گذاری یا واسطه گری مالی،هلدینگ ، بانک و لیزینک نباشد.

به منظور ایجاد قابلیت مقایسه پایان سال مالی شرکت منتهی به ۲۹ اسفند باشد. و شرکتها در طول دوره تحقیق سال مالی خود را عوض نکرده باشد.

اطلاعات مالی شرکت ها در دوره مورد مطالعه در دسترس باشد.

معاملات سهام شرکت ها به طور مداوم در بورس اوراق بهادار تهران صورت گرفته باشد و توقف معاملاتی بیش از۶ ماه نداشته باشند.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)

ابزار گردآوری اطلاعات:
داده های این پژوهش از طریق نرم افزار ره آورد نوین گرد آوری شده و از طریق نرم افزار آماری eviews مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.
روش تجزیه و تحلیل اطلاعات :
باسو (۱۹۹۷) بازده سهام را به عنوان شاخصی برای تعیین نوع اخبار موجود پیرامون واحد تجاری به کار برد. او معتقد بود که اخبار ناخوشایند سریع تر از اخبار خوشایند شناسایی و توسط این شاخص نشان داده می شود. باسو برای آزمون این فرضیه، مدل زیر را به کار برد:
Xi,t= β۰ + β۱Di,t + β۲Ri,t + β۳ Di,t* Ri,t + εi,t
Xi,t= سودخالص دوره t تقسیم بر ارزش بازار حقوق صاحبان سهام در ابتدای دوره t،
Ri,t= بازده سالانه،
Di,t= یک متغیر ساختگی که اگر Ri,t< 0 برابر ۱ است و در غیر این صورت صفر می باشد،
β۳= اندازه محافظه کاری برای سال t شرکت i (β۳ بزرگتر نشان دهنده حساسیت بیشتر سود نسبت به بازده منفی در برابر بازده مثبت بوده و شرکت حسابداری محافظه کارانه تری دارد).
معادلات ارائه شده توسط خان و واتس (۲۰۰۹) جهت اصلاح معادله باسو به شرح زیر می باشد:
Gscorei,t = β۲ = γ۱ + γ۲Size + γ۳Market_to_Booki,t + γ۴Leveragei,t
Cscorei,t = β۳ = δ۱ + δ۲Size + δ۳Market_to_Book­i,t + δ۴Leveragei,t
β۰ = μ۱ + μ۲ + μ۳Market_to_Book­i,t + ۴Leveragei,t
= ρ۱ + ρ ۲ + ρ ۳Market_to_Book­i,t + ρ۴Leveragei,t
Sizei,t=اندازه شرکت و لگاریتم طبیعی ارزش بازار حقوق صاحبان سهام در پایان دوره t، Market_to_Booki,t=نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام در پایان دوره t، Leveragei,t=اهرم و نسبت بدهی کل به ارزش بازار حقوق صاحبان سهام در پایان دوره t
Cscorei,t=زمان بندی تفاضلی اخبار بد که نشان دهنده به موقع بودن شناخت اخبار بد نسبت به اخبار خوب می باشد(معیار محافظه کاری)
Gscorei,t=زمان بندی اخبار خوب
با ترکیب معادلات بالا به معادله پایین میرسیم.با جای گذاری هر یک از داده ها در مدل پایین و گرفتن رگرسیون هر کدام از ضرایب مورد نظر به دست می آید. و با جای گذاری ,δ۱ ,δ۲δ۳ و δ۴ در معادله Cscorei,t مقدار β۳ محاسبه می شود.
Xi,t= μ۱ + μ۲ + μ۳Market_to_Book­i,t + ۴Leveragei,t + Di,t(ρ۱ + ρ ۲ + ρ ۳Market_to_Book­i,t + ρ۴Leveragei,t) + Ri,t(γ۱ + γ۲Size + γ۳Market_to_Booki,t + γ۴Leveragei,t) + Di,t* Ri,t (δ۱ + δ۲Size + δ۳Market_to_Book­i,t+ δ۴Leveragei,t) + εi,t
۱-۹ نحوی تفکیک شرکت ها به مراحل عمر:
در نظریه های اقتصاد و مدیریت چرخه ی عمر شرکتها و مؤسسات به مراحلی تقسیم می شوند. مؤسسات و شرکتها با توجه به هر مرحله از حیات اقتصادی خود سیاست و خط مشی مشخصی را دنبال میکنند.
مراحل چرخه عمر شرکت ها در دیدگاه اقتصادی به شرح زیر است:
۱-۹-۱ مرحله ی تولد یا ظهور : در این مرحله معمولاً میزان داراییها )اندازه شرکت( در سطح نازلی قرار دارد ، جریانهای نقدی حاصل از فعالیتهای عملیاتی و سود آوری در سطح پایین است و شرکتها برای تأمین مالی و تحقق فرصتهای رشد به نقدینگی بالایی نیاز دارند. نسبت سود تقسیمی در این شرکتها معمولاً صفر یا حداکثر ۱۰ % است و بازده سرمایه گذاری یا بازده سرمایه گذاری تعدیل شده در قیاس با نرخ موزون تأمین مالی بعضا نا چیز است.
۱-۹-۲ مرحله ی رشد : دراین مرحله اندازه ی شرکت بیش از اندازه ی شرکتهای در مرحله ی ظهور بوده و رشد فروش و درآمدها نیز نسبت به مرحله ظهور بیشتر است. منابع مالی بیشتر در داراییهای مولد سرمایه گذاری شده و شرکت از انعطافپذیری بیشتری در شاخصهای نقدینگی بر خوردار است. نسبت سود تقسیمی در این طیف از شرکتها معمولا ًبین ۱۰% تا ۵۰ % در نوسان است. بازده سرمایه گذاری یا بازده سرمایه گذاری تعدیل شده نیز در اغلب موارد بر نرخ موزون هزینه تأمین سرمایه فزونی دارد.
۱-۹-۳ مرحله ی بلوغ : در این مرحله شرکتها فروش با ثبات و متعادلی را تجربه نموده و نیاز به وجوه نقد در اکثر موارد از طریق منابع داخلی تأمین میشود. اندازه ی داراییهای این شرکتها نیز به تناسب بیشتر از اندازه ی داراییهای شرکتهای در مرحله ی رشد بوده و نسبت سود تقسیمی در این شرکتها معمولاً بین ۵۰ % تا ۱۰۰ % در نوسان است . به دلیل وفور نقدینگی و کاهش اتکاء به سیاست تأمین مالی از خارج، عموماً بازده سرمایه گذاری یا بازده سرمایه گذاری تعدیل شده معادل یا بیش از نرخ تأمین سرمایه است.
۱-۹-۴ مرحله ی افول یا سکون : در این مرحله چنانچه فرصتهای رشد وجود داشته باشد، به احتمال قریب به یقین بسیار ناچیز است . شاخص های سود آوری، نقدینگی و ایفای تعهدات روند نزولی داشته و شرکت در شرایط رقابتی بسیار شدیدی قرار داشته، ضمن اینکه هزینه ی تأمین مالی از منابع خارجی نیز بالا است به گونه ای که در اغلب موارد بازده سرمایه گذاری یا بازده سرمایه گذاری تعدیل شده کمتر از نرخ تأمین مالی است. (ادیزس،۱۹۸۹)
برای این کار از چهار متغییر رشد فروش،مخارج سرمایه ای،نسبت سود تقسیمی،و سن شرکت استفاده می کنیم.
ابتدا هر یک از متغییر های بالا را محاسبه می کنیم.
سال_ شرکت ها بر اساس هر یک از متغییر مذکور و با بهره گرفتن از پنجک های اماری در هر صنعت به پنج طبقه تقسیم می شوند که با توجه به قرار گرفتن در پنجک مورد نظر طبق جدول فصل سوم نمره ای بین ۱ تا ۵ می گیرند.
سپس برای هر سال شرکت ،نمره ای مرکب به دست می آید که با توجه به شرایط زیر در یکی از مراحل رشد،بلوغ و افول طبقه بندی می شود.
الف: در صورتی که مجموع نمرات بین ۱۶تا ۲۰ باشد، در مرحله رشد قرار دارد.
ب: در صورتی که مجموع نمرات بین ۹تا ۱۵ باشد، در مرحله بلوغ قرار دارد.
ج: در صورتی که مجموع نمرات بین ۴تا ۸ باشد، در مرحله افول قرار دارد.

تعریف مفهومی و عملیاتی چهار متغییر رشد فروش،نسبت سود تقسیمی، مخارج سرمایه ای ،و سن شرکت به صورت زیر است:
رشد فروش: نشان دهنده درصد تغییرات در فروش واحد اقتصادی می باشد که به روش زیر محاسبه می شود.
نسبت سود تقسیمی: که نشان دهنده این است که واحد اقتصادی چند درصد از سود حاصل شده خود را در میان سهامداران توزیع کرده است.و به روش زیر محاسبه می شود:
مخارج سرمایه ای: مخارجی هستند که از تحمل آن ها به دنبال کسب منافع آتی بلند مدت یا منافع آتی حداقل برای یک دوره مالی دیگر هستیم و به روش زیر محاسبه می شود:
=(اضافات(کاهش) دارایی های ثابت طی دوره/ارزش بازار شرکت)*۱۰۰
=درآمد فروش
=سود تقسیمی هر سهم
=سود هر سهم
AGE=تفاوت سال tو سال تاسیس شرکت
و در نهایت برای مقایسه محافظه کاری در هر کدام از مراحل عمر شرکت از آماره t استفاده می شود.
۱-۱۰ خلاصه فصل:
ما در این فصل ابتدا به بیان مسئله پرداختیم و در گام بعد اهداف و ضرورت های انجام تحقیق را بیان کردیم و در گام سوم جامعه آماری و نمونه آماری را معرفی کرده و بعد به بیان روش تحقیق و بیان مدل و تعریف متغییر ها پرداخته و در آخر به شرح نحوه تفکیک شرکت ها پرداختیم. و اما در فصل بعد به طور کامل به تعریف مفهومی محافظه کاری و فواید و معایب آن می پردازیم انواع محافظه کاری را بیان کرده، دیدگاه های آن را شرح داده و بعد به شرح مراحل مختلف چرخه عمر شرکت ها می پردازیم و در مرحله آخر پیشینه های تحقیق را اعم از داخلی و خارجی بیان می داریم.
فصل دوم
ادبیات تحقیق
۲-۱ مقدمه

۱۶

۲۲

۱۲

۱۹

۳۴-۳۰

۱۱

۱۳

۸

۱۱

۳۹-۳۵

۶

۷

۳

۶

۴۴-۴۰

بر اساس یافته های اقبال شاه[۵] اکثر زنان جوان در آفریقا در مورد وسایل جلوگیری از بارداری اطلاعات کافی ندارند یا آنکه آن روشها دور از دسترس آنان است .
اقبال شاه می افزاید که تعداد زیادی از سقط های نا ایمن در آفریقا در میان زنان جوان ازدواج نکرده می باشد و زنان آفریقایی سن جنسی زودتری دارند(همان،ص۴).
برای آمریکای لاتین و کارائیب این مطالعه نشان می دهد که بیش از نیمی از سقط های نا ایمن میان زنانی که ۲۰ سال سن دارند رخ می دهند و پیش بینی می شود تعداد زیادی از زنان آمریکای لاتین و کارائیب برای فاصلهگذاری بین تولدها دست به سقط های ناایمن می زنند. همچنین در آسیا یافتهها نشان می دهد سقط های نا ایمن اغلب بوسیله زنانی بکار میرود که قبلا بچه دار شدهاند و یا آنکه میخواهند اندازه خانواده خود را محدود کنند (همان، ص۴).
با توجه به اهمیت مساله سقط جنین در سلامت و بهداشت زندگی زنان حقوق بشر مربوط به زنان در بر گیرنده حق آنها به کنترل و تصمیم گیری مسئولانه راجع به اموری است که به جنسیت آنان و سلامت جنسی و فرزندآوری، فارغ از اجبار، تبعیض و خشونت مربوط می باشد. مناسبات برابر میان زنان و مردان در امور روابط جنسی وفرزند آوری، از جمله احترام کامل به حیثیت شخص مستلزم احترام و رضایت متقابل و مسئولیت مشترک نسبت به رفتار جنسی و پیامدهای آن است و از طرفی سقط جنین های نا ایمن جان شمار عظیمی از زنان را تهدید می کند که نشانگر مساله ای خطیر در بهداشت عمومی است (همان،ص۶۹).
طبق کار پایه و عمل پکن در چهارمین کنفرانس جهانی زن در ۱۹۹۴ پکن، زنان حق بر خورداری از بالاترین استاندارد قابل حصول سلامت جسمی و روانی را دارا می باشند. سلامت عبارتند از حالت بهزیست کامل جسمانی، روانی و اجتماعی، لذا صرفا به عدم بیماری یا معلولیت اطلاق نمی شود. روندی که زنان در پی روابط جنسی بی محافظ و فقدان اطلاعات و خدمات کافی می گذرانند احتمال خطر آبستنی ناخواسته را افزایش می دهد و اقدام به سقط های نا ایمن افزایش می یابد (کار پایه و اعلامیه پکن ۱۳۷۴،صص۶۵ و۶۷).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
در میان تحقیقات پیشین در مورد سقط جنین های ارادی، هاسفلد[۶] و دیگران(۱۹۹۵) طی مطالعه خود با عنوان تردید و دودلی در میان زنانی که اقدام به سقط جنین کرده اند به این نتیجه رسیدند که ۳۰% از زنان مورد مطالعه در تردید مانده بودند آیا سقط آنها تصمیم درستی می باشد یا خیر. زنانی که تردید نداشتند عبارت(( دیگر بچه کافی ست)) را علت ختم حاملگی خود ذکر می کردند. موضوع تردید در تصمیم گیری تحت تاثیر عواملی چون سرمایه و امکانات شخصی، شغل و وظایف آموزشی و فشارهای اجتماعی بود. دربیشتر موارد تصمیم خاتمه حاملگی بوسیله مردان و شوهران گرفته شده بود.۴۷% زنان عنوان کرده بودند که تحت شرایطی چون حمایت شریک و بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی و مشورت با آنها تردید در فرایند تصمیم گیری و ناراحتی و پشیمانی بعد از سقط جنین آنها کاهش پیدا خواهد کرد.
عکس مرتبط با اقتصاد
تحقیق دیگری که توسط آلانسون و آستبوری[۷](۱۹۹۵)، انجام گرفته نشان می دهد که تردید بخش ذاتی از هر حاملگی است. این مطالعه تاثیر روان شناسانه ای از تصمیم سقط جنین زنان ارائه می دهد:
۱-اکثر زنان تجربیات متنوعی از احترام به خود و کاهش اضطراب بعد از سقط جنین دارند.
۲- تعدادی از زنان عنوان کردند که بدنبال سقط تجربیات احساسی دشواری را تجربه کردند.
۳-تعدادی از زنان احساس کردند که در تصمیم گیریشان مجبور یا محدود شده اند.
محققان دریافته اند زمانی که زنان سقط را علاقه واقعی خود بدانند و اعتقاد به حقوقشان در کنترل باروری و بکار بردن روش ایمن و آسان داشته باشند در تصمیم گیریشان بدون تردید و راسخ تر خواهند بود.
-در تحقیق دیگری که توسط مانیکو و مورن[۸] (۱۹۸۲) تحت عنوان جنبه های روانشناسانه از سقط جنین انجام شده دلایل برای درخواست سقط شامل مشکلات اقتصادی، حاملگی های سخت قبلی، مشکلات خانوادگی، خواسته های شغلی، مشکلات که با بوجود آمدن فرزندان و احساس عدم اطمینان از آینده ایجاد می شود می باشد. . این مطالعه نشان می دهد کسانی که سقط جنینشان را تکرار کرده اند سطح پایینی از آموزش و اطلاعات کمی از مسائل جنسی و تصویر تحقیرآمیزی به مسائل جنسی، تمایلات مازوخیستی و تنبیهی نسبت به خود، بی ارادگی و رخوت و دیگر آسیب ها دارند. براساس این تحقیق گفتگوهای مشاوره ای باید بازدارنده باشد و پاسخگویی اولیه باید بوسیله یک پزشک و برای بیان خطرها و پیامدهای جسمی و روانی بعد از سقط جنین به زنان صورت پذیرد.
در تحلیل پدیدارشناسانه ای ازسقط جنین که توسط پترسون[۹] و پل هیل[۱۰] و مالوی[۱۱] در سال ۱۹۹۴ صورت گرفته، هدف تحقیق فهم کلی از موضوع بحث بر انگیز سقط جنین از دیدگاه رفتار افرادی بوده است که آنرا بکار می گیرند این مطالعه نشان می دهد وقتی که بحث تولد جنین در مقابل بحث سقط جنین قرار می گیرد زنان استانداردهای اخلاقی متفاوتی را بکار می برند. مسئله حاملگی و رابطه جنسی بطور برجسته مورد توجه جوامع بوده و سقط جنین نشان دهنده یک مکان برخورد سمبلیک برای بعضی دیدگاه های جنجال برانگیز از این موضوع می باشد. محققان زیادی اعتقاد دارند که حالات ترجیح سقط جنین در مقابل مخالفت با سقط جنین که سقط را به عنوان عمل بد در مقابل عمل خوب قرار می دهد باعث ایجاد تردید در جوامع و تردید در خدمات سقط جنین به کسانی که آن را بکار می برند، شده است. در نهایت زنان بیان داشتند که در تجربه شان اغلب احساس می کردند که حق انتخاب نداشته اند و درباره تصمیم سقط شان همسران، شرکا و یا متخصصان و پزشکان انتخاب کرده بودند و احساس فقدان قدرت انتخاب باعث ایجاد واکنشهای احساسی متناقض در زنان شده بود. در این مطالعه نشان داده شده است زنانی که در مورد تصمیم شان تردید داشتند با واکنش منفی از سوی خود نسبت به روش سقط جنین روبرو بودند. همچنین فقر و نیز غفلت از معالجه منجر به واکنش منفی (فیزیکی و عاطفی) در عملشان می شود و در مقابل معالجه و طرز عمل صحیح منجر به تجربه مثبت برای زنان می شود. در زنانی که احساس می کردند تردید در تصمیم سقط شان آنها را رها نکرده است یک احساس مسئولیت پذیری شخصی در مورد سقط جنین وجود داشته است. نهایتا این بررسی نشان می دهد که حمایت اجتماعی باعث می شود زنان احساس درست بودن انتخابشان در طول فرایند تصمیم گیری داشته باشند. در این بررسی شکاف گسترده میان افکار عمومی در مقابل تصمیم گیری شخصی نشان داده می شود و اینکه تصمیم گیری شخصی ، استاندارد اخلاقی زنان که اساسا در افکار عمومی نادیده گرفته شده را انعکاس می دهد. زنانی که انتخاب و تصمیم گیری شان را خود بر عهده می گیرند با احساس بهتری انتخاب می کنند که تصمیم شان سقط جنین باشد و یا آنکه حاملگی خود را ادامه دهند.
گیلیگان در کتاب با صدایی متفاوت[۱۲]،( ۱۹۸۲ )، ازمصاحبه با زنانی که بحرانهای اخلاقی واقعی را حس
می کردند و نمی دانستند که بارداری نا خواسته خود را ادامه دهند یا سقط جنین کنند یافته هایی ارائه می دهد. در تحلیل این مصاحبه ها ،گیلیگان شواهدی مبنی بر تفاوت گرایش اخلاقی زنان و مردان عرضه کرد. در حالی که مردان به موضوع های مربوط به عدالت و حقوق توجه دارند زنان بیشتر به مسائل و موضوع های مربوط به مراقبت و نگهداری از دیگران و حفظ روابط بین فردی توجه دارند. معمای اخلاقی زن، یافتن تعادل صحیح بین ارضای نیازهای خود وارضای نیازهای دیگران است. ازتحقیق گیلیگان اینچنین برداشت می شود که ترسی در جامعه رایج است وآن این است که آزادی زنان می تواند منجر به رها کردن مسئولیت پذیری در روابط خانوادگی شود. این دیالوگ میان حقوق و مسئولیت های زنان در افکار عمومی مطرح است که در اختلاف نظر با زنان درمورد اینکه چگونه به مسئولیت ها و روابط شان فکر می کنند تمرکز دارد و بیشتر مشکلات از تنش میان اخلاقیات و قانون ناشی می شود که تضمینی را در حمایت از درخواست های فردی و اخلاق مسئولیت پذیری وتصمیم گرفتن میان خود و دیگری نمی دهند و همه زنانی که مورد مصاحبه این تحقیق قرار گرفته بودند بیان کردند، اختلافات مشابهی با افکار عمومی دارند افکار عمومی قضاوت وسیعی از خود پسندی در فکر زنان دارند.
بر اساس پیشینه های تحقیقی که ذکر شد زنان دلایل و اهداف و احساسات و ادراکات متفاوتی را برای انجام سقط جنین خود عنوان کرده اند. درتحقیقاتی که داخل ایران انجام شده بیشتر به مسائل حقوقی و بهداشتی و فقهی سقط جنین پرداخته شده و سقط جنین از نگاه زنانیکه آنرا انجام داده اند و تجربه آنرا دارند دیده نشده است. در این تحقیق سعی می شود از منظر زنان و با توجه به ادراکات و احساسات و بیان تجارب زنان به مطالعه سقط جنین های ارادی در ایران پرداخته شود.
اهداف تحقیق
– بررسی ویژگی های زمینه ای (جمعیتی-اجتماعی)، سن، تحصیلات و طبقه درآمدی زنان و ارتباط آن با سقط جنین زنان نمونه مورد مطالعه.
– بررسی ابعاد نگرشی و ادراکی: درک زنان از تجربه سقط جنین ارادی، دلایل وقوع حاملگی های ناخواسته ، دلایل زنان برای سقط جنین، درک زنان از عکس العمل افراد جامعه و اعضای خانواده نسبت به سقط جنین، نگرش زنان نسبت به میزان قدرت انتخاب آنها در روش جلوگیری از بارداری و سقط جنین، نگرش مذهبی زنان در فرایند تصمیم گیری سقط های ارادی.
– بررسی روشها و هزینه ها: چگونگی استفاده از وسائل پیشگیری از بارداری، نوع روش سقط جنین ( بهداشتی، غیر بهداشتی)، طریقه آشنایی و کسب اطلاعات در مورد روشها و افرادی که مبادرت به انجام سقط جنین می کنند. و هزینه انجام سقط جنین.
تعریف مفاهیم
با توجه به مبانی نظری مورد استفاده در این تحقیق آزادی اراده و کنترل بر بدن مفاهیم زیر تعریف می شوند:
– باروری: توان زن برای فرزندآوری. استدلال نظریه فمینیستی این است که باروری یک مساله شخصی صرف در حیطه خصوصی یا زیست شناختی زنان نیست، بلکه درون مناسبات قدرت جنسی روی می دهد. باروری حوزه مورد منازعه است زیرا تقسیمات جنسیتی و مقام زن در جامعه تاثیر مستقیمی بر روش های کنترل باروری دارند. از دهه ۱۹۷۰ زنان فمینیست فعال باروری را از حوزه خصوصی بیرون آوردند و در متن سیاسی قرار دادند. مورخان جمعیت شناس فمینیست نشان می دهند در جوامعی که قدرت زنان زیاد است( برای نمونه در خویشاوندی مادر تباری) زنان باروری خود را کنترل می کنند و در جوامعی که باروری منشاء اصلی کسب حیثیت برای زنان است شیوه های کنترل باروری کمتر در دسترس زنان قرار دارد(هام و دیگران، ۱۳۸۲، ص ۱۶۶).

وهابیت در افغانستان
وهابیت ادامه‌بخش بسیاری از جنبش‌های مذهبی است که بر جنبش والیان در قرن بیستم نیز تأثیر گذاشته است. نفوذ وهابیت در افغانسان به زمان حضور مبارزان احزاب اهل سنت، علیه اشغال کشور توسط اتحاد شوروی سابق و بعد از آن زمان، وهابی‌ها به بهانه‌ی مبارزه با اشغال‌گران کمونیست و بعد از آن، به بهانه‌ی مبارزه با اشغال‌گران آمریکایی و اروپایی، طالبان، وهابی‌ها را روی کار آوردند و با حمایت مالی و نظامی از تفکر طالبانی، در ابتدا موفق شدند اشغال‌گران روسی را از افغانستان بیرون کنند. بدین‌ترتیب، تا زمان تصرف افغانستان توسط آمریکایی‌ها، طالبان، یکه‌تاز کشور بودند و هم‌اکنون نیز در افغانستان، حضور جدی دارند. هرات، بیش از سایر نقاط افغانستان، مورد تهاجم وهابیت قرار گرفته است. در واقع، ۸۰ درصد بازار هرات و همچنین اماکنی که از نظر موقعیت تجاری در جاهای پر رونق قرار داشتند، در دست اهل تشیع بود. اما اهل تسنن، تحت تأثیر تحولات وهابیت، به هر قیمتی این اماکن را از اهل تشیع خریداری کردند. این برنامه در زمان جنگ، بسیار موفق پیش رفت. از سوی دیگر با نشر این ادعا که «شیعه کافر است» در سخنرانی‌ها و حتی شعارها و نیز با زندانی کردن تعدادی از طلاب اهل تشیع با جرایم واهی، موجب تضعیف شیعیان در هرات شدند.
با حضور عربستان در هرات اولین ضربه به جامعه‌ی تشیع وارد شد. همچنین اشاعه‌ی افکار و ایدئولوژی وهابی‌ها که از مهم‌ترین اهداف عربستان سعودی می‌باشد، در دراز مدت برای مردم اهل سنت، شهرهای مرزی ایران، نظیر تربت جام و… که در ارتباط با افغانی‌ها هستند، خطری جدی محسوب می‌شوند. مسأله‌ی مواد مخدر و اغتشاش و نا آرامی در منطقه و دشمنی وهابیت با ایران نیز می‌تواند برای قسمت‌های مرزی ایران، مسأله‌ساز و خطرآفرین باشد. از سوی دیگر، نفوذ و اشاعه‌ی ایدئولوژی وهابیت در افغانستان سنی هستند. چندان هم آسان نبوده است و با مواضعی اساسی روبه‌رو است.
الف) تنوع قومیتی در افغانستان
حدود ۷۰ تا ۷۵ درصد مردم افغانستان، اگرچه از گروه‌ها و اقوام مختلف تشکیل شده‌اند، اما فقط مسأله‌ی قوم‌گرایی، اهمیت دارد و این یکی از موانع نفوذ ایدئولوژی وهابیت در افغانستان به طور اعم و در هرات به طور اخص است.
ب) تعصب خاص مذهبی و عادات و رسوم سنتی
وهابیان، مخالف سرسخت زیارت قبور و اماکن متبرکه هستند. حال آن‌که مردم افغانستان، علاقه‌ی خاصی به زیارت قبور و… دارند و اگر کسی روزهای جمعه به مقابر خواجه عبدالله انصاری و جامی و… گذر کند، شدت این علاقه را درک می‌کند. آن‌ ها احترام خاصی برای قبور بزرگان قائلند و خود را از مریدان آن‌ ها می‌شمارند و اشعاری در مدح حضرت محمد و صحابه می‌سرایند.
ج) حضور تعداد قابل ملاحظه‌ای از اهل تشیع
شیعیان مهم‌ترین هدف مبارزه و مخالفت وهابیان هستند. به همین سبب، می‌توان گفت که مهم‌ترین مانع نفوذ عقاید و افکار وهابیت در افغانستان نیز، آن‌ ها هستند. روایات و احادیث اولیای دین، گویای این است که هر جا فقر وجود داشته باشد، زمینه‌ی رشد و گسترش کفر و بی ایمانی نیز وجود دارد. در واقع، جنگ‌های پیاپی در افغانستات، موجب فقر اقتصادی و فرهنگی در حد اعلا شده و در نهایت، جنگ‌های اخیر طالبان، شرایط و مقدمات نفوذ وهابیت را آماده کرده است. زمانی که اسماعیل‌خان که مقبولیت زیادی در بین مردم هرات افغانستان داشت، از عربستان خواستار سرمایه‌گذاری در بازسازی هرات نمود، معلوم شد که مخالفتی از طرف مردم با حضور عربستان و عقاید وهابیت در هرات صورت نمی‌گیرد و عربستان به مرور زمان، نفوذ خود را در کلیه‌ی زمینه‌ها گسترش داد.
عکس مرتبط با اقتصاد
زمینه‌های فعالیت عربستان در افغانستان بسیار زیاد است. از جمله این‌که عربستان سوخت مصرفی افغانستان مثل مواد نفتی، بنزین و گازوئیل را که مهم‌ترین مشکل مردم است، تأمین می‌کند و علاوه بر این، در زمینه‌ی رونق بخشیدن به کشاورزی در افغانستان نیز بسیار نقش داشته است.
برخی از وعده‌هایی که عربستان، قبل از حضور خود در هرات، به حاکم آن‌جا داده بود، عبارتند از: تعمیر و توسعه‌ی مسجد جامع هرات، تجهیز بیمارستان‌های هرات، شرکت در بازسازی هرات، بازسازی سد سلما و راه‌اندازی کارخانه‌های از کار افتاده.
گروه طالبان در افغانستان
طالبان که در سال ۱۹۹۴م. توسط ملا محمد عمر در جنوب افغانستان در شهر قندهار تأسیس شد، از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱م. بیش‌تر نواحی کشور افغانستان را تحت سیطره‌ی خود داشت. حرکت اولیه‌ی آن، به صورت ضعیف، در سال‌های ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۵ شکل گرفت که مقارن با جنگ میان افغانستان و شوروی بود. در سال ۱۹۸۰م. افغانستان به تصرف شوروی درآمد. ولی سلطه‌ی شوروی بر افغانستان دیری نپایید. طی این نبرد، نیروهای مجاهد افغان از سوی آمریکا حمایت می‌شدند.
نیروهای طالبان، خود را به عنوان اسلام‌خواه معرفی می‌کردند و بیش‌ترشان از نژاد پشتو بودند و از ناحیه‌ی آمریکا حمایت تسلیحاتی می‌شدند. بسیاری از افراد طالبان در مدارس وهابیان افراطی پاکستان پرورش یافته بودند. طالبان جنگ‌های خود را از سال‌های ۱۹۹۴ و ۱۹۹۵م. از جنوب و غرب افغانستان آغاز و قندهار و هرات و در نهایت، در سال ۱۹۹۶م. کابل را به تصرف درآوردند. در این جنگ‌ها پنجاه هزار نفر، کشته شدند. در آن ایام، طالبان، قوانین مذهبی وهابیان افراطی را اجرا می‌کردند که پس از تأیید شورای عالی‌رتبه‌ها اجرا می‌شد. از جمله‌ی آن قوانین، سینماها و تئاترها را تعطیل و مردان را به ضرب شلاق، مجبور به اقامه‌ی نماز در مساجد می‌کردند؛ مدارس دخترانه را تعطیل و کار کردن زنان را در خارج از خانه، ممنوع و بیش‌تر پرستاران زن بیمارستان‌ها را برکنار کردند؛ بدون تشکیل دادگاه، مجرمان را مجازات کرده و مثل گوسفند، سر می‌بریدند و رژیم طالبان هم حامی آن‌ ها بود.[۵۴]
وهابیت در اندونزی
در کشور اندونزی، ۱/۸۶ درصد مردم، مسلمان هستند. وهابیت در این کشور، فعالیت‌های خود را در زمینه‌های فرهنگی و مذهبی، توسط سازمانی به نام «کمیته‌ی همبستگی اسلامی» انجام می‌دهد که وابسته به عربستان و برخوردار از حمایت مادی و معنوی آن کشور است.
فعال‌ترین و عمده‌ترین تشکیلات وهابی در گذشته و حال، ریشه در ناسیونالیسم عربی در اندونزی دارد که وابسته به جامعه‌ی اعراب ساکن در اندونزی است. لذا در بررسی تحلیل جایگاه وضعیت این‌گونه تشکیلات که دو سازمان «الإرشاد» و «البینات» شکل گرفته است، ضروری است که به تاریخچه و علل تأسیس این دو سازمان که هم‌اکنون نیز در خط مقدم تهاجمات ضد شیعی در اندونزی هستند، مرور کوتاهی داشته باشیم.
اعرابی که از قرن سوم هجری به بعد از «حضرموت» و دیگر مناطق عربی وارد اندونزی شده بودند، به دو دسته‌ی «سادات» و «غیر سادات» تقسیم شده بودند. آن‌ ها عمدتاً از نوادگان امام حسن و امام صادق بودند و موقعیت والایی را در جامعه در برابر سادات داشتند. این اختلاف موجب تشکیل جمعیت خیّر در سال ۱۹۰۵م. به دست عرب‌های اندونزی شد. روابط این دو گروه زمانی تیره‌تر شد که دولت هلند، یک نفر غیر سادات را به ریاست جامعه‌ی عرب اندونزی منصوب کرده و به تدریج، گروه غیر سادات، خود را با گروه سادات برابر دانستند و برای این رفتارشان از فتوای رشیدرضا سردبیر روزنامه‌ی المنار قاهره، که ازدواج بین مسلمانان غیر سادات را با سادات مجاز می‌دانستند، بهره گرفتند. در نتیجه‌ی این اختلافات، در سال ۱۹۱۳م. اعراب غیر سادات اندونزی، سازمانی به نام الارشاد تشکیل دادند. با روی کار آمدن رژیم وهابی سعودی در عربستان، رهبران سازمان الارشاد، نقش تازه‌ای را در قالب ترویج عقاید وهابی بر عهده گرفتند و این سازمان به صورت یک سازمان وهابی در منطقه‌ی جنوب شرقی آسیا درآمد که با تبلیغات همه جانبه، باعث گسترش وهابیت در منطقه، حتی برای غیر عرب‌ها شد که مهم‌ترین هدف و اقدام آن، منع گسترش مذهب اهل تشیع بود. همچنین سازمان البیّنات نیز برای تبلیغ وهابیت و جذب نیروهای غیر عرب و با حمایت مالی رژیم سعودی تشکیل شدند که این سازمان شامل:
انجمن محمدیه که در ۱۸ نوامبر ۱۹۱۲م. در جاکارتا تا به وسیله‌ی شیخ احمد دهلان تأسیس شد و یکی از دو سازمان اسلامی اجتماعی بزرگ اندونزی محسوب می‌شود.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
حزب اتحاد اسلام که به صورت مختصر peresis خوانده می‌شود. در اوایل دهه ۱۹۲۰م. که مسلمانان سایر نواحی در کوشش برای ایجاد اصلاحات در شعائر سنی مذهب به پیشرفت‌هایی دست یافته بودند، این حزب به دست محمد یونس، احمد حسن و محمد نصیر در باندونگ تأسیس شد. این حزب نیز مانند انجمن محمدیه خود را اصلاح طلب می‌داند با این تفاوت که بر خلاف انجمن محمدیه که ترویج عقاید خود را به صورت آرام و صلح‌آمیز انجام می‌دهند، به مناظره و مباحثه در ملأ عام می‌پردازند و با سایر افرادی که با عقاید و دیدگاهشان موافق نیستند، بحث و جدل می‌کنند. حالت مبارزه طلبی حزب اتحاد اسلام در نشریات آن به نام‌های «دفاع از اسلام»، «الفتوی» و «اللسان» منعکس است. آن‌ ها ابتدا با سنت‌طلبان، سپس با ناسیونالیست‌ها، حتی گروه‌های اصلاح‌طلب نیز نزاع و درگیری داشته‌اند.
دیوان دعوه که یک سازمان تبلیغی و فرهنگی غیر دولتی است و تقریباً سی سال پیش توسط محمد ناصر که یکی از قهرمانان ملی اندونزی و سیاستمدار مسلمان دوره‌ی سوکارنو بود، تأسیس شد و با حمایت عربستان اداره می‌شود.
مجلس العلماء که در سال ۱۹۷۵م. به منظور مشاوره با علما جهت اجرای شریعت اسلامی و صدور فتوا و همچنین تلاش در جهت ایجاد وحدت میان مردم و حکومت تأسیس شد.
رابطه العالم که نمایندگی اندونزی آن در زمینه‌های مختلف آموزشی و اجتماعی و چاپ و نشر فعالیت دارد. جاکارتا مرکز نمایندگی شورای عالی مساجد وابسته به رابطه العالم است که در سال ۱۹۶۹م. تأسیس شد. رئیس این سازمان، محمد نصیر از رهبران اسلامی اندونزی بود که چون باس سعودی‌ها رابطه‌ی خوبی داشت، منابع فراوانی از سعودی در جهت ساختن و بازسازی مساجد و سایر فعالیت‌ها دریافت کرد که بعدها این مؤسسه در جهت چاپ کتاب و برگزاری سمینارها هم اقدام کرد. یکی از آثار این مؤسسه، نشریه‌ی «مدیا دعوه» است.
وزارت امور دینی اندونزی که به جهت حضور «ترمیذی طاهر» در رأس این وزارت‌خانه از دیگر مراکز پشتیبانی‌کننده‌ی وهابیت در اندونزی محسوب می‌شود. در کل فعالیت‌های وهابیت در اندونزی در سال ۱۹۷۰م. آغاز شد و کوشید فقه حنبلی را کنار فقع شافعی که بیش‌تر مسلمانان اهل سنت اندونزی پیرو این فرقه هستند، در برخی مدارس علمیه که «بسانتون» خوانده می‌شوند، قرار دهد. همچنین برخی از ارباب جراید و نشریات همانند «شعبه اسی» نویسنده و خبرنگار که قبلاً سردبیری مجله‌ی ممنوع الانتشار «تمپو» را بر عهده داشته و هم‌اکنون از مسئولین نشریه «گاترا» محسوب می‌شود، از چهره‌های سرشناس وهابی در اندونزی است. روحانیون و فارغ‌التحصیلان نیز، از دیگر پایگاه‌های نفوذ و فعالیت وهابیت در اندونزی هستند. در کنار همه‌ی این موارد، چاپ کتاب‌های عقیدتی وهابیت، در دو دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰م. را نمی‌توان از نظر واداشت.[۵۵]
وهابیت در بنگلادش
جماعت اسلامی، بزرگ‌ترین تشکیلات اسلامی در بنگلادش است که به عربستان وابستگی تام دارد. این جماعت در حقیقت سازمانی به نام «شاتر و شبیر» است که در تابستان سال ۱۳۶۱هـ.ش برابر با سال ۱۹۸۲م. اختلافاتی در آن بروز کرد که جناحی از آن در حمایت از وهابیون و جناح دیگر به هواداری انقلاب اسلامی ایران منشعب گردید که پس از مدتی جناح دوم، بار دیگر از درون سازمان انشعاب پیدا کرد.
اهدافی که عربستان در بنگلادش دنبال می‌کند، جلوگیری از گرایش مسلمانان بنگالی به ایران و کشورهای میانه‌رو عرب و نیز انتخاب این کشور به عنوان یکی از مراکز تبلیغی خود در جنوب آسیا و در نهایت گسترش وهابیت در این کشور است.[۵۶]
وهابیت در پاکستان
برای قرن‌ها، شیعیان و سنیان در شبه قار‌ه‌ی هند و پاکستان به عنوان برادران مسلمان در کنار هم می‌زیستند؛ تا این‌که وهابیان متعصب، با عنوان صحابه شروع به کشتار شیعیان کردند و با ترورهای بی‌رحمانه، خون این مسلمانان را ریختند و آنان نیز در بعضی موارد به مقابله برخاسته و محیط ناامنی ایجاد کردند. سازمان جماعت اسلامی بزرگ‌ترین عامل گسترش وهابیت در پاکستان است که روابط نزدیکی با آمریکا و عربستان دارد. جماعت اسلامی از طریق مدارس و مساجد اهل تسنن و به تازگی از طریق رادیو و تلویزیون، در صدد تحمیل اندیشه‌های وهابی‌گری در بین مسلمین است. اکثر ائمه‌ی جماعات مساجد پاکستان، از سوی مدارس دینی عربستان تأمین می‌شوند.
در پاکستان، سه میلیون طلبه‌ی وهابی برای نشر وهابیت آموزش می‌بینند. از اقدامات دیگر عربستان برای اشاعه‌ی فرهنگ وهابی، ساخت بسیاری از مساجد و مدارس است. اگر به دین و آیین مسلمانان پاکستان نظری افکنیم، می‌بینیم که اکثریت اهل تسنن پاکستان، پیروان ابوحنیفه هستند که به دو گروه بریلیوی‌ها و دیوبندی‌ها تقسیم می‌شوند:
الف) بریلیوی‌ها: سنیان مخالف وهابیت هستند. ۷۵ درصد اهل تسنن، به این فرقه وابسته‌اند ولی تشکل و انسجام خوبی ندارند.
ب) دیوبندی‌ها: ۲۰ درصد اهل تسنن پاکستان را تشکیل می‌دهند و جزو فرقه‌ی حنفی‌ها و از دسته‌ی وهابیت به شمار می‌روند. این دسته با این‌که اقلیت هستند، از تشکل حزبی برخوردارند و با کمک عربستان توانسته‌اند مساجد و مدارسی در خدمت پایگاه‌های تبلیغاتی اجتماعی بنا کنند. این گروه حتی در افغانستان و شمال هند هم نفوذ کرده‌اند.
پنج درصد باقی‌مانده، «اهل حدیث» نامیده می‌شوند که در واقع نام دیگرِ وهابیان هستند. اگر چه به ظاهر نامی وهابی ندارند. این دسته‌ی کم‌شمار با دیوبندی‌ها از نظر افکار و عقاید نزدیک هستند و در مقاطع مختلف جزو یک گروه، محسوب می‌شوند.
«علامه احسان الهی ظهیر» یکی از شخصیت‌های فعال اهل حدیث در لاهور، اداره‌ای با عنوان اداره «ترجمان السنه» دایر کرده است که هدف اصلی آن، اشاعه‌ی افکار وهابیت به طور اعم و منحرف ساختن اذهان مردم نسبت به تسنن و تشیع، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به طور اخص است و کتاب‌هایی در پاکستان و عربستان چاپ و منتشر نموده است.
جامعه فاروقیه در کراچی دسته‌ای دیگر از وهابیان هستند و مجله «فاروق» را به زبان عربی چاپ می‌کنند. انجمن وهابی سپاه صحابه که به سپاه صحابه پاکستان یا S.S.P مشهور است، از یک گروه از سنیان افراطی وابسته به جمعیت علمای اسلام (H U L) در سال ۱۹۸۵م. در زمان جنگ پاکستان تشکیل شد. بیش‌تر رهبران و اعضای سپاه صحابه از اعضای جمعیت علمای اسلام بوده‌اند؛ با این تفاوت که سپاه صحابه، عملکردی افراطی داشته و عملکردشان علیه شیعیان شدت و خشونت بیش‌تری دارد. بیش‌تر اعضای این انجمن، بی‌کارند و از طبقه‌ی محروم شهر و از جوانان تا سن ۲۰ سال انتخاب شده‌اند. در ضمن شعار معروف و مشهور سپاه صحابه این است که «هر کس به ابوبکر، خلیفه اول اعتماد ندارد، کافر است.» هدف اصلی این گروه وهابی‌سازی کل پاکستان و نابودی تشیع است. در پیشینه‌تاریخی سپاه صحابه، ادعای آنان در پیروی از دین پیامبر ویژگی بارز این گروه افراطی است که در اوایل دهه ۱۹۸۰م. به دست «مولانا حق نواز جهنگوی» تأسیس شد و یکی از اهداف مهم خود را مبارزه با عزاداری امام حسین و تخطئه‌ی قیام آن حضرت می‌دانست و بر چیدن حسینیه‌ها را از دولت پاکستان درخواست نموده بود. قلعه‌های نظامی و سنگرهای این گروه، بیش‌تر در جنوب پاکستان در منطقه‌ی مرکزی و پر جمعیت پنجاب و مرزهای کراچی واقعی بوده و بالغ بر پانصد دفتر داشته است و بسیاری از حوزه‌های علمیه و مدارس پنجاب توسط این گروه اداره می‌شد. مولانا جهنگوی در سال ۱۹۹۰م. به قتل رسید و بعد از او، مولانا اعظم طارق، مسئول گروه شد. سپاه صحابه توسط طالبان حمایت می‌شود و هر دو گروه به شدت موافق تحریم قانون تلویزیون و سینما بودند. اعظم طارق متهم به ترور ۱۰۳ نفر از رهبران شیعه بوده است.
درآمد این گروه، از افراطیون ثروتمند عربستان و خلیج فارس و نیز فرقه‌های متعصب داخلی مثل گروه جماعت اسلامی و گروه علمای اسلامی تأمین می‌شود. نام سپاه صحابه، یادآور خشونت و کشتار بی‌رحمانه، حتی در مساجد میان نمازگزاران در جای جای پاکستان است.[۵۷]
وهابیت در تایلند
یکی از کشورهایی که افکار افراط‌گرایانه‌ی وهابیت در آن نفوذ داشته، تایلند است. وهابیان تایلند، شیعیان و برخی فرقه‌های سنی را مورد هدف قرار داده‌اند. فعالیت وهابیت در تایلند از حدود ۵۵ سال پیش با تلاش دو اندونزیایی مقیم جنوب تایلند شروع شد. بنیان‌گذاران این حرکت، «استاد عرفان» و «استاد احمد لطفی» بودند و بعد از آن‌ ها، «استاد اسماعیل تایلندی» این حرکت را ادامه داد که هنوز این فعالیت ادامه دارد.
احمد اسماعیل اولین مدرسه‌ی اسلامی اشاعه و تبلیغ افکار وهابیت را تأسیس کرد و آن را «ساسانوپاتام» نامید. بعد از تأسیس این مدرسه، تفکرات وهابیت به شکل گسترده‌تری در بین مردم رواج پیدا کرد. وی تعداد زیادی از طلاب را نیز به نقاط مختلف تایلند برای تبلیغ آیین وهابیت می‌فرستاد. یکی از امور اساسی در اختلاف بین دو فرقه‌ی شافعی و وهابیت‌، این بود که فرقه‌ی اول را جماعت قدیمی و وهابیان را جماعت جدید و روشن‌فکر می‌خواندند.
مراکز فعالیت‌های وهابیت در بانکوک -پایتخت تایلند- در مساجد و مؤسسه‌های دینی قرار دارند. از جمله، مدرسه‌ی ساسانوپاتام، شعبه جدیدی زیر نظر «استاد مصطفی» افتتاح کرد و استاد ابراهیم، در یک قریش از پیروان مذهب قادیانی، سرپرست وقت مجله‌ی «الجهاد» و عضو جمعیت الاسلام، او را یاری داد. شایان ذکر است که تعداد دیگری از وهابیان به نام «پقتونک خم» مدرسه‌ای به نام «راششکلرون» را افتتاح کردند و استاد احمد اسماعیل در این مدرسه تدریس می‌کرد. او با همکاری گروه پقتونک خم با استاد ابراهیم در یک قریش به مقابله برخاستند. گروه دیگری از وهابیان در مسجد العتیق بانکوک تعدادی دیگر در مسجد مرکزی فعالیت و تجمع می‌کنند. وهابیانی هم زیر نظر مؤسسه‌ی رابطه العالم الاسلامی فعالیت دارند. این سازمان به نشر مجله‌ی ماهانه به زبان تایلندی به نام الرابطه العالم الاسلامی و کتب رایگان اقدام می‌کند. مؤسسه‌ی «نانک چوک» نیز به فعالیت‌های تبلیغی وهابی می‌پردازد.[۵۸]
وهابیت در ترکیه
فعالیت‌های وهابی‌گری در ترکیه به طور گسترده، صرف کمک به گروه «نورجی‌ها»، انتشار کتب ترویج آیین وهابیت، انتشار مجله‌ی «هلال» و تأسیس بانک «فیصل فاینانس» برای حمایت‌های مادی از گروه‌های وابسته به فرقه‌های وهابیت می‌شود.[۵۹]
وهابیت در تونس
مردم تونس پیرو مذهب معتدل مالکی هستند. مبلغان سعودی در این کشور، داخل شده‌اند و با آموزش‌های تفکر وهابی آنان را برای شناخت وهابیت آماده می‌کنند. وهابیت، قدم به قدم در تونس با دلارهای نفتی قطر و سعودی پیشرفت می‌کند.[۶۰]
وهابیت در چچن
عاملان فرقه‌ی وهابی از چند سال گذشته، فعالیت بسیار وسیعی را در منطقه قفقاز روسیه آغاز کرده‌اند که به طور مستقل در قسمت قفقاز به آن‌ ها می‌پردازیم. مقام‌های داغستانی گفته‌اند: «گروه‌های مسلح وهابی بخش‌های مختلف این جمهوری را مورد حمله قرار داده‌اند و سپس به جمهوری چچن می‌گریزند.» پارلمان داغستان فعالیت وهابیان را در این جمهوری، ممنوع اعلام کرد. با این حال فرقه‌ی وهابی در چچن رشد چشم‌گیری داشته است؛ به نحوی که برخی از مقام‌های دولت چچن در جبهه‌ی مخالف وهابیت قرار دارد و ازسوی «شامیل باسایف» و «سلیمان رادویف» حمایت می‌شود. سلیمان رادویف رزمنده‌ی مشهور چچنی است که مخالف حضور وهابیت در کشورش است.[۶۱]
وهابیت در زیمبابوه
وهابیت در زیمبابوه، تا حدی نفوذ کرده است. یکی از عوامل مهم وهابی‌های منطقه؛ «نام شیخ موسی ملک» بنیان گذار مجلس العلماء در زیمبابوه و از اعضای برجسته‌ی انستیتوی فرهنگی اسلامی است که به عنوان عامل اصلی چاپ و انتشار کتاب الایمان مشهور است. لازم به ذکر است که این اقدام از سوی مسلمانان هندی‌الاصل مقیم زیمبابوه صورت گرفته و مطالب کتاب، منطبق با عقاید وهابیت و تلاشی برای ایجاد تفرقه در بین مسلمین و تضعیف اسلام است.[۶۲]
وهابیت در سریلانکا
عربستان با شیوه‌های مختلف از جمله تجدید و بازسازی مساجد، ایجاد مساجد و مدارس و اعطای بورسیه به بعضی از مسلمانان و غیره موجب شده است که نظریات اسلامی در سریلانکا به طور مستقیم و غیرمستقیم تابع مراکز اسلامی عربستان باشند.
از عمده‌ترین فعالیت‌های رابطه العالم الاسلامی در سریلانکا، دادن امکانات ادامه‌ی تحصیلات عالیه در دانشگاه‌های عربستان است. مراکز، انجمن‌ها و مدارس مختلف سریلانکا که از کمک‌های عربستان بهره‌مند می‌شوند عبارتند از:
جماعت اسلامی سلیمان: این جماعت اگر چه از کمک‌های عربستان استفاده می‌کنند، اما در پاره‌ای از مواقع از سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران پیروی می‌کنند.
اتحادیه جوانان مسلمانان سریلانکا که از کمک‌های عراق و مصر نیز برخودار است.
جمعیت العلماء سریلانکا
وزارت فرهنگ و امور مسلمین
گروه‌های وهابی انصار سنت محمدی
مؤسسه‌ی بزرگ اسلامی در کلمبو که توسط عربستان تأسیس شده است.
ام اچ محمد، مولوی ابراهیم مبارک، رئیس مدرسه‌ی غفوریا و فغنان، معلم مدرسه غفوریا از شخصیت‌های اسلامی سریلانکا هستند.[۶۳]
وهابیت در سنگال
مذهب رسمی در سنگال، مالکی – تیجانی است. شیخ شریف علی تیجانی یکی از شخصیت‌های مهم فرقه‌ی تیجانی است. شیخ تیجان بزرگ که در مراکش، مدفون است از نواده‌های حضرت امام حسن بوده است. شیخ شریف علی گفته است: «ما فعالیت‌های وهابیت را سرکوب کردیم و همچنین به علت علم و آگاهی کمی که وهابیون دارند، فعالیت‌های آن‌ ها به طور کلی ممنوع شده است، چرا که وهابیت یک مذهب اسلامی نیست، بلکه یک فرقه‌ی سیاسی است که توسط انگلیسی‌ها تأسیس شده است. عقاید آن‌ ها نیز هنوز پا برجاست؛ ولی از ترس مسلمین اقدامی نمی‌کنند و به همین علت است که ما فعالیت‌های وهابیون را در کشورمان ممنوع کرده ایم.»[۶۴]
وهابیت در سودان
از نخستین کسانی که تحت تأثیر وهابیت قرار گرفت و در راه گسترش آن در خارج از نجد و حجاز کوشش فراوان کرد، شیخ عثمان دان فودیو از قبیله‌ی فولا در سودان غربی بود که پس از تشرف به حج و گردن نهادن به مذهب وهابی و فراگرفتن تعالیم آن، به سرزمین خود بازگشت و به نشر تعالیم مزبور و جنگ با بدعت‌هایی که به گمان او، میان قبایل سودان رواج داشت، پرداخت. او درود فرستادن به روح میت و اکرام اولیایی را که از جهان رفته‌اند، جایز نمی‌دانست. و همچنین تمجید حضرت محمد از خود آن حضرت را مورد انکار قرار می‌داد.
شیخ عثمان توانست با ایجاد یک رابطه دینی، افراد پراکنده‌ی قبیله خود را که هم‌آهنگ سازد و با یاری ایشان، با قبایل بت‌پرست بجنگد. از سال ۱۲۱۶هـ.ق. (۱۸۰۴م.) سلسله جنگ‌هایی میان طرفین رخ داد. اما شیخ عثمان تا قبل از سال ۱۲۱۸هـ.ق. (۱۸۰۶م.) مملکت سوکوتو را در سودان، بنیان نهاد که اساس تشکیلات و اداره‌ی آن، بر پایه دعوت به وهابیت بنا شده است و حدود آن، شامل تمام نواحی میان تمبکتو و دریاچه‌ی چاد می‌شد. این حکومت در حدود یک قرن بر پا بود، اما سرانجام دولت‌های استعماری اروپایی به آن دست اندازی کردند.[۶۵]
وهابیت در سوریه
پایگاه‌هایی در شهرهای مختلف سوریه دارند که نتیجه‌ی این حضور، جنگی است که امروز میان سلفی‌ها و دولت سوریه جریان دارد. وهابی‌ها از اوایل دهه هشتاد میلادی به طور مشخص در شهرهای حمص، ادلب، حماء، زبدانی، حومه‌ی دمشق، حلب و درعاء، نفوذی فوق‌العاده پیدا کرده‌اند. آن‌ ها با اعمال نفوذ در دستگاه دولتی حافظ اسد، به ویژه وزارت اوقاف توانستند سلفی به ظاهر آراسته‌ای به نام عبدالمجید الطرابلسی را برای مدت ۱۳ سال به عنوان وزیر اوقاف سوریه به حافظ اسد تحمیل کنند. عبدالمجید از رهگذر تأسیس صدها دار القرآن زیرکانه توانست دور از چشم مأموران خواب‌زده‌ی حزب بعث، وهابیت را در میان جوانان سوریه رواج دهد. اقدام وزیر سابق اوقاف سوریه به این شکل بود که از وهابی‌های عربستان مستقیم و غیر مستقیم کمک‌های مالی کلانی دریافت و و آن‌ ها را صرف تأسیس دارالقرآن می‌کرد. از آن‌جا که همه‌ی این دارالقرآن‌ ها به نام حافظ اسد «دارالأسد لحفظ القرآن» نام‌گذاری می‌شد، نه تنها حساسیت دستگاه‌های امنیتی وحزب بعث را برنمی‌انگیخت، بلکه خود حافظ اسد نیز با تشریفات خاصی آن‌ ها را افتتاح می‌کرد. صدها وهابی ازعربستان، قطر و مصر به عنوان مبلغ دینی برای گسترش وهابیت به سوریه سرازیر شدند و هزینه‌های مالی هم برای دولت سوریه نداشتند. وزیراوقاف سابق سوریه در دوران ۱۳ ساله‌ی وزارت خود، بدون کوچکترین هزینه‌ای برای دولت، هزار مسجد در سراسر سوریه احداث کرد و فارغ‌التحصیلان آن، همان افرادی هستند که امروز علیه دولت سوریه می‌جنگند.[۶۶]
وهابیت در سوماترا

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.