قرآن کریم می فرماید:
(( و ا لله اخرجکم من بطون ا مها تکم لا تعلمون شیئا وجعل لکم السمع والا بصاروالافعده لعلکم تشکرون )) ( قرآن کریم،سوره نحل،آیه ۷۸ )
” وخداشما راازبطن مادران برون آورد درحالیکه هیچ نمیدانستیدوبه شماچشم ،گوش وقلب (بتدریج) عطا کرد،تا مگرشکر(این نعمتها)رابه جای آرید .
تعلیم وتربیت فرایندی کمکی در رشد و تکامل انسان است ،وتعلیم وتربیتی از نظر دین مبین اسلام ،مورد قبول است که پویا ،مبتنی برتحقیق،تفکر ،تعقل و استدلال باشد ،که انسان بر خواسته از آن،چشم و گوش بسته وپذیرای هر چیز نخواهد بود . بلکه انسانی است صا حب خرد که دارای استقلال عقل وفکر است وقدرت تجزیه وتحلیل مسائل را دارا می باشد، (مطهری،۱۳۷۰ ،ص ۲۷۱).
انسان برای رشد و اعتلای خود وساختن آینده ای بهتر،ناگزیربه استفاده ازتجربه های دیگران بخصوص درقالب کتاب وکتابت است وکشورهای مختلف برای بیان برنامه درسی ازکتاب درسی استفاده میکنند ودرموردخط مشی کلی رهنمودهایی می دهند،( مرکزتحقیقات آموزشی،۱۳۷۲،ص ۳ ).
ازجمله دغدغه های اصلی نظام آموزشی در هر جامعه ای تدوین برنامه های درسی وکتابهای درسی مطلوب برای تحقق اهداف آموزشی است،که برنامه درسی د رپی آنست که شرایط ،موقعیّت ووسایل مورد احتیاج رادر حیطه تعلیم وتربیت برای فراگیران با شرایط فعلی ونیازهای مشخص آنان فراهم سازد وزمینه تربیت و رشد همه جانبۀ آنان مهیا گردد. به عبارتی طرح برنامه درسی دریک نگاه متفاوت،هستۀ مرکزی تربیت راشکل می دهد ومؤثرترین وسیله جهت هدایت رشد همه جانبه افراد وتغییردرنگرشها ورفتارهاست،(سلیما نپور،۱۳۸۴ ،ص ۴۷).
درکشورمانیزبرنامه های تحصیلی درقالب کتاب درسی دراختیارمعلمان قرارمی گیرد ودراغلب اوقات معلمان برنامه درسی را همان کتاب درسی می دانند، (شعاری نژاد،۱۳۶۷،ص ۶۰۴).
نقشی که کتابهای درسی در برنامه درسی ایفا می کنندبسیار حائزاهمیّت می باشد،چراکه کتابهای درسی به عنوان وسیله ای درجهت رسیدن به اهداف آموزشی به کاربرده می شود،بنابراین کتابها باید به گونه ای طرح ریزی شده باشد که بتواند تمام نیازهای آموزشی روبه شکوفایی وتفکرخلاق یادگیرنده سوق دهند،پس محتوای آنها باید برای فراگیرنده قابل فهم ودرک وحس پژوهشی اورا فعال کندوبه هدف مورد نظردر برنامه درسی برسد. کتابهای درسی دارای محتوایی به شکل مکتوب می با شند پس محتوا نقش اساسی در کتابهای درسی دارد .
محتوا،”مجموعه مفاهیم،مهارتهاوگرایشهایی که ازسوی برنامه ریزان انتخاب وسازماندهی میشود.درعین حال محتوا آثارحاصل ازفعالیت های یاد دهی یادگیری رانیزدربرمی گیرد”(ملکی،۱۳۸۳،ص ۵۰).
برای رسیدن به اهداف کلی آموزش نیازبه تحلیل محتوا درکتاب درسی داریم،ازعینیت بخشیدن ،کمی کردن،وسنجش پذیری پیام هاازطریق نمادهای مشخص است.تحلیل محتوا،غالبأ به منظور شناسایی ،تحلیل،ضبط محتوای منابع چاپی وغیرچاپی مورداستفاده قرارمیگیرد.
دراین روش،میتوان مجموعه ای ازاسنادیامتون رااستخراج ،شمارش وطبقه بندی کرد،
(معروفی،یوسف زاده،۱۳۸۸،ص۱۵).
محتوای برنامه ی درسی همان موضوعات درسی است که ازآن به عنوان وسیله ای برای رسیدن به اهداف استفاده میشود،(اوبری،۱۹۹۱،ص ۳۰۳( .
یکی ازاصول کلی آموزش شرکت فعال یادگیرنده درامریادگیری است،به نحوی که بتواندبا محتوای کتابهای درسی خود درگیرشودوواکنشی فعال در فرایند یادگیری باشد.محتوای فعال،هرگاه محتوای برنامه درسی به گونه ای ارائه گردد که یاد گیرنده رابا محتوای داده شده درگیرسازد،یعنی اولاًسعی کند یادگیرنده راواداربه استفاده ازتجربیات قبلی خود نماید وثانیاً اورابه تجزیه وتحلیل مطالب ارائه وادارکند .زمانی که نتیجه برعکس داشته باشد یادگیرنده نتواندهیچ گونه ارتباط معنایی ویا فکری وتحلیل محتوای بامتن ،تصاویر،وپرسشها درخود ایجاد کنددر اینجا نوع فعالیت به نوع محتوای غیرفعال بوده است،(موسی پور،۱۳۸۲،ص۱۲۷).
ویلیام رومی برای سازماندهی برنامه درسی فراینده زیر را مطرح مینماید :
«مشاهدات وحقایق —-مفاهیم،تعمیم هاواصول—-طرحهای مفهومی » Romey;1968;p12
اوطرح مفهومی را این گونه تعریف می کند:«یک طرح مفهومی در«تئوری وعمل» ،به عنوان یک «ایده بزرگ»یا سیستمی از حقایق ،اصول ومفاهیمی که می تواند دریک توالی عمیق یادگیری از ساده به پیچیده سازماندهی شوند.نحوه سازماندهی محتوا،با روش های آموزشی مرتبط است .سازماندهی وارائه محتوایی که رومی پیشنهاد میکند ،شیوه هاوراهبردهای فعال آموزش را می طلبد.او آموزش بخصوص آموزش علوم را جریانی اکتشافی در نظر می گیرد ،وپیوسته تأکید مینماید که نحوه آموزش باید فعال باشد.به نظر او اولین کار معلم ،جلب توجه و انگیزش دانش آموزان است.
بالدوین ویلیامز درکتاب «یادگیری فعال » ،یادگیری فعال را این گونه تعریف می کنند :«یادگیری فعال عبارتست از یادگیری اثربخشی که یادگیرنده به صورت فعالی درجریان درگیر است وامریادگیری تحت کنترل خود اوست ».

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

 

بیان مسأله:

تعلیم و تربیت محور همه ی فعالیت ها ی کشور است در صورت ناوطلوب بودن آثار نظام تربیتی ، همه ی بخشهای نظام آسیب می بینند برای جلوگیری از این آسیب باید برنامه داشت . گفتنی است که برنامه ریزی با شناسایی نقاط آسیب زا امکان فرصت مقابله با آنها را به وجود می آورد.
در آموزش و پرورش برنامه ریزی های گوناگون وجود دارد که هرکدام برای هدفهای خاصی انجام می گیرد هر یک از این انواع که زمینه ی مخصوص و مشخص دارد از یکدیگر تمیز داده شوند تصمیمات دقیق تری اتخاذ می شوند. از این برنامه ریزی ها برنامه ریزی درسی می باشد که این نوع برنامه ریزی با یادگیری ارتباط نزدیک تری دارد و به طراحی عناصر و عوامل مختلف آن مربوط می شود فرایند یادگیری تابع عوامل گوناگون است که هر یک در جریان و چگونگی یادگیری تاثیر دارند : استعدادها و توانایی های و وسایل آموزشی این عوامل باید به صورت مجموعه ی به هم پیوسته عمل کنند وهر عامل جزئی از کل محسوب شود. (ملکی ، ۱۳۸۶ ص ۲۱،۲۰)
برنامه درسی به عنوان مجموعه ای از تجارب یادگیری به گونه ای که دانش آموزان مهارتهای عمومی و دانش لازم در زمینه های مختلف را کسب کنند، و برای دستیابی برنامه درسی احتیاج به کتابهای درسی داریم وسیله ای برای تحقیق هدفهای برنامه درسی است و به دانش سازمان یافته و اندوخته شده اصطلاحات واقعیات ، حقایق ، قوانین اصول روش ها ومفاهیم ، تعمیمها ، پدیده ها و مسائل مربوط به یک موضوع علمی ، محتوا گفته می شود (همان منبع ص ۸۶)
محتوای برنامه درسی عبارت از موضوع درسی است که از آن به عنوان وسیله ای و جهت رسیدن به اهداف برنامه درسی استفاده می شود(obevg.1991T,p303).
به عبارت دیگر اصطلاح محتوای برنامه درسی به حقایق ، عقاید، اصول و مسائل ویژه بر می گردد که در یک منبع از اطلاعات ( یعنی کتاب درسی ) ملحوظ می باشد. به عبارت ساده تر محتوای برنامه درسی چیزی است که دانش آموز در صدد آموختن و یادگرفتن آن بر می آید.(connellyan clan dinin 1991 p 330)
استاد برل برلسن تحلیل محتوا را چنین تعریف کرده است : ((یک روش پژوهش برای توصیف عینی ، منظم وکمی محتوای ظاهری ارتباطات است)).(یار محمدیان۱۳۸۶ ،ص۱۴۹).
تدوین وتأ لیف کتابهای درسی باید به شیوه ای تنظیم وسازماندهی شودکه فراترازانتقال دانش ومعلومات به ذهن شاگرد،آنهارادرجریان یادگیری فعال کند.
تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی دوره ی ابتدایی از نظر میزان توجه به تحقیق گرایی و پرورش مهارت های لازم برای پژوهش است ، یکی از نیازهای مبرم هر نظام آموزشی بازنگری و به روز آمد محتوای کتابهای درسی است . بازنگری ، اصلاح و تجدید نظر اصولی و علمی در برنامه و محتوای کتابهای درسی ، مستلزم توجه به نقش های جدید یادگیرنده در فرایند یادگیری است . ( فصل نامه مطالعا ت برنامه ، سال ۱۳۸۷ ، ص ۱۳۳ ، پژوهشگری صداقت تحقیقی به عنوان ارزشیابی شیوه ارائه محتوای کتاب های علوم تجربی پایه اول و دوم ابتدایی با بهره گرفتن از روش ویلیام رومی در سال تحصیلی ۱۳۷۵-۱۳۷۴ انجام داده است که نتایج پژوهش بدین شرح است که پرسشهای علوم تجربی پایه اول و دوم ابتدایی و تصاویر کتاب سال اول ابتدایی به صورت غیر فعالی ارائه شده اند و تصاویر علوم تجربی سال دوم و متن کتاب تجربی سال دوم نیز به صورت فعال ارائه شده است. پژوهش گردیگری فتحی واجارگاه با عنوان ارزشیابی شیوه ارائه محتوای کتب علوم تجربی دوره ابتدایی پایه های دوم تا پنجم سال تحصیلی ۱۳۷۲-۱۳۷۱ با بهره گرفتن از روش ویلیام رومی انجام داده است و نتایج حاصله نشان می دهد متن کتب علوم تجربی و تصاویر و نمودار این کتب دارای ضرایب مطلوبی نبوده و به صورت غیر فعال ارائه شده اند. پرسش ها و تکالیف آخر فصل از لحاظ ارائه فعال در وضع بهتری بوده،پژوهش دیگر که در مورد تحلیل محتوای کتاب هدیه های آسمان و کتاب کار پایه دوم دبستان چاپ سال ۱۳۸۱ در مقایسه با تعلیمات دینی چاپ سال ۱۳۸۰ می باشد که تحلیل محتوای آنها با روش تجزیه وتحلیل ویلیام رومی پرداخته اند . در این تجزیه و تحلیل محتوای متن پرسشها و تصاویر کتابها از طریق میزان ضریب درگیری دانش آموزان به کتابها پرداخته شده است آنچه از تحلیل محتوای کتاب دینی ( چاپ ۱۳۸۰) و کتاب هدیه های آسمانی و کتاب کار (چاپ۱۳۸۱) پایه دوم ابتدایی بدست آمده ، حاکی از این است که ضریب درگیری دانش آموزان با متن و تصاویر در کتاب تعلیمات دینی و کتاب هدیه آسمانی و کتاب کار پایین است و منجر به درگیری دانش آموزان و تصاویر نمی شود اما ضریب درگیری را در پرسشها بیانگر این امر است که کتاب قبلی در این زمینه ضعیف است . به طور کلی ضریب درگیری دانش آموزان با محتوای کتاب تعلیمات دینی ۴۱/۰ وبا کتاب هدیه آسمان و کتاب کار ۲/۱ است. نتیجه اینکه کتاب جدید موجب درگیری بیشتر دانش آموزان با محتوا شده و کتاب قبلی ضریب درگیری پایینی داشته است.(ایمانی،مظفر،۱۳۸۳).
تحقیق حاضر نیز که با بهره گرفتن از روش تجزیه و تحلیل محتوا صورت پذیرفته است تاثیر محتوا را بر میزان فعالیت یادگیرینده در فرایند یادگیرنده اندازه گیری نماید . به عبارت دیگر پژوهشگر به بررسی میزان به کارگیری روش فعال در ارائه تحلیل محتوا ی کتاب های درسی علوم تجربی اول تا پنجم مقطع ابتدایی با روش ویلیام رومی می پردازد. ودر پایا ن این مسئله مورد سوال است که آیاافراد متخصص و برنامه ریز توانسته اندموارد تغییر از لحاظ محتوایی و متن و تصاویر و سئوالات به طور کلی روش فعال را توانسته اند پیاده کنند یا نه ؟ آیا فراگیران در امر پژوهشی و کاوش و تحقیق به صورت فعال بوده و یا به صورت تحمیلی یا غیر فعال هنوز می باشد ومورد تحلیل قرار می دهد.

 

اهمیت و ضرورت مساله:

محتوای برنامه درسی به لحاظ نقشی که در تحقق اهداف برنامه بازی می کند از اهمیت خاصی برخوردار است کتاب درسی در کشور ما در واقع سمبل محتوای کتبی برنامه درسی می باشد و نقش محوری و مهمی را در جریان آموزشی کودکان دبستانی ایفا می نمایند و در کشور ایران به دلیل کمبود منابع اطلاع رسانی دیگر برای کودکان و وجود مقدار زیاد دانش آموزان در مقطع ابتدایی این اهمیت بیشتر می شود.
کتاب درسی عمده ترین منبع یادگیری دانش آموزان است و در صورتیکه محتوای کتاب های درسی معمولی ارتباط مستقیم با اهداف برنامه درسی نداشته باشد تحقیق آنها نیز غیر ممکن خواهد بود برای رسیدن به اهداف آموزش علوم تجربی دوره ابتدایی که شامل قدرت تجزیه وتحلیل آشنایی با روش علمی حل مسائل ،رشد قوه تفکر، و… میباشد نیازمند محتوای غنی تر وارائه آن به شکل فعالی هستیم،(صفوی،۱۳۶۵،ص۲۴).
استفاده از شیوه های ارائه فعال در آموزش علوم دارای اهمیت زیادی میباشد و هرگاه محتوا فقط منتقل کننده حقایق و واقعیات علمی باشد جز حفظ طوطی وار مفاهیم علمی نتیجه ای نخواهد داشت و لازم است دانش آموزان را به گونه ای با رآوریم که به نوعی روش خود آموزی و یادگیری خودکار برسند.(یونسکو،۱۳۶۹،ص۱۰۸).
کتابهای علوم عمدتا درصد انتقال مفاهیم حقایق علمی به دانش آموزان بود ه اند با توجه به اینکه کتابهای علوم مسائل جدیدی را به دانش آموزان مطرح می نماید و مقداری حقایقی که یک کتاب می تواند به دانش آموز انتقال دهد کاملا محدود میباشد در حالیکه اطلاعات و معلومات در هر دهه دو برابر می شود لذا لازم است کتابهای درسی به شیوه فعال طراحی گردند تا دانش آموزان بتواند با درگیر شدن در کتابها خود شیوه پژوهش و یادگیری را یاد بگیرند و به اصطلاح سواد علمی کسب نمایند.(همان منبع،ص۱۰۸).
بنابراین یافته های این پژوهش می تواند مورد مولفان کتابهای درسی علوم ابتدایی به منظور اصلاح و بهبود کیفیت آنها قرار گیرد علاوه بر این روش پژوهش می تواند الگویی جهت پژوهشگران در بررسی و تحلیل سایر کتابهای درسی و غیره باشد.

 

اهداف تحقیق :

 

الف- اهداف کلی تحقیق :

دراین پژوهش محقق با پذیرش این پیش فرض اساس که روش یادگیری فعال نسبت به روش غیر فعال کارایی و اثر بخشی بیشتری دارد و منجر به یادگیری توام با درک پایداری می شود و با توجه به روش پیشنهادی «ویلیام رومی » می توان محتوا کتاب را به نحو فعال ارائه داد با توجه به این پیش فرض اهداف کلی پژوهش عبارتند از:
۱)بررسی میزان بکارگیری شیوه ارائه فعال در محتوای کتابهای علوم تجربی دوره ابتدایی پایه های اول تا پنجم در ایران.
۱)ارائه پیشنهادات و راهنمایی های لازم به برنامه ریزان و دست اند کاران به منظور اصلاح و بهبود کتب علوم تجربی دوره ابتدایی پایه های اول تا پنجم.

 

ب-اهداف ویژه (جزئی) تحقیق :

این پژوهش دارای اهداف ویژه (جزئی ) زیر می باشد:
۱-برسی میزان بکارگیری شیوه فعال در متن کتب علوم تجربی دوره ابتدایی
۲- بررسی میزان برکارگیری فعال در سووالات کتب علوم تجربی دوره ابتدایی
۳-بررسی میزان بکارگیری شیوه فعال در اشکال ، تصاویر جداول و نقشه های کتب علوم تجربی دوره ابتدایی

 

.فرضیه ها و سوال ها:

سوال اصلی:
آیا محتوای کتب علوم تجربی ابتدایی به شیوه فعال تنظیم شده است؟
به صورت سوال های ویژه:
آیا متن کتب علوم تجربی دوره ابتدایی به شیوه فعال تنظیم شده است؟
آیا تصاویرو جداول کتب علوم تجربی دوره ابتدایی به شیوه فعال تنظیم شده است؟
آیا پرسشهای کتب علوم تجربی دوره ابتدایی به شیوه فعال تنظیم شده است؟
به صورت فرضیه های ویژه:
بین فعالیت دانش آموز و متن کتب علوم تجربی رابطه معناداری وجود دارد.
بین فعالیت دانش آموز و پرسش کتب علوم تجربی رابطه معناداری وجود دارد.
بین فعالیت دانش آموز وتصویر وکتب علوم تجربی رابطه معناداری وجود دارد.
.

 

چهارچوب نظری تحقیق:

 

تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها:

 

تعاریف نظری:

برنامه درسی :طرحی جهت آماده نمودن مجموعه ای از فرصتهای یادگیری برای افراد تحت تعلیم می باشد ( گالن سیلور ،خوی نژاد ۱۳۷۶ ، ص ۴۰ ) .
محتوا: کلیه اطلاعات ، دانش و مفاهیم و نگرش هایی که در کتاب به یاد گیرنده ارائه می گردد . به عبارت دیگر مجموعه ی دانش سازمان یافته و اندوخته شده ، اصطلاحات ، اطلاعات ، واقعیات ، قوانین ، اصول ، روش ها ، مفاهیم ، تعمیم ها ،پدیده هاومسائل مربوط به همان ماده درسی است ( فتحی و اجاره گاه ۱۳۷۷،ص ۱۱۷).
تحلیل محتوا:
یک روش پژوهشی منظم برای توصیف عینی و کمی محتوا ی کتابها و متون برنامه درسی و یا مقایسه پیام ها و ساختار محتوا با اهداف برنامه درسی می باشد . ( یارمحمدیان ، ۱۳۷۷ ، ص۱۵۰)

 

تعاریف عملیاتی :

در این تحقیق از روش تحلیل محتوا با روش ویلیام رومی استفاده می شود . در این روش تحلیل محتوای یک کتاب در متن ، پرسش ها وتصاویر و جداول و نظریه های آن انجام میگیرد. هر کدام از اجزا ی محتوا به صورت مقوله های جمله ای ،پرسشی و تصویری در می آید ،و پس با بهره گرفتن از مقوله های آنها را تحلیل می کند . هدف در این روش آن است که بررسی کنیم تا چه حد مقولات اشاره شده دا نش آموزان رانسبت به فراگیری متن، پرسشها و تصاویر جذب نموده و ضریب درگیری دانش آموزان با متن ، پرسش ها و تصاویر تا چه اندازه است . پس این روش برسر مقوله متن ، پرسشها و تصاویر استوار که هرکدام از این بخش ها مقوله هایی دارد به دوبخش فعال و غیر فعال تقسیم می شود و آنگاه میزان توجه آنها به فعالیت دانش آموز فعال کرده او بررسی و تحلیل می شودو ضریب درگیری شاخصی است که میزان فعالیت دانش آموزان در فرایند یادگیری از محتوای کتاب درسی را محاسبه می کند . این ضریب که از تقسیم مقوله های فعال بر مقوله های غیر فعال بدست می آید ، عددی است بین صفر و بی نهایت اما میزان و مقدار مطلوب آن از نظر ویلیام رومی بین ۰٫۴ تا۵/۱ متغیر است.

 

واژه ها واصطلاحات :

در این قسمت واژه ها و اصطلاحات مورد استفاده و پژوهش را از نظر علمی و کاربردی تعریف می نمائیم .

 

برنامه ریزی درسی :

عبارت است از فعالیت های یاد دهی ، یادگیری به منظور ایجاد تغیرات مطلوب در رفتار یاد گیرنده و ارزیابی میزان تحقیق این تغیرات (لوی ترجمه فریده مشا یخ، ۱۳۸۰ ص۹).
برنامه درسی :

 

فرضیه دیگر اینکه : چالش های پیش روی جامعه مدنی در سطح میانی می تواند ناشی از ناکارآمدی احزاب سیاسی ، نخبگان سیاسی و توسعه نیافتگی سازمان های غیر دولتی در نتیجه کاهش و سقوط سرمایه اجتماعی می باشد. فرضیه سوم : چالش های پیش روی جامعه مدنی در سطح خرد می تواند ناشی از ضعف فرهنگ سیاسی و بحران هویت در نتیجه ناقص بودن روند جامعه پذیری سیاسی باشد…..
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
د) موسی مدرسی در پایان نامه خود تحت عنوان « جامعه دینی و جامعه مدنی » به مقایسه جامعه مدنی و دینی پرداخته . این پژوهش در سال ۱۳۷۹ در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه قم انجام شده است و یک کار کیفی می باشد. پژوهشگر در مقام مقایسه ونقد ، مقایسه ای شکلی و محتوایی از جامعه مدنی و دینی انجام داده است . در مقام مقایسه شکلی ، وجود نهادهای مستقل از حوزه دولت هیچ منافاتی با جامعه دینی ندارد؛ یعنی در یک جامعه دینی با وجود نهادهای مدنی ، هم اهداف دین قابل تحقق اند و هم احکام دین . اما در مقایسه محتوایی یک ارزیابی اجمالی از مولفه های این دو مفهوم صورت می گیرد و پس از مقایسه مولفه های این دو به نتیجه میرسد که اگر جامعه مدنی را از نگاه صوری مورد توجه قرار دهیم مغایرتی با جامعه دینی نخواهد داشت ولی اگر جامعه مدنی را با توجه به مولفه ها و بسترهایش مورد نظر قرار دهیم ، به کلی با جامعه دینی و اهداف آن مغایر خواهد بود. ( مدرسی ،۱۳۷۹)
ذ) پژوهش « بررسی نگرش دانشجویان دانشگاه های شهر تهران در مقطع کارشناسی ارشد پیرامون تحقق جامعه مدنی در ایران » توسط مهوش جانمردی ، در سال ۱۳۷۸ در دانشگاه آزاد اسلامی انجام شده است . این پژوهش به روش پیمایش انجام شده و در نتیجه آن آمده است : که متغیرهایی چون گفتمان ، کثرت گرایی ، همبستگی میان افراد ، اصالت فردی ، مشارکت جمعی ، اراده جمعی ، قانونمندی ، انجمن ها ، تفکیک حوزه عمومی و خصوصی ، گروه های فشار و امنیت فردی به عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته شده است که بر روی متغیر وابسته ، یعنی نگرش مثبت به تحقق جامعه مدنی تأثیرگذار است . براساس تحلیل داده ها ، متغیرهای کثرت گرایی ، انجمن ها ، قانونمندی ، اصالت فرد ، مشارکت جمعی و گفتمان رابطه معناداری با نگرش مثبت به جامعه مدنی داشته است و متغیرهای دیگر امنیت فردی ، همبستگی میان افراد ، اراده جمعی و گروه های فشار رابطه معناداری با متغیر وابسته نداشته است . (جانمردی ، ۱۳۷۸)
ط) مسعودنیا در سال ۱۳۸۴ ، در پایان نامه خود با عنوان « جامعه مدنی و نهادهای غیر دولتی در ایران ، چالش ها و راهکارها » به بررسی مفهوم جامعه مدنی در ایران در قالب حاکمیت ، مردم و نظام بین الملل می پردازد و چالش های پیش روی جامعه مدنی را در این موارد جستجو می کند . نویسنده این پژوهش به بحث خوبی پرداخته و به راهکارهای زیادی اشاره کرده اما نتوانسته به همه موانع و چالش ها در این مقاله بپردازد.( مسعودنیا،۱۳۸۴)
ظ) فرامرزیان در سال ۱۳۷۶ در پایان نامه ای با عنوان « بررسی موانع توسعه جامعه مدنی در ایران » ، علل توسعه نیافتگی در جامعه ایران را در متمرکز شدن قدرت در دولت و ناکارآمدی فرهنگ سیاسی جستجو می کند . بنابراین معتقد است با تغییر بنیادی در فرهنگ سیاسی می توان افراد را به سمت مشارکت پذیری در مسائل اجتماعی و مشارکت در تصمیم گیری ها هدایت کرد. و تمرکز زدایی از قدرت ، با مکانیزم های قانون و احترام گذاشتن به حق تعیین سرنوشت ، سایر آزادی های فردی می تواند نقش سازنده ای در رفع موانع رشد جامعه مدنی داشته باشد . ( فرامرزیان ،۱۳۷۶)
ع) فریبا شایگان در پایان نامه ی دکتری خود با عنوان « بررسی رابطه انواع دینداری و اعتماد سیاسی » که در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی در سال ۱۳۸۶ انجام شده ، به بررسی رابطه مردم و دولت می پردازد. در بررسی این موضوع با مراجعه به تئوری های جامعه شناسان ، دینداری به عنوان یکی از عوامل موثر ، خصوصا در شرایط فعلی کشور ایران که نظام اسلامی حاکم است ، شناخته شد که به عنوان دو فرضیه اصلی تحقیق مورد مطالعه قرار گرفت. برای آزمون فرضیات با بهره گرفتن از روش پیمایش ، داده ها از یک نمونه سهمیه ای ۶۳۰ نفره ۲۰ سال به بالای شهر تهران جمع آوری شد. نتایج تحقیق نشان داد که اعتماد سیاسی پاسخگویان در حد متوسط و اعتماد به نظام سیاسی بیشتر از اعتماد به نهادها و کنشگران سیاسی است . میزان دینداری افراد بر اعتماد سیاسی آنان تأثیر دارد و اعتماد سیاسی دینداران رادیکال بیشتر و دینداران سکولار کمتر کمتر از سایر انواع دینداران است.( شایگان ، ۱۳۸۶)
۲-۲-۱-۲-تحقیقات خارجی :
الف) اثر دینداری بر مشارکت سیاسی و عضویت در انجمن های اختیاری در بین سفیدپوستان و سیاه پوستان آمریکا این تحقیق توسط سکرت و همکارانش (۱۹۹۰) در دانشگاه نبراسکای آمریکا انجام شده است . داده های استفاده شده در آن برگرفته از پیمایش های اجتماعی عمومی مرکز تحقیقات نظرات ملی آمریکا در سال های ۱۹۷۲-۷۵ ، ۱۹۷۷-۷۸ ، ۱۹۸۲-۸۴ می باشد . هدف این پژوهش سنجش رابطه دینداری ( متغیر مستقل اصلی ) سیاهان و سفیدپوستان با ، الف) مشارکت سیاسی سنتی ( رأی دادن ) و غیر سنتی ( تظاهرات اعتراض آمیز ) و ب) عضویت آنها در انجکن های داوطلبانه به عنوان متغیر وابسته می باشد.نتیجه این تحقیق اثبات یک فرضیه از دو فرضیه آن بود . اول اینکه میزان دینداری سیاهان از سفیدپوستان بیشتر است و ثانیاَ میزان دینداری و رأی دهی و عضویت در انجمن های اختیاری هردو نژاد سفید و سیاه همبستگی قوی و مثبت مشاهده شد. از آن جهت که میزان همبستگی دینداری با عضویت در انجمن های داوطلبانه در بین سفیدان و سیاهان یکسان بود ، این نتیجه منطبق با فرضیه نبود. نتیجه ضمنی این پژوهش اثبات این ادعا بود که کلیساهای حال حاضر سیاه پوستان پایه و اساس تلاش های شهروندی و فعالیت های اجتماعی و جمعی سیاهان است .
ب) مارک تسلر پیمایشی با عنوان « آیا گرایش اسلامی بر نگرش به دموکراسی در جهان عرب تأثیر می گذارد؟ » در چهار کشور مصر ، اردن ، مراکش و الجزایر انجام داده و نتیجه گیری می کند که حداقل در سطح تحلیل فردی شواهد کمی وجود دارد که ادعای ناسازگاری بین اسلام و دموکراسی را تأیید می کند. دلایل اینکه دموکراسی در جهان عرب راه نیفتاده است را شاید بتوان در ساختارهای اقتصاد داخلی ، نظم اقتصادی و سیاسی بین المللی و یا مقاومت رهبران این کشورها در برابر هرگونه تغییر سیاسی پیدا کرد و نه در اسلام و دینداری مسلمانان. (۲۰۰۲ ، Tessler. M.b ، به نقل از قندهاری و صالح آبادی)
عکس مرتبط با اقتصاد
ج ) ﻓﺎرز ال ﺑﺮﻳﺰات در ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان «ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ» ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎی ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ ارزشﻫﺎی ﺟﻬﺎﻧﻲWVS و ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ ارزشﻫﺎی اروﭘﺎﻳﻲEVS ﻛﻪ ۸۰ درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ دﻳﻨﺪاری ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎم و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﺒﻴﻴﻨﻲ ﺑﺮای دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻳﺎ اﻗﺘﺪارﮔﺮاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ و او ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﺮﺻﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ.(Al-Braizt,2005 ، به نقل از قندهاری و صالح آبادی)
د) ﻣﺎرک ﺗﺴﻠﺮ در ﺗﺤﻘﻴﻖ دﻳﮕﺮی در ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎری اﺑﺮو آﻟﺘﻴﻦ اوﻏﻠﻮ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان «ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺗﺮﻛﻴﻪ: ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﻧﮕﺮش ﺑﻪ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ، ارﺗﺶ و اﺳﻼم» ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎی ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ ارزشﻫﺎی ﺟﻬﺎﻧﻲ در ﺗﺮﻛﻴﻪ در ﺳﺎل ۱۹۹۷ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ «ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺪ ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎی ﻗﻮی اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺎﻧﻊ از ﺑﺮوز ﻧﮕﺮشﻫﺎی ﻣﻮاﻓﻖ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺷﻮد.» ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ «در ﺻﻮرت ﻛﻨﺘﺮل ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕﺮ، ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ دﻳﻨﺪاری راﺑﻄﻪی ﻣﻌﻜﻮس دارد ﺑﺎ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺑﺮای آزادی ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺎﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد. دﻳﻨﺪاری ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ از دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ راﺑﻄﻪای ﻧﺪارد و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻓﺮاد دﻳﻨﺪار ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻏﻴﺮدﻳﻨﺪار دﻣﻮﻛﺮاتﻫﺎی واﻗﻌی ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ.» (Altinoglu & Tessler, 2004 به نقل از قندهاری و صالح آبادی)
ه ) در ﺗﺤﻘﻴﻖ دﻳﮕﺮی در ﺳﺎل ۲۰۰۵ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان «اﺳﻼم و دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ: ﻳﻚ ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﺟﻬﺎﻧﻲ»، ﻣﻴﻦ ﻫﻮا ﻫﻮﻧﮓ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎی ﭘﻴﻤﺎﻳﺶ ارزشﻫﺎی ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ اﺳﻼم ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ در ﻓﻘﺪان ﮔﺮاﻳﺶ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻔﻜﺮ اﻓﺮاد در ﻣﻮرد ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﻣﺬﻫﺐ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ. او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدم ﻛﺸﻮرﻫﺎی ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻏﺮﺑﻲ اﻋﺘﻘﺎد زﻳﺎدی ﺑﻪ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ دارﻧﺪ اﻣﺎ آﻧﻬﺎ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ را ﻳﻚ ﻣﺬﻫﺐ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲداﻧﻨﺪ. ( Huang, 2005، به نقل از قندهاری و صالح آبادی)

۲-۲-۲-نقد و بررسی تحقیقات پیشین :
در تمامی تحقیقات انجام گرفته پیرامون موضوع این پژوهش نواقص و کمبودهایی مشاهده می گردد که ضرورت انجام این تحقیق را روشن تر میسازد. اگرچه تحقق حکومت دینی در ایران برای مدت مدید ، متغیر دینداری در پژوهش های صورت گرفته را فعال تر می کند اما آنچه تا به این زمان در تحقیقات داخلی مشاهده می گردد با موضوع مدنظر فاصله زیادی دارند. بررسی رابطه دینداری و دموکراسی در موارد بسیاری انجام گرفته و حتی دینداری در ارتباط با متغیرهای دیگری همچون اعتماد سیاسی ، رفتار انتخاباتی و … نیز بررسی شده است . اما اهمیت دینداری از یک سو و اهمیت شکل گیری جامعه مدنی در ایران از سوی دیگر ، بررسی رابطه این دو متغیر را بیش از گذشته الزام آور می گرداند و تا به امروز در سطح داخل پژوهشی در این حیطه به عمل نیامده است. همچنین بررسی رابطه دینداری با نگرش به جامعه مدنی در سطح خرد به عنوان زیرساخت لازم برای تحقق جامعه مدنی در ایران ، این پژوهش را خاص تر از موارد مشابه آن می گرداند.
در پژوهش های خارج از ایران نیز بخش اعظم این پژوهش ها با بهره گرفتن از پیمایش ارزش های جهانی انجام شده اند.در مورد اعتبار و قابلیت تعمیم داده های این پیمایش ها تردیدهایی وجود دارد. حتی برخی از خود این محققان اذعان دارند که « اگرچه پیمایش ارزش های جهانی چندین سال است که در بین محققین علوم اجتماعی و سیاسی شهرت زیادی یافته اند اما هنوز هم در مورد کیفیت سنجش های آن تردیدهایی وجود دارد که این از رویکرد آن نسبت به موضوعاتی همچون مفهوم سازی ، طرح پرسشنامه ، شیوه نمونه گیری ، آموزش مصاحبه کنندگان و شیوه اجرا ناشی می شود.» (Huang,2005 )
همچنین نتایج انجام شده در سایر کشورها با توجه به فرهنگ های متفاوت این کشورها نسبت به ایران و همچنین با توجه به اینکه این کشورها عمدتاَ اهل تسنن می باشند شاید نتوان به مردم عمدتاَ شیعی ایران تعمیم داد.
۲-۳-فرضیات تحقیق
۲-۳-۱-فرضیه اصلی :
میان انواع دینداری و نگرش به جامعه مدنی رابطه وجود دارد به نحوی که هرچه دینداری متجددتر شود نگرش به جامعه مدنی مثبت تر می شود.
۲-۳-۲-فرضیه فرعی:

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

 

 

میان انواع دینداری و ابعاد نگرش به جامعه مدنی (ارزیابی،رفتاری،شناختی) رابطه وجود دارد.

میان متغیرهای زمینه ای ( سن،جنس ، دانشگاه محل تحصیل و رشته تحصیلی ) و نگرش به جامعه مدنی رابطه وجود دارد.

۲-۴-مدل مفهومی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

سکولاریسم
تجددگرایی
رادیکالیسم اسلامی
سنت گرایی
سنت گرایی جدید

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بعدشناختی نگرش به جامعه مدنی
بعد ارزیابی نگرش به جامعه مدنی
بعد رفتاری نگرش به جامعه مدنی

نمودار ۲-۳ : مدل مفهومی
فصل سوم
در این فصل به تعاریف عملیاتی متغیرهای زمینه ای ، متغیر مستقل و وابسته می پردازیم و در ادامه جامعه آماری ، جمعیت نمونه و تکنیک جمع آوری داده ها را توضیح خواهیم داد.
۳-۱- تعاریف متغیرها
۳-۱-۱ متغیرهای زمینه ای :
این متغیرها یکسری ویژگی های زمینه ای هستند که به مشخصات فردی، فرد بازمی گردد.
۳-۱- جدول متغیرهای زمینه ای

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

حق انحصاری © 2021 مطالب علمی گلچین شده. کلیه حقوق مح

 

محافظه کاری ریشه در قرون وسطی دارد. در آن زمان صاحبان املاک اداره اموال خود را به مباشران می سپردند. مباشر هم می دانست اگر محافظه کاری پیشه کند. و افزایش ارزش دارایی ها را پیش بینی نکند، خود را در برابر مسئولیتی که به او واگدار شده، بیمه کرده است، زیرا اگر افزایش ها به واقعیت نمی پیوست، مالک ممکن بود مباشر را مقصر پندارد. در اواخر قرن نوزدهم در انگلستان، در دعاوی که پس از ورشکستگی شرکت ها از سوی سرمایه گذاران مطرح می شد غالباً حسابرسان به عنوان خوانده به دادگاه ها کشانده می شدند. از آن پس حسابرسان دریافتند که بر مبنای صورت های مالی محافظه کارانه، هرگز دعوایی علیه آن ها اقامه نمی شود و فقط بیش از واقع نشان دادن سود و دارایی ها است که موجب چنین امری می شود. در آمریکا نیز بانکداران، منتقدترین استفاده کنندگان اطلاعات حسابداری و خواستار استفاده از رویکرد محافظه کارانه بودند. همچنین سقوط بازار سهام در سال ۱۹۲۹ تمایل به محافظه کاری حسابداران را استحکام بخشید. این موضوع که آیا حسابداری به سمت محافظه کاری بیشتر حرکت می کند ،برای سرمایه گذاران ، دانشگاهیان ، مراجع قانون گذاری، با اهمیت است. و ما در این پژوهش به دنبال این مطلب هستیم که آیا محافظه کاری در هر شرکت با عبور از مراحل گوناگون چرخه عمر دستخوش تغییرات می شود ؟
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
۲-۲ مفهوم محافظه ­کاری
محافظه ­کاری به طور سنتی با ضرب المثل «هیچ سودی شناسایی نکنید، اما همه ­ی زیان ­ها را شناسایی کنید » بیان شده است (رضازاده و آزاد به نقل از بلیاس۱۹۲۴). علی­رغم فقدان تعریف جامعی از محافظه ­کاری، در ادبیات حسابداری، دو ویژگی مهم محافظه ­کاری مورد بررسی قرار گرفته است. نخست، وجود جانبداری در ارائه­ کمتر از واقع ارزش دفتری نسبت به ارزش بازارِ آن که توسط اهلسون (۱۹۹۵) عنوان شده است. دوم، تمایل به تسریع در شناسایی زیان­ها و به تعویق انداختن شناسایی سود­ها که توسط باسو (۱۹۹۷) بیان شده است. واتس (۲۰۰۳) بیان کرد که محافظه کاری تاییدپذیری متفاوت مورد نیاز برای شناسایی سودها در مقابل زیان­ها می­باشد. در بیانیه مفاهیم حسابداری شماره ی دو نیز برای تشریح محافظه ­کاری چنین آمده است:“… اگر دو برآورد از یک مبلغ دریافتنی یا پرداختنی آتی وجود داشته باشد و احتمال وقوع هر دو یکسان نباشد؛ محافظه ­کاری استفاده از براوردی را دیکته می­ کند که کمتر خوشبینانه است”(هیات استاندارد های حسابداری مالی، ۱۹۸۰ ).
حسابداری
باسو (۱۹۹۷) محافظه کاری را گرایش حسابداری به الزام درجه­ بالاتری از تائید­پذیری برای شناسایی اخبار خوب در مقایسه با میزان تائیدپذیری لازم برای شناسایی اخبار بد تعریف کرده است. که این موضوع منجر به کم­نمایی سود و در نتیجه دارایی­ ها می­ شود. کمیته فنی سازمان حسابرسی ایران(۱۳۸۶) بیان می­ کند که تهیه کنندگان صورت­های مالی با ابهاماتی که به گونه­ ای اجتناب­ناپذیر بر بسیاری از رویداها و شرایط سایه افکنده است، برخورد می­ کنند. نمونه این ابهامات شامل قابلیت وصول مطالبات، عمرمفید احتمالی دارایی­ های ثابت و تعداد و میزان ادعاهای مربوط به ضمانت کالای فروش رفته می­باشد. چنین مواردی با رعایت احتیاط در صورت­های مالی و همراه با افشای ماهیت و میزان آنها بررسی می­ شود. «احتیاط عبارتست از کاربرد درجه­ای از مراقبت که در اِعمال قضاوت برای برآوردهای حسابداری در شرایط ابهام مورد نیاز است، به گونه­ ای که درآمدها یا داراییها بیشتر از واقع و هزینه­ها یا بدهی­ها کمتر از واقع نشان داده نشوند.» در واقع محافظه کاری را می­توان محصول ابهام دانست. هرگاه حسابداران با ابهام روبرو شوند، محافظه کاری را به کار می برند. از نظر این کمیته، اعمال احتیاط نباید منجر به ایجاد اندوخته­های پنهانی یا ذخایر غیر ضروری گردد یا داراییها و درآمدها را عمداً کمتر از واقع و بدهی­ها و هزینه­ها را عمداً بیشتر از واقع نشان دهد، زیرا این امر موجب نقض بی­طرفی می­ شود. از دیدگاه تهیه کنندگان صورت های مالی، محافظه ­کاری کوششی است برای انتخاب روشی از روش های پذیرفته شده­ی حسابداری که به یکی از موارد زیر منتج شود (شباهنگ، ۱۳۸۷ : ۵۴):

 

 

 

 

شناخت کندتر درآمدها،

 

 

شناخت سریعتر هزینه ها،

 

 

ارزشیابی کمتر دارایی ها و

 

 

ارزشیابی بیشتر بدهی ها.

 

 

 

در تعریف­های بالا، یک نقطه مشترک وجود دارد که همان اشاره به تأثیر­گذاری محافظه ­کاری بر فرایند تصمیم ­گیری استفاده­کنندگان صورت­های مالی است. به طور کلی، هدف محافظه ­کاری جلوگیری از تصمیم­ گیری­ های نادرست از سوی سرمایه ­گذاران و سایر استفاده­کنندگان از صورت­های مالی است. از دیدگاه تئوری نمایندگی که حقوق و مزایای مدیران را به سود گزارش شده مرتبط می داند، مدیران انگیزه­های قوی برای پنهان کردن اخبار بدی که موجب کم شدن سود می شود دارند. بنابراین، می توان محافظه ­کاری را سازوکاری برای کنترل انگیزه­های مدیران به منظور گزینش بیش از واقع سود تلقی کرد(شوروزی و خاندوزی، ۱۳۸۷).
با وجود انتقاد­هایی که بر محافظه ­کاری شده است، محافظه ­کاری در حسابداری برای قرن­ها دوام پیدا کرده است و به نظر می­رسد در ۳۰ سال گذشته نیز افزایش پیدا کرده است. محافظه کاری در گزارش­گری مالی مزایایی دارد که که شاید از دیدگاه منتقدان پنهان مانده است این مزایا را می­توان در قسمت بعدی (دیدگاه های محافظه کاری) خلاصه کرد. واتس(۲۰۰۳).
۲-۳ انواع محافظه کاری
تقاضا برای محافظه کاری از منابع مختلف صورت می­گیرد بر اساس یافته­ های باسو(۱۹۹۷) بدهکاران و سایر اعتبار دهندگان خواستار ارائه اطلاعات به موقع­تر در رابطه با اخبار بد در مقایسه با اخبار خوب هستند. بال و همکاران (۲۰۰۰) بیان می­نمایند که محافظه کاری سود و زیانی، متفاوت از محافظه کاری ترازنامه­ای است. جانبداری در ارائه­ کمتر از واقع ارزش دفتری سهام نسبت به ارزش بازار سهام معرف محافظه ­کاری از دیدگاه ترازنامه­ای است و معیار نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری سهام نیز برگرفته از همین تعریف است که بر پایه مبانی منطقی و ساده­ای بنا نهاده شده است و در ادبیات حسابداری از سطح پذیرش عمومی بر خوردار شده است. اما تمایل به تسریع بخشیدن در شناسایی زیان­ها و به تعویق انداختن شناسایی سود­ها معرف محافظه ­کاری از دیدگاه سود و زیانی است و بر همین اساس باسو در سال ۱۹۹۷ میلادی معیار عدم تقارن زمانی سود را مطرح کرد.
۲-۳-۱ محافظه کاری نامشروط
در تحقیقات اخیر، محافظه کاری را به دو نوع تقسیم کرده اند: نوع اول محافظه کاری پیش­رویدادی است که محافظه کاری مستقل از اخبار است و محافظه کاری نامشروط نیز نامیده می شود. این نوع محافظه کاری بیشتر بر روی ترازنامه اثر گذار بوده و از بکار­گیری آن دسته از استانداردهای حسابداری ناشی می شود که سود را مستقل از اخبار اقتصادی جاری، کاهش می­دهند. برای مثال، شناسایی بدون درنگ مخارج تحقیق و توسعه به عنوان هزینه، حتی در صورتی که جریان­های نقدی مورد انتظار آنها مثبت باشد، از این نوع است. نمونه دیگر مربوط به نحوه مستهلک کردن دارایی­ ها می­باشد. ایسه (۲۰۰۲) بیان می­ کند که شتاب استهلاک دفتری دارایی­ ها بیشتر از شتاب استهلاک اقتصادی آنها است.
عکس مرتبط با اقتصاد
۲-۳-۲ محافظه کاری مشروط
نوع دیگری از محافظه کاری، محافظه کاری پس رویدادی است که محافظه کاری وابسته به اخبار، محافظه کاری مشروط و عدم­تقارن زمانی سود نیز خوانده می شود. این نوع محافظه کاری بیشتر بر روی صورت سود و زیان اثر گذار است. بر اساس این نوع محافظه کاری در اثر اخبار ناخوشایند ارزش دفتری دارایی­ ها کاهش پیدا می­ کند در حالی برای افزایش ارزش دارایی­ ها به اخبار خوشایندی با قابلیت تایید بسیار بیشتر نیاز است. تعریف ارائه شده توسط باسو(۱۹۹۷) که محافظه کاری را به عنوان تأئید پذیریِ متفاوت برای شناسایی درآمدها و هزینه­ها در نظر می گیرد، بیانگر محافظه کاری مشروط است. این نوع محافظه کاری به مفهوم شناسایی بموقع­تر اخبار بد نسبت به اخبار خوب در رابطه با سود است. برای مثال شناسایی زیان های برآوردی در پیمان­کاری و عدم شناسایی سود حتی در صورت محتمل بودن ورود منافع اقتصادی به درون واحد تجاری، قاعده­ی اقل بهای تمام شده یا خالص ارزش فروش، حذف سرقفلی در نتیجه­ انجام آزمون کاهش ارزش، و شناسایی نامتقارن زیان­های احتمالی در مقابل سودهای احتمالی از این نوع محافظه کاری هستند. رایان (۲۰۰۶) مفهوم محافظه کاری مشروط را به این صورت بیان می­ کند که اخبار خوب (اطلاعاتی که گویای افزایش سودهای آتی باشند) دیرتر از اخبار بد (اطلاعاتی که گویای کاهش سودهای آتی باشند) در صورت­های مالی شناسایی می­شوند. به طور کلی، اصول حسابداری شناسایی کاهش (یا اخبار بد)­ موجودی کالا، سرقفلی و زیان های احتمالی و درآمد پیمانکاری را ایجاب می­ کند؛ اما شناسایی افزایش ناشی از اخبار خوب را منع می­ کند (پای، درنتون و والکر، ۲۰۰۵). این نوع محافظه کاری بیشتر برای جلوگیری از بزرگ نمایی سود توسط مدیران اتخاذ می­ شود و مانع بیشتر گزارش شدن سودها در شرایط نامسائد خواهد شد. مهمترین دلیل برای محافظه کاری مشروط رویه کاملا متفاوت در اصلاح ارزش برآوردی دارایی­ ها است.
انگیزه­ اصلی برای محافظه کاری نامشروط، سختی ارزیابی دارایی­ ها و بدهی­هاست. در حالی که انگیزه­ اصلی برای محافظه کاری مشروط، خنثی کردن انگیزه­های مدیران برای گزارشگری اطلاعات حسابداریِ جانبدارانه می باشد. انگیزه­های مشابهی نیز برای این دو نوع محافظه کاری وجود دارد. برای مثال، تابع نامتقارن زیان سرمایه ­گذاری باعث می شود اثر منافعی که آنها از سود کسب می کنند کمتر از آسیب­هایی باشد که از زیانی با اهمیتِ مشابه می بینند (بیور و رایان، ۲۰۰۴).
باسو(۲۰۰۵) و کوینگ(۲۰۰۷) بیان می­ کنند که تقاضا برای برای محافظه کاری مشروط به علت وجود قراردادها بین مدیریت و سهامداران و یا سایر افرا د برون سازمانی (دیدگاه قراردادی) و ریسک افزایش دعاوی حقوقی (دیدگاه دعاوی حقوقی ) ایجاد می­ شود. همچنین آنها معتقدند که تقاضا برای محافظه کاری نامشروط نیز از دعاوی حقوقی، کاهش مالیات و تقاضای منظم برای محافظه کاری ناشی می­ شود. گفته می­ شود که محافظه کاری عدم تقارن اطلاعاتی بین مدیران و شرکای بازاری شرکت را کاهش می­دهد که خود باعث کاهش ریسک کلی شرکت می­باشد. بین محافظه کاری مشروط و نامشروط ارتباط منفی وجود دارد. بدین معنی که در صورت وجود محافظه کاری نامشروط دیگر محافظه کاری مشروط در کار نخواهد بود. برای مثال، در صورتی که هزینه تحقیق و توسعه به عنوان هزینه و نه دارایی شناسایی شود دیگر در دوره های آتی نیازی به شناسایی زیان کاهش ارزش دارایی ایجاد نمی­ شود. (ایتردیز ۲۰۱۱)
۲-۴ دیدگاه های محافظه کاری
اندیشمندان حسابداری در باره فوائد حسابداری دیدگاه های متفاوتی دارند که در ادامه به بیان این دیدگاها پرداخته می­ شود.

 

 

 

 

قراردادهای بین شرکت و اشخاصی مانند مدیران و همچنین قراردادهایی که بین شرکت و طرف­های خارج از شرکت وجود دارد(دیدگاه قراردادی محافظه کاری)

 

 

ارتباط بین سود گزارش شده و مالیات(دیدگاه مالیاتی محافظه کاری)

 

 

ارتباط بین سود گزارش شده و هزینه­ های سیاسی(دیدگاه هزینه­ های سیاسی و محافظه کاری)

 

 

دیدگاه دعاوی حقوقی(دیدگاه حداقل سازی تعهدات سهامداران)

 

 

دیدگاه تقاضای منظم محافظه کاری

 

 

ارتباط بین رقابت در بازار و میزان اطلاعات گزارش شده (دیدگاه رقابت در بازار)

 

 

 

واتس(۲۰۰۳)، ریشه حسابداری محافظه ­کارانه در گزارشگری مالی را دلایل اقتصادی می­داند و چهار دیدگاه اول را عامل اتخاذ رویکرد محافظه کارانه می­داند. از نظر واتس(۲۰۰۳) دیدگاه قراردادی سابقه طولانی در حسابداری دارد و قدمت آن از دیگر دیدگاه ­ها بیشتر است. در حالی که دیدگاه دعاوی حقوقی از سال ۱۹۶۰ میلادی و به دنبال افزایش دعاوی حقوقی سهامداران در آمریکا به وجود آمده است، دیدگاه مالیاتی از سال ۱۹۰۹ به دنبال تلا­ش­هایی که واحد­های اقتصادی برای کمتر نشان دادن مالیات در آمریکا انجام می­دادند ارائه شد و دیدگاه تقاضای منظم محافظه کاری به دنبال الزامات کمسیون بورس اوراق بهادار آمریکا در سال­های ۱۹۳۳ و ۱۹۳۴ برای گزارشگری مالی به وجود آمد.
۲-۴-۱ دیدگاه قراردادی
انعقاد قرارداد موجب ایجاد هزینه­ های نمایندگی است. مشکل زمانی به وجود می ­آید که مدیریت دوست دارند در پروژهای سرمایه گذاری کنند که ریسک آنها بیشتر است، زیرا انتظار بازدهی نیز بیشتر است. در قراردادهای بدهی بازده مازاد برای شرکت است و بستانکاران سهمی در این سود مازاد نخواهند داشت و وقتی پروژها زیان ده باشند عواقب اصلی این زیان متوجه اعتباردهنگان خواهد بود. جستجو برای دستیابی به نوعی ساز و کار جهت کاستن این هزینه­ها منجر به تقاضا برای خدمات حسابداری به عنوان ابزاری مؤثر در فرایند قراردادهای واحد تجاری شده است. بیشتر قراردادهای واحد اقتصادی با اشخاص حقیقی و حقوقی بر مبنای ارقام حسابداری تنظیم می­گردد، تا هزینه­ های نمایندگی کاهش پیدا کند. به موقع بودن، تأئید­پذیری و عدم­تقارن در تأئید پذیریِ ارقام حسابداری( اخبار خوب و بد) از اهمیت برخوردار است و اعمال محافظه کاری را می­طلبد. برای مثال، محافظه کاری می ­تواند رفتار فرصت­طلبانه مدیران را در گزارشگری شاخص ­های حسابداری مورد استفاده در قرار­دادها محدود نماید. تا زمانی که برای گزارشگری عملکرد مدیریت از معیار­ها و شاخص ­های حسابداری استفاده می شود، مشکلات اخلاقی همواره در گزارشگری مالی وجود خواهد داشت(واتس، ۲۰۰۳).
مدیران برای افزایش منافع شخصی خود در استفاده از معیار­های حسابداری که مبنای اطلاع­رسانی برای سرمایه ­گذاران است، جانبدارانه عمل می کنند و در ارسال اطلاعات اختلال ایجاد می­نمایند. اگر محدودیت­هایی که این رفتار فرصت­طلبانه مدیر را محدود کند، وجود نداشته باشد در آن صورت، ارقام حسابداری موجود در گزارشگری مالی، جانبدارانه تهیه و ارائه خواهد شد. اما محافظه کاری به وسیله ملزم کردن به قابلیت تأئید بیشتر، رفتار فرصت­طلبانه و جانبدارانه را محدود می کند. در عمل، محافظه کاری در حسابداری، رفتار جانبدارانه مدیر را خنثی کرده و شناسایی سود را به تأخیر می اندازد. در قراردادها، اثرات مزبور ارزش شرکت را افزایش می دهد، زیرا محافظه کاری پرداخت­های نادرست مدیر به خود و سایر گروه­ها نظیر سهامداران را محدود می کند. ارزش افزایش یافته شرکت میان همه گروه­های طرف قرار­داد تقسیم شده و رفاه همه گروه­ها افزایش می یابد(واتس، ۲۰۰۳). به نظر واتس دیدگاه قراردادی با اهمیت ترین دیدگاه ارائه شده برای محافظه کاری است، زیرا اصلی­ترین منبع محافظه کاری به شمار می رود.
۲-۴-۲ دیدگاه مالیاتی
دلیل دیگری برای محافظه کاری کم­نمایی سود حسابداری است. برای اینکه سود حسابداری در تعیین میزان نرخ مالیات اثر اجتناب ناپذیر دارد. سود حسابداری کمتر، هزینه مالیاتی کمتر را نیز به دنبال خواهد داشت. واتس(۱۹۷۷) و واتس و زیمرمن(۱۹۸۶) دریافتند که به لحاظ الزام خزانه داری آمریکا، استهلاک داراییها در شرکت­های آمریکایی محاسبه و به عنوان هزینه­ جاری ثبت شده و در صورت­های مالی گزارش می شود. پذیرش گسترده­ این الزام منجر به اصلاح قانون مالیات­ها سال ۱۹۰۷ گردید که سرآغازی برای اصلاحیه قانون مالیاتی سال ۱۹۱۳ میلادی بود (واتس، ۲۰۰۳).
شکلفورد و شولین (۲۰۰۱) اظهار دارند که مالیات این انگیزه را ایجاد می کند که سود حسابداری گزارش شده کمتر از واقع باشد. مادامی که شرکت سودآور و نرخ سود مالیاتی مثبت باشد، می­توان با به تعویق انداختن شناسایی سود، ارزش فعلی مالیات را کاهش داده و ارزش خالص دارایی­ ها را کمتر گزارش کرد. به این ترتیب مالیات بر درآمد به عنوان توجیهی برای محافظه کاری تلقی گردیده است.
۲-۴-۳ دیدگاه هزینه­ های سیاسی
واتس و زیمرمن( ۱۹۸۶ ) بیان کرده اند که صاحبان قدرت انگیزه دارندکه برای انتقال ثروت از شرکت­ها به خودشان یا سایر ذینفعان موضع بگیرند. این مواضع به شکل الزام بعضی ازشرکت­ها به پرداخت مبالغی برای موارد اجتماعی نظیر (آلودگی محیط زیست، زلزله و جنگ )؛تحمیل نرخ های مالیاتی بالاتر یا محروم کردن آنها از بعضی از مزایا و حقوق صورت می­باشد. هزینه های تحمیل شده به شرکتها تابعی از قدرت سود آوری و اندازه آن­ها است،زیرا شرکتهای کوچکترکمتر مورد توجه هستند و در نتیجه کمتر در معرض انتقال سیاسی ثروت واقع می­شوند. به عبارت دیگر شرکتهای بزرگ و موفق ­تر که تحت فشارهای سیاسی هستند، انگیزه بیشتری برای استفاده از رویه های کاهنده سود خالص و در نتیجه حسابداری محافظه ­کارانه دارند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
یکی از مصادیق اصلی انتقال ثروت به خارج ازشرکت هزینه ­های سیاسی است که شرکتها به دلیل وجود هزینه ­ها ی اطلاعات، مبادلات، و رایزنی از سوی گروه های تصمیم گیرنده و قانونگذار که اصلی ­ترین آنها نهادهای دولتی میباشند، تحمل میکنند. برخی از شرکتها با مشخصات اقتصادی خاص، بیشتر موضوع قوانین سختی که دولت یا سایرگروه های قانونگذار وضع می­ کنند و هزینه در پی دارند قرار میگیرند و بنابراین، برای فرار از این گونه هزینه­ها (عواقب اقتصادی)، انگیزه بیشتری برای استفاده از گزارشگری در جهت کاهش خروج منافع از شرکت خواهند داشت.
ایتردیز (۲۰۱۱) در اظهار نظری در مقابل دیدگاه هزینه سیاسی واتز و زیمرمن(۱۹۸۶) بیان می­ کند که در شرکتهای کوچک و تازه تاسیس عدم تقارن اطلاعاتی بین مدیران و ذی­نفعان بیشتر سایر شرکتها است. از آنجا که محافظه کاری ابزای برای کاهش عدم تقارن اطلاعاتی و افزایش کیفیت اطلاعات مالی محسوب می­ شود، لذا سطح محافظه کاری در شرکتهای کوچک و تازه تاسیس بیشتر از سایر شرکتها خواهد بود.
۲-۴-۴ دیدگاه دعاوی حقوقی
در صورتی که خالص ارزش دارایی­ ها بیشتر از واقع گزارش شوند احتمال شکل گیری دعاوی حقوقی علیه شرکت و حسابرسان، بیشتر از مواقعی خواهد بود که خالص ارزش دارایی­ ها کمتر از واقع گزارش شوند. بیشتر گزارش کردن دارایی­ ها خطرات خاص خود را دارد که ساده ترین آن اتهام تقلب در دفتر داری خواهد بود. برخی از صاحبنظران، بکار­گیری رویه­ های حسابداری محافظه ­کارانه در فعالیت­های مربوط به اوراق­بهادار به دلیل اجتناب از مطرح شدن دعاوی حقوقی علیه شرکت­ها را مفید می دانند. دعاوی حقوقی معمولاً زمانی مطرح می شود که سود خالص و خالص دارایی­ های واحد تجاری، بیش از حد گزارش شده باشد. لذا اتخاذ رویکرد محافظه ­کارانه با کاستن از سود خالص و در نتیجه خالص دارایی­ های گزارش شده، دعاوی حقوقی علیه شرکت و حسابرسان شرکت را به حداقل می­رساند. (واتس، ۲۰۰۳)
۲-۴-۵ دیدگاه تقاضای منظم محافظه کاری
عامل دیگر برای اتخاذ سیاست­های محافظه ­کارانه تقاضای منظم آن است. ضرر ناشی از ارزیابی بیش از واقع نشان دادن داراییها و سود، بیشتر مشاهده می شود. این پدیده انگیزه­هایی را برای قانون­گذاران و استاندارد­گذاران فراهم می آورد تا آنها همچنان محافظه­کار باقی بمانند. ازجمله مهمترین این مشکلات بیش نمایی ارزش اوراق بهادار در بازار بورس خواهد بود. زیرا با بیش نمایی مدیران، انتظارات بازار سرمایه از عملکرد آتی واحدهای تجاری به صورت کاذب بالا می­رود و در صورت ادامه این روند و باب شدن آن در کل اقتصاد کشوها، به یک باره بحرانهای مالی اتفاق می­افتد. لذا، برای جلوگیری از وقوع چنین بحرانهایی دولت­ها مسئولیت دارند و آنها نیز به نوبه خود این مسئولت­ها را به نهادهای تدوین کننده­ استاندارهای حسابداری سپرده­اند. برای این منظور تهیه کنندگان استاندارهای حسابداری در تدون استاندارها محافظه ­کارانه عمل می­ کنند. با این حال به نظر می­رسد هیات استاندارهای حسابداری بین ­المللی سطح محافظه کاری را کاهش داده و بر گزارش­گری بر حسب ارزش منصفانه تاکید دارد( نوپس ۲۰۱۰).
۲-۵ رقابت در بازار
رقابت در بازار از دیگر عوامل تقاضای محافظه کاری است. بدین گونه که با افزایش رقابت در بازار رقبای موجود در یک صنعت خاص برای جلوگیری از ورود رقبای جدید یا انتشار اطلاعات محرمانه به رقبا موجود محافظه کاری در گزارش­گری مالی را در پیش خواهند گرفت. بدین معنی ­که آنان اخبار و علائم بد و نامساعد در رابطه با عواملی چون حجم تقاضا، بهای تمام شده و قیمتهای فروش را برجسته کرده و اخبار و علائم خوب و مساعد را پوشش می­دهند. با توجه به اینکه رقبای بالقوه در صدد سرمایه ­گذاری در صنایع با کمترین میزان ریسک و کسب بیشترین بازده هستند، در صورتی که صنایعی چنین ویژگی­هایی را داشته باشد سریع وارد خواهند شد. برای جلوگیری از تهدیدات ورود رقبا، فعالین صنعت محافظه کاری در گزارشگری مالی را در پیش می­گیرند. هر چند با این اقدام انتظارات بازار سرمایه از عملکرد آتی خود را پایین نگه می­دارند (داروغ و استاغتون ۱۹۹۰و ایوانس و اسریدهار ۲۰۰۲).
۲-۶ اندازه ­گیری محافظه کاری
محافظه کاری از ویژگی­های عمده اطلاعات مالی برای مفید ارائه مفیدتر اطلاعات مالی می­باشد.اما برای اینگونه ویژگی­های کیفی معیار دقیقی جهت اندازه ­گیری ارائه نشده است . چهار معیار شناخته شده برای اندازه ­گیری محافظه ­کاری عبارتند از:

 

 

 

 

معیارعدمتقارن زمانی در شناسایی سود و زیان؛

 

 

معیارمحافظه ­کاری مبتنی بر اقلام تعهدی؛

 

 

معیار چولگی منفی توزیع سود و جریانهای نقدی؛ و

 

 

معیارهای محافظه ­کاری مبتنی بر ارزش­های بازار

 

 

 

۲-۶-۱ معیار عدم تقارن زمانی در شناسایی سود و زیان
باسو(۱۹۹۷)محافظه کاری تاییدپذیری متفاوت لازم برای شناسایی درآمدها و هزینه­ها بیان کرد که منجر به کم نمایی سود و دارایی­ ها می­ شود. مدلی که او به کار برد دارای دو متغیر اصلی است. این متغیرها شامل بازده حسابداری (نسبت سود قبل از اقلام غیر مترقبه به ارزش بازار حقوق صاحبان سهام در ابتدای دوره) و بازده سهام می باشد.
باسو(۱۹۹۷)بیان می­ کند که بازده حسابداری (نسبت سود قبل از اقلام غیر مترقبه به ارزش بازار حقوق صاحبان سهام در ابتدار دوره) و بازدهی بازار، هر دو معیاری برای اندازه گیری تغییرات ایجاد شده در ثروت سهامداران هستند. به دلیل وجود محافظه کاری مشروط اخبار بد زودتر از اخبار خوب در بازده حسابداری منعکس می­شوند، اما به دلیل متنوع بودن منابع اطلاعاتی بازار، تا حدودی هر دو نوع اخبار خوب و بد در بازدهی بازار منعکس می­شوند. او در ادامه اظهار می­ کند که با اندازه گیری تفاوت پاسخ سود نسبت به اخبار خوب و بد می­توان محافظه کاری مشروط را اندازه ­گیری کرد. باسودر سال۱۹۹۷ مدل رگرسیونی خود را به صورت ارائه کرد.
.
در این مدل i و t بیانگر شرکت i ام در دوره زمانیt و EARN، بیانگر بازدهی حسابداری می­باشد. RET، حاصل بازدهی سرمایه و بازدهی سود ناشی از خرید و نگهداری اوراق سهام، و DUM،متغیر مصنوعی می­باشد که در صورتی که بازدهی مثبت باشد برابر صفر و برای بازده­های منفی برابر یک خواهد بود. در رابطه­ رگرسیونی ذکر شده۱β پاسخ سود را نسبت به بازده­های مثبت اندازه ­گیری می کند.۱β +۲β پاسخ سود را نسبت به بازده­های منفی اندازه ­گیری می کنند. در صورتی که۱β +۲β بزرگتر از۱β باشد یعنی ۰<2β ، در این صورت محافظه کاری وجود دارد. زیرا در این صورت پاسخ سود نسبت به اخبار بد (بازدهی منفی)بهتر پاسخ سود به اخبار خوب( بازدهی مثبت) می­باشد. باسو ضریب ۲β را معیار عدم تقارن زمانی سود نامید. باسو (۲۰۰۵) بیان می­ کند که تعریف و مدل ارائه شده وی در سال ۱۹۹۷ محافظه کاری مشروط را اندازه ­گیری می­ کند.
۲-۶-۲ معیار محافظه ­کاری مبتنی بر ارزش­های بازار
بیور و رایان (۲۰۰۰) مدلی را برای اندازه گیری محافظه کاری با بهره گرفتن از تفاوت بین ارزش بازار و ارزش دفتری خالص دارایی­ ها ارائه کردند. از منظر آنان، اختلاف ارزش بازار و ارزش دفتری را می توان به دو بخش دائمی و موقت تقسیم کرد. هر دو بخش به نوعی از اِعمال محافظه ­کاری سرچشمه می­گیرند. بخش دائمی، ناشی از اعمال رویه­ های محافظه ­کارانه برای اندازه ­گیری و شناخت اولیه­ اقلام در صورت­های مالی است. به سبب وجود این رویه­ های محافظه ­کارانه، ارزش­های دفتری همواره کمتر از ارزش های بازار هستند. از جمله این رویه­ ها می­توان به شناسایی مخارج تحقیق و توسعه به عنوان هزینه و نه دارایی اشاره کرد (محافظه کاری نامشروط). در حالی که بازار به منافع آینده­ این گونه مخارج ارزش­هایی را اختصاص می دهد، ترازنامه­ واحد تجاری به انعکاس آنها نمی ­پردازد. بخش موقت نیز ناشی از برخوردهای محافظه ­کارانه در دوره­ های پس از شناخت اولیه­ اقلام دارایی و بدهی است. در دوره های مزبور، با در دسترس قرار گرفتن اطلاعات جدید، زیان­ها و کاهش ارزش­ها به سرعت شناسایی می شود، ولی افزایش ارزش­ها منعکس نمی­ شود. در واقع، شناسایی افزایش ارزش خالص دارایی­ ها به آینده موکول می شود. بدین ترتیب و تا زمانی که شواهد قابل اتکایی از افزایش ارزش خالص دارایی­ ها فراهم شود، ارزش دفتری خالص دارایی­ ها از ارزش بازارآنها کمتر خواهد بود (محافظه کاری مشروط). با در دسترس قرار گرفتن شواهد مزبور و انعکاس افزایش ارزش در مبالغ دفتری، اختلاف بین ارزش­های بازار و ارزش­های دفتری به کمترین مقدار ممکن خواهد رسید. بنابراین، نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری خالص دارایی­ ها هر دو نوع محافظه کاری (مشروط و نامشروط) را در بر می­گیرد.(بیور و رایان ۲۰۰۰)
۲-۶-۳ معیارهای محافظه ­کاری مبتنی بر اقلام تعهدی
گیولی و هاین (۲۰۰۰) به بررسی سیر تاریخی مخافظه­کاری پرداختند تا به این سؤال پاسخ دهند که آیا گزارشگری مالی محافظه ­کارانه­تر شده است یا نه؟ آنها یک دوره ۵۰ ساله یعنی فاصله زمانی ۱۹۵۰ تا ۲۰۰۰ میلادی را بررسی کردند و با بکارگیری چند معیار برای محافظه ­کاری دریافتند که در طول نیم قرن گذشته گزارش­های حسابداری به شدت متأثر از رویه­ های محافظه ­کارانه بوده است. آنها با تکیه بر یک تعریف خاص، اقلام تعهدی غیر­عملیاتی را برای اندازه ­گیری محافظه ­کاری به کار بردند. بنا به تعریف مذکور، محافظه ­کاری زمانی در شناسایی و گزارش رویداد­های مالی اعمال می شود که اولا، مدیریت با ابهام و نبود اطمینان مواجه گردد و ناگزیر از انتخاب یک گزینه از بین دو یا چند گزینه باشد و ثانیا، روشی انتخاب و اجرا شود که به کمترین مقدار ممکن برای سود انباشته بیانجامد. آنها به این دلیل از اقلام تعهدی و غیر­عملیاتی استفاده کردند که از یک سو حسابداری تعهدی مجرایی برای اعمال محافظه ­کاری است و از سوی دیگر، اعمال اختیار از جانب مدیران در شرایط نبود اطمینان، زمینه پیدایش محافظه ­کاری را فراهم می­آورد.آنها برای محاسبه جمع اقلام تعهدی و اقلام غیر­عملیاتی از مدل زیر استفاده کردند.
ACCit = (NIit+DEPit)-CFOit
OACCit = Δ(ARit+Iit+PEit)-Δ(APit+TPit)
NOACCit = ACCit-OACCit
در معادلات بالا ACC، جمع اقلام تعهدی؛ NI، سود قبل از اقلام غیر مترقبه؛ DEP، هزینه های استهلاک؛ OACC، اقلام تعهدی عملیاتی؛ AR، حساب های دریافتنی؛ I، موجودی مواد و کالا؛ PE، پیش پرداخت هزینه­ها؛ AP، حساب­های پرداختنی؛ TP ، مالیات­های پرداختنی؛ NOACC، اقلام تعهدی غیر عملیاتی و CFO، جریان های نقدی عملیاتی می­باشند.
اقلام تعهدی غیر­عملیاتی شامل مقادیری است که از برآوردها و قضاوت­های مدیریت ناشی می­ شود. برای مثال، می­توان به ذخیره مطالبات مشکوک الوصول، افزایش هزینه­ها که ناشی از تغییر در برآوردهاست، سود و زیان فروش داراییها، زیان کاهش ارزش موجودی­ها و داراییهای ثابت و اقلام انتقالی به دوره های آتی اشاره کرد. یافته­ های گیولی و هاین(۲۰۰۰) هاکی از آن بود که با گذشت هر سال، اقلام تعهدی غیر­عملیاتی نسبت به سال قبل به صورت معنا داری ترکوچک­تر شده ­اند. بر این اساس، آنها نتیجه گرفتند که با گذشت زمان، محافظه ­کاری بیشتر شده است. این به این معناست که در طول زمان، مدیران روش­هایی را انتخاب می کنند که به حداقل شدن سود انباشته منجر شده است.
۲-۶-۴ معیار چولگی منفی توزیع سود و جریانهای نقدی
یکی دیگر از شاخص ­های معرفی شده توسط گیولی و هاین(۲۰۰۰) چولگی منفی توزیع سود و جریانهای نقدی است. آنها اظهار داشتند که باید جمع کل جریانات نقدی در تمام عمر شرکت با کل سودها در تمام عمر شرکت برابر باشد. اختلاف بین خالص جریانات نقدی و سود خالص اقلام تعهدی می­باشند. لذا، انتظار می­رود در صورتی که در دوره­ای خالص اقلام تعهدی منفی باشند، دوره پس از چنین دوره­هایی دوره خالص اقلام تعهدی بایستی مثبت باشد. و بنابراین نتیجه می­گیرند در صورت وجود دوره های متوالی طولانی با خالص اقلام تعهدی منفی رویکرد محافظه کاری در گزارش­های مالی در پیش گرفته شده است. آنان با توجه به اینکه حسابداری تعهدی مجرایی برای اعمال محافظه ­کاری فراهم می­سازد، استدلال می­ کنند که توزیع سود به عنوان یک متغیر تصادفی، باید نسبت به توزیع جریانهای نقدی چولگی بیشتری داشته باشد. آنها سود و جریان های نقدی هر سال را بر جمع دارایی­ ها تقسیم کرده و توزیع این دو متغیر تصادفی را برای شرکت­های مشخص در یک مقطع زمانی و نیز برای یک شرکت در چند دوره زمانی بررسی کردند. بررسی آنها نشان داد که توزیع سود، چولگی منفی­تری نسبت به توزیع جریانهای نقدی دارد. دلیل این امر ، آن است که سود حسابداری به انعکاس اخبار خوشایند و افزایش ارزش دارایی­ ها نمی ­پردازد، ولی زیان­ها را از طریق اقلام تعهدی به سرعت شناسایی می­ کند. شناسایی این زیان­ها، همچون زیان کاهش ارزش موجودیها، تأثیری بر وجه نقد حاصل از عملیات ندارد و همین امر سبب می­ شود تا توزیع سود نسبت به توزیع جریان­های نقدی عملیاتی، چولگی منفی­تری داشته باشد. (گیولی و هاین ۲۰۰۰)
۲-۷ جایگاه محافظه کاری در مفاهیم نظری
هیئت استاندارد های حسابداری مالی آمریکا fasb سلسله مراتب ویژگی های کیفی اطلاعات از محافظه کاری حسابداری ذکری به عمل نیاورده،اما در فهرست مفاهیم حسابداری بیانیه شماره دو محافظه کاری را به عنوان یک میثاق مطرح نموده و محافظه کاری را واکنشی احتیاط آمیز در مقابل ابهامات موجود تلقی کرده است.
هیئت استاندارد های حسابداری انگلستان ASB محافظه کاری را در سلسله مراتب خصوصیات کیفی اطلاعات وارد ساخته است.
بیانیه مشترک IASB و FASB در سال ۲۰۰۶ میلادی هیئت استاندارد های حسابداری مالی آمریکا مقاله مشترک مباحثی را در زمینه چارچوب نظری گزارشگری مالی منتشر کرد.هدف ا زاین مقاله مباحثی ،نزدیک کردن چارچوب نظری FASB و IASB می باشد.

 

 

 

۳-۴- ابزار اندازه گیری
ندارد
۳-۵- روش آماری
با توجه به نظری بودن تحقیق روش آماری ندارد.
۳-۶-شرح حال صائب
۳-۶-۱-صفویه (۹۰۷-۱۱۳۵ﻫ / ۱۱۴۸ ﻫ)
مؤسس این سلسله شاه اسماعیل صفوی است. نسب او به شیخ صفی الدین اردبیلی می رسد که در سال ۶۵۰ ﻫ به دنیا آمده است. شیخ صفی الدین از مشایخ قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است که میان مردم نفوذ فراوان داشت. شاه اسماعیل پس از قتل پدرش زمانی که بیش از سیزده سال نداشت به ریاست صوفیان صفوی رسید و به همراهی گروهی معدود به خونخواهی پدر برخاست. مردم از اسماعیل پیروی می کردند و او را مرشد خود می دانستند.
شاه اسماعیل تدریجاً بر تعداد مریدان خود افزود، حتی اهل تشیع از آسیای صغیر به یاری او شتافتند؛ اسماعیل در ۹۰۶ ﻫ به قدرت رسید و ۹۰۷ ﻫ در تبریز تاجگذاری کرد و آن شهر را به پایتختی برگزید و شاه اسماعیل خوانده شد.
۳-۶-۲-ویژگیهای بارز سلسله صفویه
۳-۶-۲-۱-ملیت
از چه جهت می توان گفت جنبش صفویه «ملی» بوده است ـ ایران پس از هشت قرن و نیم سقوط در همه زمینه ها با روی کار آمدن شاهان صفویه و دولت مقرر آن بود که از ایران «ملتی دوباره ساختند». این درست است، اما ملیتی که به این ترتیب ایجاد شد، با انواع ملیت هایی که در زمان حاضر با آن آشنا هستیم فرق دارد. زبان و نژاد که پایه و اساس ملیت را تشکیل می دهند، در این مورد نقش کم اهمیت تری را بازی کردند در هیچ زمانی تنفر متقابل میان عثمانیان و ایرانیان به اندازه هشت سالی (۱۵۱۲-۱۵۲۰م) (۹۱۸-۹۲۶ﻫ.ق) که سلطان سلیم «مخوف» و شاه اسماعیل، بنیانگذار سلطنت صفویان با هم در مبارزه بودند، شدت نیافت. مکاتبات دولتی این دوره که فریدون بک آنها را کتابت کرده است، از قلمرو سیاست تجاوز کرده، به ناسزاگویی تبدیل شده، چنانکه عبارت «اوباش قزلباش» مؤدبانه ترکیبی است که پادشاه عثمانی برای دشمنان ایرانی خود به کار می برد(براون ، ۱۳۶۹، ۲۵).
۳-۶-۲-۲-مذهب
ماهیت اصلی آیین شیعه ـ بنابر گفته ادوارد براون در کتاب خود: اگرچه مسلمانان بنابر اظهارات خود به هفتاد و دو ملت یا هفتاد و سه ملت و فرقه تقسیم شده اند، در این اواخر، چون مناقشاتی درباره جبر و اختیار و کیفیت نزول قرآن در درجه دوم اهمیت قرار گرفته، می توان گفت که فرقه اساسی و اصلی بین آنها همان تشیع و تسنن بوده است. برخی از اهل تشیع در آسیای صغیر، سوریه (در آنجا به متولی که جمع آن متاوله است نامیده می شوند)، هندوستان و سایر کشورهای اسلامی پراکنده شده اند، ولی فقط در ایران اکثریت مردم نه تنها آیین شیعه را پذیرفته اند بلکه تشیع مذهب رسمی این کشور است(براون، ۱۳۶۹، ۹-۲۸).
علت تنفر ترکان عثمانی از قزلباش به علت معتقدات مذهبی آنها بود(بروان، ۱۳۶۹، ۲۶).
۳-۶-۲-۳-هنر و ادبیات
نیمه اول عصر صفوی یکی از بارورترین اعصار هنر ایرانی در دوره اسلامی است. زیرا شاخه های گوناگون هنر، نقاشی، معماری، خوشنویسی و … همه در این دوره از کمال و لطافت برخوردار است.
ساختمانهایی برای استفاده عموم که شاه عباس سرتاسر کشور خود به ویژه پایتخت خود اصفهان را به آن مزین ساخت، از آن زمان تاکنون مورد تحسین همه بینندگان قرار گرفته است، بهزاد و هنرمندان دیگر که در دربار تیموریان هرات مشهور شده بودند، جانشینان شایسته ای چون رضای عباسی و سایر همقطارانش یافتند.
اما یکی از پدیده های عجیب و در ابتدای امر غیر قابل توجیه در دوره صفویه، فقدان کلی شعرای بنام در طول دو قرن حکومت آنها بر ایران است(همان، ۳۸).
اگر (جامی، هاتفی، هلالی، و دیگر شعرای خراسان را، که در واقع از بقایای مکتب هرات بودند، حذف کنیم) دیگر شاعر بلند مرتبه ای یافت نمی شود که بتوان از او یاد کرد، در حالیکه در دویست و بیست سال حکومت صفویه، به دشواری می توان در ایران شاعری با ذوق و قریحه اصیل پیدا کرد. چرا که گروهی از شاعران برجسته ایرانی که عرفی شیرازی (متوفی به سال ۱۵۹۰ میلادی ـ ۹۹۶ ﻫ ق) و صائب اصفهانی (متوفی به سال ۱۶۷۰ م/ ۱۱۸۱ ﻫ.ق) شاید از مهمترین آنها باشند، زینت بخش بارگاه سلاطین مغولی هندوستان بودند. و اینان در بسیاری از موارد مقیم یا فرزندان مهاجران نبودند. بلکه کسانی بودند که از ایران به هندوستان رفتند تا ثروتی بهم رسانند و آنگاه به زادگاه خود باز گردند، از اینجا معلوم می شود که نبودن مشوق باعث شد شاعران دوره صفوی اندک باشد، نه عدم ذوق و استعداد(براون، ۱۳۶۹، ۹-۳۸).
علل کمبود شاعران در عهد صفویه ـ از اینکه در چنین دوران درخشانی چون دوران صفویه هیچ شاعر بزرگی در ایران ظهور اکرده است از نظر میرزا خان قزوینی در این باره ـ «شکی نیست که در دوران صفویه ادبیات و شعر در ایران تنزل کرد وقتی یک شاعر درجه یک هم وجود ندارد که معرف این دوره باشد. مهمترین علت این قضیه، چنانکه شاید این باشد که شاهان این دوره مقاصد سیاسی خود و ضدیتی که با امپراتوری عثمانی داشتند، بیشتر قوای خود را صرف اشاعه آیین تشیع و تشویق روحانیانی که از اصول و قوانین آن مطلع بودند می گردند».
در ایران امروز رابطه نزدیک میان شعر و ادبیات از یک سو و عرفان از سوی دیگر چنان مشهود است که نابودی یکی باعث انقراض آن دیگری می شود. به همین دلیل در دوران صفویه دانش و فرهنگ، شعر و عرفان کاملاً در ایران محو شد و رواق ها، خانقاها، عزلتگاها و خانه های درویشان چنان منهدم شد که امروزه در سراسر ایران نامی از این بناهای خیریه به گوش نمی خورد. یکی دیگر از علل کمبود شاعران در عهد صفویه ـ شاهان صفویه برای شاعران مدیحه سرا ارزش کمی قائل بودند(براون، ۱۳۶۹، ۲-۴۱).
۳-۶-۳-سبک هندی
با دگرگونی اجتماعی و سیاسی که در جامعه ایرانی روی داد و سلسله صوفیان صفوی روی کار آمد و با این انقلاب، انقلاب دیگری نیز در حوزه فرهنگ و ادب ایران رخ داد. حکومت صفوی که با ایدئولوژی مذهبی روی کار آمده بود باعث تغییر تفکر و بیان یعنی تغییر سبک گردید که بعدها به سبک هندی مشهور شد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
سبک هندی از اوایل سدۀ یازدهم متداول شده و تا دوره ای که به بازگشت ادبی شهرت یافته، رواج داشته است. خاستگاه این شیوه که به غلط «سبک هندی» خوانده شده، ایران بوده است. دلیل این نامگذاری جعلی را شاید بتوان چنین توجیه کرد که پیشگامان سبک مزبور، یعنی نوعی خبوشانی، نظیری نیشابوری، ظهوری ترشیزی، ملک قمی، سنجر کاشانی، طالب آملی و تعدادی دیگر به هند کوچیده و در همان سرزمین دیده از جهان پوشیده اند. گذشته از اینان کسانی بوده اند که میان دو کشور رفت و آمد می کرده اند، مانند حکیم رکنا و شاپور طهرانی، یا شعرایی چون صائب که چند سال در آن دیار گذرانده و به وطن بازگشته اند.
نوآوری سخنسرایان ایرانی چون جایی برای خود باز کرد و مورد توجه سلاطین و امرای هند قرار گرفت. شعرای هندی تبار نیز به پیروی از آنان به همان طرز سخن گفتند.
در سال ۱۰۳۴ که صائب به کابل و سپس به هندوستان رفته و ظاهراً تا چند سال بعد این شیوه هنوز قبول عام نیافته بود:
چون به هندوستان گوارا نیست صائب! طرز تو بـه کــه بفـــرستی به ایران، نسخه اشعار را
می بری صائب! ز هندوستان به اصفاهان سخن گــوهر خـود را ز بیقدری به معدن می کشی
استاد احمد گلچین معانی در آخرین تألیف خود به نام تحفه گلچین درباره منشاء اصطلاح سبک هندی چنین نوشته اند: «اصطلاح ناخوش سبک هندی را نخستین بار استاد حیدرعلی کمالی _م. ۱۳۲۵ شمسی) در منتخبات اشعار صائب، چاپ تهران، ۱۳۰۵ صفحه ۱۰عنوان کرده است(قهرمان، ۱۳۸۷، ۱).
پس از کمالی مرحوم ملک الشعرای بهار در سال ۱۳۱۰ ضمن خطابۀ مفصلی که ماحصل آن در مجلۀ ارمغان چاپ شد، اصطلاح سبک هندی را به زبان آورد و سپس در کتاب سبک شناسی (ج۳، ص۳۱۸) اشاراتی بدان کرد و یادآور شد که «مؤلفان تاریخ ادبی، خلاصه آن خطابه را بدون ذکر نام او در کتب خود شکسته و بسته درج نمودند».
بر اساس آنچه گذشت اصطلاح سبک هندی جز آنکه ناخوشایند است، با واقعیت هم سازگار نیست(قهرمان، ۱۳۸۷، ۲).
۳-۶-۴-عوامل پیدایش سبک هندی یا طرز نو
نخست باید گفت که این شیوه سخنسرایی نامی خاص نداشته است و گویندگان آن از آن به عنوان طرز یا طرز نو نام برده اند:
میــان اهـــل سخن، امتیازِ من صائب! همیــن بس است که با طرز آشنا شده ام
به طرز تازه قسم یاد می کنــم صائب! کـه جای طالب آمل در اصفهان پیدایست
(قهرمان، ۱۳۸۷، ۲)
۳-۶-۴-۱- مذهب
گفتیم که سلسله صفوی با رواج مذهب شیعه در ایران دیگر به شعر مدحی توجهی نداشتند لذا شاعران به دنبال قصیده و شعر مدحی نرفتند. از این رو توجه شاعران به امور جزئی و پند و اندرز و توصیف و بیان امور طبیعی و تبدیل موضوعات کهن به مضامین تازه معطوف شد و شعر از دربار بیرون آمد.
۳-۶-۴-۲- سفر به هند
گرایش شاعران به هندوستان ـ هندوستان به خاطر حمایت و تشویق سخاوتمندانه، اکبر، همایون و جانشینانش تا عهد اورنگ زیب و نجبا و بزرگانی که در قسمت اعظم قرون شانزدهم و هفدهم میلادی عده ای از باذوق ترین شاعران ایرانی را به خود جلب کرد که در آنجا تحسین می شدند. و در کشور خود از آن محروم بودند تا جایی که شبلی پنجاه و یک نفر را نام می برد که در زمان اکبرشاه از ایران به هندوستان آمدند و در دربار راه یافتند. شبلی اشعار بی شماری را نقل می کند که طی آن نشان داده می شود چقدر آرزوی هندوستان رفتن و در آنجا به خوشبختی رسیدن در میان شعرای ایران رواج داشته است.که آن را در شعر خود نیز عنوان کرده اند.
صائب:
همچو عزم سفر هند که در هــــر دل هست رقص سودای تو در هیچ سری نیست که نیست
ابوطالب کلیم:
اسیــــــر هنــــدم و زیـــن بیجـــا پشیمانم کجـــا خواهد رساند برفشانی مرغ بسمل را
بایران می رود نالان کلیم از شوق همــــراهان بپای دیگران همچون جرس طی کرد منزل را
ز شوق هند زان سان چشم حسرت بر قفا دارم کـــه روهم گــر براه آرم نمی بینم مقابل را
و همچنین علی قلی سلیم می گوید:
نیست در ایـــــــران تحصیـــــــل کمـــال تــا نیامد سوی هندوستان حنا رنگین نشد
(براون، ۱۳۶۹، ۶-۱۷۴)
از این رو دربار دهلی جایی شد که زبان فارسی رایجتر از دربار اصفهان بود. تا جایی که حتی شاه دهلی و درباریان نیز به فارسی صحبت می کردند و شاعران پس از کسب شهرت و ثروت و آشنایی با تفکرات هندوان به ایران باز می گشتند.
۳-۶-۴-۳-توسعه اصفهان
با روی کار آمدن شاه عباس صفوی و انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان و ساخت بناهای متعدد فرهنگی در اوایل قرن یازدهم هجری اصفهان را به صورت یکی از پایتخت های زیبای دنیای آن روز درآورده بود.
شاه عباس گروهی از ارامنه را به مرکز ایران کوچانید و آنها را در جلفای اصفهان مسکن داد. ارامنه در امر تجارت و آبادانی کوشیدند و به رونق اصفهان کمک شایان توجهی کردند.
۳-۶-۴-۴-رفاه اقتصادی
عکس مرتبط با اقتصاد
شاه عباس به راه ها اهمیت فراوانی می داد به تجارت و آبادانی می رسید، و چون خود به سیاحت می پرداخت خود او بهترین نگهبان راه ها بود، ایجاد کاروانسراهای شاه عباسی، مخصوصاً در راه های کوهستانی و کم آب، تأثیر فراوانی در بهبود تجارت داشت.
۳-۶-۴-۵-علاقه شاهان صفوی به فرهنگ
نیمه اول عصر صفوی یکی از بارورترین اعصار هنر ایرانی است، شاخه های گوناگون هنر، از قبیل نقاشی، معماری، منبت کاری، خوشنویسی و … همه در این دوره از کمال لطافت برخوردار است. نقاشی عصر صفوی اوج نقاشی در تاریخ اسلامی است و نقاشان بنامی چون بهزاد قاسم علی چهره گشا و … در این دوره می زیسته اند.
۳-۶-۵-زندگی صائب
میرزا محمد علی صائب تبریزی، سرشناس ترین غزلسرای قرن یازدهم هجری و یکی از بزرگترین شاعران ایران، در حدود سال ۱۰۰۰ هجری در تبریز زاده شد. پدر او، میرزا عبدالرحیم، از بازرگانان معتبر بود. خانواده صائب جزو هزار خانواری بود که به فرمان شاه عباس اول پس از فتح تبریز به سال ۱۰۱۲ به اصفهان کوچیده اند و در محله عباس آباد سکنی گزدیدند. محمد علی در این شهر پرورش یافت و بزرگ شد و در پایتخت به تحصیل علوم متداول عصر خود پرداخت. (قهرمان، ۱۳۸۷، ۱۲) در آغاز جوانی احرام سفر حج در میان بست و پس از زیارت خانه خدا به آستان بوسی حضرت رضا (ع) که سالهای قبل یک بار آن را بوسیده بود مشرف گشت:
شکر لله کـــه بعـــد از سفر حج صائب عهد خود تازه به سلطان خراسان کردم
(فیروزکوهی، ۱۳۷۹، ۸)
در اینکه صائب زاده تبریز است شکی نیست خود او نیز می فرماید:
صائـــب از خـــاک پــاک تبـــریز است هست سعـــدی گـــراز گــــل شیـــراز
(فیروزکوهی، ۱۳۷۹، ۷)
در بهار سرخرویی همچـو جنت غوطه داد
فکـر رنگیــن تـــو صائب! خطه تبریز را

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

 

۳-پیشینه تحقیق

در زمینه قتل عمد تحقیقات گسترده ای صورت گرفته است اما با توجه به جدید التصویب بودن قانون مجازات اسلامی و بازتعریف مجدد از برخی جرایم از جمله قتل تا کنون تحقیق و پژوهش خاصی در این زمینه صورت نگرفته است. حسام قپانچی در مقاله بررسی تطبیقی عنصر فعل در قتل عمد که در سال ۱۳۸۲ در نشریه دانشکده الهیات مشهد شماره ۱۰ به چاپ رسیده است، در مورد فعل قتل عمد در میان حقوقدانان عرفی و کشورهای اسلامی پرداخته است و اشاره به عنصر معنوی قتل عمد نکرده است.
احسان الله پیرداده بیرانوند در مقاله بررسی مبانی فقهی قتل عمد که در سال ۸۹ در ماهنامه کانون شماره ۱۰۴ چاپ شده است ضمن بررسی قتل عمد ومجازات آن در قانون مجازات اسلامی به بررسی مجازات قتل عمد از دیدگاه قرآن و روایات پرداخته است.
ابوالحسن شاکری و اسفندیار مرادی در مقاله بررسی ارتکاب قتل عمد از طریق ترک فعل در فقه و حقوق کیفری ایران که در سال ۱۳۸۸ در نشریه فقه و مبانی حقوق اسلامی، شماره ۱چاپ شده است، ضمن بررسی قتل عمد از طریق ترک فعل، به بررسی قتل با شیوه ترک فعل پرداخت است. با توجه به اختلافی بودن این قضیه در قانون و فقه به بررسی این موضوع پرداخته است. و مبحثی در مورد عنصر معنوی قتل عمد در این مقاله دیده نمی شود.

پایان نامه رشته حقوق

ابوالحسن شاکری و اسفندیار مرادی در مقاله بررسی رکن روانی قتل عمد با کار نوعاً کشنده که در سال ۱۳۸۶ در پژوهشنامه حقوق و علوم سیاسی، شماره ۵ به چاپ رسیده است به بررسی این جرم از نگاه انجام افعال کشنده پرداخته­اند. و اینکه کار نوعاً کشنده چیست؟ و منظور از قصد در این افعال چه می ­تواند باشد؟
برای بررسی مفاد قانون مجازات اسلامی مصوب در سال ۱۳۷۰ به کتاب­های مختلفی از جمله حقوق جزای عمومی تالیف محمد علی اردبیلی چاپ ۱۳۷۹ و شرح قانون مجازات اسلامی نوشته ی عباس زراعت چاپ ۱۳۷۹ و حقوق جزای عمومی نوشته ی هوشنگ شامبیاتی چاپ ۱۳۸۲ و دیدگاه هاینو در حقوق کیفری اسلام نوشته ی محمد حسن مرعشی چاپ ۱۳۷۶ مراجعه شده است.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

 

۴-سوالات تحقیق

۱- کدامیک از دو ملاک مطرح شده در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ و ۱۳۹۲ تطابق کاملتری با روایات و مبانی فقهی درخصوص قتل عمد دارد؟
۲- نگاه فقه امامیه به ملاک عمد در قتل به چه صورت می ­باشد؟
۳- رویکرد قانونگذار در تعیین ملاک عمد در قانون ۱۳۹۲نسبت به قانون سابق چگونه است؟

 

۵-فرضیه ‏های تحقیق

۱- ملاک بیان شده در قانون مجازات اسلامی مصوب ۹۲ دقیقتر بوده و با مدلول روایات و فتاوا در فقه امامیه تطابق بیشتری دارد.
۲- در فقه امامیه قصد و اختیار در فعل ملاک اصلی عمدی بودن عمل به حساب می آید و قید کشنده بودن عمل نزد عرف نیز بر اساس روایات معتبر دانسته شده است.
۳- رویکرد قانونگذار در تعیین ملاک عمد دقیق تر و با سخت گیری بیشتری همراه بوده است و قانونگذار ملاک آگاه و متوجه بودن مرتکب را در قتل عمد موثرمی داند
۶-اهداف وکاربردهای تحقیق
مهمترین هدف این کار پژوهشی بررسی نگرش قانون جدید به عنصر معنوی یا همان ملاک عمد برای جرم مهم و حساس قتل عمد می باشد. با توجه به اینکه قانون جدید ملاک های نوینی را برای قتل عمد ارائه نموده است نیاز به بررسی این ملاک ها از منظر حقوقی و فقهی می باشد.قطعا این ملاک ها در داخل محاکم و نیز میان حقوقدانان جای خود را باز نکرده است و نیاز به بررسی این ملاک ها و ارائه تحلیل حقوقی مبتنی بر حمایت از حق متهم می باشد. بارها اشاره شده است که بیشتر قتل های صورت گرفته در ایران از نوع قتل های هیجانی و آنی می باشد و دور از انصاف است که چنین قتل هایی را با قتل های از پیش برنامه ریزی در یک ردیف قرار داد. در قانون جدید این امکان برای حقوقدانان و قضات و وکلا فراهم آورده است که تفسیر مضیق از قانون ارائه بکنند.

 

۷-روش انجام پژوهش و شیوه جمع‌ آوری داده‌ها

 

روش پژوهش موجود روش توصیفی- تحلیلی و شیوه جمع‏آوری داده‏ها کتابخانه ای است. عملکرد پژوهش در حوزه ی نظری خواهد بود.

 

۸-مشکلات تحقیق

با توجه به اینکه این نوشتار با تکیه بر قانون مصوب ۱۳۹۲ درباره ی قتل عمد است و این قانون به تازگی تصویب شده است، منابعی که به صورت علمی به تحلیل این مواد قانونی بپردازد اندک می باشد.

 

۹-سازماندهی پژوهش

این پژوهش با هدف بررسی فقهی و حقوقی ملاک عمد در قتل عمد با تاکید بر قانون مجازات سال ۱۳۹۲،درسه فصل به بررسی موضوع مورد مطالعه خواهد پرداخت:
درمقدمه، به معرفی موضوع و توضیحات پیرامون آن پرداخته خواهد شد که مهمترین مباحث آن شامل مقدمه، طرح مسئله، اهمیت موضوع، پیشینه ی تحقیق، سوالات اصلی و فرعی و فرضیات تحقیق است.
در فصل اول با عنوان “مفهوم قتل و انواع آن” طی سه مبحث به بررسی “مفهوم قتل” و “انواع قتل” و “ملاک تمایز میان انواع قتل می­پردازیم.
در فصل دوم با عنوان ” تبیین جایگاه جرم قتل عمدی در فقه” طی سه مبحث به بررسی “قتل در آیات، روایات و احادیث” و “تعریف قتل عمد از دیدگاه فقها” و “عناصر قتل عمد” می­پردازیم.
در فصل سوم با عنوان ” جایگاه قتل عمد در قانون موضوعه ایران” طی سه مبحث به بررسی ارکان تشکیل دهنده قتل در حقوق کیفری ایران” و ” عنصر روانی قتل عمدی در قانون مجازات مصوب ۱۳۷۰ و قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲” و ” ظرفیت‌های ایجادشده پیرامون پرونده‌های قتل عمد در قانون جدید مجازات اسلامی” می­پردازیم. نهایتا در آخر با عنوان “نتیجه و پیشنهادات” به ارائه نتایج حاصل از این پژوهش می­پردازیم.

 

 

 

فصل اول

 

مفهوم قتل و انواع آن

درفصل اول، مفهوم قتل،انواع قتل وملاک تمایز میان انواع قتل را مورد بررسی قرار می­دهیم.

 

بخش اول – مفهوم قتل

واژه ی عربی قتل، معادل مفهوم فرانسوی و انگلیسی Homocide است. این مفهوم در مفاهیم حقوق جزایی و جنایی بررسی می شود. دکتر لنگرودی در کتاب ترمینولوژی حقوق قتل را این چنین تعریف می کند: «لطمه به حیات دیگری وارد ساختن. خواه به واسطه ی عمل مادی و فیزیکی باشد خواه به واسطه ی ترک فعل. مثل این که مادری به طفل شیرخواره ی خود که تحت حضانت او است شیر ندهد تا او بمیرد و به هر حال باید قصد داشته باشد. در صورت عدم وجود قصد «قتل غیرعمد» مصداق پیدا می کند».
البته نیاز به توضیح است که این تعریف در خصوص «سقط جنین» صادق نیست.
مفهوم قتل از مناظر مختلف طبقه بندی های متفاوتی می شود. چندی از این زیرشاخه ها را می توان این چنین تعریف کرد.
قتل باسبق تصمیم یا Assassinat . به قتلی گفته می شود که قبلا برای تحقق بخشیدن آن تصیم گرفته شده باشد و یا قاتل برای انجام دادن قتل، کمین کرده باشد. منظور داشتن قصد و انگیزه ی صریح انجام فعل است.(پرادلٰ،۱۳۸۶، ۱۸۶)
گاهی قتل در پی یک بی مبالاتی یا بی احتیاطی رخ می دهد. مانند سوانح رانندگی که مصداق «قتل غیرعمد» است. البته گاهی قتل با عمد انجام می شود. اما برای این عمل تصمیم قبلی گرفته نشده است. یعنی علی رغم وجود عمد، انگیزه ای وجود نداشته است. «قتل باسبق تصمیم» وقتی رخ می دهد که هم انگیزه­ قبلی وجود داشته باشد و هم عمد در لحظه ی انجام عمل مادی.
قتل عمد که در حقوق فرانسه Meurtre و در زبان انگلیسی Murder خوانده می شود، قتل از روی قصد و اراده را گویند.
قتل غیر عمد در فرانسه Homicide par imprudence و در انگلیسی Manslaughter تعریف این مفهوم چنین است: «کشتن انسان بدون قصد و اراده و ناشی از عدم مهارت، بی احتیاطی، عدم دقت، غفلت و عدم رعایت مقررات».(پرادال،۱۳۸۶، ۱۸۶)
قتل ناشی از عدم مهارت یا تصادف در آلمانی Aberratio ictus گفته می شود. قتلی است که از عدم مهارت فاعل و یا وقوع تصادف حاصل شده و مقتول مورد هدف نبوده است.

 

گفتار اول – مفاهیم لغوی، اصطلاحی و قانونی

در گفتار نخست، مفاهیم لغوی، اصطلاحی و قانونی قتل را مورد بررسی قرار می­دهیم.

 

۱ – مفهوم لغوی

واژه­ی “قتل” در لغت به معنی ازاله­ی روح از بدن و از بین رفتن زندگی است(مصطفوی،۱۳۶۰، ۱۹۳) این واژه در اصطلاح فقه به عملی گفته می­ شود که ادامه­ زندگی و حیات را از انسان گرفته واین عمل به دست قاتل انجام می گیرد.(راغب اصفهانی،۱۴۱۲ق،۶۵۵)
قتل در لغت به معنی کشتن و کشتار می‌باشد.(پاد،۱۳۸۵ ،۲۷)
قتل از نظر لغت شناسان ایران، مأخوذ از ریشه عربی و بمعنای کشتن(دهخدا،۱۳۷۷ ،۱۶۲) آمیختن شراب با آب،شکستن و کاستن از شدت سرما و گرسنگی نیز هست.اصل قتل،ازاله ی روح از بدن میباشد.(خدارحمی،۱۳۸۷، ۴۲) نتیجتا قتل، با مدنظر قراردادن معنی لغوی اسم مصدر قتل(کشتن)، همان خارج کردن روح از بدن انسان دیگر به صورت عمدی است. در مقابل، قتل غیرعمد، قتلی است که قصد و اراده ی مرتکب در آن نقشی ندارد، به­عبارتی قتلی که خارج از اراده مرتکب است.
بعد از ذکر معنای لغوی به معنای اصطلاحی خواهیم پرداخت.

 

۲- مفهوم اصطلاحی

قتل در اصطلاح یعنی لطمه به حیات دیگری وارد ساختن خواه به واسطۀ عمل مادی و فیزیکی باشد و خواه به واسطۀ ترک فعل مانند اینکه مادری به طفل شیرخوار خود که تحت حضانت اوست شیر ندهد، تا او بمیرد و به هر حال باید قصد داشته باشد. در غیر اینصورت قتل غیر عمدی صدق می‌کند.(گرجی،۱۳۸۵، ۱۲۰)
در ترمینولوژی حقوق،در تعریف قتل آمده است: لطمه به حیات دیگری وارد ساختن، خواه بواسطه ی عمل مادی و فیزیکی باشد، خواه بواسطه ی ترک فعل.که باتوجه به مراتب فوق می­توان قتل را به سلب حیات از انسان زنده ی دیگری یا ایجاد وضعیتی در شخص که منجر به مرگ مغزی می­ شود، تعریف نمود.(صادقی،۱۳۷۸، ۲۰) . در ادامه به بررسی مفهوم قانونی قتل خواهیم پرداخت.

 

۳-مفهوم قانونی

در قوانین کیفری ایران،قبل و بعد از انقلاب، تعریفی از واژه قتل به میان نیامده و قانون مجازات اسلامی ایران، تعریفی از قتل ارائه نداده است بلکه ماده ۲۸۹ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ قتل را بر سه نوع تقسیم کرده و مواد ۲۹۶ به بهد این قانون، مجازات قتل عمدی را بیان نموده است.
اما از آنجایی­که مهمترین منبع حقوق ایران، قانون است، هیچ یک از تعاریف حقوقی در مقابل ماده ۲۹۰ ق.م.ا مصوب ۱۳۹۲ که موارد قتل عمدی را احصاء نموده است، قابلیت اجرایی ندارد.(گلدوزیان،۱۳۸۳، ۱۵۳) به موجب این ماده،قتل در موارد زیر قتل عمدی است:
الف- هرگاه مرتکب با انجام کاری قصد ایراد جنایت بر فرد یا افرادی معین یا فرد یا افرادی غیرمعین از یک جمع را داشته باشد و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن واقع شود، خواه کار ارتکابی نوعاً موجب وقوع آن جنایت یا نظیر آن بشود، خواه نشود.
ب- هرگاه مرتکب، عمداً کاری انجام دهد که نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، می‌گردد، هرچند قصد ارتکاب آن جنایت و نظیر آن را نداشته باشد ولی آگاه و متوجه بوده که آن کار نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آن می‌شود.
پ- هرگاه مرتکب قصد ارتکاب جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته و کاری را هم که انجام داده است، نسبت به افراد متعارف نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، نمی‌شود لکن درخصوص مجنیٌ‌علیه، به علت بیماری، ضعف، پیری یا هر وضعیت دیگر و یا به علت وضعیت خاص مکانی یا زمانی نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آن می‌شود مشروط بر آنکه مرتکب به وضعیت نامتعارف مجنیٌ‌علیه یا وضعیت خاص مکانی یا زمانی آگاه و متوجه باشد.
ت- هرگاه مرتکب قصد ایراد جنایت واقع شده یا نظیر آن را داشته باشد، بدون آنکه فرد یا جمع معینی مقصود وی باشد، و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن، واقع شود، مانند اینکه در اماکن عمومی بمب‌گذاری کند.
اما قانونگذار ایران، قتل غیرعمد را تعریف نکرده و با توجه به مواد قانونی، در تعریف آن می­توان گفت: هر نوع صدمه ی منتهی به فوت در اثر رانندگی با وسایل نقلیه موتوری که معلول خطای مرتکب آن باشد، قتل غیرعمد نامیده می­ شود. چه بسا ممکن است قتل غیرعمدی اتفاق بیافتد که در نتیجه ی حوادث رانندگی نباشد که ماده ۶۱۶ ق.م.ا در این خصوص مقرر می­دارد: در صورتی­که قتل غیرعمد بواسطه بی احتیاطی یا بی مبالاتی یا اقدام به امری که مرتکب در آن مهارت نداشته است یا به سبب عدم رعایت نظامات واقع شود، مسبب به حبس از یک تا سه سال و نیز به پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه اولیای دم محکوم خواهد شد.
در مقابل،قانونگذار فرانسه، در ماده ی ۱-۲۲۱ مقرر میدارد: عملی که بطور ارادی منجر به مرگ دیگری شود، جرم قتل به­شمار آمده است که تعریف قتل در حقوق فرانسه، همان تعریف قتل عمد است.
همچنین، پروفسور گارو فالو در کتاب شرح حقوق جزای فرانسه در تعریف قتل عمدی میگوید:قتل عمدی،سلب عمدی حیات از شخص زنده است بوسیله ی شخص دیگر،بدون مجوز قانونی.که حقوقدانان نیز به تعریفی که گارو از قتل عمد ارائه داده است،توجه خاص کرده اند. قانونگذار فرانسه در ماده ی ۶-۲۲۱،در مورد قتل غیرعمد مقرر میدارد:اگر عدم مهارت،بی احتیاطی،بی توجهی،سهل انگاری یا تخلف از یک ایمنی یا احتیاط که قانون یا آیین نامه مطابق شرایط مقرر کرده باشد،سبب مرگ دیگری شود،قتل غیر عمد خواهد بود.
بخش دوم – انواع قتل

 

در مبحث دوم این فصل، انواع قتل شامل قتل عمد، قتل شبه عمد و قتل خطای محض و ارکان تشکیل دهنده آنها را مورد بررسی قرار می­دهیم.

 

گفتار اول : قتل عمد

قتل عمدی وقتی محقق است که فردی با انجام هر کاری خواه کشنده یا غیرکشنده قصد سلب حیات دیگری را داشته باشد یا این که اگر قصد سلب حیات ندارد، با کار نوعا کشنده وی را از پای درآورد و به قتل برساند یا این که هر چند کار نوعا کشنده نباشد، اما با در نظر گرفتن وضعیت مجنی علیه از قبیل پیری یا بیماری یا کودکی نسبت به او کشنده تلقی شود. از مفاد بیان مذکور می‌توان در تعریف قتل عمدی چنین گفت: قتل عمدی آن است که عملی که در مورد مقتول انجام می‌یابد، آگاهانه بوده و مقصود از آن نیز کشتن وی باشد.
ارکان تشکیل دهنده قتل عمد عبارتند از رکن مادی معنوی و قانونی:
رکن مادی شامل: ۱- وجود شخص زنده ۲- فعل قاتل که باید عمل مادی و مثبت باشد بجز افراد مسئول که قانونا وظیفه حفظ جان افراد را دارند و ماده ۶۸۹(حریق و تخریب )
رکن معنوی قتل عمد شامل عمدی بودن رکن مادی است.
از لحاظ رکن معنوی تقسیمات دیگری از قتل عمدی شامل قتل عمدی با سوء نیت مطلق و قتل عمدی با سوء نیت مقید وجود دارد.
در قتل عمدی با سوء نیت مطلق، قاتل به قصد قتل انسان یا انسان هایی بدون اینکه آن انسان از نظر او در زمان اقدامات مادی معلوم باشد اقدامات مادی و عمدی انجام می دهد.
در قتل عمدی با سوء نیت مقید، قاتل به قصد قتل انسان یا انسان هایی معیین و مشخص و قصد او به همه آنها تعلق دارد.