عدم تمرکز در شرایط زیر مطلوب است :
الف ـ هنگامی که کار در محیطی ناپایدار و یا غیر قابل پیش بینی صورت میگیرد .
ب ـ هنگامی که شغل مدیر نیازمند پردازش اطلاعات و ظرفیت تصمیم گیری زیاد است .
ج ـ هنگامی که ورودی های پایه به فرایند تصمیم گیری ضرورت دارد.
د ـ فراهم کردن انگیزش شغلی بیشتر برای کارگران
ه ـ جلب نگرش بیشتر کارگران نسبت به سازمان و حمایت از تصمیمات با مشارکت کارگران
ارتباط ماکرو ارگونومی و میکرو ارگونومی
در مجموع، ماکرو ارگونومی تسهیل کننده و زمینه ساز طراحی سیستم در سطح میکرو ارگونومی و تعیین کننده سازگاری اجزای سیستم با ساختار کلی آن است . به بیان سیستمی ، این رویکرد، بهینه سازی مشترک زیر سیستم های فنی و انسانی را در گستره سازمانی امکان پذیر میسازد .نتیجه این امر ، تضمین بیشتر عملکرد بهینه سیستم و اثر بخشی آن شامل ایمنی ، سلامت ، راحتی ، انگیزش و کیفیت زندگی است(ابطحی،۷۴:۱۳۷۳)
۲-۱۴-۸٫ارگونومی و کیفیت
در یک سازمان سه عنصراساسی قابل تعریف است: کارفرما، کارگر و مشتری. این عناصر به‌ترتیب به بهره‌وری، شرایط کار وکیفیت به شدت علاقمندند. ازطرفی اگر بخواهیم به بهره‌وری(خواسته کارفرما یا صاحب‌صنعت) و کیفیت (خواسته‌مشتری) دست یابیم، چاره‌ای جزفراهم کردن شرایط کار مناسب برای‌کارگران در سطح سازمان نداریم.
جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.
شکل (۲-۳): مدل علایق سازمان(صدرا ابرقویی،۱۳۸۸)
ارگونومی با هدف قراردادن‌مستقیم بهبود شرایط کار بامشارکت کارگران در تمام سطوح‌سازمان و ارتقای کیفیت زندگی‌کاری، برآن است تا به خواسته مشتریان یعنی کیفیت محصولات وخدمات و خواسته کارفرما یعنی بهره‌وری، جامه عمل بپوشاند(صدرا ابرقویی،۱۳۸۸،ص۳۲۰).
روشن است که بهبود شرایط کار، زمینه‌ساز بهره‌وری و کیفیت‌بوده و پیش نیاز آن تلقی می‌شود و عکس این رابطه صادق نیست. در ارگونومی شواهد فراوانی‌وجود دارد که نشان می‌دهد تعامل‌ناقص بین انسان و تکنولوژی یا بین‌انسان و شرایط محیطی نامساعدمی‌تواند منجر به کاهش بهره‌وری‌گردد. متخصصان ارگونومی تلاش‌کرده‌اند تا بهبودهای حاصل‌ازارگونومی را با افزایش بهره‌وری یاکاهش ضایعات (انسانی) توجیه‌کنند. شرایط نامساعد محیطی وفیزیکی که باعث ناراحتی انسان‌می‌شوند، با خطاهای کیفی مرتبط هستند. به عبارت دیگر ناراحتی‌می‌تواند باعث برهم خوردن تمرکزیا فعالیتهای جبرانی شود که باوظیفه اصلی تداخل می کند.همچنین ناراحتی انسان می‌توانددرک وی را دچار اختلال نماید. ازطرفی شرایط نامساعد محیطی‌می‌تواند عامل کاهش‌دهنده انگیزه‌باشد. مطالعات نشان دادهاند که‌حدود یک سوم نواقص کیفی به‌دلیل شرایط نامناسب ارگونومیکی‌ایجاد میشوند و با بهبود این‌شرایط قابل رفع هستند.
ارگونومی و کیفیت، همپوشانی زیادی بایکدیگر دارند و محور اساسی‌اشتراک آنها توجه به نیازهای انسان‌و برآوردن آنهاست. ارگونومی روشی را ارائه می‌کندکه به پایداری سیستم‌های کیفیت‌کمک می‌کند. ایجاد کیفیت درفرایندهای تولیدی یا خدماتی، بادر نظر گرفتن قابلیت‌ها وظرفیت‌های انسانی آسانتر محقق‌می‌شود.
از طرفی رویکرد ارگونومی به بهبود در سازمان، انسانی‌تر از رویکرد به کیفیت است، زیرا درکیفیت، توجه به رضایت مشتری‌خارجی سازمان است، در حالی‌که‌برای مشتریان داخلی (کارگران) دراین فلسفه مدیریتی هیچ نسخه‌پیچیده‌ای وجود ندارد، ولی نقطه‌شروع در ارگونومی، مشتری داخلی‌یعنی کارگر است(حقیقی،۲۲:۱۳۸۳)
بدیهی است بدون فراهم کردن شرایط مناسب‌کاری برای کارگران (مشتریان‌داخلی) که با ارگونومی و عمل به‌اصول و روش‌های آن قابل حصول‌است، نیل به کیفیت و جلب‌رضایت مشتری خارجی محال‌به‌نظر می‌رسد.
در دنیای امروز نگاه به‌ارگونومی، به منزله پیش شرط وپیش زمینه گسترش مباحثی‌همچون تی کیو ام[۱۱۶] در سطح‌سازمان‌های تولیدی و خدماتی‌است و چنانچه اصول و روش‌های‌ارگونومی در سطح سازمان به کارگرفته شده و به عنوان یک‌استراتژی در مسیر تحقق اهداف‌سازمانی پذیرفته شود، نیل به‌اهداف کلان کیفیت و بهره‌وری،همچنین تسهیل و توانایی رقابت‌سازمان در بازارهای ملی، منطقه‌ای و جهانی محقق می‌شود.
۲-۱۵٫ارگونومی مشارکتی
ارگونومی مشارکتی ، مشارکت فعال تمام سازمان در توسعه و اجرای دانش ارگونومی با حمایت کامل مدیریت به منظور ارتقاء شرایط محیط کار ، کیفیت و بهره وری است. از ویژگیهای ارگونومی مشارکتی آن است که کارکنان را قادر می سازد ارگونومی را بعنوان یک دانش و همچنین بعنوان یک تکنولوژی فراگیرمحسوب کنند و از آن برای حل مشکلات محیط کارشان استفاده کنند.
در سالهای اخیر ، گرایش قابل توجهی به سمت ارگونومی مشارکتی وجود داشته است که بخشی از آن ناشی از زمینه های اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی است. جامعه و نیروی کار امروز روش های مدیریتی مربوط به پنجاه سال قبل را نمی پذیرند زیرا امروزه تاکید زیادی بر کیفیت و مشتری گرایی وجود دارد و تحقق این امر نیازمند مشارکت بیشتر نیروی کار است. درحال حاضر رویکرد ارگونومی مشارکتی در سازمان بعنوان رویکردی موثر جهت تحول سازمانها ، بهره وری و رضایتمندی کارکنان پذیرفته شده است(حقیقی،۱۳۸۳).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
از آنجا که بهبود مداوم در سازمان بدون مشارکت کلیه نیروهای درگیر در سازمان امکان پذیر نیست و مدیریت به تنهایی توان و امکان ارزیابی تمامی فعالیتها را در سازمان ندارد ، جلب مشارکت همه به منظور ایجاد بهبود در سازمان ضروری است و انجام این مهم باعث احساس مالکیت نسبت به کار ، شکوفا شدن خلاقیت ها و ارائه پیشنهادات می گردد.
در ارگونومی مشارکتی هدف آن است که با معرفی و آموزش دانش کاربردی ارگونومی در کلیه سطوح سازمان ، کارکنان با بهره گرفتن از این دیدگاه جدید و با عطف به تجربیات شغلی شان قادر شوند ، پیشنهادات مناسب ، عملی و ساده (بدون هزینه و کم هزینه) درجهت بهبود سازمان و شرایط محیط کار ارائه نمایند.
از ارکان اصلی پرداختن به ارگونومی مشارکتی در سازمان آموزش است. آموزش ارگونومی بصورت کارگاهی است و درابتدا از بین مدیران ارشد سازمان گروهی که علاقمندی بیشتری به موضوع دارند (حداکثر ۱۵ نفر) انتخاب و در یک کارگاه ارگونومی تخصصی ظرف چند هفته مبانی و اصول دانش ارگونومی توسط متخصصین ارگونومی به آنان آموزش داده می شود. این تیم ،آموزش ارگونومی را در سطح سازمان با همراهی متخصصین ارگونومی انجام می دهد. هدف از تشکیل این تیم آموزش دهنده ، بومی کردن دانش ارگونومی در سازمان است.
یکی دیگر از ارکان ارگونومی مشارکتی ، تشکیل گروه های کوچک کاری (تیم) و کار تیمی و همچنین استقرار سیستم پیشنهادات مبتنی بر آن است. بعد از اجرای موفقیت آمیز کارگاه های آموزشی ارگونومی و استقرار سیستم پیشنهادات مبتنی بر تیم های کاری انتظار می رود که با گذشت زمان برنامه ارگونومی مشارکتی که درابتدا توسط متخصصین ارگونومی از خارج به سازمان وارد شده بود بتدریج به افراد داخل سازمان بطورکامل منتقل شود. برنامه ای که نهایتاً قادر است از داخل سازمان به حل مشکلات آن بپردازد.
از مزیت های ارگونومی مشارکتی به دو مزیت زیر اشاره می شود :
۱٫ارگونومی مشارکتی فرصتی را فراهم می کند که کارکنان دارای دانش و تجربه منحصر بفردی می شوند (عملکرد سیستم فراتر از مجموع عملکرد اجزای آن است) و بنابراین مشارکت آنان درک روشنتری از انواع مسائل موجود و راه حل های ارائه شده را بدست می دهد.
۲٫مشارکت دادن کارکنان در تجزیه و تحلیل ، توسعه و اجرای تحول سازمانی (پروژه ارگونومی مشارکتی) زمینه ساز ایجاد احساس مالکیت بیشتر نسبت به کار و سازمان و نگرش بیشتر در اجرای تغییرات است(شرعی،۱۷۲:۱۳۸۵)
مشارکت کارکنان در تعریف صحیح از مسائل مربوط به کار و ارائه راه حل های مناسب امری ضروری است. کارکنانی که طی سالهای متمادی یک کار را انجام می دهند اغلب ایده های عالی و راه حل های عملی و ساده ارائه می نمایند که غالباً بدون هزینه و یا با هزینه کم می توان این تغییرات را جهت بهترکردن سیستم انجام داد. آنها منابعی را ارائه می دهند که می توان بطور کامل از آنها استفاده نمود. بعلاوه ، وقتی خود در ارائه پیشنهادی سهیم باشند براحتی هر تغییری را پذیرا خواهند شد.
۲-۱۶٫شاخه های دانش ارگونومی
ارگونومی علمی چند نظامه است که در چهار حیطه عمده زیر فعالیت دارد:
۱-روانشناسی مهندسی
در حیطه اول، یعنی روانشناسی مهندسی، جنبه های پردازش اطلاعات مرتبط با کار، مورد بررسی قرار میگیرد. از دیدگاه ایمنی و بهداشت حرفه ای این بعد از ارگونومی، طراحی روش های کار با هدف کاهش حوادث ناشی از خطاهای انسانی محسوب می‌شود.
۲-فیزیولوژی کار
در حیطه دوم (فیزیولوژی کار)، تبادلات انرژی و متابولیسم بدن مطرح است. مفاهیم خستگی، بررسی کارهای ایستا و پویا و رژیم های کار و استراحت از دیدگاه فیزیولوژی کار مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد.
۳-بیومکانیک شغلی
در مباحث بیومکانیک شغلی ویژگیهای مکانیکی اندام‌های بدن مورد بررسی قرار میگیرد. در این حیطه، حرکت اندام‌ها و اعمال نیرو در بافت های مختلف بدن تجزیه و تحلیل می‌شود. به کمک این معادلات میتوان الگوها و ابعاد مناسب ایستگاه‌های کاری را با هدف کاهش فشارهای مکانیکی خارجی بر بدن بدست آورد. بطور خلاصه میتوان گفت که چگونگی انتقال نیرو و حرکت دادن اجسام و ابزارآلات از جمله مباحث بیومکانیک شغلی هستند.
۴-آنتروپومتری
آنتروپومتری، به سنجش ابعاد فیزیکی بدن و کاربرد داده های ابعادی در اصلاح شرایط فیزیکی ایستگاه های کار می‌پردازد و از آنجایی که یکی از دلایل فشارهای وارده بر اندام‌ها، عدم تطابق ابعاد محل کار با ویژگی های ابعادی بدن کارگر یا کاربر میباشد، داده های آنتروپومتریک را میتوان به طور مؤثری در طراحی تجهیزات، ایستگاه‌های کار، ابزارآلات و محصولات بکار بست (صادقی ،۲۹:۱۳۷۷)
لازم به یادآوری است که برای محاسبات آنتروپومتریک، اغلب از جداولی که قبلا برای این منظور تهیه گردیده است، استفاده می‌شود. اما باید خاطر نشان کرد که مردم هر منطقه خاصی، دارای اندازههای آنتروپومتریک ویژه خود می باشند که باید در تعیین اندازههای لازم در محیط کار و ابزار کار ملحوظ گردد. ولی متاسفانه در کشور ما هنوز داده های آنترومتریک در دست نیست و برای طراحی یک محیط کار به ناچار از داده های آنتروپومتریک سایر کشورها (بویژه از داده های آنتروپومتریکی که توسط ناسا تهیه شده است) استفاده می‌شود.
با توجه به اینکه اندازههای رسمی و تائید شده ای برای مردم کشورمان در دسترس نمی‌‌باشد، بنابراین اکثر کارشناسان ارگونومی با توجه به اشتراکات قومی و نژادی میان نژادهای ایرانی و آلمانی (ایندوژرمن)، داده های ـ آنتروپومتریک آلمانی را برای استفاده در کارهای تحقیقاتی کشورمان توصیه می نمایند. استفاده از این داده ها در کشورِ ما مسلما با مشکلاتی روبرو خواهد شد؛ زیرا این داده ها، با شرایط اقلیمی و قد و قامت مردم کشور ما تدوین نشده است و ممکن است با اندازه های مردم کشور ما اختلاف هایی داشته باشد. جدول و شکل داده‌های فوق را نشان میدهند (هلاندر ۶۲:۱۳۷۵)
جدول (۲-۲): ابعاد آنتروپومتریک بدن انسان که هر گونه طراحی باید بر اساس آنها انجام گیرد. ( اندازه های مربوط به مردم کشور آلمان ـ ابعاد بر حسب سانتیمتر ) (فیزنت ،۱۹۹۵)
شکل (۲-۴): ابعاد آنتروپومتریک مشخص شده در جدول ۱ (هلاندر ،۱۹۹۵)
۲-۱۷٫چگونگی اجرای ارگونومی
مورد ملاحظه قرار دادن ابعاد مختلف بدن افراد برای انجام کار، به منظور انتخاب ابزار متناسب با توانایی های فیزیکی آنان حائز اهمیت است. بر طبق نظریه سینگلتون[۱۱۷] ، اصول کلی آنتروپومتری ـ ارگونومی که بایستی همواره در نظر گرفته شوند، عبارتند از:
ابعاد پست کار باید حداقل ۹۰% از افراد را پوشش دهد.
در انتخاب اطلاعات آنتروپومتریک، طراح باید با توجه به ابعاد گوناگون و مثال هایی که در شرایط ایستا و پویا وجود دارد، خطای قابل قبول را تعیین نموده و به عنوان معیاری از آن استفاده نماید.
تطابق بهینه ابعاد بدن کارگران با پست کاری آنها ممکن است در طول زمان تغییر یابد. زیرا اندازه جمعیت متغیر است و همین طور کارگرانی که وظایف مربوطه را انجام می دهند، عوض می شود.
مشکلات وضعیت بدنی رابطه بسیار نزدیکی با عدم تطابق ابعادی دارد، به طوری که هر دوی آنها باید همزمان با یکدیگر مورد توجه قرار گیرند.
درباره وضعیت ایستاده (کارکنان یا کسانی که مجبورند یا ترجیح میدهند تا کارشان را ایستاده انجام دهند) در مقابل وضعیت نشسته، همواره باید نکات زیر مورد توجه قرار گیرند:
محل استقرار کنترل ها، اجزاء و مکان انجام فعالیت
وجود فضای کافی برای زانوها
اندازه و جهت نیروهایی که باید اعمال شوند
تکرار و تعداد نشستن و برخاستن
در طراحی صندلی توجه به موارد زیر از اهمیت زیادی برخوردار است:
ارتباط میان صندلی و سطح کار
تغییر وضعیت بدنی
استحکام و ثبات صندلی بویژه زمانی که متحرک باشد
سهولت ایستادن و نشستن
نرمی سطح نشستنگاه و پشتی صندلی
همانگونه که صندلی راحت امکان تغییر وضعیت بدنی را فراهم می کند، پست کار ایستاده نیز که از طراحی مطلوبی برخوردار باشد، حرکت بدنی را آسان تر می کند (چوبینه و دیگران ۱۳۷۸؛ ساندرز و مک‌کورمیک ۴۳۷:۱۹۹۸)
۲-۱۸٫ طراحی یک پست کار
پست کار، محلی است که در آن یک شخص یا گروهی از افراد، وظایفی را برای یک دوره زمانی نسبتا طولانی انجام میدهند (فقیه ۱۹:۱۳۷۷)
مشکلات بهره وری، رضایت مهندسی شغلی و ایمنی با طراحی کار در صنایع، ارتباط مستقیم دارد. طراحی ارگونومیک محل کار، با در نظر گرفتن جنبه‌های روانی و فیزیکی، باعث افزایش رضایت شغلی کارکنان و کاهش میزان حوادث می‌شود. محیط کار مطلوب، محیطی است که نه تنها از نظر بهداشتی آسیب رسان نباشد، بلکه موجب ارتقاء سطح بهداشت و سلامتی کارکنان ـ چه از نظر فیزیکی و چه از لحاظ روانی گردد. همچنین طراحی محیط کار مطلوب از طریق بهبود بهره وری و کاهش غیبت از کار، سود سرشاری را بدنبال خواهد داشت. برای طراحی محیط کار مطلوب و مناسب، ابتدا طراح باید به ابعاد فیزیکی افراد یا کارگران توجه نموده و سعی کند که در طراحی خود حداقل ۹۰% از آنان را در محدوده طراحی قرار دهد. در این رابطه، اصلی وجود دارد که موضوع را روشن‌تر می‌کند: در مورد حد دسترسی و اعمال نیرو، افراد کوچکتر یا ضعیف تر مورد توجه قرار میگیرند و برای درهای ورود و خروج فضای خالی مورد نیاز و … این افرادِ بزرگتر هستند که در طراحی مد نظر هستند. تغییر طراحی و در نظر گرفتن دستورالعمل های ارگونومی در مرحله ای که طرح هنوز بر روی کاغذ است، بسیار ساده تر از زمانی است که محیط کار به مرحله بهره برداری رسیده است. محیط کار باید برای کار واقعی طراحی شود و شرایط ارگونومیک بهینه با توجه به ساختار تجهیزات تعیین گردد به طوری که محیط کار بسادگی برای هر فرد مطلوب و قابل تنظیم باشد. یکی از اهداف عمده در طراحی محیط کار، جلب پذیرش و رضایت کاربر است (فقیه ۲۷:۱۳۷۷)
بررسی اثربخشی طرحواره درمانی بر بهبود رضایت شغلی و کاهش فرسودگی شغلی کارکنان کارخانجات تولیدی توس چینی
