۲-۲-۱- بازده
همانطور که میدانیم هدف سرمایه گذاران حداکثرکردن بازده مورد انتظاراست. بازده در فرایند سرمایه گذاری نیروی محرکی است که ایجاد انگیزه می کند و پاداشی برای سرمایه گذاران محسوب می شود. بازده سهام یکی از فاکتورهای مهم در انتخاب بهترین سرمایه گذاری است. یک ارزیابی از بازده تنها راه منطقی

( قبل از ارزیابی ریسک) است که سرمایه گذاران می توانند برای مقایسه سرمایه گذاری های جایگزین و متفاوت از هم انجام دهند. برای درک بهتر عملکرد سرمایه گذاریاندازه گیری بازده واقعی( مربوط به گذشته) لازم است. مخصوصا اینکه بررسی بازده مربوط به گذشته درتخمین و پیش بینی بازده های آتی نقش زیادی دارد (ربیعی، ۱۳۸۳).
۲-۲-۲- تعریف بازده
بازده عبارت است از نسبت کل عایدی(ضرر) حاصل از سرمایه گذاری در یک دوره معین به سرمایه ای که برای بدست آوردن این عایدی در ابتدای دوره مصرف گردیده است. بازده سهام شامل تغییر در اصل سرمایه ( تغییر قیمت سهام) و سود نقدی دریافتی می باشد. برای محاسبه بازده سهام شرکتهای مورد بررسی فاکتورهای افزایش سرمایه بایستی مد نظر قرار گیرند (همان منبع،۱۳۸۳).
۲-۲-۳- بازده تحقق یافته در مقابل بازده مورد انتظار
تعیین تفاوت بازده تحقق یافته و بازده مورد انتظار از اهمیت بالایی برخوردار است. برای اینکه این دو بحث در مسائل و مباحث سرمایهگذاری به طور وسیعی مورد استفاده قرار میگیرد.
بازده تحقق یافته، بازدهای است که واقع شده است، یا بازدهای است که کسب شده است. در واقع بازده تحقق یافته بازدهای است که، به وقوع پیوسته و واقع شده است.
بازده مورد انتظار، عبارت است از بازده تخمینی یک دارایی که سرمایهگذاران انتظار دارند در یک دوره آینده به دست آورند. بازده مورد انتظار با عدم اطمینان همراه است و احتمال دارد برآورده شود و یا اینکه برآورده نشود. سرمایهگذاران برای کسب بازده مورد انتظار بایستی یک نوع دارایی را خریداری کنند و توجه داشته باشند که این بازده ممکن است تحقق نیابد. سـرمایهگذاری بر روی اوراق بهادار ریسـکدار و بلند مدت میتواند باعث برآورده شدن بازده مورد انتظار سرمایهگذاران شود، در حالی که در کوتاهمدت این امر کمتر اتفاق میافتد.
طبق تئوری نمایندگی و با توجه به میل سرمایهگذاران، هدف مدیریت باید در راستای به حداکثر رساندن ارزش شرکت باشد. معیارهایی نظیر حداکثر شدن درآمد هر سهم و حداکثر شدن قیمت سهام، به عنوان معیارهای اساسی مطرح میباشند که در ادامه به ارائه توضیحات لازم در این رابطه میپردازیم (میرمحرابی، ۱۳۸۰).
۲-۲-۴- حداکثر شدن سود هر سهم به عنوان یک معیار
سهامداران عادی بهعنوان مهمترین تأمینکنندگان سرمایه شرکتها، سود هر سهم را بهعنوان یکی از اهداف مطلوب و حداکثر شدن آن را بهعنوان حداکثر شدن ثروت خود تلقی میکنند. حتی برخی محافل بازار با تأکید بیشتر بر سود گذشته شرکت، مبنای ارزیابی و قیمتگذاری سهام شرکت را بر این معیار قرار دادهاند.
سود سهام بخشی از سود یک دوره مالی است که به سهامداران عادی تعلق میگیرد. البته باید توجه داشت که این مفهوم با مفهوم درآمد هر سهم اشتباه نشود. درآمد هر سهم مبلغی است که عملاً به صاحب سهم تعلق گرفته اما لزوماً به دارنده سهم پرداخته نگردیده است. برای محاسبه درآمد هر سهم باید ابتدا بخشی از درآمد که متعلق به سهام ممتاز بوده و مرجح بر سهام عادی است را از سود شرکت کسر نموده و باقیمانده را بر تعداد سهام عادی تقسیم نمود.
موارد قابل توجه در مورد درآمد هر سهم (EPS) به شرح زیر میباشد:
الف) رقم به دست آمده هر سهم نمایانگر سود ویژهای است که به هر سهم در یک سال تعلق گرفته است. بر این اساس سرمایهگذار میتواند سودآوری شرکت را اندازه گیری کرده و با مقایسـه ارقام مربوط به سالهای مختلف، افزایش یا کاهش آن را محاسبه کند.
ب) در صورتی که سود سهام اختصاص یافته به هر سهم بیش از درآمد هر سهم باشد، سرمایه گذار متوجه خواهد شد که شرکت از اندوختههای سالهای قبل کمک گرفته تا سود متناسبی به سهامداران پرداخت شود.
ج) در صورتی که سود سهام تقسیم شده از درآمد را به حساب اندوخته شرکت منظور کرده که ممکن است این وجوه در توسعه شرکت بسیار مؤثر باشد.
د) سرمایه گذار میتواند با مقایسه درآمد هر سهم در شرکتهای مختلف، بازده عوامل تولید این شرکتها را اندازه گیری کرده و با توجه به قیمت سهام شرکتهای مذکور در بازار، سهام مورد نظر خود را انتخاب کند. این مقایسه به خصوص از نظر شرکتهای با فعالیت مشابه دارای اهمیت خاص میباشد (پورکریم، ۱۳۸۶).
۲-۲-۵- حداکثر شدن قیمت هر سهم به عنوان یک معیار
حداکثر شدن قیمت سهام، بیشتر هدف سرمایه گذارانی است که به دنبال انتفاع از خرید و فروش سهام هستند. به این صورت که آنها دارای هدف کوتاه مدت هستند یعنی تنها میخواهند از افزایش قیمت سهام خریداری شده خود انتفاع ببرند و هیچ توجهی به عایدات نقدی و غیرنقدی بلند مدت سهام ندارند.
۲-۲-۶- بازده سرمایه گذاری
وقتی افراد، سهام عادی خریداری میکنند مصرف فعلی خود را به امید دستیابی به مصرف بیشتر در آینده از دست میدهند. آنان توقع دارند که سودهای سهام متعدد دریافت داشته و نهایتاً سهام خود را با قیمت بالاتر به فروش رسانند.
با توجه به اینکه نمیدانیم چه چیزی در آینده واقع خواهد شد، سرمایه گذاران قادر نخواهند بود که الگوی مصرف خود را با اطمینان مشخص کنند. زیرا که بازده های یک سرمایه گذاری و زمان بندی چنین بازدههایی نامعلوم است، بنابراین فقدان شرایط مطمئن و مشخص باید با بازده منتظر بالاتر به نحوی جبران شود. اما چه چیزی بازده سهام عادی را شکل میدهد؟
عوامل مؤثر بر بازده سهام عادی یک شرکت طی یک دوره مورد نظر شامل تغییرات قیمت هر سهم، سود تقسیمی هر سهم، مزایای حق تقدم و مزایای سهام جایزه است که چگونگی اعمال آنها در محاسبه بازده سهام در قسمتهای بعدی تشریح خواهد شد (دستگیر، ۱۳۷۱).
۲-۲-۷- تفاوت در رجحان سهامداران
نرخ بازده یک سرمایهگذاری، مفهومی است که از نظر سرمایه گذاران مختلف معانی متفاوتی دارد. برخی از سرمایهگذاران در جستجوی بازده کوتاه مدت نقدی هستند و ارزش کمتری به بازده بلندمدت میدهند. این سهامداران ممکن است سهام شرکتهایی را که سود نقدی زیادی پرداخت میکنند خریداری کنند. برخی دیگر از سرمایهگذاران در درجه اول به رشد و توسعه اهمیت میدهند. این قبیل سرمایهگذاران در جستجوی پروژههایی هستند که در بلند مدت درآمد بیشتری را عاید آنها میکند و معمولاً در شرکتهایی که بازده سرمایه یا ارزش ویژه آنها بسیار بالاست سرمایه گذاری میکنند.
در طبقه بندی دیگر، میتوان سهامداران را با توجه به الگوی خرید و فروش سهام از سوی آنها به سه گروه به شرح زیر تقسیم بندی کرد: اول گروهی که سهام را تا زمانی که بازده بالایی دارد نگهداری میکنند و در مواقعی که ارزش واقعی سهام کمتر از ارزش بازار آن است اقدام به فروش آن میکنند. گروه دوم سهامدارانی هستند که به دنبال بازدهی برابر با متوسط بازدهی بازار هستند و از خرید و فروش مکرر سهام خودداری میکنند و گروه سوم شامل سهامدارانی هستند که به هدف سفته بازی سعی در به دست آوردن حداکثر سود در حداقل زمان دارند.
۲-۲-۸- اجزای بازده
اگر شخصی یک دارایی را از هر شخص دیگری خریداری کند، سود (زیان) ناشی از این سرمایه گذاری را بازده سرمایه گذاری مینامند. بر این اساس بازده معمولاً از دو بخش تشکیل میشود، یک قسمت مربوط به دریافتی نقدی حاصل از سرمایه گذاری است و قسمت دیگر بازدهی است که از فروش دارایی به دست میآید.
سود دریافتی: مهمترین جزء بازده سودی است که به صورت جریانات نقدی دورهای سرمایه گذاری بوده میتواند به شکل بهره یا سود تقسیمی باشد. ویژگی متمایز این دریافتها این است که منتشر کننده پرداختهایی را به صورت نقدی به دارنده دارایی پرداخت میکند، این جریانات نقدی با قیمت اوراق بهادار نیز مرتبط است.
سود (زیان) سرمایه: دومین جزء مهم بازده سود (زیان) سرمایه است که مخصوص سهام عادی است ولی در مورد اوراق قرضه بلند مدت و سایر اوراق بهادار با درآمد ثابت نیز مصداق دارد. به این جزء که ناشی از افزایش (کاهش) قیمت دارایی است سود (زیان) سرمایه گویند. این سود (زیان) سرمایه ناشی از اختلاف بین قیمت خرید و قیمت زمانی است که دارنده اوراق قصد فروش آنها را دارد.
مجموع این دو جزء، بازده کل اوراق بهادار را تشکیل میدهد که برای هر اوراق بهاداری به صورت زیر است:
(کاهش قیمت) – افزایش قیمت + سود دریافتی = بازده کل اوراق بهادار
پس نرخ بازده کل اوراق بهادار شامل مجموع دو جزء سود دریافتی و تغییرات قیمت است. باید توجه نمود که هر یک از دو جزء میتواند صـفر باشـد و یا تغییرات قیمت میتواند منفی باشـد ولی سـود دریافتی نمیتواند منفی باشـد (جهانخانی و پارسائیان، ۱۳۷۶).
۲-۲-۹- عوامل موثر بر بازدهی
سرمایه گذاری در سهام تابع عوامل میزان بازدهی و مقایسه سایر داراییها میباشد. بازدهی سهام میتواند به عوامل متعددی بستگی داشته باشد و استفاده از این عوامل با توجه به ارتباط این عوامل با موضوع تحقیق بوده است. بطور کلی این عوامل را میتوانیم به دو گروه کلی تقسیم کنیم (ربیعی، ۱۳۸۳):
گروه اول عواملی را در بر میگیرد که سود نقدی و مزایای پرداختی را تحت تاثیر قرار میدهد. برخی از این عوامل که سود نقدی را تحت تاثیر قرار می دهند بشرح ذیل هستند:
سود نقدی و کارآیی بنگاه یکی از عوامل مهم در این گروه میباشند. کارآیی بنگاه مستقیما به مدیریت آن وابسته است. چگونگی مدیریت بنگاه تاثیر روشنی بر کارایی فعالیت های تولیدی و تجاری سودآوری قدرت و سلامت مالی و امکانات رشد بالقوه بنگاه دارد.
معافیت های مالیاتی از دیگر عوامل موثر بر سود بنگاه استو معافیت های مالیاتی بازدهی سهام را از دو جنبه تحت تاثیر قرار می دهند. معافیت مالیاتی بیشتر از یک طرف موجب افزایش سود بنگاه شده و از طرف دیگر مالیات کمتر بر سرمایه گذاری در سایر دارایی های مالی موجب افزایش تقاضای سرمایه گذاری در سهام می گردد که این عامل نیز اثر خود را در افزایش قیمت سهام نشان می دهد.
ظرفیت بازار و نوع کالای تولیدی شرکت نیز به نوبه خود سود شرکت را تحت تاثیر قرار می دهند. هرچه ظرفیت بازار برای کالایی که شرکت تولید می کند بیشتر باشد میزان فروش آن بنگاه بیشتر بوده لذا درآمد و سود بنگاه بیشتر خواهد بود. همچنین سود جاری و آینده شرکت تا حد زیادی تحت تاثیر اوضاع و شرایط اقتصادی حاکم بر کشور نیز می باشد.
عامل دیگری که سود بنگاه را، بخصوص در مورد شرکت های فعال کشورمان تحت تاثیر قرار می دهد٬ میزان وابستگی آنان به ارز می باشد. از آنجایی که شرکت برای ادامه فعالیت خود ناچار است که مواد اولیه مورد نیازش را از بازارهای خارجی تهیه کند لذا وابستگی کمتر در این زمینه نیز سود بنگاه را تحت تاثیر قرار می دهد. این عامل به خاطر نوسان قیمت ارز در کشور و تعدیلات مربوط به تسعیر نرخ ارز و از سوی دیگر محدودیتهای بین المللی که باعث کاهش تعداد منابع دسترسی و بالطبع قیمتهای بالاتری که برخی از تامین کنندگان درخواست می کنند، به وجود می آید.
اندازه شرکت نیز از جمله عوامل دیگری است که توجه متخصصین را به خود جلب کرده است از آنجایی که شرکت های بزرگ به منابع مالی ارزانتری دسترسی دارند از کارآیی و سود دهی بیشتری برخوردار هستند.
گروه دوم که نرخ بازدهی را تحت تاثیر قرار می دهد شامل عواملی است که بر قیمت سهام موثر هستند. نرخ بازدهی سهام علاوه بر سود و مزایای پرداختی تحت تاثیر قیمت سهام نیز می باشد. قیمت سهام نیز تابع عوامل متعددی است. برخی از این عوامل بطور مختصر ذیلا ارائه شده است:
روند آینده اقتصادی (انتظارات سهامداران) قیمت سهام را مستقیما تحت تاثیر قرار میدهد. چنانچه سهامداران نسبت به تحولات آتی اقتصاد خوشبین باشند تقاضای خرید سهام خود را افزایش میدهند که تقاضای بیشتر برای خرید سهام موجبات افزایش قیمت سهام را فراهم می سازد و برعکس.
کیفیت ترکیب سهامداران نیز از جمله عواملی است که قیمت سهام را تحت تاثیر خود قرار میدهد. بسته به اینکه اکثریت سهامداران بازار سهام کدامیک از گروه های سرمایه گذاران کم تحرک سرمایه گذاران حرفه ای و سفته بازان باشند تغییرات قیمت سهام متفاوت خواهد بود
قابلیت نقد پذیری سهام نرخ تورم چگونگی توزیع درآمد نحوه قیمت گذاری سهام و میزان عرضه سهام که تحت تاثیر عوامل اقتصادی و غیراقتصادی است قیمت سهام را متاثر می سازد.
از عوامل دیگری که سود و مزایای پرداختی و قیمت سهام را تحت تاثیر قرار می دهد میتوان به عوامل فرهنگی سیاسی اقتصادی فنی و تکنولوژیک اشاره نمود.