تعریف «مذاکره »: از مذاکرات به سبب تنوع بسیاری که دارند، تعاریف متفاوتی ارائه شده است . پرفسور مارسل مارل می گوید: «مذاکره، گفت وگو برای حل مساله متنازع فیه بین طرفین اختلاف از طریق توافق، با چشم پوشی احتمالی از قسمتی از ادعاهای اولیه است» . تعاریف دیگر هم به مذاکره به طور عام و کلی توجه کرده اند .
اگر به مذاکره به صورت خاص و به عنوان یک روش برای حل و فصل اختلافات بین المللی توجه کنیم، تعریف آتور لعل می تواند تعریف خوبی باشد: «مذاکرات بین المللی شیوه بررسی صلح آمیز اختلاف یا اوضاع بین المللی است، جهت به حرکت در آوردن یا رسیدن به بعضی تفاهم ها، بهبودی، تعدیل یا حل اختلافات بین طرفین درگیر یا طرفین ذی نفع» . این تعریف به مراحل مذاکره اشاره دارد . مذاکره در مرحله اول در حد بسیار مختصر در جهت دست یابی به طرق نزدیک شدن به هم و تبادل نظرات است . در مراحل بعد، به صورت تبادل اطلاعات و نظرات تکمیلی و رسیدن به یک تفاهم یا تعدیل درخواسته می باشد .[۸]
انواع مذاکره
الف . مذاکرات دو جانبه: مذاکره دو جانبه به طور مستقیم توسط نمایندگان قانونی دو کشور درگیر و در مواردی از طریق مکاتبه صورت می گیرد . مذاکره دو جانبه در اغلب موارد، در سطح کارشناسان آغاز می شود و پس از انجام کارهای مقدماتی، مذاکره، در سطح مقامات بلند پایه صورت می گیرد . موفقیت مذاکرات تا حد زیادی منوط به اراده و حسن نیت طرفین است .
ب . مذاکرات چند جانبه: این مذاکرات زمانی مطرح می شوند که چند کشور در یک مساله با همدیگر اختلاف دارند، و به صورت یک کنفرانس بین المللی صورت می گیرد . البته موفقیت این مذاکرات بستگی به شرکت همه کشورهای طرف اختلاف دارد .[۹]
ج . مذاکرات همه جانبه: امروزه برای مذاکرات چند جانبه، اصطلاح «دیپلماسی پارلمانی» متداول شده است . این اصطلاح توسط دین راسک به کار برده شد . وی مشخصات اصلی آن را چنین بیان کرد: «آنچه که باید «دیپلماسی پارلمانی » نامید نوعی مذاکره چند جانبه است که چهار مشخصه دارد: اولا، سازمانی دایمی با اهداف و مسؤولیتی به مراتب وسیع تر از اجلاسیه های مامور رسیدگی به امور خاص یا یک کنفرانس بین المللی با دستور جلسات معین است . ثانیا، مذاکره ای منظم و عمومی که مرتبط با افکار عمومی جهان است و از طریق وسایل ارتباط جمعی صورت می گیرد . ثالثا، دربردارنده آیین گفت و شنود خاص جهت پیش برد و یا مخالفت با نظرهای مطروحه است . رابعا، معمولا منتج به قطعنامه هایی که در بعضی مسائل با رای اکثریت و یا اکثریت ساده و یا دو سوم و در برخی دیگر با وتو و بدون وتو است، می گردد .
مکان مذاکرات: مکان مذاکرات بر حسب نوع آن (مذاکرات دو جانبه، چند جانبه و همه جانبه) متفاوت است . در صورت بحرانی نبودن روابط کشورها، مذاکرات دو جانبه و چند جانبه معمولا در پایتخت یکی از کشورهای طرف اختلاف و یا به طور نوبتی در یکی از پایتخت ها صورت می گیرند و در صورت بحرانی بودن روابط کشورها، مذاکرات در یک کشور ثابت و بی طرف مانند سوئیس (ژنو) صورت می گیرند . اما مذاکرات همه جانبه معمولا در مقر یک سازمان بین المللی انجام می شوند .
مدت مذاکرات: عوامل گوناگون همچون حسن نیت طرفین، عمق اختلافات، مشاوره های مقدماتی و اوضاع و احوال سیاسی در مدت مذاکرات تاثیر گذارند . از این رو، نمی توان مدت زمان دقیقی برای پایان مذاکرات تعیین کرد .
برخی از معاهدات بین المللی برای جلوگیری از اطاله مذاکرات، سقف زمانی مشخص برای پایان آن ها تعیین کرده اند . برای مثال، ماده ۴۲ کنوانسیون وین ۱۹۷۸، درباره جانشینی دولت ها در معاهدات، مدت شش ماه را برای حل و فصل اختلافات تعیین کرده است . چنانچه پس از انقضای مدت، مذاکرات به نتیجه ای نرسند، طرف های اختلاف موظفند روش حل و فصل دیگری (سازش، تحقیق، میانجیگری و مانند آن) را انتخاب کنند.[۱۰]

۲٫ مساعی جمیله (پای مردی)
هرگاه دو دولت نخواهند اختلاف خود را از طریق مذاکرات سیاسی حل و فصل نمایند و یا مذاکرات به نتیجه مطلوب منجر نشوند، دولت ثالث یا یک سازمان بین المللی و یا سایر مقامات صلاحیتدار بین المللی که مستقیما در اختلاف ذی نفع نیستند، می توانند اقدامات لازم را به عمل آورند .
تعریف «مساعی جمیله »: «تلاش دوستانه دولت ثالثی است که می کوشد تا هم زمینه ای را برای تفاهم و توافق کشورهای در حال اختلاف درباره از سرگیری مذاکرات فراهم آورد و هم با اقدامات علنی، پیشنهادهای خود را به طرفین مناقشه بقبولاند» . در این تعریف، به ارائه پیشنهاد از سوی دولت ثالث توجه شده . اما در تعاریف دیگر چنین نیست: «شیوه حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات بین المللی که به موجب آن، طرف ثالث با رضایت کشورهای طرف منازعه به عنوان واسطه و به نحوی دوستانه می کوشد تا آن ها را به مذاکره جلب کند، بدون این که برای حل و فصل، به این کشور پیشنهادهای ماهوی ارائه نماید .»
با توجه به تعاریف گوناگون مساعی جمیله دارای چند مشخصه است: اولا، توسط دولت ثالث صورت می گیرد . ثانیا، با رضایت طرفین اختلاف است . ثالثا، طرف ثالث دخالتی در ماهیت اختلاف ندارد . رابعا، کشور ثالث درباره نحوه حل و فصل اختلافات پیشنهادی ارائه نمی دهد، بلکه زمینه را آماده می کند .
از جمله اختلافاتی که در آن مساعی جمیله به کار گرفته شده است، می توان به اختلافات آمریکا با ویتنام جنوبی و شمالی اشاره کرد که در آن مساعی جمیله فرانسه به کار رفت و در این تصمیم، دولت فرانسه امکانات لازم را برای تشکیل اجتماع طرفین اختلاف فراهم کرد . همچنین می توان به مساعی جمیله دبیر کل سازمان ملل متحد در سال ۱۹۷۵ درباره حل اختلاف دو جامعه یونانی و ترک قبرس اشاره نمود .
۳ . میانجیگری
میانجیگری سابقه ای طولانی دارد و سوابقی از آن را حتی در جوامع یونان قدیم، چین باستان و هند می توان یافت . همچنین میانجیگری در جوامع مسیحی اروپا، به دلیل نفوذ معنوی پاپ سابقه طولانی داشته است . اما میانجیگری به شکل کنونی و در قالب قراردادهای دو جانبه و چند جانبه از اواسط قرن نوزدهم رایج شد; مثلا، در کنوانسیون ۱۸۵۶ پاریس، ماده ۲ مقرر می دارد: چنانچه اختلافی بین کشورهای امضاکننده (دولت عثمانی و دولت های اروپایی) رخ دهد، از طریق میانجیگری حل و فصل خواهند کرد .
اساس آیین میانجیگری در کنفرانس های صلح لاهه (۱۸۹۹ و ۱۹۰۷) پی ریزی شد . در کنوانسیون ۱۹۰۷ آمده است: دولت ها باید قبل از توسل به زور اختلافات خود را با میانجیگری حل و فصل کنند .
در میثاق جامعه ملل، با توجه به اختیاراتی که طبق ماده ۱۵ میثاق به شورای جامعه ملل داده شده بود، این شورا بارها با توسل به شیوه میانجیگری اقدام به حل و فصل اختلافات بین کشورها کرد . در ماده ۳۳ منشور هم میانجیگری به عنوان یکی از طرق حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات آمده است .
تعریف میانجیگری:
«میانجیگری از طریق ثالثی است که با توافق کشورهای طرف اختلاف فعالانه در جریان مذاکرات شرکت می کند و درباره شرایط فیصله، پیشنهادهای ماهوی ارائه می دهد» . تعریف دیگری آقای موسی زاده آورده است: «میانجیگری عبارت از اقدام داوطلبانه و فعال یکی از تابعین حقوق بین الملل (دولت ها،سازمان های بین المللی وافراد) جهت دست یابی به زمینه های توافق ورفع اختلافات موجود است»
در تعریف آقای موسی زاده، توافق و رضایت کشورهای طرف اختلاف نیامده است، در حالی که رضایت طرفین اختلاف یکی از شرایط میانجیگری محسوب می شود . اگر تعریف را به این شکل بیان کنیم . جامع تر خواهد بود: میانجیگری اقدامی داوطلبانه و فعال توسط یکی از تابعین حقوق بین الملل با توافق کشورهای طرف اختلاف، جهت دست یابی به زمینه های توافق و رفع اختلافات موجود است .
میانجیگری اولا، اقدامی داوطلبانه است; یعنی کشوری را نمی توان ملزم به قبول میانجیگری کرد .
ثانیا، اقدامی فعال است . میانجی مشارکت فعالی در رفع اختلافات دارد و پیشنهادات لازم را برای حل و فصل اختلافات ارائه می دهد .
ثالثا، میانجیگری لزوما توسط دولت ها صورت نمی گیرد، بلکه سایر تابعین حقوق بین الملل (افراد و سازمان های بین المللی) نیز می تواند میانجی باشند .
رابعا، میانجیگری با توافق کشورهای طرف اختلاف صورت می گیرد و طرفین اختلاف مکلف به رجوع به این شیوه نیستند، مگر آن که موافقتنامه ای بین آن ها باشد که رجوع به میانجیگری را الزامی کند.

انواع میانجیگری
۱- میانجیگری قبل از وقوع درگیری: حل اختلافات پیش از بحرانی شدن روابط آسان تر و سریع تر است . در این مرحله، میانجیگری روشی کارامد و مؤثر شناخته شده است، از این نوع میانجیگری می توان به میانجیگری انگلستان در سال ۱۸۶۸ بین فرانسه و پروس در مورد امور لوگزامبورک اشاره کرد .
۲- میانجیگری پس از وقوع درگیری: میانجیگری در مرحله ای که نیروهای نظامی طرفین درگیر هستند، مشکل می باشد و احتمال موفقیت تا حدی کاهش می یابد . در این گونه اختلافات، باید ابتکارات دقیقی به کار گرفته شوند . علی رغم مشکلات این نوع میانجی گری . نمونه های موفقی از آن را می توان یاداور شد; میانجیگری فرانسه در جنگ امریکا و اسپانیا که در نهایتا منجر به انعقاد معاهده صلح دسامبر ۱۸۹۸ شد و نیز میانجی گری امریکا در جنگ روسیه و ژاپن که باعث انعقاد معاهده صلح پرتموت دسامبر ۱۹۰۵ شد .
تفاوت میانجیگری با مساعی جمیله :
۱- در میانجیگری رضایت طرفین اختلاف لازم است، ولی در مساعی جمیله جلب رضایت طرفین اختلاف برای اقدام طرف ثالث لازم نیست .
۲- میانجی نقش فعال و دخالت وسیعی در موضوع اختلاف دارد، در حالی که در مساعی جمیله نقش طرف ثالث چیزی جز ایجاد زمینه و ارتباط بین طرفین اختلاف نیست .
۳-در میانجیگری، میانجی با دادن پیشنهادات لازم در ماهیت دعوا وارد می شود، ولی در مساعی جمیله شخص ثالث در ماهیت دعوا دخالتی ندارد .
۴- تحقیق
این شیوه در کنفرانس اول صلح لاهه در سال ۱۸۹۹ به پیشنهاد دولت روسیه مورد توجه دولت شرکت کننده قرار گرفت و در کنفرانس دوم صلح لاهه در سال ۱۹۰۷، ضمن مواد ۹ تا ۱۳ مقررات مربوط به کمیسیون های بین المللی تحقیق تنظیم شد .
شیوه تحقیق در میثاق جامعه ملل آمده و در منشور ملل متحد نیز پیش بینی شده و مجمع عمومی سازمان ملل در قطعنامه های زیادی بر روش تحقیق تاکید کرده است و مجمع عمومی در قطعنامه ۲۳۲۹ از دبیرکل سازمان ملل خواسته است که فهرستی از متخصصان حقوق و دیگر رشته ها را که ممکن است با بهره گرفتن از روش «تحقیق» در مورد یک اختلاف در خدمت طرفین دعوا قرار گیرند، تهیه کند .
تعریف «تحقیق » و ویژگی های آن: «تحقیق یک روش مسالمت آمیز است که در مواردی به کار گرفته می شود که ریشه یابی یک اختلاف نیاز به بررسی کیفیت و چگونگی وقایع پیشین داشته باشد» . تحقیق می تواند هم به عنوان تنها روش حل مسالمت آمیز اختلاف به کار رود و هم به طور هم زمان با سایر روش های حل اختلاف به کار گرفته شود .
تحقیق می تواند بر اساس یک موافقتنامه دو جانبه برای حل اختلاف دو کشور توصیه شود و یا در معاهدات چند جانبه و همه جانبه پیش بینی شود . نحوه تشکیل کمیسیون تحقیق می تواند در برخی معاهدات توسط کشورهای عضو مشخص شود و در مواردی نیز طبق مقررات یک معاهده، رجوع یک جانبه یکی ازاصحاب دعوا به کمیسیون تحقیق پیش بینی شده است.
توسل به این شیوه اختیاری است و کمیسیون های تحقیق بین المللی با موافقت طرفین اختلاف، به موجب قرار دادهای خاصی تشکیل می شوند و گزارشی که کمیسیون تحقیق ارائه می دهد هیچ گونه الزامی ندارد و اصحاب دعوا مختارند که از آن استفاده کنند و یا اصلا توجهی به آن نکنند . البته بیش تر سعی می کنند آن را بپذیرند، بخصوص آن که در صورت نپذیرفتن، در عرف بین الملل اعتبار آن ها کم می شود . برای نمونه، در سال ۱۹۰۴ هنگام جنگ روسیه و ژاپن، چند کشتی جنگی روسی موقع عبور از دریای شمال با چند کشتی ماهی گیری انگلیسی مواجه شدند و فرمانده کشتی روسی تصور کرد که در بین کشتی های ماهی گیری انگلیسی اژدرافکن های ژاپن وجود دارند . به همین دلیل به آن ها حمله کرد و خسارات زیادی وارد ساخت . دولت انگلیس به شدت به این عمل اعتراض کرد . در این موقع، فرانسه میانجیگری کرد و قرار شد کمیسیون تحقیقی به این امر بپردازد . کمیسیون تحقیق علت این اشتباه را، تصور نادرست فرمانده روسی عنوان کرد روسیه با این که می توانست قبول نکند، ولی حاضر به جبران خسارت شد .
۵- سازش (آشتی)
از لحاظ تاریخی، سازش یکی از روش های نسبتا جدید در زمینه حل و فصل سیاسی اختلافات بین المللی به شمار می آید، به گونه ای که حتی کنوانسیون ۱۹۰۷ لاهه و یا میثاق جامعه ملل نیز به آن اشاره نکرده اند . این روش نخستین بار در معاهده ۱۹۰۹ منعقد شده بین امریکا و کانادا و سپس در سال ۱۹۱۱ در معاهدات منعقد شده توسط امریکا با فرانسه و انگلیس پیش بینی شده است .
این روش همچنین در سال ۱۹۲۸ به عنوان یک قاعده بین المللی پذیرفته شد و در سال ۱۹۶۶ در میثاق حقوقی، مدنی و سیاسی سازمان ملل متحد پیش بینی گردید و در ماده ۳۳ منشور نیز آمده است .
تعریف «سازش» و شروط و ویژگی های آن: «فرایند حل و فصل مسالمت آمیز اختلاف بین المللی توسط طرف ثالث که از طریق ارجاع به یک کمیسیون دایمی و یا یک کمیسیون ویژه سازش که با توافق طرفین تعیین شده و وظیفه آن روشن ساختن واقعیات به طور عینی و بی‌طرف و صدور گزارش حاوی یک پیشنهاد ملموس برای حل و فصل می باشد» .
سازش از طریق کمیسیون هایی صورت می گیرد که معمولا از سه یا پنج شخص مورد اعتماد طرفین تشکیل می شوند و تعیین شخص ثالث در این گونه کمیسیون ها با توافق طرفین اختلاف و یا اشخاص مورد اعتماد طرفین است .
کمیسیون آشتی پس از بررسی، برای حل و فصل اختلافات فقط پیشنهادهایی ارائه می دهد و نمی تواند حکم قضایی صادر کند . قبول تصمیمات کمیسیون آشتی جنبه الزامی ندارد و دولت ها در مقایسه با داوری و رسیدگی قضایی و با توجه به اصل حاکمیت، آشتی را ترجیح می دهند; زیرا آزادی عمل بیش تری برای کمیسیون سازش وجود دارد . [۱۱]

انواع کمیسیون های سازش :
۱-کمیسیون سازش اجباری: هرگاه کشورها پیش از وقوع اختلاف، ضمن موافقتنامه ای رضایت خود را مبنی بر رجوع به یک کمیسیون سازش پذیرفته باشند، این کمیسیون تشکیل می شود .
۲-کمیسیون سازش اختیاری: چنانچه کشورها پس از وقوع اختلاف، برای حل آن به آیین سازش متوسل شوند، این کمیسیون منعقد می گردد .
۳-کمیسیون سازش دایمی: کمیسیونی است که به شکل دایمی برای حل هرگونه اختلافی بین کشورها تشکیل می شود . کشورهایی همچون بلژیک، دانمارک، فرانسه، سوئیس و ایتالیا با انعقاد موافقت نامه هایی به تشکیل کمیسیون های دایمی اقدام کرده اند .
۴-کمیسیون سازش موقت: کمیسیونی است که به طور موقت و در خصوص حل یک مساله خاص تشکیل می شود .
تفاوت میانجیگری و سازش
۱- میانجیگری نهادی غیر سازمان یافته است، در حالیکه آیین سازش نهادی سازمان یافته (در قالب کمیسیون ها) می باشد .
۲- معمولا برای تشکیل کمیسیون سازش، بین طرفین اختلاف، قراردادی به نام «قرارداد سازش » منعقد می شود، در حالی که در میانجیگری وجود چنین قراردادی لازم نیست .
۳- در میانجیگری، تابعان حقوق بین المللی (دولت ها، افراد و سازمان های بین المللی) شخص ثالث را تشکیل می دهند، در حالی که در آیین سازش، کمیسیون ها جایگزین آن ها می شوند .
۴- سازش از میانجیگری رسمی تر و انعطاف ناپذیرتر است . در صورتی که پیشنهاد میانجی مورد قبول واقع نشود، او می تواند با ارائه پیشنهادهای جدید، به میانجیگری ادامه دهد، در حالی که مصالحه کننده به دلیل آن که تحقیقات خود را درباره واقعیات به عمل آورده و مسائل را در پشت پرده با طرفین در میان گذاشته، فقط یک گزارش رسمی حاوی نتایج و پیشنهاد ارائه می دهد .[۱۲]

فصل سوم
نظام حل و فصل اختلافات در سازمان تجارت جهانی
۳-۱- تاریخچه گات
سابقه گات به موافقتنامه ۱۹۴۷ در مورد آزادی تجارت و کاهش تعرفه ها برمی گردد. در چارچوب گات, مسئله حل وفصل اختلاف هموراه مطلب مهمی بوده است که در موافقتنامه اولیه گات ماده ۲۲ و ۲۳ راجع به آن است و در ۱۹۵۵ اصلاح شده و از آن پس تا بحال نیز در سالهای ۱۹۵۸,۱۹۶۶,۱۹۷۹,۱۹۸۲و ۱۹۸۴ موافقت نامه های اصلاحی در مودر مقررات و آیین حل و فصل اختلافات در گات منعقده شده است.
لازم به تذکر که ماده ۲۲و۲۳ موافقتنامه گات ۱۹۴۷ کوتاه و مجمل است و نمیتواند نظام حل و فصل کامل و مستوفائی را پایه ریزی نماید.
البته در مذاکرات گات در دور کندی (۶۷_۱۹۶۴) و نیز دور توکیو (۷۹_۱۹۷۳) آئین حل و فصل اختلافات مورد توجه فراوانی قرار گرفت و دور اروگوئه که هشتمین دور مذاکرات چند جانبه تحت گات بوده, نیز مسئله حل و فصل اختلافات یی از حوزه های مذاکره و اقدامات درون گات بوده است (که نتیجه آن اینک به صورت تفاهم نامه حل و فصل اختلافات تنظیم شده است(.[۱۳]
۳-۲ حل و فصل اختلافات تحت گات
مقررات اصلی ناظر به حل و فصل اختلاف بین اعضای گات همانا مواد ۲۲و۲۳ گات است که به موجب آن استفاده و مراجعه به ابزارهای سیاسی و حقوقی حل و فصل اختلافات, به صورت متناوب یا جایگزین , پیش بینی و اجازه داده شده است.
ماده ۲۲ گات ۱۹۴۷ مقرر کرده کشورهای عضو باید درباره هر موضوعی که موثر بر اجرای گات باشد, با یکدیگر مشورت (consultation) و تبادل نظر کنند, ولو مشخصاً مربوط به نقض مقررات گات_ نزاع و اختلاف حقوقی_ نباشد. منتهی ماده مذکور هیچ گونه تکنیک رسمی یا آئین شکل یافته ای برای حل وفصل اختلافات بدست نمی دهد, و می توان مستقیماً از مرحله اول یعنی مشورت موضوع ماده ۲ مذکور, به مرحله تشکیل هئت (پانل) مراجعه کرد. به شرط اینکه چنین بنظر می رسد که اعمال ماده ۲۳( بند ۲) یعنی مرحله مشورت بعنوان مرحله مقدماتی, احیاناً مقصدی را بر نمی آورد ومنجر به نتیجه نمی شود.
ماده ۲۳ گات, در مقام مقایسه حاوی نوعی مکانیسم حل و فصل است. بند ۱ ماده هم ناظر به شکایت نقض است و هم شکایت غیر نقضی منظور از شکایت نقض آن است که کشور شاکی بتواند به نقض و تخلف کشور دیگر از یک تعهد مشخص تحت گات اشاره و استناد نماید و مقصود از شکایت غیر نقض آن است که گرچه مورد خاص و مشخصی از نقض رخ نداده, اما ادعا می شود که اقدامات کشور مشتکی عنه یا خاطی, شاکی را از بعض امتیازات و منافعی که مقرر بوده تحت ترتیبات گات عائد او شود, محروم کرده است. البته اقدامات مورد شکایت ممکن است به صورت بروز یک موقعیت یا اوضاع و احوال خاص باشد که کشور مشتکی عنه ایجاد کرده و نه لزوماً ارتکاب یک فعل مثبت و ایجابی توسط آن کشور در نقض مقررات گات. به عنوان نمونه می توان به قضیه سال ۱۹۸۵ اشاره کرد که آمریکا علیه جامعه اروپائی شکایت نمود که اوضاع و احوال ناشی از کمک های تولیدی جامعه مذکور در مورد پاره ای از محصولات در آن سالها, با ترتیبات مربوط به کاهش تعرفه محصولات وارداتی از همان نوع که در آن ایام مورد توافق طرفین قرار گرفته بود, هماهنگ نبوده است. امریکا در این شکایت موفق نیز شد.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

مدل EFQM در سال ۱۹۹۱ بعنوان مدل تعالی کسب و کار معرفی گردید که در آن چارچوبی برای قضاوت و خود ارزیابی سازمانی و نهایتا دریافت پاداش کیفیت اروپایی ارائه شد، این اقدام در سال ۱۹۹۲ عملی گردید. این مدل نشان دهنده مزیت‌های پایداری است که یک سازمان متعالی باید به آنها دست یابد. این مدل به سرعت مورد توجه شرکت‌های اروپایی قرار گرفت و مشخص شد که سازمان‌های بخش عمومی و صنایع کوچک هم علاقه دارند از آن استفاده کنند.
در سال ۱۹۹۵، بنیاد مدیریت کیفیت اروپا، گروه هدایت بخش عمومی را تاسیس کرد که شامل نمایندگانی از بهداشت و درمان، آموزش و دولت بود و وظیفه آن ارتقا و پشتیبانی از فرایند خود ارزیابی در بخش عمومی بود. گروه بهداشت و درمان بنیاد اروپایی در سال ۱۹۹۸ ایجاد شد تا رسالت خود را به انجام رساند که عبارت بود از: «عامل هدایت کننده برتری پایدار در سازمان های بهداشتی درمانی اروپا. تقریباً در تمام کشورهای اروپایی رویکرد بنیاد اروپایی در سازمان‌های بهداشتی درمانی برای انجام خودارزیابی به کار می‌رود. خدمات بستری و سرپایی، درمانگاه‌های توانبخشی و مراقبت حاد، خدمات تخصصی و موسسات مراقبت اولیــه رویکرد را مورد استفاده قرار داده‌اند. در سال ۱۹۹۶ مدلی مربوط به سازمان های کوچک توسعه داده شد .در سال ۱۹۹۹ مهمترین بازبینی مدل EFQM صورت گرفت . در سال ۲۰۰۱ مدل سرآمدی EFQM ویرایش سازمان های کوچک و متوسط و درسال ۲۰۰۳ ویرایش جدیدتری از مدل EFQM ارائه شد که در زیر معیارها و نکات راهنما تغییرات قابل ملاحظه‌ای نسبت به ویرایش سال ۱۹۹۹ داشت .
مدل EFQM در اصل به مدل مالکوم بالدریج بسیار شبیه است و تفاوت اصولی در مفاهیم و مبانی با مدل مالکوم بالدریج ندارد. هر دو این مدل‌ها در چارچوب مدیریت کیفیت جامع قرار میگیرند و ابزاری هستند برای استقرار سیستم در درون سازمان‌ها و نیز ابزاری هستند برای سنجش اینکه یک سازمان تا چه اندازه در جهت استقرار سیستم‌ها در چارچوب مدیریت کیفیت جامع موفق بوده است. تفاوت‌هایی که بین این دو مدل وجود دارد عمدتاًَ در حد تعداد معیارها، امتیازدهی و رویه‌های اجرائی است و چار چوب کلی هر دو مدل در واقع یکی است. از میان سه مدل دمینگ و مالکوم بالدریج و EFQM که از معروف ترین مدلهای تعالی سازمانی هستند مدل EFQM عمومیت و استقبال بیشتری در سطح جهان یافته است .
اعضای کمیته مرکزی EFQM از مدیران عامل شرکت‌های اروپایی هستند که برای چهار سال انتخاب و برای ۵ سال نیز بعنوان عضو ذخیره که هر سال یکبار انتخاب می‌شوند می‌باشند. کمیته اجرائی نیز مرکب از ۲۰ عضو از همان سازمان‌ها بوده که نه تنها بعنوان نماینده تام الاختیار در زمینه کیفیت جامع انجام وظیفه می‌نمایند بلکه گزارشات لازم را به کمیته مرکزی ارائه می‌نمایند. اعضای کمیته اجرائی EFQM در واقع نقش هدایت‌گر و پشتیبانی کننده استراتژی‌ها طرح‌های عملیاتی کسب و کار ، نظارت بر پیشرقت طرح‌ها و نهایت تدوین جهت کلی مناسب برای تحقق اهداف این سازمان‌ها را به عهده دارند. در حال حاضر ۱۹ کشور اروپایی با EFQM مشارکت می‌نمایند.
دیدگاه و ماموریت جایزه کیفیت اروپا
دیدگاه EFQM از ابتدا کمک‌رسانی برای پدیدآوردن سازمان‌های اروپایی قدرتمند، که به اصول TQM در مسیر تجارتشان عمل می‌کنند بود، و درسال ۲۰۰۰ عبارت ”درخشش سازمان‌های اروپایی در جهان“ به عنوان دیدگاه مطرح شد.
مهمترین ماموریتEFQM عبارتست از؛

برانگیختن سازمان‌ها و یاری رساندن به آنها در تمام اروپا برای مشارکت در فعالیت‌های بهبود جهت هدایت سریع آنها به سمت تعالی از جنبه‌های مختلف رضایتمندی مشتری، رضایتمندی کارکنان، اثرات روی اجتماع و نتایج کلیدی تجاری.

پشتیبانی مدیران سازمان‌های اروپایی در شتاب‌دهی به فرایندهای به‌ کارگیری TQM به عنوان یک عامل قطعی و کلیدی برای دستیابی به برتری رقابتی جهانی.

در سال ۲۰۰۰ مأموریت EFQM با عبارت ”نیروی محرکه برای تعالی پایدار در سازمان‌های اروپایی“ مطرح شد.

هدف‌های جایزه کیفیت اروپا
هدف‌هایی که بنیاد کیفیت اروپا تعیین کرده است،عبارتند از:

فراگیر کردن کیفیت

دستیابی به ضریب رقابتی بیشتر

افزایش مسئولیت اجتماعی برای سازمان‌ها
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

افزایش رضایت مردم از عملکرد سازمان‌ها(توکلی،۱۳۸۰، ص۲۳).

ارزش‌ها و مفاهیم بنیادی در الگوی اروپا
برتری به معنی عملکرد برجسته در اداره سازمان و دستیابی به نتایج بر اساس مفاهیم بنیادی زیرین می‌باشد:
الف – نتیجه گرایی:
برتری مستلزم متعادل کردن و ارضا نیازهای همه ذینفعان مرتبط می‌باشد (شامل کلیه کارکنان، مشتریان، عرضه‌کنندگان، جامعه و افراد دارای منافع مالی در سازمان)
ب – تمرکز بر مشتری:
مشتری قضاوت کننده نهایی کیفیت محصولات و خدمات است و وفاداری و ابقای مشتری و کسب سهم بازار از طریق تمرکز بر نیازهای مشتریان فعلی و بالقوه، بهینه می‌شود.
پ – رهبری و ثبات اهداف:
رفتار رهبران سازمان منتج به ایجاد نظم و وحدت در اهداف سازمان و محیط می‌شود به گونه‌ای که سازمان و کارکنانش بتوانند احساس برتری و مزیت نمایند (اسکیلدن و همکاران[۲۹] ۲۰۰۲).
ت – مدیریت بر اساس فرایندها و حقایق:
وقتی که همه فعالیت‎ها مرتبط با هم شناخته شده و بطور نظام مند مدیریت شوند و تصمیمات مربوط به عملیات و فعالیت‌های جاری و بهبودهای برنامه ریزی شده با بهره گرفتن از اطلاعات معتبر که شامل برداشت‌ها و نظرات ذینفعان سازمان باشد اخذ شود، سازمان‎ها موثرتر عمل می‎کنند (مک آدم[۳۰] ۲۰۰۱).
ح – توسعه و مشارکت کارکنان:
ظرفیت‌های بالقوه کارکنان در سازمان از طریق ارزش‌های مشترک و در یک فرهنگ حاکی از اعتماد و توانمندسازی، به بهترین نحو آزاد و بکار گرفته می‌شود و منجر به مشارکت همه افراد می‎شود (دیویز و بنسیتر[۳۱] ۲۰۰۸).
خ – یادگیری مستمر، نوآوری و بهبود:
عملکرد سازمانی هنگامی به حداکثر مقدار ممکن می رسد که سازمان بر پایه مدیریت و تسهیم دانش و اطلاعات در یک فرهنگ یادگیری مستمر، نوآوری و بهبود بنا شده باشد (استید و همکاران[۳۲] ۲۰۰۵)
ج – توسعه مشارکت:
هنگامی که سازمان با شرکایش دارای ارتباطات سودآور دوطرفه، مبتنی بر اعتماد، تسهیم دانش و اطلاعات بوده و این ارتباطات از انسجام و یکپارچگی برخوردار باشد، به طور موثری کار می‌کند.
چ – مسئولیت های عمومی:
منافع بلند مدت سازمان و کارکنان با اتخاذ یک رویکرد اخلاقی و فراتر رفتن از انتظارات و مقررات مورد انتظار جامعه، به خوبی تامین می‌شود (نبی لو، ۱۳۸۲، ص۸۶ ).
نمای کلی معیارها مدل تعالی اروپا(کمپیتل و همکاران[۳۳] ۲۰۱۱)
توانمند سازها
نتایج
نتایج
کلیدی عملکرد
نتایج کارکنان
۹%
نتایج مشتری
۲۰%
نتایج جامعه
فرایندها

کارکنان
۹%
خط مشی و استراتژی ۸رضایت مشتریها
۲۰%

– وظایفی که قانون گذار می تواند به منظور پیشگیری و کاهش سوانح به پلیس و سایر نهادهای
ذی ربط واگذار نماید .
– تکالیفی که در راستای جبران صدمات رانندگی می توان به پلیس و دیگر نهادهای دخیل واگذار نمود .
شماتیک اقدامات انجام شده در نمودار ۳-۱ نشان داده شده است .
نمودار ۳-۱ شماتیک اقدامات انجام شده در روش دلفی
۳-۵-۴- روش تحلیل داده های دلفی
روش دلفی از طریق رسیدن به وفاق بین کارشناسان انجام می شود ، با این حال معیار مشخصی وجود ندارد که رسیدن به وفاق را نشان دهد . معمولا از دو معیار زیر برای تحلیل داده های دلفی استفاده می شود .[۲۸]
۱ – معیار اول این است که ۶۰ درصد پاسخ دهندگان موافق باشند که رویدادهای مورد نظر با احتمال ۵۰ تا ۹۰ درصد رخ خواهند داد .
۲ – معیار دوم این است که پاسخ اکثر شرکت کنندگان در دو دور متوالی ثابت بماند .
تحقیقات نشان می دهند که بیشترین تغییر در نظریات کارشناسان از اولین دور به دومین دور دلفی رخ می دهد .
ما در این پژوهش برای تحلیل داده های بدست آمده از روش دلفی ، از معیار اول استفاده خواهیم کرد . از آن جا که در تهیه پرسش نامه روش دلفی از مقیاس لیکرت در پنج طیف ( بدون تاثیر ، با تاثیر کم ، با تاثیر متوسط ، با تاثیر زیاد و خیلی زیاد ) استفاده شده است لذا فواصل بین هر دو طیف متوالی بیان گر افزایش یا کاهش ۲۵ درصدی در مقیاس مورد نظر است ، بنابراین در صورتی که تنها ۶۰ درصد از گروه کارشناسی پاسخ هایی در گروه با تاثیر متوسط یا بالاتر ( با تاثیر زیاد و خیلی زیاد ) داشته باشند وفاق مورد نظر حاصل شده است .
تعداد نمونه انتخابی کمتر از ۳۰ نفر است لذا برای تحلیل داده های بدست آمده بایستی از آزمون های ناپارامتریک استفاده نماییم .در این تحقیق برای سنجش اجماع نظر کلی کارشناسان از آزمون مجذور خی یا کای اسکویر به شرح زیر استفاده می شود .
۳-۵-۴-۱- آزمون مجذور خی یا کای اسکویر چیست ؟
آزمون مجذور خی که کای اسکویر و آزمون خی دو نیز گفته می شود یکی از آزمونهای ناپارامتریک است که برای مقادیر شمارش شده یا گسسته ای که مقیاس اندازه گیری آن اسمی است استفاده می شود . هدف از انجام این آزمون این است که مشخص کند تفاوت موجود بین فراوانی های مورد انتظار و فراوانی های مشاهده شده تفاوتی است منظم و معنادار یا تفاوتی ناچیز و حاصل شانس . ما در این پژوهش به منظور بیان ارتباط بین پیشنهادات مطرح شده و کارایی این پیشنهادات از نظر کارشناسان در پیشگیری ، کاهش و جبران صدمات ناشی از سوانح رانندگی از این آزمون استفاده خواهیم کرد . به این صورت که از کارشناسان خواسته می شود تا نظرات خود را در رابطه با نقش پیشنهادات ارائه شده در پرسش نامه با پیش گیری ، کاهش و جبران صدمات ناشی از تصادفات ارائه نمایند . برای تهیه پرسشنامه از مقیاس لیکرت در پنج طیف بدون تاثیر ، کم تاثیر ، با تاثیر متوسط ، موثر و بسیار موثر استفاده شده است . در انتها با جمع آوری نظرات و تعیین خی دو در هر یک از پیشنهادات ، اتفاق نظر کارشناسان در میزان کارایی آن پیشنهاد ارزیابی شده ودر صورت معنادار بودن به صورت پیشنهاد تحقیق ارائه می گردد .
۳-۵-۴-۲- روش محاسبه مجذور خی
روش محاسبه آزمون خی دو یا کای اسکویر که با علامت۲χ نشان داده می شود به صورت زیر است :
O – E) 2)

که در آن :
O
E
E
مجموع سطرهاΣr=
مجموع ستون هاΣc=
تعداد کلN=
در این آزمون درجه آزادی از فرمول زیر به دست می آید :
Df = (r – 1 ) (c – ۱ )
R =
C =
۳-۶- شناسایی متغیرها
بر اساس مطالبی که در قسمت های قبل بیان کردیم می توان پیشنهادات ارائه شده برای نظرسنجی ، پیشگیری از وقوع تصادفات ، کاهش تعداد و شدت حوادث رانندگی و نیز جبران صدمات ناشی از سوانح را به عنوان متغیرهای تحقیق بیان نمود .
۳-۷- جامعه آماری و نمونه
در این تحقیق جامعه آماری شامل کلیه کارشناسان وخبرگان حوزه راهنمایی و رانندگی و بیمه است . با توجه به گستردگی جامعه آماری و نیز ناشناس بودن بسیاری از خبرگان برای محقق ، برای نمونه گیری از روش نمونه گیری گلوله برفی استفاده شده است . در این روش ابتدا مشارکت کنندگانی انتخاب شده و از طریق آنها و با توجه به ویژگی های مورد نظر به مشارکت کنندگان بعدی می رسیم.
پاتون درباره این روش چنین می گوید : با پرسش از شماری از افراد درباره کسانی که می شود با آن ها صحبت کرد ، گلوله برفی بزرگ و بزرگتر می شود تا آن جا که شما مواردی را که از حیث اطلاعات غنی هستند ، انباشته می کنید .
بنابراین فرایند نمونه گیری به روش گلوله برفی شامل دو مرحله زیر است :
۱- انتخاب چند عضو محدود به روش ساده یا قضاوتی .
۲- درخواست معرفی افراد دیگر از سوی هر یک از اعضایی منتخب اولیه .
در این تحقیق به منظور آزمون فرضیات ، با بهره گرفتن از روش نمونه گیری گلوله برفی تعداد ۲۰ نفر از خبرگان و کارشناسان ، شامل ۱۰ نفر کارشناس بیمه و ۱۰ نفر کارشناس عالی تصادفات را انتخاب نمودیم.
نمودار ۳-۲ شماتیک اقدامات انجام شده در روش نمونه گیری گلوله برفی
شماتیک روش نمونه گیری غیر احتمالی گلوله برفی در نمودار ۳-۲ نشان داده شده است .
۳-۸- گزارش پایائی و روائی تحقیق
همان طور که گفته شد تحقیق حاضر به بررسی نظرات و پیشنهادات کارشناسان و خبرگان منتخب از راهنمایی و رانندگی و بیمه پرداخته و سعی دارد تا با اجماع نظر بین آنان به رویکردی جهت ارائه دست یابد . با توجه به این که این پرسشنامه ها توسط خبرگان تکمیل می شود و با اعمال نظرات آن ها در چندین مرحله مورد اصلاح قرار می گیرد لذا از این جهت اعتبار محتوای پرسش نامه های تدوینی تضمین شده و دارای روایی می باشد .
با توجه به فاصله محدود زمان تصویب قانون اصلاحی تا انجام این تحقیق و اجرایی نشدن بسیاری از اهداف این قانون در این مدت کوتاه ، به نظر می رسد که اجرای پروژه ای مشابه در آینده علاوه بر موارد تبیینی در این تحقیق ، مطالب و راهکارهای نوینی را ارائه خواهد داد . البته این به معنای عدم پایایی در این تحقیق نیست چرا که اجماع نظرات گروهی از کارشناسان در این مورد با کنترل متغیرهای زمان ، قوانین جدید و دانش پرسش شوندگان ، در مکان دیگر نتایج مشابهی را ارائه خواهد کرد .
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده ها
۴-۱-مقدمه
در میان انواع بیمه های مسئولیت اجباری ، بدون تردید بیمه مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه از جهت تعداد بیمه گذاران و حجم سوانح ، بارزترین مصداق بیمه مسئولیت مدنی به شمار می رود . همان گونه که در فصل های پیشین گفته شد افزایش تصادفات در اثر گسترش شهرنشینی و عدم توان مالی عامل زیان در پرداخت خسارت به زیان دیده باعث مواجهه آنان با تبعات سنگین ناشی از این گونه حوادث بود. اجباری کردن بیمه شخص ثالث راهکاری بود که دولت مردان با الگوگیری از کشورهای پیشرفته و به منظور حمایت از زیان دیدگان سوانح رانندگی اتخاذ نمودند.
اگرچه تصویب قانون بیمه اجباری مسئولیت دارندگان وسایل نقلیه در سال ۱۳۴۷ یک دستاورد بزرگ تلقی شده و تا حد زیادی باعث تسهیل در احقاق حق زیان دیدگان گردید ولی گذشت زمان ، تغییر شرایط ترافیکی و نیز قوانینی که پس از انقلاب و بر اساس دستورات شرع مبین اسلام تصویب شده بودند نواقص این قانون را هر چه بیشتر آشکار می ساخت . کسی که در یک حادثه رانندگی متحمل خسارت می شد پس از طی مراحل طولانی و زمان بر قضایی نیز در مواردی به حق شایسته خود دست نمی یافت، برخی مواد قانون بیمه اجباری با تصویب قوانین متاخر متزلزل شده و در حاکمیت آن ها تردیدهای جدی وجود داشت .( فرهانی ، ۱۳۹۰: ۷ ) از سوی دیگر عدم توجه قانون گذار سال ۴۷ به استفاده از سازوکارهای پیشگیرانه در متن قانون زمینه بی احتیاطی برخی رانندگان متخلف را فراهم آورده ، سبب افزایش تعداد و شدت سوانح در سنوات بعد گردید . قانون اصلاح قانون مذکور که در سال ۱۳۸۷ به تصویب رسید سعی در قضازدایی و فراهم آوردن تسهیلاتی جهت حمایت از زیان دیده نموده است . علاوه بر این با بهره گرفتن از برخی اهرم های قانونی در جهت پیشگیری و کاهش سوانح رانندگی گام برداشته است. در ادامه به نقد و تحلیل مواردی که در قانون جدید در جهت پیشگیری و کاهش سوانح و نیز جبران صدمات ناشی از حوادث رانندگی بیان شده خواهیم پرداخت .

۴-۲- پیشگیری و کاهش سوانح رانندگی در قانون بیمه اجباری
۴-۲-۱- برخورد با رانندگان حادثه ساز
بسیاری از سوانح رانندگی در اثر عدم رعایت مقررات ترافیکی از سوی گروهی از رانندگان روی می دهد . تاثیر این عامل در بروز سوانح چنان است که پیش بینی می شود با از بین رفتن تخلفات ترافیکی میزان صدمات و خسارات ناشی از تصادفات تا حدود ۴۰ درصد کاهش داشته باشد . ( اسماعیلی ، ۱۳۸۸: ۲ )
بر اساس ماده یک قانون بیمه شخص ثالث کلیه دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی ملزم به بیمه کردن وسیله خود در قبال زیان های وارده به شخص ثالث می باشند . صرف اجباری نمودن بیمه شخص ثالث، با بالا بردن سطح ریسک پذیری راننده ، افزایش تخلفات رانندگی و در نتیجه رشد سوانح را در پی خواهد داشت . وی که تا قبل از خرید بیمه نامه ، خود را در قبال ایراد خسارت به دیگران مسئول دیده و از انجام اعمالی که احتمال بروز سوانح را بالا می برد اجتناب می کرد اکنون با بیمه کردن مسئولیت خود ، از ارتکاب هیچ تخلفی ابایی ندارد . این جاست که قانون گذار بایستی با در نظر گرفتن اهرم های قانونی ، رفتارهای پرخطر رانندگان را تعدیل نماید . قانون اصلاحی با رویکردی نوینی که نسبت به کاهش تصادفات داشته است برخی ابزارهای قانونی را به منظور کاهش سطح ریسک رانندگان پرخطر مورد استفاده قرار داده که در ادامه مورد بررسی قرار خواهد گرفت .
۴-۲-۱-۱- حق مراجعه بیمه گر به مسئول حادثه
به جهت نقش حمایتی بیمه شخص ثالث ، برخی ایراداتی که بیمه گر در مقابل بیمه گذار دارد در مقابل زیان دیده قابل استناد نیستند لذا بر خلاف موارد معمول که بیمه گر بار نهایی جبران خسارت را متحمل می شود مسئولیت در نهایت بر عهده بیمه گذار مستقر می گردد به عبارت دیگر بیمه گر در این حالت نقش یک ضامن را ایفا کرده و پس از پرداخت خسارت به زیان دیده ، حق مراجعه به مضمون عنه ( بیمه گذار ) را دارد . ( کاتوزیان ، ایزانلو ، ۱۳۸۷: ۲۴۹ )
در ماده ۵ قانون بیمه اجباری سابق ، تنها در دو مورد عمد راننده در ایجاد حادثه و یا در صورتی که راننده فاقد گواهینامه رانندگی بود بیمه گر می توانست تا پس از پرداخت خسارت ، جهت بازیافت مبلغ پرداختی به قائم مقامی زیان دیده به بیمه گذار مراجعه کند .
ماده ۶ قانون اصلاحی علاوه بر دو مورد فوق ، رانندگی در حالت مستی یا استعمال مواد مخدر و یا روان گردان موثر در حادثه را نیز سبب خروج بیمه گر از تعهدات خود دانسته است . البته در این موارد نیز همانند قبل ، بیمه گر تنها پس از پرداخت خسارت به زیان دیده می تواند به منظور استرداد مبالغ پرداختی اقدام نماید .
علاوه بر موارد ذکر شده ، قانون اصلاحی در برخی حالات به منظور ایجاد حس مسئولیت در رانندگان از یک ابزار پیشگیرانه استفاده کرده که همان سهیم کردن عامل زیان در جبران خسارت ناشی از فعل زیان بار وی می باشد ، چنان که ماده ۵ این قانون بیان می دارد :
« در حوادث رانندگی منجر به جرح یا فوت که به استناد گزارش کارشناس تصادفات راهنمایی و رانندگی یا پلیس راه علت اصلی وقوع تصادف یکی از تخلفات رانندگی حادثه ساز[۲۹] باشد بیمه گر موظف است خسارت زیان دیده را بدون هیچ شرطی پرداخت نماید و پس از آن می تواند جهت بازیافت یک درصد از خسارت های بدنی و دو درصد از خسارت های مالی پرداخت شده به مسبب حادثه مراجعه نماید .»
اگرچه رویکرد مندرج در این ماده یک راه حل نسبتاً پیشرفته در زمینه پیشگیری از سوانح به شمار می آید ، ولی بهتر بود قانون گذار علاوه بر تخلفات حادثه ساز که احتمال وقوع سوانح را افزایش می دهد برای بی احتیاطی راننده و یا سرنشینان زیان دیده در استفاده از تجهیزات ایمنی همچون کلاه و کمربند ایمنی که در شدت بخشیدن به سوانح تاثیر فراوان دارند نیز سهمی در پرداخت خسارت قائل می شد .
بررسی ها نشان می دهد استفاده از کمربند ایمنی در صندلی جلو احتمال فوت یا جراحت شدید سرنشینان را بین ده تا پنجاه درصد کاهش می دهد . همچنین استفاده از کلاه ایمنی صدمات وارد به سر را تا میزان چهل و پنج درصد کم می کند . ( شاهی ، احمدی نژاد ، نادران ، ۱۳۸۷ )
اگرچه ماده ۸ آیین نامه اجرایی قانون استفاده اجباری از کمربند و کلاه ایمنی بیان می دارد :
«چنان چه عدم استفاده از کمربند ایمنی طی حادثه رانندگی که بیمه گذار طبق مقررات راهنمایی و رانندگی در ایجاد آن مقصر شناخته می شود منجر به مصدومیت شخص ثالث گردد ، تعهد و مسئولیت بیمه گر در مورد جبران خسارت شخص ثالث محدود به میزان تاثیر تقصیر بیمه گذار در ایجاد مصدومیت و خسارات ناشی از آن است . »
ولی با توجه به اینکه در قانون اصلاحی در خصوص محرومیت از پرداخت خسارت در چنین مواردی تعیین تکلیف نشده است ، حکم این ماده از آیین نامه اجرایی به علت این که نافی اصل پرداخت خسارات مسلم الوقوع به خسارت دیدگان می باشد ، مغایر با قانون مذکور تلقی و منسوخ به نظر می رسد . علاوه بر این ماده ۳۵ قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی مصوب ۲۴ / ۱۲ / ۸۹ به صراحت قانون استفاده اجباری از کمربند و کلاه ایمنی را نسخ نموده است .
البته این راهکار در کشورهای پیشرفته نیز وجود داشته و مختص ایران نیست ، چنان که در کامن لا کاهلی خواهان در صدماتی که در نتیجه تصادفات بر وی وارد شده از مصادیق خطای مشترک محسوب شده و شخص بی احتیاط مشترکاً با خوانده ، مقصر تشخیص داده می شود . مثلا در « دعوی اونل علیه جکسون نیز که خواهان به علت سقوط از موتورسیکلت متحمل صدمات شدیدی در ناحیه سر گردیده بود دادگاه نظر داد که اگر او از کلاه ایمنی استفاده می کرد صدمات وارده خفیف تر بود و از زیان حاصله حدود ۱۵ درصد کاسته می شد . » ( کاتوزیان ، جنیدی ، غمامی ، ۱۳۸۶ ، ص۱۱۳ )
در قوانین موضوعه کشور ما قاعده عمومی در تصادف دو وسیله نقلیه ، تقسیم مسئولیت به طور تساوی است[۳۰] . با این وجود ، از آن جا که تقسیم مسئولیت بر اساس میزان تاثیر عمل منطقی و عادلانه تر به نظر می رسد بهتر است در این جا نیز قانون گذار همانند ماده ۱۴ قانون مسئولیت مدنی[۳۱] ، برای بی احتیاطی فرد زیان دیده که با عمل خود موجبات تشدید صدمات را برخود فراهم آورده به نسبت تاثیر عمل وی در شدت بخشیدن به صدمات وارده سهمی قایل شود . ( صفایی ، رحیمی ، ۱۳۸۹ : ۲۲۶ ) اتخاذ چنین راهکاری علاوه بر این که به عدالت نزدیک تر است می تواند یکی از ابزارهای نهادینه سازی استفاده از کلاه و کمربند ایمنی در میان راکبین موتورسیکلت و رانندگان خودرو باشد .
۴-۲-۱-۲- تاکید بر مسئولیت راننده مسبب حادثه
ماده ۱ قانون مسئولیت مدنی بیان می دارد :
« هرکس بدون مجوز قانونی عمداً یا در نتیجه بی‌احتیاطی به‌جان یا سلامتی یا مال یا آزادی یا حیثیت یا شهرت تجارتی یا به هرحق دیگری که به موجب قانون برای افراد ایجاد گردیده لطمه‌ای ‌وارد نماید که موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود مسئول ‌جبران خسارت ناشی از عمل خود می‌باشد. »

– ماهیت سلب و ایجابی داشتن تعلیم و تربیت.
– وجود تفاوتهای فردی.
– وجود مراحل متعدد و رعایت اصول هریک.
نظر وی در ماهیت تعلیم و تربیت عبارت است از: نوعی تدبیر نفس و باطن از طریق اعتدال بخشی تدریجی به قوا و تمایلات، بوسیله معرفت، دریافت و استمرار برای نیل به انس و قرب الهی. (همان، ص۱۱۵)
۲-۴-۳- از دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی:
خواجه تربیت را ایجاد ملکات در انسان از طریق عادت میداند و در کتاب اخلاق ناصری مینویسد: تربیت، صفت است که باید از طبیعت پیروی کند تا کمال موجود را بتواند ظاهر سازد. طبیعت به منزله استاد است و صناعت به مثابه متعلم و تلمیذ.
خواجه نصیر هدف از تربیت را همان سعادت و کمال میداند که از طریق تربیت، باید به کمال مطلوب برسد. او هدف تربیت را بر دو بخش تقسیم میکند: ۱- هدف آرمانی ۲- هدف واسطهای
روش تربیت از نظر خواجه نصیر تکرار کردن است. وی پیروی از طبیعت و تطبیق روش های تربیتی بر مراحل رشد روانی و بدنی کودک را در پرورش افراد مهم میداند و سبب وجود ملکات را دو چیز میداند: ۱- طبیعت ۲- عادت
خواجه نصیرالدینطوسی رعایت اصول روان شناختی ذیل را در تربیت موثر میداند:
۱-عادت: از دیدگاه خواجه نصیر، تربیت ایجاد عادت در متربی است. منظور حکمای اسلام از ایجاد عادت این نیست که متربی کورکورانه با تلقین و القا عادت را بپذیرد، بلکه باید از ابتدا مربی و متربی بر اساس اندیشه و تامل خلق و شخصیتی را پسندیده، آن را با عادت در طبیعت متربی جایگزین سازد.
۲- ظهور تدریجی قوا: از دیگر اندیشه های خواجه، که با نظر دیگر حکیمان مسلمان یکسان است، این است که قوای روحی به تدریج ظهور و بروز میکنند. تمایلات قوه شهویه و بدنبال آن، جلوههای قوه غضبیه و در نهایت نشانه های قوه عاقله، یکی پس از دیگری پدیدار میشوند.
۳- تفاوتهای فردی: خواجه نصیر همچنین به تفاوتها و تمایزهای فردی نیز توجه داشته و به پیروی از ابن مسکویه و ابن سینا بر اهمیت پرداختن به آن تاکید ورزیدهاست. وی درباره استعدادهای علمی میگوید: اولی آن بود که در طبیعت کودک نظر کنند و از احوال او به طریق فراست و کیاست اعتبار گیرند تا اهلیت و استعداد چه مناعت و علم در او مفطور است و نیز باید دانست که قوّت تمیز و نطق را در همه مردمان یکسان نیافریده اند، بلکه آن را در مراتب مختلف گردانیده اند. وی به این نکته توجه دارد که در تربیت، باید به طبیعت آدمی و سیر تدریجی آن توجه داشت و پرورش کودک باید هماهنگ و گام به گام با مراحل تدریجی رشد جسمی وی انجام پذیرد. (نقیبزاده،۱۳۷۳)
۲-۴-۴- از دید گاه ابن مسکویه:
آرای ابن مسکویه از این جهت که زندگی او از دو بخش متفاوت تشکیل یافته و شخصیت او فقط در نیمه عمر دچار تحول شده و در مسیر مسایل اخلاقی و تربیتی اصیل قرارگرفته است، میتواند جالب توجه باشد. اصول تفکرات ابن مسکویه که بر پایه انسان شناسی او استوار است عبارتند از:
۱- اصل اقتدا به طبیعت افراد و رعایت رغبتها و استعدادها: برای تربیت باید به رشد طبیعی و نیز
رغبتهای موجود توجه کرد و براساس آنها، برنامهها و مراحل تربیتی را سامان داد.
۲- رعایت تفاوتهای فردی: هر انسان برای فعلیت خاص آمادگی بیشتر دارد، بنابراین بر مربیان و رهبران لازم است هرکسی را به سوی سعادت خاص و نیاز واقعیاش رهنمون شوند.
۳- اصل عادت دادن به سختیها: عادت به مشکلات و افتادن در کوره سختیهای روزگار در ساختن شخصیت افراد و شیرین کردن میوه تربیت سودمند است.
۴- ورزش و پرورش: چون ورزش بدنی موجب نشاط طبیعی بدن، حفظ سلامت و برطرف کردن کسالت میشود، میتواند سبب پالایش جان، شادابی روح و استواری جسم گردد.
اگر بتوان مسئله توجه به استعداد اشخاص و همچنین پرورش جسم برای تعالی روح را نکات مورد توجه و مثبت اندیشه ابن مسکویه شمرد، باید عدم توجه به مسئله الگوها را از نقاط ضعف اندیشه ایشان دانست. (نادری شاهرودی، ۱۳۸۹، ص۶۷)
۲-۴-۵- از دیدگاه ابن سینا:
ابن سینا نابغه بزرگ شرق و اسلام، اصول و روش های تربیتی خاصی را ارائه داده است که در اینجا به برخی از اصول کلی تربیتی وی اشاره میکنیم:
۲-۴-۵-۱- خودشناسی: خودشناسی و آگاهی بر حالات و قوای نفس و همه زوایای خویشتن از اصول بنیادینی است که بوعلی بدان عنایت کامل داشته و در خصوص این اصل میگوید:
نخستین چیزی که باید به تدبیر آن پرداخت، تدبیر و تربیت خویشتن است، زیرا نزدیکترین و والاترین چیز به انسان، خویشتن اوست.
۲-۴-۵-۲- رعایت تفاوتهای فردی: بوعلی رعایت تفاوت های فردی و طبیعت و ذوق و سلیقه افراد را در برنامه ریزی آموزشی اصل مهمی میداند که نباید از آن غفلت کرد. وی پس از بیان واقعیت تفاوتهای فردی در زمینه های گوناگون چنین میگوید: به لحاظ تفاوتهای ذوقی و هوش افراد شایسته است که مربی کودک، هنگام گزینش حرفه یا دانشی خاص، طبیعت کودک را آزموده، ذوق و سلیقه وی را بسنجد و میزان هوش او را بیازماید و سپس حرفه یا دانش مناسب را برای کودک برگزیند.
۲-۴-۵-۳- آموزش گروهی: بوعلی معتقد است که آموزش فردی، آمیخته با مشکلات و نارسایی هاست و آموزش باید گروهی و اجتماعی باشد. شایسته است در مدرسه همراه با کودک دانش آموز، کودکان آموزنده دیگری از فرزندان بزرگان با آداب نیک و پسندیده وجود داشته باشند؛ زیرا کودک از کودک فرا میگیرد و اگر کودک فقط با معلم خود به سر ببرد سبب ملالت هردو خواهد شد. اما اگر چند کودک تحت تربیت یک معلم قرار گیرند و معلم به هر یک رسیدگی کند خستگی و ملالت هر یک از کودکان کمتر شده و شادابی شان افزون میگردد و کودک نیز برفراگیری مشتاق تر میشود. به دلیل اینکه گاهی (به هنگام برتری از کودکان دیگر) برآن ها افتخار و مباهات میکند و زمانی(وقت مشاهده برتری دیگری) برآنها غبطه خورده، جدیت میکند و میکوشد تا از مرتبه دیگران کمتر نباشد و بعلاوه با کودکان دیگر (در آنچه آموختهاست) گفتگو میکند و مباحثه و گفتگو سبب گستردگی و وسعت اندیشه میشود.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۲-۴-۵-۴- انتخاب معلم و رفیق: بوعلی درباره گزینش معلم خوب و واجد شرایط و نیز دوست صمیمی و آگاه میگوید: شایسته است که مربی کودک، عاقل، متدین و آگاه به تربیت اخلاقی بوده و در پرورش کودکان مهارت داشته باشد.
با توجه به اینکه انسان نمیتواند نسبت به شناخت خود از خویشتن اعتماد داشته باشد، در شناخت حالات و روحیات خویش و در جستجوی معایب خود، نیازمند به دوست و برادر خردمند و با محبت است.
با توجه به مطالب فوق، میتوان گفت: ماهیت تعلیم و تربیت از دیدگاه بوعلی سینا عبارت است از: برنامه ریزی و فعالیت محاسبه شده در جهت رشد کودک، سلامت خانواده و تدبیر شئون اجتماعی برای وصول انسان به کمال دنیوی و سعادت جاویدان الهی. (ابن سینا، ۱۴۰۳ ه ق)
در پایان این فصل بار دیگر یادآور می شویم که انسان شگفتترین مخلوق خداوند و والاترین نشانه قدرت حق است. انسان، مستعد اتّصاف به همه صفات و کمالات آفریده شدهاست تا به مقام« خَلیِفَه «!$#» برسد و این سیر جز با تربیت حقیقی میسر نمیشود. یکی از دلایل پیشرفت دین مبین اسلام اخلاق نیکوی پیامبر  بودهاست. امام علی که نزدیکترین شخص به پیامبر اکرم بود ایشان را به عنوان یک مربی و استاد و شخصیت بسیار تاثیرگذار با اوصافی توصیف مینماید که لازم است اساتید ما به آن حضرت اقتدا نمایند. همانا نگریستن در اخلاق پسندیده آن حضرت، دلیل روشنی است برای کسی که بخواهد ویژگی های انسان کامل را دریابد؛ ویژگیهایی مانند بردباری، گشادهرویی، تواضع، شجاعت، دلیری و دیگر سجایای اخلاقی که تمام نمیشود و شمارش پذیر نیست.
فصل سوم
ویژگی علمی و آموزشی مربی
مقدمه:
انسان از جمله موجودات شگفت انگیز عالم هستی است که دارای جنبه های مختلف می باشد و توجه به هر جنبه ایی، موضوع علمی از علوم بشری قرار می گیرد. محور و اساس مسائل علوم نیز انسان است، نه اینکه وجود او را از هر جهت بررسی کند، بلکه بر حقیقت و ابعاد و حالت ها و هدف از خلقتش و راه رسیدن به هدف تکیه می کند. با کمی درنگ و تامل در می یابیم که قابلیت ها و استعدادهایی در انسان وجود دارد که در دیگر جانداران به چشم نمی خورد و علاوه بر پیچیدگی و عظمتی که در خلقت جسمانی وی به کار رفته، ویژگی های روحی منحصر به فردی دارد که سبب وجه تمایز و امتیاز او از سایر موجودات شده است، مانند علم دوستی، خلاقیّت، کرامت، مسولیت و هدفمندی که در آیات و روایات توجه زیادی به آنها شده است.
در این فصل به ویژگی های مربی از لحاظ علمی و آموزشی پرداخته شد. که قابل تامل برای کلیه مربیانی که کار تعلیم و تربیت را بر عهده دارند، مورد استفاده می باشد.

۳-۱- ویژگی علمی مربی:
توصیه به فرا گیری علم و دانش در جای جای آموزه های دین اسلام به چشم میخورد. پیامبر اسلام و ائمه اطهار  که در جامعه به عنوان مربیان و هادیان الهی برای مردم بوده اند، همواره بر اهمّیّت تعلیم و تعلّم تأکید کرده و آن را از اصلی ترین برنامههای خویش قرار داده اند. امّا هم اکنون باید پرسید که جایگاه کنونی امّت اسلام کجاست؟ پیشرفت دیگران چگونه بوده و از کجا نشأت گرفته است؟
امام علی  فرمود: خداوند از جاهلان، پیمان فراگیری دانش نگرفته، مگر اینکه پیش از آن از دانشمندان پیمان یاد دادن گرفته است. (نهج البلاغه، حکمت ۴۷۸)
۳-۱-۱- اهمیّت علم از دیدگاه اسلام:
در اسلام طلب علم و دانش بر هر مسلمان واجب گردیده و همواره جاهل و نادان مورد نکوهش قرار گرفته است. اسلام، نخستین بار از کمترین فرصت و دقیق ترین آن برای مبارزه با بی سوادی استفاده کرد. پیامبر اسلام به عده ای از اسیران مکه که در جنگ بدر به اسارت مسلمین در آمدند، تکلیف نمود تا هر یک از آنها ده کودک مسلمان را خواندن و نوشتن بیاموزد و سپس آزاد گردد. آن حضرت فرموده است: اُطلِبُِ العِلم وَ لَو بِاالصین (حجتی، محمد باقر،۱۳۵۸،ص۵۹) جویای علم باش گرچه در چین سراغ کرده باشی.
خداوند، بشر را آفریده و عقل را برای تفکر در او به ودیعه نهاده تا حق و باطل، خیر و شر و زشت و زیبا را از هم تشخیص دهد و راه خویش را در زندگانی باز یابد و در عین حال از لغزشها و زیان های جهل و نادانی مصون باشد و این هدف جز از راه پرورش عقل و تعلیم علم میسر نخواهد بود.
حضرت علی میفرماید: ای مومن، علم و ادب بهای جان توست، پس در آموختن آن بکوش، چرا که از راه دانش به پروردگارت راه مییابی و با ادب خدمت پروردگارت را نیکو بجا میآوری. (جوادی آملی،عبدالله،۱۳۹۰،ص۳۱۲)
رهبر معظم انقلاب اسلامی می فرماید: امام بزرگوار ما که توانست با آن دست قدرتمند خود، دنیایی را متحول کند، این حرکت عظیم را به برکت علم انجام داد. اگر امام عالم نبود، نمی شد. کار امام که شوخی نبود. بعد از صدر اسلام، اصلاً با هیچ حرکت دیگری قابل مقایسه نیست. چه کسی چنین حرکت عظیمی را انجام داده است؟ اگر این ابعاد را بخواهیم بیان کنیم، خودش یک ساعت طول میکشد. امام، این حرکت عظیم را به برکت علم انجام داد.(مقام معظم رهبری،۵/۸/۱۳۶۹،ص۱۱۲)
امام علی  میفرماید: دانش، میراثی گرانبها و آداب، زینتی دایمی و فکر، آیینه ای است صاف و شفاف.(نهج البلاغه، حکمت ۵)
در دستورات دین اسلام آمده که خداوند متعال جویندگان علم را دوست دارد و از نظر اسلام، داناترین مردم کسی است که علم دیگران را به علم خود پیوند دهد و ارجمند ترین مردم دانشمند ترین آنها و کم ارج ترینشان کم دانش ترین آنها بیان گردیده است. همچنین آمده که هر کس راهی به سوی علم بپیماید خداوند متعال راه بهشت را در اختیارش مینهد و ملائکه بال خویش را برای او میگسترانند و موجودات دریا پویندگان علم را دعا میکنند. در تعالیم اسلام از علم به میراث تعبیر شده و دانش، میراثی ارزشمند است برای انسان. علم و دانش از بهترین کمالاتی است که مورد توجه است. همین بس که دانشمندان و علمای دینی وارثان پیامبرانند، چرا که انبیاء از خود درهم و دیناری به ارث نمی گذارند و آنچه از خود باقی میگذارند علمشان است.
علم، مقدمه عبادت و تقوا است. در سوره علق، اولین کلمه اقرأ و آخرین کلمه، سجده و قرب به خدا است. شاید این مهندسی سوره به ما این پیام را بدهد که خواندن و آموزش باید به بندگی خدا ختم شود.
حضرت علی  فرمود: گنجی سودمند تر از علم نباشد، در فراگیری علم بکوشید که فرا گرفتنش حسنه است و مذاکره آن تسبیح، و بحث در آن جهاد، و آموختن آن به دیگران صدقه است. (حسینی دشتی، سید مصطفی، ۱۳۷۸،ج۷،ص۴۳۹)
از علم به عنوان انیس در هنگام وحشت و تنهایی و مایه زینت مسلمین تعبیر شده است. علم و دانش، افراد و اشخاص را به رهبری و پیشوائی میرساند. کسانی که سودشان به مردم رسد و مردم هم از آنان تبعیت و پیروی نمایند عملشان الگوی مردم میگردد و ناتوانان را توان میبخشند. در اثر دانش، مردم خدا را بندگی می کنند و او را بهتر میشناسند و به یکتائیش اعتراف مینمایند. به برکت دانش خانواده ها به هم میپیوندند و به حلال و حرام خویش آگاه میشوند. از سویی دیگر، علم ودانش گمشده مسلمان است که مدام در جستجوی آن است. در خصوص علم همین تعبیر کفایت میکند که علم به پیکری میماند که سر آن فروتنی، چشمش پاکی از حسد، گوشش فهم، زبانش راستی، حافظه اش کنجکاوی و پژوهش، قلبش حسن نیت، عقلش شناخت اسباب و علل هر چیز، دستش رحمت، هدفش سلامتی از هر عیب، پایش دیدار دانشمندان، حکمتش پرهیزگاری، سرانجامش نجات، فایده اش سلامت جاوید، مرکبش وفا، سلاحش نرمش در گفتار، شمشیرش رضا به قضای خدا، کمانش مدارا کردن با مردم، لشکرش بحث با دانشمندان، ثروتش ادب، محصولش اجتناب از گناه و توشه اش نیکوکاری است. در دستورات شارع مقدس اسلام تاکید گردیده که در انتخاب علم بهترین آن را انتخاب نمائید و علم و دانشی دارای ارزش است که منجر به شناخت خداوند متعال گردد.
از کلمه علم و مشتقاتش در قرآن کریم بارها یاد شده است. در موارد متعددی آیاتی پیرامون علم و ارزش آن ذکر گردیده و از جمله می فرماید:
۱٫هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ ( زمر-۹)
آیا کسانی که میدانند با کسانی که نمیدانند یکسانند؟! (یعنی هرگز برابر و یکسان نیستند.)
شهادت و گواهی اهل علم نیز در ردیف شهادت خدا و فرشتگانش قرار گرفته است:
۲٫شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ وَ الْمَلائِکَهُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ قائِماً بِالْقِسْطِ (آل عمران، ۱۸)
خداوند (با ایجاد نظام واحد جهان هستی) گواهی میدهد که معبودی جز او نیست.
۳٫وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ کُلَّها ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلائِکَهِ (بقره۳۱)
خداوند تمامی حقایق عالم را به آدم آموخت، سپس آن ها را بر فرشتگان عرضه داشت.
خداوند به فرشتگان گفت من برآنم که در زمین جانشینی قرار دهم، فرشتگان به خاطر تزاحمات طبیعی و مادی، پیش بینی میکردند که انسان در زمین فساد و خونریزی کند، ولی خداوند با آموختن همه اسماء و اسرار هستی به آدم، به آنان فهماند که لیاقت انسان برای خلیفه خدا شدن، به خاطر ظرفیت علمی اوست، نه عبادتی که فرشتگان بیشتر داشتند.
۴٫یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ وَالَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ درجات ( مجادله، ۱۱)
خداوند مقام افرادی از شما را که ایمان آوردند و افرادی که به آنان علم و دانش داده شد را به درجات فراوانی رفعت میبخشد.
۳-۱-۲- ضرورت فراگیری علم:
پیامبر اسلام در باره اهمیت فراگیری علم می فرماید:
طلب علم فریضه علی کل مسلم الا ان الله یحب بغاه علم؛ دانش آموختن بر هر مسلمانی واجب است همانا خدا، طلب کنندگان دانش را دوست دارد. (کلینی، ج۱، کتاب فضل العلم، ص ۳۵).
استاد شهید مطهری اهمیت اسلام نسبت به مسأله علم و علم آموزی را کم نظیر میداند و اهمیت آن را در متن دستورات دین چنین بیان میکند: از قدیمترین زمانی که کتب اسلامی تدوین شده در ردیف سایر دستورهای‏ اسلامی، از قبیل نماز و روزه و حج و جهاد و امر به معروف و نهی از منکر، بابی هم تحت عنوان «باب وجوب طلب العلم» باز شده و علم به عنوان یکی از فرایض شناخته شده است. ( مطهری، ۱۳۷۷، ص۲۵۷)
ممکن است فریضه و تکلیفی از لحاظ زمان محدودیت داشته باشد و نشود در هر زمانی به آن پرداخت. مثلا روزه‏ ، نماز و حج در همه وقت نمی‏شود آن را بجا آورد، موسم معین دارد، ولی فریضه علم محدود به هیچ وقت و زمان و هیچ سن و سالی نیست. اگر وقت روزه ، ماه رمضان و وقت حج ، ماه ذی الحجه و وقت نماز ظهر مثلا از ظهر تا نزدیک غروب است این مسئله جای تعمق دارد که چرا پیامبر a نفرموده اند از گهواره تا گور به دنبال به دست آوردن، مال، ثروت، مقام و … باشید، اما توصیه نموده اند که برای یادگیری دانش وقت را تلف نکنید چه در گهواره باشید و چه در لب گور قرار گرفته باشید.
یاد دادن علم و دانش و یادگرفتن آن در ردیف عبادت خداوند بزرگ قرار دارد همان گونه که نماز، روزه، حج و … عبادت هستند یادگیری و تعلیم دانش هم یک نوع از عبادت است.
یکی از بزرگترین دلایل بر نبوت و حقانیت پیغمبر اسلام a همان علم اوست که اگر کسی تاریخ را مطالعه کند و محیط جزیره العرب قبل از بعثت پیغمبر a را بررسی نماید، خواهد دید که آنجا که کانون جهل بوده و اصولا خبری از علم و دانش در سراسر آن نبوده چگونه به مبدا و کانون عالمان و دانشمندان مبدل میشود. تا آنجا پیش میرود که اندیشمندان دیگر کشورهای غیر اسلامی از قرآن مسلمانان بهره ها میبرند و علوم ناشناخته ای را از این کتاب الهی کشف مینمایند و بدین وسیله علم خود را گسترش میدهند.
در روایات ما بیان شده که علم را جستجو و تحصیل کنید و به دست آوردید ولو در چین، ولو اینکه مستلزم این‏ باشد که به دورترین نقاط جهان مانند چین سفر کنید. ظاهراً علت اینکه نام‏ چین برده شده این است که در آنروز از چین به عنوان دورترین نقاط جهان که‏ مردم آنروز می‏توانستند به آنجاها بروند نام برده می‏شده، یا علت‏ این است که در آن زمان چین به عنوان یک مهد علمی و صنعتی معروف بوده است‏. تحصیل علم ، جا و مکان معین ندارد. ممکن است یک تکلیف و فریضه از لحاظ جا و مکان محدودیت داشته باشد، نشود آن را در همه جا انجام داد، مثلا اعمال حج از لحاظ محل و مکان هم‏ مقید و محدود است. مسلمانان حتما باید اعمال حج را در مکه، در همان‏ سرزمینی که توحید و اسلام از آنجا طلوع کرد و به سایرجهانیان رسید، در اطراف خانه‏ای که به دست ابراهیم و فرزند پاک نهادش بنا شد انجام دهند. مسلمانان نمی‏توانند با هم توافق کنند و نقطه دیگری را برای اعمال حج‏ انتخاب کنند. پس این تکلیف از این نظر محدودیت دارد، اما در انجام‏ فریضه علم هیچ نقطه معین در نظر گرفته نشده، هر جا که علم هست آنجا جای‏ تحصیل و به دست آوردن است، می‏خواهد مکه باشد یا مدینه، مصر باشد یا شام یا عراق، یا دورترین نقاط جهان، می‏خواهد در مشرق باشد یا مغرب. قرآن علم را نور و جهل راظلمت میداند و میفرماید مطلقا نور بر ظلمت ترجیح دارد. قرآن صریحا مسائلی را به عنوان موضوع مطالعه و تفکر پیشنهاد می‏کند. این موضوعات همان هاست که نتیجه مطالعه آنها همین علوم طبیعی و ریاضی و زیستی و تاریخی و غیره است که امروز در دنیا می‏بینیم. قرآن کتابی است که اولین مرتبه که نازل شد سخن خود را با خواندن، علم و کتابت آغاز کرد. وحی قرآن با تذکر اینها آغاز گشت.
شهید مطهری در جای دیگر میگوید: همین که در نخستین آیات وحی میفرماید:
اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذی خَلَقَ. خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ. اقْرَأْ وَ رَبُّکَ الْأَکْرَمُ. الَّذی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ. عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ یَعْلَم‏ (علق،۵-۱)
بهترین شاهد است بر عنایت فوق العاده اسلام به تعلیم و تعلم. الذی علم بالقلم. قلم مظهر سواد و نوشتن است. اسلام به طور کلی دعوت به تعلیم و تعلم کرده است و هدف اسلام عالم بودن امت اسلامی است.
شهید مطهری با استناد به تقریر و سیره ائمه که برای شیعه حجت است موضع تاییدی اسلام نسبت به علم را ثابت میکند: از اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم هجری مسلمین با علوم جهان آشنا شدند. انواع علوم را از یونان و هند و ایران ترجمه کردند. از طرفی می‏دانیم‏ ائمه اطهار از انتقاد و خرده گیری به کارهای خلفا کوتاهی نمی کردند، کتابهای ما پر است از این انتقادها. اگر بنا بود که نظر اسلام درباره‏ علم نظر منفی و مخالف بود و علم خراب کننده و منهدم کننده دین می‏بود ، ائمه اطهار این عمل خلفا را که دستگاه وسیعی از مترجمین و ناقلین را به وجود آورده بودند و انواع کتب نجومی، منطقی، فلسفی، طبی، حیوان شناسی، ادبی و تاریخی را ترجمه می کردند انتقاد می‏کردند، همان طوری که بعضی کارهای دیگر خلفا را شدیدا مورد انتقاد قرار دادند.(مطهری،۱۳۷۷،ص۲۶۰)
آن شهید بزرگوار، سرعت و پیشرفت مسلمانان در علوم را مرهون همین سفارشات اکید اسلام به علم و به خصوص برداشتن تمامی قیود در علم آموزی میدانند: به طوری که مسلمانان سینه خود را محرم علم وحکمت میدانستنند. یکی از علل سرعت پیشرفت مسلمین در علوم این بوده است که در اخذ علوم‏ و فنون و صنایع و هنرها تعصب نمی‏ورزیدند. علم را در هر نقطه و در دست‏ هر کس مییافتند از آن بهره گیری
میکردند و به اصطلاح امروز روح تساهل بر آنها حکم فرما بوده است. چنانکه می‏دانیم در احادیث نبوی به این نکته توجه داده شده است که علم‏ و حکمت را هر کجا و در دست هر کس پیدا کردید آنرا فرا گیرید.(مطهری،۱۳۸۱،ص۳۸۷)
مسلمین اهمیت نمی‏دادند که علوم را از دست چه کسی می‏گیرند و به وسیله چه اشخاصی ترجمه و نقل می‏شود و به دست آنها می‏رسد. بلکه‏ براساس آنچه از پیشوای عظیم‏الشأن خود آموخته بودند، خود را به دلیل‏ اینکه اهل ایمانند صاحب و وارث اصلی حکمتهای جهان می‏دانستند، حکمت را نزد دیگران امری عاریتی تصور می‏کردند معتقد شده بودند که علم و ایمان نباید از یکدیگر جدا زیست کنند. معتقد بودند که حکمت درمحیط بی‏ایمانی غریب و بیگانه است، وطنِ حکمت،‏ قلب اهل ایمان است. بدیهی است که جمله: «کلمه الحکمه ضاله المؤمن فحیث وجدها فهو احق بها» همه این‏ معانی و مفاهیم را دربردارد. این بود که مسلمین تمام همت و سعیشان این‏ بود که بر علوم و معارف جهان دست یابند.
( مطهری،۱۳۸۱،ص۳۸۸)
اهمیت و ضرورت علم آموزی به حدی است که:

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

۲-۲-۱۹-۴-کیفیت خدمات بانکی:
خدماتی باکیفیت هستند که بتوانند نیازها و خواسته های مشتریان را برآورده نمایند.
اگر خدمتی انتظارات مشتریان را برآورده سازد و یا فراتر از آن باشد، دارای کیفیت است. سازمان هایی که به صورت مستمر خدمات با کیفیت ارائه میدهند و به حفظ و نگهداری مشتری اهمیت میدهند، سازمان هایی مشتری مدار هستند.
شاید حفظ و نگهداری مشتری، یکی از مهمترین معیارهای سنجش کیفیت باشد.
در بانکها و مؤسسات مالی، عوامل متعددی بر کیفیت خدمات بانکی تأثیر میگذارند، از جمله میزان نرخ بهره بانکی، سیستمهای نظارتی و رسیدگی به شکایات، اطلاع رسانی دقیق به مشتریان، سرعت و دقت خدمات ارائه شده، انجام به موقع تعهدات توسط بانک، ادب و تواضع کارکنان در برخورد با مشتریان و رازداری و محرم اسرار بودن کارکنان در خصوص اطلاعات مشتری که همگی باعث جذب بیشتر منابع مالی میشوند.
۲-۲-۲۰-رضایت مشتریان از کارکنان بانک:
کارکنان، مهمترین سرمایه هر سازمان میباشند و در واقع، کارکنان پل ارتباطی بین سازمان و مشتریان هستند. سازمانها با بهره گرفتن از کارکنان، به مشتریان خدمات کیفی ارائه مینمایند و رضایت مشتری را جلب میکنند. بانکها و مؤسسات مالی نیز منابع مالی مورد نیاز خود را با مهمترین ابزارشان، یعنی کارکنان از مشتریان اخذ میکنند. وجود و بقای یک بانک بستگی به مشتریان آن بانک دارد، اگر مشتریان نباشند، بانکی نیز وجود نخواهد داشت و مهمترین مشتریان یک بانک، مشتریان داخلی آن، یعنی کارکنان بانک میباشند. بیشتر مشتریان بانکها به دلیل بیتوجهی و بیتفاوتی کارکنان با بانکها قطع ارتباط میکنند.
بدیهی است که رضایت مشتریان بانکها، به کیفیت خدمات دریافتی کارکنان بانک بستگی دارد و قابلیت خدمات رسانی کارکنان نیز به کیفیت خدمات داخلی سازمان وابسته است. کیفیت خدمات داخلی نیز به معنی رضایت کارکنان از خدمات دریافتی از سازمان است.
۲-۲-۲۰-۱-مطلوبیت محیط داخلی بانک:
یک محیط خوب، میتواند بر رشد ارزشهای کارکنان و افزایش توان و بهره وری آنان اثرگذار باشد. با متنوع شدن فعالیتهای بانکی، سازماندهی محیط کار و ایجاد محیطی آرام و بهره ور در سازمانها به صورتی که منجر به فعال شدن بیشتر نیروی انسانی، شادابی آنها، کاهش افسردگیها، رشد خدمات مثبت و در نهایت دستیابی به بهره وری مورد نظر شود، ضروری به نظر میرسد. در بانکداری نوین، این امر از دغدغه های مدیران اجرایی و مدیران ارشد بانکها میباشد. بانکها برای جذب بیشتر منابع مالی مشتریان میبایست به محیطهای کاری مناسب که دارای شاخصهای محیط کاری از نظر فیزیکی، روانی و اجتماعی باشد، مجهز شوند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۲-۲-۲۰-۲-مطلوبیت محل استقرار مکانی بانک:
باتوجه به افزایش و شدت رقابت، ارائه خدمات در مکان و محلهای مورد نظر مشتریان، عامل تعیین کننده در جذب و نگهداری مشتریان است. به همین دلیل، امروزه بانکها و دیگر سازمان های خدماتی به ایجاد شعب در مناطق مختلف پرداختهاند تا ضمن ارائه خدماتی بهتر، حوزه وسیعتری را تحت پوشش قرار دهند. مکان استقرار شعب بانکها و مؤسسات مالی، محرکی مهم در جذب مشتریان است و بازاریابان بانکی باید آن را به دقت مورد بررسی و ارزیابی قرار دهند؛ بنابراین، بانکها برای احداث شعب نیاز به ارزیابی علمی و امکان سنجی دقیق دارند و برای اماکن فعلی نیز باید بازاریابی بانکی به عمل آید. واقع شدن شعب یک بانک در فاصله مکانی و زمانی مناسب، استقرار شعب یک بانک در اماکن مهمی مانند شهرکهای صنعتی و مسکونی و اماکن تجاری و استقرار شعب در نزدیکی پارکینگهای عمومی، از جمله پارامترهایی هستند که بر سپرده گذاری مشتریان در بانکها تأثیر میگذارند.
۲-۲-۲۰-۳-استفاده از شاخصهای CAMEL:
واژه CAMEL که به عنوان نام اختصاصی یک شاخص بکار رفته، یک واژه مرکب از حروف اول این کلمات است: سرمایه[۴۹] ، دارایی[۵۰]، مدیریت[۵۱]، درآمد[۵۲]، نقدینگی[۵۳]. بانک توسعه آسیایی، بانک توسعه آفریقایی، بانک مرکزی آمریکا (فدرال رزرو بانک) و بانک جهانی نیز از شاخصهای مذکور برای سنجش فعالیت بانکها و مؤسسات مالی استفاده مینمایند.
بانک فدرال رزرو آمریکا بانکهای تحت نظارت خود را با بهره گرفتن از شاخصهای زیر که هر یک ناظر بر جوانب مختلف سلامت بانک میباشد، در مقیاس یک تا پنج ارزیابی میکند.
رتبه یک، بالاترین رتبه (قوی ترین عملکرد) و رتبه پنج، پایین ترین رتبه (ضعیف ترین عملکرد) است. درجه اعتبار، سودآوری و نقدینگی، از جمله مهمترین معیارها برای تعیین شایستگی و سنجش فعالیت یک بانک است. به همین منظور از سال ۱۹۸۸ کمیته نظارت بر بانکداری بازل (نهاد بین المللی نظارت بانکی که مرکب ازنمایندگان ارشد بانکهای مرکزی تعدادی از کشورهای صنعتی دنیا، از جمله کشورهای زیر است: آلمان، انگلستان، ایتالیا، فرانسه، آمریکا، سویس، سوئد، ژاپن و کانادا. مقر این نهاد در شهر بازل سویس قرار دارد و هر سه ماه یکبار جلسات آن تشکیل میشود.) نیز بکارگیری شاخصهای CAMEL را برای ارزیابی نهادهای مالی لازم دانسته است. اجزای این شاخصها عبارتند از: (بهرامی۱۳۸۹).
۲-۲-۲۰-۳-۱- کفایت سرمایه[۵۴]:
بانک ناگزیر میباشد که سطح معقولی از سرمایه را نگهداری نماید.
کمیته بازل حداقل مقدار نسبت کفایت سرمایه برای بانکهای کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی را هشت درصد در نظر گرفته، اما برای بانکهای کشورهای آسیایی به علت ضعیف بودن سیستم نظارتی اعتباری، حداقل این نسبت را ۱۲ درصد اعلام کرده است.
عکس مرتبط با اقتصاد
۲-۲-۲۰-۳-۲-کیفیت داراییها [۵۵]:
کیفیت داراییها در بانکها مستقیماً با عملکرد مالی آنها در ارتباط است. ارزش تسهیلات، وابسته به ارزش نقد شدن وثایق آن است، در حالی که ارزش سرمایه گذاریها وابسته به ارزش بازار است. از بانک انتظار میرود که از داراییهای با ثبات در پرتفوی خود استفاده نماید و برای کاهش ارزش داراییهای خود یک برنامه زمان بندی شده و ذخایر مناسب برای جبران ارزش آن در نظر بگیرد.
۲-۲-۲۰-۳-۳-کیفیت مدیریت[۵۶]:
ارزیابی کیفیت مدیریت، میزان هزینه هر واحد پولی را که تسهیلات داده میشود، نشان میدهد. لذا کاهش آن منجر به افزایش کارایی و سودآوری نهادهای مالی میگردد. عملکرد چهار شاخص دیگر عناصر CAMEL وابسته به نحوه بصیرت، توانایی، هوشیاری، حرفهای بودن، درستی و بینقص بودن و شایستگی مدیریت نهادهای مالی است. با توجه به اینکه نقش مدیریت در موفقیت هر نهادی تعیین کننده است، عموماً کیفیت مدیریت وزن بیشتری نسبت به سایر شاخصهای عناصر CAMEL در ارزیابی نهادهای مالی دارد. شاخص زیر میزان کارایی در پرداخت تسهیلات را بر حسب مقیاس پول نشان میدهد(عباسقلیپور، ۲۴:۱۳۸۹)
۲-۲-۲۰-۳-۴-درآمدها [۵۷]
کیفیت و روند تحصیل درآمدها در یک نهاد مالی، ارتباط زیادی با چگونگی مدیریت داراییها و بدهیها در آن نهاد دارد. کسب درآمد در یک نهاد مالی، باید سودآور باشد، به نحوی که از رشد داراییها حمایت کند و قابلیت اندوختهسازی در سازمان را بالا برد تا منجر به افزایش حقوق سهامداران گردد. عملکرد درآمدی خوب منتهی به افزایش اطمینان سپردهگذاران، سرمایهگذاران، وامدهندگان و بخش عمومی نسبت به مؤسسه خواهد شد(بهرامی۱۳۸۹).
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
۲-۲-۲۰-۳-۵- نقدینگی[۵۸]
کنترل نقدینگی از مسؤولیتهای مهم مدیریت بانک است. استفاده از وجوه کوتاه مدت در سرمایهگذاریهای بلند مدت، بانک را با این ریسک مواجه مینماید که دارندگان حسابهای سرمایهگذاری ممکن است متقاضی دریافت وجوه خود باشند و این نکته بانک را مجبور به فروش داراییهای خود نماید.
بانک میبایست نقدینگی کافی برای پاسخگویی به تقاضای سپرده گذاران و وام دهندگان داشته باشد تا اطمینان عمومی را نسبت به خود جلب نماید. بانکها نیازمند داشتن سیستم مدیریت دارایی و بدهی اثربخش میباشند تا بتوانند عدم انطباق سررسید در داراییها و بدهیها را حداقل و بازگشت آنها را بهینه نمایند. همچنین نقدینگی با سودآوری رابطه معکوس داشته، بنابراین، نهادهای مالی باید بین نقدینگی و سودآوری تعادل مناسبی را برقرار کنند.
۲-۲-۲۱-مدیریت ریسک
مدیریت ریسک در بانکها اهمیت زیادی دارد و مقررات نظارتی، به خصوص مقررات بانک مرکزی باید مورد توجه خاص قرار گیرد. برخی از ابعاد ریسک بانکها در زیر ارائه شده است:
۲-۲-۲۱-۱-ریسک اعتباری
عدم بازپرداخت بدهی توسط دریافت کنندگان تسهیلات در موعد سررسید، اساس ریسک اعتباری را تشکیل میدهد. ریسک اعتباری را میتوان احتمال تعویق، مشکوک الوصول یا لاوصول شدن بخشی از پرتفوهای اعتباری نهاد پولی به دلیل عوامل داخلی (مانند ضعف مدیریت اعتباری، کنترل های داخلی، پیگیری و نظارت) یا عوامل خارجی (مثل رکود اقتصادی، بحران و …) تعریف کرد. نحوه تخصیص منابع بین فعالیتهای مختلف ارزیابی سطح اعتباری مشتریان و اخذ تضمینات کافی، در کنترل این ریسک مؤثر هستند. با توجه به این که تسهیلات عموماً به عنوان ریسکیترین دارایی بانکها در نظر گرفته میشوند. لذا نسبت تسهیلات به سپرده ها نیز ارائه شده است، هر چند که این نسبت میتواند تا حدود زیادی متأثر از رعایت الزامات قانونی در خصوص تخصیص داراییها باشد.
۲-۲-۲۱-۲-ریسک نقدینگی
ریسک نقدینگی به دلیل کمبود و عدم اطمینان در میزان نقدینگی بانک ایجاد میشود. کفایت موجودی نقد باعث میشود که امکان پرداخت تعهدات و نیازهای نقدینگی سپردهگذاران در زمان مناسب فراهم شود.
معیارهای ارائه شده برای این نوع ریسک میتوانند نقش مؤثری در کنترل و مدیریت آن داشته باشند.
۲-۲-۲۱-۳-ریسک نرخ سود مالی
تأثیر نوسان نرخ سود بر عملکرد بانک غیرقابل انکار است. بررسی نسبت تسهیلات به سپرده های سرمایهگذاری که بیانگر داراییها و بدهیهای حساس به نرخ سود است، بسیار ضروری به نظر میرسد.
همچنین هر قدر سهم سپرده های کوتاه مدت از کل سپرده های سرمایهگذاری بیشتر باشد، بانک از انعطاف مناسبتری در مقابل تغییر نرخ سود برخوردار خواهد بود.
۲-۲-۲۱-۴-ریسک توانایی
شکاف مثبت نرخ سپرده های یک بانک نسبت به سایر بانکها میتواند به عنوان یک ریسک تعبیر شود، هر چند که از سوی دیگر، نشان دهنده خط مشی جذب سپردهاست. نسبت حقوق صاحبان سهام به جمع دارایی و نسبت کفایت سرمایه نیز میتواند نشان دهنده ریسک بانک برای سرمایه گذاران و سپرده گذاران باشد(بهرامی۱۳۸۹).
۲-۲-۲۲-بهینه گزینی[۵۹]
بهینهگزینی، یکی از روش های مرسوم جهت تعیین اهداف و نیز ارزیابی برنامهها و عملکرد است. مطابق تحقیقات انجام شده، عوامل اصلی مؤثر بر موفقیت و سودآوری بانکها به شرح زیر است: (عباسقلیپور، ۲۴:۱۳۸۹).
۲-۲-۲۲-۱-اندازه بانک
اندازه، یکی از عوامل سودآوری است. به نظر میرسد که در صورت وجود بستر مناسب برای رشد، هرچقدر بانک بزرگتر باشد و از اهرم مالی بیشتر استفاده کند، بازدهی سهام داران [۶۰]افزایش مییابد. البته این امکان هم وجود دارد که بانکهای کوچک به دلیل هزینه های عملیاتی کم تر، بازده دارایی[۶۱] بالاتری داشته باشند.
۲-۲-۲۲-۲-کنترل هزینه ها
این عامل یکی از مهمترین دلایل تمایز بانکهای با عملکرد خوب است. مدیران بانکها باید هزینه های عملیاتی را بهتر مدیریت میکنند. کم نمودن هزینه های زاید، یکی از نمادهای بانکداری موفق است. در این مسیر، بانکها بهتر میتوانند به اهداف تعیین شده و سهم سود بیشتری دست یابند.
۲-۲-۲۲-۳-ساختار سپرده ها
بانکهایی سودآوری بالایی خواهند داشت که سپرده های دیداری بیشتری را نسبت به سایر بانکها جذب کنند. بانکها با بازاریابی و سیاستهای خاص خود سعی بر جمع آوری وجوه سرگردان جامعه دارند تا سهم بیشتری از سپرده ها، به ویژه سپرده های دیداری را به خود اختصاص دهند. ساختار سپرده های بانک نسبت به سایر رقبای بانکی باید به گونهای باشد که انگیزه و اشتیاق مشتریان را در انتخاب هر کدام از آنها بیشتر کند که خود نوعی بازاریابی و تبلیغات است.
۲-۲-۲۲-۴- بهره وری کارکنان
بانکهای موفق معمولاً سرانه دارایی و سود خالص بالاتری دارند. یکی از سیاستهای موفق در این رابطه، انتصاب مدیران لایق، شایسته و دانای بانکی و تقویت روحیه انگیزشی کارکنان است تا کارکنان با بهره وری بالاتر حقوق و مزایای بیشتری را دریافت کنند، چرا که کارکنان کم انگیزه و بیهدف، نه تنها سازمان را در رسیدن به اهداف یاری نم یرسانند، بلکه ممکن است موجبات عقب ماندگی از میدان رقابت و حتی پسرفت بانک را فراهم سازند.
۲-۲-۲۲-۵-اهرم مالی
استفاده از اهرم مالی (کاربرد بهینه منابع بدهی جهت تأمین مالی در مقابل اتکای زیاد به سرمایه) میتواند یکی از محرکهای اصلی سودآوری باشد. سپرده ها و سایر ابزارهای بدهی کوتاه مدت و بلندمدت میتوانند موجب افزایش سودآوری شوند، البته باید به نحو صحیح و منطقی از آنها در بخشهای دیگر اقتصادی نیز استفاده شود تا بتوان سرمایه گذاری مطمئن و سودآور ایجاد نمود و آن را توسعه داد(عباسقلیپور، ۲۴:۱۳۸۹).
۲-۲-۲۲-۶-توسعه درآمدهای کارمزد
یک عنصر کلیدی استراتژیهای بانکی برای افزایش سودآوری در سالهای اخیر، در محیط کشورهای توسعه یافته، گسترش درآمدهای کارمزدی بوده است، به گونهای که برخی از کارمزدها، مشتریان را در راستای بهرهمندی و نهادینه نمودن استفاده از خدمات الکترونیک سوق داده و از ازدحام شعب هم کاسته است.
۲-۲-۲۲-۷ رشد
رشد داراییها، سپرده ها و وامهای بانکهای موفق بیش از متوسط صنعت است که منعکس کننده مدیریت جسورانه[۶۲] یا مقبولیت بیشتر خدمات نزد مشتری است. بانک در برنامههای توسعهای و بلندمدت خود و در راستای بهترین ماندن، باید رشدکلی و قیاس آن با سایر رقبا را در نظر بگیرد. به هر حال رشد نباید جایگزین سود شود(عباسقلیپور، ۲۴:۱۳۸۹).
۲-۲-۲۳ بازار گرایی و نوآوری
هرلی و هولت( ۱۹۹۸) راهبردهایی را به عنوان راهکـار بـرای نظریـات جدیـد بـا عنـوان یـک رویکرد جدید روی فرهنگ شرکت تعریف کردند . نوآوری ها دلالت میکنند بر یک شرکتی که بوسیلهی جستجوی فرصتهای جدید پویا بود و قدرت اجرایی خود را کمتـر هدر مـیدهند . و بنابراین مربوط به نیازهای اساسی برای نقش نوآورانه است که قادر بـه بـرآورد نیازهای مشتری میباشد. یک شرکت به سمت تغییر ارزش ها ی نوآوری پیش می رود و ریسک پذیری و خلاقیت آن افـزایش می یابد و کا رکنان را وادار مـی کنـد تحقیـق کننـد و هنگامیکه در زمینه های جدید تلاشهایی را انجـام مـیدهنـد ، ریسـک کننـد . بـا توجـه بـه بازارگرایی مثالهای متعددی از تجارت وجود دارد که بسیار نوآورانه است و نیازهای نهان شده مشتریان را ارضا می کنند .
بــازارگرایی کنش گربـا تمـرکزروی نیـازهـای نهانی منجربه تقاضاهای درونی مشتریان میشود و نهایتا” منجر به توسعه نوآورانه کالا و خدمات میشود. بسیاری از افراد سعی کردند تا نیازهایی که به وسیلهی مشتریان بیان نمیشوند را مورد کندوکاو قـرار دهنـد و مطالعـات تجربـی و مشـاهدات شخصـی را در ایـن امـر بگنجاننـد . نیازهای این مشتریان تبدیل به مسائل تکنیکی شده و ممکن اسـت بوسـیله ی R&D حـل شود و در پایان شروع خوبی برای پیشنهاد های جدید به دنیا باشد.
عملکرد و خلاقیت محصول و نوآوری :
زالمن و دیگران در سال ۱۹۷۳ فرایند نوآوری را به مرحله ابتکـار و مرحلـه اجـرا تقسـیم کردند .
یک قسمت مهـم از ابتکار راهکار به سـوی نــوآوری اسـت کـه بـه وسـیله ی اعضــای آن سـازمـان تعییـن می شوند ، که علاقمند هستند خلاقیت با نوآوری را مورد توجه قراردهند.
بر پایه این رویکرد هولی وهالت ۱۹۹۸دو نوآوری تشخیص داده شد .
۱- نوآوری
۲- ظرفیت برای خلاقیت
آنها همچنین مشاهده کردند که نوآوری با ظرفیت یک شرکت با خلاقیت همراه است که ایده جدید فرایند ها و محصولات را مورد توجـه قـرار میدهـد . نـوآوری بـرای بهبـود ظرفیـت به صورت سیستماتیک مربوط به نوآوری است دامن پور در سال ۱۹۹۱ نتیجه گرفت که نگرش به سوی تغییر نوآورانه شرکت مفید است.
۲-۳- مدل مفهومی
با توجه به مطالب فوق و ادبیات و پیشینه تحقیق مدل تحقیق حاضر بر اساس دیدگاه اسلاتر و نارور(۲۰۰۴) ارائه گردیده است.
شکل ۲-۳ مدل مفهومی طرح- (ریاحی،۱۳۸۴ ،ملا حسینی و نیک سرشت ، ۱۳۸۹)