دعا و نیایش: بی تردید یکی از سرچشمه های آرامش روان، دعا و نیایش است که در حقیقت تجلی قلبی ارتباط با خداست که می تواند از اضطراب و نگرانی آدمی بکاهد و یا از بروز آن پیش گیری نماید.
۲-۱۴- قرآن و بهره گیری از آن
با مراجعه به آیات و روایات روشن می گردد که قرآن نسخه شفابخش خدای سبحان برای بیماران روانی است. قرآن شفای دردهایی است که چه بسا از محدوده ناهنجاری های شناخته شده روان شناسی خارج است، یعنی ممکن است فردی از نظر روان شناسی دارای شخصیت متعادلی باشد؛ ولی در فرهنگ قرآن بیمار به حساب آید و قرآن دارویی برای شفای بیماری او باشد. قرآن کریم خود را در آیات متعدد شفا معرفی کرده است. منظور از شفا، شفا از بیماری های روان و قلب است. بیماری هایی از قبیل: کفر، شرک، نفاق، بخل، حسد، کینه و…. یعنی قرآن درمان و شفای آلودگی های معنوی و روانی است. ای مردم! اندرزی از سوی پروردگارتان برای شما آمده است، و درمانی برای آنچه که در سینه هاست «یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءتْکُم مَّوْعِظَهٌ مِّن رَّبِّکُمْ وَشِفَاء لِّمَا فِی الصُّدُورِ وَ هُدًى وَ رَحْمَهٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ»[۷۴] «اى مردم به یقین براى شما از جانب پروردگارتان اندرزى و درمانى براى آنچه در سینه‏هاست و رهنمود و رحمتى براى گروندگان [به خدا] آمده است».
«وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاء وَرَحْمَهٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ وَلاَ یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إَلاَّ خَسَارًا»[۷۵] «و ما آنچه را براى مؤمنان مایه درمان و رحمت است از قرآن نازل مى‏کنیم و[لى] ستمگران را جز زیان نمى‏افزاید». «وَلَوْ جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا أَعْجَمِیًّا لَّقَالُوا لَوْلَا فُصِّلَتْ آیَاتُهُ أَأَعْجَمِیٌّ وَعَرَبِیٌّ قُلْ هُوَ لِلَّذِینَ آمَنُوا هُدًى وَشِفَاء وَالَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ فِی آذَانِهِمْ وَقْرٌ وَهُوَ عَلَیْهِمْ عَمًى أُوْلَئِکَ یُنَادَوْنَ مِن مَّکَانٍ بَعِیدٍ»[۷۶] «و اگر [این کتاب را] قرآنى غیر عربى گردانیده بودیم قطعا مى‏گفتند چرا آیه‏هاى آن روشن بیان نشده کتابى غیر عربى و [مخاطب آن] عرب زبان بگواین [کتاب] براى کسانى که ایمان آورده‏اند رهنمود و درمانى است و کسانى که ایمان نمى‏آورند در گوشهایشان سنگینى است و قرآن برایشان نامفهوم است و [گویى] آنان را از جایى دور ندا مى‏دهند». از قرآن برای بیماری­های خود شفا بطلبید و برای پیروزی بر شداید و مشکلات از آن، استعانت جویید؛ زیرا در قرآن شفای بزرگ ترین بیماری­ها یعنی کفر، نفاق، گمراهی و ضلالت است، پس آنچه می خواهید به وسیله قرآن از خدا بخواهید و با دوستی قرآن به سوی خداوند توجه کنید (نهج البلاغه، خطبه ۱۷۶). و این نور همان قرآن است آن را به سخن آرید… بدانید در قرآن علوم آینده و اخبار گذشته و داروی بیماری های (روانی) است. برای قلب (زنگ زده) جلایی جز قرآن نیست (نهج البلاغه، خطبه ۱۵۸). کتاب خدا را محکم بگیرید زیرا رشته ای است محکم و نوری است آشکار و دارویی است شفابخش و مفید و آب حیاتی است که عطش تشنگان حق را فرو می­نشاند (نهج البلاغه، خطبه ۱۷۵).
به هرحال، قرآن نسخه حیات بخشی است برای کسانی که می­خواهند با جهل، کبر، غرور، حسد، کفر و نفاق به مبارزه برخیزند. قرآن نسخه شفابخشی است برای برطرف ساختن ضعف­ها، زبونی­ها، ترس­های بی دلیل، اختلاف ها و پراکندگی­ها. قرآن داروی شفابخشی است برای آنها که از بیماری عشق به دنیا، وابستگی به مادیات و تسلیم بی قید و شرط در برابر شهوت­ها رنج می­برند. قرآن نسخه شفابخشی است برای دنیایی که آتش جنگ­ها در هر سوی آن افروخته است و در زیربار مسابقه تسلیحاتی کمرش خم شد و در اثر ظلم­ها و ستم­ها چهره­اش سیاه شده است و سرانجام قرآن نسخه شفابخشی است برای آنها که پرده­های ظلمانی شهوات، آنها را در رسیدن به قرب الهی مانع شده است. البته برای استفاده از قرآن و شفایابی از آن، آمادگی قبلی لازم است و به اصطلاح علاوه بر فاعلیت فاعل، قابلیت محل نیز شرط است، زیرا قرآن هم چون قطره­های حیات بخش باران است که در باغ­ها لاله روید و در شور زارها خس.
تقوی
یکی از عوامل درمان بیماری­های روانی یقیناً تقوی است؛ زیرا بسیاری از عوامل اضطراب و استرس­زا با تقوی از بین می­رود. مثلاً انسانی که در مشکلات زندگی گرفتار آید و راه خروج و نجاتی از آن نیابد، مبتلا به انواع اضطراب­ها و نگرانی­ها و بیماری­های روانی می­ شود. قرآن کریم از جمله آثار تقوی را خروج از مشکلات معرفی می­ کند، و یا کسانی که در گذران زندگی برای به دست آوردن لقمه نانی، گرفتار فقر و بدبختی­اند و از این طریق مبتلا به ناراحتی و اضطراب­اند، قرآن کریم یکی از آثار تقوی را روزی از طریق غیرمتعارف می­داند. البته این معنایش این نیست که مردم از کسب و کار دست بردارند و برای به دست آوردن روزی شان به تقوی روی آورند. کسب و کار از یک سو و خیر و برکت در اثر تقوی از سوی دیگر لازم است.
توکل به خدا
منظور از توکل به خدا این است که انسان تلاش گر کار خود را به او واگذارد و حل مشکلات خویش را از او بخواهد. خدایی که از تمام نیازهای او آگاه است، خدایی که نسبت به او رحیم و مهربان است، خدایی که قدرت حل هر مشکلی را دارد. کسی که دارای روح توکل است هرگز یأس و نومیدی را به خود راه نمی دهد، در برابر مشکلات احساس ضعف و زبونی نمی­ کند، در برابر حوادث سخت مقاوم است و همین فرهنگ و عقیده چنان قدرت روانی به او می دهد که می ­تواند بر هر مشکلی فایق آمده و پیروز گردد. از سوی دیگر امدادهای غیبی که به متوکلان نوید داده شده است به یاری او می آید و او را از شکست و ناتوانی رهایی می­بخشد.
توبه و استغفار
یکی از عوامل بیماری روانی احساس گناه است که این امر در جوامع دینی تا حدی شدیدتر به نظر می رسد. همه ادیان الهی بر این آموزه تأکید دارند که پس از مرگ در عالم قبر و قیامت به حساب همه مردم رسیدگی می شود. تصور چنین صحنه­ای به نوبه خود برای افرادی که مرتکب گناه شدند، اضطراب زاست. البته احساس گناه و این که انسان به یاد خطاهایش باشد و در صدد جبران آن برآید تا حدی سازنده و باعث تطهیر انسان و کمال اوست، لکن اگر این حالت از حد معمول تجاوز کند، موجب وقفه و سکون می شود و باعث اختلاف در زندگی می­گردد.
۲-۱۵- مروری بر مطالعات انجام شده در زمینه مذهب و سلامت روان
طاهری خرامه و همکاران (۱۳۹۲) سلامت معنوی و راهبردهای مقابله‌ی مذهبی در بیماران همودیالیزی را مورد مطالعه قرار دادند. در این مطالعه مقطعی (توصیفی- تحلیلی)، ۹۵ بیمار تحت درمان با همودیالیز از مراکز همودیالیز بیمارستان‌های شهر به روش نمونه‌گیری آسان انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده‌ها پرسشنامه سلامت معنوی الیسون و پالوتزین و مقیاس مقابله مذهبی پارگامنت بود. نتایج نشان داد میانگین و انحراف معیار نمره کل سلامت معنوی بیماران ۰۹/۱۵±۹۸/۹۱ و میانگین و انحراف معیار نمره راهبردهای مقابله مذهبی مثبت و منفی به ترتیب ۱۷/۴±۳۸/۲۳ و ۳۴/۴±۴۶/۱۱ بود. ۶/۵۲ درصد از بیماران در مقیاس سلامت معنوی نمره بالاتر از میانگین کسب کرده بودند. ۶/۵۲ درصد نمونه‌ها در مقیاس راهبردهای مذهبی مثبت نمره بالاتر داشتند و این رقم در مورد راهبردهای مذهبی منفی ۹/۳۷ درصد بود. سلامت معنوی و راهبردهای مقابله مذهبی مثبت ارتباط مستقیم و معنادار داشت (۴۶۳/۰=r) و ارتباط سلامت معنوی و راهبردهای مقابله مذهبی منفی معکوس و معنادار بود (۴۳۰/۰- =r). سلامت معنوی و میزان استفاده از راهبردهای مقابله مذهبی در دو جنس تفاوت معناداری نداشت. با افزایش سن سلامت معنوی نیز بیشتر می‌شد و این رابطه از نظر آماری معنادار بود. یافته‌ها نشان داد سلامت معنوی بیماران همودیالیزی در حد نسبتاً مطلوبی قرار داشت و با توجه به تأثیر مثبت راهبردهای مذهبی کارآمد در افزایش سلامت معنوی، تمرکز بر تقویت راهبردهای مذهبی در مراقبت‌های معمول، می‌تواند وضعیت سلامت معنوی و در نهایت کیفیت زندگی روانشناختی این بیماران را بهبود بخشد.
اسدی و همکاران (۱۳۹۱) در مطالعه­ ای به بررسی پیش بینی خطر خودکشی دانشجویان بر اساس اعتقادات مذهبی، حمایت اجتماعی، راهبردهای مقابله ای و سلامت عمومی پرداختند. روش پژوهش همبستگی و جامعه آماری ۴۵۶۴ دانشجوی دانشگاه شهید بهشتی بود. با روش نمونه گیری طبقه ای نسبی ۵۶۰ دانشجو انتخاب و داده ها با مقیاس خطر خودکشی مرکز پژوهش سلامت رفتاری شمال غرب (۲۰۰۵) و پرسشنامه غربالگری جوانان در معرض خطر مؤسسه پژوهشی منتر (۱۹۹۸)، پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ (۱۹۷۲)، حمایت اجتماعی بخشی پور، پیروی و عابدیان (۱۳۸۴) و راهبردهای مقابله ای اندلر و پارکر (۱۹۹۰) جمع آوری و بر اساس رگرسیون لوجستیک و نسبت بخت تحلیل شد. نتایج نشان داد اعتقادات مذهبی، حمایت اجتماعی و راهبرد مسأله مدار در کاهش خطر خودکشی و سابقه مشکلات روانی، اضطراب و افسردگی در افزایش خطر خودکشی مؤثر است. دانشجویانی که سابقه مشکلات روانی داشتند بیش از ۸ برابر دانشجویان بدون سابقه مشکلات روانی در معرض خطر خودکشی بودند. نتایج این مطالعه بیانگر آن بود که حمایت اجتماعی، سابقه مشکلات روانی و اضطراب از پیش بینی کننده های قوی و مؤثر در عوامل محافظت کننده و خطرزا به شمار می آیند. با ارائه یک الگوی پیش بینی کننده می توان عوامل محافظت کننده را تقویت کرد و عوامل خطرزا را کاهش داد و از آن در جهت طرح های پیشگیری اولیه استفاده نمود.
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
قهرمانی و نادی (۱۳۹۱) رابطه بین مؤلفه های مذهبی – معنوی با سلامت روان و امید به آینده را در کارکنان بیمارستان های دولتی شیراز مورد مطالعه قرار دادند. پژوهش حاضر یک پژوهش مقطعی-همبستگی بود که جامعه آماری را کارکنان بیمارستانهای دولتی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی شیراز (۴۰۰۰ نفر) در پاییز ۱۳۸۹ تشکیل دادند که از بین آنها ۲۵۰ نفر به روش تصادفی ساده انتخاب شدند. داده ها با بهره گرفتن از پرسشنامه امید به آینده، سلامت روان و همچنین ابعادهای مذهبی- معنوی شامل پنج مؤلفه (بهزیستی وجودی، انگیزه پرستش و سازگاری، تعالی معنوی، حمایت مذهبی و اعمال و نگرش مذهبی) جمع آوری و از طریق ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون گام به گام مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که بین مؤلفه­ های بهزیستی وجودی با امید به آینده، انگیزه پرستش و سازگاری با امید به آینده و سلامت روان با امید به آینده رابطه معناداری وجود داشت. همچنین تمام مؤلفه­ های مذهبی-معنوی دارای همبستگی معناداری با سلامت روان بودند. نتایج تحلیل رگرسیون گام به گام نیز حاکی از آن بود که در گام اول انگیزه پرستش با ضریب تعیین ۵ درصد، در گام دوم انگیزه پرستش همراه با سلامت روان با ضریب تعیین ۶٫۴ درصدی، در گام سوم انگیزه پرستش همراه با سلامت روان و بهزیستی وجودی با ضریب تعیین ۹٫۱ درصدی و در گام چهارم ترکیب انگیزه پرستش همراه با بهزیستی وجودی با ضریب تعیین ۸٫۹ درصدی با امید به آینده دارای رابطه چندگانه معنادار هستند. شواهد به دست آمده در این پژوهش حاکی از آن است که انگیزه پرستش همراه با بهزیستی وجودی به ترتیب مهمترین ابعاد مذهبی-معنوی هستند که به همراه سلامت روان بر امید به آینده مؤثرند.
مداحی و همکاران (۱۳۹۰) ارتباط میان جهت گیری مذهبی و بهزیستی روان شناختی در دانشجویان را مورد مطالعه قرار دادند. جامعه آماری پژوهش، شامل کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد واحد تهران شمال بود. نمونه آماری پژوهش به حجم ۷۱ نفر به روش نمونه گیری تصادفی خوشه­ای از دانشکده های مدیریت، حقوق و روانشناسی انتخاب شدند. برای جمع آوری داده، از مقیاس­های جهت گیری مذهبی (آلپورت، ۱۹۵۰) و بهزیستی روانشناختی PWI (کارول، ۱۹۸۸) استفاده شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از روش تحلیل رگرسیون گام به گام استفاده شد. نتایج نشان داد که ضریب همبستگی به دست آمده بین نمره جهت گیری مذهبی درونی و بیرونی با بهزیستی روانشناختی از نظر آماری معنادار بود. از طرفی دیگر نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون گام به گام نشان داد که جهت گیری مذهبی هم از نوع درونی و هم از نوع بیرونی آن قابلیت پیش بینی بهزیستی روانشناختی را دارد. این نتایج را این طور می توان تبیین کرد هرچه میزان جهت گیری مذهبی جوانان درونی تر باشد، بهزیستی روان شناختی آن ها بیشتر خواهد بود. و هرچه میزان جهت گیری مذهبی جوانان بیرونی تر باشد، بهزیستی روانشناختی آن ها کمتر خواهد بود. از سوی دیگر، جهت گیری مذهبی قابلیت پیش بینی بهزیستی روانشناختی را دارد.
سلیمی بجستانی و همکاران (۱۳۹۳) ارتباط جهت گیری مذهبی و امیدواری با اضطراب سلامت در زنان پرستار بیمارستان امام خمینی (ره) تهران را مورد مطالعه قرار دادند. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه زنان پرستار که در مهرماه ۱۳۹۰ در بیمارستان امام خمینی (ره) تهران شاغل بوده اند. با روش نمونه گیری در دسترس یگ گروه ۷۰ نفری از پرستاران انتخاب شدند. ابزار مورد استفاده در این پژوهش پرسشنامه های امیدواری اسنایدر و جهت گیری مذهبی بهرامی احسان و اضطراب سلامت سالکوسکیس بوده است. داده ها با بهره گرفتن از آزمون آماری همبستگی پیرسون تحلیل شد. نتایج به دست آمده از تجزیه و تحلیل آماری نشان می دهد که بین جهت گیری مذهبی و امیدواری رابطه معناداری وجود دارد. اما بین جهت گیری مذهبی و اضطراب سلامت رابطه وجود ندارد. همچنین بین امیدواری و اضطراب سلامت رابطه معکوس وجود دارد. نتایج به دست آمده در این پژوهش نشان می­دهد که با تقویت ابعاد مذهبی و تأکید بر حفظ سلامت روانی در پرستاران می­توان امیدواری را در آنان تقویت کرد. اگر آنان درک مثبتی از مؤلفه­ های شناختی و گرایش­های مذهبی داشته باشند تعهدات بالایی نسبت به انجام وظایف خود خواهند داشت.
نتیجه تصویری درباره سلامت روانی
آقاپور و حاتمی (۱۳۸۹) رابطه بین جهت گیری مذهبی با بهداشت روانی خانواده؛ مطالعه موردی: خانواده­های ساکن شهر شیراز را مورد بررسی قرار دادند. جامعه آماری این تحقیق شامل خانواده­های ساکن شهر شیراز در سال ۱۳۸۷ بودکه در آن ها زن و شوهر در قید حیات بوده و با هم زندگی می­ کنند. بر اساس نمونه گیری طبقه­ای تصادفی منظم، ۳۸۶ خانواده انتخاب شده ­اند. یافته­ های پژوهش نشان داد که رابطه معنی­داری میان متغیرهای سن، جنسیت، درآمد، تحصیلات، جهت گیری مذهبی درونی و جهت گیری مذهبی بیرونی با بهداشت روانی خانواده وجود دارد. بر اساس نتایج معادله رگرسیون چند متغیره، از میان کل متغیرهای مورد بررسی، متغیرهای جهت­گیری دینی درونی، درآمد، جهت­گیری مذهبی بیرونی و تحصیلات حدود ۶۶ درصد از تغییرات متغیر وابسته را تبیین می نمایند. بر اساس مدل تحلیل مسیر، از میان این متغیرها، جهت گیری مذهبی درونی بالاترین تأثیر را بر متغیر وابسته داشته است.
صدری و جعفری (۱۳۸۹) رابطه باورهای مذهبی با سلامت روان (مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ابهر) را مورد مطالعه قرار دادند. جامعه آماری این پژوهش را کلیه دانشجویان دختر و پسر دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر که در سال تحصیلی ۸۷-۸۸ به تحصیل اشتغال داشته اند، تشکیل می دهد. با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای تعداد ۴۰۰ نفر (۲۰۰ نفر پسر و ۲۰۰ نفر دختر) به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. برای آزمایش فرضیه ها پرسشنامه اعتقادات مذهبی و سلامت روان مورد استفاده قرار گرفت. نتایج نشان داد رابطه معنی داری میان باورهای مذهبی با سلامت روان دانشجویان وجود دارد. همچنین رابطه معنی داری میان باورهای دینی با سلامت روان دانشجویان پسر و دانشجویان دختر وجود داشت.
بالجانی و همکاران (۱۳۹۰) ارتباط بین سلامت معنوی، مذهب و امید در بیماران مبتلا به سرطان را مورد پژوهش قرار دادند. در این مطالعه مقطعی توصیفی – تحلیلی، ۱۶۴ بیمار مبتلا به سرطان مراجعه کننده به بیمارستان امید ارومیه از خرداد تا آذر ماه ۱۳۸۹، به روش نمونه گیری آسان تداومی انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ­ها پرسشنامه بود. داده ها با بهره گرفتن از آمار توصیفی و آزمون های آماری ضریب همبستگی پیرسون و آنالیز رگرسیون چند گانه در سطح معناداری ۰۵/۰ تجزیه و تحلیل شد. یافته­ ها نشان داد بین سلامت وجودی و سلامت مذهبی (زیر گروه های سلامت معنوی) و همچنین بین مذهب درونی و اعمال مذهبی (از زیر گروه های مذهب) با امید ارتباط معناداری وجود داشت. سلامت وجودی، اعمال مذهبی سازمان یافته و مذهب درونی (از زیر گروه های مذهب) عوامل پیش گویی کننده معنادار برای امید بودند. نتایج این مطالعه اهمیت سلامت معنوی و مذهب را به عنوان متغیرهای تأثیرگذار بر امید بیماران سرطانی مورد تأیید قرار می دهد. بنابراین به پرستاران و متخصصان بالینی توصیه می­ شود که بر مذهب و سلامت معنوی به منظور حفظ امید بیماران تأکید داشته باشند.
پورسردار و همکاران (۱۳۹۰) سلامت روان، کیفیت زندگی، صمیمیت و نگرش های مذهبی در متأهلین با گذشت و بدون گذشت شاغل در مراکز بهداشتی و درمانی شهر آبدانان را مورد بررسی قرار دادند. جامعه این پژوهش کارکنان متأهل شبکه بهداشت شهر آبدانان بودند که کل آن ها (۱۷۰ نفر) به عنوان نمونه پژوهش، مورد مطالعه قرار گرفتند. برای سنجش متغیرهای مورد مطالعه در این پژوهش از مقیاس گذشت خانواده[۷۷]، پرسش نامه سلامت عمومی[۷۸]، پرسش نامه کیفیت زندگی[۷۹]، پرسش نامه صمیمیت و پرسش نامه نگرش­های مذهبی استفاده شد. برای تحلیل داده ­ها از روش آماری تحلیل واریانس چند متغیری و تحلیل واریانس تک متغیری استفاده شد. آزمون فرضیه های پژوهش نشان داد که کارکنان متأهل باگذشت و بدون گذشت از نظر سلامت روان، کیفیت زندگی و صمیمیت تفاوت معناداری دارند. هم چنین نتایج این پژوهش نشان داد که کارکنان متأهل باگذشت و بدون گذشت از نظر نگرش های مذهبی تفاوت معناداری نداشتند. افرادی که به همسر خود گذشت بیشتری نشان می­دهند، سلامت روان بیشتری دارند، کیفیت زندگی بهتری دارند و میزان صمیمیت بین آن­ها بالاتر است. هم چنین ممکن است که افراد باگذشت و بدون گذشت، نگرش های مذهبی متفاوتی نداشته باشند.
عارفی و محسن زاده (۱۳۹۰) ارتباط بین جهت گیری مذهبی، سلامت روان و جنسیت را مورد مطالعه قرار دادند. جامعه آماری دانشجویان دختر و پسر دانشگاه آزاد اسلامی کرمانشاه در سال تحصیلی ۸۹-۱۳۸۸ بودند و نمونه پژوهش تعداد ۷۲۰ نفر دختر و پسر به سهم برابر که به شیوه نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند. افراد نمونه، پرسش نامه های سلامت عمومی گلدنبرگ (۱۹۷۲) و جهت گیری مذهبی بهرامی احسان را تکمیل کردند. نتایج نشان داد بین جهت گیری مذهبی و سلامت روان افراد رابطه مستقیم معنادار وجود دارد. هر چند جنسیت در شدت رابطه مذکور اثر نداشت. به عبارتی دیگر، شدت رابطه سلامت روان و جهت گیری مذهبی دختران و پسران تفاوت معناداری ندارد. همچنین نتایج حاکی است میزان سلامت روان دختران و پسران متفاوت است و این تفاوت به نفع پسران است. در واقع، پسران در مقایسه با دختران از سلامت بهتری برخوردار بودند. اما از نظر میزان جهت گیری مذهبی بین دو جنس تفاوتی وجود نداشت.
حسینی و همکاران (۱۳۹۰) رابطه سبک های دلبستگی و سبک های مقابله مذهبی با سلامت روان در بیماران HIV+ را مورد پژوهش قرار دادند. در این مطالعه توصیفی مقطعی که طی اردیبهشت ۱۳۸۷ انجام شد، ۱۲۰ نفر از بیماران HIV+ تحت درمان در مراکز مشاوره رفتاری شیراز از طریق نمونه گیری تصادفی انتخاب و پس از تکمیل فرم رضایت آگاهانه توسط پرسش نامه بازنگری شده دلبستگی بزرگسال کولینز و رید (RAAS)، مقیاس سبک های مقابله مذهبی بادرکس و پرسش نامه سلامت عمومی (GHQ) گلدبرگ، بررسی گردیدند. از آزمون های رگرسیون چندگانه، تحلیل واریانس و تی، جهت تحلیل داده ها استفاده شد. بنابر نتایج تحلیل واریانس داده ها، بیماران HIV+ دارای سبک دلبستگی ایمن در مقایسه با بیماران HIV+ دارای سبک های دلبستگی ناایمن اجتنابی و ناایمن اضطرابی دوسوگرا از سلامت روان بالاتری برخوردار بودند. نتایج آزمون تی مستقل مشخص نمود بیماران HIV+ که به میزان بیشتری از مقابله مذهبی مثبت استفاده می­کردند از سلامت روان بیشتری برخوردار بودند. به منظور پیش بینی سلامت روان بر مبنای متغیرهای سبک دلبستگی ایمن و سبک­های مقابله مذهبی از آزمون رگرسیون چندگانه استفاده شد. نتایج، حاکی از آن بود که در بیماران HIV+، متغیر سبک دلبستگی ایمن، قوی ترین پیش ­بینی کننده سلامت روان می باشد. در نتیجه، مقابله مذهبی مثبت و سبک دلبستگی ایمن می توانند منجر به سلامت روان بالاتر در بیماران HIV+ گردند.
صولتی و همکاران (۱۳۹۰) رابطه بین جهت ‌گیری مذهبی و سلامت روان دانشجویان را مورد مطالعه قرار دادند. این مطالعه به‌ صورت توصیفی از نوع همبستگی انجام شد. جامعه آماری را کلیه دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد تشکیل می­‌دادند. در این بررسی ۲۰۰ نفر از دانشجویان به ‌عنوان نمونه پژوهش به شیوه نمونه ‌گیری تصادفی در دسترس انتخاب شدند و ابزارهای پژوهشی روی آنها اجرا گردید. جهت گردآوری داده‌ های پژوهشی از پرسشنامه ­های سلامت عمومی (GHQ-28) و نگرش ‌سنج مذهب (گلریز و براهنی) استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده ­های پژوهشی از طریق آمار توصیفی و همبستگی صورت گرفت. نتایج پژوهش نشان داد بین جهت ‌گیری مذهبی و سلامت روان همبستگی معنی­داری وجود دارد. همچنین طبق نتایج، هر چه میزان جهت‌ گیری مذهبی بالاتر می ‌رود، همبستگی آن با سلامت روان در آزمودنی ‌ها بیشتر می ‌شود، اما این همبستگی تا سطح معینی پایدار است و از این سطح به بالا نتیجه معکوس می­ شود که نشان از عدم همبستگی بین نگرش مذهبی و سلامت روان دارد. در مجموع می‌توان گفت تنها مذهب با بعد درونی، سلامت روانی را بهبود می‌بخشد، و افراطی‌گری بیشتر در افرادی مشاهده می­ شود که جهت­گیری مذهبی آنها بیرونی است و شاید این مسأله بتواند آخرین نتیجه پژوهش حاضر و سایر تحقیقاتی که به ‌نوعی اثرات منفی جهت ‌گیری مذهبی و سلامتی روان را گزارش کرده ­اند، توجیه نماید.
برنا و سواری (۱۳۸۷) ارتباط ساده و چندگانه نگرش های مذهبی، سلامت روانی، رضایت از زندگی و عزت نفس با احساس شادکامی در بین دانشجویان را مورد مطالعه قرار دادند. از بین دانشجویان دانشگاه آزاد اهواز ۳۸۴ نفر (۹۳ پسر و ۲۹۱ دختر) به شیوه تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. نتایج نشان داد که بین نگرش های مذهبی، سلامت روانی، رضایت از زندگی، و عزت نفس با احساس شادکامی در دانشجویان همبستگی مثبت معنی داری وجود دارد. تحلیل رگرسیون نشان داد که بین متغیرهای پیش بینی و متغیر ملاک (احساس شادکامی) همبستگی چندگانه معنی داری وجود دارد. یافته ها نیز حاکی از آن است که فقط نگرش های مذهبی و سلامت روانی به طور معنی داری واریانس احساس شادکامی را تبیین و به ترتیب بهترین پیش بینی کننده احساس شادکامی به شمار می­روند.
خیدانی (۱۳۹۰) نقش مذهب بر سلامت روانی دانشجویان دانشگاه های استان ایلام را مورد بررسی قرار داد. به منظور مقایسه سلامت روانی، یک نمونه ۱۰۰۰ نفری با توجه به نسبت دانشجویان هر دانشگاه به کل دانشجویان دانشگاه های استان ایلام، به صورت طبقه ای نسبی انتخاب گردیده و پرسش نامه های سلامت روانی و نگرش مذهبی را تکمیل نمودند. نتایج بیانگر رابطه معنادار بین معدل آزمودنی ها و نمره آنها در پرسش نامه سلامت عمومی و نگرش مذهبی است. نتایج پژوهش بیانگر رابطه منفی معنادار بین معدل آزمودنی ها و نمره آنها در پرسش نامه سلامت عمومی و نگرش مذهبی است؛ از جمله یافته های دیگر این تحقیق تفاوت بین سلامت روانی دانشجویان دانشگاه های مختلف استان ایلام باشد. به این ترتیب دانشجویان دختر نسبت به دانشجویان پسر از سلامت روانی و نگرش مذهبی بیشتر برخوردارند. ضمن آنکه دانشجویانی که در خوابگاه ساکن نیستند نیز نسبت به دانشجویانی که در خوابگاه ساکن هستند سلامت روانی و نگرش مذهبی بیشتری دارند. همچنین به ترتیب دانشجویان دانشگاه پیام نور، آزاد اسلامی، علمی کاربردی، ایلام، باختر و علوم پزشکی ایلام سلامت روانی بیشتری دارند. در حالی که به ترتیب نگرش مذهبی دانشجویان دانشگاه پیام نور، علمی و کاربردی، آزاد اسلامی، ایلام، علوم پزشکی ایلام و باختر بیشتر است. نتایج بیانگر این است که دانشجویان دارای نگرش مذهبی، از سلامت روانی بیشتری برخوردارند.
حمید (۱۳۸۸) رابطه نگرش مذهبی با سلامت روانی و عملکرد سیستم ایمنی بدن را مورد مطالعه قرار دادند. نمونه پژوهش ۲۴۰ دانشجوی مؤنث را شامل است که به طور تصادفی تعداد ۳۰ نفر دانشجو با نگرش مذهبی پایین و بالا انتخاب شدند. برای جمع آوری داده‌ها از پرسشنامه نگرش مذهبی، فهرست تجدید نظر شده علایم روانی SCL-90-R استفاده شد. به منظور ارزیابی سیستم ایمنی افراد، متغیرهای مورد مطالعه از جمله سلول T کمکی، سلول T مهاری/ انهدامی و سلول کشنده طبیعی بوده است. نتایج حاصل آشکار کرد، که میان نگرش مذهبی و سلامت روانی رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. همچنین میان نگرش مذهبی و سیستم ایمنی رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. از سوی دیگر، میان سلامت روانی و سیستم ایمنی دانشجویان با نگرش مذهبی پایین و بالا تفاوت معنی‌دار وجود دارد.
عسگری و همکاران (۱۳۸۸) رابطه اعتقادات مذهبی و خوش بینی با سلامت معنوی دانشجویان دانشگاه آزاد اهواز را مورد مطالعه قرار دادند. نمونه پژوهش ۲۰۰ نفر بودند که با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. برای اندازه گیری متغیرها از پرسشنامه دینداری آرین، پرسشنامه خوش بینی و مقیاس سلامت معنوی استفاده شد.جهت تجزیه و تحلیل داده ها از روش همبستگی پیرسون و رگرسیون چند متغیری استفاده شد. نتایج نشان داد که بین اعتقادات مذهبی و سلامت معنوی همچنین بین خوش بینی و سلامت معنوی رابطه معنی داری وجود دارد. نتایج رگرسیون چند متغیری نیز نشان داد که متغیرهای اعتقادات مذهبی و خوش بینی به ترتیب پیش بینی کننده سلامت معنوی بودند.
شعاع کاظمی (۱۳۸۸) رابطه مقابله های مذهبی و سلامت روان در بیماران مبتلا به تصلب چندگانه بافت (MS) را مورد مطالعه قرار دادند. پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی و همبستگی بود. نمونه پژوهش شامل ۵۰ نفر از بیماران ۲۵-۴۰ ساله مبتلا به تصلب چندگانه بافت ها بودند که از انجمن بیماران ام اس تهران انتخاب شدند، و به پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ و هیلیر، ۱۹۷۹ با ۲۸ سؤال و پرسشنامه محقق ساخته با ۱۱ سؤال و دارای مؤلفه های شناختی، اجتنابی و رفتاری بود پاسخ دادند. روایی محتوایی پرسشنامه اخیر از سوی صاحبنظران در حوزه روانپزشکی و مذهبی تأیید و اعتبار آن نیز با بهره گرفتن از روش آزمون-آزمون مجدد پس از دو هفته ۰٫۸۰ بود. جهت تحلیل داده ها از آزمون آماری t و همبستگی پیرسون استفاده شد. یافته ها حاکی از معنادار نبودن تفاوت ارتباط نحوه استفاده از مقابله های مذهبی در دو جنس بود ولی ارتباط بین باورهای مذهبی بالا و سلامت روان معنادار بود. بنابراین، اگر افراد هنگام بیماری و استفاده از دارو درمانی از اعتقادات مذهبی عملی نیز برخوردار باشند می توانند با بیماری مقابله کنند و از سلامت عمومی بیشتری برخوردار شوند و حتی با پدیده مرگ نیز به راحتی برخورد نمایند.
کرمی و همکاران (۱۳۸۵) روابط ساده و چندگانه ابعاد جهت گیری مذهبی با سلامت روانی در دانشجویان دانشگاه رازی کرمانشاه را مورد مطالعه قرار دادند. جامعه آماری دانشجویان دانشگاه رازی بودند که به عنوان نمونه سنجش پژوهش تعداد ۴۴۹ نفر با بهره گرفتن از روش نمونه گیری طبقه­ای تصادفی انتخاب شدند. جهت سنجش جهت گیری مذهبی از پرسشنامه جهت گیری مذهبی، که با رویکردی اسلامی تهیه شده است، استفاده شد. جهت بررسی سلامت روانی، از مقیاس سلامت روانی استفاده شد که نمره پایین در آن نشانه سلامت روانی است. نتایج نشان دادند که جهت گیری مناسکی با چهار بعد سلامت روانی همبستگی­های معنی داری دارد. (سلامت جسمانی، اضطراب، اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی). یافته های دیگر نشان دادند که ضرایب همبستگی بعد جهت گیری پایبندی به اخلاقیات، با شکایت جسمانی، اضطراب، اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی به دست آمدند. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون برای دخترها نشان دادند که جهت گیری پایبندی به اخلاقیات تنها متغیر قوی در تبیین واریانس سلامت روانی آزمودنی­ها است. نتایج تحلیل رگرسیون برای پسرها نشان دادند که اضافه کردن متغیر جهت گیری پایبندی به عقاید و مناسک تغییر اندک ولی معنی داری در معادله رگرسیون ایجاد نمود. به عبارت دیگر، جهت گیری مناسکی برای پیش بینی سلامت روانی آزمودنی­های پسر با اهمیت است.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
فصل سوم
روش تحقیق
۳-۱- مقدمه
روش تحقیق[۸۰]، در واقع ابزار دستیابی به واقعیت به شمار می­رود. روش های تحقیق متعددند و هر روش تا اندازه­ای به کشف قوانین علمی کمک می­ کند. انتخاب روش تحقیق در عواملی مانند ماهیت موضوع تحقیق، اهداف و سؤالات تحقیق، دامنه موضوع تحقیق و امکانات اجرایی بستگی دارد. هدف از انتخاب روش تحقیق آن است که محقق مشخص نماید، چه شیوه­ و روشی را اتخاذ کند تا او را هر چه دقیق­تر، آسان­تر، سریع­تر در دسترسی به پاسخ یا پاسخ­هایی برای پرسش یا پرسش­های تحقیق مورد نظر کمک کند.
۳-۲- روش پژوهش
روش تحقیق این پژوهش، توصیفی از نوع همبستگی است. داده ­ها در نرم افزار Excel وارد شده و با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS و آزمونهای آماری توصیفی (میانگین) و آزمون های تحلیلی ، t-test تجزیه و تحلیل شده است.
۳-۳- جامعه آماری
جامعه آماری این پژوهش شامل بیماران بستری شده در بخش­ بیمارستان­های دولتی و خصوصی شهر ساری که قادر به نوشتن و همکاری را داشته اند می­باشند.
۳-۴- نمونه آماری و روش نمونه گیری
با مراجعه به بیمارستان­های مذکور ۱۸۰ نفر نسبت به تکمیل فرم­ها اقدام نمودند که با بررسی اولیه ۲۴ پرسشنامه به علت نقص در تکمیل اطلاعات حذف گردیده­اند. نمونه مورد مطالعه ۱۵۶ بیمار بستری شده بود که حجم نمونه بر اساس جدول کرجسی و مورگان تعیین گردیده و آزمودنی­ها به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند.
۳-۵- روش و ابزار گردآوری اطلاعات
روش و ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش مطالعات کتابخانه­ای شامل طیف وسیعی از کتاب­ها، مقالات و پایان نامه ­ها همچنین جستجو در سایت­های معتبر بوده و میدانی است و از سه پرسشنامه استفاده شده است:
الف: پرسشنامه سلامت عمومی (GHQ-28)
ب: پرسشنامه انس با قرآن
ج: پرسشنامه نگرش با قرآن
– پرسشنامه سلامت عمومی[۸۱](GHQ-28)
برای سنجش سلامت روان از پرسشنامه سلامت عمومی GHQ-28 استفاده شده است. گلدبرگ[۸۲] معتقد است، پرسشنامه سلامت عمومی (GHQ) یک پرسشنامه سرندی مبتنی بر روش خود گزارش دهی است که در مجموعه­های بالینی با هدف ردیابی کسانی که دارای یک اختلال روانی هستند مورد استفاده قرار می­گیرد (گلدبرگ، ۱۹۸۸).
پرسشنامه سلامت عمومی را می­توان به عنوان مجموعه پرسش­هایی در نظر گرفت که از پایین ترین سطوح نشانه­ های مشترک مرضی که در اختلال­های مختلف روانی وجود دارد تشکیل شده است و بدین ترتیب می ­تواند بیماران روانی را به عنوان یک طبقه­ی کلی، آنهایی که خود را سالم می­پندارند متمایز کند. بنابراین هدف این پرسشنامه دستیابی به یک تشخیص خاص در سلسله بیماری­های روانی نیست. بلکه منظور اصلی آن ایجاد تمایز بین بیماری روانی و سلامت است (استوار، ۱۳۷۷).
این پرسشنامه به طور مکرر مورد تجدید نظر قرار گرفته و به صورت فرم­های کوتاه شده ۳۰ سؤالی، ۲۸ سؤالی و ۱۲ سؤالی در مطالعات مختلف استفاده می­ شود. فرم ۲۸ سؤالی این پرسشنامه سلامت عمومی دارای این مزیت است که برای تمامی افراد جامعه طراحی شده است. از جمله موارد عمده استفاده از آزمون، کاربرد آن به عنوان ابزار تشخیص و تمیز اختلالات روانی و ارزیابی وضعیت سلامت روانی افراد جامعه می­باشد. این پرسشنامه دارای چهار زیر مقیاس است. نشانه­ های بدنی، اضطراب، بد خوابی، ناسازگاری اجتماعی و افسردگی وخیم.
زیر مقیاس اول (۷ سؤال اول) شامل مواردی درباره احساس افراد به وضع سلامت خود و احساس خستگی آنهاست و نشانه­ های بدنی را در بر می گیرد. این زیر مقیاس دریافت­های حسی بدنی را که اغلب با برانگیختگی­های هیجانی همراهند را ارزشیابی می­ کند.
زیر مقیاس دوم (۷ سؤال دوم) شامل مواردی است که با اضطراب و بی­خوابی مرتبط اند. زیر مقیاس سوم (۷ سؤال سوم) گستره توانایی افراد را در مقابله با خواست­های حرفه ای و مسائل زندگی روزمره می­سنجد و احساسات آنها را درباره چگونگی کنار آمدن با موقعیتهای متداول زندگی آشکار می­ کند. زیر مقیاس چهارم (۷ سؤال آخر) در بر گیرنده مواردی است که با افسردگی وخیم گرایش فرد به خودکشی مرتبط اند. نمره کلی هر فرد از حاصل جمع نمرات چهار زیر مقیاس بدست می آید (استوار، ۱۳۷۷).
به این ترتیب هر زیر مقیاس شامل ۷ سؤال می­باشد. هر فرد در مورد هر زیر مقیاس به گزینه­ های انتخابی می ­تواند نمره ای بین ۰ تا ۸۴ کسب نماید (استوار، ۱۳۷۷).

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.

شیوه نمره گذاری پرسشنامه سلامت عمومی:

برای نمره گذاری پرسشنامه سلامت عمومی از شیوه ی نمره گذاری لیکرت استفاده شده است. که براساس این شیوه نمره گذاری هر یک از سؤالات ۴ درجه ای در آزمون از راست به چپ ۰-۱-۲-۳ بوده و نمرات هر آزمودنی در هر یک از زیر مقیاس­ها به صورت جداگانه مشخص و در زیر یک ورقه نوشته می­شوند. نمرات زیر مقیاس­ها را جمع کرده و نمره کل را بدست می­آوریم که در نتیجه نمره کل آن را در دامنه ۰ تا ۸۴ قرار می­دهیم. نمرات بین ۱۴ تا ۲۱ در هر مقیاس وخامت آزمودنی در آن عامل را نشان می­دهد. (استوار، ۱۳۷۷)

پایایی[۸۳] و روایی پرسشنامه سلامت عمومی:

مقصود از اعتبار و روایی آزمون، پاسخ دادن به این سؤال است که آزمون چه چیزی را اندازه گیری می­ کند و تا چه اندازه از این لحاظ کارایی دارد. به عبارت دیگر مقصود از روایی آن است که وسیله اندازه گیری به واقع بتواند خصیصه مورد نظر را اندازه گیری کند و نه خصیصه های دیگر را و مقصود از پایایی یک وسیله اندازه گیری آن است که اگر خصیصه مورد سنجش را با همان وسیله تحت شرایط مشابه دوباره اندازه گیری کنیم نتایج حاصل تا چه حد مشابه، دقیق و قابل اعتماد است. یک وسیله معتبر آن است که دارای ویژگی تکرارپذیری باشد (یعقوبی، ۱۳۸۷).
مولودی و همکاران (۱۳۸۰) پایایی و بازآزمایی ۸۶/۰ را برای پرسشنامه سلامت عمومی تعیین کرده اند. در این پژوهش بررسی همسانی درونی مواد پرسشنامه به وسیله­ محاسبه آلفای کرونباخ[۸۴] ۸۶/۰ بدست آمد. ۱۴% تفاوت­های فردی در نمرات سلامت روانی مربوط به خطای اندازه گیری و عدم دقت در پاسخگویی به سؤالات می­باشد. در مطالعه­ ای که اخیراً بر روی یک جمعیت دانشجویی از دانشجویان جدید الورود با آزمون GHQ-28 انجام گرفت برای شاخص های حساسیت، ویژگی و میزان اشتباه طبقه بندی به ترتیب نمرات ۶۸/۰، ۶۵/۰ و ۳۴/۰ بدست آمد.
مطالعات متعدد حاکی از پایایی این پرسشنامه است. چونگ و اسپیرس در سال (۱۹۹۴) در مطالعه ای بر روی ۲۲۳ نفر از افراد بزرگسال به این نتیجه رسیدند که ضریب پایایی، بازآزمایی برابر با ۵۵/۰ است. نجفی و همکاران در سال (۱۳۷۹) پایایی آزمون را با روش آزمون- باز آزمون برابر ۸۹/۰ بدست آوردند. همچنین حساسیت گروهی و میزان کلی اشتباه طبقه بندی را به ترتیب ۸۸/۰، ۲۴/۰، ۲۰/۰ گزارش کردند (پهلوانی، ۱۳۸۱).
تقوی در سال ۱۳۸۰ نیز برای بدست آوردن این پرسشنامه از سه روش روایی همزمان، همبستگی خرده آزمون های پرسشنامه با نمره کل و تحلیل عاملی استفاده نموده که روایی همزمان پرسشنامه سلامت عمومی از طریق اجزای همزمان با پرسشنامه بیمارستان میدلسکس (M.H.G) برابر شد با ۵۵/۰ ضریب همبستگی بین خرده آزمون های این پرسشنامه با نمره کل در حد رضایت بخش و بین ۷۲/۰ تا ۸۷/۰ متغیر بود. نتیجه تحلیل عاملی با بهره گرفتن از روش چرخشی اریماکس و براساس آزمون اسکری بیانگر وجود عوامل افسردگی، اضطراب، اختلال در کارکرد اجتماعی در این پرسشنامه بود که درمجموع بیش از ۵۰% واریانس کل آزمون را تبیین می کند (پهلوانی، ۱۳۸۱).
اعتبار و پایایی فرم ۲۸ ماده ای GHQ با فرم بلند پرسشنامه به صورت اعتباریابی همزمان مورد بررسی واقع شد و تائید گردیده است. استافورد و همکاران (۱۹۸۰) در مطالعات خود از این پرسشنامه استفاده نموده و اعتبار یابی همزمان آن را با مصاحبه تشخیصی روانپزشکی و پایایی بازآزمایی آن را ۸۵/۰ تا ۹۲/۰ گزارش نموده اند. در عین حال وجود چهار زیر مقیاس نامبرده شده براساس تحلیل های عاملی مورد بررسی قرار گرفته و ثابت شده است (استوار، ۱۳۷۷).

نمره برش پرسشنامه سلامت عمومی:

برای تعیین نمره برش آزمون غربالگری در شاخص عمده اعتبار یعنی حساسیت و ویژگی مورد نیاز است. بدین منظور لازم است کلیه افرادی که پرسشنامه را تکمیل کرده اند توسط یک نفر متخصص، مصاحبه و سپس موارد مثبت حقیقی و مثبت کاذب و منفی حقیقی و منفی کاذب محاسبه و نمره برش تعیین گردد. بعداً برای هر نمره برش فرضی، حساسیت و ویژگی محاسبه گردد. بهترین نمره برش نمره­ای است که بهترین تعادل را بین حساسیت و ویژگی ایجاد نماید (گلدبرگ، ۱۹۸۸).
علاوه بر این دو شاخص یک شاخص کمکی دیگر نیز وجود دارد و آن میزان اشتباه طبقه بندی کلی است که به منظور درصدی از افراد سالم و بیمار هستند که به اشتباه بیمار یا سالم تشخیص داده می شوند. این شاخص از طریق فرمول OMP=P(FP+POF n-1) محاسبه می شوند. در این آزمون نمره­ی برش ۲۳ دارای بهترین تعادل بین حساسیت (۸۶ درصد) و ویژگی (۸۲ درصد) است (یعقوبی، ۱۳۸۷). بطوری که کمتر از ۲۳ به عنوان افراد سالم و خود ۲۳ و بیشتر از آن به عنوان مشکوک شناخته می­شوند. لازم به ذکر است که با این روش نمره‌گذاری، حداقل نمره صفر و حد‌اکثر نمره آزمودنی ۸۴ خواهد بود.
– پرسشنامه انس و نگرش با قرآن
این پرسشنامه اولین بار توسط سخائی و همکاران (۱۳۸۹) در دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری مورد استفاده قرار گرفت. این ابزار دارای ۳۹ سؤال بوده و دارای دو زیر مقیاس انس با قرآن (۱۹ سؤال) و نگرش به قرآن (۲۰ سؤال) می­باشد. نحوه سنجش آن در قالب فرم ۵ گزینه­ای لیکرت است. در زیر مقیاس انس با قرآن میزان قرائت، گوش دادن و توجه به معنی و گرایش قرآن در مواقع استرس و… و در زیر مقیاس نگرش به قرآن نگرش فرد به نقش قرآن در سازندگی فرد، خانواده و جامعه مورد ارزیابی قرار می­گیرد.