خانواده و والدین سهم زیادی در شکل دادن به انتخاب های شغلی و تحصیلی فرد دارند. مسئله انتخاب رشته تحصیلی و در نهایت انتخاب شغل در راستای انتخاب رشته از مهمترین مسائلی است که نوجوانان با آن سرو کار دارند و در تحقیقات متعدد نوجوانان این دو مسئله را به عنوان اساسی ترین مشکلات خود مطرح کرده اند (مرادی و اخوان تفتی،۱۳۹۲).
به طور کل آمال و آرزوهای تحصیلی و شغلی گزارش شده در دوره نوجوانی پیش گویی کننده های معنی داری از احتمال دست یافتن به مشاغل و تحصیلات در دوره جوانی هستند (بورک و هولتر[۱۲]،۱۹۹۷ به نقل ازمحمدی کاجی و قربانی،۱۳۸۷). بنابراین تعیین و شناسایی عواملی که بر آمال و آرزوها تأثیر می گذارند در جهت روشن کردن این موضوع که آمال و آرزوها چگونه به مسیرهای تحصیلی و شغلی منجر می شوند حائز اهمیت است که یکی از این عوامل تأثیرگذارخانواده می باشد.
عمده پژوهش هایی که در زمینه آرزوهای تحصیلی و شغلی بوده به نقش خانواده و تأثیر آن بر گرایشات تحصیلی و شغلی اشاره ای ننموده است. تحقیق حاضر به بررسی نقش خانواده بر انتخاب های تحصیلی و شغلی فرزندان می پردازد.
یافته های این تحقیق می تواند میزان ناهماهنگی ها و اختلافات والدین و فرزندانشان را در زمینه انتخاب رشته تحصیلی و انتخاب شغل مشخص کند. این عدم هماهنگی می تواند مشکلات بسیاری را برای نوجوان بوجود آورد و مانع از شکوفا شدن استعدادهایش شود. با توجه به اینکه والدین در انتخابهای فرزندانشان تاثیر به سزایی دارند و گاهی نیز انتخابهای خود را به فرزندانشان تحمیل می کنند و آنها را تحت فشار قرار می دهند اگر انتخاب های آنها متناسب با علایق و استعدادهای فرزندانشان نباشد و نا آگاهانه صورت گیرد ، مشکلات بسیاری بوجود خواهد آمد، از جمله نارضایتی و ناخشنودی فرزندان و نیز پایین آمدن بازده و کارایی آنان.
یافته های این تحقیق می تواند به والدین و مسئولین مدرسه بویژه مشاورین در جهت اجرای بهتر اهداف مربوط به انتخاب رشته تحصیلی و شغلی یاری دهد و از اطلاعات بدست آمده در جهت راهنمایی نوجوانان و آموزش خانواده ها استفاده کرد. همچنین یافته های تحقیق حاضر می تواند برای برنامه ریزان هدایت تحصیلی و شغلی این امکان را فراهم نماید که گرایشات و علائق نوجوانان و خانواده هایشان را بسوی هماهنگی و تطبیق با واقعیات، امکانات و نیازهای جامعه سوق دهند.
اهداف تحقیق:
هدف کلی تحقیق، تعیین میزان همسویی گرایشات تحصیلی و شغلی دانش آموزان با آرزوهای شغلی و تحصیلی والدین آنان می باشد.
این پژوهش از نظر هدف کاربردی می باشد و انجام آن می تواند در حل مسایل انتخاب رشته تحصیلی و متعاقب آن انتخاب شغل کاربرد داشته باشد.
سئوالات تحقیق:
۱٫ میزان هم سویی گرایشات تحصیلی و شغلی دانش آموز با آرزوهای تحصیلی و شغلی پدر و مادر چگونه است ؟
۲٫ میزان شناخت دانش آموزان از رشته های دبیرستانی و دانشگاهی چگونه است؟
۳٫ نظر دانش آموز در مورد رشته های دبیرستانی چیست؟
۴٫ رشته های تحصیلی مورد علاقه دانش آموزان در دبیرستان و دانشگاه کدامند؟
۵٫ دلایل دانش آموزان برای انتخاب رشته تحصیلی مورد نظر خود در دبیرستان و دانشگاه کدامند؟
۶٫ میزان آگاهی دانش آموزان از شرایط ورود به رشته تحصیلی مورد علاقه خود در دبیرستان و دانشگاه چگونه است؟
۷٫ میزان تحقیق دانش آموزان در مورد رشته مورد علاقه خود در دبیرستان و دانشگاه چگونه است؟
۸٫ منابع اطلاعات دانش آموزان در مورد رشته تحصیلی مورد علاقه خود در دبیرستان و دانشگاه کدامند؟
۹٫ نظر پدر و مادر در مورد انتخاب رشته تحصیلی فرزندشان در دبیرستان و دانشگاه چیست (از دیدگاه دانش آموز)؟
۱۰٫ آیا بین والدین در مورد انتخاب رشته تحصیلی فرزند در دبیرستان و دانشگاه اختلاف نظر وجود دارد (از دیدگاه دانش آموز)؟
۱۱٫ آیا بین دانش آموز و والدین در مورد انتخاب رشته تحصیلی در دبیرستان و دانشگاه اختلاف نظر وجود دارد (از دیدگاه دانش آموز)؟
۱۲٫ اختلاف نظر دانش آموز در مورد انتخاب رشته تحصیلی در دبیرستان و دانشگاه با مادر بیشتر است یا با پدر؟
۱۳٫ میزان اهمیت دانش آموز به نظر پدر ومادر در انتخاب رشته تحصیلی چگونه است؟
۱۴٫ چه افرادی به غیر از والدین برای دانش آموز و چه افرادی برای مادر در انتخاب رشته تحصیلی حائز اهمیت هستند؟
۱۵٫ رشته تحصیلی مورد علاقه پدر ومادر در دبیرستان برای فرزند کدام است (از دیدگاه مادر)؟
۱۶٫ دلایل والدین برای انتخاب رشته تحصیلی مورد علاقه خود برای فرزند در دبیرستان کدام است (از دیدگاه مادر)؟
۱۷٫ رشته تحصیلی مورد علاقه پدر و مادر در دانشگاه برای فرزند کدام است (از دیدگاه مادر)؟
۱۸٫ دلایل والدین برای انتخاب رشته تحصیلی مورد علاقه خود برای فرزند در دانشگاه کدام است؟
۱۹٫ آیا بین نظر والدین و دانش آموز در مورد انتخاب رشته تحصیلی اختلاف نظر وجود دارد (از دیدگاه مادر)؟
۲۰٫ میزان اشتراک نظر همسران در مورد انتخاب رشته تحصیلی فرزند چگونه است؟
۲۱٫ فرزند نقش پدر و مادر را در تصمیم گیری رشته های تحصیلی چگونه ارزیابی می کند؟ آیا نظر آنها در انتخاب فرزند تأثیر دارد و این تأثیر به چه علت است؟
۲۲٫ آرزوهای شغلی والدین کدامند (از دیدگاه مادر)؟
۲۳٫ آیا آرزوهای آنها در انتخاب رشته فرزندشان نقش دارد؟
تعاریف نظری و عملیاتی مفاهیم
تعریف نظری :
گرایشات تحصیلی: با توجه به معنای گرایش در فرهنگ لغت معین، گرایشات تحصیلی عبارت است از میل و رغبت به انتخاب یک رشته تحصیلی از بین رشته های موجود.
گرایشات شغلی : با توجه به معنای گرایش در فرهنگ لغت معین، گرایشات شغلی عبارت است از میل و رغبت به انتخاب یک شغل از بین مشاغل موجود.
آرزوهای تحصیلی : با توجه به معنای آرزو در فرهنگ معین، آرزوهای تحصیلی عبارت است از شوق و اشتیاق و امید و چشم داشت به یک رشته تحصیلی از بین رشته های موجود .
آرزوهای شغلی : با توجه به معنای آرزو در فرهنگ معین، آرزوهای شغلی عبارت است از شوق و اشتیاق و امید و چشم داشت به یک شغل از بین مشاغل موجود.
انتظارات شغلی نیز با آرزوهای شغلی در ارتباط است.
انتظارات شغلی: آن گروه از مشاغل را شامل می شود که فرد در آینده آرزو دارد به انجام آنها بپردازد. انتظارات شغلی بیشتر جنبه رویا دارند و تا حدود زیادی از واقعیت بدورند.. یعنی انتظارات شغلی بر خواست ها و امیال استوار می باشند.انتظارات شغلی معمولا در زمینه مشاغلی است که فرد تمایل به اشتغال در آن زمینه ها را دارد (شفیع آبادی، ۱۳۸۹).
همسویی گرایشات تحصیلی با آرزوهای تحصیلی: با توجه به معنای همسویی در فرهنگ لغت دهخدا عبارت است از اینکه گرایشات تحصیلی دانش آموزان با آرزوهای تحصیلی والدین در یک جهت در حرکت باشند.
همسویی گرایشات شغلی با آرزوهای شغلی: با توجه به معنای همسویی در فرهنگ لغت دهخدا عبارت است از اینکه گرایشات شغلی دانش آموزان با گرایشات شغلی والدین در یک جهت در حرکت باشند.
تعاریف عملیاتی :
گرایشات تحصیلی : گرایشات بیان شده که دانش آموز از طریق مصاحبه ابراز نموده است.
گرایشات شغلی : گرایشات بیان شده که دانش آموز از طریق مصاحبه ابراز نموده است.
آرزوهای تحصیلی : آرزوهای بیان شده که مادر از طریق مصاحبه اظهار نموده است.
آرزوهای شغلی : آرزوهای بیان شده که مادر از طریق مصاحبه اظهار نموده است.
فصل دوم
مبانی نظری و تجربی پژوهش
مقدمه:
در این فصل مبانی نظری متغیرهای مربوط به پژوهش حاضر مورد بررسی قرار می گیرد. همچنین برخی از نظریه های مربوط به انتخاب شغل و حرفه که در آن به اهمیت نقش خانواده پرداخته شده است، ارائه می گردد. در قسمت آخر نیز، تحقیقات انجام شده در داخل و خارج کشور، مطرح می شود.

اهمیت انتخاب رشته تحصیلی :
انتخاب شغل از زمان کودکی آغاز می شود و تا دوره جوانی به طول می انجامد (سلیگمن، وین استاک و هفلین[۱۳]، ۱۹۹۱ به نقل از محمدی کاجی و کامکاری،۱۳۹۰)، اما دوره نوجوانی برای افراد موقعیتی فراهم می آورد تا آمال و آرزوهای تحصیلی و شغلی خود را از طریق انتخاب رشته و واحدهای درسی مقطع دبیرستان برآورده سازند و اهداف آتی خود را بازنگری و مورد ارزیابی مجدد قرار دهند. بنابراین انتخاب رشته تحصیلی و شغلی که در مرحله گذر از دوره نوجوانی به جوانی صورت می گیرد یکی از مؤلفه های مهم فرایند رشد در دوره بلوغ است که محدودیت ها و یا امکاناتی را برای آینده افراد ایجاد می کند ( محمدی کاجی و کامکاری، ۱۳۹۰).
از نظر هاپاک[۱۴](۱۹۵۷) تحصیلات در انتخاب شغل بدین طریق اثر می کند که برای فرد درهای اشتغال را می گشاید که در غیر این صورت بر او مسدود بوده اند. فرد را آگاه از مشاغلی می دارد که دانش قبلی از آنها نداشته است ، علائقی را در او ایجاد می کند و تجاربی را پیش می آورد تا رهنمون شاگرد در نیل به موفقیت یا احساس شکست شود(اردبیلی،۱۳۸۷).
«امروزه با تخصصی شدن آموزش و متنوع شدن رشته های تحصیلی انتخاب رشته صحیح یکی از مسائل مهم آموزش متوسطه و زندگی دانش آموزان به حساب می آید و بر تمام شئون اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جامعه در آینده تأثیر می گذارد. دوره تحصیلی متوسطه اهمیت خاصی در سرنوشت جوانان و دانش آموزان دارد و بین ادامه تحصیلات دوره متوسطه با ادامه تحصیلات در دوره های آموزش عالی و دانشگاهی از یک سو و بین این دوره تحصیلی با دنیای کار و نیروی انسانی از سوی دیگر ارتباط وجود دارد و چنانچه شغل فرد با تحصیلاتش همسو نباشد، وقت فرد و بودجه مملکت به هدر رفته است. دانش آموزی که در زمینه ای از تحصیلاتش مشکل دارد، علاوه بر تحمل صدمات روانی و گاهی جسمانی، از نظر اقتصادی نیز خساراتی به جامعه وارد می سازد. اشتغال سالم در یک جامعه صنعتی و نیز نیاز مبرم به توسعه آموزش فنی و حرفه ای، ایجاب می کند که افراد بر اساس تفاوت های فردی و با در نظر گرفتن استعدادها و رغبت ها و امکانات و نیازهای جامعه در رشته های مناسب تحصیل کنند و سپس به مشاغل درست گمارده شوند» (شفیع آبادی،۱۳۸۷).
عکس مرتبط با اقتصاد
از جمله عوامل مؤثر در پیشرفت تحصیلی، علاقه به رشته تحصیلی است. بی علاقگی به رشته تحصیلی، ممکن است انگیزه پیشرفت تحصیلی را کاهش دهد و یا از بین ببرد، در نتیجه افت تحصیلی،پدیده مردودی و ترک تحصیل که از مشکلات و آفات هر نظام آموزشی است بروز می کند. این افت هر ساله مبالغ هنگفتی خسارت و زیان اقتصادی برای دولت و خانواده ها بوجود می آورد. علاوه بر جنبه های اقتصادی، ریشه بسیاری از انحرافات و بزهکاری ها، نابسمانی ها و آشفتگی های روانی- عاطفی نیز به شکل مستقیم و غیر مستقیم مرتبط با افت تحصیلی است (حسین پور،حسن زاده و مداح۱۳۸۹).
چنانچه توزیع دانش آموزان در رشته های مختلف تحصیلی در دبیرستانها با توجه به ویژگی های فردی و نیازهای شغلی جامعه بصورت مناسب انجام پذیرد، از به هدر رفتن سرمایه های ملی کشورو اتلاف فرصتها و در نهایت از تورم یا کمبود در برخی رشته های تحصیلی و ایجاد مشکلات شغلی پیشگیری می کند (شفیع آبادی،۱۳۸۷).
شاخه های تحصیلی نظام آموزش و پرورش
نظام جدید به سه شاخه تحصیلی متوسطه نظری، فنی و حرفه ای و کار دانش تقسیم می شود.
۱٫ شاخه نظری. هدف کلی این شاخه اعتلای سطح فرهنگ و دانش عمومی و احراز آمادگی نسبی جهت ادامه تحصیلات عالی تر است. دانش آموزانی که این شاخه را انتخاب می کنند در مجموع باید ۹۶ واحد درسی برای اخذ مدرک دیپلم متویطه در یکی از رشته های تحصیلی ادبیات و علوم انسانی، ریاضی و فیزیک و علوم تجربی بگذرانند که ۶۶ واحد دروس عمومی و بقیه دروس تخصصی و اختیاری هستند.
۲٫ شاخه فنی و حرفه ای . هدف کلی این شاخه اعتلای فرهنگ و دانش عمومی و احراز آمادگی نسبی جهت ادامه تحصیل در رشته های علمی-کاربردی است. دانش آموزانی که این شاخه را انتخاب می کنند می توانند در یکی از گروه های تحصیلی مربوط به زمینه های صنعت، کشاورزی و خدمات به تحصیل ادامه دهند. برنامه های درسی در شاخه فنی و حرفه ای به صورت کاردانی پیوسته (پنج ساله) خواهد بود. دانش آموزان پس از سه سال تحصیل و گذراندن ۹۶ واحد درسی قادرند در محدوده هرشته انتخابی خود به کار مشغول شوند(شفیع آبادی،۱۳۸۷).
۳٫ شاخه کاردانش. این شاخه دارای سه زمینه ی صنعت، کشاورزی و خدمات است و هر زمینه دارای یک یا چند گروه و هر گروه دارای یک یا چند رشته اصلی است و هر رشته دارای یک یا چند رشته مهارتی است. در کلیه ی رشته های مهارتی این شاخه ۵۳ واحد به درس های عمومی و انتخابی و حدود ۴۳ واحد به درس های مهارتی اختصاص دارد. واحدهای آموزشی مربوط به این شاخه «هنرستان کار دانش» نامیده می شود(رادمرد،۱۳۹۲).
ملاک های هدایت تحصیلی:
هدف آن است که دانش آموزان به مناسب ترین شاخه یا رشته تحصیلی بر اساس استعداد و علاقه و نه امکانات و نیازهای کشور راهنمایی شوند (شفیع آبادی،۱۳۸۷).
طبق ماده ۹۶ آیین نامه آموزسی دوره متوسطه، هدایت دانش آموز به مناسب ترین شاخه یا رشته تحصیلی، بر اساس استعداد و علاقه وی و به تناسب امکانات و نیاز های کشور است (صافی،۱۳۸۹).
رشته تحصیلی دانش آموزان بر اساس نتایج حاصل از ملاک های زیر تعیین می گردد.
۱٫ شاخص پیشرفت تحصیلی در دروس خالص سال اول متوسطه
۲٫ شاخص پیشرفت تحصیلی در دروس خالص دوره سه ساله راهنمائی
۳٫ استعداد تحصیلی اختصاصی(برآورده شده توسط دبیران)
۴٫ هوش یا استعداد عمومی
۵٫ علاقه مندی به رشته تحصیلی(رتبه بندی شده توسط خود دانش آموز)
۶٫ اولویت یا مناسب بودن رشته تحصیلی(رتبه بندی شده توسط اولیای دانش آموز)
۷٫ رغبت تحصیلی-شغلی
۸٫ نتیجه بررسی های مشاور (کرمدوست و همکاران،۱۳۸۵).
طبق ماده ۱۰۸ آیین نامه هدایت تحصیلی در دوره متوسطه، ملاک های هدایت تحصیلی عبارتند از: