(۲۰۰۷) Ghassemi and White خصوصیات طرح­های انتقال بین حوزه‌ای مهم در استرالیا، آمریکا، کانادا، چین و هند را به طور سیستماتیک مرور کرده‌اند[۱۳].

(۱۹۹۹)Al-Rashedan et al. از تحلیل چندمعیاره برای اولویت بندی پروژه­ های بهبود کیفیت محیط زیست در رودخانه اردن در خاورمیانه استفاده کردند[۱۳].
عکس مرتبط با محیط زیست

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

(۲۰۰۵)Ghanbarpour et al. با بهره گرفتن از تصمیم ­گیری گروهی، استراتژی­ های مدیریت حوزه آبریز کن واقع در شمال غربی تهران را ارزیابی و اولویت­ بندی کردند و نشان دادند که طرح­های توسعه منابع آب دغدغه اصلی بخش کشاورزی و مرتع است[۱۳].

فصل سوم
مواد و روش­ها
۳-۱- اهداف، نیازها و ضرورت­های طرح انتقال آب از سد کوچری به شهر قم
مسئله تامین آب قم و مطالعات آن از سال­های ابتدایی دهۀ ۳۰ شمسی آغاز و پس از بررسی­های به عمل آمده، مسیر رودخانۀ قمرود جهت حفر چاه­های نیمه عمیق پیشنهاد گردید که در این راستا ۴ حلقه چاه در مسیر این رودخانه حفر شد و با احداث ۸۳ کیلومتر لوله­گذاری چدنی آب و ۲ مخزن ۲۰۰۰ متر مکعبی هوایی در سال ۱۳۴۳، استخوان­بندی اولیه شبکه انتقال آب شهر قم ایجاد گردید. به مرور زمان و با توجه به توسعه شبکه و افزایش جمعیت، تعداد چاه­های حفر شده تا ۳۴ حلقه در مسیر رودخانه و حومه قم افزایش یافته است[۱۸].
در سال ۱۳۴۷، سازمان آب قم زیر نظر مستقیم وزارت کشور تاسیس گردید و در سال ۱۳۵۶ مطالعات انتقال آب از دشت علی­آباد آغاز و سرانجام در سال ۱۳۵۹ تعداد ۱ حلقه چاه عمیق در دشت علی­آباد حفر گردید و با احداث ۶۵کیلومتر خط انتقال و ایستگاه پمپاژ شکوهیه و منابع ذخیره بتنی، در سال ۱۳۶۲ اولین آب شیرین به شهر قم انتقال یافت ولی با گسترش شهر قم و افزایش ناگهانی جمعیت آن، استفاده از آب شیرین علی­آباد، جوابگوی نیاز روزافزون مصرف قم نبوده و بنابراین در همان زمان، مطالعات ساخت سد ۱۵ خرداد در دستور کار وزارت نیرو قرار می­گیرد. این سد در سال ۱۳۷۳ به بهره ­برداری رسیده و آب شرب شهر قم توسط خط انتقال بتنی-فولادی با طول حدود ۷۵ کیلومتر پس از انتقال آب به تصفیه­خانه قم، با ظرفیت تصفیه ۲۲۰۰ لیتر در ثانیه به شهر قم انتقال می­یابد[۱۸].
در حال حاضر نیاز آبی شهرهای واقع در محدوده طرح انتقال آب از سد کوچری به شهر قم عمدتا از طریق منابع آب زیرزمینی (چاه­های داخل شهر)، آب شیرین کن­ها و آب سطحی (سد ۱۵ خرداد) تامین می­گردد که غیر از آب شیرین­کن­ها، آب سایر منابع دارای کیفیت نامطلوب بوده و املاح آب بسیار بالاست. همچنین آب سد ۱۵ خرداد نیز در فصولی از سال دارای بو و طعم می­باشد.
جهت رفع این مشکلات، طرح انتقال آب از سد کوچری به شهر قم با هدف تامین آب شرب مورد نیاز شهرهای قم، گلپایگان، محلات، خمین، نیمور و روستاهای واقع در مسیر خط لوله، همچنین تامین آب مورد نیاز صنایع واقع در محدوده طرح، مجموعا به میزان ۱۲۰ ملیون متر مکعب در سال به اجرا درآمد.
محل تامین آب، سرشاخه­های دز به قمرود و محل آبگیری از سد کوچری که در فاصله ۸ کیلومتری جنوب غربی شهرستان گلپایگان و تقریبا در ۲۰ کیلومتری پایین دست سد گلپایگان واقع شده است، می­باشد.
از حجم کل آب فوق الذکر حدود ۸۰ ملیون متر مکعب جهت تصفیه­خانه شهر قم، ۲۰ ملیون متر مکعب برای انتقال آب به شهرهای حاشیه مسیر خط انتقال و ۲۰ ملیون متر مکعب مابقی جهت مصارف صنعتی منطقه اختصاص داده شده است.
۳-۲- قوانین، مقررات و آیین­نامه­ های زیست­محیطی مرتبط با طرح انتقال آب از سد کوچری به شهر قم
در این بخش تمامی قوانین، مقررات و آیین­نامه­ های زیست­محیطی مرتبط با طرح انتقال آب از سد کوچری به شهر قم از منابع مختلف، استخراج گردیده تا در طی ارزیابی پروژه، این قوانین مد نظر قرار گیرند.
۳-۲-۱- قوانین و مقررات
۱- اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (همه­پرسی سال ۱۳۵۸) در خصوص حفاظت محیط­زیست.
۲- تبصره ۸۲ قانون برنامه دوم توسعه کشور، مصوب سال ۱۳۷۳ مجلس شورای اسلامی در خصوص رعایت ملاحظات زیست­محیطی در فعالیت­های اقتصادی و اجتماعی.
عکس مرتبط با اقتصاد
۳- ماده ۱۳۴ قانون برنامه سوم توسعه کشور، مصوب سال ۱۳۷۹ مجلس شورای اسلامی در خصوص صدور مجوز بهره ­برداری از منابع آب سطحی یا زیرزمینی و شبکه توسعه شهری.
۴- ماده ۱۷ قانون برنامه چهارم توسعه کشور، مصوب سال ۱۳۸۳ مجلس شورای اسلامی در رابطه با نقش دولت در رابطه با جایگاه آب در توسعه کشور و مدیریت جامع منابع آب.
۵- قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ­ها، مصوب سال ۱۳۷۴ مجلس شورای اسلامی در خصوص حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ­ها و عدم تغییر کاربری آن­ها.
۶- فصل اول (مالکیت عمومی و ملی آب)، فصل سوم (حقابه و پروانه مصرف معقول) و فصل چهارم (وظائف و اختیارات) قانون توزیع عادلانه آب مصوب سال ۱۳۶۱ با اصلاحیه سال ۱۳۶۴٫
۷- قانون حفاظت و بهسازی محیط­زیست مصوب سال ۱۳۵۳ مجلس شورای ملی و سنا و اصلاحیه آن در سال ۱۳۶۱ مصوب مجلس شورای اسلامی در خصوص حفظ بهبود و بهسازی محیط­زیست و ممانعت از هر اقدام مخربی که موجب بر هم خوردن تعادل محیط­زیست می­ شود.
۸- قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا مصوب سال ۱۳۷۴ در خصوص منابع آلوده کننده هوا، مقررات و مجازات­ها.
۹- قانون مدیریت پسماندها مصوب سال ۱۳۸۳ در رابطه با جمع­آوری و دفع پسماندها و نخاله­های ساختمانی.
۱۰- نظام فنی و اجرایی طرح­های عمرانی کشور مصوب سال ۱۳۷۵ هیات وزیران.
۱۱- مصوبه شماره ۱۳۸ شورایعالی حفاظت محیط­زیست کشور مصوب سال ۱۳۷۳ در مورد امکان سنجی و مکان­ یابی پروژه­ ها[۱۴].
۳-۲-۲- آیین­نامه­ ها
۱- آیین­نامه اجرایی قانون حفاظت و بهسازی محیط­زیست، مصوب سال ۱۳۵۴٫
۲- آیین­نامه جلوگیری از آلودگی آب مصوب سال ۱۳۷۳ هیات وزیران.
۳- آیین­نامه اجرایی نحوه جلوگیری از آلودگی هوا مصوب سال ۱۳۷۹٫
۴- آیین­نامه اجرایی نحوه جلوگیری از آلودگی صوتی مصوب سال ۱۳۷۸٫
۵- آیین­نامه اجرایی بند (ج) ماده ۱۰۴ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مصوب سال ۱۳۷۹ هیات وزیران راجع به جرایم زیست­محیطی.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۶- آیین­نامه ارزیابی اثرات زیست­محیطی مصوب سال ۱۳۷۶ شورایعالی حفاظت محیط­زیست[۱۴].
۳-۲-۳- معیارهای یونسکو در مورد طرح­های انتقال آب بین حوزه­ای
معیار۱: ناحیه مقصد بایستی، در صورت استفاده از منابع جایگزین تامین آب و تمامی اقدامات منطقی برای کاهش تقاضای آب، باز هم در تامین نیازهای فعلی و پیش ­بینی شده، کمبود جدی داشته باشد.
معیار۲: توسعه آتی حوزه مبدا نبایستی به سبب کمبود آب، با محدودیت چشمگیر روبرو شود. اگر حوزه مقصد، زیان­های وارده به حوزه مبدا را جبران کند، طرح انتقال ممکن است توجیه پذیر باشد.
معیار۳: ارزیابی جامع پیامدهای زیست­محیطی بایستی نشان دهد که سطح معقولی از قطعیت وجود دارد که طرح انتقال، به شکل اساسی کیفیت زیست­محیطی را در حوزه مبدا یا مقصد تخریب نمی­ کند. چنانچه هزینه­ های جبران خسارت زیست­محیطی فراهم شود، طرح انتقال ممکن است توجیه پذیر باشد.
معیار۴: ارزیابی جامع پیامدهای اجتماعی-فرهنگی بایستی نشان دهد که سطح معقولی از قطعیت وجود دارد که طرح انتقال، سبب بروز اختلال اساسی اجتماعی-فرهنگی در حوزه مبدا یا مقصد نخواهد شد با این حال طرح انتقال، چنانچه پرداخت غرامت برای جبران زیان­های اجتماعی-فرهنگی فراهم شود، ممکن است توجیه پذیر باشد.
۳-۳- موقعیت مکانی طرح انتقال آب از سد کوچری به شهر قم
انتقال آب در این پروژه، از سد کوچری تا تصفیه­خانه قم و از تصفیه­خانه قم به شهر قم می­باشد. تصفیه­خانه آب قم در محدوده شهرستان دلیجان در استان مرکزی و به فاصله ۱۰ کیلومتری سد ۱۵ خرداد و در نزدیکی روستای دودهک واقع می­باشد. محل سد کوچری نیز در ۸ کیلومتری جنوب غربی گلپایگان در نزدیکی روستای کوچری می­باشد. لازم به ذکر است که محدوده طرح خط انتقال آب از سد کوچری تا شهر قم در محدودۀ استان های قم، مرکزی و اصفهان واقع می­باشد. موقیت کلی طرح در کشور و در محدودۀ استان­های مذکور در شکل (۳-۱) نشان داده شده است.

شکل ۳-۱: موقعیت کلی محدوده طرح انتقال آب از سد کوچری به شهر قم[۱۸]
استان قم با در بر گرفتن کمتر از ۱% از مساحت کل کشور، کوچکترین استان ایران می باشد. این استان از طرف شمال به استان تهران، از شرق به استان سمنان، از جنوب به استان اصفهان و از طرف جنوب غربی تا شمال غربی به استان مرکزی محدود می­ شود. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری، این استان دارای ۱ شهرستان و ۶ شهر می­باشد. شهرستان قم شامل ۵ بخش، ۹ دهستان و ۳۳۰ آبادی دارای سکنه است. ۵ بخش آن عبارتند از جعفر آباد، خلجستان، مرکزی، سلفچگان و کهک[۱۹].
۳-۴- مشخصه­های مکانی و فنی طرح انتقال آب از سد کوچری به شهر قم
انتقال آب از سرشاخه­های دز شامل رودخانه­های دره­لکو، دره­دزدان، دره­دایی، دره­چشمه­سرداب (انوج) به مخزن سد کوچری واقع در پایین دست سد گلپایگان و از آن­جا به شهر قم انجام می­پذیرد. به این صورت که ابتدا آب چشمه سرداب توسط بند انحرافی چشمه­سرداب و یک رشته تونل به دره­لکو منتقل و پس از عبور از بدنه بند انحرافی دره­لکو به همراه آب رودخانه لکو و یک تونل به رودخانه دره­دزدان هدایت می­ شود. مجموع آب انتقالی و آب رودخانه دره­دزدان توسط بند انحرافی دره­دزدان و تونل دزدان-دایی به رودخانه دره­دایی منتقل می­ شود.پس از ورود به رودخانه دره­دایی، مجموع آب هدایت شده به همراه آب رودخانه دره­دایی به بند انحرافی دره­دایی هدایت می­ شود. سپس مجموع آب­های جمع­آوری شده و انتقال یافته به بند انحرافی دره­دایی، وارد تونل انتقال آب از دایی به دم­کمر و از آن­جا توسط یک رشته کانال به ابتدای تونل بلند انوج به قمرود منتقل می­ شود. تونل بلند، آب انتقالی را از رودخانه انوج به رودخانه قمرود هدایت نموده و پس از انتقال آب به رودخانه قمرود، آب در مخزن سد گلپایگان و از آن­جا به مخزن سد کوچری منتقل و ذخیره می­ شود. در شکل (۳-۲) موقعیت تقریبی این محدوده ارائه شده است.

شکل ۳-۲: موقعیت سرشاخه­های دز تا سد کوچری[۱۸]
در شکل (۳-۳) تصویری از بندهای دره­دزدان، دره­دایی، دره چشمه­سرداب و دره­لکو آورده شده است.

(الف) (ب)

(ج) (د)
شکل ۳-۳: تصویری از بندهای دره­دزدان، دره­دایی، دره چشمه­سرداب و دره­لکو در طرح انتقال آب از سد کوچری به شهر قم
الف- بند دره­لکو ب- بند دره چشمه­سرداب ج- بند دره­دزدان د- بند دره­دایی
بر اساس اطلاعات به دست آمده، سد مخزنی کوچری برای تنظیم جریانات قابل انتقال از حوزه دز پیشنهاد گردیده تا بتواند آب شرب شهرهای مورد نظر را در دراز مدت تامین نماید.
سد مخزنی کوچری از نوع خاکی-سنگریزه ای با هسته رسی و به ارتفاع ۷۷ متر از پی و دارای عرض ۱۲ متر و حجم مفید مخزن قابل استفاده معادل ۱۹۶ ملیون متر مکعب می­باشد. تراز نرمال آب در پشت سد ۱۹۳۰ متر از سطح دریا و تراز کف رودخانه در محل رودخانه ۱۸۶۵ متر از سطح دریا می­باشد.
آب از سد کوچری واقع در ۸ کیلومتری جنوب غربی گلپایگان به تصفیه خانه قم و از آن­جا به شهر قم انتقال می­یابد. در طول مسیر خط لوله تا شهر قم انشعاباتی جهت تامین آب شهرها و روستاهای مسیر وجود دارد. در مخازن تعدیل کننده نیز فشار و دبی ورودی کنترل خواهد شد.
مسیر خط لوله از خروجی سد کوچری شروع و تا شهر گلپایگان ادامه مسیر می­دهد. سپس از بالای شهر گلپایگان عبور کرده و پس از عبور از محدوده شهر، در کنار جاده آسفالته تا غرقاب ادامه مسیر می­دهد. بعد از غرقاب، خط لوله در مسیر جاده روستایی موجود ادامه مسیر داده و از رودخانه فاصله می­گیرد و پس از عبور از این رودخانه در امتداد جاده مزاین–جلماجرد ادامه مسیر داده و پس از عبور از شرق جلماجرد به سمت شمال شرقی می­رود. در این قسمت، خط لوله با رودخانه لعل بار تقاطع داشته و در کنار جاده و در بالادست آن تا روستای چهل رز ادامه می­یابد.
بعد از چهل رز خط لوله به سمت شمال رفته و بعد از تقاطع با جاده محلات–خمین در کنار جاده تا باقرآباد ادامه مسیر می­دهد. سپس از غرب و شمال شهرک صنعتی باقر آباد عبور کرده و از بالای روستای لاریجان و نخجیروان عبور کرده و پس از عبور از کنار روستای حسین آباد در کنار جاده خاکی موجود در سمت شمال ادامه مسیر می­دهد و سپس به موازات دریاچه سد ۱۵ خرداد ادامه یافته و پس از عبور از ارتفاعات موجود در پایین دست سد از رودخانه قمرود عبور کرده و در ادامه پس از قطع بزرگراه تهران–اصفهان در کنار بزرگراه تا تصفیه­خانه قم امتداد می­یابد.
به دلیل عدم دسترسی به محل خط لوله در برخی مکان­ها، جاده دسترسی روستایی احداث گردیده است که موقعیت تقریبی این جاده­ها و همچنین مسیر خط لوله انتقال آب در شکل (۳-۴) نمایش داده شده است.

شکل ۳-۴: مسیر خط لوله انتقال آب و موقعیت راه­های دسترسی در طرح انتقال آب از سد کوچری به شهر قم[۱۸]
خط لوله پس از خروج از تصفیه­خانه قم و قطع راه دسترسی دلیجان به قم در کنار مسیر خط موجود قرار گرفته و پیش از دوراهی سلفچگان پس از قطع مجدد جاده در مجاورت جاده نیزار به قم ادامه مسیر می­دهد و پس از گذر از سه­راهی نیزار وارد ارتفاعات کوه میل در مجاورت مخزن قائمیه (مخزن تعدیل فشار خط اول) می­گردد.
خط انتقال پس از عبور از ارتفاعات کوه میل در کنار جاده قم–نیزار وارد محوطه مخزن موجود صادقیه گردیده و پس از عبور از محوطه مخزن به ارتفاعات کوه سفید برخورد می­نماید. نبود فضای عبور کافی به علت وجود خط اول و خطوط اجرا شده انتقال روستایی سبب عدم تبعیت خط انتقال از مسیر موجود گردیده و پس از قطع جاده قدیم، خارج از حریم جاده جدیدالاحداث ادامه مسیر می­دهد. مسیر خط لوله پس از قطع مجدد جاده در کنار جاده قم–نیزار تا شهر قم امتداد می­یابد.
در بخش اول خط انتقال، خط لوله از خروجی تونل سد کوچری شروع و تا تصفیه­خانه قم به طول ۱۰۷ کیلومتر امتداد دارد. در طول مسیر خط لوله، دبی مورد نیاز شهرهای گلپایگان، خمین، محلات و نیمور از خط اصلی منشعب خواهد شد. قطر خط لوله در این بخش ۱۴۰۰ تا ۱۸۰۰ میلیمتر و نوع لوله فولادی می­باشد. در طول خط لوله، ۴ مخزن متعادل کننده و حدود ۵۰ کیلومتر جاده دسترسی در حال احداث است.
در بخش دوم، خط لوله از خروجی تصفیه­خانه قم شروع و تا مخزن شهر قم به طول ۶۲ کیلومتر امتداد می یابد. قطر خط لوله در این بخش ۱۸۰۰ میلیمتر و نوع لوله فولادی می­باشد. همچنین ۲ واحد مخزن متعادل کننده نیز در حال احداث است. در این بخش، خط لوله به موازات خط لوله موجود طرح انتقال آب از سد ۱۵ خرداد به قم و در مجاورت راه دسترسی موجود ادامه مسیر خواهد داد.
مخازن مورد نیاز برای طرح انتقال آب از تصفیه­خانه به شهر قم، مخازن متعادل کننده فشار برای جلوگیری از انتقال فشار بالادست به پایین دست و قطعه بندی هیدرولیکی سیستم می­باشد. مخازن مورد نظر به صورت بتن مسلح ساخته می­شوند و نظر به اینکه مخازن با مقطع مستطیلی به سهولت به دو منطقه مجزا تقسیم شده و در ایران نیز سابقه احداث بیشتری دارد، مخازن با شکل مکعب مستطیل و از جنس بتن مسلح خواهند بود.
۳-۵- ضرورت انجام ارزیابی اثرات زیست­محیطی طرح انتقال آب از سد کوچری به قم
در دوران معاصر یکی از اهداف اولیه توسعه پایدار، دستیابی به رشد اقتصادی در قالب برنامه‌های هماهنگ با اصول محیط­زیست و ممانعت از تخریب و تهی­سازی منابع تجدید شونده و غیر قابل تجدید است و لازمه این امر توجه به اثرات زیست­محیطی ناشی از اجرای پروژه‌های عمرانی است تا در کنار برآورده ساختن نیازهای اقتصادی–اجتماعی جوامع انسانی، محیط­زیست به عنوان بستر حیات بشری متحمل کمترین آسیب گردد[۳].
با توجه به ضرورت آگاهی سرمایه ­گذاران و به ویژه جوامع تاثیر پذیر از اجرای پروژه و نیز ضرورت آگاهی برنامه ریزان و مدیران سطوح سیاست­گذاری از اثرات پروژه‌ها بر محیط طبیعی و نیز طرح‌های توسعه و کاربری زمین و تبعات اجتماعی و فرهنگی آن‌ ها و با توجه به اهمیت پذیرش اجتماعی، امروزه مطالعات ارزیابی اثرات زیست­محیطی، جزئی انکارناپذیر از طرح‌های عمرانی گردیده است[۴].
طرح انتقال آب از سد کوچری به شهر قم نیز از جمله طرح‌های عمرانی است که در کنار فواید چشمگیر این طرح در راستای تامین آب شرب مورد نیاز شهر قم و نیز شهرهای خمین، گلپایگان، نیمور و محلات، ضروری است تا اثرات زیست­محیطی طرح نیز مورد بررسی قرار گیرد.
۳-۶- انتخاب روش ارزیابی
روش‌های مختلفی جهت انجام مطالعات ارزیابی وجود دارد که براساس نوع پروژه می‌توان از آن‌ ها استفاده نمود. روش‌های تجزیه و تحلیل و ارزیابی، ابزاری برای شناسایی، جمع­آوری و سازماندهی اطلاعات در ارتباط با اثرات زیست­محیطی پروژه می‌باشند. به کارگیری روش‌های مختلف ارزیابی با اهداف متعددی نظیر اطمینان از به کارگیری کلیه عوامل زیست­محیطی مرتبط با پروژه، کفایت و قابلیت روش انتخابی جهت انتخاب گزینه‌های اولیه و تعیین کمبود‌ها و تنگنا‌ها، کفایت و تناسب برای فراهم آوری اطلاعات و نتایج و همه جانبه نگری و اعتبار کافی انجام می‌پذیرد. روش‌های ارزیابی با توجه به گستردگی اطلاعات مورد نیاز، پارامترهای مختلفی را جهت تجزیه و تحلیل انتخاب می‌نمایند. برخی از این پارامتر‌ها شامل دامنه اثر، شدت یا بزرگی اثر، قطعی یا احتمالی بودن اثر، دوام اثر و برگشت پذیری اثر هستند که در روش انتخابی دو یا چند فاکتور جهت تجزیه و تحلیل اثرات مدنظر قرار می‌گیرد[۱۰]. به طور کلی برخی از روش‌های مورد استفاده جهت ارزیابی اثرات زیست­محیطی به شرح زیر می­باشند:

روش چک لیست: ارزیابی بدون هیچ نوع اندازه‌ای از حجم تقریبی آن‌ ها.

روش ماتریس: ارزیابی اثرات به صورت کمی و با در نظر گرفتن ستون فعالیت‌ها و ستون اثرات.