نتایج تحقیقی در رابطه با نگرش استفاده از مواد مخدر نشان داد که پایین بودن حمایت پدر شانس سوء مصرف تمام مواد مخدر را بالا می برد (پیکو، ۲۰۰۰). برخی از عوامل محیطی مانند خشونت، در دسترس بودن مواد توسط خانواده، رابطه سرد و دور بین والدین و فرزند، از عوامل خطر ساز در مصرف مواد توسط فرزندان می باشد. نتایج بر این نکته تأکید می کنند که کنترل عوامل محیطی و عوامل تربیتی خانواده می تواند در پیگیری از اعتیاد فرزندان مؤثر باشد و کوشش های پیشگیری و درمانی نیز در این جهت سامان داده شود (بروک[۳۷۳] و همکاران، ۲۰۰۱).
فرانکلین و همکاران (۲۰۰۱) نشان دادند که جوانان معتاد به سوء مصرف مواد، نوجوانان در معرض بحران نوجوانی و دارای مشکلات رفتاری، بسیار تحت تأثیر درمان راه حل – مدار می باشند (قادری، ۱۳۹۰).
در پژوهش سانتیستبان[۳۷۴]، مایر[۳۷۵]، منا و میترانی[۳۷۶] (۲۰۰۳) که بر روی ۱۲۶ فرد اسپانیایی که دارای سوء مصرف مواد بودند، انجام دادند. نتایج نشان داد که درمان راه حل- مدار در کاهش مصرف ماریجوانا مؤثر بوده است.
لامبرت[۳۷۷] و همکارانش (۱۹۹۸) درمان راه حل-مدار را در مورد ۷۲ بیمار که دارای اختلالات گوناگونی همچون اضطراب، وسواس، سوء مصرف مواد و ناسازگاری بودند، به کار گرفتند. آزمودنی ها در دو گروه ۲۷ نفره (تحت درمان راه حل-مدار) و ۴۵ نفره (تحت درمان یکپارچه نگر) جایگزین شدند. یافته­ های پژوهشی اثربخشی نسبتاً یکسانی را در میان این دو رویکرد آشکار ساختند (سودانی، ۱۳۸۵).
سیم[۳۷۸] (۲۰۰۷) خانواده درمانی ساختاری را در مورد یک خانواده چینی تبار هونگ کونگی که دارای نوجوان وابسته به مواد بود، انجام داد. نتایج پژوهش اثربخشی خانواده درمانی ساختاری را نشان داد. همچنین نتایج پیگیری ۳ ماهه و ۲ ساله نشان داد که فرد نوجوان معتاد خانواده همچنان در مرحله پرهیز قرار دارد. این پژوهش همچنین نشان داد که خانواده درمانی ساختاری توانسته است عملکرد شخصی و همچنین عملکرد کلی خانواده را افزایش دهد.
بلو[۳۷۹] (۱۹۹۵) در پژوهشی تحت عنوان، مقایسه دانشجویانی که دارای سوء مصرف یا وابستگی به مواد بودند، با بدکارکردی خانواده هایشان به این نتیجه رسید که آنچه در سوء مصرف یا وابستگی به مواد در دانشجویان اثر بیشتری دارد، همانندسازی فرد سوء مصرف/ وابسته به مواد، بیشتر به صورت همانندسازی با بزرگسالان خانواده می باشد که این خطر ابتلا به الکل یا سوء مصرف مواد را در میان فرزندان افزایش می دهد.
فصل سوم
روش اجرای پژوهش
مقدمه
در این فصل روش شناسی پژوهش مورد بررسی قرار می گیرد. در مورد روش انجام پژوهش، جامعه آماری مورد نظر، نمونه آماری، ویژگی های نمونه و روش نمونه گیری بحث می شود. سپس ابزار اندازه ­گیری به منظور جمع آوری اطلاعات، نحوه اجرا و نمره گذاری و تفسیر آن­ها معرفی می گردد و سرانجام نیز روش های آماری که به منظور تجزیه و تحلیل یافته ها و نتیجه گیری نهایی مورد استفاده قرار گرفته اند، بیان می­شوند.
روش پژوهش
پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی است و بدین ترتیب، پژوهشگر بیش از هر چیز به دنبال دستیابی به یک هدف عملی (دلاور، ۱۳۸۹) و توسعه دانش کاربردی در زمینه مورد نظر است (سرمد و همکاران، ۱۳۸۳).
این پژوهش به منظور اثربخشی خانواده درمانی راه حل مدار- ساختاری در درمان (قطع مصرف مواد) افراد وابسته به مواد، جلوگیری از عود آن و افزایش عملکرد خانواده طراحی شده است. با توجه به هدف گفته شده و فرضیه های مطرح شده، روش پژوهش، نیمه آزمایشی، با عنوان طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل و مرحله پیگیری ۶ ماهه می باشد.
جدول ۳-۱ طرح پژوهش

T3 T2 T1 X RG آزمایش
T3 T2 T1 – RG کنترل

جامعه آماری
در این پژوهش، جامعه آماری عبارت است از کلیه خانواده های مراجعه کننده دارای فرد وابسته به مواد، سنین ۲۰ تا ۵۰ سال است که در زمستان ۱۳۹۱ به خانه سلامت زیبادشت شهرداری منطقه ۲۲ تهران مراجعه کرده اند.
گروه نمونه و شیوه گزینش آن
در این پژوهش روش نمونه گیری به صورت نمونه گیری در دسترس است. بدین منظور جهت انتخاب نمونه از بین خانواده های معتاد مراجعه کننده به خانه سلامت زیبادشت، تعداد ۴۰ خانواده به صورت نمونه در دسترس انتخاب شد، که پس از مصاحبه مقدماتی و دارا­بودن شرایط ورود خانواده های دارای فرد وابسته (شوهر) به مواد از جانب پژوهشگر، در نهایت ۳۰ خانواده به صورت نمونه در دسترس انتخاب شدند. بعد از همتاسازی و به طور تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم شدند (۱۵ خانواده دارای فرد وابسته به مواد در گروه آزمایش و ۱۵ خانواده دارای فرد وابسته به مواد در گروه کنترل). در انتخاب نمونه، ملاحظات اخلاقی به ویژه رضایت و علاقه برای شرکت در مطالعه مد نظر قرار گرفت. قابل ذکر است که به لحاظ اخلاقی به خانواده های دارای فرد وابسته به مواد که در گروه کنترل جایگزین شده بودند گفته شد که در انتهای اتمام طرح پژوهشی، آن­ها نیز وارد درمان خواهند شد.
علاوه بر این، ملاک های ورود به پژوهش عبارت بودند از: عدم مصرف داروهای ضد روان پریشی، نداشتن مشکلات جسمی و روانشناختی، عدم شرکت در برنامه های درمانی در زمان پژوهش، نداشتن وابستگی طولانی مدت به چند ماده افیونی یا مواد محرک زا مثل کراک، شیشه و داشتن سابقه حداقل یک بار بازگشت. در این پژوهش عضوء معتاد خانواده می بایستی همسر(مرد)، یا پدر خانواده باشد. در این پژوهش کسانی که سابقه مصرف مواد افیونی بیش از ۶ ماه را داشتند و مواد افیونی همچون تریاک، شیره و هروئین مصرف می کردند شرکت داشتند.
ابزار اندازه گیری پژوهش و نحوه اجرا و ارزشیابی آن
در این پژوهش از پرسشنامه عملکرد خانواده که در سال ۱۹۸۳ توسط “ناتان بی اپشتاین، لارنس بالدوین و دوان اس. بیشاب[۳۸۰]” با هدف توصیف سازمانی و ساختاری خانواده تهیه شده است، توانایی خانواده را در سازش با حوزه وظایف خانوادگی مورد سنجش و اندازه گیری قرار می دهد و آزمایش اعتیاد[۳۸۱]که یک تست سریع، یک مرحله ای برای کشف مورفین-تریاک و هروئین در ادرار است، استفاده شده است.
پرسشنامه سنجش عملکرد خانواده[۳۸۲]
ابزار سنجش خانواده یک پرسشنامه ۶۰ سوالی است که برای سنجش عملکرد خانواده بنا بر الگوی مک مستر تهیه شده است. این الگو، خصوصیات ساختاری، شغلی و تعاملی خانواده را معین می سازد و ۶ بعد از عملکرد خانواده را مشخص می کند. این ابعاد از این قرار است: حل مشکل، ارتباط، نقش ها، پاسخ دهی عاطفی، مشارکت عاطفی و کنترل رفتار. لذا ابزار سنجش خانواده متناسب با این ۶ بعد از ۶ خرده مقیاس برای سنجش آن­ها، بعلاوه یک خرده مقیاس هفتم مربوط به عملکرد کلی تشکیل شده است. اگر چه پرسشنامه فعلی ۶۰ سوالی است اما مطالعات اولیه مبنی بر یک مقیاس ۵۳ سوالی بود، ۷ سوال اضافه شد که نتایج گزارش ها نشان می دهد بر پایایی خرده مقیاس هایی که سوال ها به آن­ها اضافه شده،افزوده است (ثنایی ذاکر، ۱۳۷۹).
پایایی این آزمون پس از تهیه توسط مؤلفان بر روی یک نمونه ۵۰۳ نفری اجرا گردید. دامنه ضریب آلفای زیر مجموعه های آن بین ۷۲% تا ۹۲% است که نشان می دهد از همسانی درونی خوبی برخوردار است.
در مطالعه آرونز[۳۸۳] و همکاران (۲۰۰۷) پایایی خرده مقیاس های FAD بالا گزارش شده است. آلفای کرونباخ سازه های نقش های خانوادگی، حل مسئله، ابراز عواطف و کل مقیاس برای نمونه آمریکایی­های سفید پوست به ترتیب ۷۲%، ۷۴%، ۷۶% و ۸۶% گزارش شده است.
در ایران، پژوهش های انجام شده توسط نجاریان (۱۳۷۴) طهماسب پور (۱۳۸۵) لشکری (۱۳۸۳) امینی (۱۳۷۸) بهاری (۱۳۷۹) و گلی زاده (۱۳۸۳) بیانگر پایایی بالای این آزمون است. پایایی این آزمون توسط نجاریان ۹۳%، امینی ۹۲% بر آورد کرد. وی همچنین ضریب آلفای کرونباخ ۷ خرده مقیاس آزمون را چنین ذکر نموده است. حل مشکل ۶۱%، ارتباط ۳۸%، نقش ها ۷۲%، پاسخدهی عاطفی ۶۴%، مشارکت عاطفی ۶۵% ، کنترل رفتار ۶۱% و عملکرد کلی ۸۱% که نشان می­دهد غیر از خرده مقیاس ارتباط که ضریب درونی آن ۳۸% است، بقیه ابعاد از هماهنگی درونی نسبتاً خوبی برخوردارند.
در پژوهشی که محسن زاده (۱۳۸۳) بر روی معلمان انجام داد، پایایی پرسشنامه با بهره گرفتن از ضریب آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه ۸۸% و برای خرده مقیاس حل مشکل ۷۱%، ارتباط ۶۸%، نقش ها ۶۵%، پاسخدهی عاطفی ۷۳%، مشارکت عاطفی ۷۷%، کنترل رفتار ۶۴% و عملکرد کلی ۷۹% محاسبه شد (ابراهیمی، ۱۳۸۶).
روایی پرسشنامه سنجش عملکرد خانواده
در ایران اولین کوشش عملی به منظور هنجاریابی و میزان سازی ابزاری برای سنجش عملکرد خانواده توسط نجاریان (۱۳۷۴) صورت گرفت. وی ضمن تأیید روایی نسخه فارسی این آزمون، آلفای کرونباخ را در خرده مقیاس های نقش ها، حل مشکل و پاسخدهی عاطفی به ترتیب ۹۲%، ۷۵% و ۷۷% بر آورد کرد. این پرسشنامه در سال های اخیر مورد توجه بسیاری از پژوهشگران بوده و در فرم های ۵۳ و ۶۰ سوالی مورد استفاده قرار گرفته است. در این پژوهش که فرم ۶۰ سوالی آن استفاده شد و روایی آن توسط نوروزی (۱۳۷۷) امینی (۱۳۷۹) گلی زاده (۱۳۸۳) و محسن زاده (۱۳۸۳) در ایران مورد تأیید قرار گرفته است (ابراهیمی، ۱۳۸۶).
روش اجرا و نمره گذاری پرسشنامه سنجش عملکرد خانواده
این پرسشنامه برای تمیز خانواده های سالم و بیمار، الگوهای تبادل میان اعضای خانواده را مورد ارزیابی قرار می دهد. این ابزار متشکل از عباراتی است که خانواده را توصیف می کند. آزمودنی با خواندن هر عبارت، میزان هماهنگی خصوصیات توصیف شده خانواده خود را بر روی مقیاس چهار طبقه لیکرت، به صورت کاملاً موافقم، موافقم، مخالفم و کاملاً مخالفم مشخص می نماید. این ابزار، از نوع مداد کاغذی بوده و متشکل از ۶۰ سوال می باشد. به هر سوال نمره ۴-۱ تعلق می گیرد. در فرم ایرانی این پرسشنامه به عباراتی که نشان دهنده عملکرد ناسالم هستند، نمره معکوس داده می شود که در این حالت نمرات بالا نشان دهنده کارایی مطلوب و نمرات پایین نشان دهنده عملکرد مختل خانواده می باشد.
نمره گذاری این آزمون به این گونه است که به هر سوال ۱ تا ۴ نمره با بهره گرفتن از این کلید داده می­ شود. کاملاً موافق (۱)، موافق (۲)، مخالف (۳) و کاملاً مخالف (۴) داده می شود. به سوال ها و عباراتی که توصیف عملکرد ناسالم اند یعنی سوال های ۱، ۴، ۷، ۸، ۹، ۱۱، ۱۳، ۱۴، ۱۵، ۱۷، ۱۹، ۲۱، ۲۲، ۲۳، ۲۵، ۲۸، ۳۱، ۳۳، ۳۴، ۳۵، ۳۷، ۳۹، ۴۱، ۴۲، ۴۵، ۴۷، ۴۸، ۵۱، ۵۲، ۵۳، ۵۴ و ۵۸ نمره معکوس داده می شود. نمرات کمتر نشانه عملکرد سالمتر است.
سوالات مؤلفه های گوناگون به شرح زیر می باشد:
عملکرد کلی: ۱، ۶ ، ۸ ، ۱۱ ، ۱۶ ، ۲۰ ، ۲۶ ، ۳۱ ، ۳۶ ، ۴۱ ، ۴۶ ، ۵۱ ، ۵۶
حل مشکل: ۲ ، ۱۲ ، ۲۴ ، ۳۸ ، ۵۰ ، ۶۰
ارتباط: ۳ ، ۱۴ ، ۱۸ ، ۲۹ ، ۴۳ ، ۵۲ ، ۵۹
نقش ها: ۴ ، ۱۰ ، ۱۵ ، ۲۳ ، ۳۰ ، ۳۴ ، ۴۰ ، ۴۵ ، ۵۳
پاسخدهی عاطفی: ۵ ، ۹ ، ۱۹ ، ۲۸ ، ۴۹ ، ۳۹ ، ۵۷
کنترل رفتار: ۷ ، ۱۷ ، ۲۷ ، ۳۲ ، ۴۴ ، ۴۷ ، ۴۸ ، ۵۵ ، ۵۸
مشارکت عاطفی: ۱۳ ، ۲۱ ، ۲۲ ، ۲۵ ، ۳۳ ، ۳۵، ۳۷ ، ۴۲ ، ۵۴
آزمایش اعتیاد
تست یک مرحله ای مورفین (ادرار): یک تست سریع، یک مرحله ای برای کشف کیفیت مورفین- تریاک و هروئین در ادرار است. این تست یک سنجش ایمنی کروماتوگرافیک جریان جانبی برای کشف مورفین در ادرار به وسیله نقطه برش ۳۰۰ نانو گرم در میلی لیتر است. این تست سایر ترکیبات مرتبط را نیز کشف می کند. مورفین به صورت غیر متابولیزه از طریق ادار دفع می شود و نیز عمده ترین محصول متابولیک کدئین و هروئین است. مورفین را می توان تا چند روز پس از مصرف مواد در ادرار فرد مصرف کننده کشف کرد. این تست هنگامی­که میزان مورفین در ادرار به ۳۰۰ نانو گرم در میلی لیتر می­رسد، نتیجه مثبت می دهد و این مقدار نقطه برش پیشنهادی جهت سوء مصرف تلقی شده و فرد مصرف کننده نیاز به خدمات بهداشت و روان دارد (قنبری، ۱۳۸۳).
روش تجزیه و تحلیل داده ها
به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آماری توصیفی و استنباطی استفاده شده است. در تجزیه و تحلیل توصیفی داده ها، جداول فراوانی، درصد ها و همچنین شاخص های گرایش پراکندگی مربوط به ویژگی های دموگرافیک و نمرات آزمودنی ها در مرحله پیش آزمون و پس آزمون و دوره پیگیری ۶ ماهه محاسبه و پیگیری شده است. در بخش روش های استنباطی به منظور آزمون فرضیه های تحقیق و به عبارتی تعمیم نتایج به دست آمده از نمونه به جامعه آماری تحقیق، از تحلیل کواریانس چند متغیری (MANCOVA) برای معنادار بودن تفاوت های میانگین در دو گروه آزمایش و کنترل در عملکرد خانواده و از آزمون مجذور کای (X2) برای محاسبه و بررسی وضعیت اعتیاد اعضای گروه آزمایش و کنترل در پیش آزمون و پس آزمون و همچنین پیگیری ۶ ماهه استفاده می شود.

فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده ها
مقدمه
هدف کلی پژوهش، تعیین اثربخشی خانواده درمانی راه حل مدار-ساختاری در درمان افراد وابسته به مواد، پیشگیری از عود آن و افزایش عملکرد خانواده آن­ها بود. به منظور تجزیه و تحلیل داده های آماری پژوهش حاضر، ابتدا اطلاعات حاصل از پرسشنامه ها استخراج و در جدول اطلاعات کلی تنظیم شد. سپس کلیه اطلاعات با بهره گرفتن از کامپیوتر و از طریق نرم افزارSPSS در دو بخش توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
در تجزیه و تحلیل توصیفی اطلاعات، ابتدا ویژگی های جمعیت شناختی هر یک از خانواده های دارای عضو معتاد به صورت جداگانه و سپس با هم (اعم از سن، تحصیلات، تعداد فرزندان، مدت زمان ازدواج، نوع مصرف مواد مخدر، مدت زمان مصرف مواد مخدر) به طور کامل مورد بررسی قرار گرفته است.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.