بنابراین , با توجه به مدلهای گوناگون ارائه شده درباره مراحل و فرایند های آموزش درسازمان , فرایندی را که در سازمان های مختلف تقریبا همه گیر است وجامعیت دارد واجرا می شود به قرار ذیل است :
الف : تشخیص نیاز آموزشی
ب : تدوین اهداف برنامه آموزشی
ج : تعیین محتوای مورد نیاز برنامه آموزشی
د : انتخاب روش های آموزش
ذ : اجرای برنامه آموزشی
ه : ارزشیابی برنامه آموزشی
۲-۱۷ انتخاب روش های آموزشی
منظور از روش های آموزشی، شیوه ی ارائه ی مطالب و محتوای برنامه های آموزشی توسط استادان و مربیان آموزشی می باشد.(فتحی و اجارگاه۱۳۷۲،۸۳،) از آنجا که روش آموزشی که بتواند به بهترین نحو جوابگوی تمام اهداف باشد نمی توان یافت، لذا در اکثر برنامه های آموزشی از چندین روش استفاده می شود. اهداف آموزشی ،محتوای دوره ها، تجربیات، اطلاعات قبلی شرکت کنندگان، تسهیلات،تجهیزات و…..همگی از عواملی هستند که در انتخاب روش های آموزشی،تاثیر قاطع دارند (کاظمی ۱۳۸۶،۲۱۲،)
چنانچه اهداف و محتوا نشانگر دانش واطلاعات حرفه ای باشد می توان از روش هایی استفاده شود که برای انتقال این اطلاعات مفیدتر باشند.
روش هایی که انتخاب می گردد باید:
۱- انگیزش یادگیری را در فرد به وجود آورد
۲- مهارتی را که باید یاد دهد ، مجسم و تشریح کند
۳- روش باید با محتوای آموزشی سازگار باشد
۴- مشارکت فعالانه ی آموزش گیران را در قالب مدل های مناسب یادگیری بزرگسالان امکان پذیر سازد
۵- فرصت هایی را برای تمرین وپیش آموزشی فراهم سازد
۶-بازخورد بر عملکرد را در طول آموزش فراهم کند
۷- انتقال صحیح به شغل را فراهم سازد
۸- از نظر هزینه مقرون به صرفه باشد (جزئی ۱۳،۱۳۸۸)
۲-۱۸ شیوه های آموزش ضمن خدمت
آموزش کارکنان از لحاظ ارتباط آنان با مؤسسه آموزشی با توجه به هدف های مورد نظر، محتوای آموزشی، تعداد فراگیران و شرایط موجود همچون زمان، بودجه، امکانات و تجهیزات و در دسترس بودن مربیان لازم، به انواعی به شرح زیر قابل تقسیم است : (سلیمی،۱۳۷۵،۵۴)
شیوه های آموزش از لحاظ ارتباط فراگیرندگان با مؤسسه آموزشی :
در این روش آموزش، به دو گروه آموزش انفرادی و آموزش گروهی تقسیم می شود:
۱-آموزش انفرادی : آموزش انفرادی معمولا به روش های زیر صورت می پذید :
مطالعه شخصی :در این روش، شخص به دلایل مختلف از جمله رشد فردی و افزایش اطلاعات و مهارت های شغلی به مطالعه می پردازد و بر دانش و بینش خود در زمینه های مورد علاقه اش می افزاید .
آموزش از طریق مکاتبه :این روش معمولا موقعی به کار گرفته می شود که جمع کردن افراد ممکن باشد .
مطالعه فردی با کمک و هدایت مؤسسه آموزشی :در این روش، فراگیرنده با کمک و هدایت مؤسسه آموزشی، موضوعی را انتخاب می کند و درباره آن به مطالعه می پردازد .
بورس تحصیلی :در این روش فراگیرنده با بهره گرفتن از بورس تحصیلی سازمان در مراکز آموزشی به تحصیل می پردازد . معمولا هزینه های تحصیلی فرد توسط سازمان بورس دهنده پرداخت می شود .
شاگردی :روشی است که در آن فراگیرنده در نزد استاد به کار مشغول می شود و تحت نظر او، معلومات و مهارت های لازم را فرا می گیرد . اساس این روش بر مهارت آموزی از طریق مشاهده، تقلید، تجربه و راهنمایی قرار دارد .
کارورزی یا کارآموزی :در کارورزی فراگیرنده برای احراز تخصص در رشته ای خاص، تحت نظر متخصصان مربوطه آموزش می بیند . این روش معمولا به عنوان مکمل مورد استفاده قرار می گیرد .
۲ -روش گروهی : روش های گروهی نیز با توجه به تعداد فراگیرندگان در گروه های کوچک یا بزرگ به صورت های زیر است .
الف – روش گروه های کوچک مانند :
آموزش کلاسی :روش معمول در مدارس و مراکز آموزشی.
روش آزمایشگاهی : آموزش از راه عمل و تجربه موردی و موضوعی.
جلسه مباحث گروهی : تعدای از افراد هم سطح دور هم جمع می شوند و درباره موضوع خاص به بحث و تبادل نظر می پردازند .
سمینار :سمینار یکی از روش های آموزشی محسوب می شود که در آن افراد درباره موضوع خاصی از نقطه نظر های متفاوت بحث کرده و آن را تجزیه و تحلیل می نمایند.
کارگاه آموزشی : روش خاصی است که به ایجاد یک محیط کار عملی برای آموزش کارکنان می انجامد. در این روش فراگیرندگان، با بهره گرفتن از راهنمایی های مربیان و متخصصین برای انجام کارها و طرح های تعیین شده، خود به تحقیق و اظهار نظر می پردازند و از این طریق، فراگیری خویش را عمق و توسعه می دهند .
ب – روش گروه های بزرگ مانند :
گردهمایی :در گردهمایی، معمولا˝ افرادی که کار واحدی را انجام می دهند و مسئولیت مشترکی به عهده دارند، دور هم جمع می شوند تا با تبادل تجربیات خود و بهره گیری از آشنایی همگانی با رموز انجام کار، روش های صحیح را برگزید . زمان گردهمایی معمولا کوتاه است و از یک جلسه نشست مشترک تا دو یا سه روز بحث و بررسی پیرامون مسئله ای خاص را به خود اختصاص می دهند . تشکیل گروه های آموزش مدارس بیشتر در این مقوله قرار می گیرد .
کنفرانس :کنفرانس عبارت است از اجتماع بین دو یا چند نفر که باعث تبادل نظر و بیان عقایدشان درحل مسائل ومشکلات سازمان منتهی می شود(گلابی،۱۳۸۹ ، ۵۹).
سمینارهای علمی : اگر بخواهند یک یافته علمی جدید را به اطلاع تعداد نسبتا کثیری از افراد درگیر موضوع برسانند یا بحثی گسترده را در مورد جنبه های مختلف یک پدیده توسط صاحب نظران ارائه دهند و فراگیران مختلف را با دانش نو ومباحث جدید علمی آشنا کنند، با دعوت از یک یا چند صاحب نظر به برگزاری سمینارهای علمی اقدام می کنند . هدف اصلی از برگزاری سمینارها، ایجاد اندیشه و بینش جدید نسبت به یک زمینه علمی خاص است .
شیوه های آموزش به لحاظ زمان :
فراگیری دانش و مهارت های شغلی از نظر زمان اجرا به آموزش های قبل از خدمت و آموزش های ضمن خدمت تقسیم می شود . آموزش های کلاسیک و مدرسه ای که هدف رشد و پرورش استعدادهای عمومی و اختصاصی را برای آماده کردن فرد جهت سازگاری با زندگی اجتماعی و ورود به بازارکار و اشتغال دنبال می کند، در زمره آموزش های فبل از خدمت قرارمی گیرد و آموزش های ضمن خدمت هم از نظر مدت به انواع زیر قابل تقسیم است :
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۱-آموزش های ضمن خدمت بلند مدت :در این شیوه فراگیرندگان ضمن اشتغال به کار، در ساعاتی به غیر از ساعات انجام کار در کلاس ها حضور پیدا می کند. محتوای آموزش عمدتا شامل مباحث نظری و علمی که در دوره های آموزش عالی با توجه به رشته های مربوط ارائه می شود.
۲-آموزش ضمن خدمت کوتاه مدت :این دوره ها با توجهی به هدفی که دنبال می کنند و شیوه انجام آنها، طیف وسیع تری از آموزش ضمن خدمت را در بر می گیرند . آموزش های کوتاه مدت ممکن است به صورت ضمن خدمت یا حین کار ارائه گردد و اساسا˝ بر نیازهای مهم سازمان و کارکنان مبتنی هستند . این آموزش ها در قالب عناوین آموزشی گوناگون و تحت عنونان یک دوره آموزشی ارائه می گردد .
شیوه های آموزش به لحاظ هدف :
دوره های توجیهی :این دوره ها به منظور آشنایی با دستورالعمل ها، بخشنامه ها و رویه های انجام کار بر حشب تشخیص و درخواست تهیه و تدوین کنندگان مربوط برگزار می شوند و ضمن تامین نوعی مشارکت غیر مستقیم برای مدیران و معلمان، آنان را با شیوه انجام کار آشنا می کنند .
دوره های بازآموزی :در دوره های بازآموزی فرض بر این است که دانش قبلی مدیران ومعلمان فراموش شده یا آنکه با نیازهای جدید سازگاری لازم را ندارد . بنابراین، هر چند سال یکبار لازم است دست اندرکاران آموزشی، آموخته های قبلی خود را بازنگری و مرور کنند .
دوره های دانش افزایی :این دوره ها به منظور افزایش دانش شغلی مدیران و کارکنان و بالا بردن آگاهی آنان در زمینه شیوه های جدید کار تشکیل می شود و در زمانی که برنامه های آموزشی در تغییر قرار می گیرد، با اقبال بیشتر روبرو می گردد
۲-۱۹ یادگیری
پرداختن به بحث یادگیری و نظریات مربوط به آن ناشی از این ضرورت است که برای درک بهتر رفتارهای انسانی و شیوه تغییر در آن، نظرات یادگیری می تواند راهنما و الگوی مناسبی باشد. با توجه به اینکه در پژوهش فعلی متغیر آموزش به عنوان مفهوم کلیدی به کار رفته است و یادگیری را می توان زیربنای آموزش دانست لذا ضرورت پرداختن به این بحث موجه ترمی نماید. جامع ترین تعریفی که تاکنون از یادگیری بدست آمده، تعریف کیمبل است.
در این تعریف آمده است:یادگیری یعنی ایجاد تغییر نسبتا˝ پایدار در رفتار بالقوه فرد،که از تجربه ناشی می شود و نمی توان آن را به حالت های موقتی بدن مانند آنچه بر اثر بیماری ، خستگی یا داروها و غیره ایجاد می شود، نسبت داد.
نظریه های بسیاری در ارتباط با نحوه یادگیری ارائه شده است که مهمترین آنها عبارتند از:
نظریه رفتارگرایان
نظریه یادگیری اجتماعی
نظریه گشتالت
نظریه آسان سازی
اینک نظریه های فوق را به اختصار مورد بحث قرار می دهیم :

 

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

 

نظریه رفتارگرایان

معتقدان این نظریه، یادگیری را ایجاد ارتباط بین محرک و یک پاسخ می دانند تجربه یعنی آزمایش و خطا که پایه و اساس یادگیری در این مکتب است . بدین ترتیب که انسان در مقابل موقعیت هایی که با آن روبرو می گردد از خود واکنش هایی نشان می دهد.حرکت یا واکنشی که نتیجه مثبت داده و مشکل را حل نموده است در ذهن او باقی می ماند و دوباره در رویارویی با همان مشکل تکرار می شود، ولی عکس العمل یا رفتاری که بی نتیجه و بی اثر بوده و مشکل را حل نکرده باشد به دست فراموشی سپرده و تکرار نمی گردد(سعادت۱۸۱،۱۳۷۶)
بنابراین مفهوم اصلی در نظریه رفتاری “تشویق و تنبیه” و یا بهتر بگوییم “پاداش و تنبیه” می باشد. با شناسایی و پاداش دهی به رفتارهایی که موجب عملکرد می شود دستگاه مدیریت می تواند احتمال تکرار آن رفتار را بالا ببرد ولی تنبیه ، اثر موقت دارد. در مدیریت توصیه می شود به جای تنبیه سعی کنند افراد را تشویق و رفتار آنان را تقویت نمایند(دعائی و مردانه،۱۵۴،۱۳۸۷)
طبق این نظریه باید محتوا برنامه آموزشی به قسمت های کوچکتر تقسیم شود و برای یادگیری هر بخش از آن، تمرین وتکرار صورت گیرد و هر موضوع به تفصیل با رعایت هدف های جزئی بررسی شود. (سیف،۱۳۸۵،۳۱۴)
۲٫نظریه یادگیری اجتماعی
از دیدگاه این نظریه ، مردم نه به وسیله نیروهای درونی رانده می شوند، نه محرک های محیطی،آنها را به عمل سوق می دهد بلکه کارکردها بر حسب یک تعامل دوجانبه بین شخص و عوامل تعیین کننده محیطی تبیین می شوند.
بندورا از مدافعان این نظریه معتقد است نه تنها رفتار،تابعی از محیط است بلکه محیط هم تابعی از رفتار است.به عبارت دیگر بر طبق این نظریه ،یادگیری ناشی از تعامل و اثر گذاری متقابل و دائم میان فرد و محیط است و همان طور که یادگیری می تواند ناشی از تجربه مستقیم فرد باشد، می تواند از مشاهده عمل دیگران و نتایج حاصل از آن نیز ناشی شود. وی در این نظریه بیان می کند که فرد بعد از مشاهده رفتار فوق باید به قضاوت در مورد آن بپردازد و برای انجام چنین قضاوتی احتیاج به نوعی معیار دارد تا عملکرد خود را با آن بسنجد و این معیارهای عملکردی از سرمشق های اجتماعی آموخته می شود (باندورا) این نظریه استفاده از وسایل آموزشی از قبیل تصویر، فیلم ، ویدئو و غیره را به عنوان الگوهای رفتاری توصیه می کند.(سیف ،۱۳۸۵،۳۱۶)
۳٫نظریه گشتالت

 

 

به هرحال، مقام معظم رهبری، دربیانات خود دردیدار اعضای نیروی هوایی ارتش درروز نیروی هوایی درتاریخ ۱۹/۱۱/۱۳۷۱ دو نوع زندگى را براى آحاد بشر برشمرده‌اند؛ یک زندگى، زندگى براى نیازهاى مادى شخص است که درراه زندگی کار و تلاش می‌کند و درواقع، به جنبه مادیت زندگی توجه بیش‌تری دارند و یا این که تمام زندگی را ازاین جنبه می‌نگرند و تمام شئونات زندگی خود را اعم از: تحصیلات، کار و تلاش درجهت دست‌یابی به مطامع دنیوی برنامه‌ریزی می‌نمایند که البته ایشان تأکید می‌کنند این گونه زندگی برای افراد هوشمند تعجب‌انگیز است.
رهبری انقلاب ویژگی این‏گونه زندگى کردن را تلخ و ناگوار معرفی کرده‌اند و معتقدند صرف نظر ازمحاسبه‏ى الهى و آخرتى -که بعضى به آن اعتقاد دارند و بعضى ندارند- دشوارى‌های بزرگى پیش روی آنان قراردارد؛ به گونه‌ای که اگر فرض کنیم حتی همه‏ى این تلاش‌ها با موفقیت توأم گردد، و انسان با این دیدگاه به مطامع دنیوی اعم ازمال و ثروت و لذت بردن ازشهوت و… برسد، زمانی که وی احساس کرد که به سراشیب عمر افتاده و به اواخر عمرش نزدیک مى‏شود، به پشت سر که نگاه مى‏کند همه‏اش حسرت است؛ دراین راستا مقام معظم رهبری معتقد است: «انسان تا جوان است این را نمى‏فهمد؛ چون همه چیز را پیش روى خود مى‏بیند و فکر مى‏کند که به این لذات خواهد رسید. اما وقتى از جوانى عبور کرد و به آن طرف سراشیبى رسید، پشت سر را که نگاه مى‏کند، مى‏بیند با از دست رفتن عمر، همه چیز از دست رفته است. حسرت بالاتر، در لحظات آخر عمر است: حس مى‏کند همه‏ى این زحمات هیچ شد، پوچ شد و از دست رفت. آن لحظه‏هاى لذت، آن نعمت، آن مکنت، همه از دست رفت. این، عیب بزرگ این‏گونه زندگى کردن است. یعنى زندگى به مجموعه‏اى از حسرت‌ها تبدیل مى‏شود؛ البته حسرت بزرگ، در قیامت است. خداى متعال مى‏فرماید: «و انذرهم یوم الحسره» آن‏ها را از روز حسرت بیم بده، که نگاه مى‏کنند و زندگى را از دست رفته مى‏بینند».
حضرت آیت الله خامنه‌ای، نوع دوم زندگى را هدف‌مند کردن آن دانسته‌اند و این هدف را صرفاً الهی معرفی نکرده و اهداف مادی را که به کل جامعه یا بشریت مرتبط باشد، هم درنظر گرفته‌اند؛ که بالطبع اگر اهداف مادی با این ویژگی مدنظرباشد، چه بسا تلاش دراین هدف، انسان را ازمسایل شخصی خود نیز مقداری بازدارد که البته حسن بزرگ آن دردست‌یابی به موفقیت است.
به هرحال، رهبری انقلاب اسلامی کار براى اهداف عالى را با موفقیت قرین دانسته‌اند، و معتقدند که خداى متعال در قوانین آفرینش این گونه مقررفرموده‌اند که هرکس حتى براى هدف‌هاى دنیایى سعی و تلاش نماید، خداوند او را به آن هدف‌ها خواهد رساند؛ «مگر آن‌که در خود کار، خللى وجود داشته باشد که این، به خود انسان برمى‏گردد. و الّا اگر کار براى هدف، با اصول درست انجام گیرد، دست یافتن به آن هدف، قطعى است؛ در این نوع زندگى، هرچه مى‏گذرد انسان احساس مى‏کند که عمرش تلف نشده است؛ چون براى یک هدف عالى زحمت کشیده است. اگر این هدف یک هدف الهى باشد؛ به بشریت برگردد، به آرمان‏هاى خدایى برگردد، به صلاح و خیر بشر برگردد، به استقرار عدالت و به مبارزه با ظلم و جور مربوط شود، احساس مى‏کند که به هدف نزدیک‏تر شده است. در پایان راه هم وقتى به پشت سر خود نگاه مى‏کند، مى‏بیند فرسنگ‌ها به هدف نزدیک شده است. لذا حسرت ندارد و احساس لذت مى‏کند. این، زندگى واقعى است؛ زندگى‏براى آرمان‏ها و هدف‌هاى والا».
البته مقام معظم رهبری هم درسخن‌رانی مورد اشاره و هم درسایربیانات‌شان زندگی را میدان مبارزه و جهاد دانسته‌اند که انسان‌ها درطول عمر و زندگی خود با مظاهر مختلف ازدشمن بیرونی گرفته تا دشمن درونی و هواهای نفسانی و چالش‌های متعدد زندگی مبارزه نماید؛ البته این مبارزه کوچک و بزرگ دارد؛ شخصی و عمومی دارد؛ جهت گیری انسانی و ضدانسانی‌اش متفاوت است؛ به طوری که انسان راهی را انتخاب می‌کند و درآن راه مشغول چالش و مبارزه می‌شود[۲۰]؛ ایشان دراین راستا به جمله‏ى معروفى ازفرمایشات امام حسین «علیه‏السّلام»استناد نموده که ‏فرموده‌اند: «انما الحیاه عقیده و جهاد.» و زندگی را عقیده و جهاد و مبارزه معرفی کرده‌اند و افزوده‌اند که رسالت اسلام هدف‌مند نمودن انسان‌هاست و این که آنان را به سمت آرمان‏هاى والا و زیباى بشرى به حرکت وادارد (همان).
آن چه که به عنوان جمع‌بندی نظرات ایشان درخصوص فلسفه زندگی می‌توان گفت: این است که ایشان معتقد است: «حقیقت قضیه این است که زندگى انسان، وقتى معنى پیدا مى‏کند که این زندگى در راه یک هدف مقدس مصرف شود. زندگى‏اى که هدفى مقدس و الهى را دنبال نمى‏کند و این حیات و سرمایه، در همین مدت کوتاه که در دست ماست، صرف این مى‏شود که به ما خوش بگذرد، زندگى ضایع‏شده‏اى است»[۲۱].
البته ایشان درهمین سخن‌رانی، ضمن اشاره به این که زندگی صرفاً مادی را خسران بزرگی دانسته‌اند، هدف الهی را عالی‌ترین هدف زندگی معرفی کرده‌اند ومعتقدند: «در چنین راهى است که اگر انسان یک‏قدم جلو برود؛ تلاش خالصانه و مخلصانه‏اى انجام دهد؛ فداکارى کند؛ حتى اگر زحمت و رنجى به او رسید و ناکامى ظاهرى‏اى نصیبش شد تحمل کند، در دل و در محاسبه‏ى الهى، شاد و خشنود است؛ چون احساس مى‏کند طبق آن‌چه که وظیفه‏ى او بوده، به سمت آن اهداف عالى، تلاش و حرکت کرده است. این تلاش، فى‏نفسه داراى ارزش است؛ اگرچه انسان را دایماً به هدف هم نزدیک مى‏کند»[۲۲]
۳- معنای زندگی
با توجه به مشخص شدن فلسفه زندگی، مقام معظم رهبری، زندگی را این گونه معنا نموده است:
«زندگى، یعنى این‌که ما این هدف‌ها (الهی) را ترسیم کنیم و ارزش‌هایى را که براى ما عزیز و محترم است، مشخص کنیم و بعد با همه‏ى قوا بکوشیم؛ اصلًا زندگى جز این معنى ندارد؛ و الّا اگر انسان از ارزش‌هایى آن ارزش‌ها هرچه مى‏خواهد باشد خالى باشد، به یک جماد تبدیل خواهد شد؛ یا یک حیات نباتى خواهد داشت؛ جذب کن و رشد کن؛ یا احیاناً یک حیات حیوانى خواهد داشت؛ جذب کن و رشد کن و باز تلاش کن براى این‌که گیر بیاورى، تا مجدداً جذب کنى و رشد جسمانى و مادّى کنى! این‏ها که ارزشى ندارد؛ این زندگى، انسانى که نیست.
این حرفى که مى‏زنم، مخصوص ما هم نیست؛ این‏طور نیست که من بخواهم ادعا کنم، یا هرکسى بخواهد ادعا کند که این مربوط به یک محدوده‏ى خاص جغرافیایى یا محدوده‏ى خاص اعتقادى است؛ اصلًا براى هوشمندان عالم، زندگى جز این معنایى ندارد؛ فکرى مى‏کنند، هدفى ترسیم مى‏کنند و به شوق آن هدف، تلاش مداومى را ادامه مى‏دهند و پى‏مى‏گیرند؛ هرچه هم آن تلاش سخت‏تر باشد و بیش‌تر عرق آدم را در بیاورد، بعد از این‌که این تلاش انجام شد، آدم خوشحال‏تر است.
شما اگر یک روز ورزش سنگینى بکنید، بعدش احساس رضایت بیش‌ترى مى‏کنید. علاوه بر اینکه خود آن ورزش هم تأثیرى در جسم شما مى‏گذارد و نشاطى به شما مى‏دهد که طبیعى و قهرى است و دست شما نیست چه بخواهید و چه نخواهید، ورزش در جسم شما اثر مى‏گذارد یک چیز دیگر هم هست، و آن این‌که شما احساس مى‏کنید که امروز کار بیش‌ترى کرده‏اید. یک روز وقتى شما یک برنامه‏ى خوب تنظیم مى‏کنید، یک اجراى خوب دارید، یک کار جدید مى‏کنید، خوشحال‏ترید. یک روز وقتى شما یک ساعت بیش‌تر وقت‌تان را مصرف مى‏کنید، البته از روى اختیار، نه از روى اجبار؛ کار اجبارى این خواص را ندارد آخر سر مى‏گویید امروز یک ساعت بیش‌تر ماندم؛ یعنى یک خشنودى از خودتان و از کار خودتان دارید. بنابراین، هرچه این تلاش سخت‏تر، سنگین‏تر، پی‌گیرتر و به نظر خود آدم درست‏تر باشد، انسان خوشحالی‌اش هم بیش‌تر است؛ این یک اصل کلى است؛ این مخصوص ایران و توران و شرق و غرب عالم نیست؛ همه جا همین‏طور است؛ هرجا که یک‏مشت اندیش‌مند دارند زندگى مى‏کنند»[۲۳].
رهبری انقلاب اسلامی معقتد است: معنای زندگی یعنی این که ازکلیه امکانات خدادادی اعم ازقوت جسمی و روحی و ارادی و آن چه که خداوند متعال دراختیار انسان قرارداده است، درراه اعلای کلمه ی حق استفاده نمای و درنهایت درصدد زنده نگه داشتن حق باشد که دراین راستا به مجاهدت‌های حضرت علی «علیه‌السلام» نموده و گفته است که حق باقدرت اراده و بازو و جهاد امیرالمؤمنین «علیه‌السلام» زنده و پاینده گردید[۲۴].
نکته‌ی قابل تأملی که مقام معظم رهبری اخیراً درسفرشان به خراسان شمالی درجمع جوانان بیان کردند، عبارتست از: « فرهنگ زندگی، متأثر ازتفسیر ما اززندگی است و هرهدفی را برای زندگی تعیین کنیم، سبک خاصی را به همراه می‌آورد»[۲۵] بنابراین، هدف درزندگی با انتخاب سبک زندگی رابطه‌ی مستقیم دارد.
۴- نقش دین درزندگی
براساس تحقیقات متعددی که پیرامون نقش دین درزندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها انجام شده است، دین ازجایگاه قابل توجهی برخوردار است؛ به طوری که درفصل دوم به بخشی ازآن موارد اشاره گردید؛ ازجمله این که وارنر درقالب بررسی سبک زندگی یانکی سیتی، علاوه برنحوه گذران اوقات فراغت، تفریحات و سلیقه‌های ورزشی، به تفاوت‌های دینی و چشم اندازهای اخلاقی، پرداخته است یا براساس نظرات میگل و یوهانسون و برخی محققان، ارزش‌های تفاوت‌های دینی و اخلاقی درچگونگی سبک زندگی و مؤلفه‌های آن بسیار تأثیرگذار است(Mckee,1969:275)
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
مقام معظم رهبری دربیانات متعدد خود که ما به برخی ازآن موارد اشاره می‌کنیم، به نقش دین اسلام درزندگی پرداخته است؛ ازجمله این که بیان داشته است: «اسلام فقط براى این نیامد که اعتقادى را در زوایاى قلب و ذهن انسان‌ها به وجود آورد؛ و لو آن اعتقاد، در عمل و زندگى آن‏ها هیچ‏گونه اثرى نگذارد. اسلام آمد تا زندگى را متحوّل کند و راه بشر را تصحیح نماید. اعتقاد به اسلام، سرچشمه‏ى عمل بشر است. احکام و قوانین اسلام، فراگیرِ همه‏ى عرصه‏هاى زندگى انسان‏هاست- زندگى اجتماعى، زندگى فردى، زندگى سیاسى و مشى اقتصادى- و اسلام براى همه‏ى آن‏ها برنامه و راهنمایى دارد. امروز بحمد اللّه ملت ایران مفتخر است که همه‏ى عرصه‏هاى زندگى خود را تحت تعلیم اسلام گذاشته است. البته واقعیّت زندگى ما، با آن چیزى که اسلام از ما مى‏خواهد، فاصله‏ى بسیار زیادى دارد؛ لیکن جهت‏گیرى نظام اسلامى به سمت پُر کردن این فاصله است»[۲۶]
عکس مرتبط با اقتصاد
البته ایشان قرن نوزدهم را که اوج تحقیقات علمی درعالم غرب بوده است، قرن جدایی ازدین و طرد دین ازصحنه‌ی زندگی معرفی کرده و براین عقیده است که این تفکر، درکشورایران هم اثرگذاربوده؛ به طوری که حتی پایه‌ی اصلی دانشگاه‌های ایران نیز برمنبای غیردینی بناشده است که بدین ترتیب، علما ازدانشگاه و دانشگاهیان ازعلما روگردان شده‌اند[۲۷] ازاین رو، رهبرانقلاب اسلامی ازهمان سال‌های اولیه زعامت‌‌شان،همواره دربیانات خود برگشتن به نظام اسلامی و تفکر اسلامی راتوصیه نموده و تأکید داشته‌اند وقتی دین درزندگی انسان‌ها نقش نداشته باشد، بنای دنیا، دنیای استکباری خواهد شد و این دین است که علاج همه نابه‌سامانی‌هاست، بنابراین، ملت‌هاى مسلمان باید امروز بزرگ‌ترین وظیفه‏ى خودشان را بازگشت به اسلام و حاکمیت آن بدانند؛ این، عزیزترین و فورى‏ترین و بزرگ‌ترین و مؤثرترین هدفى است که امروز ملت‌هاى مسلمان مى‏توانند دنبال کنند؛ علاجى هم جز این نیست[۲۸].
مقام معظم رهبری، دین، ایمان دینی و توجه دینی را ضامن سعادت انسان‌ها معرفی کرده و براین باورند که بشربدون دین وضع بدی پیداخواهد کرد؛ به طوری که ادوارگوناگون تاریخی نیز گواهی داده‌اند واساساً کسانی که قصد نمودند دنیا را منهای دین و با تخلیه‌ی دین اداره کنند، دچار مشکلات صعب شده‌اند و ایشان ضمن این که معتقدند این مشکلات به مرورزمان خود را نشان خواهد داد، نتیجه‌ی دنیای بی‌دینی را بیگانه شدن انسان‌ها ازیکدیگر دانسته که مشکلات فراوانی درزندگی‌شان درپیش رو خواهند داشت.[۲۹]اگرچه ایشان براین باوراست که امروزه یک اقبال خوبی نسبت به دین و دین‌داری صورت گرفته و دین درمرکزتوجهات جهانی قراردارد، بنابراین معتقد است: «امروز براى سیاسیّون، متفکّران، متخصّصان مسائل و علوم اجتماعى و بسیارى از توده‏هاى مردم بخصوص جوانان در بسیارى از نقاط عالم و به‏طور خاص در کشورهاى اسلامى، دینِ مورد توجّه، اسلام شریف و احکام مقدّس اسلامى است»[۳۰].
مقام معظم رهبری ضمن این که معتقد است اسلام، دنیا را وسیله‏اى در دست انسان براى رسیدن به کمال مى‏داند، دنیا را نیز با دومفهوم انسان و جهان معنا می‌کند و براین باوراست که «زندگى انسان‏ها، تلاش انسان‏ها، خرد و دانایى انسان‏ها، حقوق انسان‏ها، وظایف و تکالیف انسان‏ها، صحنه‏ى سیاست انسان‏ها، اقتصاد جوامع انسانى، صحنه‏ى تربیت، صحنه‏ى عدالت؛ این‏ها همه میدان‏هاى زندگى است. به این معنا، دنیا میدان اساسىِ وظیفه و مسئولیت و رسالت دین است» بنابراین «دین آمده است تا در این صحنه‏ى عظیم و در این عرصه‏ى متنوع، به مجموعه‏ى تلاش انسان شکل و جهت بدهد و آن را هدایت کند»[۳۱] ازاین رو، به تعبیربوردیو، با توجه به این که سرمایه به میدان معنا می بخشد؛ به گونه‌ای که حجم و ترکیب انواع سرمایه ها نزد فرد، جایگاه وی را درسلسله مراتب میدان تعیین می‌کند؛ به عبارتی، می‌توان هرمیدان را ازطریق نوع ومیزان سرمایه موجود درآن شناسایی نمود، بنابراین، انسان‌ها درمیدان زندگی یا عرصه‌ی اجتماعی، می‌بایست ازمیزان سرمایه‌ی دینی بیش‌تری برخوردارباشند که بتوانند دارای جایگاه یک فردِدین‌دار بوده و به همین نسبت نیز سبک زندگی خود را دینی نمایند.
۵- سبک زندگی اسلامی (حیات طیبه اسلامی)
دین نه تنها می‌تواند مردم را نسبت به برخی از سبک‌های زندگی در قیاس با سبک‌های زندگی دیگر ترغیب نماید، بلکه می‌تواند تأثیر قابل ملاحظه‌ای در کنترل فرهنگ مصرفی و سبک‌های زندگی مصرفی داشته باشد؛ دراین خصوص، باکاک معتقد است «هنوز مواعظ دینی می‌توانند بسیاری از مردم را در سراسر جهان با دلایل مستحکم و الگوهای برانگیزنده به محدودکردن امیال شان به کالاها و تجارب مصرفی ترغیب کنند»‌ (باکاک،‌۱۳۸۱: ۱۷۷). از این‌رو، دین نه تنها می‌تواند بر انتخاب سبک زندگی اثر بگذارد، بلکه احتمالاً در سبک‌های زندگی دین‌داران نیز تبعیت کم‌تری از الگوهای مصرف سرمایه‌داری خواهد گذاشت.
ازاین رو، مقام معظم رهبری نیز معتقد است: «اسلام، تکلیف مسلمانان را در معاشرت، در کیفیت زندگى فردى، در خورد و خوراک، در لباس پوشیدن، در درس خواندن، در روابط با حکومت، در روابط با یکدیگر و در معاملات‌شان معین کرده است. ما نمى‏خواهیم این‏ها را از غربى‏ها یاد بگیریم و از آن‏ها تقلید کنیم. جمهورى اسلامى، از اول این را نشان داد»[۳۲]
ما درمبانی نظری این پژوهش به طور مبسوط به تعاریف، ویژگی‌ها و شاخصه‌های سبک زندگی ازمنظر جامعه‌شناسان پرداخته‌ایم و دراین جا سعی می‌کنیم ضرورت واهمیت سبک زندگی دینی و اسلامی، تعاریف، مؤلفه‌ها و ویژگی‌های آن را درمنظر مقام معظم رهبری مورد مداقه و بررسی قراردهیم.
۱-۵) ضرورت و اهمیت تشکیل سبک زندگی دینی
رهبرانقلاب اسلامی، ضمن این که معتقد است: «بعثت نبی اکرم «صلی‌الله‌علیه وآله» دردرجه اول دعوت به توحید بوده و توحید نیز صرفاً یک نظریه‌ی فلسفی و فکری نیست، بلکه یک روش زندگی برای انسان‌هاست»[۳۳]براین باوراست: «هدف از همه‏ى مبارزاتى که ملت ایران به رهبرى امام بزرگوار انجام داد تا انقلاب به پیروزى رسید و همه‏ى تلاش‏هایى که بعد از پیروزى انقلاب در این کشور انجام شد، تشکیل «حیات طیبه‏ى اسلامى» بود. اسلام براى انسان، روش‏ زندگى‏ مناسب و لایقى قایل است. اگر تنها این شرایط محقق شد، انسان مى‏تواند به سعادت و کمال برسد. تلاش همه‏ى دلسوزان بشر و راهنمایان بزرگ انسان و انبیاى عظام و اولیا و مجاهدان فی سبیل الله در طول تاریخ، این بوده است که این حیات طیبه را براى بشر به وجود آورند. از طرف دیگر، سعى همه‏ى دشمنان انسان و شیاطین و طواغیت آن بوده است که بشر را از این حیات طیبه دور کنند. لذا عنصر ایمان و دشمنى با شیطان‌ها و طاغوت‌ها، از اجزاى اصلى دعوت همه‏ى پیامبران بوده و عمل پیامبر اسلام (صلّى الله علیه و آله و سلّم) هم بر این نکته قرار داشته است».[۳۴] بنابراین، ایشان تأکید داشته‌اند ما باید تمام تلاش خود را به منظور ایجاد یک زندگی اسلامی صرف نماییم؛[۳۵] البته وظیفه‌ی اصلیِ ارایه‌ی «الگوی زندگی اسلامی» را نیز برعهده حوزه‌های علمیه قرارداده‌اند؛ به گونه‌ای که حوزه‌ها می‌بایست با ایجاد مراکزتحقیقات متعدد، درتمام زمینه‌های این الگو مثل یک مجموعه‌ی تولیدی مرتب و مدون کار کرده و محصول بدهد.[۳۶]
ایشان، بااشاره به دورماندن قرن بیستم ازدین اسلام و غوطه‌ور شدن درظلمات، طلوع خورشید فروزان اسلام را ازضروریات دانسته و گفته‌اند: «ما خواسته‏ایم در هنگامى که نسل‌هاى بشر، از مکتب‌هاى گوناگون- از سرمایه‏دارى پلید غرب تا کمونیسم ملحد شرق- دل‏زده شدند، بتوانیم مکتب حیات‏بخش و راه زندگى سالم و مطلوب و شیرین را به بشر نشان بدهیم و آن، حیات طیبه‏ى اسلامى است. تقریباً در طول این یازده سال، هرچه و در هر قسمتى که ما در راه اسلام پیش رفتیم، در همان قسمت زندگى شیرین شده است و در هر بخشى که توفیق‏پیدا نکردیم در جهت اسلام حرکت بکنیم، در آن بخش زندگى سخت و تنگ و تلخ باقى مانده است»[۳۷] ازاین رو، «هدف از همه‏ى این جریانات عظیم که به هدایت الهى، از روز اول تا امروز پیش رفته است، عبارت بود از این‌که در این کشور و در این خانه‏ى اسلام، حیات طیبه‏ى اسلامى تحقق پیدا کند» (همان).
مقام معظم رهبری، حرکت به سمت حیات طیبه‌ی الهی و اسلامی را یکی ازمسئله‌های اساسی اسلامی دانسته که خداوند متعال نیز دراین آیه‌ی مبارکه «یا ایّها الّذین آمنوا استجیبوا للّه و للرّسول اذا دعاکم لما یحییکم»کسانی را که ایمان آورده‌اند، به این زندگی و مایه‌ی حیات طیب و پاکیزه دعوت کرده است؛ و البته این حیات طیبه را نیز یک زندگی در راه خدا و براى رسیدن به هدف‌هاى عالى دانسته و افزوده‌اند:
«هدف عالى انسان فقط این نیست که شکمى را به هر شکلى پُر کند؛ این کم‌ترین چیزى است که یک حیوان مى‏تواند به عنوان هدف خود انتخاب کند. براى انسان، هدف اعلى عبارت از وصول به حق، رسیدن به قرب بارى تعالى و تخلق به اخلاق الهى است. انسان براى رسیدن به آن‏چنان هدفى، ابزارهاى مادّى و معنوى را لازم دارد. غذا لازم است، اما براى این‌که انسان به سمت هدف حرکت کند، زندگى راحت براى بشر لازم و ضرورى است و اسلام با قوانین و مقررات خود، انسان‌ها را به سمت رفاه و آسایش زندگى مى‏برد؛ اما این آسایش زندگى، به‏خودى‏خود هدف نیست. اى‏بسا انسان‏هایى که زندگى راحت دارند، دغدغه‏ى معاش و شکم و آسایش ندارند، اما از انسانیت هم بویى نبرده‏اند. تمدن‌هاى مادّى، بشر را به آن زندگى دعوت مى‏کنند؛ البته دروغ هم مى‏گویند.
در نظام‌ها و کشورهایى که زندگى را با ابزارهاى پیشرفته و با علم مادّى مى‏گذرانند، آسایش زندگى متعلق به همه‏ى مردم نیست؛ به یک عده از مردم اختصاص دارد. امروز در کشور امریکا، در کشورهاى پیشرفته‏ى اروپا، گرسنگى، فقر، مردن از کمبود مواد غذایى، نداشتن سرپناه و مسکن، ناامنى حتّى براى یک زندگى حیوانى، فراوان است. آن کسانى که از تکنولوژى و دانش جدید در این کشورها استفاده مى‏کنند، طبقه‏ى خاصى از مردم‌اند. آن‏هایى که براى یک شکم غذا مجبورند شرف و ناموس و شخصیت خودشان را بفروشند و انواع اهانت‌ها را تحمل کنند، توده‏ى عظیمى از مردم‌اند. این، واقعیت قضیه است. ظواهر، پُرزرق‏وبرق و پُرجلوه است. دوربین تلویزیون‏ها و خبر خبرگزارى‏ها چیزهایى را به عنوان تبلیغات به مردم دنیا ارائه مى‏دهد که پُرزرق‏وبرق و چشمگیر است.
اگر تمدن غربى، با این همه پیشرفت علمى، با پیمودن فضا، با ثروت‌هاى عظیم مادّى‏یى که در اختیار دارد و از کشورهاى جهان سوم و فقیر دزدى و غارت کرده است، ادعا بکند که فقر را در کشورهاى پیشرفته برانداخته، دروغ گفته است. پس، تمدن غربى، همان زندگى مادّى راحت و برخوردار از رفاه را هم نمى‏تواند به همه‏ى انسان‌ها بدهد.
نظام اسلامى، علاوه بر اینکه هدف‌هایى بالاتر از هدف‌هاى مادّى دارد یعنى در نظام اسلامى، یک انسان فقط با پُر شدن شکم خوشبخت نیست؛ باید زندگى مادّى و رفاه و امنیت او تأمین باشد؛ هم‌چنین اصرار دارد که روح و دل انسان مى‏باید از یک صفا و تلألؤ و نورانیت و برادرى و فداکارى نسبت به انسان‌هاى دیگر و عبودیت و بندگى و اخلاص نسبت به خداى متعال برخوردار باشد. اسلام و سایر ادیان الهى، این را براى مردم مى‏خواهند.
پس، هدف بالاتر از مادّیات است؛ اما مادّیات را هم که اسلام تأمین مى‏کند، براى عموم مردم تأمین مى‏کند. یعنى در جامعه‏ى اسلامى، همه‏ى انسان‌ها باید از رفاه، آسایش، امنیت و زندگى کافى براى آسایش خیال برخوردار باشند؛ که نه در تمدن مادّى غرب چنین چیزى وجود دارد و هرگز وجود نخواهد داشت، و نه در تمدن و نظام سوسیالیستى و کمونیستى، که دیدید به چه سرنوشتى دچار شد. نمونه هم صدر اسلام است و براى رسیدن به آن، احکام الهى و اسلامى کافى است.
اگر ما به احکام اسلامى عمل بکنیم، اگر جامعه‏ى اسلامى، ایمان اسلامى را همراه با عمل به مقررات و قوانین الهى تعقیب بکند، همان چیزى اتفاق خواهد افتاد که بشریت در طول تاریخ به دنبال آن بوده است. یعنى چه؟ یعنى آسایش و رفاه مادّى همراه با تکامل و پیشرفت و عروج معنوى….
شما وقتى عبادت مى‏کنید، دعایى را با حال مى‏خوانید، نمازى را با توجه اقامه مى‏کنید، انفاقى به یک مستحق مى‏کنید، مى‏بینید چه لذتى مى‏برید و چه حالت احتظاظى به شما دست مى‏دهد. این لذت را با خوردن نمى‏شود به دست آورد. انسان‏هایى که طعم بندگى خدا را چشیده‏اند که هر انسان مؤمنى در طول زندگى، کم‏وبیش حالات این‏طورى برایش پیش مى‏آید؛ بعضى کم، بعضى زیاد در آن لحظه‏ى توجه به خدا، عبادت خدا، مناجات، گریه براى خدا و در مقابل خدا، لذتى احساس مى‏کنند که حاضرند دنیا و ما فیها را بدهند، براى آنکه این لذت براى آن‏ها بماند.
البته مادّیات انسان را از آن حالت بیرون مى‏آورد؛ آن حالت گاهگاهى دست مى‏دهد. لذت معنوى، یعنى آن حالات. آدم‏هایى که با خدا و هدف‌هاى معنوى آشنا نیستند، طعم این لذت را نمى‏چشند. اى‏بسا انسان‏هایى که در سایه‏ى نامبارک نظام‌هاى مادّى عمرى را گذرانده‏اند، اما یک‏لحظه آن حالت توجه به خدا و آن لذت معنوى برای‌شان پیش نیامده است. آن‏ها نمى‏فهمند من و شما چه مى‏گوییم.
اسلام مى‏خواهد انسان‌ها را آن‏چنان بالا ببرد، دل‌ها را آن‏چنان نورانى کند، بدی‌ها را آن‏چنان از سینه‏ى من و شما بیرون بکَنَد و دور بیندازد، که ما آن حالت لذت معنوى را در همه‏ى آنات زندگی‌مان، نه فقط در محراب عبادت، بلکه حتّى در محیط کار، در حال درس، در میدان جنگ، در هنگام تعلیم و تعلم و در زمان سازندگى احساس کنیم. «خوشا آنان که دایم در نمازند»، یعنى این. در حال کسب و کار هم با خدا، در حال خوردن و آشامیدن هم باز به یاد خدا. این‏گونه انسانى است که در محیط زندگى و در محیط عالم، از او نور پراکنده مى‏شود. اگر دنیا بتواند این‏طور انسان‏هایى را تربیت کند، ریشه‏ى این جنگ‌ها و ظلم‌ها و نابرابری‌ها و پلیدی‌ها و رجس‏ها کنده خواهد شد. این، حیات طیبه است؛ پس، حیات طیبه معنایش این نیست که کسانى فقط نماز بخوانند، عبادت کنند و اصلًا به فکر زندگى و مادّیات نباشند؛ نه، حیات طیبه، یعنى دنیا و آخرت را باهم داشتن… یعنى آن ملتى که تلاش مى‏کند، سازندگى مى‏کند، صنعت و بازرگانى و کشاورزى را به اوج مى‏رساند، قدرت علمى و تکنیکى پیدا مى‏کند، پیشرفت‌هاى گوناگون در همه جهت به دست مى‏آورد؛ اما در همه‏ى این حالات، دل او هم با خداست و روز به روز هم با خدا آشناتر مى‏شود. این، هدف نظام اسلامى است. این، آن هدفى است که پیامبران اعلام کردند، مصلحان عالم گفتند و در این صد و پنجاه تا دویست سال گذشته، شخصیت‌هاى برجسته‏ى اسلامى آن را اعلام کردند.
دشمنان اسلام فهمیده‏اند که آن‌چه در آستین و چنته‏ى اسلام است، چیست و از آن ترسیده‏اند. اگر مى‏بینید با اسلام مبارزه مى‏کنند، براى این است که مى‏دانند اگر اسلام با دست باز مشغول سازندگى انسان‌ها بشود و افراد و جوامع انسانى را بسازد، دیگر براى حناى تمدن‌ها و قدرت‌هاى مادّى، رنگى باقى نخواهد ماند. با جمهورى اسلامى هم به همین دلیل مبارزه مى‏کنند».[۳۸]
۲-۵) تعریف سبک زندگی اسلامی
با مداقه و بررسی درآثار کتبی و شفاهی مقام معظم رهبری، می‌توان مفهوم معادل سبک زندگی دینی (اسلامی) را درمنظر ایشان، «حیات طیبه اسلامی» معرفی نمود که رهبری انقلاب دربیانات خود ازاین واژه – که برگرفته ازقرآن کریم و وعده‌ی این کتاب آسمانی است-[۳۹] به طور مکرراستفاده نموده است؛ البته ایشان درسخن‌رانی مورخ ۲۱/۷/۱۳۹۱ با اشاره به توجه عمیق اسلام به مفهوم سبک زندگی، بیان داشته‌اند: «درمعارف اسلامی، اصطلاح «عقل معاش» درمفهوم جامع خود، مترادف مفهوم سبک و فرهنگ زندگی است و درقرآن کریم نیز آیات فراوانی دراین زمینه وجود دارد.
اساساً تعاریفی که مقام معظم رهبری ازسبک زندگی اسلامی یا همان حیات طیبه اسلامی دربیانات متعدد خود آورده است و البته پیرامون هرکدام توضیحات مبسوطی داده‌اند که ما ازتوضیحات آن صرف نظر می‌کنیم، به شرح زیر می‌باشد:

 

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

 

تأمین همه‌ی خیرات موردعلاقه‌ی انسان،رفاه مادی، امنیت اجتماعی و روحی به همراه صفای معنوی، دانش، بینش، تحقیق، تعبد، خلوص و توجه به خدا؛[۴۰]

سعادت دنیا و عقبی و رفاه مادی و تعالی معنوی؛[۴۱]

زندگی‌ای که کام انسان راشیرین کند و انسان با آن زندگی، احساس آرامش و آسایش نماید؛[۴۲]

زندگی درراه خدا و برای رسیدن به هدف‌های عالی؛[۴۳]

دنیا و آخرت را با هم داشتن؛ ماده و معنا را با هم داشتن؛ [۴۴]

زندگى‏اى است که در آن، راه رسیدن به معنویت و اهداف و سرمنزل‏هاى نهایىِ این راه، از زندگى دنیایى مردم عبور مى‏کند. اسلام دنیاى مردم را آباد مى‏کند؛ منتها آبادى دنیا هدف نهایى نیست. هدف نهایى عبارت است از این‌که انسان‏ها در زندگى دنیوى از معیشت شایسته و مناسب، از آسودگى و امنیت خاطر، و از آزادى فکر و اندیشه برخوردار باشند و از این طریق به‏سمت تعالى و فتوح معنوى حرکت کنند. حیات طیبه‏ى اسلامى شامل دنیا و آخرت- هر دو- است. مسئله این است که زندگى دنیوى- که به سمت اهداف الهى حرکت مى‏کند- باید زندگانى حقیقى و راستینِ عادلانه را براى مردم تأمین کند؛[۴۵]

زندگی دررویه‌ی مادی و نیازهای جسمانی و هم‌چنین، درلایه‌ی نیازهای معنوی- چه علمی، چه عملی، چه روحی- پاسخگوباشد؛[۴۶]

زندگى‏اى که در آن، هم روح انسان، هم جسم انسان، هم دنیاى انسان، هم آخرت انسان تأمین است؛ زندگى فردى در آن تأمین است، آرامش روحى در آن هست، سکینه و اطمینان در آن هست، آسایش جسمانى در آن وجود دارد؛ فوائد اجتماعى، سعادت اجتماعى، عزت اجتماعى، استقلال و آزادى عمومى هم در آن تأمین است. قرآن این‏ها را به ما وعده داده است. وقتى قرآن مى‏گوید: «فلنحیینّه حیاه طیّبه»، یعنى همه‏ى این‏ها؛ یعنى آن زندگى‏اى که در آن عزت هست، امنیت هست، رفاه هست، استقلال هست، علم هست،پیشرفت هست، اخلاق هست، حلم هست، گذشت هست. ما با این‏ها فاصله داریم؛ باید به این‏ها برسیم؛[۴۷]

۳-۵) شاخص‌های سبک زندگی دینی- اسلامی
همان گونه که درفصل دوم به طور مبسوط شاخص‌های سبک زندگی بیان شد، شاخص‌ها ازگستردگی زیادی برخوردار است و به تعبیر راجر برون که معتقد است، این تفاوت‌ها، در بی‌اهمیت‌ترین چیزها ازقبیل: عادات نوشیدن و خوردن سالاد شکل گرفته تا انتخاب کلمات و طرز پوشش و عادت نشستن، هم‌چنین، شیوه‌های تربیت کودکان (مثلاً: میزان سخت‌گیری به آن‌ ها درمورد دستشویی و نظافت)، رفتارهای جنسی، بهداشتی، مذهبی و سیاسی و میزان عصبی یا روانی بودن (Brown,1965: 132)، به نظر می رسد با این گستره‌ی زیاد شاخص‌ها، اگر به جزییات آن ازجمله: روش پخت‌وپز، سیگارکشیدن، خوردن سالادو… پرداخته شود، اولاً: نمی‌توان فهم صحیح، دقیق و کاملی ازسبک زندگی درک نمود؛ ثانیاً: درگونه‌شناسی سبک‌ها، خلل ایجاد خواهد شد و چه بسا نتوان سبک‌ها را به طور واقعی شناسایی نموده و دسته‌بندی نمود و البته تعداد آن نیز بی‌شمار خواهدشد؛ ثالثاً: موارد جزیی و _اصطلاحاً پیش پاافتاده_ نقش فعالی درسبک زندگی ندارند و چه بسا این‌گونه عوامل دراثر ایجاد عوامل اصلی و کلیدی شکل بگیرند؛ ازطرفی، شاخص‌های جزیی، فاقد معنای خاص بوده و بیان‌گر الگوی رفتاری ویژه‌ای نمی‌باشند.
عکس مرتبط با سیگار
دراحصاء شاخص‌های سبک زندگی دینی دراندیشه‌ی مقام معظم رهبری هم ما به این نکته‌ی فوق توجه نموده و سعی کرده‌ایم که شاخص‌های اصلی را آورده و نقش آن را درسبک زندگی دینی برشماریم؛ البته قبل ازاحصاء شاخص‌های کلی، به چند شاخص سبک زندگی اسلامی ازقبیل خانواده، ازدواج، نوع مسکن، نوع لباس، الگوی مصرف، تفریحات، کسب وکارورفتارهای فردی و اجتماعی درمحیط‌های مختلف که مقام معظم رهبری درجمع جوانان خراسان شمالی درتاریخ ۲۱/۷/۱۳۹۱ اشاره می‌کنیم؛ البته رهبرانقلاب اسلامی درهمین سخن‌رانی دراین خصوص بیان کرده‌اند: «درواقع سبک زندگی به همه‌ی مسایلی برمی‌گردد که متن زندگی انسان را شکل می‌دهند».
هم‌چنین، ایشان درخطبه‌های نمازجمعه‌ی تهران درتاریخ ۲۵/۹/۱۳۷۹ تعدادی شاخص سبک زندگی اسلامی برای جوانان را این گونه برشمرده‌اند: درس خواندن، عبادت کردن، اخلاق نیک، همکاری اجتماعی، ورزش صحیح و معقول و رعایت آداب و عادات پسندیده درزندگی.
با توجه به این که روش تحقیق ما دراین پژوهش، تحلیل گفتمان است، بنابراین، سعی نموده‌ایم دال‌های مرکزی و برتر و فرعی گفتمان رهبرانقلاب اسلامی درخصوص سبک زندگی اسلامی را که همان شاخص‌های موردنظر است، احصاء نموده و نقش هریک را مورد مداقه و بررسی قراردهیم.
دال‌های سبک زندگی دینی
با مطالعه کلیه‌ی آثار شفاهی و کتبی ۲۳ ساله‌ی مقام معظم رهبری (ازسال ۱۳۶۸ تا ۱۳۹۱) و بهره‌گیری ازشاخص‌های سبک زندگی ازمنظر جامعه‌شناسان، مؤلفه‌های سبک زندگی دینی دراندیشه‌ی ایشان را دریک دال مرکزی و ۴ دال برتر و ۶ دال فرعی به شرح زیر شناسایی نموده و برشمرده‌ایم که عبارتنداز:

 

 

دال مرکزی: منش اسلامی

دال های برتر: معنویت، عقلانیت، الگوداشتن و حفظ مناسک و شعایراسلامی.

دال‌های فرعی: نوگرایی و مد، خانواده (شامل: جایگاه زن درجامعه و خانواده و تربیت کودک)، مصرف (شامل: نمایشی، فرهنگی و مادی)، رفتارفردی (شامل: مدیریت بدن، پوشاک و ورزش کردن)، هنر(شامل: شعروموسیقی)، علم گرایی و نوآوری علمی.

این نکته قابل توجه است که هریک ازشاخص‌های فوق، با نظرات جامعه شناسانی که درخصوص سبک زندگی و معرفی مؤلفه‌های آن قلم فرسایی نموده و صاحب نظرهستند، مطابقت داشته است که ما نظرات آنان را درفصل دوم به طور مبسوط آورده‌ایم که دراین جا صرفاً نام آنان و شاخص‌هایی را که معرفی کرده‌اند، متناسب با دال‌های اصلی و فرعی گفتمان رهبرانقلاب اسلامی به شرح زیراشاره می‌نماییم:

 

 

دین و معنویت: گردن، ویلیام لوید وارنر، میگل و یوهانسون؛

عقلانیت: گُوردُن؛

حقیقت توبه

وجوب توبه

عمومیت توبه

ارکان توبه

قبولی توبه عقلی است یا نقلی

تبعیض در توبه

دوام توبه

مراتب توبه

آثار و برکات توبه

۴-۱-۱-۱-حقیقت توبه

«توبه » در اصل به معنی بازگشت از گناه است (این در صورتی است که به شخص گنهکاری نسبت داده شود) ولی در قرآن و روایات اسلامی بارها به خدا نسبت داده شده است در این صورت به معنی بازگشت به رحمت است، همان رحمتی که به خاطر ارتکاب گناه از گنهکار سلب شده بود، پس از بازگشت او به خط عبادت و بندگی خدا، رحمت الهی به او باز می گردد و به همین دلیل یکی از نامهای خدا، «تواب » (یعنی بسیار بازگشت کننده به رحمت یا بسیار توبه پذیر) است.
در واقع واژه «توبه » مشترک لفظی یا معنوی است میان «خدا» و «بندگان » (ولی هنگامی که به بنده نسبت داده شود با کلمه «الی » متعدی می شود و هنگامی به خدا نسبت داده شود با کلمه «علی » (۴)
در «المحجه البیضاء« درباره حقیقت توبه چنین آمده است که توبه سه رکن دارد، نخست «علم » و دوم «حال » و سوم «فعل » که هر کدام علت دیگری محسوب می شود.
منظور از «علم » شناخت اهمیت ضرر و زیانهای گناهان است، و این که حجاب میان بندگان و ذات پاک محبوب واقعی می شود. هنگامی که انسان این معنی را بخوبی درک کند، قلب او به خاطر از دست دادن محبوب ناراحت می شود و چون می داند عمل او سبب این امر شده، نادم و پشیمان می گردد; و این ندامت سبب ایجاد اراده و تصمیم نسبت به گذشته و حال و آینده می شود.
درزمان حال آن عمل را ترک می گوید،ونسبت به آینده تصمیم بر ترک گناهی که سبب از دست دادن محبوب می گردد می گیرد، و نسبت به گذشته درصدد جبران برمی آید.
در واقع نور علم و یقین سبب آن حالت قلبی می شود که سرچشمه ندامت است، و آن دامت سبب موضعیگریهای سه گانه نسبت به گذشته و حال و آینده می گردد. (۵)
این همان چیزی است که بعضی از آن به عنوان انقلاب روحی تعبیر کرده اند، و می گویند توبه نوعی انقلاب در روح و جان آدمی است که او را وادار به تجدید نظر در برنامه های خود می کند.

 

۴-۱-۱-۲- وجوب توبه

تمام علمای اسلام در وجوب توبه اتفاق نظر دارند، و در متن آیات قرآن مجید کرارا به آن امر شده است; در آیه ۸ سوره تحریم می خوانیم: «یا ایها الذین آمنوا توبوا الی الله توبه نصوحا عسی ربکم ان یکفر عنکم سیئاتکم و یدخلکم جنات تجری من تحتها الانهار; ای کسانی که ایمان آورده اید به سوی خدا باز گردید توبه کنید، توبه ای خالص و بی شائبه، امید است (با این کار) پروردگارتان گناهانتان را ببخشد و شما را در باغهایی از بهشت که نهرها از زیر درختانش جاری است داخل کند.»
همه انبیای الهی هنگامی که برای هدایت امتهای منحرف ماموریت می یافتند، یکی از نخستین گامهایشان دعوت به توبه بود; چرا که بدون توبه و شستن لوح دل از نقش گناه، جایی برای نقش توحید و فضائل نیست.
پیغمبر بزرگ خداوند هود علیه السلام از نخستین سخنانش این بود: «و یا قوم استغفروا ربکم ثم توبوا الیه; ای قوم من از پروردگارتان طلب آمرزش کنید، سپس به سوی او باز گردید و توبه نمایید!» (سوره هود، آیه ۵۲)
پیامبر بزرگ دیگر صالح علیه السلام نیز همین سخن را پایه کار خود قرار می دهد و می گوید: «فاستغفروه ثم توبوا الیه; از او طلب آمرزش کنید و به سوی او باز گردید و توبه کنید!» (سوره هود، آیه ۶۱)
حضرت شعیب علیه السلام نیز با همین منطق به دعوت قومش پرداخت، و گفت: «واستغفروا ربکم ثم توبوا الیه ان ربی رحیم ودود; از پروردگار خود آمرزش بطلبید و به سوی او باز گردید و توبه کنید که پروردگارم مهربان و دوستدار (توبه کاران) است!» (سوره هود، آیه ۹۰)
در روایات اسلامی نیز بر مساله وجوب فوری توبه تاکید شده است، از جمله:

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

 

 

در وصیت امیرمؤمنان علی علیه السلام به فرزندش امام مجتبی علیه السلام می خوانیم:

«وان قارفت سیئه فعجل محوها بالتوبه؛ اگر مرتکب گناهی شدی، آن را به وسیله توبه هرچه زودتر محو کن!»
البته با توجه به این که امام مرتکب گناهی نمی شود، منظور در اینجا تشویق دیگران به توبه است.

 

 

در حدیث دیگری از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می خوانیم که به ابن مسعود فرمود: «یابن مسعود لاتقدم الذنب و لا تؤخر التوبه، ولکن قدم التوبه و اخر الذنب; ای ابن مسعود! گناه را مقدم مشمار، و توبه را تاخیر مینداز، بلکه توبه را مقدم کن و گناه را به عقب بینداز (و ترک کن)

در حدیث دیگری از امیرمؤمنان علی علیه السلام می خوانیم: «مسوف نفسه بالتوبه من هجوم الاجل علی اعظم الخطر; کسی که توبه را در برابر هجوم اجل به تاخیر بیندازد، در برابر بزرگترین خطر قرار می گیرد، (که عمرش پایان گیرد در حالی که توبه نکرده باشد).

در حدیثی از امام علی بن موسی الرضا علیهما السلام می خوانیم که از جدش رسول خدا صلی الله علیه و آله چنین نقل می کند: «لیس شی ء احب الی الله من مؤمن تائب او مؤمنه تائبه; چیزی در نزد خدا محبوبتر از مرد یا زن با ایمانی که توبه کند نیست!» (۹)

این تعبیر می تواند دلیلی به وجوب توبه باشد به خاطر این که توبه محبوبترین امور در نزد خدا شمرده شده است.
علاوه بر این، دلیل عقلی روشنی بر وجوب توبه داریم و آن این که عقل حاکم بر این است که در برابر عذاب الهی- خواه یقین باشد یا احتمالی- باید وسیله نجاتی فراهم ساخت، و با توجه به این که توبه بهترین وسیله نجات است، عقل آن را واجب می شمرد; چگونه افراد گناهکار خود را از عذاب الهی در دنیا و آخرت می توانند محفوظ بشمرند در حالی که توبه نکرده باشند.
آری! توبه واجب است، هم به دلیل صراحت آیات قرآن مجید و هم روایات اسلامی و هم دلیل عقل، و از این گذشته وجوب توبه در میان تمام علمای اسلام مسلم و قطعی است.
بنابراین، ادله اربعه بر وجوب توبه دلالت می کند، و این وجوب فوری است زیرا مقتضای ادله چهارگانه ای که به آن اشاره شد، وجوب فوری می باشد، و در علم اصول این مساله بیان شده که تمام اوامر ظاهر در فوریت است، مگر این که دلیل بر خلاف آن قائم شود.

 

۴-۱-۱-۳- عمومیت توبه

«توبه » مخصوص به گناه یا گناهان خاصی نیست، و شخص و اشخاص معینی را شامل نمی شود، و زمان محدودی ندارد، و سن و سال و عصر و زمان خاصی در آن مطرح نیست.
بنابراین، توبه از تمام گناهان است و نسبت به همه اشخاص و در هر زمان و هر مکان می باشد، همان گونه که اگر شرایط در آن جمع باشد بقبول درگاه الهی خواهد بود.
تنها استثنایی که در قبول توبه وجود دارد و در قرآن مجید به آن اشاره شده این است که اگر انسان زمانی به سراغ توبه رود که در آستانه برزخ قرار گرفته و مقدمات انتقال او از دنیا فراهم شده است و یا عذاب الهی فرا رسد (مانند توبه فرعون هنگامی که عذاب الهی فرا رسید و در میان امواج نیل در حال غرق شدن بود) پذیرفته نمی شود، و در آن زمان درهای توبه بسته خواهد شد، زیرا اگر کسی در آن حال توبه کند، توبه او اضطراری است نه اختیاری و توام با میل و رغبت; قرآن می گوید:
«و لیست التوبه للذین یعملون السیئات حتی اذا حضر احدهم الموت قال انی تبت الآن و لا الذین یموتون و هم کفار اولئک اعتدنا لهم عذابا الیما; توبه کسانی که کارهای بدی انجام می دهند و هنگامی که مرگ یکی از آنها فرا رسد می گوید: الآن توبه کردم، پذیرفته نیست و نه توبه کسانی که در حال کفر از دنیا می روند ( و در عالم برزخ توبه می کنند) اینها کسانی هستند که عذاب دردناکی برایشان فراهم شده است»
در داستان فرعون می خوانیم: هنگامی که فرعون و لشکریانش وارد مسیر خشکی داخل دریا شدند و ناگهان آبها فرو ریختند و فرعون در حال غرق شدن بود گفت: «امنت انه لااله الا الذی امنت به بنواسرائیل و انا من المسلمین; من ایمان آوردم که هیچ معبودی جز آن کسی که بنی اسرائیل به او ایمان آورده اند نیست، و من از مسلمین هستم»
ولی بلافاصله جواب شنید: «آلئن و قد عصیت قبل و کنت من المفسدین; الان ایمان می آوری؟! در حالی که قبلا عصیان کردی و از مفسدان بودی (توبه ات در این حال پذیرفته نیست»
درباره بعضی از قوام گذشته نیز می خوانیم: «فلما راوا باسنا قالوا آمنا بالله وحده و کفرنا بما کنا به مشرکین; هنگامی که عذاب (شدید) ما را دیدند گفتند هم اکنون به خداوند یگانه ایمان آوردیم و به معبودهایی که همتای او می شمردیم کافر شدیم»
قرآن آن در پاسخ آنها می گوید: «فلم یک ینفعهم ایمانهم لما راوا باسنا سنه الله التی قد خلت فی عباده و خسر هنالک الکافرون; اما هنگامی که عذاب ما را مشاهده کردند، ایمانشان برای آنها سودی نداشت، این سنت خداوند است که همواره در میان بندگانش اجرا شده و آنجا کافران زیانکار شدند».
و به همین دلیل، در مورد حدود اسلامی هنگامی که شخص مجرم بعد از دستگیر شدن و گرفتاری در چنگال عدالت و کیفر و مجازات، توبه کند، توبه اش پذیرفته نیست; چرا که این گونه توبه ها معمولا جنبه اضطراری دارد، و هیچ گونه دلالتی بر تغییر موضوع مجرم ندارد.
بنابراین توبه تنها در یک مورد پذیرفته نیست و آن جائی است که مساله از شکل اختیاری بودن بیرون رود و شکل اضطراری و اجباری بخود بگیرد.
بعضی چنین پنداشته اند که توبه در سه مورد دیگر نیز پذیرفته نیست:
اول در مورد شرک و بت پرستی زیرا قرآن مجید می فرماید: «ان الله لا یغفر ان یشرک به و یغفر مادون ذلک لمن یشاء; خداوند (هرگز) شرک را نمی بخشد و پایین تر از آن را برای هر کس بخواهد و شایسته بداند می بخشد».
ولی این سخن صحیح نیست؛ زیرا در این آیه گفتگو از توبه نیست، بلکه سخن از «عفو بدون توبه » است، به یقین تمام کسانی که در آغاز اسلام از شرک توبه کردند و مسلمان شدند توبه آنها پذیرفته شد، و همچنین تمام مشرکانی که امروز نیز توبه کنند و رو به اسلام آورند به اتفاق همه علمای اسلام توبه آنها پذیرفته می شود، ولی اگر مشرک توبه نکند و با حال شرک از دنیا برود مشمول غفران و عفو الهی نخواهد شد، در حالی که اگر با ایمان و توحید از دنیا بروند، ولی مرتکب گناهانی شده باشند، ممکن است مشمول عفو الهی بشوند، و مفهوم آیه فوق همین است.
کوتاه سخن این که، عفو الهی شامل مشرکان نخواهد نشد ولی شامل مؤمنان می شود، اما توبه سبب آمرزش همه گناهان حتی شرک خواهد شد.
دوم و سوم این که، توبه باید در فاصله کمی بعد از گناه باشد نه فاصله های دور، و نیز باید از گناهانی باشد که از روی جهالت انجام گرفته است نه از روی عناد و لجاجت، به دلیل این که هر دو مطلب در آیه ۱۷ سوره نساء آمده است:
«انما التوبه علی الله للذین یعملون السوء بجهاله ثم یتوبون من قریب فاولئک یتوب الله علیهم و کان الله علیما حکیما; توبه تنها برای کسانی است که کار بدی را از روی جهالت انجام می دهند سپس بزودی توبه می کنند، خداوند توبه چنین اشخاص را می پذیرد و خدا دانا و حکیم است».
ولی این نکته قابل توجه است که بسیاری از مفسران این آیه را بر توبه کامل حمل کرده اند زیرا مسلم است که اگر افرادی از روی عناد و لجاج مرتکب گناهانی شوند سپس از مرکب لجاجت و غرور پایین آیند و رو به درگاه خدا آورند، توبه آنان پذیرفته می شود، و در تاریخ اسلام نمونه های فراوانی برای این گونه افراد است که نخست در صف دشمنان لجوج و عنود بودند و سپس باز گشتند و از دوستان مخلص شدند.
همچنین مسلم است که اگر انسان سالیان دراز گناه کند و بعد پشیمان شود و حقیقتا توبه و جبران کند، توبه او پذیرفته خواهد شد.
در حدیث معروفی از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می خوانیم که فرمود: هر کس یکسال قبل از مرگش توبه کند خدا توبه او را می پذیرد،سپس فرمود یک سال زیاد است، کسی که یک ماه قبل از مرگش توبه کند خدا توبه او را می پذیرد سپس افزود یک ماه نیز زیاد است، کسی که یک جمعه (یک هفته) قبل از مرگش توبه کند توبه او مورد قبول خداوند واقع می شود، باز افزود یک جمعه زیاد است کسی که یک روز قبل از مرگش توبه کند خداوند توبه اش را پذیرا می شود، باز فرمود یک روز نیز زیاد است! کسی که یک ساعت قبل از مرگش توبه کند خداوند توبه او را می پذیرد، سپس افزود یک ساعت هم زیاد است! کسی که قبل از آن که جانش به گلو رسد (در آخرین لحظه حیات و در حال اختیار) توبه کند، خداوند توبه او را می پذیرد».
البته منظور این است که توبه با تمام شرایطش انجام گردد; مثلا، اگر حقوق افرادی ضایع شده در همان لحظه به افراد مطمئن توصیه کند که حقوق آنها را بپردازند و سپس توبه کند.
آیات فراوانی از قرآن نیز دلیل بر عمومیت توبه و شمول آن نسبت به جمیع گناهان است؛ از جمله:

 

 

در آیه ۵۳ سوره زمر می خوانیم: «قل یا عبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لاتقنطوا من رحمه الله ان الله یغفر الذنوب جمیعا انه هو الغفور الرحیم; بگو ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.»

در آیه ۳۹ سوره مائده می خوانیم: «فمن تاب من بعد ظلمه و اصلح فان الله یتوب علیه ان الله غفور رحیم; اما آن کسی که پس از ستم کردن توبه کند و جبران نماید خداوند توبه او را می پذیرد، خداوند آمرزنده و مهربان است.»

درست است که این آیه بعد از این بیان حد سارق آمده است ولی دارای مفهوم عام و گسترده ای که شامل همه گناهان می شود.

 

 

در آیه ۵۴ سوره انعام آمده: «انه من عمل منکم سوء بجهاله ثم تاب من بعده و اصلح فانه غفور رحیم ;هرکس از شما کار بدی از روی نادانی کند سپس توبه و اصلاح نماید، مشمول رحمت خدا می شود، چرا که خداوند غفور و رحیم است.»

در این آیه هرگونه عمل سوء که تمام گناهان را فرا می گیرد، قابل توبه و باز گشت ذکر شده است.

 

 

در آیه ۱۳۵ سوره آل عمران چنین آمده است: «والذین اذا فعلوا فاحشه او ظلموا انفسهم ذکرواالله فاستغفروا لذنوبهم ومن یغفر الذنوب الا الله و لم یصروا علی ما فعلوا و هم یعلمون; و آنها که وقتی مرتکب عمل زشتی شوند یا به خود ستم کنند، به یاد خدا می افتند، و بر گناه اصرار نمی ورزند با این که می دانند.»

در این جا نیز با توجه به این که ظلم و ستم، هرگونه گناهی را شامل می شود، چرا که بعضی از گناهان ستم بر دیگران است و بعضی ظلم به خویشتن، و در این آیه نسبت به همه آنهاوعده پذیرش توبه داده شده است، عمومیت توبه نسبت به تمام گناهان اثبات می شود.

 

۷

 

 

سفارشات کالا

 

 

سایر دارایی ها

 

 

 

 

 

 

 

 

کنترل درآمد

 

 

سایر هزینه ها

 

 

 

 

طرف حسابهای
انتظامی بستانکار

 

 

 

۸

 

 

علی الحساب ها و پیش پرداخت ها

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

سایر کمک ها و هدایا

 

 

هزینه استهلاک دارایی ها

 

 

 

 

تراز افتتاحیه

 

 

 

۹

 

 

خدمات در جریان

 

 

استهلاک انباشته دارایی ها

 

 

ذخائر

 

 

ذخیره بازخرید سنوات خدمت کارکنان

 

 

اندوخته تجدید ارزیابی دارایئها

 

 

سایر درآمد ها و هزینه های عملیاتی

 

 

کنترل هزینه ها

 

 

کنترل هزینه ها

 

 

تراز اختتامیه

 

 

 

مراکز هزینه (دستورالعمل کد گذاری مراکز هزینه)

به منظور کنترل هزینه ها و سنجش مسئولیت ضروری است بخش های مختلف دانشگاه بر اساس دستورالعمل مربوطه به مراکز هزینه متعدد تفکیک و کدگذاری گردد . این تفکیک ضمن ایجاد کنترل هزینه ها در مراکز هزینه امکان محاسبه قیمت تمام شده ارائه خدمات ارائه شده هر مرکز یا فعالیت را نیز فراهم می کند .
مراکز هزینه موسسه و واحدهای تابعه و زیر مجموعه به ۹ گروه اصلی شامل گروه درمان ، بهداشت ، آموزش ، دانشجویی ، غذا و دارو ، پژوهشی ، پشتیبانی ، خدمات عمومی ، اداری و تشکیلاتی و سایر تقسیم می شوند .

 

 

دستورالعمل رسیدگی به اسناد و مدارک مالی

جهت اعمال کنترل مناسب و به منظور ایجاد وحدت رویه در رسیدگی به اسناد مالی و حصول اطمینان از گردش عملیات مالی انجام شده با مقررات و دستورالعمل های مربوطه و تشریح ماهیت و چگونگی بررسی اسناد و مدارک واصله به امور مالی دانشگاه و تاکید بر تقویت بخش رسیدگی واحد های تابعه ، دستورالعمل رسیدگی تدوین شده است .

 

 

دستورالعمل تنخواه گردان

به منظور تشریح ماهیت و کاربرد تنخواه و همچنین نحوه ایجاد ، استفاده و تسویه آن دستورالعمل تنخواه گردان تدوین شده است . این دستورالعمل ، پرداخت هزینه های جزئی و مستمر و خریدهای تا سقف تعیین شده را در بر می گیرد .

 

 

دستور العمل دارئیها (اموال ، ابنیه و سایر داراییها)

این دستورالعمل جهت دستیابی به کنترل های داخلی مطلوب در مورد کالاهای سرمایه ای (دارائیهای ثابت مشهود) و دستیابی به آمار و اطلاعات کافی در مورد وضعیت دارائی های ثابت و هم چنین فراهم نمودن شرایط لازم برای ثبت حسابداری اقلام مربوط به دارائی های ثابت خریداری یا ایجاد شده از محل اعتبارات طرح تملک سرمایه ای و یا سایر منابع تدوین شده است .
حسابداری

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

 

روش اجرائی شمارش کالا (انبار گردانی)

به منظور تشریح چگونگی شمارش موجودی کالا و با هدف اثبات وجود و تعیین مقدار موجودی ها از طریق شمارش این دستورالعمل تدوین شده است .

 

 

صورتهای مالی نمونه

این صورت ها به عنوان یک شخصیت حقوقی بایستی مشتمل بر کلیه فعالیت های آن اعم از ماموریتی و اقتصادی تنظیم گردد . دستیابی به این مهم می بایست در دو مرحله صورت گیرد ؛ بطوریکه ابتدا صورت های مالی اساسی بصورت دستی فقط در ستاد و درصورت استقرار نرم افزار حسابداری تعهدی برای تک تک واحد های تابعه نیز تهیه و سپس با صورت های مالی ستاد تجمیع یا تلفیق شود .
عکس مرتبط با اقتصاد

 

 

طبقه بندی کالا و اموال

به منظور اعمال وحدت رویه و تسهیل در تفکیک اقلام مصرفی از سرمایه ای شیوه کدگذاری کالا از منطقی پویا برخوردار شده است . بر اساس این دستورالعمل برای اقلام موجودی کالا که مصرف آن ماهیت هزینه ای دارد پیش کد «۱» و برای اقلام اموالی پیش کد «۲» لحاظ شده است . (ابوالحلاج، ۱۳۸۹، ۴۹)

 

۲-۲-۲ : پیشینه مطالعاتی پژوهش در ایران

 

 

در تحقیق وکیلی و نظری (۱۳۹۱) با عنوان “عوامل موثر بر پیاده سازی نظام حسابداری تعهدی در موسسات تابعه وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی” به بررسی مزایا و معایب حسابداری تعهدی و عوامل موثر بر پیاده سازی آن می پردازد . نتایج حاصل از این پژوهش نشان دهنده این است که عوامل مدیریت ، نیروی انسانی متخصص ، قوانین و مقررات ، چارچوب نظری و فرهنگ پاسخگویی و پاسخ خواهی بر بکارگیری حسابداری تعهدی در بخش دولتی تاثیر گذار است . در بین این عوامل مدیریت بیشترین و چارچوب نظری کمترین میزان تاثیر را دارد .

در مطالعه طالب نیا و همکاران (۱۳۹۰) با عنوان “ارائه الگوی اقتضایی برای فرایند انتقال از مبنای نقدی به تعهدی در حسابداری دولتی” به ارائه یک چارچوب نظری به منظور توضیح و پیش بینی اصلاحات حسابداری دولتی پرداخته است . یافته های این تحقیق نشان دهنده این است که حسابداری دولتی در ایران در آستانه تحول بنیادین و انتقال از مبنای نقدی به تعهدی قرار دارد و محرک اصلی این تحول افزایش تقاضا برای اطلاعات بیشتر به دنبال اصلاحات مطرح شده در مدیریت بخش عمومی ایران از جمله الزامات قانونی در مورد عملیاتی شدن بودجه است .

در مطالعه خواجوی در سال ۱۳۸۹ با عنوان “بررسی عوامل مؤثر بر پیاده سازی موفق سیستم های اطلاعاتی حسابداری در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران” یافته های پژوهش نشان داد که تمام عوامل مطرح شده در این تحقیق ، به عنوان عوامل تأثیر گذار در پیاده سازی موفق سیستم های اطلاعات حسابداری هستند و در این میان ، منابع انسانی ، استراتژی های مدیریتی و مشخصات فنی سیستم های اطلاعات حسابداری به ترتیب دارای بیشترین تأثیر هستند . از میان عوامل فرعی مطرح شده نیز دانش و درک کاربران از سیستم های اطلاعات حسابداری ، تجربه قبلی پرسنل ، مشارکت کاربران ، تعهد و التزام مدیریت ، مدیریت پروژه ، مقاومت کاربران در برابر تغییر ، کیفیت آموزش ، بودجه زمانی ، انعطاف پذیری سیستم با نیازهای سازمان و زیر ساخت مناسب سخت افزاری ، به ترتیب دارای بیشترین تأثیر در پیاده سازی موفق سیستم های اطلاعات حسابداری بودند .

در پژوهش ایرانشاهی و کردستانی با عنوان “بررسی عوامل موثر در بکارگیری حسابداری تعهدی در بخش دولتی” نشان می دهد که مدیریت ، نیروی انسانی متخصص ، قوانین و مقررات ، چارچوب نظری ، درآمدهای دولت و فرهنگ پاسخگویی در بکارگیری حسابداری تعهدی در بخش دولتی تاثیر گذار هستند . بنابراین با هدف ارتقاء سطح مسئولیت پاسخگویی در بخش دولتی و در نظر گرفتن این عوامل از الزامات بکارگیری مبنای تعهدی به شمار می رود .