از سوی دیگر ارتباط پایبندی به مذهب با سلامت بدنی و روانی ، تأثیر مثبت باورها وآیین های مذهبی بر رضایت از زندگی ،جلوگیری از فرسودگی شغلی و سبک زندگی دلخواه و نیز نقش مهم و مثبت باورهای دینی محکم در ارتقای بهداشت روانی و پایداری عاطفی افراد ،کاهش تنش های روانشناختی و پیشگیری از رفتارهای پر خطر از جمله یافته هایی هستند که به وجود رابطه مثبت بین مذهب وسازش یافتگی روانشناختی اشاره نموده اند .
در همین خصوص پارگامنت با بررسی ۱۳۰پژوهش گزارش نموده که ۳۴ درصد پژوهشهای مرور شده توسط وی به رابطه مثبت بین مقابله مذهبی با سازش یافتگی وسلامتی بدنی و روانی اشاره داشته اند در حالی که ۴درصد این رابطه را منفی ارزیابی نموده و۶۲درصد مطالعات هیچ گونه رابطه ای بین این متغیرها گزارش نکرده بودند (پارگامنت[۱۰۶]،۱۹۹۷).
به هر حال به نظر می رسد ابهام و تناقض موجود در یافته های مربوط به مذهب و سازش یافتگی روانشناختی می تواند ناشی از اندازه گیری ابعاد مختلف دینداری باشد .در این میان انگیزه های مذهبی افراد در قالب جهت گیریهای مذهبی درون سو و برون سو به عنوان دو عامل متمایز که می تواند دانش ما را پیرامون ارتباط میان وجود
باورهای مذهبی تأثیر به سزایی در استحکام خانواده ،دلگرمی به شغل ،رفتار با دیگران و سلامت روانی دارد .ایمان به خدا باعث می شود نگرش فرد به کل هستی هدف دار ودارای معنی باشد . عدم ایمان به خدا موجب می شود فرد انسجام و آرامش نداشته باشد و همین امر باعث ضعف اخلاقی و منشأ بسیاری از اختلافهای خانوادگی می گردد.ومعنویت به عنوان موضوعی خاص در علوم اجتماعی و تجربی مطرح است . معنویت به مثابه آگاهی از هستی یا نیرویی فراتر از جنبه های مادی زندگی است و احساس عمیقی از وحدت یا پیوند با کائنات را به وجود می آورد . معنویت و باورهای شخصی فرد که وی را در مقابله و تدبیر با مشکلات کمک کرده و به زندگیش مفهوم می دهد به عنوان یک بخش پذیرفته شده در فرهنگ معاصر جوامع بوده وبه صورت گسترده ای وارد عرصه مراقبت شده است .مطالعات نشان می دهد که اعتقادات مذهبی به شکل ویژه ای عادات و رفتار انسان را تحت تأثیر قرار داده و معنویت و باورهای روحانی با سلامت روان ارتباط دارد .به نظر می رسد که نماز ونیایش دارای اثرات مشابه تفکر و مراقبه بوده و اعتقاد به خدا و قدرت برتر ،بر کاهش استرس تأثیر داشته و باعث ارتقای سلامت جسمی و روانی می شود،از فرسودگی شغلی جلوگیری کرده و احساس تعلق فرد به کل و به جهان بیشتر می شود (همتی، ۱۳۸۹) .
نتیجه تصویری درباره سلامت روانی
محققان اثرات مداخلات دینی در خیلی از پیامدهای روانی و جسمانی در سنین بالا تر را شناسایی کرده اند و بسیاری از آنها هم از نظر آماری معنا دارند وهم اثرات سودمندی در رابطه با سلامت جسمانی وروانی و ابعاد بهداشت روانی و بیماری روانی مانند رضایت از زندگی ،نشانگان افسردگی ،اضطراب مزمن ،دلتنگی ،شادمانی و مهارتهای مقابله ای دارند و رابطه دین و دین داری با قدرت تحمل مشکلات و افزایش تاب آوری در موقعیتهای بحرانی از قبیل خشکسالی،بحران اقتصادی و تبعیض نژادی را نشان می دهد(بیرمن،۲۰۰۸).
عکس مرتبط با اقتصاد
۲-۱۲- رابطه بهزیستی روانشناختی با فرسودگی شغلی :
بهزیستی روانشناختی یکی از عوامل مهم در پیشگیری از فرسودگی شغلی است ونتایج یک تحقیق نشان داده است که بهزیستی روانشناختی پیش بینی کننده خوبی برای فرسودگی شغلی است؛ به این صورت که پرستارانی که فرسودگی شغلی را تجربه می کنند ممکن است احساساتی مثل خستگی مزمن، تند مزاجی ،بی حوصلگی، خشم نسبت به بیماران، فقدان همدلی و همدردی نسبت به بیمار، کناره گیری روانی از بیمار واز وظایف شغلی را بروز دهند وفرسودگی شغلی در واقع پیامد نهایی استرس شغلی و فشارهای روانی ناشی از کار است که روابط فردی ،شغلی و سازمانی را درگیر می کند(خدابخش،۱۳۸۹).
۲-۱۳- انواع جهت گیری مذهبی :
آلپورت[۱۰۷] دو دسته جهت گیری مذهبی را مشخص کرده است : اول جهت گیری مذهبی با منشأ بیرونی که در آن فرد از مذهب به منظور خدمت کردن به نیازها و ارزشهای دیگر مانند نیاز به مقام و موقعیت ،حفظ تعادل درخانواده و نظایر آن استفاده می کند . به نظر آلپورت این مذهب قابل اعتماد نیست و مورد انتقاد است. دومین جهت گیری مذهبی از نظر آلپورت جهت گیری درونی یا ذاتی است . این این نوع مذهب به زندگی انسان ثبات و شادمانی می بخشد .افرادی که دارای مذهب درونی هستند ، یعنی معتقدند که مذهب در ذات آنها ریشه دارد در مقایسه با افرادی که مذهب بیرونی دارند ،یعنی مذهب را وسیله ای برای رسیدن به اهداف خود می دانند از سازگاری بیشتری برخوردارندآلپورت معتقد است مذهب درون سو ،مذهبی فرا گیر ،دارای اصول سازمان یافته و درونی شده است .افراد با جهت گیری مذهبی درون سو به تعالیم مذهبی شان صادقانه اعتقاد دارند و تنها مذهب با بعد درون سو می تواند سلامت روانی را بهبود بخشد. می توان مذهب ومعنویت را به عنوان یک عامل مهم در جهت تعدیل و کاهش مشکلات روانشناختی درافراد در نظر گرفت.آلپورت معتقد است که تفاوت قائل شدن بین مذهب درونی و بیرونی به ما کمک می کند تا کسانی را که دین برای آنها هدف است را از کسانی که دین برای آنها وسیله است جدا نمائیم . افراد دسته اول به خوب بودن هدف توجه دارند و افراد دسته دوم به خوب بودن وسیله و کسانی که با دین خود زندگی می کنند و دین برای آنها هدف است نسبت به کسانی که دین را وسیله ای برای زندگی کردن و حمایت می خواهند از سلامت روان بهتر و میزان افسردگی کمتر ی برخوردارند (آلپورت،۱۹۶۳).
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
در واقع مجموع ویژگیهای مطرح شده برای مؤمنان را می توان به عنوان یک عامل محافظت کننده سلامت در نظر گرفت .مذهب با ارائه چارچوبی جامع و کامل که تعریفی همه جانبه از جهان هستی در بر دارد ،ضمن این که می تواند عرضه کننده افکار معنا داری در هنگام مواجهه با رنجها ،تحمل سختی ها و دشواریها باشد ،همچنین می تواند از طریق ایجاد یک فضای حمایتی و منبع وحدت یافتگی اجتماعی، بر میزان سازش یافتگی ،حرمت خود و خود باوری که از عوامل حیاتی در بهداشت روانی و بهزیستی روانشناختی محسوب می شوند بیافزاید (بیرامی،۱۳۹۱ ) .
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
به نظر می رسد برای مقابله با فشار روانی تأثیر مذهب را می توان به دو صورت مطرح نمود : از یک سو نقش مذهب را می توان در فرایند ارزشیابی فشار روانی مد نظر قرار داد .چنان که این نقش مذهب در قران کریم با اشاره به این که مؤمنان به انواع سختیها و بلاها به عنوان عاملی جهت امتحان ورشد و تقویت معنوی می نگرند.همچنین مذهب از طریق عوامل تعدیل کننده پاسخ به فشار روانی مانند ارزیابی موقعیت ،ارزیابی شناختی خود فرد ،راهبردهای مقابله ،و منابع حمایتی بر سبک مقابله با فشار روانی افراد تأثیر می گذارد (جمالی،۱۳۸۲).
درجهت ارائه تبیینی دیگر می توان به اهمیت هماهنگی ابعاد وجودی انسان در سلامت اشاره نمود . چنان که فرانکل۱ با تعریف دین به عنوان جستجو برای معنای نهایی معتقد است که جوهر وجودی انسان متشکل از سه عامل :معنویت ،آزادی و مسئولیت است و دستیابی فرد به کمال و امور نیک از طریق معنویت میسر است او نقش کلیدی در بهبودی فرد و جامعه را منحصر به هماهنگی سه جانبه جسمانی ،روانی و مذهبی می داند(فرانکل[۱۰۸]،۱۹۷۵).
به نظر می‌رسد مذهب می تواند به عنوان یک منبع مقابله با تنش های زندگی مورد توجه قرار گیرد . افراد با جهت گیری مذهبی درون سو با تکیه بر سیستم باورها و اعمالی که عواطف ناشی از موقعیتهای دشوار زندگی شان را کاهش می دهد می توانند به میزان بیشتری از امید و بهزیستی روانشناختی دست یابند .و میتوان نتیجه گرفت که رفتارها و عقاید برخاسته از مذهب ،تأثیر مثبتی در معنا دار کردن زندگی در افراد دارد . مکانیسم ایجاد آرامش روانی از طریق مذهب به این صورت است که رفتارهایی مانند توکل بر خدا و عبادت می توانند با ایجاد امید و ترغیب و تشویق به نگرشهای مثبت ،موجب آرامش درونی افراد شوند . کارکرد مذهب در برخورد با موقعیتهای دشوار زندگی از طریق داشتن احساس تعلق به منبع بی کران قدرت ،امیدواری به یاری خداوند ،بهره مندی از حمایتهای اجتماعی و معنوی و داشتن معنا و هدف در زندگی افراد مؤثر است (یانگ و مائو[۱۰۹] ،۲۰۰۷).
دین و مذهب موضوعی است که قدمتی دیرینه دارد .دین مورد بحث روانشناسا نی همچون فرویدو یونگ بوده است و پس از آن اندیشمندانی چون آلپورت و استانلی هال[۱۱۰] به تبیین مذهب پرداخته‌اند . اریک فروم [۱۱۱]بیان داشت که مذهب جبر گرایانه منجر به اختلالات روانی می گردد ولی دین انسان گرایانه و خوش بینانه باعث رشد استعداد فرد و سلامت او می گردد(بیانی ، ۱۳۸۷).
۲-۱۴- آثار نگرش مذهبی بر زندگی :
در این راستا در قرآن کریم اشاره شده است که ارزیابی مؤمنان از رویدادهای تنشگر به آرامش روانی شان آسیب نمی زند زیرا همواره بر این باورند که چه بسا وقایع نا خوشایند منبع خیر هستند و چه بسا امور دوست داشتنی که منبع شر هستند مؤمنان مشکلات و سختیها را قرین و مقدمه آسایش و گشایش می‌دانند و همواره امید وار هستند(سوره بقره آیه۲۱۶).
مبانی نظری اسلام یعنی اصول دین از قبیل اعتقاد به عالم غیب ،خداوند ،عدل الهی ، وحی ،نبوت ،امامت، حیات اخروی ،هدفدار بودن زندگی ،مصنونیت قرآن از تحریف ،در آمیختگی دین با سیاست ،تعامل علم ودین و….. همچنین مهمترین بخش از فروع دین که همان احکام و اخلاق است از قبیل نماز ،روزه،حج،پوشش اسلامی ، دعا و نیایش و غیره در زندگی افراد مذهبی از جایگاه ویژه ای برخوردارند (جعفری،۱۳۸۳)
بنا براین بر خلاف تصور اولیه افراد ،عدم پایبندی و التزام عملی نسبت به دستورات دینی و شرعی در بعضی از انسانها نشان دهنده پایین بودن نگرش مذهبی آنان نیست و سایر عوامل مؤثر در این زمینه از قبیل خانواده ،همسالان ،الگوها،معلمان ،رفتار افراد متدین دیگر ،عملکرد مسئولان سیاسی،مدیران جامعه و رسانه های داخلی و بین المللی و غیره را باید در نظر گرفت . از سوی دیگر ،دین و مذهب به شکل خاصی در هر فرهنگ شناخته شده ای وجود دارد .دین را می توان از دیدگاه آیین ها ،شخصیتهای نمادین و انواع دعاها بررسی کرد . فرد دین دار به نوعی با منبع الهی و منبع آفرینش ارتباط بر قرار کرده و این منبع بر زندگی بشر و امور طبیعی تأثیر زیادی دارد(کاظمیان مقدم، ۱۳۸۸).
برای نشان دادن نقش کاربردی دین و نگرش دینی بر زندگی مادی و معنوی به برخی از آثار آن اشاره می شود: ۱- معنا بخشیدن به زندگی و زدودن احساس پوچی : به این معنی که یکی از نقشهای کلیدی دین در زندگی این است که به زندگی انسان معنا و مفهوم می بخشد و در نتیجه احساس پوچی و پوچ گرایی را از او می زداید و از رنجها و بیماریهای روحی و خلق حاصل از آن که امروز دامن گیر افراد و جوامع فاقد دین است جلوگیری می کند .
۲- دین پشتوانه اخلاق :اساسأ زندگی انسان و حیات معقول و متعالی تنها در پرتو دین میسر است .
۳- امید واری :انسان مؤمن در صحنه های دشوار و بن بستها به قدرت و کمک لا یزال الهی امیدوار می‌باشد و با توکل و اعتماد به خداوند که بر هر کاری قادر است آینده را روشن می بیند .
۴- بهبود روابط اجتماعی :دین و نگرش دینی با تعهدی که در افراد دین دار و مؤمن نسبت به هم نوعان ایجاد می کند موجب می شود اجتماع و زندگی جمعی سالم و مطلوب شود (جوادی آملی،۱۳۸۰).
پژوهشها نشان می دهند که گرایشهای مذهبی سبب ارتقای سلامت عمومی ،معنا بخشی و امید به زندگی و بهبود ارتباطات اجتماعی می گردد. مثلأ تروینو بیان می کند که باورهای مذهبی منجر به بهبود سلامت عمومی ،کیفیت زندگی و افزایش عزت نفس می شود،در حالی که کوئینگ بر اساس پژوهشهای خود در زمینه رابطه سلامت روانی و مذهب بیان می دارد که همیشه باورهای مذهبی منجر به سلامت روانی نمی‌گردند زیرا روانشناسان بالینی گاه با مراجعانی مواجه می شوند که دچار احساس گناه ،نشخوار فکری ،نگرانی و طرد شدگی هستند که این می‌تواند به علت محتوای باورهای مذهبی آنها باشد (کوئینگ[۱۱۲]، ۲۰۰۱).
معنویت یک تجربه شخصی است که بسیاری از مردم از طریق انجام اعمال مذهبی به آن دست می‌یابند و زمینه های مشترک که در تمام تظاهرات معنوی گسترده اند عبارتند از : دوست داشتن ، کمک کردن به دیگران و تجربه کردن لذت که منجر به داشتن رضایت فرد از زندگیش می شود (امیدواری،۱۳۷۸) .
در یک بررسی فرا تحلیلی پیرامون «ارتباط میان باورها و اعمال مذ هبی با بهداشت روان و کارکرد اجتماعی » بیان شده است که مذهب از طریق بالا بردن توانائی در مقابله با استرس ایجاد فضای حمایت اجتماعی ، ایجاد امید و خوش بینی درجهت کمک به ایجاد هیجانهای مثبت مثل زندگی کردن بهتر، رضایت از زندگی و شادکامی اثر خود را بر سلامت روان می‌گذارد و احتمال وجود رضایتمندی از زندگی و امید در افراد مذهبی بیشتر تأئید می‌شود. از طرف دیگر کسانی که مذهب را به عنوان ابزار زندگی مورد استفاده قرار می‌دهند کمتر می توانند از منافع ارزشمند مؤثر در بهداشت روانی دین بهره مند شوند، زیرا کارد کرد اصلی دین را به فراموشی سپرده اند(کوئینگ، ۲۰۰۱).
مردانی که دارای نگرش مذهبی بالاتری هستند به زندگی خود پایبند تر هستند و تعارض کمتری با همسران خود دارند و در واقع ارتباط با خدا یک نقش تعاملی و جبرانی دارد و وجود اعتقادات مذهبی در فرد باعث می شود که فرد به جامعه و خانواده متعهد تر باشد و نوعی احساس مسئولیت نسبت به خانواده و جامعه ای که در آن زندگی می کند داشته باشند. رویکرد مثبت به آینده و هدف داری جهان و باز خوردهای مثبت آن در تمام شئون زندگی فردی و اجتماعی اعتقاد به مبدأ هستی و حاکمیت خدا محوری از مشخصات افراد دارای نگرش مذهبی هستند(بیرامی،۱۳۹۱) .
نقش پیشگیری مذهب از وقوع بیماریهای جسمی و روانی حائز اهمیت است به این صورت که ارزشهای مذهبی و قومی رابطه و همبستگی مثبتی با بهداشت روانی دارند ریرا هر دو رفتارهای اجتماعی مطلوب در فرهنگ را تشویق می کنند ،همچنین ارزشهای مذهبی و ارزشهای بهداشت روانی با هم همپوشی دارند و بسیاری از اشکال مذهب با رشد فرد هماهنگ می باشد ،از جمله پیشرفت ،پایداری و ثبات ،اجتناب از شیوه های زندگی مضر و پیوستگی استحکام خانواده و خود شکوفائی .
همچنین مذهب الگوهای رشدی را تشویق می کند که اساسأ به نفع اجتماع بوده و در طول زندگی گسترده اند و تداوم ایمان و مذهب در زندگی مؤید سودمند بودن و سازگارانه بودن آن می باشد و در جهت دار بودن زندگی و هدفمند بودن آن در ایجاد ثبات و استحکام و هدایت انسان مؤثر است (روبرت[۱۱۳]، ۱۹۹۲) .
قرآن کریم یکی از عوامل کاهنده فشارهای زندگی را باورهای مذهبی و دینی ذکر کرده است و کسی که قرآن را راهنمای زندگی خویش دانسته ،در تمامی شئون زندگی آن را ناظر بر زندگی خود می داند، به پیشواز مشکلات رفته و انتظار رخداد آن را دارد. مشکلات و ناگواریها را به عنوان امتحان ،خواست و صلاحدید الهی به شمار می آورد ،در برابر عوامل فشار زا ،امید به گشایش و حل آنها در وجودش باقی می ماند و آینده را روشن می‌بیند، برخی از سختی ها را ناشی از گناهان خود دانسته و با اصلاح خویش از آنها پیشگیری می‌کند. و توصیه می‌کند در هنگام رویاروئی با مشکلات از نماز ،صبر (روزه) و یاد خدا کمک گرفته شود و آرامش روانی راخداوند بر قلب مؤمنین فرو می فرستد.(استعینوا بالصبر والصلاه ،الا بذکرالله تطمئن القلوب). به همین علت افراد مؤمن بیان می کنند که انجام فرایض مذهبی و عمل به آنها باعث رضایتشان از زندگی شده و آنها را در زندگی کمک می کند (جعفری،۱۳۸۳).
فصل سوم
روش تحقیق
هدف اصلی این تحقیق بررسی رابطه بین نگرش مذهبی با بهزیستی روانشناختی و فرسودگی شغلی در بین دبیران مرد دبیرستانهای شهر شهرکرد است. در این فصل به بررسی روش تحقیق و جامعه و نمونه آماری و روش های تجزیه وتحلیل اطلاعات پرداخته می شود.
۳-۱- طرح تحقیق
با توجه به موضوع پژوهش و اهداف آن روش تحقیق توصیفی از نوع همبستگی است .
تحقیقات همبستگی شامل کلیه تحقیقاتی است که در آنها سعی می شود روابط بین متغیرهای مختلف با بهره گرفتن از ضریب همبستگی کشف یا تعیین شود .هدف تحقیق همبستگی عبارت است از درک الگوهای پیچیده رفتاری از طریق مطالعه همبستگی بین الگوها و متغیرهایی که فرض می‌شود بین آنها رابطه وجود دارد (دلاور،۱۳۸۷).
همچنین این تحقیق از لحاظ هدف کاربردی و از نظر ماهیت و روش جزء تحقیقات توصیفی و پیمایشی است. در روش تحقیق توصیفی از لحاظ روش گرد آوری اطلاعات را میتوان به کتابخانه ای، مشاهده ای و پیمایشی تقسیم کرد. در این تحقیق از روش پیمایشی جهت گرد آوری اطلاعات استفاده شده است چون به توصیف و تفسیر شرایط و روابط موجود پرداخته می شود که در این روش در سازمان های واقعی و توسط افراد واقعی صورت می‌پذیرد و متغیرها دستکاری نمی‌شوند؛ بنابراین می توان آنرا در زمره تحقیقهای میدانی قرار داد.
۳-۲- جامعه آماری
جامعه آماری این تحقیق جهت بررسی رابطه بین نگرش مذهبی با بهزیستی روانشناختی و فرسودگی شغلی دبیران مرد دبیرستانهای شهر شهرکرد بودند که بر اساس استعلام از اداره آمار و اطلاعات اداره کل آموزش و پرورش شهرکرد در سال تحصیلی ۹۳-۹۲ تعداد دبیران شاغل۱۷۴۱ نفر بود.
۳-۳- حجم نمونه
حجم نمونه تحقیق برابر با حجم تعیینی پژوهشگر است. در تحقیق حاضر ابتدااز روش نمونه گیری خوشه ای استفاده شد. سپس با بهره گرفتن از فرمول کوکران از جامعه آماری ۱۰۳ نفر به صورت تصادفی بعنوان نمونه از دبیران دبیرستانهای انتخاب شده تعیین شدند. به این صورت که تعدادی ازدبیرستان پسرانه در آموزش و پرورش شهر شهرکرد به عنوان خوشه انتخاب شد سپس تعدادی از دبیران این دبیرستانها به صورت تصادفی انتخاب شده و پرسشنامه های نگرش مذهبی و بهزیستی روان شناختی و فرسودگی شغلی بین آنان توزیع شد .
۳-۴- قلمرو تحقیق:
قلمرو موضوعی تحقیق: بررسی رابطه نگرش مذهبی و بهزیستی روانشناختی و فرسودگی شغلی است.
قلمرو مکانی این تحقیق: شامل دبیران مرد دبیرستانهای شهر شهرکرد که در استخدام رسمی آموزش و پرورش بوده و حداقل پنج سال سابقه کار داشتند و نیروهای شرکتی و پاره وقت از نمونه حذف گردید و قلمرو زمانی آن در سال تحصیلی ۱۳۹۳-۱۳۹۲بود.
۳-۵- مراحل اجرای تحقیق
۱- تدوین چارچوب مفهومی با بهره گرفتن از اطلاعات کتابخانه ای و بررسی اسناد و مدارک موجود و مشاهده سایت‌های اینترنتی مرتبط و مطالعه پایان نامه ها و مقالات چاپ شده در سالهای اخیر در رابطه با موضوع مورد پژوهش .
۲- تدوین فرضیه هایی با بهره گرفتن از مدل مفهومی و مبانی نظری، پیشینه تجربی تحقیق،وبهره گیری از نظرات اساتید.
۳-۶- متغیرهای تحقیق
متغیر مستقل(پیش بین) : نگرش مذهبی
متغیرهای وابسته(ملاک): بهزیستی روانشناختی و فرسودگی شغلی
متغیرهایی که در ارتباط با ویژگیهای فردی پاسخ دهندگان هستند.
۳-۷- روش و ابزارجمع آوری داده ها
گرد آوری داده‌ها در این پژوهش به صورت کلی به صورت زیر انجام شد:
پس از مطالعه کتب، مقالات، پژوهش‌ها و به طور کلی اسناد و مدارک مرتبط با موضوع تحقیق ، از روش استفاده از پرسشنامه های استاندارد برای جمع آوری داده ها استفاده شد .دراین پرسشنامه ها نظر و دیدگاه فرد پاسخگو به کمک تعدادی پرسش هدفمند مورد سنجش و ارزیابی قرار می گیرد. سپس از اطلاعات ارائه شده در پرسشنامه ها توسط آزمودنیها برای تنظیم مبانی نظری و ادبیات تحقیق استفاده گردید و همچنین با بهره گرفتن از این یافته‌ها روش تجزیه وتحلیل داده ها برای نتیجه گیری مناسب مشخص شد.
۳-۸- روش اجرا
ابتدا سه نوع پرسشنامه نگرش مذهبی ،بهزیستی روانشناختی و فرسودگی شغلی تهیه ،چاپ وبه تعدادآزمودنیها تکثیر شد.سپس در هر دبیرستان در روزهای مختلف این پرسشنامه ها توسط دبیران تکمیل می گردید. همچنین قبل از اجرا توضیحاتی در مورد هدف پژوهش و ضرورت همکاری پاسخ دهندگان و اطمینان دادن به آنها جهت محرمانه بودن اطلاعات ارائه شده به دبیران داده می شد.در ابتدای هر پرسشنامه هم دستورالعمل پاسخ دادن به سئوالات قید شد.
سپس بعد از گذشت یک ماه که در دبیرستانهای مختلف کار انجام شد تمام پرسشنامه ها جمع آوری شده و از بین ۱۰۳ پرسشنامه که بین دبیران توزیع شده بود تعداد۸ عدداز آنها به علت عدم همکاری بعضی از دبیران و مخدوش بودن باطل شده وتعداد۹۵ عدداز پرسشنامه ها صحیح و قابل ارزیابی بودو برای استخراج داده ها جهت تجزیه و تحلیل مورد استفاده قرار گرفت . سپس اطلاعات مربوط به هر پرسشنامه که توسط دبیران تکمیل شده بود به تدریج در رایانه ثبت وبه کمک نرم افزارspss نسخه ۱۸ مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت.
۳-۹- پرسشنامه ها :
در این پژوهش از پرسشنامه های استاندارد نگرش مذهبی گلریزو براهنی ،پرسشنامه بهزیستی روانشناختی ریف و پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلش استفاده شد. این پرسشنامه ها به این علت انخاب شدند که ویژگیهایی همچون هماهنگی و مطابقت سئوالات بااهداف و متغیرهای اصلی تحقیق، انطباق سئوالات با گزینه ها،انشای مناسب سئوالات و تعداد مناسب سئوالات در هر پرسشنامه را داشتند. تمامی سؤالات پرسشنامه ها از نوع بسته پاسخ و دارای چند گزینه است تا پاسخ دهندگان از میان آنها یکی را انتخاب کنند. پاسخ‌ها به گونه ای است که پاسخ گو با سرعت و سهولت جواب مورد نظر را انتخاب و پاسخ می‌دهند و ازطرفی استخراج داده‌ها نیز به راحتی انجام می‌شود. در ابتدای هر پرسشنامه اطلاعات فردی، شامل مشخصات فردی که بر اساس نیاز تحقیق داده های مربوط به جنسیت، سن، وضعیت تأهل، مدرک تحصیلی ،میزان درآمد از آزمودنیها خواسته شده بود.
۳-۱۰- روایی وپایایی پرسشنامه
در مورد تحقیقات علمی، این گفته درست است که«بدون داده‌های خوب نمی‌توانید نتایج خوب بدست آورید» و مقصود از داده‌های خوب آن است که شیوه اندازه گیری آن، از روایی و پایایی کافی برخوردار باشد وروائی به این مفهوم است که آیا پرسشنامه‌ها واقعاّ به اندازه گیری همان مفاهیم مورد نظر پرداخته اند واعتبار یا قابلیت اعتماد پرسشنامه به این معنا است که در چندین دفعه آزمایش از یک موضوع پاسخهای مشابه و تقریبا یکسانی بدست آید. برای ارزیابی پایایی یا قابلیت اعتماد[۱۱۴] از ضریب(α) آلفای کرونباخ (تجانس درونی) استفاده می شود. آلفای کرونباخ یک ضریب پایایی است که بر حسب میانگین همبستگی داخلی میان پرسشهایی که یک مفهوم را می سنجند محاسبه می‌شود. مقدار آلفای کرونباخ هرچه به عدد یک نزدیکتر باشد سازگاری درونی و قابلیت پایایی پرسشها بیشتر است (دلاور، ۱۳۸۷).
الف) پرسشنامه نگرش مذهبی گلریز و براهنی (۱۳۵۳):که شامل ۲۵ سئوال و هر سئوال دارای پنج درجه و بر اساس لیکرت صفر تا ۴نمره دارد و نمره کل آن ۱۰۰ می باشد. اعتبار این آزمون از طریق ضریب همبستگی با آزمون آلپورت ورنون، ولیندزی (۱۹۶۰، به نقل از صادقی ، باقرزاده وحق شناس، ۱۳۸۹) بدست آمده است که برابر ۸۰/می باشد این پرسشنامه در سالهای اخیر مورد ارزیابی مجدد قرار گرفته و پایایی آن از روش اسپیرمن براون برابر۶۳/ واعتبار آن برابربا ۸۴۲/ بدست آمده است. (نوری ،۱۳۷۴،به نقل از صادقی ، باقرزاده و حق شناس، ۱۳۸۹).
ب)پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلش[۱۱۵](Maslach):پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلش، جکسون[۱۱۶] (۱۹۸۱) آزمونی دارای ۲۵ پرسش است که برای هر پرسش دو مقیاس فراوانی و شدت در نظر گرفته شده است . آزمون فرسودگی شغلی (MBI ) در کارکنان خدماتی ادارات و مدیران اجرایی موسسات و مشاغل خدماتی و بهداشتی مانند پرستاران و معلمان و مددکاران اجتماعی و مشاوران بکار گرفته شده است. ضریب آلفای کرونباخ در فراوانی از ۶۲ درصد تا ۸۵ درصد و در شدت از ۶۳ درصد تا ۸۶ درصد می‌باشد (فولادوند،۱۳۸۹).
در فرسودگی شغلی مسلش بالاترین نمره در فراوانی و شدت ۱۰۰ می‌باشد و دارای چهار خرده آزمون به شرح زیر است :
۱- خستگی عاطفی : افرادی که از نظر عاطفی دچار فرسودگی هستند اغلب کمال طلب و به طور افراطی درگیر کار و شغلشان هستند و از طرفی گاهی اهداف غیر واقعی را برای خود مجسم می کنند . به زبان ساده تر این افراد احساس درک تلاشهایشان از طرف فرا دستانشان را ندارند .
۲- عملکرد شخصی : یعنی فرد شاغل احساس می کند فعالیت سودمندی انجام نمی دهد و نمی تواند تمام یا قسمت زیادی از توان و استعداد و انرژی جسمی و روانی خود را برای انجام کار استفاده کند .
۳- مسخ شخصیت : نشان از رفتارهای متفاوت با رفتارهای قبلی و دور از شخصیت واقعی که در گذشته مشاهده شده می باشد .به عبارتی سازمان فرد را در راستای رفتاری سوق می دهد که مطابق با نظام ارزشی فرد نیست و فرد و نزدیکان وی پس از مدتی احساس می کنند که دچار رفتارهای متفاوت با گذشته و ارزشهای خود شده اند و عمدتآ بار منفی دارد .