۵-۲- خلاصه تحقیق………………………………………………………………………………………………………..۱۵۳
۵-۳- خلاصه یافته های تحقیق………………………………………………………………………………………….۱۵۳
۵-۴- بحث و نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………..۱۵۳
۵-۵- نتیجه گیری کلی……………………………………………………………………………………………………..۱۵۴
۵-۶-پیشنهادهای تحقیق……………………………………………………………………………………………………۱۵۵
۵-۶-۱-پیشنهادهای کاربردی…………………………………………………………………………………………….۱۵۵
۵-۶-۲-پیشنهادهای پژوهشی……………………………………………………………………………………………۱۵۵
فهرست منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………………………….۱۵۶
پیوست ها……………………………………………………………………………………………………………………….۱۵۹
فصل اول
کلیات طرح تحقیق

 

۱-۱- مقدمه

دنیایی که ما در آن زندگی می کنیم با همه فرازها و فرودهایی که برای بشر امروز به وجود آورده است در نگاه هر کس نسبت به آن فرق می کند. آدمی در توقفی که در منزل گاه دنیا دارد در پی آن است چیزهایی را از عبرت و ثروت و علم و آگاهی در آن بدست آورد. در این میان عده ای با دیدی حقیقی و اخلاقی به آن می نگرند و عده ای دنیوی به آن. تا جایی که در قرآن کریم ۱۱۵ مرتبه کلمه «دنیا» بکار رفته است. حتی ائمه معصومین علیه السلام نیز در این باره روایاتی را ایراد فرموده اند و در میان شاعران نیز در هر دوره نسبت به دنیا پیرامون خود نگاه خاصی داشته اند و این نوع نگاه خاص خود را در شعر بروز داده اند. صائب تبریزی بزرگترین شاعر سبک هندی است که مضامین نو به صورتی گسترده و با بسامد بالا در شعر وی وجود دارد شعری که حامل حکمتی ویژه است. به عبارتی صائب با دیدی حکیمانه شاهد اوضاع جهان است، او به تماشای جهان و تفریح دنیا آمده است و درین تماشا، دیدنیهای طبیعت را با برخی از مفاهیم و مضامین موجود در زندگی انسان برابر می نهد.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۱-۲- بیان مسأله

در میان بزرگان شعر فارسی شاعرانی هستند که حتی با گذشت سالیان دراز، هنوز سایه آنها بر شعر و ادب فارسی گسترده است، و هر کدام از این شاعران در هر دوره با دیدی خاص دنیای خود را توصیف کرده تا جایی که محتوای هر اثر ادبی نیز بازتابی از نگرش و تجارب ویژه شاعر از دنیای پیرامون خود است.
به طور مثال عده ای با دید افلاکی و حقیقی به آن می نگرند. و عده ای با دید مجازی و دنیوی به آن نگاه می کنند. مثلاً اگر شاعر سبک خراسانی دنیای اطراف خود را شاد و خودش را برخوردار از تنعمات دنیوی می داند، شاعر سبک هندی با دیدی حکیمانه به آن می نگرد. در این میان صائب تبریزی بزرگترین شاعر سبک هندی به علت مضامین نو در شعر خود معیارهای زیبا شناختی جدیدی را مبنای آفرینش آثار خود کرده است. صائب به تفریح و تماشای دنیا آمده است و آن را با تصویری محسوس و در دسترس پیوند می دهد؛ پیوندی که محصول آن عبرت و گاهی پند و اندرز و میوه ی آن حکمت است. غالب مضامین او بازتاب اندیشه و سایه تأملات روحی اوست. از مواردی که این تفاوت در آن دیده می شود و شأن او را بالا می برد ابیات بی شماری است که درباره دنیا و جهان هستی و ویژگیهای آن سروده و در دیوان وی پراکنده است و دریافت او را از زندگی نشان می دهد، در این پژوهش سعی بر آن است که دیدگاه صائب را در مورد دنیا مورد بررسی قرار دهیم.

 

۱-۳- سابقه و ضرورت انجام تحقیق

با بررسی های انجام شده در میان پژوهشهای ادبی که در سالهای گذشته انجام شده تنها پژوهشی که در این باره صورت گرفته «تصاویر شاعرانه دنیا در قصاید ناصرخسرو قبادیانی» است که توسط آقای رضا نظری در دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت به استاد راهنمایی دکتر حمید طبسی صورت گرفته است.
بنابراین این ضرورت را می طلبد که در مورد دنیا پژوهشهای بیشتری صورت گیرد و در میان شاعران بزرگی که در شعر آنان مضامین نو و تازه در بسامد بالا وجود دارد صائب تبریزی است که از این مضمون در شعر خود بسیار استفاده کرده است. در این پژوهش قصد بر آن است یکی از مضامینی که شاعر اثر خود را در آن بوجود آورده و دیدگاه او را در مورد دنیا مورد بررسی قرار دهیم، شاید با انجام این تحقیق یکی از موضوعاتی را که در لابه لای آثار یکی از بزرگان ادب فارسی مکنون مانده استخراج و مورد بررسی قرار دهیم.

 

۱-۴- اهداف تحقیق

 

۱-۴-۱- هدف کلی

بررسی و تحلیل بخشی از غزلیات صائب و استخراج یکی از هزاران مضمونی که در میان ابیات و سروده های این شاعر پر آوازه ایران قرار دارد و تطابق آن با فرمایشات حضرت علی (ع) در نهج البلاغه.

 

۱-۴-۲- اهداف اختصاصی

استخراج تمثیلات دنیایی در غزلیات صائب تبریزی و در اختیار قرار دادن این یافته ها برای علاقه مندان به ادب فارسی.
۱-۵- فرضیه های تحقیق
۱- دیدگاه صائب در مورد دنیا چگونه است؟ و دیدگاه او تا چه اندازه برگرفته از معرفت دینی اوست؟
۲- صائب چه تمثیلاتی را درباره دنیا به کار برده است؟
۳- در تمثیل هایی که از دنیا در شعر خود استفاده کرده چه هدفی را دنبال می کند؟
۱-۶- پیش فرضهای تحقیق
صائب نسبت به جهانی که همه چیز آن در حال دگرگونی و تغییر است دیدی منفی دارد، انگار که از بودن در آن ناراحت است و این ناراحتی از جهان را می توان در غزلیات او به خوبی دید و آن را درک کرد زمانی جهان را غم کده و در جایی آن را خانه مصیبت و گاهی هم آن را خاکدان می داند. در دید صائب جهان هستی سایه ای بیش نیست و آن هم انعکاسی از جمال ازلی. هر چه هست اوست و عالم امکان و جهان جز مظهر ذات یگانه چیزی نیست. آدمی بیش از سایر موجودات از این فیض بهره گرفته است اگر از تعلقات مادی برهد و از خود بیرون شود یعنی از چسبندگی ماهیت تاریک جهان نجات یابد به جایگاه اصلی خود می پیوندد(دشتی،۱-۹۰) و در این میان از تمثیلاتی برای بیان هدف خود به مخاطب استفاده می کند که برای مخاطب قابل فهم و لمس باشد و بیشتر هدف او از این کار پند و اندرز به خواننده است.
۱-۷- محدودیت های تحقیق
دسترسی به منابعی که بتوان صائب و شعر او را بیشتر به ادب دوستان شناساند میسر نبود و امکان استفاده از پایان نامه هایی که در مورد صائب در دانشگاه های بزرگ انجام گرفته بود امکان پذیر نبود.
۱-۸- تعریف واژه ها
۱-۸-۱-صائب تبریزی
میرزا محمدعلی، پسر میرزا عبدالرحیم تبریزی اصفهانی معروف به صائب از استادان بزرگ شعر فارسی در عهد صفوی است. او از شاعران مشهور سده هشتم و آغاز سده نهم هجری است. خاندان او تبریزی بوده ولی ولادت او در اصفهان بوده است و گاهی او را اصفهانی نیز دانسته اند در حالی که شاعر انتساب خود را به تبریز فراموش نکرده است:
صائب از خـاک پـاک تبریز است هست سعـدی گـر از گل شیراز
صائب دانش های ادبی و عقلی را نزد استادان زمان آن شهر و خط را از عموی خود شمس الدین تبریزی معروف به «شیرین قلم» آموخت.
صائب از شاعرانی است که در عهد و زمان خود در هند، ایران و رم شهرت بسیار داشت و این شهرت و نام آوری بیشتر به سبب سبک نو و توانایی کم نظیرش در شعر بوده است، و این امر باعث آن شده بود که در هند و ایران محفلش محل اجتماع ادیبان و شاعران و یا نوآموزانی و بزرگانی از طبقات مختلف بود.
کلیات اشعار صائب شامل قصیده، غزل و مثنوی است. و سخن شناسان از این میان تنها غزلیات او را ستوده اند که قسمت اصلی دیوانش را در بر می گیرد.
روش و شیوه اختصاصی صائب تمثیل است و بدون شک او را می توان استاد بی بدیل استفاده از تمثیل دانست هر چند که قبل از او نیز استفاده از تمثیل رایج بوده است اما آن را در مضامین عمومی به کار برده اند ولی صائب آن را به موضوعات اخلاقی اختصاص داده است.
صائب تمثیل های خود را از منابع گوناگون بدست می آورد. اما بیشتر تمثیل های او از زندگی واقعی او سرچشمه می گیرد. صائب به عنوان نماینده برجسته سبک هندی در روبه رو شدن با عالم بیرون بیشتر به حالات نفسانی خود توجه می کند. به عبارت دیگر شاعر در طبیعت قرار می گیرد و آن را وصف می کند، طبیعت است که در ذهن و روح شاعر تأثیر کرده و شعر او بیان این تأثیر است.
صائب تبریزی، شاعر بزرگ ایران زمین در اصفهان وفات یافت و در باغی که اکنون به «قبر آقا» معروف است سپرده شد و این بیت بر سنگ قبر او نقش بسته است.
در هیچ پرده نیست نباشد نوای تو عالم پر است از تو و خالیست جای تو
۱-۸-۲-نهج البلاغه
نهج البلاغه، مجموعه ی خطبه ها و نامه ها و کلمات قصاری است که از مولای متقیان امیر مؤمنان علیه السلام برای ما به یادگار مانده است، کتاب شریف نهج البلاغه به سه بخش تقسیم می شود:
خطبه ها، نامه ها و کلمات قصار که امیر المؤمنین علیه السلام در موضع یک معلم و یک اسلام شناس و نیز در موضع یک حاکم با مردم سخن می گوید و این مجموعه ی آن سخنرانیهاست. نهج البلاغه کلام اولین مؤمن به وحی و خلیفه ی پیغمبر (ص) است؛ که همه مسلمانان بر او اتفاق نظر دارند و امامی که به اعتقاد شیعه و بسیاری از اهل سنت افصل صحابه است. او انسانی با عظمت است که سخن هایش عیناً باقی مانده و می تواند منبعی عظیم و اصیل از معارف اسلامی باشد.
۱-۸-۳-دنیا
ـ زندگانی حاضر، جهانی که در آن هستیم.
دنیا از دَنِی گرفته شده به معنای چیز کوچک و حقیر و ضعیف است. دنیا را به معنی کره زمین، گیتی،
جهان و کهن بوم هم گفته اند(عمید، ۱۳۸۱، ۹۶).
دنیا در لغت به همین جهان هستی و زندگانی کنونی ما گفته می شود و یا به زمین و آن چه که در آن و بیرون آن هست نیز می گویند. مانند املاک، معادن، حیوانات اعم از انسان و سایر حیوانات.
۱-۸-۴-تمثیل و تمثیلات دنیایی
تمثیل: مثال آوردن، تشبیه کردن، صورت چیزی را مصور ساختن، حدیث یا داستانی را به عنوان مثل بیان کردن
۱-۸-۵-تمثیلات دنیا
۱-۸-۵-۱-سایه گذرا
دنیا از آن روی که مردم آن را پایدار می دانند و آن در حقیقت در گذر است همچون سایه که شخصی از راه دور به آن وارد شود و در آن سایه استراحت کند و سایه را ساکن و پایدار بداند چون در آن سایه بخوابد سایه از روی او گذر کند و چون از خواب برخیزد خود را در گرما ببیند.
۱-۸-۵-۲-مزرعه
از حضرت سید المرسلین صلی الله علیه و آله روایت شده که «دنیا مزرعه آخرت است» و انسان به منزله دهقان این مزرعه است(حاتم پور کرمانی،۱۳۸۹، ۳۵۹).
۱-۸-۵-۳-خواب و خیال
دنیا به خوابی می ماند که آن را حقیقت و اصلی نیست و انسان به آن چه حقیقت و اصلی نیست دل نمی بندد.
فصل دوم
ادبیات و پیشینه تحقیق
۲-۱-مقدمه
آنچه در این فصل مورد بررسی قرار گرفته است توضیح مختصر درباره دنیا ،دنیا در آیات و روایات ،انواع دنیا و تعریف آن،انواع دنیا در دیوان صائب و ویژگی های دنیای مذموم در اشعار صائب و در پایان پیشینه ای از پژوهشهایی که در دیوان صائب صورت گرفته است به طور مختصر به آن پرداخته شده است.
۲-۲-مبانی نظری
۲-۲-۱-درباره دنیا

 

 

بسم الله الرحمن الرحیم

دانشکده مدیریت و اقتصاد
عکس مرتبط با اقتصاد
بخش حسابداری
حسابداری
پایان نامه تحصیلی برای دریافت درجه کارشناسی ارشد رشته حسابداری
بررسی اثر گزارشگری محافظه ­کارانه بر ارتباط بین اقلام تعهدی بلندمدت و جریانهای نقدی عملیاتی آتی در بورس اوراق بهادار تهران
مؤلف :
مهناز سالاری
استاد راهنما :

دکتر مهدی بهارمقدم
استاد مشاور :

دکتر امید پورحیدری
دی ماه ۱۳۹۰

این پایان نامه به عنوان یکی از شرایط درجه کارشناسی ارشد به
بخش حسابداری
دانشکده مدیریت و اقتصاد
دانشگاه شهید باهنر کرمان
تسلیم شده است و هیچگونه مدرکی به عنوان فراغت از تحصیل دوره مزبور شناخته نمی شود.
دانشجو : مهناز سالاری
استاد راهنما : دکتر مهدی بهارمقدم
استاد مشاور : دکتر امید پورحیدری
داور ۱ : دکتر عبدالمهدی انصاری
داور۲ : دکتر احمد خدامی­پور
نماینده تحصیلات تکمیلی دانشکده : دکتر فرقانی
حق چاپ محفوظ و مخصوص به دانشگاه شهید باهنر کرمان است.
نهال را باران باید
تا بشوید غبار نشسته بر برگ­هایش
و سیراب کند از آب حیات
و آفتاب باید
تا بتاباند نیرو را
و محکم کند
شاخه­های تازه روییده را؛
تقدیم به پدرم
مالک دست­های پرسخاوت و پناهم
بوسه­ای باید زد
دست­هایی را
که می­تاباند نیرو را
و محکم می­ کنند استواری پایه­ های زیستن را
تقدیم به مادرم
ایزد بانوی روشنی و سنگ صبور
بوسه ای باید زد
دست­هایی را که می­شویند غبار خستگی روزگار را
و سیراب می­ کنند روح تشنه را.
و نیز تقدیم به خواهران و برادرم؛ پایدارترین پشتوانه­های زندگی­ام.
تشکر و قدرانی:
به لطف حضرت پروردگار، دفتری که هم­اکنون تحت عنوان پایان نامه کارشناسی ارشد، پیشکش ساحت علم و وارستگی سرزمین مادریم می­کنم، دربرگیرنده تمامی هم و غم اینجانب در گستره علم و نتیجه سال­ها حمایت و زحمات کسانی است که اگر نبودند غبار ابهام و نادانی از چهره تفکرم زدوده نمی­شد.
و اینک که طی طریق علم را به دعای عاقبت بخیری پدر و مادرم به اینجا رسانیده­ام، به معلمان و بزرگانی می­اندیشم که پابه­پای من آمدند و حمایت خویش را از من دریغ ننمودند. از جناب آقای دکتر بهارمقدم که با فراغ بال، پذیرای سوالات بی­شمارم بود و اگر صعه صدر ایشان نبود، هجوم سوالات بی­پاسخ، امانم نمی­داد. از جناب آقای دکتر پورحیدری که خوب می­دانست ندانسته ­های مرا و نیک می­فهماند عمیق فهماندن، عمیق دیدن و حسابگرانه زندگی کردن را.
از جناب آقای دکتر خدامی­پور که در مکتب استاد و شاگردی، به شاگردانش عشق می­ورزید و مدد عشق او بود که درک مفاهیم دشوار را سهل می­نمود. از جناب آقای دکتر انصاری که دیدگاه بلندنظرانه­اش ما را ماهیانی کرده بود غواص در اعماق اقیانوس وجودشان تا جرعه­جرعه به ما آب حیات روشنایی را بنوشاند.
توفیق الهی سایه بر سرم افکند تا در گذرگاه عمر، عابر گذرگاهی باشم که ساکنانش همه فرزانه و عابرانش همه وارسته بودند تا وارستگی، انسانیت و نجابت را با علم درآمیزند و جان و خرد را بپرورند. درگاه پروردگارم را شاکرم و بر آستان مهربان پدر و مادرم و معلمان و اساتیدم سر خضوع فرود می­آورم.
چکیده:
استهلاک از جمله رویدادها و وقایع اقتصادی می­باشدکه باید شناسایی و افشا شود. این رویداد اقتصادی به عنوان اقلام تعهدی بلند­مدت در صورت­ سود و زیان گزارش می­ شود. اقلام تعهدی اجزائی از سود هستند که قابلیت اعمال قضاوت ذهنی را فراهم می­ کنند و از این منظر به دو بخش اختیاری و غیراختیاری تقسیم می­شوند. بخش اختیاری اقلام تعهدی از جمله قلم استهلاک ابزاری در دست مدیریت برای اعمال سیاست­ها، از جمله سیاست محافظه ­کارانه یا جسورانه در گزارشگری مالی می­باشد.
از مهمترین مزایای اتخاذ رویکرد محافظه ­کارانه در گزارشگری مالی؛ افزایش کیفیت اطلاعات مالی، کاهش ریسک اطلاعاتی واحد تجاری، کاهش تمایل جانب­دارانه مدیریت در ارائه اطلاعات سودار و افزایش ارزش اطلاعات مالی و در نتیجه افزایش قابلیت اتکای اطلاعات مالی را می­توان نام برد. در مقابل این مزایا، فلسام (۲۰۰۹) مهمترین هزینه اتخاذ رویکرد محافظه­­کارانه در گزارشگری مالی را کاهش انتظارات بازار سرمایه از عملکرد آتی واحد تجاری و در نتیجه کاهش نرخ بازده مورد انتظار بیان کرده است. رایان (۲۰۰۶) بیشتر بودن شتاب استهلاک حسابداری از استهلاک اقتصادی را مصداق وجود رویکرد محافظه ­کارانه در گزارشگری استهلاک عنوان کرده است. به این دلیل که استهلاک اقتصادی با کاهش توان دارایی در کسب وجوه نقد عملیاتی همراه است، لذا در این صورت انتظار می­رود ارتباط بین استهلاک حسابداری و جریان­های نقدی آتی منفی باشد.
در این پژوهش ارتباط بین قلم تعهدی استهلاک با جریان­های نقدی جاری و آتی و نقش گزارشگری محافظه ­کارانه استهلاک بر روی عواملی چون بازدهی بازار سهام، وجود فرصت­های رشد آتی، رابطه ارزشی سود و پایداری سود بررسی شده است. برای این منظور از اطلاعات شرکت­های پذیرفته شده در بورس تهران در سال­های ۱۳۸۰تا ۱۳۸۹ و برای تفکیک استهلاک به دو بخش اختیاری و غیر اختیاری هم از مدل­های میانه صنعت، جونر و لئو استفاده شده است. مدل­های مورد استفاده در آزمون فرضیه ­های تحقیق نیز مدل رگرسیونی چند متغیره می­باشد.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
نتایج حاصل از آزمون فرضیه ­های تحقیق نشان داد که ارتباط بین بخش­های استهلاک با جریان­های نقدی جاری بی­معنا، اما با جریان­های نقدی آتی در دو مدل جونز و لئو مثبت و معنادار می­باشد. این موضوع نشان­دهنده وجود رویکرد محافظه ­کارانه در گزارشگری استهلاک در بورس تهران می­باشد. علاوه بر این، یافته­ های تحقیق بیانگر این بود که واحدهایی که در گزارشگری استهلاک رویکرد محافظه ­کارانه اتخاذ می­ کنند، بازدهی بازار بیشتری نسبت به سایرین دارند اما برخلاف انتظار، اتخاذ رویکرد محافظه ­کارانه در گزارش­دهی استهلاک نشان­دهنده وجود فرصت­های رشد آتی بالاتر نیست. همچنین ارزش سود شرکت­هایی که رویکرد محافظه ­کارانه اتخاذ می­ کنند، بالاتر از سایرین نیست. نهایتا اتخاذ رویکرد محافظه ­کارانه در گزارشگری استهلاک، منجر به کاهش پایداری سود می­ شود.
واژگان کلیدی: وجوه نقد حاصل از فعالیت­های عملیاتی، استهلاک، رابطه ارزشی سود، بازدهی بازار سهام
فهرست مطالب

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان شماره صفحه

فصل اول : کلیات تحقیق
۱-۱- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………….. ۲
۱-۲-تشریح و بیان موضوع…………………………………………………………………………………………. ۳
۱-۳- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق…………………………………………………………………………… ۵
۱-۴- نتایج مورد انتظار و اهداف اساسی پژوهش……………………………………………………………. ۵
۱-۵- استفاده­کنندگان از نتایج پایان نامه ………………………………………………………………………… ۵
۱-۶- فرضیه ­های تحقیق……………………………………………………………………………………………… ۵
۱-۷- روش تحقیق، جامعه آماری و نمونه آماری……………………………………………………………. ۶

 

Finally, this study valuable point that Social Security and the public welfare as cultural and economic development has a direct connection, and it is evident that the planners, designers and government and non – governmental executives to build prosperity and tackling poverty and remove any type of food deprivation in housing, employment, health and extend insurance should take into account the different aspects of Islam in society, cultural and ethical issues have to be responsible and sympathy in the realization of public welfare and social security role of the Imam.
Keywords: Imam Khomeini, social security, the public welfare, brokers.
. اصطلاحی درشریعت اسلامی به معنی گرفتن یک مال درعوض پرداخت مالی ازهمان جنس است بطوریكه میزان یكی زیادتر ازدیگری باشد.سودی كه وام دهنده بابت طلب خودبگیرد.(فرهنگ فارسی عمید1369ص690 ) ↑

. گردآوردن و انبار کردن و نگاه داشتن غله یا چیز دیگر به قصد گران فروختن (عمید، 1369). ↑
. استقبال شهروندان از کاروان های تجاری در بیرون شهر و انجام معامله با آنها در دروازه شهر. پیامبر خرید و فروش از کاروانی که تازه به دروازه های شهر رسیده اند را ممنوع اعلام کرد(ویکی فقه) ↑
. خرید و فروش، بیشتر به مفهوم فروختن(عمید،1369) ↑
. با سرمایه کسی تجارت کردن(عمید،1369) ↑
. باهم زراعت كردن یاقراركشتكاری باهم گذاشتن برطبق قرار دادمعین (عمید،1369) ↑
. قراردادی میان صاحب درختان وباغستان با عامل است كه متعهد می گردد مراقبت ورسیدگی ازجمله آبیاری نسبت به درختان یا باغ داشته باشد ودرنهایت محصول بدست آمده به نسبتی كه قبلا توافق كردند تقسیم می شودمیان هردو(عمید،1369) ↑
. پنج یک درآمدیاغنائم كه مسلمانان باید بدستورشرع به امام یا جانشین وی بدهند كه قسمتی ازآن به مصارف خیریه برسد وقسمت دیگر به سادات داده شود. (عمید،1369) ↑
. قسمتی ازمال كه بدستور شرع باید درراه خدا بدهند. (دهخدا،1365) ↑
. مالیات سالیانه كه درقدیم دولت های اسلامی ازمردم غیرمسلمان كه اهل كتاب بودند ودرممالك اسلامی زندگی می كردندواهل ذمه نامیده می شدند می گرفتند. (عمید،1369) ↑
. مالیاتی كه اززمین وحاصل مزرعه یا درآمد دیگرگرفته شوددرقدیم مالیات ارضی را كه در بلاد اسلام ازغیرمسلمانان می گرفتندخراج می گفتند. (عمید،1369) ↑
1. نه تنها غنائم جنگی بلکه همه اموالی که مالک خصوصی ندارد و تمام این امول متعلق به خدا و پیامبر اوست و متعلق به حکومت اسلامی است (دهخدا، 1365). ↑

ج) افشاء صورت پذیرفته قبل از تقاضا تا مدت معین که در پاراگراف آخر همین بند بیان شده مقرر گردیده است : « در صورتی که افشاء اختراع ظرف مدت شش ماه قبل از تاریخ تقاضا یا در موارد مقتضی قبل از تاریخ حق تقدم اختراع صورت گرفته باشد ، مانع ثبت نخواهد بود ».
۶- اختراعاتی که بهره برداری از آنها خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی و اخلاق حسنه باشد : در این باره در قسمت پیشین مربوط به قانون ۱۳۱۰ به بیان آن پرداختیم.
۷- نرم افزارهای رایانه ای : نرم افزارهای رایانه ای بی شک نقش بسیار زیادی در علوم کامپیوتری دارند .
سخت افزار بدون نرم افزار عملیاتی نخواهد داشت . حمایت از نرم افزار رایانه ای نیز بی گمان آسیب های جبران ناپذیری را به تولید کنندگان آن وارد خواهد ساخت . نرم افزارهای رایانه ای چنانچه در صنعت دارای شرایط لازم گردد ، از حمایت های حق اختراع برخوردار خواهد شد . اما تاکنون آنها تنها در مالکیت ادبی و هنری تحت حمایت قرار گرفته و با اختصاص قانون پدید آورندگان نرم افزار رایانه ای حمایت های قابل قبولی از آنها بعمل آمده است : « به اعتقاد گروهی وفق ماده دو قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم افزار رایانه ای که مقررمی دارد ” در صورت وجود شرایط مقرر در قانون ثبت علائم و اختراعات ۱۳۸۶ ، نرم افزار به عنوان اختراع شناخته می شود ؛ چنانچه اثر نرم افزاری برخی شرایط ایجابی از جمله تازگی داشتن ، ابتکاری بودن کاربرد صنعتی داشتن و …. را دارا و نیز فاقد برخی شرایط سلبی نظیر مخالفت با اخلاق حسنه… باشد ، می توان آن را به عنوان اختراع شناسایی کرد و تحت حاکمیت قانون حمایت از اختراعات و به طور کلی درزمره مالکیت های صنعتی قرار داد ».[۲۸۲]
گفتار دوم : در موافقت نامه تریپس
بخش ۵ موافقت نامه تریپس پیرامون حق ثبت اختراع اختصاص یافته است که شامل ۸ ماده از ماده ۲۷ تا ۳۴ می باشد . این موافقت نامه به تعریفی واضح و روشن از اختراع و حق اختراع نپرداخته است . مستفاد از ماده ۲ این موافقت نامه که مقرر داشته است : در خصوص قسمت های ۲‌ ، ۳ و ۴ آن ، اعضا موارد ۱ تا ۱۲ و ۱۹ کنوانسیون پاریس ۱۹۶۷ را رعایت خواهند کرد . این کنوانسیون نیز تعریفی از اختراع ارائه نداده و در این زمینه ناقص می باشد . همچنین در بند ۴ ماده ۱ که به حق اختراع پرداخته هم تعریفی بیان نکرده و تنها به مصادیق حق اختراع اشاره نموده است : منظور از ورقه اختراع ، انواع مختلف ورقه های اختراع صنعتی است که قوانین کشورهای اتحادیه آن را شناخته باشند . مانند ورقه ها اختراع وارداتی و ورقه های اختراع تکمیلی و ورقه های اختراع و گواهی تامه های الحاقی و غیره .
با توجه به عدم تعریف در این موافقت نامه بنظر می رسد علت عدم بیان ، پیشرفت سریع علوم و تکنولوژی و گسترده شدن دایره شمول حوزه اختراع باشد ؛ و این موضوع بیانگر انعطاف قانون در ارائه تعریف اختراع باشد . « به منظور دستیابی به تعریف می توان از دو ویژگی یا عنصر استفاده کرد که در مجموع خصوصیت این دو ، حق اختراع را بازگو می کند . یکی عنصر مالکیت است و دیگری عنصری است که موضوع مالکیت می گردد. از آنجایی که موضوع مالکیت این نوع حق ناملموس و غیر مادی است ، لهذا می توان حق مالکیت فکری را به مالکیت بر این موضوع غیر مادی تعریف کرد . … بهترین مصداق این اسلوب تعاریفی است که سازمان جهانی مالکیت فکری ، آنکتاد[۲۸۳] و سازمان همکاری اقتصادی و توسعه[۲۸۴] ارائه نموده اند ، می باشد . روی هم رفته حق اختراع به این صورت تعریف شده است : « حق اختراع حق لازم الا جرایی است که بر اساس آن ، دارنده اش قانوناً می تواند دیگران را برای مدت محدودی از استفاده ، ساخت و یا انتقال آن منع نماید . این اختیار را یک نهاد دولتی به عنوان حق شخصی که بتواند شرایط معینی را احراز نماید ، اعطا می کند ».[۲۸۵] در بند ۱ ماده ۲۷ تحت عنوان موضوع قابل ثبت اختراع پرداخته است : « قاعده اصلی در خصوص حق ثبت اختراع این است که این حق برای هر گونه نوآوری و خلاقیتی قابل استفاده است و بدون هیچ تبعیضی برای همه انواع محصولات و فرایندها قابل اعمال است به شرط آنکه شرایط لازم را برای اختراعی بودن داشته باشند ».[۲۸۶] « با رعایت مقررات بندهای ۲ و ۳ زیر ، حق ثبت برای هرگونه اختراعی ، اعم از محصولات یا فرایندها در تمام رشته های فناوری وجوددارد ، مشروط بر اینکه این اختراعات ، تازه و متضمن گامی ابداعی بوده و دارای کاربرد صنعتی باشند . با رعایت بند ۴ ماده ۶۵ ،[۲۸۷] بند ۸ ماده ۷۰ [۲۸۸] و بند ۳ همین ماده ثبت و برخورداری از حق ثبت بدون تبعیض از لحاظ محل اختراع ، رشته فناوری و اینکه محصولات وارد شده اند یا در محل تولید شده اند ، وجود خواهد داشت ». چنانکه ملاحظه می شود با بهره گرفتن از این بند ، شرایط لازم برای ثبت هر گونه محصول یا فرایند اختراعی ، داشتن شرایط زیر ضروری می باشد:
عکس مرتبط با اقتصاد
۱- نو و جدیدبودن ۲- ابداعی بودن ۳- دارایی کاربرد صنعتی بودن ۴- افشاء اختراع[۲۸۹]
استثنائات ثبت اختراع
در موافقت نامه مواردی اعلام شده است که علیرغم پذیرش آن بعنوان اختراع ، با وجود مصالح و شرایطی خاص ، فرد پدیدآورنده ( مخترع ) قادر به ثبت اختراع و استفاده انحصاری و بدست آوردن منافع مالی و معنوی خصوصی آن نمی باشد . بند ۲ ماده ۲۷ موافقت نامه به این موارد پرداخته است و مقرر می دارد : اعضا می توانند از اختراعات قابل ثبت ، اختراعاتی را مستثنی سازند که ممانعت از استفاده تجاری آنها در قلمرویشان برای حفظ نظم یا اخلاق ، از جمله حفظ حیات یا بهداشت انسان حیوان یا گیاه برای اجتناب از لطمه جدی به محیط زیست ضرورت دارد . مشروط بر اینکه چنین استثنایی صرفاً به خاطر این نباشد که قانون شان چنین استفاده ای را منع کرده است. اگر چه بکارگیری چنین استثنایی در مورد خلاف نظم عمومی و اخلاق به علت اینکه دیدگاه های متفاوت و غیر همسانی وجود دارد ، می تواند برای کشورها در سطح ملی مشکلاتی را بدنبال داشته باشد . « در هر حال بند ۲ ماده ۲۷ موافقت نامه تریپس به امور امنیتی محدود نمی گردد ، بلکه این مفهوم با مواردی از قبیل حفظ حیات انسان و حیوان و گیاه یا حفظ بهداشت این موجودات می شود و نیز در مورد اختراعاتی صادق است که ممکن است لطمات جدی به محیط زیست وارد کند . در هر حال کاربرد این استثنا مقید به دو شرط است : یعنی استفاده تجاری از اختراعی که مخالف نظم عمومی یا اخلاق حسنه و یا باعث لطمات جدی به محیط زیست شود می بایست مانع از ثبت آن شد و دیگر آنکه چنین استثناهایی صرفاٌ نباید از آن جهت باشد که با بهره گیری از آنها در قوانین ملی منع شده است ».[۲۹۰]
عکس مرتبط با محیط زیست
لذا دفاتر ثبت اختراع دارای اختیار برای جلوگیری از تجاری کردن اختراع نخواهند بود و در قانون دفاتر دیگری برای آن پیش بینی نموده اند . در این زمینه موافقت نامه تریپس ضرورتی برای منع عملی در خصوص تجاری سازی نمی بیند و تنها وجود برنامه ریزی مدون ضرورت دارد . بنا بر این اگر اختراعی خلاف اخلاق و نظم عمومی و یا باعث آسیب به احوال انسان ها و دیگر حیوانات شود ، مورد پذیزش نخواهد بود و هیچ یک از نظام های خاص حمایتی از آن اختراع حمایت نخواهند نمود .
بند ۲ نیز مقرراتی در این زمینه وضع نموده که عبارتند از :
۱- روش های تشخیص درمان و جراحی برای مداوای انسان یا حیوان که این استثنا منطبق با خط مشی کلی تکنیک های نوین باید آزادانه ترویج یابد و عموم مردم و جامعه جهانی از آن استفاده کرده و ترویج آن به صورت فراوان گسترش یابد . « این استثنا انحصار طلبی در خصوص بخش بهداشت و درمان را به حداقل می رساند . در هر حال چنین حق اختراعاتی به جهت مشکلات که در زمینه بازدارندگی از نقض آنها وجود دارد چندان ارزش عملی ندارد . در هر حال در پرتو تحولاتی که در زمینه ژن درمانی صورت می گیرد ، این وجه از موافقت نامه از اعتبار زیادی برخوردار است ».[۲۹۱]
۲- گیاهان و حیوانات غیر از میکروارگانیسم ها ،و فرایندهای اساساً بیولوژیک برای تولید گیاهان یا حیوانات غیر از فرایندهای غیر بیولوژیک . « در هرحال طبق این بند ،کشورها تعهدی در قبال حمایت از گونه های گیاهی از طریق ثبت اختراع یا به وسیله یک نظام حمایتی خاص موثر یا ترکیبی از آنها وجود دارد که ترتیباتی بدین منظور را مقرر خواهند داشت . لذا کشورها اختیار دارند که نظام حمایتی خاص خود را به وجود بیاورند . ضمن اینکه تفسیر علمی اصطلاح فرایند غیر بیولوژیک می تواند بیشتر اختراعات فنی مربوط به گیاهان و حیوانات را از حوزه ثبت اختراع خود خارج نماید ».[۲۹۲]
مبحث سوم : حقوق اعطایی
گفتار نخست : در قوانین ایران
طبیعی است که اختراعی که تا مرحله ثبت رسیده و مخترع آن را در مراکز قانونی به ثبت رسانده است ، هزینه های بسیار بالایی برای آن بدنبال داشته است . افشاء شدن اختراع و سوء استفاده از آن ، باعث عدم برگشت هزینه های فوق از محل فروش و یا انتقال برای صاحب اختراع و تبعات منفی دیگری را برای شخص مخترع به همراه دارد . بی شک علاوه بر حقوق معنوی که باید به مخترع تعلق پذیرد ، حقوق مادی و بهره برداری از آن می تواند در خلاقیت ، نوآوری و توسعه فناوری پیشرفت قابل توجهی را بدنبال داشته باشد . مخترع دارای این حق است که در تمامی مجامع داخلی و بین المللی او را به عنوان شخصی که با خلاقیت و تفکر توانسته است چیزی را خلق نماید ، شناخته شود . او از این حق برخوردار است که از مراکز قانونی محوز استفاده و بهره برداری از اختراع خود را دریافت نموده و مورد حمایت قانونگذار قرار گیرد . قانون ثبت علائم و اختراعات ۱۳۱۰ ماده ۲۹ ، « مخترع را کسی می داند که بدواٌ مطابق قانون تقاضای ثبت اختراع به نام خود می نماید ». برای مخترع مستفاد به قوانین ایران دو نوع حقوق پیش بینی شده است : حقوق مادی و حقوق معنوی .
الف ) حقوق مادی
« مراد از این عنوان ، مجموعه حقوقی است که به مخترع و در اثر ثبت اختراع تعلق می گیرد و قابل تقویم به پول ، قابل واگذاری ( کلاٌ یا جزئاٌ ) و نهایتاٌ مقید به دوره زمانی محدود است ».[۲۹۳] در انتهای ماده ۳۳ قانون ثبت علائم و اختراعات مقرر شده است : « مخترع یا قائم مقام قانونی او حق انحصاری ساخت یا فروش یا اعمال یا استفاده از اختراع خود را خواهد داشت ». ماده ۵۱ آیین نامه اجرایی قانون ثبت اختراعات ، طرحهای صنعتی و علایم تحاری حقوق مادی زیر را برای مخترع مقرر داشته است
مالک اختراع می‌تواند بهره‌برداری از اختراع خود را ضمن رعایت ماده ۱۷ قانون به طور جزیی یا کلی برای تمام یا بخشی از مناطق جغرافیایی مورد حمایت، به هر شکل قانونی به دیگران واگذار نماید. اجازه بهره‌‌برداری می‌تواند انحصاری یا غیر انحصاری باشد. مجوز بهره‌برداری باید در مرجع ثبت به ثبت برسد. هر مجوز بهره‌برداری که به ثبت می‌رسد غیرانحصاری تلقی می‌گردد، مگر اینکه دلایل انحصاری بودن ارائه شده باشد.
بنابر این با بهره گرفتن از این ماده ، مصادیق زیر ، از حقوق مادی مخترع بیان شده است :
۱- حق تولید ( ساخت ) ، تکثیر و استعمال : به کارگیری و استفاده از اختراع در جهت نیازهای روزمره و همچنین تولید و تکثیر اختراع انجام پذیرفته از اولین و بدیهی ترین حقوق است که می توان برای دارنده آن به رسمیت شناخت . لذا در صورتی که شخص حقیقی یا حقوقی بدون توجه به رضایت صاحب اختراع نسبت به استعمال ، تولید و یا تکثیر اختراع نماید ، ناقض حقوق قانونی وی گردیده و مخترع و یا دارنده حق اختراع از این امتیاز قانونی برخوردار است تا از طریق مجاری قانونی مانع سوء استفاده از آن گردد . «البته در خصوص حق استعمال ذکر این نکته ضروری است که واگذاری یک نمونه از اثر اختراعی به دیگری توسط مخترع ، حاوی اجازه ضمنی[۲۹۴] وی به استعمال منتقلٌ الیه و ایادی بعد از وی است و لذا اعمال این افراد تجاوز به حق مخترع تلقی نخواهد شد ».[۲۹۵] در قسمت اول بند ۱ ماده ۱۵ قانون ثبت اختراعات ، طرحهای صنعتی و علائم تجاری اشاره به ساخت و استفاده از فرآورده دارد . در این ماده حقوق زیر را که ناشی از گواهینامه اختراع است مقرر داشته است :
الف)بهره برداری از اختراع ثبت شده در ایران توسط اشخاص غیر از مالک اختراع ، مشروط به موافقت مالک آن است . بهره برداری از اختراع ثبت شده به شرح آتی خواهد بود . منظور از بهره برداری در این بند همان حقوق مادی است که برای دارنده حق اختراع پیش بینی شده است . بنابر این تنها دارنده حق اختراع می تواند از حقوق مادی اختراع بهره مند گردد و در صورتی که اشخاص دیگر بخواهند از این حقوق برخوردار شوند باید با موافقت مالک آن صورت پذیرد .
۲- حق نگهداری ، فروش و عرضه برای فروش : از موارد حقوق مخترع حق نگهداری ، فروش و عرضه برای فروش می باشد . بنابر این اصل هیچ کس حق ندارد بدون اجازه مخترع یا دارنده حق اختراع اقدام به فروش یا عرضه برای قروش یا نسبت به نگهداری از اختراع نماید . انجام هریک از اینها موجب نقض قانون و نقض حق اختراع خواهد شد . « در صورتی که اختراع در خصوص فرایند باشد ، فروش و عرضه برای فروش کالاهایی که مستقیماٌ از طریق فرایند مذکور به دست می آید جزء حقوق انحصاری صاحب ورقه اختراع است و تنها با اجازه او اشخاص می توانند مبادرت به اقدامات مذکور نمایند و در صورتی که اختراع در خصوص فرآورده باشد ، عرضه برای فروش و فروش فرآورده ، بدون اجازه صاحب ورقه اختراع ممنوع است ».[۲۹۶] در صورتی که نگهداری ، فروش و عرضه برای فروش به صورت تولید انبوه نبوده و فقط منحصر به فرد باشد ، تجاوز به حق اختراع محسوب نخواهد شد .
۳- واردات : شخصی که امتیاز تکثیر و تولید کالای موضوع اختراع را در یک کشور به دست می آورد در صورتی که بخواهد کالاهای تولید شده را به کشور دیگری وارد نماید ، اگر چه مجاز در تولید و تکثیر بوده اما بدون رضایت مخترع از این حق برخوردار نیست که نسبت به وارد نمودن آن به کشور دیگر اقدام نماید و در صورت اقدام ، نسبت به حقوق مخترع ناقض تلقی خواهد شد . در قانون ثبت علائم و اختراعات مقرره ای در این زمینه وجود ندارد اما در قانون ثبت اختراعات ۱۳۸۶ در قسمت اول بند یک ماده ۱۵ به وضوح به آن پرداخته شده است .
۴- صادرات : صادرات از جمله حقوقی است که برای مخترع در قانون ثبت اختراعات ۱۳۸۶ پیش بینی شده است ، اما در قانون ثبت علائم و اختراعات۱۳۱۰ ذکری از آن به عمل نیامده است . « با توجه به حق فروش و یا عرضه برای فروش که از جمله حقوق انحصاری صاحب ورقه اختراع است به نظر می رسد ذکر این حق ضروری نباشد . البته بدیهی است به فرض اینکه این حق جزء حقوق انحصاری صاحب ورقه اختراع تلقی گردد ، مالک ورقه اختراع نمی تواند به استناد این حق ، مبادرت به صادرات کالای اختراعی بدون رعایت قوانین و مقررات مربوط نماید . به عبارت دیگر ، در هر حال رعایت قوانین و مقررات صادرات کشور برای اعمال این حق ضروری است و صاحب ورقه اختراع نمی تواند به استناد این حق ، از مقررات کشور در حوزه صادرات تخطی نماید ».[۲۹۷]
در این باره ماده ۵ رابع کنوانسیون پاریس مقرره ای را بیان کرده که عبارت است از « هنگامی که محصولی در یکی از کشورهای عضو اتحادیه وارد می شود اگر در آن کشور گواهینامه اختراعی برای حمایت از طریقه ساختن آن محصول باشد صاحب گواهینامه اختراع نسبت به محصول وارد شده همان حقوقی را دارا است که قوانین این کشور به موجب گواهینامه اختراع نسبت به همین محصول اگر در این کشور ساخته شود به وی می دهد ».
ب ) حقوق معنوی
قانون ثبت علایم و اختراعات در ماده ۲۹ مخترع را شخصی می داند که بدواً و بر اساس قانون تقاضای ثبت اختراع را به نام خود نماید ، معرفی کرده مگر اینکه خلاف آن به اثبات برسد . بر اساس این ماده اختراع ثبت شده همیشه و در همه حال به نام شخصی که آن را اختراع نموده است همراه می باشد . در قانون ۱۳۸۶ به دو مصداق از مصادیق حقوق معنوی اشاره دارد ماده ۵ بند (الف) مقرر شده است : حقوق اختراع ثبت شده منحصراً به مخترع تعلق دارد . همچنین در اختراعاتی که بصورت مشترک به بهره برداری رسیده اند نیز بر اساس بند (ب) همین ماده که به حقوق مادی و معنوی اختصاص دارد ، حقوق معنوی شامل تمام عوامل اختراع خواهد شد . اما بر اساس بند (ه) ماده ۵ در صورتی که اختراع ناشی از استخدام یا قرارداد باشد حقوق مادی آن متعلق به کارفرما بوده و حقوق معنوی آن چنین استنباط می شود که غیر قابل واگذاری یا انتقال می باشد . در بند (و) به صراحت بیان می کند که این حق قابل واگذاری به غیر نمی باشد هر چند بر اساس توافق یا قرارداد باشد . در این ماده مقرر شده است : نام مخترع در گواهینامه اختراع قید می‌شود مگر این که کتباً از اداره مالکیت صنعتی درخواست کند که نامش ذکر نشود. هرگونه اظهار یا تعهد مخترع مبنی بر این که نام شخص دیگری به عنوان مخترع قید گردد ، فاقد اثر قانونی است . بنابر این در صورتی که اثبات شود نام شخص ثالثی را به عنوان مخترع ثبت نموده اند آثار قانونی بر آن مترتب نخواهد بود .
گفتار دوم : در موافقت نامه به تریپس
ماده ۲۸ موافقت نامه تریپس برای دارنده حق اختراع حقوقی را پیش بینی نموده است که می تواند به اشخاص ثالث عرضه و فروش و یا از وارد کردن استفاده آنها به هر نحو که مطابق قانون نباشد جلوگیری به عمل آورد . بر اساس قسمت الف بند ۱ این ماده ، ثبت اختراع به مالک آن حقوق انحصاری زیر را اعطا خواهد کرد :
الف) در مواردی که موضوع ثبت یک محصول است. چنانچه اشخاص ثالث بدون موافقت مالک اقدام به ساخت ، استفاده ، عرضه برای فروش ، فروش یا وارد کردن[۲۹۸] این محصول برای مقاصد یاد شده کرده باشند ، از اقدامات آنها جلوگیری به عمل آورد . در این بند به فروش و واردات اکتفا نموده و در بند ۲ همین ماده که اختصاص به فرایندی است که به عنوان اختراع به ثبت رسیده است ، می باشد . شاید منفصل کردن فروش و واردات و فرایند باز تاکیدی بر حق مخترع می باشد .
ب) در مواردی که موضوع ثبت یک فرایند است چنانچه اشخاص ثالث بدون موافقت مالک اقدام به استفاده از فرایند کرده باشند ، از این اقدام و همینطور از استفاده ، عرضه برای فروش ، فروش یا وارد کردن دست کم محصولی که مستقیما از این فرایند برای مقاصد یاد شده به دست می آید ، جلوگیری به عمل آورد . با نظر داشت به این امر که بکارگیری اختراع برای کشورهای در حال توسعه اهمیت خاص دارد ، با این ماهیت حقوقی وارد کردن کالا با توجه به شرط بکارگیری اختراع چندان شفاف نیست بخصوص آنگاه که به موارد ضمنی مرتبط با شرط بکارگیری حق اختراع ارتباط پیدا می کند ، زیرا منظور از به کارگیری اختراع : ( اگر ورقه اختراع مربوط به یک محصول یا فرایند باشد ) ، استفاده و بکارگیری از آن محصول یا فرایند و شیوه است ؛ چرا که تنها با بکارگیری عملی اختراع ثبت شده می توان به انتقال تکنولوژی به کشور گردید .با استناد به مفاد ماده فوق الاشاره ، مصادیق زیر را برای حقوق مادی ناشی از ورقه اختراع برای مالک آن را می توان نام برد :
۱- تولید و تکثیر ؛
۲- استناد ؛
۳- عرضه برای فروش وفروش ؛
۴- حق واردات ؛
۵- ذخیره و نگهداری
قابل توجه است که مصادیق فوق در موافقت نامه تریپس برای هر نوع اختراعی بر شمرده است چه این نوع از فرایند باشد یا محصول « یکی از نکات بسیار مهم و برجسته ای که در این ماده مشاهده می شود این است که حق واردات را مطلقا ٌ و بدون هیچ قید و شرطی ، از جمله حقوق دارنده حق می داند . این در حالی است که در بسیاری از کشورها از جمله کشورهای صنعتی این حق با این صراحت برای دارنده حق پیش بینی نشده است ».[۲۹۹]
برای دسترسی و ورود به محدوده این حقوق توسط اشخاص نیاز به کسب اجازه از دارنده حق می باشد و ورود بدون کسب اجازه عملی است تجاوز گرانه و شخص متجاوز نقض حقوق دیگران نموده است .قانون گذار مواردی را اعلام داشته که اشخاص در صورتی که دارای شرایط اعلام شده باشند می توانند به این حقوق دسترسی داشته و نقض حق نیز منتفی خواهد بود . .
مبحث چهارم : اعطای پروانه و واگذاری
ماده ۱۲ قانون ثبت علائم و اختراعات ، علامت تجاری را قابل نقل و انتقال دانسته است اما این نقل و انتقال را برای اشخاص ثالث از هنگامی معتبر دانسته است که بر اساس مقررات قانونی ، آن علامت به ثبت رسیده باشد . بر این اساس ، هر گونه علامت تجاری تا هنگامی که در مراکز قانونی به ثبت نرسیده باشد قابل انتقال به دیگری نمی باشد . اما اگر این علامت ، ثبت و منتقل گردید نیاز است که مالکین قبلی و فعلی در اظهار نامه تغییر نام علامت ، نکاتی را که در ماده ۱۷ و ۱۸ آیین نامه اصلاحی باین شده است ، رعایت نمایند .
ماده ۱۹ آیین نامه اصلاحی مقرراتی را در باره اجازه استفاده از علامت تجاری توسط اشخاص ثالث را بیان نموده است : در مواردی که صاحب علامت یا قائم مقام قانونی او استفاده از آن را به دیگری اجازه دهد این اجازه در صورتی معتبر خواهد بود که اجاره نامه مربوطه در ایران به ثبت رسیده باشد . ثبت این اجاره نامه بر حسب تقاضای کتبی صاحب علامت یا نماینده مجاز او یا استفاده کننده صورت خواهد گرفت .قبض پرداخت حق الثبت و هزینه آگهی باید ضمبمه درخواست شود و در درخواست ثبت اجاره نامه آگهی خواهد شد .شعبه ثبت علائم تجاری پس از رسیدگی و مطابقت درخواست با مقررات قانونی و آیین نامه مبادرت به ثبت آن نموده و آگهی حاوی نام صاحب علامت و استفاده کننده از علامت و شماره علامت و خلاصه ای از مفاد اجاره نامه را منتشر خواهند نمود و به شخص ذی نفع مستخرجه از ثبت مزبور را تسلیم خواهد نمود . در قانون ثبت اختراعات ، طرحهای صنعتی و علائم تجاری ماده ۵۰ هرگونه قرارداد اجازه بهره‌برداری از اختراع و طرحهای صنعتی ثبت شده‌، یا علامت ثبت شده یا اظهارنامه مربوط به آنها به اداره مالکیت صنعتی تسلیم می‌شود. اداره مالکیت صنعتی‌، مفاد قرارداد را به صورت محرمانه حفظ ولی اجازه بهره‌برداری را ثبت و آگهی می‌کند. تأثیر این گونه قراردادها نسبت به اشخاص ثالث منوط به مراعات مراتب فوق است ‌. در قانون ثبت علائم و اختراعات ، پیرامون این نکته که انتقال علامت تجاری باید همراه با واحد تجاری و یا خدماتی صورت پذیرد یا بدون واحد مربوطه صورت می پذیرد ، مسکوت است . قانون ثبت اختراعات ، طرحهای صنعتی و علائم تجاری در ماده ۴۸ مقرر کرده است : هرگونه تغییر در مالکیت اختراع‌، ثبت طرح صنعتی یا ثبت علایم تجاری یا علامت جمعی یا حق مالکیت ناشی از تسلیم اظهارنامه مربوط‌، به درخواست کتبی هر ذی‌نفع از اداره مالکیت صنعتی انجام شده و به ثبت می‌رسد و جز درمورد تغییر مالکیت اظهارنامه‌، توسط اداره مذکور آگهی می‌شود. تأثیر این گونه تغییر نسبت به اشخاص ثالث منوط به تسلیم درخواست مذکور است‌. تغییر در مالکیت ثبت علامت یا علامت جمعی درصورتی که در مواردی مانند ماهیت‌، مبدأ، مراحل ساخت‌، خصوصیات یا تناسب با هدف کالاها یاخدمات سبب گمراهی یا فریب عمومی شود، معتبر نیست‌. هرگونه تغییر در مالکیت ثبت یک علامت جمعی یا مالکیت اظهارنامه مربوط به آن منوط به موافقت قبلی رییس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور می‌باشد . و در ماده ۴۹ هم آمده است : هرگونه تغییر در مالکیت نام تجاری باید همراه با انتقال مؤسسه یا بخشی از آن که با نام مزبور شناخته می‌شود، صورت پذیرد .
مبحث پنجم : اجازه بهره برداری از اختراع
گفتار نخست : در قوانین ایران
از جمله حقوق انحصاری که به مخترع تعلق می گیرد اعطای مجوز بهره برداری از اختراع است . بنابراین اگر شخصی بدون مجوز بهره برداری اقدام به دستیابی به حق اختراع نماید ، عملی متجاوزانه انجام داده و قابل پی گیری در محاکم حقوقی و کیفری می باشد . لذا در یک تقسیم بندی مجوزهای بهره برداری را به دو گروه منقسم نموده اند : مجوزهای بهره برداری اختیاری و مجوزهای بهره برداری اجباری .[۳۰۰]

پایان نامه رشته حقوق

الف ) مجوزهای بهره برداری اختیاری
« این گونه مجوز از سوی دارنده حق اختراع یا نماینده قانونی او و یا تراضی ، به دیگری اعطا می شود . اعطای چنین مجوزی بر اساس ماده ۴ قانون ایران که مقرر می دارد : هر گونه معامله راجع به ورقه ی اختراع باید به موجب سند رسمی به عمل آمده و در دفتر ثبت اختراعات نیز ثبت شود والا آن معامله نسبت به اشخاص ثالث معتبر نخواهد بود . هر گاه معامله در خارج ایران واقع گردد آن معامله در ایران نسبت به اشخاص ثالث وقتی معتبر خواهد بود که در اداره ی ثبت اسناد تهران ثبت شده باشد ». قانون ثبت اختراعات ، طرحهای صنعتی و علائم تجاری در ماده ۱۵ بند (الف) هم بهره برداری از اختراع ثبت شده در ایران توسط اشخاصی غیر از مالک اختراع را مشروط به موافقت مالک آن دانسته است . این توافق فی ما بین دارنده حق اختراع و ثالث برای بهره برداری از اختراع طی قراردادی منعقد شده که به قرار داد بهره برداری موسوم است
ب ) مجوز بهره برداری اجباری
« در صورتی که دارنده حق اختراع بخواهد از حقوق انحصاری خود سوء استفاده نماید و سلامت ، امنیت یا اقتصاد جامعه را بر هم زند ، اصولا ٌ مقام عمومی قادر خواهد بود که مبادرت به اعطای مجوز بهره برداری به نیابت از وی نماید که چنین مجوزی را مجوز بهره برداری اجباری می نامند ».[۳۰۱] به عبارتی دیگر مجوز اجباری ، اجازه ای است که توسط یک نظام صالح ملی ( دولت یا اداره ثبت اختراع ) صادر و به هر شخص اعطاء می گردد تا از یک محصول یا فر آیند ثبت شده بدون اجازه دارنده آن استفاده نماید . مجوز اجباری استثنایی بر قوانین مرتبط به حق اختراع می باشد . در واقع این بخشی از نظم عمومی است که می کوشد تا تعادلی بین حقوق انحصاری دارندگان حق اختراع از یک سوء با حقوق مصرف کنندگان و رقبا از دیگر سوی پدید آورد . مجوز اجباری یکی از شیوه های اصولی است که در این مسیر اتخاذ می شود . مجوز اجباری را می توان به عنوان اجازه ای نگریست که توسط قدرت عمومی (دولت) به شخصی بدون رضایت دارنده حق اختراع یا بر خلاف رای دارنده این حق اعطاء می شود تا از موضوع حمایت شده توسط حق اختراع یا سایر حقوق مالکیت فکری بهره برداری کنند ».[۳۰۲]
ج ) شرایط اعطای مجوز اجباری
در قانون ثبت علایم و اختراعات ۱۳۱۰ بطور مصرحه نه به مجوزهای اجباری و نه به شرایط اعطای آن نپرداخته است ؛ اما در قانون ۱۳۸۶ ، شرایطی را بیان داشته که عبارت اند از :
۱ – موردی بودن
گرچه در موافقت نامه تریپس به وضوح از کلمه ” استحقاق در هر مورد ” استفاده نموده است اما در فراز آخر بند (الف) ماده ۱۷ قانون ۱۳۸۶ که مقرر می دارد : « … موضوع در کمیسیونی مرکب از رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور و … مطرح و در صورت تصویب ، با تعیین کمیسیون مذکور ، سازمان دولتی یا شخص ثالث بدون موافقت مالک اختراع ، از اختراع بهره برداری می نماید » چنین استنباطی از کلمه ” موضوع ” می شود که مجوزهای اجباری برای موضوع خاص بوده و کلیتی را در بر نخواهد داشت و امری است جزئی که قانونگذار به این کمیسیون محول نموده است نه امری کلی و عام . از طرفی مجوزها به صورت تقاضاهای فردی که از سوی نهادهای علاقه مند تسلیم می شود به منظور استحقاق در کمیسیون فوق مورد بررسی قرار می گیرد .
۲ – انجام تلاش منطقی برای کسب رضایت دارنده حق
بند (ه) ماده ۱۷ که به کسب اجازه از مالک اختراع در جهت بهره برداری از حق اختراع اختصاص داده شده مقرر کرده که در صورتی که این درخواست انجام پذیرفته و مدت زمان معقول و متعارفی را پیش بینی و شرایط معقول را برای دارنده در نظر گرفته باشد ، در این صورت است که با ارائه دلائل و مستندات از کمیسیون ذکر شده در بند ( الف ) ماده ۱۷ تقاضای مجوز اجباری نمود .
۳ – اضطرار ملی
در بند ( الف ) ماده ۱۷ که به اضطرار ملی اختصاص داده شده ، مقرر گردیده است : در مواردی که با نظر وزیر یا بالاترین مقام دستگاه ذیربط منافع عمومی مانند امنیت ملی ، تغذیه ، بهداشت یا توسعه سایر بخش های حیاتی اقتصادی کشور ، اقتضاء کند که دولت یا شخص ثالث از اختراع بهره برداری نماید … و از نظر مقام مذکور ، بهره برداری از اختراع رافع مشکل باشد ، موضوع در کمیسیونی مرکب از رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور ، یکی از قضات دیوان عالی کشور با معرفی رئیس قوه قضائیه ، دادستان کل کشور ، نماینده رئیس جمهور و وزیر یا بالاترین مقام دستگاه ذیربط مطرح و در صورت تصویب ، با تعیین کمیسیون مذکور ، سازمان دولتی یا شخص ثالث بدون موافقت مالک اختراع ، از اختراع بهره برداری می نماید .
۴ – مدت و حدود استفاده از مجوزهای اجباری
در قانون ۱۳۸۶ ماده ۱۷ بند ( ب ) مدت و حدود استفاده از مجوزهای اجباری را مقرر داشته است . بر مبنای این بند ، بهره برداری از اختراع محدود به منظوری خواهد بود که در مجوز آمده است و مشروط به پرداخت مبلغ مناسب به مالک مذکور با درنظرگرفتن ارزش اقتصادی مورد اجازه می‌باشد….. کمیسیون می تواند بنا به درخواست مالک اختراع یا سازمان دولتی یا شخص ثالثی که مجوز بهره برداری از اختراع ثبت شده را دارد ، پس از رسیدگی به اظهارات طرفین یا یکی از آنها در محدوده ای که ضرورت اقتضاء نماید ، نسبت به تصمیم گیری مجدد اقدام کند
۵ – رویه های ضد رقابتی
رویه های ضد رقابتی در بند ( ب ) ماده ۱۷ قانون مورد توجه واقع شده است . در این بند مقرر شده است : بهره برداری از اختراع محدود به منظوری خواهد بود که در مجوز آمده است و مشروط به پرداخت مبلغ مناسب به مالک مذکور با در نظر گرفتن ارزش اقتصادی مورد اجازه می باشد . در صورتی که مالک اختراع یا هر شخص ذینفع دیگر توضیحی داشته باشند ، کمیسیون پس از رسیدگی به اظهارات آنان و لحاظ کردن بهره برداری در فعالیت های غیر رقابتی اتخاذ تصمیم خواهد کرد .
بر اساس این ماده بهره برداری از اختراع محدود به استفاده های غیر تجاری و عمومی می باشد که در بند ( ک ) ماده ۳۱ موافقت نامه بیان شده است .
۶ – حق اعتراض به صدور مجوز اجباری
در بند ( ط ) این قانون در خصوص حق اعتراض به رای صادر شده از سوی کمیسیون ، دادگاه عمومی تهران را دارای صلاحیت رسیدگی دانسته است . تصمیمات کمیسیون در محدوده بنده ای این ماده ( ۱۷ ) ، در دادگاه عمومی تهران قابل اعتراض است .
۷ – اجرت :
در بند ( ب ) ماده ۱۷ بهره برداری از اختراع را مشروط به پرداخت مبلغ مناسب به مالک اختراع با در نظر گرفتن ارزش اقتصادی مورد اجازه را جایز دانسته است .
۸ – غیر انحصاری و غیر قابل انتقال بودن
قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علایم تجاری در فراز آخر بند ( ج ) ماده ۳۱ به این موضوع پرداخته و مقرر کرده است : در مواردی که اجازه بهره برداری توسط کمیسیون به شخص ثالثی داده شده است ، می توان آن مجوز را فقط به همراه شرکت یا کسب و کار مشخص تعیین شده از طرف کمیسیون یا به همراه قسمتی از شرکت یا کسب و کاری که اختراع در آن بهره برداری می شود ، انتقال داد .
۹ – بازار داخلی
در قانون فوق الاشاره بند ( و ) ماده ۱۷ مقرر داشته است : بهره برداری از اختراع توسط سازمان دولتی یا اشخاص ثالثی که توسط کمیسیون تعیین شده اند ، برای عرضه در بازار ایران است .

 

 

تعاریف هوش هیجانی
تصویر توضیحی برای هوش هیجانی

 

بعد از عنوان شدن هوش هیجانی توسط مایر و سالوی و عمومیت پیدا کردن آن توسط گلمن، به طور روز افزون در سالهای اخیر مورد توجه عوام قرار گرفت. امروزه هوش هیجانی توانایی شناخت و مدیریت هیجانهای خود و دیگران تعریف شده است؛ و وقتی راجع به رشد افراد، عملکرد و رضایت از زندگی صحبت میشود یکی از موضوعات مهم است (پیکوارز، ۲۰۰۶).
مایر و سالوی (۱۹۹۷، به نقل از کاریم[۷۷] و ویز[۷۸]، ۲۰۱۱) هوش هیجانی را به صورت توانایی ادراک دقیق، ارزیابی و ابراز هیجانها، توانایی دسترسی به احساسها یا بسط آنها در جهت تسهیل افکار، توانایی فهم هیجانها و آگاهی هیجانی و نیز توانایی تنظیم هیجانها به منظور ارتقای رشد هیجانی و ذهنی تعریف کردند. به علاوه، سالووی و مایر (۱۹۹۰، به نقل از نقوی[۷۹]، ریدزون[۸۰] و منصور[۸۱]، ۲۰۱۰) هوش هیجانیرا دربرگیرندهی توانایی شخص برای مدیریت احساسها و هیجانهای خود و دیگران، تمایز بین آنها و استفاده از چنین اطلاعاتی برای هدایت فکر و عمل خود میدانند.
به علاوه، گلمن (۱۹۹۶، به نقل از براملاگ[۸۲]، ۲۰۰۹) بر مبنای ایده های سالووی، توضیح مختصر دیگری را در مورد ماهیت هوش هیجانی ارائه میدهد «هوش هیجانی نوع دیگری از باهوش بودن است. فهمیدن احساسات خود و استفاده از این احساسات برای تصمیم گیریهای خوب در زندگی است. هوش هیجانی توانایی مدیریت خوب خلقهای پریشان کننده و کنترل تکانههاست. هنگامی که در حال کارکردن برای رسیدن به اهدافتان، به مانعی برخورد میکنید، هوش هیجانی برانگیخته میشود و شما را امیدوار و خوشبین نگه میدارد. هوش هیجانی همدلی است، درک احساسات افراد اطراف شماست، مهارت اجتماعی است و به معنی به خوبی با دیگران کنارآمدن، مدیریت هیجانها در روابط، توانایی قانع کردن یا رهبری دیگران است.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
همچنین، به عقیدهی بار-آن (۲۰۰۶) هوش هیجانی نقطه تلاقی مهارتها و تسهیل کننده های هیجانی و اجتماعی فرد است که با یکدیگر ارتباط متقابل دارند. این مجموعه مشخص میکند که فرد تا چه حد در درک و ابراز خود، درک دیگران، و برقراری ارتباط با آنها و نیز مقابله با نیازها و مشکلات زندگی به گونهای اثربخش عمل میکند.
مایر، سالووی و کاروسو (۲۰۰۲، به نقل از نقوی و همکاران، ۲۰۱۰) معتقدند هوش هیجانی دارای ویژگیهای علمی یک هوش منطقی به شرح زیر است.
۱٫ ملاک مفهومی: هوش هیجانی عملکرد ذهنی را منعکس میکند و صرفاً شیوه های مهم رفتار کردن یا مهارتهای غیر هوشمندانه یا خودتکریمی[۸۳] نیست. به عبارت دیگر، هوش هیجانی توانایی های مرتبط با هیجان را اندازه گیری میکند.
۲٫ ملاک همبستگی: هوش هیجانی در برگیرندهی مجموعهای از تواناییهاست که وابسته و مرتبط با سایر مهارتهای ذهنی هستند و به وسیلهی انواع دیگری از هوشهای ثابت شده تعریف میشوند.
۳٫ ملاک رشدی: هوش هیجانی با افزایش سن و تجربه از کودکی تا بزرگسالی گسترش مییابد.
با توجه به جنبههای تکاملی هوش هیجانی، سه توانایی ذهنی در نوجوانان حائز اهمیت است:
۱٫ ادراک، ارزیابی و ابزار هیجانها یعنی توانایی شناسایی و فهم هیجانهای خود و دیگران بر مبنای نشانه های موقعیتی، بیانگر و معانی هیجانی مطابق با فرهنگ.
۲٫ مدیریت و تنظیم هیجانها و توانایی شخص در پرداختن سازگارانه به هیجانهای متعارض یا منفی با استفاد از راهکارهای خود نظم دهی. به علاوه، شخص بتواند هیجانهای منفی خود را که باعث آسیب رساندن به دیگران میشود مهار کند.
۳٫ بهره برداری از هیجانها یعنی توانایی برنامه ریزی منعطفانه و استفاده از هیجانها در حل مسأله (نقوی و همکاران، ۲۰۱۰).

 

 

مدلهای هوش هیجانی

 

 

مدل توانایی

 

این الگو توسط مایر و سالووی (۱۹۹۷) مطرح شد، و برتوانایی وظرفیت تسلط برهیجانها، افکار، ابراز خویشتن و شناخت احساسات خود و دیگران تأکید دارد (مایر و سالوی، ۱۹۹۷). در این الگو هوش هیجانی دارای چهار عامل است که عبارتند از: (الف) ادراک هیجانها[۸۴] به معنی درک و بیان هیجانها، (ب) تسهیل هیجانی[۸۵] که عبارت است از دانش و مهارتهای مورد نیاز جهت استفاده از حالتهای هیجانی برای آسان نمودن حل مسأله، (ج) فهم هیجانی[۸۶] به معنی آگاهی از این که هیجانها چگونه ترکیب میشوند و چگونه با موقعیتها و دوره های زمانی ارتباط پیدا می کنند و (د) مدیریت هیجان[۸۷] که عبارت است از مدیریت راهبردی هیجانهای خود و دیگران و همچنین توانایی کاهش دادن هیجانهای منفی و حفظ هیجانهای مثبت.
مایر، روبرتز و بارسد[۸۸] (۲۰۰۸، به نقل از مک کان و همکاران، ۲۰۱۱) برای این مدل و چهار عامل تشکیل دهندهی هوش هیجانی، سلسله مراتبی را در نظر گرفتهاند. دو مهارت فهم و مدیریت هیجانی به عنوان توانایی های سطوح بالاتر بوده و در پلههای بالایی این سلسله مراتب قرار دارند و روی هم رفته تحت عنوان «هوش هیجانی راهبردی[۸۹]» نامیده میشوند و در برگیرندهی استفادهی پیچیدهتر، دقیقتر و راهبردیتر از اطلاعات هیجانی به هنگام مواجهه و رویارویی با محرکها، میباشد. همچنین دو مهارت درک و تسهیل هیجانی از نظر اهمیت در مراتب پایینتر قرار دارند و روی هم تحت عنوان «هوش هیجانی تجربی[۹۰]» نامیده میشوند و بیانگر تجربهی مستقیم شخص از جهان پیرامون و پردازش اطلاعات اساسی محرکهای اطراف خود اوست. در ادامه به توصیف هر یک از این اجزای هوش هیجانی میپردازیم.
۱٫ ادرک، ارزیابی و بیان هیجانها: این جنبه، اولین و اساسیترین جزء هوش هیجانی است که توانایی درک هیجان در خود و دیگران و نیز محرکهایی نظیر اشیا، کارهای هنری و موسیقی را شامل میشود (براکت[۹۱] و کاتالاک[۹۲]، ۲۰۰۷). هافمن[۹۳] (۱۹۸۴، به نقل از گریفین[۹۴]، ۲۰۱۱) معتقد است ، اگر ما هیجانهای دیگران را طیّ تعاملهای خود تشخیص ندهیم، ممکن است دچار سوءتفاهم شویم و با آنها دشمنی غیرضروری داشته باشیم. همچنین، ممکن است فرصتها را برای کشف لحظه هایی که افراد درصدد فریب ما هستند یا حتی وقتی آنها برای کمک به ما نزدیک میشوند، از دست بدهیم. همچنین، ارزیابی هیجانها و احساسهای خویش، بدون ارزیابی هیجانهای دیگران و بالعکس، ممکن نیست.
۲٫ تسهیل هیجانی: دوّمین جزء هوش هیجانی، به توانایی خلق و استفاده از هیجانها به منظور تمرکز توجّه، تبادل احساسها یا به کارگیری آنها در فرایندهای شناختی دیگر نظیر استدلال حل مسأله و تصمیم گیری اشاره میکند (براکت و کاتالاک، ۲۰۰۷). مایر و سالوی (۱۹۹۷، به نقل از گریفین، ۲۰۱۱) بیان میکنند هنگامی که هیجانها به طرز مؤثر به کار گرفته شوند، میتواند توجّه افراد را جلب کنند و به این نحو موجب تسهیل تفکّر آنها شوند. به عبارت دیگر، افراد هوشمند از نظر هیجانی میتوانند فعّالانه اضطراب را درک کنند و آن را به سوی تفکّرشان بر مسألهای که آنها را دچار مشکل کرده است، معطوف کنند.
در وهلهی دوم، هوش هیجانی میتواند با تحت کنترل درآوردن نیروی هیجانهای مثبتی همچون اشتیاق، شور و شادی، تفکّر را تسهیل کند. میتوان گفت که تنظیم صحیح هیجانهای مذکور، تأثیر تسهیل کنندگی قابل توجّهی روی مهارتهای تفکّر دارد. برای نمونه، پژوهش نشان داده است که افزایش هیجانهای مثبت موجب انعطافپذیری، خلاقیت، یکپارچگی و کارآمدی بیشتر در مهارتهای تفکّر شناختی میشود. در نهایت، هوش هیجانی، هیجانها را تا حدی در دسترس قرار میدهد که برای کمک به قضاوت و حافظه در مورد احساسها به افراد کمک میکنند. برای مثال ما میتوانیم از این هیجانها برای کمک به خود، جهت تصمیم گیری در مورد این که کدام خطّ مشیها در موقعیّتهای معینی مناسباند، استفاده کنیم.
۳٫ فهم و تحلیل هیجانها: این جزء، توانایی فهم اطلاعات هیجانی، دلایل ایجاد هیجانها، چگونگی ترکیب آنها، پویایی آنها و تغییر شکل یک هیجان به هیجانی دیگر را شامل میشود (براکت و کاتالاک، ۲۰۰۷). همچنین، مایر سالووی (۱۹۹۷، به نقل گریفین، ۲۰۱۱) جزء سوّم هوش هیجانی را توانایی برچسب زدن به هیجانها و تعیین روابط بین هیجانهای میدانند. بسیاری از این ظرفیتها، هیجانهایی را در روابط میانفردی مورد توجّه قرار میدهند و بنابراین، دیگر محور هستند. برای مثال، این هیجانها در برگیرندهی «توانایی تفسیر معناهایی هستند که هیجانها دربارهی روابط در بردارند. مانند این که ناراحتی اغلب یک فقدان را به همراه دارد». این جنبه از هوش هیجانی به افراد کمک میکند یکدیگر را در سطحی عمیقتر درک کنند. در عین حال، عناصر خود محوری این جزء به ما کمک میکند احساسهای پیچیدهی خود را بفهمیم و بدانیم که چگونه با آنها روبرو شویم.
۴٫ تنظیم متفکّرانهی هیجان: در نهایت، پیچیدهترین جنبهی هوش هیجانی از نظر روانشناختی به تنظیم هشیار هیجانها برای ارتقای رشد هیجانی و ذهنی مربوط میشود. مایر و سالووی (۱۹۹۷، به نقل از کاریم و ویز، ۲۰۱۱) عنوان میکنند این مؤلفه افراد را قادر میسازد تا (الف) احساسهای خوشایند یا ناخوشایند خود را بپذیرند، (ب) روی یک هیجان تفکّر یا آن را متوقف کنند، (ج) هیجانهای خود و دیگران را با تاّمل بازبینی کنند و (د) هیجانهای خود و دیگران را با تعدیل هیجانهای منفی و افزایش هیجانهای مثبت به طرّز مؤثری مدیریّت کنند.

 

 

مدل هوش هیجانی دانیل گلمن

 

وین برگر[۹۵] (۲۰۰۲، به نقل از شغابی، ۱۳۸۹) بیان میکند، دانیل گلمن یکی از اولین حامیان الگوی مختلط در زمینه هوش هیجانی است. گلمن برای توصیف این مقوله از تئوریهای روانشناسی بهره گرفته است. از نظر وی هوش هیجانی شامل توانایی هایی شبیۀ اینکه شخص بتواند انگیزهاش را حفظ نماید و هنگام مواجهه با مشکلات استقامت کند و در شرایط بحرانی و تکانشی خود را کنترل نماید و خونسردی خود را حفظ نماید، کامیابی را به تأخیر بیاندازد و با دیگران همدلی کند؛ میباشد.
الگوی گلمن شامل جای دادن بیست پنج عامل در پنج خوشه است که شامل خود آگاهی[۹۶]، خودتنظیمی[۹۷]، انگیزش[۹۸]، همدلی[۹۹] و مهارتهای اجتماعی[۱۰۰] میباشد (شفیعیتبار، خدا پناهی و صدیقپور، ۱۳۸۷).
گلمن (۱۹۹۸، به نقل از رهنورد و جویبار، ۱۳۸۷) پنج عنصر هوش هیجانی را به شرح زیر برشمرده است که عبارتاند از:
۱٫ خودآگاهی: شامل توانایی تشخیص و درک حالتهای روحی، احساسها، عواطف و انگیزههای خود و نیز تأثیر آن بر دیگران.
۲٫ خود تنظیمی: توانایی کنترل یا تغییر مسیر و حالتهای روحی مخرب، تأمل در داوری و تفکر قبل از اقدام.
۳٫ انگیزش: شامل توانمندیهای از جمله گرایش و اشتیاق به موفقیت یا نیاز به پیشرفت، تعهد، ابتکار عمل، خوش بینی است.
۴٫ همدلی: توانایی درک حالتهای عاطفی دیگران، مهارت رفتاری با دیگران بر اساس واکنش عاطفی آنها.
۵٫ مهارت اجتماعی: مهارت در مدیریت روابط و ایجاد شبکه ها، و توانایی در یافتن زمینه های مشترک و ایجاد رابطه نزدیک با دیگران.

 

 

مدل شخصیتی بار-آن

 

در سال ۱۹۸۰ بار –آن به بررسی مهارتها و توانایی های غیر شناختی علاقهمند شد و واژهی «بهرهی هیجانی» را برای توصیف نظریه خود برگزید. الگوی او یک الگوی چند عاملی است و در دستهی نظریه های ترکیبی هوش هیجانی قرار دارد. بار-آن هوش هیجانی را مجموعهای از مهارتهای غیر شناختی میداند که بر توانایی فرد در رویارویی خواسته ها و فشارهای محیطی تأثیر میگذارد.
بار- آن در الگوی صفت شخصیتی از هوش هیجانی، بین پنج حوزه تمایز قائل شد که عبارتند از: درون فردی، میان فردی، تطابق، مدیرت استرس، خلق و خوی عمومی.
۱٫ حوزه درون فردی: شامل مهارتهای خودآگاهی هیجانی، ابزار وجود، استقلال، عزت نفس وخودشکوفایی است.
۲٫ حوزه میان فردی: شامل همدلی، مسئولیت اجتماعی و مدیریت ارتباط میان فردی است.
۳٫ حل مسئله، موقعیت سنجی و انعطاف پذیری مهارتهای هستند که حوزه تطابق را تشکیل می دهند.
۴٫ تحمل استرس و کنترل تکانهها مهارتهای اصلی حوزه مدیرت استرس هستند
۵٫ در حوزه خلق وخوی عمومی، شادی و خوش بینی مهارتهای اصلی هستند.
در سال ۱۹۸۰ بار- آن برای اولین بار کلمه «بهرههیجانی یا EQ» را برای توانایی های هوش هیجانی به کار برد و اولین آزمون در این مورد را ساخت (سپهریان، ۱۳۸۶).

 

 

الگوی «کوپر و ساواف» از هوش هیجانی

 

علاوه بر سه مدل معروفی که در بالا تشریح شد، کوپر[۱۰۱] و ساواف[۱۰۲] (۱۹۹۴، به نقل از مکتبی، ۱۳۸۷) در کتاب خود، مدلی از هوش هیجانی را که در ارتباط با مهارتهای و تمایلات خاصی است، ارائه دادند. این مدل دارای چهار بخش به شرح زیر است:
۱٫ دانش هیجانی[۱۰۳]: که منظور از آن دانشفردی در مورد هیجانهای خود و چگونگی کارکرد هیجانی است.
۲٫ برآزندگی هیجانی[۱۰۴]: شامل سرسختی و انعطاف پذیری هیجانی است.
۳٫ عمق هیجانی[۱۰۵]: به عنوان شدت و پتانسیل هیجانی بر رشد، توصیف شده است.
۴٫ کیمیاگری هیجانی[۱۰۶]: به عنوان توانایی به کارگیری هیجان جهت بروز خلاقیت است.

 

 

مفهوم سازگاری تحصیلی

 

مفهوم «سازگاری» در علم مادی و منطبق علمی از اصل «انتخاب طبیعی» داروین نشأت گرفته است. «انتخاب طبیعی» در منطق داروینی به موضوع سازوکاری در طبیعت که علت «وجود» یک نوع معین از جانداران را در فضای طبیعت توجیه میکند، اشاره دارد. «انتخاب طبیعی» بر این اصل تکیه دارد که همیشه ممکن است انواع جدیدی از جانداران از سلالهی جانداران دیگر پدید بیایند، ولی آن دسته از جانداران پدید آمده باقی میمانند وفراوان میشوند که شرایط بدنی مناسبی برای زندگی در محیط زندگی خود داشته باشند. به عبارتی فنیتر، آن نوع میتواند باقی بماند و ماندگار شود که شرایط زیستشناختی او با شرایط فیزیکی محیط زیست او «سازگار» باشد. بنابراین، مفهوم سازگاری از زیستشناسی به حیط روانشناسی وارد شده است و از اصطلاح زیستشناختی سازش الگوگیری شده است. سازش به مجموعه کوششهایی اطلاق میشود که یک نوع خاص از موجودات زنده برای سازگار شدن یا ایجاد تغییر در محیط خود اعمال میکند (کریمی و خدا دوست، ۱۳۸۹). سازگاری با کلمات و مفاهیم مترادفی همچون وفق، همسویی، مدارا، سازش، آمیزش، تطبیق، توافق، مصالحه، همکاری، همرنگی، خوگرفتن و امثال آن بهتر میتوان بیان کرد (اسلامینسب، ۱۳۷۳). در روانشناسی با ملاحظهی شاخصهای سازگاری شاید بتوان این اصطلاح را به عنوان «نوع تعامل فرد با دنیای درون و برون» تعریف کرد. پیاژه سازگاری را به عنوان تلاش مستمر ارگانیسم در تعادل جویی با محیط پیرامون با بهره گرفتن از از دو مکانیزم درونسازی و برونسازی تعریف میکند (پیاژه[۱۰۷]، ۱۹۸۳).
عکس مرتبط با محیط زیست
سازگاری را میتوان شاخص و نشانهای از بهداشت دانست. سازمان بهداشت جهانی[۱۰۸] سلامت یا بهداشت را تحت عنوان «رفاه کامل بدنی، روانی و اجتماعی و عدم وجود بیماری و ضعف» تعریف میکند. با این تعریف میتوان سلامت یا بهداشت را حالتی بهینه از سازگاری دانست. بدین لحاظ میتوان کیفیتهای متفاوتی از سازگاری را در افراد متصور شد، که این کیفیتها در قالب شاخصهای مختلفی همانند عملکرد تحصیلی، سطح فشار روانی، عزت نفس، کفایت اجتماعی، اختلالات عاطفی و توانایی ذهنی و روانی مورد ملاحظه قرار میگیرند (سامانی، ۱۳۸۱). بنابراین در متون روانشناسی اغلب اصطلاح سازگاری را به وسیله شاخصهای متفاوت، مورد مطالعه و ارزیابی قرار میدهند.
سازگاری به عنوان یک فرایند روانی در افراد انسانی متأثر از عوامل مختلفی میباشد. مجموعه محرکها، امکانات و کنشهای محیطی و همچنین مجموعه تواناییها و استعدادهای درونی که در نحوهی این سازگاری دخالت دارند مورد تأکید دیدگاه های مختلف روانشناسی و به ویژه روانشناسان «بافتگرا» یا زمینه نگر قرار گرفته است (میلر، ۱۹۸۳).
به اعتقاد هیلاری[۱۰۹] و برنت[۱۱۰] (۱۹۹۴) سازگاری شامل فردی، اجتماعی و تحصیلی است که مرز مشخصی بین انواع آن وجود ندارد، به گونهای که سازگاری تحصیلی، شامل توانایی های تحصیلی و عوامل انگیزشی و تعهد نسبت به مدرسه است، سازگاری اجتماعی و فردی را نیز دربر میگیرد. اسلامینسب (۱۳۷۳)، سازگاری را رابطهای میداند که میان فرد و محیط او، به ویژه محیط اجتماعی، وجود دارد و به او امکان میدهد تا انگیزههای کمبود فرا روی خود را ارضاء کند. فرد زمانی از سازگاری بهرهمند است که بتواند میان خود و محیط اجتماعیاش رابطهای سالم برقرار کند. محیط اجتماعی نیز، دربرگیرنده خانواده، محل تحصیل، محیط کسب و کار و نظایر آن میباشد. اگر فردی نتواند با محیط خود به شیوهای مطلوب رابطه برقرار کند، ناسازگاری تلقی میشود. گاه افراد در سازگاری با محیط یا به بیان بهتر، اجتماع خود، آگاهانه عمل میکنند و گاه به طور ناآگاهانه عمل میکنند.
اسلامینسب (۱۳۷۳)، بیان میکند که نیروهای سوقدهنده انسان به سوی سازگاری بیشمار میباشند، ولی نیازهای افراد مهمترین عامل در سازگاری است. چون افراد برای رسیدن به نیازهای خود، ناگزیر به تعامل و سازش با محیط خود هستند و در غیر این صورت به آنچه خواهان آن هستند، دست نمییابند. باید یادآور شد که سازگاری از بدو تولد تا پایان مرگ همراه انسان است، در هر برهه زمانی به گونهای خاص، فرد آن را به کار میبرد. علاوه بر این سازگاری دارای عرصه های مختلفی نیز است. مثلاً سازگاری در انتقال به محیط یا موقعیت جدید، سازگاری در روابط بین فردی، سازگاری در موقعیتهای آموزشی که از آن به عنوان سازگاری تحصیلی[۱۱۱] یاد میشود. در واقع سازگاری تحصیلی ناظر بر توانمندی فراگیران در انطباق با شرایط و الزامات تحصیل و نقشهایی است که مدرسه به عنوان یک نهاد اجتماعی فرا روی آنها قرار میدهد. هدف هر رفتار موجود زنده، رسیدن به یک سازگاری است.
پیر[۱۱۲] (۱۳۷۴)، معتقد است که میتوان سازگاری را به دو قسم تقسیم کرد: یکی سازگاری درونی[۱۱۳]، که در این نوع سازگاری، هدف رفتار کاهش تنشهایی است که سلامت و تعادل انسان را مورد تهدید قرار میدهد، دیگری سازگاری بیرونی، که ممکن است کاهش تنش در درون، منجر به سازگاری بیرونی[۱۱۴] نشود، بلکه بالعکس عمل کند (یک سازش مفرط در درون، بدون این که با وقعیت اجتماعی درونی را کسب کرده باشد. بنابراین سازگاری تحصیلی رفتار سازگارانهای است که دانشآموزان در محیط مدرسه و طی دوران تحصیل از خود نشان میدهند.
سازگاری تحصیلی جریانی است که در آن فرد برای وفق دادن خود با فشارهای درونی و ملزومات بیرونی کاهش و کوشش به خرج میدهد (رد- ویکتور، ۲۰۰۳). بنابر نظر هیلاری و برنت (۱۹۹۴) مفهوم وسیع سازگاری تحصیلی مشتمل بر چیزی غیر از صرف توان بالقوه تحصیلی دانشآموزان است. روسر، اکسل و استروبل (۱۹۹۸) بیان نمودند دانشآموزانی که در امر سازگاری تحصیلی با اشکال روبهرو میشوند، این مشکل غالباً در سایر ابعاد نیز تظاهر میکند. باکر[۱۱۵] و سیریک[۱۱۶] (۱۹۹۹) به عنوان برخی مؤلفه های سازگاری تحصیلی از انگیزه برای یادگیری، انجام اعمالی برای برآورده ساختن الزامات و نیازهای تحصیلی، درک واضحی از هدف تحصیلی و رضایت کلی از محیط تحصیلی یاد کردهاند.

 

 

دیدگاه های نظری درباره سازگاری

 

آنگونه که تاریخ رشد و توسعه علوم رفتاری نشان میدهد، هدف بسیاری از پژوهشگران در این حوزه سازگاری درک و نشان دادن عناصر بنیادین در تبیین رفتار بهنجار و آسیبشناسی رفتار ناسازگار و نابهنجار است. در ذیل به برخی از دیدگاه های نظری در مورد سازگاری پرداخته میشود.

 

 

دیدگاه تحلیل روانی

 

در دیدگاه تحلیل روانی فروید (۱۹۲۶- ۱۹۵۹) به فردی سازگار گفته میشود که دارای (من) قوی و سالم باشد تا بتواند بین دو پایگاه دیگر شخصیت یعنی (نهاد) و (فرامن) تعادل و هماهنگی ایجاد کند. (من) نیز در صورتی توانمند خواهد بود که فرد در برخورد با مشکلات روزمره از مکانیزمهای دفاعی استفاده نکند یا نسبت به آنها آگاهی داشته باشد (شفیع آبادی و ناصری، ۱۳۷۷).

 

 

دیدگاه روانشناسی فردی

 

در این دیدگاه کوشش میشود تا رفتاری که با محیط سازگار است و یا سازگاریاش به روش غلط صورت گرفته است، از دیدگاه یک ناظر خارجی مورد مشاهده و بررسی قرار گیرد. در این دیدگاه اگر رفتار فرد با انتظاراتی که جامعه از او دارد مطابق و همخوان باشد بهنجار شناخته میشود، اگر این مسئله صادق نباشد وی را ناسازگار میدانند که دچار نابهنجاری شده است. از طرف دیگر ناسازگاری عبارت است از نوعی محرومیت که ناشی از مواجهه فرد با عاملی است که مانع ارضاء نیاز او شده است (آدلر، ۱۹۵۶).

 

 

نظریه رونی- اجتماعی

 

اریکسون نظریه پرداز رشد روانی- اجتماعی بیان میدارد که احساس بیکفایتی فردی و اجتماعی در محیط خانواده و اجتماع عامل اصلی ناسازگاری محسوب میشود. افراد ناسازگار در معرض آنگونه از روش های اجتماع قرار دارند که از ویژگیهای آن نبودن رابطه و پیوند نزدیک و صمیمانه بین افراد جامعه است که به تدریج کیفیت این رابطه در رفتار آنان نسبت به دیگران اثر میگذارد (اریکسون، ۱۹۶۸).

 

 

نظریه زیستی- اجتماعی

 

برخی از پژوهشگران پیشنهاد میکنند که پارهای از زمینه های بیولوژیکی فرد گرایش به رفتار ناسازگارانه را تسهیل میکنند و زمانی که فرد در معرض روابط ناسازگارانه در خانه یا جامعه قرار می-گیرند، زمینه بیولوژیکی فرد با روابط نامطلوب و ناسازگارانه محیط خانواده یا اجتماع، عامل اصلی مکانیزم مهم گرایش به ناسازگاری در فرد میشود. به عنوان مثال شوآرز[۱۱۷] (۱۹۷۹) بیان میکند که تعادل، تأثیر و تأثر زمینه های بیولوژیکی و نفوذ اثرات اجتماعی و خانوادگی در شناخت علت ناراحتیهای نوجوانان و کودکان، از جمله ناسازگاری آنان نقش اساسی دارد. به بیان دیگر پارهای از ویژگیهای شخصیتی مانند خلق و خوی فرد متأثر از عوامل ژنتیکی است و شیوه های برخورد و الگوهای اجتماعی و خانوادگی یا در جهت این گرایشهای کودکان ویا در جهت مقابل آن یعنی عدم سازگاری به تدریج شخصیت کودکان و نوجوانان را شکل میدهد.
به نظر شوآرز (۱۹۷۹) زمانی که اجتماع منطبق با زمینه های ارثی- ژنتیکی کودک عمل نکنند، کودک و نوجوانان در معرض محیطهای نامطلوب قرار میگیرد که به سهولت میتواند به ناراحتیهای روانی گوناگونی در او منتهی شود. بدیهی است ویژگیهای شخصیتی که منشأ ژنتیکی دارند بر اثر فشارهای محیطی، چون رفتارهای انضباطی شدید و حاکم بودن نظام استبدادی در خانواده، اجتماع و مدرسه تا بینهایت میتواند تغییر کند و تحت تأثیر قرار گیرد. اما مطلوبترین راه این است که بین زمینه های بیولوژیکی کودک و نوجوان با شیوه های پرورشی و تربیتی جامعه و والدین هماهنگی وجود داشته باشد (نوابینژاد، ۱۳۶۵).
نکته مشترک در همه تحقیقات نظریه های روانی- اجتماعی این فرضیه است که نوجوانان ناسازگار افرادی هستند که دارای الگوهای رفتاری غلط، نظام ارزشی نادرست و ناهمگن و عملکردهای نامناسب هستند (موسوی شوشتری، ۱۳۷۵).

 

 

نظریه یادگیری

 

اسکینر[۱۱۸] (۱۹۹۰) نظریهپرداز یادگیری بر تأثیرات حوادث و اتفاقات محیطی در بروز رفتار تأکید دارد. طرفداران این نظریه معقتدند که ناسازگاری یک پاسخ غلط آموخته شده بر اساس انواع روش های شرطی شدن است. آنها معتقدند که شخصیت یک تاریخچه از انواع شرطی شدنهاست. به بیان دیگر ناسازگاری یعنی شرطی شدن غلط و روان درمانی یعنی دوباره شرطی شدن است (فری هیل[۱۱۹]، ۱۹۷۳).

 

 

نظریه یادگیری اجتماعی

 

بندورا (۱۹۷۷) معتقد است که، کودکان و نوجوانان رفتار مدلهای مختلف را تقلید میکنند. او با بررسی کودکان ناسازگاری پی به وجود مدلهای ناسازگار مورد تقلید این کودکان در محیط اطراف برد. بر اساس پژوهش خود بیان کرد که کودکان و نوجوانان رفتارهای تهاجمی و یا مطیعانه را از مدلها میآموزند (بندورا، ۱۹۷۷).

 

 

دیدگاه روانشناسی شناختی

 

برونر معتقد است نظریه های رفتاری عوامل محیطی را علل عمده رفتارهای سازگاری و ناسازگاری میدانند، در نظریه های شناختی عامل اصلی به وجود آورنده و نگهدارندهی هر گونه رفتار از جمله رفتارهای ناسازگار و سازگار را فرایندهای شناختی، یعنی افکار و ادراکات فرد به حساب میآورند. در نظریه ها چنین فرض میشود که علت ناسازگاری انسانها رویدادهای محیطی نیست، بلکه برداشتها و تصورات آنان از این رویدادهاست (گاز[۱۲۰]، ۱۹۹۰). براساس این دیدگاه به کسی سازگار گفته میشود که توانایی و قدرت پردازش صحیح اطلاعات را داراست و چون قادر به انجام چنین کاری است برای خود ارزش واقعبینانه قائل میشود تا تحت تأثیر نوسانات روانی دردناک و اختلاف با دیگران، دچار اختلال نشود، این فرایند به او کمک میکند تا به احساس مناسبتری نسبت به زندگی دست یابد و خود را با شرایط مختلف سازگار نماید (باکر، ۱۹۹۸).

 

 

نظریه بافتگرا

 

برونفن برنر[۱۲۱] (۱۹۸۹) بیان میدارد که دیدگاه بافتگرا، اکولوژیک و تئوریهای سیستمی «سازگاری» در قالب تعاملات مکرر و مستمر ارگانیسم با محیط پیرامونی توصیف میگردد. در مجموعهی این دیدگاه ها، «سازگاری» در قالب «نوعی سیستم کنشوری در بافت حاکم بر کنشها» تعریف میگردد. بدین معنا که در این دسته از نظریات مجموعه عوامل متعددی بر نحوهی سازگاری فرد تأثیر میگذارد. نظام حاکم بر روابط اعضای خانواده، جنسیت، سن، فرهنگ، ارزشها، سبکهای تربیتی رایج در جامعه و مجموعه پدیده های روانی و تحولی همانند بلوغ و پیامدهای عاطفی و شناختی آن همگی از جمله عوامل مؤثر بر نحوهی سازگاری فرد در سنین مختلف میباشد (برونفن برنر، ۱۹۸۹).
جردس[۱۲۲] و مالینکروت[۱۲۳] (۱۹۹۴) در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که عوامل عاطفی یا روانی میتوانند با سازگاری دانشآموزان مرتبط باشند. مسایلی چون اضطراب، افسردگی، اختلاف بین والدین دانشآموز و ارتباط ضعیف بین دانشآموز و پدر و مادرش میتواند بر تعداد زیادی از عوامل مقابلهای مثل سازگاری تحصیلی، سازگاری شخصی و اجتماعی، مهارتهای اجتماعی، مهارتهای تصمیمگیری، سلامت روانی و حمایت اجتماعی تأثیری منفی داشته باشد.
نتیجه تصویری درباره سلامت روانی
ادموندسون[۱۲۴] (۲۰۱۰) در تحقیق خود به این نتیجه رسید که بین حساسیت عاطفی، کنترل هیجانی، بیانگری اجتماعی و کنترل اجتماعی و سازگاری تحصیلی رابطهای مثبت و معنیدار وجود دارد. این نتایج به این معنی است که مهارت حساسیت عاطفی (توانایی تعبیر درست حالات و نشانه های عاطفی دیگران)، کنترل عاطفی (توانایی مخفیکردن عواطف و احساسات)، بیانگری اجتماعی (توانایی سلیس گویی و درگیر کردن دیگران در مباحثات اجتماعی) و کنترل اجتماعی (توانایی وفق دادن و سازگار کردن خود با موقعیتهای اجتماعی مختلف) بر سازگاری تحصیلی تأثیرات مثبت دارد و احتمال سازگاری تحصیلی را افزایش میدهد.
الیوت[۱۲۵] و مک کریگور[۱۲۶] (۲۰۰۱) در تحقیق خود نشان داد که ارتباطات منطقی و عقلانی بین کمالگرایی و اهداف پیشرفت، وجود دارد. آنها همچنین معتقد بودند که دانشآموزی که از سطح بالایی از کمالگرایی اجتماعمدار برخوردار باشد، به وسیله نیاز به ترس از شکست، برانگیخته میشود.