۵-۲- خلاصه تحقیق………………………………………………………………………………………………………..۱۵۳
۵-۳- خلاصه یافته های تحقیق………………………………………………………………………………………….۱۵۳
۵-۴- بحث و نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………..۱۵۳
۵-۵- نتیجه گیری کلی……………………………………………………………………………………………………..۱۵۴
۵-۶-پیشنهادهای تحقیق……………………………………………………………………………………………………۱۵۵
۵-۶-۱-پیشنهادهای کاربردی…………………………………………………………………………………………….۱۵۵
۵-۶-۲-پیشنهادهای پژوهشی……………………………………………………………………………………………۱۵۵
فهرست منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………………………….۱۵۶
پیوست ها……………………………………………………………………………………………………………………….۱۵۹
فصل اول
کلیات طرح تحقیق

۱-۱- مقدمه

دنیایی که ما در آن زندگی می کنیم با همه فرازها و فرودهایی که برای بشر امروز به وجود آورده است در نگاه هر کس نسبت به آن فرق می کند. آدمی در توقفی که در منزل گاه دنیا دارد در پی آن است چیزهایی را از عبرت و ثروت و علم و آگاهی در آن بدست آورد. در این میان عده ای با دیدی حقیقی و اخلاقی به آن می نگرند و عده ای دنیوی به آن. تا جایی که در قرآن کریم ۱۱۵ مرتبه کلمه «دنیا» بکار رفته است. حتی ائمه معصومین علیه السلام نیز در این باره روایاتی را ایراد فرموده اند و در میان شاعران نیز در هر دوره نسبت به دنیا پیرامون خود نگاه خاصی داشته اند و این نوع نگاه خاص خود را در شعر بروز داده اند. صائب تبریزی بزرگترین شاعر سبک هندی است که مضامین نو به صورتی گسترده و با بسامد بالا در شعر وی وجود دارد شعری که حامل حکمتی ویژه است. به عبارتی صائب با دیدی حکیمانه شاهد اوضاع جهان است، او به تماشای جهان و تفریح دنیا آمده است و درین تماشا، دیدنیهای طبیعت را با برخی از مفاهیم و مضامین موجود در زندگی انسان برابر می نهد.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۱-۲- بیان مسأله

در میان بزرگان شعر فارسی شاعرانی هستند که حتی با گذشت سالیان دراز، هنوز سایه آنها بر شعر و ادب فارسی گسترده است، و هر کدام از این شاعران در هر دوره با دیدی خاص دنیای خود را توصیف کرده تا جایی که محتوای هر اثر ادبی نیز بازتابی از نگرش و تجارب ویژه شاعر از دنیای پیرامون خود است.
به طور مثال عده ای با دید افلاکی و حقیقی به آن می نگرند. و عده ای با دید مجازی و دنیوی به آن نگاه می کنند. مثلاً اگر شاعر سبک خراسانی دنیای اطراف خود را شاد و خودش را برخوردار از تنعمات دنیوی می داند، شاعر سبک هندی با دیدی حکیمانه به آن می نگرد. در این میان صائب تبریزی بزرگترین شاعر سبک هندی به علت مضامین نو در شعر خود معیارهای زیبا شناختی جدیدی را مبنای آفرینش آثار خود کرده است. صائب به تفریح و تماشای دنیا آمده است و آن را با تصویری محسوس و در دسترس پیوند می دهد؛ پیوندی که محصول آن عبرت و گاهی پند و اندرز و میوه ی آن حکمت است. غالب مضامین او بازتاب اندیشه و سایه تأملات روحی اوست. از مواردی که این تفاوت در آن دیده می شود و شأن او را بالا می برد ابیات بی شماری است که درباره دنیا و جهان هستی و ویژگیهای آن سروده و در دیوان وی پراکنده است و دریافت او را از زندگی نشان می دهد، در این پژوهش سعی بر آن است که دیدگاه صائب را در مورد دنیا مورد بررسی قرار دهیم.

۱-۳- سابقه و ضرورت انجام تحقیق

با بررسی های انجام شده در میان پژوهشهای ادبی که در سالهای گذشته انجام شده تنها پژوهشی که در این باره صورت گرفته «تصاویر شاعرانه دنیا در قصاید ناصرخسرو قبادیانی» است که توسط آقای رضا نظری در دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت به استاد راهنمایی دکتر حمید طبسی صورت گرفته است.
بنابراین این ضرورت را می طلبد که در مورد دنیا پژوهشهای بیشتری صورت گیرد و در میان شاعران بزرگی که در شعر آنان مضامین نو و تازه در بسامد بالا وجود دارد صائب تبریزی است که از این مضمون در شعر خود بسیار استفاده کرده است. در این پژوهش قصد بر آن است یکی از مضامینی که شاعر اثر خود را در آن بوجود آورده و دیدگاه او را در مورد دنیا مورد بررسی قرار دهیم، شاید با انجام این تحقیق یکی از موضوعاتی را که در لابه لای آثار یکی از بزرگان ادب فارسی مکنون مانده استخراج و مورد بررسی قرار دهیم.

۱-۴- اهداف تحقیق

۱-۴-۱- هدف کلی

بررسی و تحلیل بخشی از غزلیات صائب و استخراج یکی از هزاران مضمونی که در میان ابیات و سروده های این شاعر پر آوازه ایران قرار دارد و تطابق آن با فرمایشات حضرت علی (ع) در نهج البلاغه.

۱-۴-۲- اهداف اختصاصی

استخراج تمثیلات دنیایی در غزلیات صائب تبریزی و در اختیار قرار دادن این یافته ها برای علاقه مندان به ادب فارسی.
۱-۵- فرضیه های تحقیق
۱- دیدگاه صائب در مورد دنیا چگونه است؟ و دیدگاه او تا چه اندازه برگرفته از معرفت دینی اوست؟
۲- صائب چه تمثیلاتی را درباره دنیا به کار برده است؟
۳- در تمثیل هایی که از دنیا در شعر خود استفاده کرده چه هدفی را دنبال می کند؟
۱-۶- پیش فرضهای تحقیق
صائب نسبت به جهانی که همه چیز آن در حال دگرگونی و تغییر است دیدی منفی دارد، انگار که از بودن در آن ناراحت است و این ناراحتی از جهان را می توان در غزلیات او به خوبی دید و آن را درک کرد زمانی جهان را غم کده و در جایی آن را خانه مصیبت و گاهی هم آن را خاکدان می داند. در دید صائب جهان هستی سایه ای بیش نیست و آن هم انعکاسی از جمال ازلی. هر چه هست اوست و عالم امکان و جهان جز مظهر ذات یگانه چیزی نیست. آدمی بیش از سایر موجودات از این فیض بهره گرفته است اگر از تعلقات مادی برهد و از خود بیرون شود یعنی از چسبندگی ماهیت تاریک جهان نجات یابد به جایگاه اصلی خود می پیوندد(دشتی،۱-۹۰) و در این میان از تمثیلاتی برای بیان هدف خود به مخاطب استفاده می کند که برای مخاطب قابل فهم و لمس باشد و بیشتر هدف او از این کار پند و اندرز به خواننده است.
۱-۷- محدودیت های تحقیق
دسترسی به منابعی که بتوان صائب و شعر او را بیشتر به ادب دوستان شناساند میسر نبود و امکان استفاده از پایان نامه هایی که در مورد صائب در دانشگاه های بزرگ انجام گرفته بود امکان پذیر نبود.
۱-۸- تعریف واژه ها
۱-۸-۱-صائب تبریزی
میرزا محمدعلی، پسر میرزا عبدالرحیم تبریزی اصفهانی معروف به صائب از استادان بزرگ شعر فارسی در عهد صفوی است. او از شاعران مشهور سده هشتم و آغاز سده نهم هجری است. خاندان او تبریزی بوده ولی ولادت او در اصفهان بوده است و گاهی او را اصفهانی نیز دانسته اند در حالی که شاعر انتساب خود را به تبریز فراموش نکرده است:
صائب از خـاک پـاک تبریز است هست سعـدی گـر از گل شیراز
صائب دانش های ادبی و عقلی را نزد استادان زمان آن شهر و خط را از عموی خود شمس الدین تبریزی معروف به «شیرین قلم» آموخت.
صائب از شاعرانی است که در عهد و زمان خود در هند، ایران و رم شهرت بسیار داشت و این شهرت و نام آوری بیشتر به سبب سبک نو و توانایی کم نظیرش در شعر بوده است، و این امر باعث آن شده بود که در هند و ایران محفلش محل اجتماع ادیبان و شاعران و یا نوآموزانی و بزرگانی از طبقات مختلف بود.
کلیات اشعار صائب شامل قصیده، غزل و مثنوی است. و سخن شناسان از این میان تنها غزلیات او را ستوده اند که قسمت اصلی دیوانش را در بر می گیرد.
روش و شیوه اختصاصی صائب تمثیل است و بدون شک او را می توان استاد بی بدیل استفاده از تمثیل دانست هر چند که قبل از او نیز استفاده از تمثیل رایج بوده است اما آن را در مضامین عمومی به کار برده اند ولی صائب آن را به موضوعات اخلاقی اختصاص داده است.
صائب تمثیل های خود را از منابع گوناگون بدست می آورد. اما بیشتر تمثیل های او از زندگی واقعی او سرچشمه می گیرد. صائب به عنوان نماینده برجسته سبک هندی در روبه رو شدن با عالم بیرون بیشتر به حالات نفسانی خود توجه می کند. به عبارت دیگر شاعر در طبیعت قرار می گیرد و آن را وصف می کند، طبیعت است که در ذهن و روح شاعر تأثیر کرده و شعر او بیان این تأثیر است.
صائب تبریزی، شاعر بزرگ ایران زمین در اصفهان وفات یافت و در باغی که اکنون به «قبر آقا» معروف است سپرده شد و این بیت بر سنگ قبر او نقش بسته است.
در هیچ پرده نیست نباشد نوای تو عالم پر است از تو و خالیست جای تو
۱-۸-۲-نهج البلاغه
نهج البلاغه، مجموعه ی خطبه ها و نامه ها و کلمات قصاری است که از مولای متقیان امیر مؤمنان علیه السلام برای ما به یادگار مانده است، کتاب شریف نهج البلاغه به سه بخش تقسیم می شود:
خطبه ها، نامه ها و کلمات قصار که امیر المؤمنین علیه السلام در موضع یک معلم و یک اسلام شناس و نیز در موضع یک حاکم با مردم سخن می گوید و این مجموعه ی آن سخنرانیهاست. نهج البلاغه کلام اولین مؤمن به وحی و خلیفه ی پیغمبر (ص) است؛ که همه مسلمانان بر او اتفاق نظر دارند و امامی که به اعتقاد شیعه و بسیاری از اهل سنت افصل صحابه است. او انسانی با عظمت است که سخن هایش عیناً باقی مانده و می تواند منبعی عظیم و اصیل از معارف اسلامی باشد.
۱-۸-۳-دنیا
ـ زندگانی حاضر، جهانی که در آن هستیم.
دنیا از دَنِی گرفته شده به معنای چیز کوچک و حقیر و ضعیف است. دنیا را به معنی کره زمین، گیتی،
جهان و کهن بوم هم گفته اند(عمید، ۱۳۸۱، ۹۶).
دنیا در لغت به همین جهان هستی و زندگانی کنونی ما گفته می شود و یا به زمین و آن چه که در آن و بیرون آن هست نیز می گویند. مانند املاک، معادن، حیوانات اعم از انسان و سایر حیوانات.
۱-۸-۴-تمثیل و تمثیلات دنیایی
تمثیل: مثال آوردن، تشبیه کردن، صورت چیزی را مصور ساختن، حدیث یا داستانی را به عنوان مثل بیان کردن
۱-۸-۵-تمثیلات دنیا
۱-۸-۵-۱-سایه گذرا
دنیا از آن روی که مردم آن را پایدار می دانند و آن در حقیقت در گذر است همچون سایه که شخصی از راه دور به آن وارد شود و در آن سایه استراحت کند و سایه را ساکن و پایدار بداند چون در آن سایه بخوابد سایه از روی او گذر کند و چون از خواب برخیزد خود را در گرما ببیند.
۱-۸-۵-۲-مزرعه
از حضرت سید المرسلین صلی الله علیه و آله روایت شده که «دنیا مزرعه آخرت است» و انسان به منزله دهقان این مزرعه است(حاتم پور کرمانی،۱۳۸۹، ۳۵۹).
۱-۸-۵-۳-خواب و خیال
دنیا به خوابی می ماند که آن را حقیقت و اصلی نیست و انسان به آن چه حقیقت و اصلی نیست دل نمی بندد.
فصل دوم
ادبیات و پیشینه تحقیق
۲-۱-مقدمه
آنچه در این فصل مورد بررسی قرار گرفته است توضیح مختصر درباره دنیا ،دنیا در آیات و روایات ،انواع دنیا و تعریف آن،انواع دنیا در دیوان صائب و ویژگی های دنیای مذموم در اشعار صائب و در پایان پیشینه ای از پژوهشهایی که در دیوان صائب صورت گرفته است به طور مختصر به آن پرداخته شده است.
۲-۲-مبانی نظری
۲-۲-۱-درباره دنیا