پارامتر

 

 

گروه
زمان

 

 

A**

 

 

B

 

 

C

 

 

D

 

 

E

 

 

F

 

 

 

مالون دی آلدهید (mmol/ml)

 

 

ابتدای دوره

 

 

۹۰/۰±۸۲/۱

 

 

۳۰/۰±۸۳/۲

 

 

۸۱/۰±۳۱/۱

 

 

۸۶/۰±۲۸/۲

 

 

۳۱/۱±۱۹/۲

 

 

۷۷/۰±۲۸/۲

 

 

 

انتهای دوره

 

 

۳۷/۱±۹۸/۱

 

 

۹۲/۰±۰۶/۲

 

 

۸۲/۰±۴۱/۲

 

 

۹۷/۰±۵۱/۱

 

 

۰۶/۰±۹۹/۱

 

 

۷۱/۰±۲۱/۲

 

 

 

کاتالاز(nmol/ml)

 

 

ابتدای دوره

 

 

۹۱/۰±۹۵/۱۷

 

 

۲۵/۰±۷۵/۱۷

 

 

۲۸/۰±۴۵/۱۸

 

 

۶۱/۰±۹۶/۱۷

 

 

۳۰/۰±۳۲/۱۸

 

 

۶۳/۰±۰۷/۱۸

 

 

 

انتهای دوره

 

 

۲۹/۰±۲۶/۱۸

 

 

۶۸/۰±۷۹/۱۷

 

 

۳۶/۰±۵۳/۱۸

 

 

۷۳/۰±۶۳/۱۷

 

 

۶۱/۰±۳۸/۱۸

 

 

۵۰/۰±۹۰/۱۷

 

 

** A: گروه شاهد؛ B: گروه تغذیه با نان حاوی جوش شیرین؛ C: گروه تغذیه با نان غنی شده با آهن دو برابر مورد نیاز؛ D: گروه تغذیه با نان غنی شده با آهن ۴ برابر مورد نیاز؛ E: گروه تغذیه با نان غنی شده با آهن ۴ برابر مورد نیاز و حاوی جوش شیرین؛ F: گروه تغذیه با نان غنی شده با آهن ۶ برابر مورد نیاز
تعداد موش­ها در هر گروه آزمایشی برابر با ۵ سر می باشد (۵=n).
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
۵-۱-بررسی میزان تغییرات وزن موش صحرایی
احمد و همکاران (۲۰۱۱) در تغذیه ی موشهای صحرایی ماده با نان غنی شده با کلسیم، آهن و روی به میزان سه برابر مورد نیاز و در یک دوره­ ۲۸ روزه مشاهده کردند در گروه های درمانی وزن بدن و سطح آهن و روی در پلاسما، کبد و استخوان ران به طور معناداری بالاتر بود.
در این مطالعه در مقایسه­ میانگین وزن اولیه بین گروه کنترل و دیگر گروه­ها اختلاف آماری معناداری مشاهده نگردید. در طول ۴ هفته بعد از استفاده از مقادیر مختلف آهن و جوش شیرین در گروه­های مختلف میانگین وزن تمام گروه­ها در هفته­های مختلف تا انتهای دوره افزایش داشت که اختلاف آماری معناداری را در مقایسه با ابتدای دوره در هر گروه نشان داد.
۵-۲- بررسی میزان تغییرات مقادیر اسید فیتیک و جوش­شیرین در نان
در آرد کامل گندم میزان برخی عوامل نامطلوب، که مهم‌ترین آنها اسید فیتیک است، بالا می‌باشد. اسید فیتیک توانایی زیادی برای اتصال به فلزات و املاح معدنی نظیر آهن، کلسیم، روی و غیره دارد. در نتیجه این عناصر را به صورت کمپلکس‌های غیر محلول در آورده، از دسترس بدن دور می‌سازد. در نان از مواد پوک کننده­ بیولوژیکی استفاده می­ شود. یکی از مواد پوک کننده­ نان، جوش­شیرین است که در دمای بالا،CO2 تولید می­ کند و باعث تخلخل خمیر می­ شود. مسئله­ای که این جا مطرح می­ شودpH جوش­شیرین است که قلیایی و معادل ۱۰ است. حال اگر از جوش شیرین در خمیر استفاده کنیم،pH مناسب خمیر را تغییر داده­ایم و میکروارگانیسم­ها در این محیط قادر نخواهند بود اسید فیتیک را تجزیه کنند؛ به همین دلیل جذب املاح مختل می­ شود. از سوی دیگر،pH خمیر و نان در اثر مصرف جوش­شیرین تغییر می­ کند، در حالی که برای هضم و جذب آسان، محیط باید اسیدی باشد.
در بررسی نالپا و همکاران (۲۰۱۲) مشخص گردید که در نانهای پروبیوتیک حاوی بیفیدوباکتریوم بیفیدوم میزان آهن و کلسیم آزاد شده از نان کاهش می یابد لذا چنین نانهای مفیدی بایستی از لحاظ مواد معدنی تنظیم گردند تا مصرف آنها منجر به کمبود مواد معدنی نشوند.
نتایج بررسی شیخ الاسلامی و جمالیان (۱۳۸۲) نشان داد که میزان اسید فیتیک در نمونه های آرد مورد استفاده در تهیه نان ها زیاد است (به طور میانگین ۳۷/۵۷۰ میلی گرم در ۱۰۰ گرم) و با توجه به روش های تهیه­ نان در اغلب نقاط کشور تخمیر و پخت نان نمی تواند کمک چندانی به کاهش اسیدفیتیک موجود در نان کند در نتیجه میزان اسید فیتیک در نان تولیدی نیز بالا است (به طور میانگین ۳۱/۳۴۷ میلی گرم در ۱۰۰ گرم). بالا بودن اسید فیتیک می تواند جذب آهن را در بدن مختل و منجر به کمبود این عنصر گردد. استفاده از جوش شیرین به عنوان خمیر مایه علیرغم اینکه توسط وزارت بهداشت به طور رسمی در فرایند تولید نان ممنوع اعلام شده ولی مطالعه­ کمانی و همکاران (۱۳۸۹) نشان داد که این ماده همچنان در فرایند تهیه نان مصرف می شود و مصرف جوش شیرین در نانوایی­های لواش رایج تر از نان بربری، تافتون و سنگگ می باشد. بقایای جوش شیرین موجود در نان موجب ناراحتی های گوارشی و مانع جذب کلسیم، آهن و سایر عناصر ضروری در دستگاه گوارش می شود.
در این مطالعه مقایسه­ میانگین مقادیر اسید فیتیک در بین گروه­های مختلف نان نشان داد که میزان اسید فیتیک نان در گروه­هایی که همراه جوش­شیرین بود افزایش آماری معناداری را نشان داد.
۵-۳- بررسی میزان تغییرات آهن سرم، مدفوع، کبد و استخوان ران
در مرحله‌ی ورود جذب، آهن احیا شده یا آهن فرو ترجیح داده می‌شود. فریتین یک ذخیره‌ی داخل سلولی و حاملی است که آهن باند شده را از حاشیه‌ی مسواکی به غشای قاعده‌ای جانبی سلول‌های جذبی منتقل می‌کند. به نظر می‌رسدکفایت جذب آهن غیرهم به وسیله ی مخاط روده کنترل می‌شود و مخاط روده اجازه می‌دهد تا مقدار خاصی از آهن برحسب نیاز بدن، از مخزن فریتین سیتوزول به خون وارد شود. در این مطالعه مقایسه­ میانگین مقادیر آهن بین گروه­های مختلف نشان داد که میزان آهن سرم در گروه­هایی که آهن ۲، ۴ و ۶ برابر مورد نیاز استفاده کرده بودند، نسبت به گروه کنترل افزایش معناداری داشت. احمد و همکاران (۲۰۱۱) در تغذیه­ی موشهای صحرایی ماده با نان غنی شده با کلسیم، آهن و روی به میزان سه برابر مورد نیاز و در یک دوره­ ۲۸ روزه مشاهده کردند که جذب هر سه ماده در مقایسه با گروه کنترل افزایش می یابد. محمود و همکاران (۲۰۱۱) در غنی سازی پنیر پروسس با آهن به میزان ۳ و ۵ برابر نیاز معمول موشهای صحرایی و تغذیه آنها به مدت یک ماه گزارش کردند که میزان آهن سرم در آنها افزایش یافته است. در این مطالعه میانگین مقادیر آهن در سرم گروه­های مختلف نشان داد میزان آهن سرم در گروهی که آهن مورد نیاز (۱ برابر) همراه جوش شیرین استفاده کرده بود، کاهش معناداری را نسبت به گروه کنترل نشان داد، ولی در گروهی که آهن ۴ برابر همراه جوش شیرین استفاده کرده بود اختلاف معنی­داری مشاهده نشد. باید به این نکته توجه داشت که مقادیر جوش­شیرین مانع از کفایت جذب آهن می­ شود. مطالعه­ کمانی و همکاران (۱۳۸۹) نشان داد که بقایای جوش شیرین موجود در نان موجب ناراحتی های گوارشی و مانع جذب کلسیم، آهن و سایر عناصر ضروری در دستگاه گوارش می شود. این در حالی است که استفاده از آهن ۴ برابر همراه جوش ­شیرین اختلاف آماری معناداری را نشان نداد و به این علت است که در استفاده از مقادیر بالای آهن جوش­شیرین نمی ­تواند باعث کاهش جذب همه­ی آهن از دستگاه گوارش شود. این نکته نیز حائز اهمیت است که استفاده از جوش­شیرین باعث افزایش pH می­ شود و این افزایش، آنزیم مربوط به تجزیه­ی فیتات­ها را غیر فعال می­ کند و از طرفی فیتات­ها مانع از جذب عناصر از جمله آهن می­شوند. نتایج بررسی شیخ الاسلامی و جمالیان (۱۳۸۲) نشان داد که میزان اسید فیتیک در نمونه های آرد مورد استفاده در تهیه نان ها زیاد است و بالا بودن اسید فیتیک می تواند جذب آهن را در بدن مختل و منجر به کمبود این عنصر گردد.
بررسی میانگین مقادیر آهن در استخوان ران بین گروه­های مختلف نشان داد میزان آهن در گروه­هایی که آهن ۲، ۴ و ۶ برابر مورد نیاز و همچنین آهن ۴ برابر همراه جوش­شیرین استفاده کرده بودند، نسبت به گروه کنترل افزایش معناداری را نشان داد که می ­تواند به علت نقش آهن در ساخت گلبول­های قرمز در مغز استخوان و همچنین افزایش اتصال آهن باند شده با ترانسفرین و فریتین و ارتباط آنها با مغز استخوان دانست. در بررسی مقایسه­ میانگین مقادیر آهن در کبد بین گروه­های مختلف نشان داد که میزان آهن در گروه­هایی که آهن ۴ و ۶ برابر مورد نیاز و همچنین آهن ۴ برابر همراه جوش­شیرین استفاده کرده بودند، نسبت به گروه کنترل افزایش معناداری را نشان داد و می­توان گفت که کبد، ابتدایی‌ترین منطقه تنظیم آهن و ذخیره آهن در بدن است. بررسی میانگین مقادیر آهن در استخوان ران و کبد بین گروه­های مختلف نشان داد میزان آهن در گروه­هایی که آهن همراه جوش­شیرین استفاده کرده بودند، نسبت به ابتدای دوره در همان گروه­ها کاهش داشت و اختلاف آماری معناداری را نشان داد که به علت استفاده از مقادیر جوش­شیرین می­باشد که مانع از کفایت جذب آهن می­ شود.
بیشتر آهنی که در مدفوع دفع می‌شود، آهن جذب نشده از غذا است و بقیه‌ی آن از صفرا و سلول‌های جدا شده از اپیتلیوم دستگاه گوارش می‌باشد. مقایسه­ میانگین مقادیر آهن در مدفوع بین گروه­های مختلف نشان داد که میزان آهن مدفوع در تمام گروه­ها نسبت به گروه کنترل افزایش معناداری را نشان داد. این در حالی است که مقادیر آهن مدفوع در گروه­هایی که جوش­شیرین و آهن استفاده شده بود نسبت به گروه­هایی که همان میزان آهن بدون جوش­شیرین استفاده شده بود افزایش بیشتری داشت که به علت استفاده از مقادیر جوش­شیرین می­باشد که مانع از کفایت جذب آهن می­ شود.
۵-۴- بررسی میزان تغییرات روی سرم، مدفوع، کبد و استخوان ران
روی برای عمل بیش از ۹۰ آنزیم ضروری می­باشد و در متابولیسم کربوهیدرات­ها، چربی­ها، پروتئینها و اسیدهای نوکلوئیک نقش دارد (تیتز[۱۱۴]، ۱۹۸۷).ضرورت تغذیه­ای روی توسط تود[۱۱۵]و همکاران در موش صحرایی نشان داده شد)تود و همکاران، ۱۹۳۴). روی پس از مرحله ورود به جذب از طریق سلول­های حاشیه مسواکی، به متالوتیونئین و پروتئین­های دیگر درون سیتوزول سلول متصل می­گردد. متالوتیونئین به روی جهت خروج از سلول متصل می­گردد. متالوتیونئین روی را جهت خروج از سلول جذبی به خون، به حاشیه قاعده­ای _ جانبی حمل می­ کند. بیشترین غلظت روی در کبد، پانکراس، استخوان­ها و عضلات یافت می­گرددو پس از جذب دستگاه گوارش ابتدا به آلبومین متصل و درصد کمی از آن نیز با اسیدهای آمینه، کمپلکس تشکیل می­دهند. روی متصل به آلبومین توسط کبد برداشت شده، سپس در بدن توزیع می­گردد (کانکو، ۱۹۸۹). جذب روی به عوامل مختلفی وابسته است و از طریق انتقال فعال و وابسته به انرژی می­باشد (بهاتاچاری[۱۱۶] و همکاران، ۱۹۹۶).راه عمدۀ دفع روی، مدفوع است، اگرچه ۲۵ درصد از کل روی دفع شده توسط ترشحات پانکراس است و نقش صفرا بسیار ناچیز است (کانکو، ۱۹۸۹).کمبود تغذیه­ای روی در خارج از آزمایشگاه به طور طبیعی در تعدادی از گونه­ ها از جمله انسان، گاو، سگ و گوسفند رخ می­دهد (کانکو، ۱۹۸۹). کمبود روی نیز در سال ۱۹۶۱ در میان مردم مصر و ایران گزارش شده است (بورتیس[۱۱۷] و اشوود [۱۱۸]، ۱۹۹۴). دریافت آهن چه به صورت مصرف مکمل و چه بصورت محلول، جذب روی را مهار می­ کند. دریافت سطوح بالای کلسیم باعث اختلال در جذب روی در حیوانات می­ شود (بخصوص در رژیم­های غنی از فیتات) ولی هنوز این مطلب درمورد انسان به نتیجه نرسیده است.فیتات موجود در غلات نیز در برخی از
جمعیت­ها که نان تخمیر نشده مصرف می­نمایند ممکن است سبب اختلال در جذب گردد.
در این مطالعه مقایسه­ میانگین مقادیر روی در سرم بین گروه­های مختلف نشان داد که میزان روی سرم در تمام گروه­ها نسبت به گروه کنترل کاهش معناداری را نشان داد. این در حالی است که مقادیر روی سرم در گروه­هایی که جوش­شیرین و آهن استفاده شده بود نسبت به گروه­هایی که همان میزان آهن بدون جوش­شیرین استفاده شده بود کاهش بیشتری داشت. مقایسه­ میانگین مقادیر روی در مدفوعبین گروه­های مختلف نشان داد میزان روی مدفوع در تمام گروه­ها نسبت به گروه کنترل افزایش داشت و اختلاف آماری معناداری را نشان داد. این در حالی است که مقادیر روی مدفوع در گروه­هایی که جوش­شیرین و آهن استفاده شده بود نسبت به گروه­هایی که همان میزان آهن بدون جوش­شیرین استفاده شده بود افزایش بیشتری داشت.در این مطالعه میزان روی در ارگان­های کبد و استخوان ران در تمام گروه­های تحت مطالعه در انتهای دوره اختلاف آماری معناداری را با یکدیگر نشان ندادند.

 

 

( خواجوی کرمانی؛ ۱۳۷۴: ۵۸)
– هفت آب؛
نه به هفت آب که رنگش بصد آتش نرود
آنچه با خرقه زاهد می انگوری کرد
(حافظ؛ ۱۳۸۸: ۱۹۲)
هفت بار شستن، حد و نماد تطهیر است.
فصل سوم
بررسی عدد چهل(چهل، چل و اربعین)
در آثار عرفانی سبک عراقی
۳-۱- راز و رمز عدد چهل:
۳-۱-۱- در ایران باستان:
در آئین‌های مردمی ایرانیان، همواره چهل و چله از اهمیت بسیاری برخوردار است که به مهم‌ترین موارد آن اشاره می‌شود. اصولاً چهل، مدت زمانی‌ای است که شخصیت و موجودیت فرد یا یک پدیده و موقعیتی، همچون تولد، ازدواج و مرگ، به هماهنگی و یا مرحله جدیدی دست می‌یابد. جشن چله (یلدا) با جشن سده (یکی از جشن‌های ایرانیان) ارتباط دارد؛ از شب چله تا جشن سده که در دهم بهمن برگزار می‌شود، چهل روز باقی مانده است. همچنین، ایرانیان قدیم عقیده داشتند که چهلمین روز هر فصل، نماد اوج آن فصل است.
عدد چهل از گذشته های دور جایگاه ویژه ای در فرهنگ ما داشته است. ایرانیان باستان زمستان را به دو بخش چهل روزه تقسیم کرده اند: «چله ی بزرگ» و «چله ی کوچک». شب آخر آذر از آن جهت چله نامیده شده است که آغاز چله ی بزرگ و آمدن سرمای زمستان را هشدار می دهد. درست چهل روز بعد از شب چله، جشن سده به پایان رسیدن چله ی بزرگ زمستان را ندا می دهد. در چهل روز دوم سرمای زمستان کم تر است و آسیب کم تری می رساند و از آن جهت آن را چله ی کوچک می نامند.
مکان‌ هایی در ایران وجود دارند که تداعی کننده عدد چهل اند: مقبره چهل تن در رفسنجان، چهل چشمه دیواندره، چهل ستون قزوین، چهل ستون اصفهان، چهل دختران توران پشت یزد و … (نورآقایی، ۱۳۸۸، ۱۱۷).
ایرانیان باستان گاه‌شماری خود را بر اساس چهل روز، چهل روز تقسیم کردند.در فرهنگ ایرانیان و نیاکان ما عدد چهل قداست خاصی دارد. واژه‌های «چله نشستن»، «چل چلی» و در طبرستان واژه‌های «پیرا چله،‌ گرما چله» نشانه اهمیت این عدد در میان فرهنگ ایرانی است.
آنها در اصل ماه را به چهل روز تقسیم کردند و طی یکسال نه ماه داشتند. اما پس از مدتی این روزها به سی روز تغییر پیدا کرد و ماه سی روزه شد.
۳-۲- چهل در اسلام:
۳-۲-۱- در قرآن احادیث و روایات:
عدد چهل در تاریخ و فرهنگ اسلامی از جایگاه والایی برخوردار و در بیشتر موارد بیانگر کثرت، جامعیت و کمال است. چهل، عدد انتظار، آمادگی، آزمایش و تنبیه است. عدد چهل، نشانه به پایان رسیدن یک دوره تاریخی است؛ دوره ای که نه فقط به تکرار، بلکه به تغییری اساسی و گذر از نظام عملی از یک زندگی به زندگی دیگر منتهی می‌شود. خداوند، حضرت موسی و محمد(ص) را در چهل سالگی فراخواند، بیعت با نوح، چهل روز پس از طوفان رخ داد، موسی چهل روز بر طور سینا ماند، مدت موعظه عیسی، چهل ماه بود و در مدت چهل روز برحواریون ظاهر شد و عروج او از قبر، پس از چهل ساله رخ داد.
ابن عباس نقل می‌کند: «هرکس به چهل سالگی برسد و اعمال خیرش به اعمال شرش غلبه نکند، خودش را برای آتش دوزخ آماده نماید. (تفسیر نمونه، ج ۲۱: ۳۲۵)، همچنین، امام صادق (ع) می‌فرمایند: «ان البعد لفی فسحه من امره ما بینه و بین اربعین سنه فاذا بلغ اربعین سنه اوحی الله عزوجل الی ملکیه قد عمرت عبدی هذا عمر فغلظا و شددا و تحفظا واکتبا علیه قلیل عمله و کثیره و صغیره و کبیره» همانا بنده، مادامی که به چهل سالگی نرسیده است در وسعت است؛ پس هنگامی که به چهل سالگی رسید، خداوند متعال به دو ملک خود وحی می‌کند که به بنده ام این میزان از عمر را دادم؛ پس بر او سخت بگیرید و کم و زیاد و کوچک و بزرگ از عملش را بنویسید. (طرازی، ۱۳۸۶: ۱۱-۸).
علاوه بر این، اربعین حسینی در تاریخ اسلام و تشیع اهمیت بسیاری داردو سرآغاز حرکت‌ها و انقلاب های فرهنگی، دینی و سیاسی مبتنی بر ارزش های الهی و انسانی به شمار می‌رود.
چهل در قرآن: نام دیگر چهلمین سوره کتاب آسمانی (غافر) نام خدا است که بر بخشش و عفو و رحمت او دلالت دارد .
از دیگر مصادیق عدد چهل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
زمین چهل روز در مرگ مومن می گرید، حضرت آدم در فراق بهشت ۴۰ روز گریست… حضرت آدم در مرگ هابیل چهل شب گریه کرد. در سوره مجادله چهل بار لفظ جلاله «الله» به کار رفته است
سوره ( والضحی) از چهل کلمه تشکیل شده . همچنین سوره های (قیامت) و (النباء) هر کدام چهل آیه دارند .
خداوند در کتاب آسمانی به چهل چیز سوگند یاد کرده است .
عدد چهل یا اربعین، از موضوعاتی است که در قرآن و روایات از جایگاه ویژه ای برخوردار است و تاکنون کتاب های فراوانی درباره آن نوشته شده است. در قرآن کریم این واژه در چهار آیه و مرتبط با سه موضوع دیده می شود:
۱- در آیه ۱۵ سوره احقاف از چهل سالگی انسان یاد شده و این که خداوند به همه انسان ها درباره نیکی به پدر و مادر سفارش کرده است؛ اما فقط نیکوکاران به این سفارش الهی عمل و به پدر و مادر خود نیکی می کنند و این نیکی را تا رسیدن به رشد کامل خود و رسیدن به چهل سالگی ادامه می دهند؛ آن گاه در چهل سالگی دعا می کنند و از خداوند توفیق می طلبند تا در برابر نعمت هایی که خود و پدر و مادرشان از آن برخوردار بوده اند، شکرگزار او باشند: «و وصینا الانسان بوالدیه احسانا حملته امه کرها و وضعته کرها و حمله و فصاله ثلاثون شهرا حتی اذا بلغ اشده و بلغ اربعین سنه قال رب اوزعنی ان اشکر نعمتک التی انعمت علی و علی والدی و ان اعمل صالحا ترضاه و اصلح لی فی ذریتی انی تبت الیک و انی من المسلمین».
۲- در آیه ۲۶ مائده از چهل سال ممنوعیت ورود بنی اسراییل به سرزمین مقدس و چهل سال سرگردانی آن ها در قطعه ای از زمین خبر داده است:«قال فانها محرمه علیهم اربعین سنه یتیهون فی الارض فلا تاس علی القوم الفاسقین». این ممنوعیت پس از آن بود که موسی به قومش برای ورود به سرزمین مقدس فرمان داد؛ اما بنی اسراییل به این دلیل که در آنجا مردمی جبارند، ازاطاعت موسی سر باز زدند وگفتند: تا آنان از آن جا بیرون نروند، ما هرگز وارد آن شهر نمی شویم. در تورات نیز داستان سرگردانی بنی اسراییل ذکر شده است.
۳- درآیه ۵۱ بقره نیز از میقات چهل شبه موسی خبر می دهد: «و اذ واعدنا موسی اربعین لیله » که در آیه ۱۴۲ اعراف به این صورت تفصیل داده شده است: «و واعدنا موسی ثلاثین لیله و اتممناها بعشر فتم میقات ربه اربعین لیله ». مفسران برآنند که آن چهل شب در سی شب ذی القعده و دهه اول ذی الحجه بوده است؛ چنان که در روایاتی از امام صادق (ع) نیز بر این تعیین دلالت دارد.
چهل در روایات و احادیث:
عدد چهل در میان اعداد از قداست خاصی برخوردار است و در موارد بی شماری در احادیث اهل بیت(ع) بر آن تکیه شده است.
شکل گیرى شخصیت انسان: روایات متعددى از پیامبر (ص) و معصومان آمده است: هنگامى که بنده به چهل سالگى مى رسد خداوند به دو فرشته مراقب او مى گوید: از این پس بر او سخت بگیرید و همه کارهاى کوچک و بزرگ و زیاد و کم را ثبت کنید. این روایات همه از این حقیقت خبر مى دهند که شخصیت انسان تا چهل سالگى شکل گرفته و از آن پس تحولات درونى در او سخت تر مى شود.
چهل مرتبه تسبیحات اربعه جهت هر حاجت:
امام صادق (ع) فرمود: هر که تسبیحات اربعه را بعد از نماز فریضه چهل مرتبه بخواند پیش از آنکه از جای خود حرکت کند هر حاجت که از خدا سوال کند روا گردد .
ثواب حفظ کردن چهل حدیث:
امام صادق (ع) فرمودند : هر کس چهل حدیث از روایات ما را حفظ کند خداوند در قیامت او را عالم و فقیه مبعوث می کند .
گفتن چهل مرتبه این دعا جهت بی نیازی:
کسی که چهل روز هر روزی چهل مرتبه اسم «العزیز» را بعد از طلوع فجر بخواند دولت عظیم یابد محتاج به هیچ کسی نگردد .
نخوردن گوشت در چهل روز:
از حضرت صادق (ع) منقول است که گوشت خوردن در بدن گوشت می رویاند و کسی که چهل روز گوشت نخورد کج خلق می شود و هر که کج خلق شود اذان در گوشش بگویید و فرمود: هر که چهل روز بگذرد و گوشت نخورد توکل بر خدا کند و قرض کند و بخورد که قرضش ادا می شود.
چهل روز گناه نکردن:
رسول خدا فرموده است: هر بنده ای که چهل صباح با خلوص نیت و عمل بدرگاه خداوند برود چشمه های حکمت از قلب او بزبانش جاری شود .
شهادت چهل مومن:
چون مومنی بمیرد و چهل مرد مومن بر جنازه او حاضر شوند و بگویند بار خدایا ما جز نیکی از او نمی دانیم و تو به او از ما داناتری خدای تبارک و تعالی می فرماید: من گواهی شما را درباره او پذیرفتم و آنچه شما از او نمی دانید آمرزیدم.
مورد قبول واقع نشدن نماز چهل روز:
امام صادق (ع) فرمود: هر کس شراب بخورد تا چهل روز نمازش قبول نمی شود.
مقدم کردن چهل نفر در دعا کردن:
هر کس چهل نفر از برادرانش را در دعا بر خود مقدم دارد سپس درباره خود دعا کند دعایش درباره آنان و خودش مستجاب گردد.
خواندن خداوند در چهل صبح به دعای عهد:
از امام صادق (ع) روایت شده هر کس خدا را چهل صباح به این دعای عهد بخواند از انصار حضرت قائم خواهد پس اگر پیش از ظهور آن حضرت مرد خداوند او را بعد از ظهور از قبرش بیرون می آورد.
بنابه روایتی دیگر از امام صادق (ع) انسان در ۳۳ سالگی به رشد کامل جسمانی خود می رسد و این رشد تا چهل سالگی ثابت است و از آن پس، بدن رو به کاستی می رود. در هر صورت برخی، سر تأکید آیه بر چهل سالگی را این دانسته اند که از یک سو معمولاً عقل انسان در این سن کامل می شود و در همین زمان حجت خداوند بر او تمام شده، جهالت جوانی از وی فاصله گرفته، حق واجب خداوند را در نیکی به پدر و مادر می شناسد و از سوی دیگر در چهل سالگی صفات اخلاقی در وی قوی شده، از آن پس به آسانی از او جدا نمی شود.
در حدیث آمده است: کسانی که به چهل سالگی می رسند و توبه نمی کنند، شیطان دستی به صورت آنها کشیده، می گوید: پدرم فدای رویی که رستگار نمی شود. این روایات همه از این حقیقت خبر می دهد که شخصیت انسان تا چهل سالگی شکل گرفته، و از آن پس، تحولات درونی در او سخت تر می شود؛ البته در حدیثی از امام صادق (ع) نیز آمده که خداوند افراد چهل ساله را گرامی می دارد. این روایت شاید دستوری اخلاقی برای رعایت احترام اشخاصی باشد که دارای عمری چهل سال و بیش تر از آن هستند.
نقل است حدیثی از رسول خدا (ص) که فرمود: هرکس از امت من چهل حدیث مورد نیاز مردم در امور دین را حفظ کند، خداوند او را در روز قیامت فقیه و دانشمند برمی انگیزد.
یکى از حکمت هاى تأکید بر عدد چهل، آن است که رسیدن به چهل سالگى، به طور معمول با کمال عقل همراه است.
در روایات نیز سنّ کمال خِرَد، چهل سالگى مشخص شده است. این مقیاس، درباره چهل روز نیز صادق است امام باقر(علیه السلام) فرمود: «هر که چهل روز، ایمانش را براى خدا خالص گرداند، خداوند، محبّت دنیا را از دل او بیرون مى‌کند و بینشى به وى عطا مى‌کند که درد و درمان خویش را بداند و حکمت را در دل او جاى دهد.»
امام صادق (ع) فرمودند: هرکس از شیعیان ما چهل حدیث را حفظ کند خداوند در فردای قیامت عالم فقیه مبعوث می کند و او را عذاب نمی‌کند.
حضرت رسول خدا (ص) فرمود: هر بنده ای که چهل صباح با خلوص نیت وعمل به درگاه خداوند برود، چشمه های حکمت (عقل، فهم، معرفت واحکام دین) از قلب او به زبانش جاری شود.
اسلام را عقیده بر این است که عمل مخلصانه جان را حیاتی روحانی می بخشد و نور عرفان صفا را در اعماق جان می درخشاند وهر گاه که انسان خویش را چهل روز برای خدا خالص گردانده چشمه های پربرکت نور وحکمت از عمق جان او می جوشد و از آبشار زبان بردامن دشت دلها می‌ریزد.
رسول خدا (ص) فرمود: کسی که چهل سال عمر کند از سه نوع بلا سالم می‌شود: دیوانگی، خوره، پیسی و سخت گیری فرشتگان برچهل سالگان.
ارتکاب چهل گناه کبیره حدیث از امام صادق که امیرالمومنین (ع) فرمود: هیچ بنده‌ای نیست مگر اینکه چهل لطف و توفیق از ناحیه‌ی خداوند دارد تا اینکه چهل گناه کبیره مرتکب شود زمانیکه چهل گناه کبیره کرد پرده ها و الطاف خدا برداشته شود خدا به ملائکه وحی فرماید با بال و پر خود بنده مرا بپوشانید (و او را حفظ کنید) پس ملائکه او را با پرهای خود می پوشانند، پس بنده تمام گناهان را انجام می دهد تا اینکه مردم او را با اعمال قبیح او تعریف وگفتگو نمایند ملائکه گویند خدایا این بنده تو تمام گناهان را عمل کرد و ما از اعمال او حیا می کنیم پس خداوند به آنها وحی نماید بالهای خود را بردارید واز او کنار روید.
حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام فرمود: هر کس نابینایی را که راه می رود در راه هموار وصاف چهل قدم راه ببرد، اگر تمامی کوههای روی زمین طلا شود به ثواب یک جای سوزن راه بردن آن نابینا کفایت نمی کند، واگر آن نابینا را در زمین ناهموار و خطرناک راه ببرد و او را از مهلکه و جای خطرناک بگذارند، وسعت میزان ثواب‌های خود را در روز قیامت می بیند که از صد هزار مرتبه از دنیا زیادتر است، و مقدار و وزن ثواب‌های او از وزن گناه‌های او بیشتر آید وگناهانش را محو می‌کند، وخداوند متعال او را در بالاترین درجات بهشت جا دهد.
هر کسی سوره‌ی حمد را ۴۰ مرتبه قرائت کند و به آب بدمد سپس آن را به روی شخصی که تب دارد بریزد خداوند او را شفا می دهد.
هرکس شراب بخورد تا چهل روز نمازش قبول نمی‌شود درسرانجام شارب‌الخمر پیامبر به امام علی (ع) فرمودند: نماز شارب خمر تا چهل روز قبول نیست واگر در طول آن چهل روز بمیرد کافر مرده است در روایات دیگری امده است که اگربمیرد، ازنوع مردن جاهلیت است.
از امام باقر روایت شده هرکسی بعد از وضو آیه الکرسی بخواند خداوند عطا می کند به او ثواب چهل سال عبادت واو را در بهشت در درجه ی چهلم جا می دهد و باچهل حوریه اورا ترویج می کند.
در عظمت آیۀ الکرسی همین بس که پیامبر فرمود: آیه الکرسی، آیتی از گنج عرش فرود آمده است و فرمودند هر کسی آیۀالکرسی را در هر سرایی بخواند تا چهل شبانه روز هیچ جادویی در آن راه نیابد وامام محمد باقر (ع) فرمودند: هرکه آیۀ الکرسی را بخواند خداوند متعال هزار مکروه از مکاره دنیا وهزار مکروه از مکاره آخرت از او بگرداند که خوارترین مکاره دنیا فقر وخوارترین مکاره آخرت عذاب قبر باشد.
از امام صادق (ع) نقل شده است که هر کس چهل صباح دعای عهد را بخواند از یاوران قائم ما باشد و اگر پیش از ظهور آن حضرت بمیرد خداوند متعال او را از قبر بیرون آورد که در خدمت آن حضرت باشد و خداوند به هر کلمه هزار حسنه او را کرامت فرماید و هزار گناه از او محو کند.
امام صادق (ع)فرمودند: زمانی که مومن آیۀ الکرسی را بخواند و ثوابش را برای اهل قبور قرار دهد خداوند از هر حرفی ملکی گرداند که خدا را بر او تسبیح کند تا روز قیامت وبه او مزد ۶۰ پیامبر دهد وخدا در هر قبری از مشرق تا مغرب چهل شمع از نور داخل کند وقبرهای آنها را وسعت دهد.
رسول خدا فرمودند: کسی که برود به منزل اقوام و خویشان و تحفهای ببرد تا صله رحم نماید خداوند به او اجر صد شهید عطا می فرماید و به هر قدم که برداشته چهل هزار حسنه می نویسد وچهل هزار سیئه محو نماید و چهل هزار درجات اورا بلند نماید ومثل این است که صد سال خداوند را عبادت نموده وبا اعتقاد وخلوص وامید صبر نموده است.
پیامبر فرمودند: چون مرا به آسمان دنیا بردند قصری از یک پارچه گوهر سرخ دیدم وآن قصر چهل در داشت بالای هر دری جای بلندی بود که چهل فرش سندس واستبرق آنجا افکنده شده بودند وبالای هر فرشی حور العینی نشسته، از جبرئیل سوال نمودم این قصر از کیست؟
گفت: از کسی که بعد از نماز صبح چهل باربگوید یا باسط الیدین بالرحمۀ … وچون به آسمان چهارم رسیدم قصری که دیوارهای آن را زمرد وزبرجد بود گذر کردم که آن قصر ۱۴۰۰ در داشت بر هر دری هزار علم نصب بود ودر زیر هر علمی هزار حوریه نشسته که مانند ماه تابان بود از جبرئیل سوال نمودم این قصر از کیست ؟ گفت: از آن کسی که بعداز نماز مغرب چهل بار بگوید: یا کریم العفو انشر علی رحمتک یا ارحم الراحمین.

۳-۲-۲- چهل در عرفان و ادب فارسی:
در حکمت و فلسفه چله نشینی؛ سهروردی می‌گوید: چون خداوند خواست تا آدم را به خلافت خود در زمین نصب کند و معمار این جهان گرداند، وی را ترکیب بخشید و آن را به چهل صباح ترشیح و تخمیر کرد و هر روز از این چهل روز، صفتی در آدم پدید آمد که موجب تعلق وی به این جهان شد و هر تعلقی، حجابی گردید که وی را از مشاهده جمال حضرت حق محروم ساخت و هر حجابی، سبب دوری از عالم غیب شده و دوری وی، علت نزدیک شدن او به عالم شهادت شد تا آنگاه در روز چهلم، حجاب‌ها متراکم و آدم آفریده شد. سالک در این چهل روز، به واسطه اخلاص عمل برای خدا، در هر روز یک حجاب مرتفع می‌سازد تا در روز چهلم، همه حجاب‌ها از بین برود و انوار حق در وی تجلی یابد و به مشاهده جمال حق نائل شود.
با توجه به این مطالب، هر چند کلمه اربعین از اعداد و کمیات است،‌ در فرهنگ و عرفان اسلامی، این واژه «کمی» در ارتباط به «کیفیات» مطرح می‌شود؛ بنابراین، تکرار عمل و تلقین سخن تا مرحله «چهل» «اربعین» موجب تکمیل ابعاد روحانی و عرفانی انسان می‌شود؛ از این رو، روایات مربوط به اربعین، بیشتر به سیر باطنی و تعالی روحی توجه دارد و در واقع، چنین استفاده می‌شود که انسان هر حرکت مخلصانه‌ای را که تا چهل بار ادامه داده باشد، پس از آن، دریچه‌ای از نور به روی او گشوده می‌شود و آغاز یک سلسله جوشش ها، لذت ها و رویش‌ها در زندگی روحانی و معنوی او خواهد بود. از این دیدگاه، در عدد چهل اثری نهفته است که در اعداد دیگر، این اثر وجود ندارد و آن عبارت است از دست یابی به اوج کمال. (آشتیانی، ۱۳۸۳: ۹-۱۱)

 

 

گفتار دوم: استحکام عقد لازم با وجود حق فسخ
اصولا وجود حق فسخ و خیار در قرارداد تأثیری در استحکام قرارداد و آثار ناشی از آن ندارد چون اگر غیر از این بود انحلال عقد یا اجرای حق فسخ در عقود لازم ضرورتی نداشت. طبق م ۲۱۹ ق.م اصل بر لزوم قراردادهاست و از بین بردن لزوم عقد فقط بواسطه اقاله یا اعمال یکی از خیارات قانونی یا قراردادی صورت می گیرد. به عیارت دیگر عدم تزلزل عقد با وجود خیارات قانونی و قراردادی فرضی است که مورد اشاره قانونگذار (م ۲۱۹ ق.م) قرار گرفته است ، کمااینکه ماده ۳۶۴ ق.م مالکیت مشتری را در بیع خیاری از زمان عقد بیع به رسمیت شناخته است نه از تاریخ انقضای مدت خیار، و این تنها اختصاص به عقد بیع ندارد و تصریح مقنن به ماده ۳۶۴ ق.م در بیع به دلیل فرض غالب بوده وگرنه بیع در این مورد هیچ گونه خصوصیتی ندارد تا مفاد آن به دیگر عقود صرایت نکند.
برخی از حقوقدانان معتقدند مالکیت مشتری نسبت به مبیع در تمامی اقسام بیع یکسان نیست فی المثل در خیار شرط ،مالکیت مشتری مستقر نشده و تا زمان انقضای آن متزلزل است.[۶۲]
این استدلال با توجه به نص صریح ماده ۳۶۴ ق.م که مالکیت مشتری را از زمان انعقاد عقد خیاری پذیرفته و همچنین با توجه به وحدت ملاک ماده ۸۱۴ ق.م که خیاری بودن بیع را مانع اخذ به شفعه نمی داند قابل قبول نمی باشد. زیرا اگر بیع با وجود خیار محقق نشده بود و باعث انتقال ملکیت مبیع به خریدار نمی گردید نمی توانست موجود و مولد حق شفعه برای شفعیع گردد .وانگهی استناد به بیع شرط نیز محلی از اعراب ندارد چرا که بیع شرط نوع خاصی از عقود معین است که دارای شرایط خاص و علیحده ای در قانون مدنی بوده و احکام استثنایی آن را نمی توان به عقود دیگر از جمله بیع تسری داد.
اصولا قیود و شروطی که طرفین در قرارداد شرط می کنند مانع جریان آثار اصلی و مقتضای عقد نخواهد شد مثلا اگر برای تادیه ثمن و یا تسلیم مبیع اجلی تعیین کرده باشند این اجل سبب تاخیر در مقتضای عقد (تملک عوضین)نخواهد شد ، مسلم فرض مزبور در جایی است که موضوع بیع اعم از ثمن یا مبیع ، عین معین باشد نه کلی فی الذمه ، عقود عهدی نیز با مختصر تفاوتی از این قاعده استثناء نیستند و پس از انعقاد عقد عهدی (که اثر مستقیم آن ایجاد تعهد است) تعهد محقق شده و بر ذمه متعهد قرار خواهد گرفت ،در همین راستا قسمت اول ماده ۳۶۳ ق.م مقرر می دارد: در عقد بیع وجود خیار فسخ برای متبابعین با وجود اجلی برای تسلیم مبیع یا تادیه ثمن مانع انتقال نمی شود …”ماده مرقوم ،وجود خیار فسخ با تعیین مدت جهت تسلیم مبیع یا تأدیه ثمن را مانع انتقال مبیع و ثمن نمی داند و در ادامه ماده ۳۶۴ بیان می کند: در بیع خیاری مالکیت از حین عقد بیع است نه از تاریخ انقضای خیار و در بیعی که قبض شرط صحت است مثل بیع صرف انتقال از حین حصول شرط است نه از حین وقوع بیع.
از جمع مواد فوق استنباط می شود در صورتی که شرایط عمومی و اختصاصی عقد موجود باشد قرارداد منعقد شده و تعیین مدت برای تسلیم هر یک از عوضین (که از تعهدات ثانوی عقد هستند) و همچنین انحلال عقد که بواسطه حق فسخ مندرج در عقد پیش بینی گردیده نمی تواند از تحقق آثار اصلی عقد (تملیک و تملک) جلوگیری کند چرا که اینگونه عوارض مشروط و مقید قادر به تزلزل عقد نخواهد بود.از بند ۱ ماده ۳۶۲ و ماده ۳۶۳ قانون مدنی مستفاد می شود که مالکیت از حین انعقاد عقد حاصل می شود و مهلت تعیین شده صرفا برای تسلیم عوضین مورد نظر است و در هر مورد که در زمان انتقال مالکیت تردید شود اصل بر این است که انتقال مالکیت از زمان انعقاد عقد یا قرارداد خواهد بود، اما طرفین قرارداد می توانند خلاف این اصل با هم توافق کنند و تراضی کنند که عقد هم اکنون بسته شود اما انتقال از زمان تسلیم عوضین یا انقضاء مدت خیار انجام شود.[۶۳]
مبحث هفتم: جایگاه فسخ با امکان ایجاد عقد معلق
منظور از حق فسخ در قرارداد و عقد ، عقود منجز بوده و مقنن در کلیه مواد و مقررات مربوط با حق فسخ با فرض تنجیز عقد به شرح احکام و آثار حق فسخ پرداخته است ، به همین دلیل باید دید که حق مزبور در عقد معلق هم وجود دارد؟ اما قبل از پرداختن به موضوع مورد اشاره به تشریح عقد معلق پرداخته و سپس به میزان تأثیر عقد معلق و حق مندرج در آن می پردازیم.
گفتار اول: ماهیت عقد معلق
عقد معلق در برابر عقد منجز قرار می گیرد و ق.م عقد منجز را تعریف نموده و با ذکر یک استثناء عقد معلق را نیز تعریف می کند ، یعنی منطوق ماده اختصاص به عقد منجز داشته و از مفهوم مخالف ماده می توان تعریف عقد معلق را استخراج نمود. در ماده مذکور آمده “عقد منجز آن است که تأثیر آن بر حسب انشاء موقوف به امر دیگری نباشد و الا عقد معلق خواهد بود.” از مفهوم مخالف این ماده چنین استنتاج می شود که : عقد معلق آن است که تأثیر آن بر حسب انشاء موقوف به امر دیگری باشد” اما بحثی که وجود دارد و صاحب نظران بدان می پردازند تقسیم عقد معلق به تعلیق در انشاء و تعلیق در منشاء است که برای روشن شدن ماهیت عقد معلق به اجمال به آن می پردازیم.
الف-تعلیق در منشاء
معلق بودن منشاء از مواردی است که موردی پذیرش اکثریت حقوقدانان قرار است . اما اینکه تعلیق در چیست و کدام قسمت عقد را شامل می شود بین برخی از حقوقدانان اختلاف نظر وجود دارد.
گروهی معتقدند که تعلیق در منشاء آن است که صرفا اثر عقد را موکول به حصول معلق کند و خود عقد هنگام انشاء ایجاد می شود به عبارتی ، عقد معلق همانند سایر عقود با انشاء ایجاب و قبول بین متعاقدین واقع می شود و تنها اثر آن (مالکیت یا تعهد) پس از تحقق معلق علیه بوجود می آید مثلا بیع صورت می گیرد اما تملیک و تملک صورت نمی گیرد ، سوال در اینجاست که آیا موکول شدن اثر عقد بر تحقق معلق الیه ، نتیجه تعلیق در انشاء است و طرفین با اناطه انشاء خود بعد از حصول معلق علیه ، موجب شده اند که اثر عقد ناشی از انشاء نیز بعد از تحقق معلق علیه حاصل شود یا خیر؟ یا متعاقدین بطور منجز و قطعی درباره انشاء و ایجاد الزام تصمیم گرفته اند ولی آثار را (منشاء) موکول و معلق بر وجود و وقوع معلق علیه یا شرایط ساخته اند؟[۶۴] فایده این تفکیک آن است که اگر طرفین انشاء خود را معلق کرده باشندو ایجاد عقد را موکول بر آن کرده باشند ، پس از حصول معلق علیه دیگر نمی تواند ادعا کرد که عقد از روز اول واقع شده ولی اگر منشاء را معلق کرده باشند برای تعیین زمان انعقاد عقد تحلیل قصد طرفین ضرورت دارد . زیرا طرفین می توانند زمان حصول معلق علیه را تاریخ اثر عقد قرار دهند و یا اینکه آن را موثر در گذشته سازند و اثر عقد را از زمان انشاء قابل جریان بدانند مستند چنین تضمینی می تواند مدلول ماده ۱۰ قانون ندنی باشد.[۶۵]
این تحلیل با توجه به ماده ۱۸۹ و دلالت ماده ۱۹۱ ق.م که مقرر می دارد: عقد واقع می شود به قصد انشاء به قصد مقرون بودن به چیزی که دلالت بر قصد نماید. صحیح بنظر می رسد چون ماده مذکور حکم می کند که با جود قصد انشاء بلا فاصله عقد محقق می شود اما سوالی که ایجاد می کند این است که عقد معلق محقق شده و تنها اثر آن منوط به امری در آینده باشد و در صورت عدم حصول شرط عقد ایجاد شده چه سرنوشتی خواهد داشت؟ هیچ یک از مقررات و قواعد عمومی معاملات پاسخگو نیست ادعای بطلان نیز موجه بنظر نمی رسد زیرا بطلان محدود به موارد منصوص و مصرح است واصل صحت نیز عدم بطلان را تقویت می کند مگر اینکه از وحودت ملاک و مفهوم مخالف بند ۱ ماده ۳۶۲ قانون مدنی چنین نتیجه بگیریم که به دلیل عدم احراز مقتضی و تأثیر چنین عقدی ، بیع صحیحا واقع نشده و باطل است. گروهی دیگر تعلیق در منشاء را به معنای وابسته کردن وجود و تحقق ماهیت عقد و اثر ناشی از آن می دانند مثلا اگر پدری به فرزند خود بگوید ،خانه ام را به تو صلح کردم اگرتا یک سال دیگر دکتری خود را بگیری و فرزند نیز بگوید قبول است در صورتی که منظور او این باشد که عمل ایجاب بالفعل انجام گیرد ولی موجود یعنی آن ماهیت حقوقی عقد صلح و اثر آن معلق باشد و در عالم حقوق محقق نگردد مگر پس از اخذ دکتری ، چنین چیزی تعلیق در منشاء می شود.[۶۶]
بنظر این گروه در تعلیق در منشاء طرفین اراده می کنند که هم اکنون عقدی را انشاء کنند که بعد از حصول معلق علیه بوجود آید ، چنین امری در واقع نوعی اعتبار است که بوسیله اراده طرفین صورت می گیرد ، ایجاب و قبول به هم پیوسته ولی عقد بوجود نیامده است و عقد بعد از وصول معلق عیه جامع تحقق به خود می پوشد و متعاملین بر این فرض نظر داشته اند که بین زمان انشاء و زمان ایجاب عقد فاصله بیندازند. مثلا اگر پدری به پسر خود بگوید که خانه را به تو صلح کردم در صورتی که تا یک سال دیگر مدرک دکتری خود را بگیری و پسر نیز این ایجاب را قبول کند ، در اینجا طرفین عقد را هم اکنون انشاء کرده اند ولی عقد ایجاد نشده است بلکه بعد از تحقق شرط خودبه خود بوجود می آید و نیازی به انشاء مجدد نیست. ایرادی که بر نظریه قبلی وجود داشت در این نظریه مطرح نیست چون اگر معلق علیه محقق نشود عقدی بوجود نیامده هر چند که انشاء طرفین وجود داشته است زیرا اراده طرفین بر این قرار گرفته بود که پس از انشاء عقد و قبل از حصول معلق عیله عقدی بوجود نیاید و اثری نداشته باشد.
اما ایرادی که بر این نظر وارد است این است که علم حقوق صرفا در عالم اعتبار سیر نمی کند بلکه در جهت حل مشکلات و واقعیات زندگی اجتماعی و روابط حقوقی انسانها نیز می باشد و استناد به اصل آزادی قراردادها و ماده قانون مدنی در صورتی صحیح است که مخالف صریح قانون نباشد ، زیرا اگر طرفین اراده کنند که هم اکنون عقدی را انشاء کنند اما خود عقد و آثار آن پس از حصول معلق علیه ایجاد شود چنین اراده ای با مدلول ماده ۱۹۱ ق.م منافات دارد ،در این ماده قانونگذار حکم می کند که با وجود قصد انشاء بلافاصله عقد محقق شده پس چگونه طرفین می توانند پس از قصد انشاء از تحقق عقد جلوگیری کنند و آن را موکول به تحقق معلق علیه نمایند؟ ظاهر ماده دلالت بر این دارد که پس از انتشاء ، عقد فورا محقق می گردد و هیچ دلیلی که بتوان این ماده را حمل بر تأخیر در ایجاد عقد پس از انشاء نمود وجود ندارد ،با تمام این تفاسیر پذیرش یا رد نظر گروه دوم منوط به آمره یا تخییری بودن مفاد ماده ۱۹۱ ق.م است که با توجه به نظریات مختلفی که در این زمینه وجود دارد از موضوع بحث این تحقیق خارج است.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
گفتار دوم: موقعیت فسخ در عقد معلق
بحث و بررسی در مورد اینکه حق فسخ در مورد عقد معلق از چه موقعیتی برخوردار خواهد بود طبق نظر گروه اول خواهد بود زیرا طبق نظر گروه دوم قبل از تحقق معلق علیه اساسا عقدی ایجاد نشده تا وجود حق فسخ در آن موضوعیت پیدا کند.
برخی آثار عقد معلق را به دو مرحله تقسیم می کنند : یکی از آثار قبل از وقوع معلق علیه و دیگر آثار پس از وقوع آن، در آثاری که قبل از وقوع معلق علیه به جا می ماند اظهار می کنند نه تنها آثار ناشی از عقد قابل مطاللبه نیست بلکه اصل حق نیز هنوز ایجاد نشده است ، در چنین عقدی تنها این احتمال وجود دارد که رابطه حقوقی میان طرفین تبدیل به حقی شود که منظور و مقصود نهایی متعاملین بوده است ، و از این نظر نتایج زیر بدست می آید :
۱-طلبکار نمی تواند قبل از وقوع معلق علیه برای وصول طلب خود به مدیون مراجعه کند. حتی در صورت پرداخت نیز ، بدهکار از باب ماده ۳۰۲ ق.م قادر به استرداد مبلغ پرداختی خواهد بود.[۶۷]
۲-در عقود تملیکی معلق ، مالکیت پس از تحقق معلق علیه صورت می گیرد نبابراین طرفین می توانند در مبیع و ثمن خود تصرف کنند انتقال مورد نظر بند ۱ ماده ۳۶۲ ق.م ناظر بر بیع منجز است.
۳-نسبت به دین ناشی از عقد معلق مرور زمان جریان نمی یابد. و ادعای تهاتر آن با سایر دیون به دلیل منجز نبودن دین منتفی است.
۴-در صورت تعلیق عقد لازم هیچ کدام از متعاملین نمی تواند به بهانه معلق بودن عقد آن را بر هم بزند زیرا با مدلول ماده ۲۱۹ ق.م منافات دارد.
۵-حق ناشی از عقد معلق نسبت به متعاملین و قائم مقام آنها اعتبار دارد و حتی قابل وراثت است ، مگر اینکه جهت ایفاء تعهد ناشی از عقد ،شرط مباشرت شده باشد.[۶۸]
تنها در بند ۴ آمده است که عقد لازم را نمی توان به بهانه تعلیق فسخ کرد و تنها نتیجه ای بدست می دهد این است که تعلیق از مبانی فسخ نمی تواند باشد هر چندکه ممکن است فی النفسه موجب ضرر و زیان گردد اما در باب تأثیری که فسخ و تعلیق در یکدیگر می توانند داشته باشد بحث نکرده است.
سوالی که در این خصوص مطرح است این است که آیا حق فسخ را از آثار عقد تلقی کنیم یا آن را در زمره عناصر اصلی عقد و به تعبیری ماهیت و شرایط ایجادی همراه با عقد قلمداد کرد؟ اگر حق فسخ یکی از ارکان به شمار رود که در کنار دیگر عناصر عقد بوجود می آید باید در عقد معلق نیز فسخ را محقق و موجود دانست در این صورت قبل از ایجاد معلق علیه نیز می توان آن را مورد اجرا دانست .اما هر گاه حق فسخ به عنوان یکی از آثار عقد ، مورد نظر باشد در این صورت همانند دیگر آثار عقد ،حق فسخ پس از تحقق معلق علیه بوجود خواهد آمد زیرا در عقد معلق آنچه معلق شده آثار عقد است و تا این آثار محقق نگردد اجرای آن محال و غیرممکن است.
به نظر می رسد حق فسخ خواه از طریق خیارات ده گانه قانون مدنی متجلی گردد و خواه به صورت شروط ضمن عقد، باید آن را به عنوان اثر عقد به شمار آورد با این تفاوت که در صورت اشتراط حق فسخ از آن به عنوان اثر قراردادی نام برده می شود و در صورت حدوث خیارات قانونی به عنوان اثر قانونی شناخته خواهد شد و در هر صورت باید گفت که حق فسخ در عقد معلق حاصل نمی شود مگر همراه با سایر آثار قرارداد و پس از حصول معلق علیه ایجاد خواهد شد. حتی نمی توان گفت که عقد معلق باعث ایجاد حق فسخ شده و قابلیت اعمال آن منوط به تحقق معلق علیه است زیرا آنچه به عنوان اثر عقد موکول به تحقق شرط می شود خود تعهد است نه قابلیت مطالبه آن ، یعنی وقتی می گوییم عقدی به علت معلق بودن فاقد اثر است نه موجب تملیک و تملک می شود و نه سبب ایجاد تعهد و حقوق ناشی از عقد، مثلا در عقود عهدی مانند بیع عهدی و جعاله ایجاد تعهد اثر عقد محسوب می شود و معلق کردن عقد مزبور یعنی تحقق نیافتن تعهد تا زمان حدوث معلق علیه. و طبق ماده ۱۸۹ ق.م اثر عقد موکول به امر دیگری شده نه قابلیت مطالبه و رجوع ، چون اگر حقی موجود باشد به غیر از شمول مرور زمان و یا موجل بودن حق یا تعهد نمی توان صاحب آن را از مطالبه و استیفاء حق فسخ نمود، نتیجه این که حق فسخ در عقد معلق نیز واجد همین خصیصه بوده و به عنوان اثری از آثار عقد تا زمان حصول معلق علیه ایجاد نخواهد شد. از طرف دیگر حق فسخ زمانی ایجاد خواهد شد که یک قابلیت و کیفیت موجود را از بین ببرد حال وقتی به عنوان مثال در بیع تملیکی معلق، مالکیتی حاصل نمی شود ، موجبی برای تحقق و ایجاد حق فسخ نخواهد بود ، چرا که حق فسخ اصولا زمانی ایجاد می شود که عقدی را منحل و آثار آن را به وضعیت قبل از انعقاد برگرداند ،حال وقتی تملیک و تملک به دلیل تعلیق و به عنوان اثر و مقتضای بیع حاصل نمی گردد تحقق حق فسخ برای از بین بردن مالکیت فاقد وجه است، مگر اینکه مانند ماده ۶۹۱ ق.م[۶۹] در باب عقد ضمان قائل به این شویم که به لحاظ وجود سبب ایجاد حق ، تحقق حق فسخ نیز محرز و صحیح است.
مبحث هشتم: تأثیر اکراه و اجبار در فسخ
اثر عمده فسخ نابودی و گسستن و بازگشت است و به حکم طبیعت خود عملی است قاطع و برگشت ناپذیر.[۷۰] فسخ را نمی توان اقاله یا فسخ کرد زیرا فسخ خود عامل انهدام و انحلال عقد است ،قانون مدنی در این باره حکم صریحی ندارد ولی بنظر می رسد تصویب و تدوین پاره ای از احکام بر این مبنا استوار است ، به عنوان مثال ماده ۲۵۰ ق.م در باب معاملات فضولی اعلام می دارد : اجازه در صورتی موثر است که مسبوق به رد نباشد والا اثری ندارد. تلویحا کنایه از آن دارد که رد معامله فضولی که به نحوی از انحاء انحلال و بر هم زدن است همانند فسخ راه بازگشت نداشته و عمل حقوقی مورد نظر را به طور قاطع باطل می کند.[۷۱]
آنچه تا کنون درباره فسخ بیان شد در صورتی است که فسخ در وضعیت سلامت و رضایت و بدون اکراه و اجبار ذی حق فسخ اجراء شده باشد و به همین لحاظ اثر فسخ را نمی توان با عمل حقوقی مشابه مانند فسخ یا رجوع و یا اقاله از بین برد و عقد را بدین واسطه مجددا احیاء کرد.
در مجموعه قوانین ایران عنوانی با نام ایقاع فضولی و اکراهی نداریم اما عقد فضولی و اکراهی داریم، سوالی که مطرح می شود این است که آیا احکام ناظر بر عقد فضولی و اکراهی را می توانیم به ایقاعاتی مانند فسخ تسری داد؟
پاره ای از حقوقدانان ابتدا به تشریح مبنای عدم نفوذ عقود ناشی از اکراه پرداخته اند و دو عامل را موجب تحقق این مبنا دانسته اند: اول ،نقض و مخدوش بودن رضای مکره به علت ترس از اجرای تهدید است و دوم عدم مشروعیت اجبار شخص به کاری که به آن تمایل و رغبت ندارد. هر دو مبنا در ایقاع ناشی از اکراه نیز وجود دارد و هیج دلیلی برای تفکیک و انتزاع عقد از ایقاع به نظر نمی رسد به عنوان مثال در طلاق ماده ۱۱۳۶ ق.م[۷۲] مختار بودن طلاق دهنده را از شرایط صحت طلاق می داند ، در نتیجه اتحاد این مبانی ، قهرا وحدت حکم را نیز باید به دنبال داشته باشد و همانطور که با عقد اکراهی و فضولی برخورد می شود با ایقاع فضولی و اکراهی هم برخورد می شود اما این اصل نیز از استثناء مصون نمانده به طوری که برخی از ایقاعات مانند طلاق ، فسخ نکاح و اخذ به شفعه از شمول این اصل مستثنی بوده و به لحاظ ضرورت فوریت اعمال آن و امنیت اجتماعی و خانوادگی با وجود اکراه، بطلان و غیرنافذ بودن عمل حقوقی مزبور را به همراه خواهد داشت مثلا در طلاق اکراهی ناپسند است که بقاء و انحلال خانواده منوط به اجازه و رد شوهر شود و این تصمیم بتواند از زمان وقوع عمل حقوقی موثر گردد ،تالی فاسد چنین تأخیر و تعللی بویژه از زمان وقوع طلاق تا زمان اجازه یا رد بلا تکلیفی و تردید زوجه ای است که نمی داند همچنان در قید زوجیت به سر می برد یا مطلقه است. خیار فسخ نکاح و اخذ به شفعه نیز از همین حکم تبعیت می کند. فوریت حیار فسخ نکاح نیز به دلیل جلوگیری از فرو رفتن سرنوشت خانواده در هاله ای از ابهام است.[۷۳] تأمل در وضع روانی و دفاع مکره بیانگر آن است که اراده انشایی وی ، منحصر به قصد لفظ و انکار نتیجه نمی باشد بلکه به جهت خلاصی از نتیجه اکراه هر دو را از روی نارضایی طلب می کند ، به همین دلیل حقوق مورد اجرا غیرنافذ می باشد نه باطل. مضافا اینکه برای نفوذ هر عقدی صرفا قصد موجب و سبب عقد (لفظ و معنی) کافی است و نتایج و آثار آن را قانون بار می کند و چون موضوع انشاء قرار نمی گیرد نیازی هم به تصریح در عقد ندارد. نتیجتا قاعده ای که در ماده ۲۰۹ ق.م در باب معامله آمده ، در ایقاع نیز رعایت می شود مگر اینکه با حکم خاصی در قانون یا طبیعت و سرشت عمل حقوقی مورد اجرا ناسازگار و مغایر باشد.[۷۴]
اما پاره ای دیگر از حقوقدانان چنین استدلال می کنند که برخی از تأسیسات حقوقی را که مقنن در باب فقدان یا بعضی از شرایط آن موضوع را مسکوت گذاشته است نباید صرفا به دلیل وحدت مبانی مشمول حکمی قرار داد که ناظر بر تأسیس حقوقی دیگر بوده و اختصاص به آن دارد چرا که صدور احکام خاص و تحقیق همه شرایط ایجادی در مورد مفاهیم و اعمال حقوقی همیشه بر مبانی آن اولویت دارد، معذالک حکم عدم نفوذ به دلیل نقض و عیب رضا در عقود و قراردادها یک حکم استثنایی است که تسری آن به سایر اعمال حقوقی خلاف اصل بوده و جایز نیست زیرا اصولا ورود خدشه در ارکان و عناصر هر یک از اعمال حقوقی به منزله عدم اجتماع علت تامه تلقی و عدم تحقق معلول را موجب می گردد، در نتیجه اعمال حق فسخ با وجود اکراه ، باید به بطلان فسخ و اصل صحت و استحکام عقد حکم نمود ، چون استثناعات را باید به طور مضیق و محدود تفسیر و اجرا کرد و در مواقع تردید به اصل عمل کرد بعلاوه ماده ۲۵۰ ق.م وحدت ملاکی است که می تواند مناط اعتبار قرار گیرد و نظر قانونگذار را در سایر موارد بر ما مکشوف سازد ، چرا که اجازه پس از رد را به تععبیری فسخ رد دانسته و آن را مردود و بی اعتبار اعلام کرده ، مع الوصف تنها موردی که فسخ را بی اعتبار می گرداند اکراهی و فضولی بودن فسخ است که عمل حقوقی مزبور را با بطلان روبه رو می سازد و راهی را برای تنفیذ و اجازه بعدی باقی نمی گذارد.
مبحث نهم: تعهد و اقسام آن
در این مبحث به تعریف تعهد و اقسام آن در حقوق سه کشور ایران و انگلستان و آمریکا می پردازیم.
گفتار اول: تعهد در حقوق ایران
الف-تعهد در لغت و اهمیت آن
تعهد و روابط حقوقی ناشی از آن هم از نظر عملی و هم از لحاظ علمی دارای اهمیت است ،از نظر عملی تعهدات مبنای معاملات روزانه و روابط تجاری کلیه شرکت های تجاری و شخصیت های حقوقی است که با انعقاد قراردادهای بی شمار مرتبا و متقابلا متعهد می شوند به همین دلیل حقوق تعهدات باید جوابگوی شرایط زندگی اقتصادی و نیازهای نوین اقتصادی باشد.
عکس مرتبط با اقتصاد
از لحاظ علمی همان گونه که تارد عقیده دارد «موقعیت نظریه کلی تعهدات در رویه قضایی نظیر مقام نظریه ارزش ها در علم اقتصاد است» و نظریه کلی تعهدات را می توان به منزله چهارراهی تصور کرد که حل مسائل حقوقی از هر قبیل ،مستلزم عبور از آن است و به عقیده «پلانیول» و «ریپر» و «اسمن» نظریه کلی تعهدات هسته مرکزی حقوق خصوصی را تشکیل می دهد زیرا کلیه روابط حقوقی متضمن تعهد است. و تعهدات وابستگی نزدیکی با روابط تجاری و اقتصادی دارد و علیرغم روابط حقوقی عوامل اخلاقی و کلیه رشته های حقوق را کم و بیش تحت تأثیر قرار می دهد به طوری که حقوق تعهدات را می توان ترجمه حقوق روابط اقتصادی و اخلاقی بین مردم دانست.[۷۵]
تعهد از ریشه عهد و از باب تفعل است و در لغت به معنای وصیت، سوگند، غم خواری، قول و پیمان، حفاظت و نگهداری، تیمار داشتن، امان و ذمه، و غیره می باشد.[۷۶]و فقهای اسلامی بیشتر در مباحث مربوط به دین و کفالت تعهد را تحت عنوان التزام به کار برده اند.[۷۷]
در زبان انگلیسی به تعهد (Obligation) می گویند، این کلمه معانیه زیادی دارد که بسته به هر متن یا نوشته تفاوت می کند اما معنای عام آن عبارت است از «التزام یک فرد به انجام دادن یا انجام ندادن یک تکلیف قانونی یا تکلیفی که از قرارداد روابط اجتماعی ،عطوفت و یا ادب ناشی می شود.[۷۸]
ب-تعهد در اصطلاح
در هیچ یک از مقررات مدنی و حقوقی ایران تعهد تعریف نشده است اما حقوقدانان تعاریفی از آن بدست داده اند که به چند مورد از آنها اشاره می شود:
تعهد رابطه اعتباری است بین دو نفر که به یکی ،حق مطالبه امری را از دیگری می دهد.[۷۹]
عمل بر ذمه گرفتن حقی به نفع غیر را تعهد گویند، یا حق ذمی را نسبت به کسی که آن حق علیه اوست تعهد گویند در همین معنی دین و التزام نیز استعمال شده است ، و همچنین آمده تعهد عبارت است از یک رابطه حقوقی که به موجب آن شخص یا اشخاص معین نظر به اقتضاء عقد یا شبه عقد یا جرم یا شبه جرم و یا به حکم قانون ملزم به دادن چیزی یا مکلف به فعل یا ترک عمل معینی به نفع شخص یا اشخاص معینی می شوند[۸۰]
در جایی دیگر آمده تعهد رابطه حقوقی است که به موجب آن کسی متعهدله نامیده می شود می تواند دیگری را که متعهد خوانده می شود ملزم به امری کند این امر گاه پرداخت پول یا تسلیم مالی است و گاه انجام عمل و یا خودداری از انجام عملی است ،متعهدله در مواردی که موضوع تعهد پرداخت پول یا مال باشد دائن و متعهد مدیون نامیده می شود.[۸۱]
تعریف فوق گرچه تعریف دقیقی به نظر می رسد اما تعهد را رابطه حقوقی بین اشخاص دانسته و برای اینکه تصور نشود تعهد وابسته به شخصیت طرفین آن دارد و به اضافه بتواند تعهد جاعل و امضاء کننده سند در وجه حامل را در بر بگیرد بعضی پیشنهاد کرده اند: تعهد وضع حقوقی است که به موجب آن شخصی عهده دار انجام کاری می شود»[۸۲]
به طور کلی می توان گفت تعهد دارای دو معنی مصدری و اسم مفعولی است ،در معنی مصدری تعهد عبارت است از به عهده گرفتن عمل یا ترک عملی در برابر دیگری خواه در برابر عوض باشد یا نباشد مانند اینکه کسی در برابر مالک کارخانه ایی متعهد گردد در عوض مبلغ معینی ماشین آلات آن کارخانه را نصب کند و شخصی که عمل یا ترک عملی را به عهده می گیرد متعهد و شخصی که تعهد به سود او می باشد متعهد له و مورد تعهد را اصطلاحا متعهدبه می گویند. تعهد در م ۲۲۱ ق.م به همین معنا به کار رفته است. در معنی اسم مفعولی تعهد عبارت است از وظیفه حقوقی که قانونا بر عهده شخص متعهد ثابت می شود که در صورت خودداری از انجام آن به تقاضای متعهدله و بوسیله مراجع قضایی ملزم به انجام آن خواهد شد وتعهد در این معنا به وظیفه حقوقی که به اراده شخص بر عهده او قرار می گیرد و نیز به وظیفه ایی که بدون اراده شخص و مستقیما به حکم قانون ثابت می شود مانند وظیفه جبران خسارت ناشی از اتلاف مال غیر ،اطلاق می شود ،تعهد در م ۲۲۶ و ۲۲۲ به این معنا به کار برده شده است.[۸۳]
ماده ۱۱۰۱ ق.م فرانسه به تشریح موضوع تعهد ضمن تعریف عقد اکتفا کرده که تا حدودی از تعریف رومی تعهد اقتباس شده است و مقرر می دارد« عقد قراردادی است که یک یا چند نفر ، در مقابل یک یا چند نفر دیگر ، بدان وسیله بر عهده می گیرند چیزی را تأدیه کنند یا کاری را انجام بدهند ویا از انجام کاری خودداری ورزند»
ایرادی که بر این ماده از ق.م فرانسه وارد است این است که منحصرا به جهت منفی تعهد توجه کرده در حالی که رابطه حقوقی بین دو نفر در صورتی تعهد محسوب می شود که به اعتبار یکی از آن دو دین (بدهکار)و به اعتبار دیگر طلب(طلبکار) باشد، انتقادات دیگری بر ماده مذکور وارد است که از موضوع بحث ما خارج است.[۸۴]
در حقوق انگلیس نیز در تعریف تعهد در اصطلاح حقوقی آورده اند : تعهد یک مفهوم حقوقی است که حکایت از الزام شخصی در برابر دیگری داشته و برای یک طرف حق قابل اجرا (از نظر قانون) و برای طرف دیگر وظایفی را معین می کند که بدین طریق آن دو طرف را به هم مرتبط می سازد … در جایی که شخصی به دیگری خسارت یا ضرری وارد می آورد ضرر حاصله تعهدی را بوجود می آورد که مستلزم حقی برای طرف دیگر و تکلیفی بر عهده وارد آورنده خسارت در پرداخت خسارت خواهد بود.[۸۵]
ج-منابع تعهد(اسباب ایجاد تعهد)
منابع تعهد در نظام های حقوقی دنیا دارای اشتراکات و امتیازاتی است که در اینجا به اسباب ایجاد تعهد در حقوق داخلی و کشور فرانسه و سوئیس و مصر اشاره می شود:
الف-حقوق ایران: اگرچه در ق.م ایران منابع تعهد به طور صریح معیین نشده اما با کمی استقراء به خوبی می توان دریافت که از نظر قانونگذار اسباب ایجاد تعهد به دو گروه اصلی تقسیم می شود:۱-تعهدات ناشی از عقود ۲-الزامات خارج از قرارداد
امتیاز عقد بر سایر منابع ترجیح دارد و در حقوق اسلام نیز بخش مهمی از فقه به عقود و معاملات اختصاص یافته است
ب-حقوق فرانسه: در ق.م فرانسه اسباب ایجاد تعهد به پنج دسته تقسیم شده اند[۸۶]
۱-عقد:در اثر طراضی است که یکی از طزفین در برابر دیگری عهده دار انجام کار یا خودداری از انجام کاری را متعهد می شود و این از مهم ترین منبع تعهد است.
۲-شبه عقد: اعمال ارادی و مشروعی که بدون توافق اشخاص ایجاد دین میکند مثلا کسی که به عمد یا در اثر اشتباه چیزی را که مستحق نبوده دریافت کند که ملزم است آن را به مالک تسیلم نماید(م ۳۰۱ ق.م)
۳-جرم: عمل نامشروعی که مرتکب به عمد و به قصد اضرار به دیگری انجام می دهد
۴-شبه جرم:اعمال نامشروعی که در اثر بی احتیاطی و بی مبالاتی (تقصر) مرتکب، خساراتی به بار می آید بدون اینکه مرتکب قصد اضرار به دیگری را داشته باشد
۵-قانون: الزاماتی که به موجب قاون ایجاد می شود مانند الزام به انفاق خویشان
مولفان جدید حقوق فرانسه به شدت از این تقسیم بندی انتقاد کرده اند به علاوه مبانی این تقسیم با اصول حقوقی ما موافق به نظر نمی رسد
در حقوق سوئیس
قانون مدنی سوئیس که ریشه رومی ژرمنی دارد منابع تعهد را به سه دسته تقسیم کرده: ۱-تعهدات ناشی از قرارداد ۲-تعهدات ناشی از اعمال نامشروع ۳-تعهدات ناشی از استنباط نامشروع
مزیت این تقسیم بندی این است که به جابجایی نامشروع ثروت به عنوان منبع تعهد توجه کرده است با وجود این تقسیم بندی مذکور خالی از عیب نیست.[۸۷]
حقوق مصر
در ق.م قدیم مصر در دو ماده ۹۳ و ۱۴۷ ذکر شده بود که تعهدات یا از توافق یا از فعل یا نص قانون ناشی می شود اما در ق.م جدید مصر نص خاصی را که متضمن منابع تعهد باشد ذکر نکرده و به ارائه منابع تعهد در فصول پی در پی اکتفا کرده است به طور کلی قانون جدید مصر پنج منبع برای تعهد ذکر کرده ۱-عقد ۲-اراده یک طرف (ایقاع) ۳-عمل نامشروع ۴-دارا شدن ناروا ۵-قانون
این تقسیم بندی که از مبنای علمی کافی برخوردار نمی باشد و به دلیل ایرادهای وارده بر آن سبب شد که حقوقدانان مصری اسباب ایجاد تعهد را به دو دسته اعمال حقوقی و وقایع حقوقی تقسیم بندی کنند[۸۸]
این تقسیم بندی اگرچه از لحاظ نظری منطقی است ولی اگر مقصود تمیز اسباب ویژه تعهد باشد فایده لازم را ندارد زیرا اعمال حقوقی شامل عقد و ایقاع است و ذکر ایقاع به عنوان یکی از اسباب ایجاد تعهد این سوال را مطرح می کند که آیا اراده یک طرف به تنهایی برای ایجاد تعهد کافی است؟ بر اساس این نظر عقد نیز به صورت ترکیبی از دو ایقاع مستقل تشکیل می شود در حالی که این اندیشه مورد قبول هیچ حقوقدانی نیست به همین جهت در هیچ یک از قوانین حاکمیت اراده یک تن به عنوان منبع اصلی تعهد پذیرفته نشده است ،پس در حقوق کنونی نمی توان ایقاع را از منابع ایجاد تعهد به شمار آورد
در ق.م ما اسباب ایجاد تعهد شامل تعهدات ناشی از عقود و الزامات خارج از عقد می شود این تقسیم بندی در عین سادگی هیچ یک از اشکالات وارده را ندارد و از جهات گوناگون از آن تقسیم بندی ها برتر است
د-اقسام تعهد
در این قسمت به بررسی تعهدات طرفین قرارداد می پردازیم. می دانیم که در هر قراردادی ممکن است تعهدات مختلفی بر عهده هر یک از طرفین آن قرار گیرد این تعهدات از نظر اهمیت دارای ارزش مساوی نیستند ،بلکه برخی از این تعهدات اساسی بوده و برخی دیگر جنبه فرعی دارند مثلا در عقد بیع تسلیم مبیع یا تأدیه ثمن از تعهدات اصلی عقد خواهد بود ، در مقابل شروطی که در ضمن عقد قرار داده شده و تسلیم مبیع را در محل فروشنده مقرر کرده از تعهدات تبعی این عقد خواهد بود . در این قسمت تعهدات حاصل از قرارداد را به تعهد اصلی و تبعی تقسیم کرده و به اختصار هر یک را مورد بررسی قرار می دهیم.
۱-تعهدات اصلی
منظور از تعهدات اصلی تعهدی است که مستقلا از طرف متعاقدین مورد عقد و قرارداد قرار می گیرد.[۸۹]و همه شرایط اساسی صحت معاملات که در ماده ۱۹۰ ق.م مندرج است در آن موجود می باشد، این تعهد که معامله بخاطر آن منعقد شده رکن معامله محسوب می شود و هدفی است که به طور مستقیم طرفین را به انعقاد قرارداد واداشته است.[۹۰] در قراردادهای معوض که محور اصلی ما در این نوشته می باشد تعهدات اصلی طرفین به عنوان عوض و معوض در قرارداد مطرح می شوند به گونه ای که رابطه همبستگی بین دو تعهد ایجاد می شود و تعهدات غیر اصلی این رابطه جدا هستند و هیچ گاه بین تعهدات اصلی و تعهدات تبعی رابطه همبستگی ایجاد نمی شود. برای مثال اگر معماری در مقابل مالک زمینی ساخت خانه ای را با شرایط مشخص به عهده بگیرد و در مقابل ، مالک نیز پرداخت هزینه ساخت را بر عهده بگیرد در این صورت تعهدات اصلی طرفین به ترتیب عبارت خواهند بود از : ساخت خانه و پرداخت هزینه ساخت. در این مثال تعهدات مذکور به طور مستقل مورد قرارداد ، قرار گرفته اند و التزام های اصلی قرارداد می باشند که رابطه همبستگی میان آن دو ایجاد می شود. از رابطه همبستگی میان دو تعهد نتایج زیر حاصل می شود :[۹۱]
اول : اینکه هر یک از طرفین عقد می تواند اجرای آنچه را که به عهده دارد موکول به اجرای تعهد متقابل سازد ،مثلا فروشنده تسلیم مبیع را به گرفتن ثمن منوط سازد و خریدار تأدیه ثمن را به قبض مبیع. این حق گروکشی که برای تضمین متقابل دو عوض اندیشیده شده است در اصطلاح حق حبس می نامند.[۹۲]
دوم : اینکه اگر حادثه خارجی مانع از اجرای تعهد یکی از دو طرف شود دیگری نیز از آنچه به عهده دارد بری خواهد شد. در این خصوص باید گفت رویه فقهای امامیه بر این بوده که نتایج همبستگی بین دو عوض و از جمله مسئله تلف مبیع قبل از قبض را در بیع که شایع ترین فرد عقود معوض است بیان کنند به موجب ماده ۳۸۷ ق.م «اگر مبیع قبل از قبض تسلیم بدون تقصیر و اهمال از طرف بایع تلف شود بیع منفسخ و ثمن باید به مشتری تحویل گردد…» با توجه به ماده می توان گفت که در فرضی که امکان انجام تعهد اصلی از ناحیه یکی از طرفین عقد بواصطه حادثه خارجی منتفی گردد اجرای تعهد اصلی طرف مقابل نیز منتفی خواهد بود.

 

 

۲-۳-۴- دهه دوم (سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۸) ۱۱۰
۱-۲-۳-۴- چند بخشنامه‌های از قوه قضائیه ۱۱۱
۲-۲-۳-۴- دولت ۱۱۲
۱-۲-۲-۳-۴- آیین‌نامه اجرایی قانون رسیدگی به تخلفات و مجازات فروشندگان لباس‌هایی که استفاده از آنها در ملاء عام خلاف شرع است و یا عفت عمومی را جریحه‌دار می‌کند. ۱۱۲
۲-۲-۲-۳-۴- مصوبات کمیسیون سیاستگذاری در امور اجرایی مبارزه فرهنگی با مظاهر فساد ۱۱۳
۳-۲-۳-۴- مصوبات مجلس ۱۱۷
۱-۳-۲-۳-۴- قوانین رسیدگی به تخلفات اداری ۱۱۷
۲-۳-۲-۳-۴- کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی ۱۱۷
۴-۲-۳-۴- شورای عالی انقلاب فرهنگی ۱۱۸
۱-۴-۲-۳-۴- ‌آیین‌نامه انضباطی دانشجویان جمهوری اسلامی ۱۱۸
۲-۴-۲-۳-۴- اصول، مبانی و روش‌های اجرایی گسترش فرهنگ عفاف ۱۱۹
۳-۳-۴- دهه سوم (سال‌های ۷۸ تا ۸۸) ۱۲۱
۱-۳-۳-۴ دولت ۱۲۱
۱-۱-۳-۳-۴- آیین‌نامه اجرایی مدارس ۱۲۱
۲-۳-۳-۴- مجلس ۱۲۱
۱-۲-۳-۳-۴- قانون ساماندهی مد و لباس ۱۲۱
۳-۳-۳-۴- شورای عالی انقلاب فرهنگی ۱۲۲
۱-۳-۳-۳-۴- سیاست‌های مقابله با تهاجم فرهنگی ۱۲۲
۲-۳-۳-۳-۴- سیاست‌های فرهنگی تبلیغی روز زن ۱۲۳
۳-۳-۳-۳-۴- سیاست‌های فعالیت‌های بین‌المللی زنان ۱۲۴
۴-۳-۳-۳-۴- منشور حقوق و مسئولیت‌های زنان در جمهوری اسلامی ایران ۱۲۴
۵-۳-۳-۳-۴- شاخص‌های ارزیابی آموزش عالی ۱۲۵
۶-۳-۳-۳-۴- راهبردها و راهکارهای گسترش فرهنگ عفاف ۱۲۵
۷-۳-۳-۳-۴- سیاست‌های ارتقاء مشارکت زنان در آموزش عالی ۱۲۶
۸-۳-۳-۳-۴- راهکارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب ۱۲۶
۴-۳-۴- سیاستگذاری پوشش در صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ۱۲۷
۱-۴-۳-۴- راهبردها و اهداف کلان ۱۲۷
۲-۴-۳-۴- سیاست‌ها و راهکارها ۱۳۳
۳-۴-۳-۴- وظایف ۱۳۵
۱-۳-۴-۳-۴- صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران ۱۳۶
۲-۳-۴-۳-۴- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ۱۴۰
۴-۴-۳-۴- اقدامات و عملکردها ۱۴۲
۱-۴-۴-۳-۴- صدا و سیما ۱۴۲
۱-۱-۴-۴-۳-۴- اقدامات سال ۱۳۸۵ ۱۴۲
۲-۱-۴-۴-۳-۴- اقدامات سال ۱۳۸۶ ۱۴۶
۲-۴-۴-۳-۴- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ۱۵۲
۱-۲-۴-۴-۳-۴- اقدامات سال ۱۳۸۵ ۱۵۲
۲-۲-۴-۴-۳-۴- اقدامات سال ۱۳۸۶ ۱۶۳
فصل پنجم: نتیجه‌گیری ۱۷۲
پیوست‌ها ۲۰۴
منابع: ۲۵۷

 

فصل اول: کلیات

 

 

۱-۱- مسئله تحقیق

لباس و پوشش یکی از شئون انسانی و زیرمجموعه‌های فرهنگ است که به خصوصیات متفاوت فردی و اجتماعی انسان مربوط می‌شود. لباس پرچم وجود آدمی است که از اعتقادات و فرهنگ و آداب و رسوم وی سخن می‌گوید. پیدایش لباس منشأهای گوناگونی دارد، منشأ روانی، امنیتی، اجتماعی، اخلاقی و دینی. مفسرین در تفسیر آیه ۲۶ سوره اعراف (۷) لباس را از جمله نعمات الهی به بشر دانسته‌اند. (حسینی شاه عبدالعظیمی، ۱۳۶۳: ج ۴، ۲۹ و قرائتی، ۱۳۸۳: ج ۴، ۴۴ و مکارم شیرازی، ۱۳۷۴: ج ۶، ۱۳۳)
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
لباس به عنوان یک پدیده فرهنگی قدمتی به اندازه زندگی بشر داشته و در سراسر زندگی انسان و تا هنگام مرگ همراه اوست. پوشاک به مثابه همراه همیشگی انسان دارای اهمیت فراوانی است که تأثیرات و کارکردهای مختلفی چون فرهنگی، مذهبی-آیینی، سیاسی، اقتصادی، نشانه‌شناسی و ارتباطی، زیبایی‌شناسی، مردم‌شناسی، روانی، اقلیمی و…. دارد و می‌توان آن را از دیدگاه‌های مختلفی از قبیل روان‌شناسی، اخلاق، اقتصاد، جامعه‌شناسی، مذهب، قانون، تاریخ و جغرافیا بررسی کرد.
عکس مرتبط با اقتصاد
کارکردهای گوناگون لباس سبب ظهور مسائل مختلف در حوزه اجتماع مانند مسائل اخلاقی-اجتماعی(عفاف و حجاب، فساد اخلاقی و ناهنجاری های اجتماعی و طرح مسئله امنیت اخلاقی-اجتماعی)، فرهنگی(مد و مدگرایی، تهاجم فرهنگی و غرب‌گرایی و غرب‌زدگی در پوشش، هویت ملی و طرح مسئله لباس ملی) و اقتصادی(سلطه اقتصادی و تبدیل شدن کشورها و جوامع به بازار مصرف تولیدات کشورهای بیگانه و آسیب به تولیدات داخلی) شده است. بر این اساس پوشش یکی از نمادهای فرهنگی و از ارزش‌های خاص هر جامعه و فرهنگ و به خصوص فرهنگ اسلامی-ایرانی ما به شمار می‌رود که در طی چند دهه عمر انقلاب همواره با مسائل فرهنگی و اجتماعی دیگری گره خورده و مورد سؤال واقع شده است.
از سوی دیگر توجه به نقش حکومت در زمینه فرهنگ سازی در این زمینه انکارناپذیر بوده و در نگاهی عمیق‌تر، ضروری و اساسی است. در سده‌ی اخیر موضوع پوشش همواره مورد توجه جوامع اسلامی، اندیشمندان و رهبران فرهنگی و دولت‌ها بوده است. در جمهوری اسلامی ایران نیز حجاب و عفاف در طول چند دهه اخیر همواره یکی از معضل‌های مهم فرهنگی و اجتماعی جامعه بوده و مورد توجه صاحبنظران، کارشناسان و مسئولان دستگاه‌های فرهنگی جامعه قرار گرفته است. در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی طرح‌ها و برنامه‌های مختلفی از سوی نهادها و سازمان‌های مختلف در جهت گسترش و نهادینه سازی فرهنگ عفاف و حجاب در جامعه، تدوین و تصویب شده است.
حال با توجه به اهمیت و ضرورت پوشش به عنوان یکی از مهم‌ترین مسائل فرهنگی جوامع و به خصوص جامعه ایران از یک سو و نقش بی‌بدیل و غیرقابل انکار حکومت‌ها در این زمینه، بجاست که سیاست‌های دولت در این زمینه را مورد سؤال قرار دهیم و بپرسیم حکومت در قبال این مسئله مهم فرهنگی چه اقداماتی انجام داده و سیر تحول سیاستگذاری و مداخله دولت در حوزه پوشش افراد جامعه پس از انقلاب اسلامی ایران تا کنون به چه صورت بوده است.

 

۱-۲- ضرورت و اهمیت تحقیق

پدیده لباس و پوشش از مقوله‌های پر فراز و نشیب در دوره‌های معاصر بوده است که به رغم گذشت حدود سه دهه از عمر انقلاب اسلامی ایران و تأکید بر این هنجار از ابتدای انقلاب اسلامی هنوز شاهد ثبات کامل در این زمینه نیستیم. این تحقیق به منظور فراهم ساختن پاسخی نظری به این سؤال است که در این مدت چه اقدامات و تدابیری در جهت رسیدن به نقطه‌ای که مسئله حجاب و لباس افراد در جامعه مطابق با موازین فرهنگی- دینی یک جامعه اسلامی باشد صورت پذیرفته است. پاسخ به این سؤال و اطلاع از اقدامات گذشته می‌تواند در جهت تصمیم‌گیری‌ها و اقدامات فرا روی سیاستگذاران در این حوزه مؤثر باشد.

 

۱-۳- سابقه تحقیق

حوزه تحقیقات حول مسئله پوشش گسترده و متنوع است. تعداد قابل توجهی از منابع اطلاعاتی در حوزه پوشش مربوط به بررسی فقهی پوشش یا مقایسه پوشش اسلامی با پوشش در دیگر ادیان است. تعدادی نیز به بررسی‌های جامعه‌‌شناختی، تاریخی، زمینه‌های اثرپذیری و مانند آن پرداخته‌اند. یکی از مسائل و حوزه‌های مطالعاتی و تحقیقاتی مرتبط با بحث رابطه حکومت و پوشش است. در این حوزه نیز منابع اطلاعاتی از منظرهای گوناگون به مسئله پوشش نگریسته‌اند.
برخی از منابع در این حوزه از منظر حقوقی و کیفری به بررسی رابطه حکومت و پوشش پرداخته‌اند که از جمله آنها می‌توان به پایان‌نامه‌ای با عنوان «مداخله کیفری جمهوری اسلامی در زمینه پوشش نامناسب» اشاره کرد. مقالات متعددی نیز از منظر حقوقی و کیفری این بحث را دنبال کرده‌اند که از جمله آنها «بررسی قوانین کیفری ایران در زمینه پوشش مردم»، «نقد سیاست جنایی جمهوری اسلامی ایران در برخورد با بدحجابی»، «نگرش جرم‌شناختی به پدیده بی‌حجابی» و …. را می‌توان نام برد.

پایان نامه رشته حقوق

از سوی دیگر برخی مقالات در این حوزه به رشته تحریر درآمده‌اند. این مقالات نیز به مسائلی مانند مبانی مسئولیت و اختیارات و یا وظایف حکومت اسلامی در زمینه پوشش از منظر فقهی پرداخته‌اند. منابع دیگری نیز از منظر فرهنگی- اجتماعی به رابطه حکومت و پوشش پرداخته‌اند. در این دسته از منابع نیز مطالعاتی در زمینه جامعه‌شناسی پوشش، رابطه پوشش با هویت و تکامل اجتماعی، آسیب‌شناسی نهادها، سیاست‌ها و نظام اجرایی، تحلیل زمینه‌ها و عوامل فرهنگی- اجتماعی مؤثر، راهکارهای و مؤلفه‌ها مداخله در زمینه پوشش و مانند آن مورد بحث قرار گرفته است. آقای شفیعی سروستانی در کتابی با عنوان «حجاب: مسئولیت‌ها و اختیارات دولت اسلامی» به رویکرد یاد شده تعداد قابل توجهی از مقالات این حوزه را که عناوین برخی از آنها در سطور پیشین ذکر شد، جمع‌ آوری کرده‌اند.
تحقیق پیش رو سعی کرده است تا سیاستگذاری فرهنگی پوشش در جمهوری اسلامی ایران را مورد بررسی قرار دهد. از این منظر با بررسی رابطه پوشش و فرهنگ، مبانی مداخله حکومت در حوزه فرهنگ را مورد بحث قرار داده و بر این اساس مبانی دخالت حکومت در پوشش و نیز مهم‌ترین بحث در این زمینه یعنی نحوه و چگونگی مداخله حکومت در زمینه پوشش را بررسی کرده است تا در خاتمه و بر اساس مباحث پیشین سیر تحول سیاست‌ها و مداخلات نظام جمهوری اسلامی ایران را در طول سه دهه انقلاب اسلامی از نظر بگذراند.

 

۱-۴- سؤالات تحقیق

بر اساس آنچه گفته شد سؤال اصلی این تحقیق اینگونه خواهد بود که:
– سیاستگذاری‌ها و اقدامات فرهنگی حاکمیت در زمینه‌ی فرهنگ پوشش در طول سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۸۸ چه سیر تحولی را طی نموده است؟
این تحقیق سعی خواهد کرد به عنوان مقدمه پاسخ به سؤال اصلی به چند سؤال فرعی نیز پاسخ دهد:
– کدام سازمان‌ها عهده‌دار سیاستگذاری و اجرا در زمینه فرهنگ پوشش هستند؟
– وظایف و کارکردهای این سازمان‌ها چیست؟
– تا کنون چه سیاست‌ها و عملکردهایی در این حوزه اتخاذ و اجرا شده است؟

 

۱-۵- روش تحقیق

این تحقیق سعی می‌کند تا با بهره گرفتن از روش توصیفی- تحلیلی و از طریق مطالعات کتابخانه‌ای به سؤالات مورد نظر پاسخ گوید. در این راستا از منابع و متون با ادبیات فقهی، فرهنگی و سیاستگذاری استفاده شده و اسناد سیاستی و قانونی نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

 

۱-۶- اهداف تحقیق

 

۵-۳ ابزار پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………………۵۴
۶-۳ روش های تجزیه و تحلیل داده ها………………………………………………………………………………………………………………۵۶
۷-۳ ملاحظات اخلاقی……………………………………………………………………………………………………………………………………..۵۷
فصل چهارم: یافته های پژوهشی

 

 

داده های توصیفی……………………………………………………………………………………………………………………………….۵۹

۱-۱-۴ متغیرهای مورد مطالعه………………………………………………………………………………………………………………………..۵۹

 

 

یافته‌های استنباطی…………………………………………………………………………………………………………………………….۶۱

۱-۲-۴ فرضیه اصلی…………………………………………………………………………………………………………………………………………۶۱
۲-۲- ۴ فرضیه فرعی یک………………………………………………………………………………………………………………………………..۶۱
۳-۲-۴ فرضیه فرعی دو……………………………………………………………………………………………………………………………………۶۳
۴-۲-۴ فرضیه فرعی سه…………………………………………………………………………………………………………………………………..۶۶
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
بحث و نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………….۶۹
۱-۱-۵فرضیه اصلی………………………………………………………………………………………………………………………………………….۷۰
۲-۱-۵فرضیه فرعی یک…………………………………………………………………………………………………………………………………..۷۱
۳-۱-۵فرضیه فرعی دو…………………………………………………………………………………………………………………………………….۷۳
۴-۱-۵فرضیه فرعی سه……………………………………………………………………………………………………………………………………۷۵

 

 

محدودیت های تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………….۷۸

۱-۲-۵خارج از اختیار محقق……………………………………………………………………………………………………………………………۷۸
۲-۲-۵در اختیار محقق…………………………………………………………………………………………………………………………………….۷۸
۳-۵پیشنهادات تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………..۷۹
۱-۳-۵پیشنهادات کاربردی………………………………………………………………………………………………………………………………۷۹
۲-۳-۵پیشنهادات پژوهشی……………………………………………………………………………………………………………………………..۷۹
منابع
منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۸۱
منابع انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۸۳
چکیده انگلیسی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. ۸۶
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول ۱-۳ جنسیت…………………………………………………………………………………………………………………………………………۵۳
جدول ۲- ۳ سطح تحصیلات……………………………………………………………………………………………………………………………۵۳
جدول ۳-۳ سابقه……………………………………………………………………………………………………………………………………………..۵۴
جدول ۴-۳ سن………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۵۴
جدول ۱-۴- میانگین و انحراف معیار متغیرهای تحقیق………………………………………………………………………………..۵۹
جدول ۲-۴- میانگین و انحراف معیار ابعاد مدیریت دانش……………………………………………………………………………..۶۰
جدول ۳-۴- میانگین و انحراف معیار ابعاد بازاریابی رابطه مند………………………………………………………………………۶۰
جدول ۴-۴- ماتریس همبستگی متغیرهای مورد مطالعه……………………………………………………………………………….۶۱
جدول ۵-۴- نتایج تحلیل رگرسیون مدیریت ارتباط با مشتری از روی مدیریت دانش و بازاریابی رابطه مند به شیوه همزمان…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۶۲
جدول ۶-۴ ماتریس همبستگی………………………………………………………………………………………………………………………..۶۴
جدول ۷-۴- نتایج تحلیل رگرسیون همزمان مدیریت ارتباط با مشتری از روی ابعاد مدیریت دانش……… ۶۵
جدول ۸-۴- نتایج تحلیل رگرسیون همزمان مدیریت ارتباط با مشتری از روی ابعاد بازاریابی رابطه‌مند……۶۶

بررسی رابطه بین مدیریت دانش و بازاریابی رابطه‌مند با مدیریت ارتباط با مشتری
در بین کارمندان بانک‌های شهرستان سپیدان
به وسیله: روح اله کریمی
چکیده
هدف از این پ‍ژوهش تبیین رابطه بین مدیریت دانش وبازاریابی رابطه مند با مدیریت ارتباط با مشتری بوده است . روش تحقیق توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری تحقیق شامل کارکنان بانکهای سپیدان به حجم ۱۰۸ نفر بوده اند، نمونه آماری در این تحقیق منطبق با جامعه اماری ۱۰۸ نفر است به دلیل محدود بودن جامعه آماری از مطالعه موردی استفاده گردیده است .ابزار اندازه گیری پرسشنامه مدیریت ارتباط با مشتریان ، مدیریت دانش و بازاریابی رابطه مند بوده. تحلیل داده ها با آزمون ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون صورت گرفت. نتایج نشان داد که بین مدیریت دانش و بازاریابی رابطه مند با مدیریت ارتباط با مشتری رابطه معناداری وجود دارد.از طرفی بین دو متغیرپیش بین مدیریت دانش و بازاریابی رابطه مند با متغیر ملاک مدیریت ارتباط با مشتری رابطه معنی‌دار وجود ندارد. همچنین بین ابعاد بیرونی سازی و درونی سازی بامدیریت ارتباط با مشتری رابطۀ مستقیم معناداری وجود دارد و بین اجتماعی سازی بامدیریت ارتباط با مشتری رابطۀ مستقیم معناداری وجود دارد ولی از نتایج آزمون تحلیل ‌واریانس می‌توان استنباط کرد که بین ابعاد مدیریت دانش با متغیر ملاک مدیریت دانش رابطه معنی‌دار وجود ندارد.از طرف دیگر در بین ابعاد بازاریابی رابطه مند تنها فعالیت های فروش و نظارت بر روابط با مدیریت ارتباط با مشتری رابطۀ مستقیم معناداری وجود دارد همچنین از نتایج آزمون تحلیل‌واریانس می‌توان استنباط کرد که تنها بین متغیر پیش‌بین، نظارت بر روابط و متغیر ملاک مدیریت ارتباط با مشتری رابطه خطی معنی‌دار در سطح ۰۱/۰ وجود دارد و نظارت بر روابط به طور معنی‌دار قادر به پیش‌بینی مدیریت ارتباط با مشتری می‌باشد.در پایان پیشنهاد می شود مسئولان بانکهای کشور در راستای نهادینه سازی و بهبود مدیریت ارتباط با مشتری از طریق افزایش مدیریت دانش کارکنان اقدام نمایند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
کلید واژه‌ها : بازاریابی رابطه مند ، مدیریت دانش ، مدیریت ارتباط با مشتری
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱ مقدمه
بر خلاف تئوری بازاریابی کلاسیک که هنرش در جذب مشتریان جدید و تأکید آن بیشتر بر انجام معاملات متمرکز بود تا ایجاد رابطه با دیگران، با شدت گرفتن رقابت بین شرکتها در مشتری یابی برای محصولات و خدماتشان و همچنین افزایش قدرت مشتری در دنیای رقابتی امروز، شرکتها دیگر نه تنها باید به دنبال جذب مشتریان جدید باشند، بلکه حفظ و نگهداری مشتریان قبلی و برقراری روابطی مستحکم با آنان را نیز باید مورد توجه قرار دهند.(سلیمانی،۱۳۸۸،ص۸۹)

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.