جویدن، صحبت کردن،بلعیدن، اه کشیدن و تکان دادن سر

جدول۲- ۳-انواع فعالیت های تشخیص داده شده بوسیله سیستم­های HAR[35]
Vacek در پژوهش خود فعالیت را اینگونه معرفی می­ کند که چگونه، چه موقع، کجا و چرا یک فعالیت انجام شده است و جنبه­ های فعالت را شناسایی می­نماید. وی فعالیت­های انسان را به دو روش طبقه ­بندی می­نماید. در روش اول که
طبقه ­بندی بوسیله ساختار نامیده می­ شود، فعالیت­ها از ساختار بدن انسان مشتق می­شوند. به عبارت دیگر هر فعالیت بر اساس قسمتی از بدن که در این فعالیت مورد استفاده است، طبقه ­بندی می­شوند. دو گروه شی و مکان نقش خاصی در طبقه ­بندی دارد. آنها می­توانند معنی هر قسمتی را افزایش ­دهند [۳۶].

شکل۲- ۷-بهره گیری از فعالیت اعضای بدن در تشخیص فعالیت[۳۶]

انسان­ها تمایل به درک فعالیت به عنوان یک توالی جداگانه از کارهای ابتدایی دارند. در روش دوم بنام طبقه ­بندی عملکردی­، فعالیت بوسیله کارکردی که دارد طبقه ­بندی می­ شود. این دسته­بندی از مکانیزم­ های فعالیت انسان مشتق شده است که به دو نوع فعالیت می ­پردازد. در فعالیت­های اجرایی، فعالیت­ها برای رسیدن به یک هدف خاص انجام می­گیرند. آنها حالت انسان یا محیط اطرافش را تغییر می­دهند. مانند پیاده­روی یا گرفتن یک شی و فعالیت­های تعاملی شامل فعالیت­هایی است که صحبت کردن و دیالوگ بخش عمده آن می­باشد.
مشکل این دو کلاس این است که آنها تنها یک بعد از مفاهیم را برای طبقه ­بندی فعالیت­های انسان در نظر می­گیرند و برای جزییات بیشتر طبقه ­بندی ساختاری می­بایست بر اینکه چگونه یک فعالیت می ­تواند تشخیص داده شود، تمرکز کرد.
HUYNH در پژوهش خود فعالیت­ها را به صورت زیر طبقه ­بندی نموده است.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فعالیت حالت
دراز کشیدن-نشستن-ایستادن ایستا
دراز کشیدن-ایستادن
ایستادن-درازکشیدن
درازکشیدن-نشستن
نشستن-درازکشیدن
ایستادن-راه رفتن انتقال
راه رفتن
راه رفتن –از پله بالا رفتن
راه رفتن-از پله پایین رفتن پویا

جدول۲- ۴-حالت ها و فعالیت های طبقه بندی شده[۳۷]

شکل۲- ۸-انواع آنالیز حرکات[۳۵]

 

۲-۴-۲-رویکردهای تشخیص فعالیت انسان

اولین قدم برای رسیدن به هدف تشخیص فعالیت­های رومره، یک سیستم تشخیص فعالیت مجهز به قابلیت­های حسی می­باشد. سه روش برای تشخیص فعالیت­های روزمره بکارگرفته می­ شود [۳۷, ۳۸]:
video based, environment sensor based, wearable sensor based

 

۲-۴-۲-۱-رویکرد مبتنی بر ویدئو

در این سیستم برای ردیابی و تشخیص فعالیت­های فیزیکی دوربین ویدئویی بکار می­رود. این روش اغلب در آزمایشگاه خوب کار می­ کند اما به دلیل آشفتگی و تنوع خیلی مختلف فعالیت­هایی که در محیط­های واقعی اتفاق می­افتد در دستیابی به دقت مشابه در شرایط واقعی به مشکل بر­خورده­اند. بعلاوه حسگرهایی مانند میکروفن و دوربین خیلی گران می­باشند. درنتیجه از آنجا که این دستگاه­ها به عنوان دستگاه­های ضبط کننده بکار می­روند، ممکن است توسط بعضی افراد با مشکلات امنیتی حریم خصوصی مواجه شوند.

 

۲-۴-۲-۲-رویکرد مبتنی بر محیط حسگر

این سیستم­ها برای نظات بر تعامل میان کاربران و محیط­های خانه­شان توسعه یافته­اند که این هدف بوسیله توزیع تعدادی از حسگرهای محیطی بخصوص حسگرهای باینری حالت on-off سراسر محیط زندگی فرد بدست آمده است. داده جمع آوری شده بوسیله این حسگرهای محیطی می ­تواند برای تطابق هوشمند محیط در خانه برای ساکنانش مورد استفاده باشند. سیستم­های مبتنی بر حسگرهای محیطی فعالانه فعالیت­های آنها را هر روزه نظارت می­ کند. در این سیستم­ها تعداد زیادی از پارمترها می ­تواند با بکارگیری حسگرهای گوناگون و محدودیت­هایی (اندازه، وزن و توان) از دیگر انواع حسگرها نظارت شود. بنابراین طراحی کلی سیستم را ساده می­ کند. هر چند این سیستم­ها وابسته به زیرساخت هستند و نمی­توانند بر افراد بیرون خانه نظارت کنند. همچنین آنها مشکلات متمایز کردن فرد نظارت شده و دیگر افراد در خانه را نیز دارند.خانه­های هوشمند یک نمونه از این گونه سیستم­های می­باشند.

 

۲-۴-۲-۳-رویکرد مبتنی بر حسگرهای پوشیدنی

این سیستم­های طوری طراحی شده ­اند که برای اندازه ­گیری پیوسته داده بیومکانیکی و فیزیولوژیکی بدن در طول فعالیت روزمره با در نظر گرفتن مکان فرد قابل پوشیدن باشند. بنابراین یک جایگزین مناسب برای تشخیص فعالیت­های روزمره انسان بخصوص فعالیت­های فیزیکی بدن هستند. از این رو آنها به افراد متصل می­ شود تا بر فعالیت­های آنها نظارت کنند. حسگرهای پوشیدنی از زیرساخت مستقل هستند و می ­تواند پارامترهای فیزیولوژیکی که بوسیله حسگرهای ویدئویی یا محیطی ممکن قابل اندازه گیری نیستد را اندازه ­گیری کنند. بعلاوه این حسگرها ارزان قیمت بوده و برخلاف حسگرهای ویدئویی آنها مشکل حریم خصوصی افراد را ندارد.
طیفی از حسگرهای متصل به بدن شامل سوئیچ­های الکترومکانیکی، شتاب­سنج، ژیروسکوب، گام شمارها برای گرفتن و آنالیز حرکات انسان درطول زندگی روزمره افراد بکار روند. پیشرفت تکنولوژی در سیستم­های میکروالکترومکانیکی[۶] باعث کوچک شدن و کم هزینه شدن شتاب­سنج­ها شده است و عموما به عنوان یک ابزار مفید برای ارزیابی حرکت انسان در محیط­های کلینیکی و محیط­های زندگی پذیرفته شده ­اند.

 

۲-۴-۳-رویکردهای مدل سازی فعالیت انسان

بیشترین رویکردهای مورد استفاده برای مدل­سازی فعالیت انسان شامل HMM و انواع آن که شامل زیر مجموعه­های
(coupled-HMM ,Entropid-HMM)، مدل­های گرافیکی و شبکه­ های پویا بیزی می­باشد [۳۹].

 

۲-۴-۳-۱–رویکرد استخراج ویژگی

ابتدا سیگنال بدست آمده از حسگر به تعدادی بخش­های زمانی کوچک به نام پنجره­ها تقسیم می­ شود. در هر پنجره یک یا چند ویژگی برای توصیف سیگنال، استخراج می­ شود. این ویژگی­ها سپس به عنوان ورودی الگوریتم­های دسته­بندی استفاده می­شوند که هر پنجره با یک فعالیت مرتبط می­ شود. این ویژگی­ها شامل ناحیه وسیع سیگنال، شتاب
peak-to-peak، مقدار اصلاحی میانگین، مربع میانگین ریشه می­باشند. این نوع ویژگی­ها اغلب برای تمایزگذاشتن میان فعالیت­های پویا و ایستا مورد استفاده­اند.
هدف اصلی استخراج کمترین مقادیر از داده خروجی برای ایجاد یک پیش­گویی خوب این همچنین مفید است برای پشتیبانی تصمیم ­گیری در مورد حذف یک حسگر اگر خواندن یک حسگر ایجاد نمی­ کند ویژگی­هایی که اطلاعات خوب ارائه می­ کند پس حذف می­ شود. بطور کلی آنالیز تمام داده ثبت شده برای تشخیص فعالیت غیرضروری است. بنابراین داده ساده خام درون پنجره کوچک قبل از استخراج ویژگی استخراج می­کنیم. به منظور گرفتن اطلاعات بصورت مناسب از اطلاعات انسان و راحت باشد برای محاسبه مبتنی بر FFT از ویژگی­های دامنه-تکرار. طول پنجره مجموعه از خواهد بود. چهار اندازه متفاوت ۳۲، ۶۴، ۱۲۸و ۲۵۶ طول زمان مرتبط است با ۴ طول متفاوت پنجره بطور تقریبی ۱،۲،۴ و ۸٫۵ فرکانس فعالیت روزانه شان بصورت گسترده رنجی از ۱ تا ۱۸ هرتز دارد. بنابراین دوره زمانی۸٫۵ ثانیه می­پوشاند. کاهش بعد ویژگی (که می ­تواند به عنوان عملیات انتخاب ویژگی دیده شود) مهمترین روال قبل از دسته­بندی است. ابتدا بعضی از ویژگی­های بی­ارتباط یا زاید که نمی ­تواند اطلاعات پشتیبانی برای دسته­بندی آموزشی را ارائه کند، حذف
می­شوند. دسته­بندی کننده در فضای ابعاد بالاتر می ­تواند سخت و زمان بر باشد. بنابراین بهترین راه کاهش ابعاد مجددویژگی­ها قبل از انجام عملیات طبقه ­بندی می­باشد. معمولا قبل از اجرای الگوریتم دسته­بندی مراحل زیر انجام
می­ شود[۳۹]:

 

۲-۴-۳-۲-داده استاندارد وکاهش ابعاد ویژگی

ویژگی­های مورد استفاده بوسیله پژوهشگران برای دسته­بندی فعالیت­های انسان متنوع می­باشد. ویژگی­ها شامل حجم، تکرار، بهم پیوستگی می­باشد. نوع ویژگی حجم شامل ویژگی­هایی است که مبتنی بر مقادیر بزرگی از حسگرها می­باشد. ویژگی­ها در این طبقه بطور گسترده مبتنی بر مقادیر خام از حسگرها می­باشند آنها شتاب محور x، شتاب محور Yو شتاب محور Z می­باشند. ویژگی تکرار شامل ویژگی­هایی است که مبتنی بر مقادیر تکراری حسگر ویژگی­هاست.
ویژگی­های دامنه-زمان: بعضی از پژوهش­ها ویژگی­های دامنه-زمان را از پنجره داده شتاب بدست آورده­اند و معمولا آماری هستند شامل میانه، میانگین، واریانس و انحراف استاندارد، انحراف مطلق میانه وentropy ویژگی­های
دامنه-فرکانس: به منظور بدست آوردن ویژگی­های دامنه-تکرار پنجره ابتدا می­بایست داده حسگر به دامنه – تکرار تبدیل شود که معمولا با بهره گرفتن از FFT[7]انجام می­گیرد. خروجی FFT یک مجموعه درخت تصمیم می­باشد. این الگوریتم بوسیله امتحان کردن قابلیت تشخیص ویژگی­ها در یک زمان برای خلق یک مجموعه قوائد کار می­ کند که ضرورتا مجهز به یک سیستم دسته­بندی کامل می­ شود. از جمله[۸]FT و .DCT[9]سایر ویژگی­ها شامل آنالیز مولفه اصلی، آنالیز تفریق خطی و [۱۰]AR, HAAR می­باشند. Wangو همکاران در پژوهش خود ویژگی­هایی از جمله تعداد مشاهدات،
طولانی­ترین بعد­، مجموع مقادیر را مطرح نموده ­اند.
۲-۴-۴-الگوریتم­های تشخیص فعالیت
الگوریتم­های تشخیص فعالیت فعالیت­ها و عملیات­های متفاوت را براساس ورودی­ های کاربر دسته­بندی می­ کند [۴۰]. این الگوریتم­ها معمولا یا روی ایستگاه­های کاری[۱۱] یا موبایل هوشمند کاربر اجرا می­ شود. انتخاب الگوریتم دسته­بندی، مبتنی بر قابلیت پردازش پلت­فرم برای اجرای الگوریتم است. الگوریتم­های دسته بندی نظارت شده[۱۲] با نمونه­های برچسب شده برای خلق مدل دسته­بندی مجهز می­شوند. سپس مدل برای دسته­بندی داده ­های ورودی مورد استفاده قرارخواهد گرفت. این الگوریتم­ها شامل VN KNN ,SVM ,Decision Tree ,naïve-Bayes و…
الگوریتم­های نیمه نظارت شده[۱۳] شامل خودیادگیری[۱۴] و با هم یادگیری[۱۵] می­باشد [۴۱]. خودیادگیری از یک دسته­بندی کننده برای دسته­بندی داده غیربرچسب­گذاری شده استفاده می­ کند. با هم یادگیری از چندین دسته­بندی کننده برای داده غیربرچسب گذاری شده استفاده می­ کند. در این الگوریتم­ها قسمتی از داده بدون برچسب مورد استفاده قرار می­گیرد.

شکل۲- ۹-مدل­های تشخیص فعالیت [۴۱]

 

۲-۴-۴-۱-الگوریتم های خوشه­بندی

الگوریتم­های تشخیص فعالیت به دو دسته تقسیم می­شوند اولین مبتنی است بر روش­های یادگیری ماشین شامل
روش­های یادگیری نظارت شده و بدون نظارت [۴۲]. روش­های نظارت شده نیازمند استفاده از داده برچسب­گذاری شده با یک الگوریتم که آموزش شده روال­های عمومی با استفادهاز الگوریتم­های یادگیری نظارت شده برای تشخیص فعالیت شامل چندین مرحله است:

 

 

بدست آوردن داده نمایشی حسگر ازفعالیت­ها

تعیین ویژگی های داده ورودی و نمایش آنها

 

۶-کلیه اقداماتی که از طریق معاینه محلی در صحنه جرم به عمل می آید باید در صورت مجلس ثبت گردد.
۷-صحنه جرم توسط گروه بررسی صحنه جرم که حسب مورد ، متشکل از پزشک قانونی ،کارشناسان بررسی صحنه جرم و تشخیص هویت ، کار آگاهان نیروی انتظامی و عند اللزوم سایر کارشناسان بررسی می شود.
۸-مشهود بودن جرم واقع شده باید به طور قطع و یقین محرز شود.
۹-برای حفظ ادله وقوع جرم ، و مواردی از قبیل مایعات ریخته شده و غیر قابل انتقال از محل ، تا جمع آوری آنها ،حفاظت آن به عهده ضابط دادگستری است.
۱۰-دلایل و مدارک مربوط به جرم واقع شده در معاینه های محلی باید جمع آوری گردد.
ج) تحقیقات محلی
در مواقعی که دلایل جمع آوری شده و موجود در پرونده کیفری از نظر مقام قضایی برای تکمیل تحقیقات مقدماتی پرونده کافی نباشد، از راه انجام تحقیقات محلی از شهود و مطلعین محل وقوع جرم، نسبت به کشف حقیقت و روشن شدن موضوع اقدام می گردد.

پایان نامه حقوق

۱-تعریف تحقیقات محلی: تحقیقات محلی عبارت است از استماع شهادت شهود و اظهارات مطلعین به منظور کشف جرم در خارج از کلانتری و مراجع انتظامی و علی الاصول محل وقوع جرم و روشن شدن حقیقت.
تحقیقات محلی یکی از ارکان متشکله پرونده قضایی است که به منظور پی بردن به صحت و سقم اظهارات طرفین پرونده توسط ضابطین یا مقام قضایی و حتی المقدور در معیت طرفین و در محل وقوع جرم انجام شود و ارزش اماره قضایی دارد[۴۰].
بر اساس ماده ۴۳ ق.آ.د.د.ع.و.ا. درامور کیفری مقرر داشته: «در غیر موارد منافی عفت، دادرسان و قضات تحقیق میتوانند اجرای تفتیش از شهود و معطلین یا جمع آوری اطلاعات و دلایل و امارات جرم و یا هر اقدام دیگری را که برای کشف جرم لازم بدانند با تعلیمات لازم با ضابطین ارجاع کنند این اقدامات ارزش اماره قضایی دارد.»
۲-مبانی تحقیقات محلی : به موجب مفاد ماده ۱۶۴ ق.آ.د.د.ع.و.ا.در امور کیفری سال ۱۳۷۸ مبنای تحقیقات محلی عبارتند از :
۱/۲-هر گاه برای کشف جرم، روشن موضوع و نکات لازم در مورد شغل و خصوصیات اخلاقی متهم و سوابق زندگی او تحقیقات محلی ضرورت داشته باشد.
۲/۲-در مواردی که متهم یا شاکی در خصوص ادعای خود به اطلاعات اهل محل استناد نماید.
۳/۲-در مواردی که قاضی، تحقیق از اهل محل را ضروری بداند. [۴۱].
قانون آیین دادرسی کیفری جدید مصوب ۱۳۹۲ نیزدر مواد ۱۲۳ تا۱۲۹و۲۱۲تا ۲۱۵ به چگونگی تحقیقات محلی وتحقیق از شهود و مطلعین پرداخته است.
ج) تفتیش و بازرسی منازل، اماکن و اشیاء
بازرسی یا تفتیش عبارت از عمل تجسس و تفحص که معمولاً در منزل یا مخفیگاه شخص متهم به ارتکاب جرم به وسیله مقامات قضایی یا به نمایندگی آنها توسط ضابطین به عمل میآید. بازرسی و تحقیق به موجب شق«و» بند ۸ ذیل ماده ۴ قانون ناجا یکی از وظایف نیروی انتظامی به عنوان ضابط دادگستری میباشد. مفهوم تفتیش و بازرسی در اصطلاح حقوقی یعنی جستجو از طریق جابجایی اشیاء به منظور کشف آثار، مدارک و دلایل جرم و سپس ضبط و توقیف آن میباشد[۴۲].
بازرسی به انواع مختلف ذیل تقسیم میشود:

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

 

بازرسی از منازل (اماکن خصوصی)

بازرسی از اماکن دولتی

بازرسی از اماکن عمومی

بازرسی بدنی

بازرسی خودرو

بازرسی مراسمات، مخابرات و مکالمات تلفنی

بعضی مواقع ضابطین دادگستری فاقد اختیار میباشند به عنوان مثال در جرائم غیر مشهود برای بازرسی از اماکن و خودرو ضابطین نمیتوانند بدون دستور مقام قضائی اقدام به بازرسی نمایند ولی اگر در این مورد بازرسی نمودند و گزارش تهیه کردند چنین گزارشی فاقد اعتبار است مگر اینکه مستلزم کشف جرم باشد که در این صورت جرم مذکور به عنوان اینکه جرم مشهود است. به عنوان مثال مأموری بدون اجازه وارد منزلی شود و در آنجا اسلحه ای رویت نموده یا با جرم مشهود دیگری مواجه شود این جرائم مشهود تلقی میشود هر چند مأمور هم مرتکب جرم ورود غیر مجاز به حریم خصوصی شده است.
براساس مفاد مواد ۱۸ و ۹۶ تا ۱۱۱ ق. آ.د.د.ع.و.ا در امور کیفری سال ۱۳۷۸ و مواد ۲۸،۵۵تا۵۸ و۱۳۷تا۱۵۲قانون آیین دادرسی کیفری جدید مصوب سال ۱۳۹۲ ضابطین دادگستری براساس اختیارات قانونی و رعایت اهم شرایط ذیل تفتیش و بازرسی از اماکن و اشیاء صورت می گیرد.
۱-تفتیش و بازرسی منازل ، اماکن و اشیاء در مواردی به عمل می آید که حسب دلایل ، ظن قوی به کشف متهم یا اسباب و آلات و دلایل جرم در آن محل وجود داشته باشد.
۲-چنانچه تفتیشی و بازرسی با حقوق اشخاص در تزاحم باشد در صورتی مجاز است که از حقوق آنها مهم تر باشد.
۳-تفتیش و بازرسی منزل یا محل سکنای افراد در حضور متصرف یا ارشد حاضران و در صورت ضرورت با حضور شهود تحقیق،ضمن رعایت موازین شرعی و حفظ حرمت متصرفان و ساکنان و مجاوران آن صورت می پذیرد.
۴-هرگاه در محل مورد بازرسی کسی نباشد در صورت فوریت ، بازرسی در غیاب متصرفان و ساکنان محل، با حضور دونفر از اهل محل به عمل می اید و مراتب فوریت در صورت مجلس قید می شود.
۵- ورود به منازل،اماکن تعطیل و بسته به تفتیش آنها و بازرسی اشخاص و اشیاء در جرایم غیرمشهود با اجازه موردی مقام قضایی است…» مفهوم مخالف این حکم آن است که جرایم مشهود، تفتیش منازل، اماکن و اشیاء نیاز به اجازه مقام قضایی ندارد و ضابطین به دلیل فوریت امر می‌توانند رأساً اقدام نمایند
۶-ضابطان دادگستری باید به هنگام ورود به منازل، اماکن بسته و تعطیل، ضمن ارائه اوراق هویت ضابط بودن خود، اصل دستور قضایی را به متصرف محل نشان دهند و مراتب را در صورت‌مجلس قید نمایند و به امضاء شخص یا اشخاص حاضر برسانند. در صورتی که این اشخاص از رؤیت امتناع کنند، مراتب در صورت‌مجلس قید می‌شود و ضابطان بازرسی را انجام می‌دهند.
۷-تفتیش و بازرسی منزل در روز (از طلوع آفتاب تا غروب آن) به عمل می‌آید و در صورتی هنگام شب انجام می‌شود که ضرورت اقتضاء کند. بازپرس دلایل ضرورت را احراز و در صورت‌مجلس قید می‌کند و در صورت امکان خود در محل مجلس حضور می‌یابد.
۸-در مورد بازرسی اشیاء، ضابطان دادگستری مکلفند طبق مجوز صادره عمل نمایند، اما چنانچه در هنگام بازرسی محل، ادله، اسباب و آثار جرم دیگری را که تهدیدکننده امنیت و آسایش عمومی جامعه است مشاهده کنند، ضمن حفظ ادله و تنظیم صورت‌مجلس، بلافاصله مراتب را به مرجع قضایی صالح گزارش و وفق دستور وی عمل می‌کنند.
۹-تفتیش و بازرسی مراسلات پستی مربو ط به متهم در مواردی به عمل می آید که ظن قوی به کشف جرم ، دست یابی به ادله وقوع جرم یا شناسایی متهم وجود داشته باشد.

 

۲-۲-۱-۷-۴٫ ابلاغ اوراق و اجرای تصمیمات قضایی

۱-ابلاغ اوراق قضایی
این امر طبق قانون آیین دادرسی کیفری سال ۱۲۹۰ جزء وظایف ضابطین نبوده است. در لایحه قانون تشکیل پلیس قضایی در سال ۱۳۵۹ این وظیفه را پلیس قضایی انجام می داده است. تا اینکه پس از ادغام نیروی انتظامی در سال ۱۳۶۹ و به موجب شق ط ذیل بند ۸ از ماده ۴ قانون تشکیل ناجا این امر به عنوان یکی از وظایف این نیرو قلمداد گردیده است. ماده ۱۵ آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری مصوب سال ۱۳۷۸و ماده ۲۸ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ نیز این موضوع را به عنوان یکی از مامویت های ضابطین اشاره نموده است.
۲-اجرای تصمیمات و احکام قضایی
ماده ۱۵ قانون آیین دادرسی کیفری ۱۳۷۸ و قانون آیین دادرسی کیفری جدید سال ۱۳۹۲ و بند ۸ از ماده ۴ قانون تشکیل ناجا در این خصوص که اجرای تصمیمات و احکام قضایی جزیی از وطایف ضابطین خصوصاً ناجا می باشد، صراحت دارند.
آیین‌دادرسی کیفری جدید ، به موجب ماده ۳۵، ضابطان دادگستری را مکلف نموده است تا در اسرع وقت و در مدتی که دادستان یا مقام قضایی مربوط تعیین می‌کند، نسبت به انجام دستورات (نیابت‌های قضایی) و تکمیل پرونده اقدام نماید تا کندی و خللی در انجام تحقیقات مقدماتی پدید نیاید. چنانچه اجرای دستور یا تکمیل پرونده میسر نشود، ضابطان باید در پایان مهلت تعیین شده، گزارش آن را با ذکر علت برای دادستان یا مقام قضایی مربوط ارسال کنند. (تبصره ماده ۳۵ قانون آیین دادرسی کیفری). این تکلیف ضابطان به انجام دستورات قضایی، فاقد ضمانت اجرا نیست و تدوین‌کنندگان قانون جدید به منظور تأمین اجرای دستورات مقامات قضایی، به موجب ماده ۶۳، محکومیت به سه ماه تا یک سال انفصال از خدمات دولتی را برای ضابط پیش‌بینی کرده‌اند.

 

۲-۲-۱-۷-۵٫وظایف و اختیارات ضابطین دادگستری با توجه به مشهود یا غیر مشهود بودن جرم

الف )در جرائم مشهود
۱-ماده ۲۱ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری مصادیق جرم مشهود را مشخص نموده است:
۱/۱-جرمی که در مرئی و منظر ضابطین دادگستری واقع شده و یا بلافاصله مامورین یادشده در محل وقوع جرم حضور یافته یا آثار جرم را بلافاصله وقوع مشاهده کنند.
۲/۱-در صورتی که دو نفر یا بیشتر که ناظر وقوع جرم بوده اند و یا مجنی علیه بلافاصله پس از وقوع جرم شخص معینی را مرتکب جرم معرفی نماید.
۳/۱-بلافاصله پس از وقوع جرم علائم و آثار واضحه یا اسباب و دلایل جرم در تصرف متهم یافت شود یا تعلق اسباب و دلایل یاد شده به متهم محرز شود.
۴/۱-در صورتی که متهم بلافاصله پس از وقوع جرم قصد فرار داشته و یا در حال فرار یا فوری پس از از آن دستگیر شود.
۵/۱-در مواردی که صاحبخانه بلافاصله پس از وقوع جرم ورود مامورین را به خانه خود تقاضا نماید.
۶/۱-وقتی که متهم ولگرد باشد.
اختیارات ضابطان دادگستری با توجه به مشهود بودن جرایم، که مهم‌ترین ویژگی‌شان، نزدیکی زمان ارتکاب جرم و زمان کشف آن است، یا غیرمشهود بودن جرایم متفاوت است.
۲-به موجب ماده ۴۵ قانون آیین دادرسی کیفری جدید مصوب سال ۱۳۹۲، جرم در موارد زیر مشهود است:
در مرئی و منظر ضابطان دادگستری واقع شود یا مأموران یاد شده بلافاصله در محل وقوع جرم حضور یابند یا آثار جرم را بلافاصله پس از وقوع مشاهده کنند؛
۱/۲-بزه‌دیده یا دو نفر یا بیشتر که ناظر وقوع جرم بوده‌اند، حین جرم یا بلافاصله پس از آن، شخص معینی را به عنوان مرتکب معرفی کنند.
۲/۲-بلافاصله پس از وقوع جرم، علائم و آثار واضح یا اسباب و ادله جرم در تصرف متهم یافت شود و یا تعلق اسباب و ادله یاد شده به متهم محرز گردد؛
۳/۲-متهم بلافاصله پس از وقوع جرم، قصد فرار داشته یا در حال فرار باشد یا بلافاصله پس از وقوع جرم دستگیر شود؛
۴/۲-جرم در منزل یا محل سکنای افراد، اتفاق افتاده یا در حال وقوع باشد و شخص ساکن، در همان حال یا بلافاصله پس از وقوع جرم، ورود مأموران را به منزل یا محل سکنای خود درخواست کند؛
۵/۲-متهم بلافاصله پس از وقوع جرم، خود را معرفی کند و وقوع آن را خبر دهد. توضیح اینکه، تدوین‌کنندگان قانون آیین دادرسی کیفری جدید، این مورد را برای نخستین بار در زمره جرایم مشهود قرار داده‌اند. این مورد در قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری مصوب ۱۳۷۸ خورشیدی وجود ندارد؛
۶/۲-متهم ولگرد باشد و در آن محل نیز سوءشهرت داشته باشد. در قوانین کیفری، تعریفی از «ولگرد» و «ولگردی» به عمل نیامده است؛ لکن، به موجب ماده ۲۷۳ قانون مجازات عمومی (الحاقی مصوب ۱۳۲۲ خورشیدی): «کسانی که وسیله امرار معاش معلوم ندارند و از روی بی‌قیدی و تنبلی درصدد تهیه کار برای خود برنمی‌آیند ولگرد محسوب می‌شوند…» (تبصره۲ ماده ۴۵ قانون آیین دادرسی کیفری جدید، ولگرد را کسی که مسکن و مأوای مشخص و وسیله معاش معلوم و شغل یا حرفه معینی ندارد، تعریف نموده است).
۱-نکته دیگر اینکه، چنانچه جرایم موجب مجازات سلب حیات، موجب حبس ابد، موجب قطع عضو و جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان ثلث دیه کامل یا بیش از آن و موجب مجازات تعزیری درجه پنج و بالاتر (موضوع بندهای (الف)، (ب)، (پ) و (ت) ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری) به صورت مشهود واقع شوند، در صورت حضور ضابطان دادگستری، تمام شهروندان می‌توانند اقدامات لازم را برای جلوگیری از فرار مرتکب و حفظ صحنه جرم به عمل آورند. لایحه آیین دادرسی کیفری به موجب تبصره ۱ ماده ۴۵ با وضع این مقرره که به مشارکت مردم در امور انتظامی یا به عبارتی دیگر «پلیس جامعه‌محور»[۴۳] نظر دارد؛ براین امر تأکید دارد که شهروندان نباید انتظار داشته باشند. که نیروهای پلیس بدون همکاری و حمایت فعال مردم، موفقیت کسب کند. اما مشارکت شهروندان، نیازمند توانمندسازی مردم توسط پلیس با آموزش‌های هدفمند به این منظور است. دستیابی به این مهم به تلاش جدی و واقع‌بینانه نیاز دارد و این در شرایطی است که در جامعه ما، تعریف جامعی از مشارکت مردم در این مورد و متقابلاً نگاه پلیس به این مسئله ارائه نشده است و از سوی دیگر، ثغور وظایف شهروندان در این مورد مشخص نگردیده است.
در جریان پیگیری جرایم مشهود، ضابطان از وظایف و اختیارات بیشتری نسبت به سایر جرایم برخوردارند. اما در قوانین ما، همه افراد ضابط دادگستری از اختیارات یکسانی برخوردارند.
قسمت اخیر ماده ۱۸ ق.آ.د.دع.و.ا. در امور کیفری مصوب ۱۳۷۸ مقرر داشته است:” ضابطین دادگستری در خصوص جرائم مشهود تمامی اقدامات لازم را به منظور حفظ آلات و ادوات و آثار و علائم و دلایل جرم و جلوگیری از فرار متهم و یا تبانی وی معمول و تحقیقات مقدماتی را انجام و بلافاصله به اطلاع مقام قضایی می رسانند.
با توجه به ماده ۱۸ و ۲۱ و ۲۴ این قانون ضابطین دادگستری دارای وظایف و اختیارات زیر در مورد جرم مشهود هستند:
الف) هر اقدامی که برای حفظ آلات و ادوات و آثار و علائم دلایل جرم لازم باشد.

 

ب- ملاک تشخیصیDSM-IV-TR-10 ………………………48
– اراده، اختیار و قصد در خواب ۴۲
گفتار اول – اراده و اختیار در خواب ۴۳
بند اول – ماهیت اراده و اختیار در…………۵۲
بند دوم – جایگاه اراده و اختیار در خواب ۴۷
گفتار دوم – قصد در خواب ۵۱
بند اول – ماهیت قصد ۵۱
بند دوم – جایگاه قصد در خواب ۵۴
– جرایم ارتکابی شخص خواب ۵۵
گفتار اول – جرایم ارتکابی شخص خواب از حیث رکن مادی جرم ۵۶
بند اول – رکن مادی جرایم شخص خواب ۵۶
بند دوم – انواع رفتار مجرمانه شخص خواب از حیث رکن مادی ۵۷
گفتار دوم – جرایم ارتکابی شخص خواب از حیث رکن روانی جرم ۵۹
بند اول- جرایم غیرعمدی شخص خواب ۶۰
بند دوم- جرایم عمدی شخص خواب ۶۱
گفتار سوم- جرایم ارتکابی شخص خواب از حیث رکن قانون جرم ۶۴
بنداول- جرایم شخص خواب در نگاه قانونگذار ۶۵
بند دوم – مقایسه تحلیلی ماده ۱۵۳ با مواد ۲۲۵ و ۳۲۳ قانون مجازات اسلامی سابق ۶۷

– شرایط تحقّق مسؤولیّت کیفری شخص خواب ۷۱

پایان نامه

گفتار اوّل: وجود عمل مجرمانه و قابلیت اسناد مسؤولیّت کیفری به شخص خواب ۷۳
بند اول- وجود عمل مجرمانه ۷۴
بند دوم- قابلیت اسناد مسؤولیّت کیفری به شخص خواب ۷۸
گفتار دوم- فقدان موانع تحقّق مسؤولیّت کیفری شخص خواب ۸۰
بند اوّل – عوامل سالب مسؤولیّت کیفری ۸۱
الف- عوامل موجهه جرم ۸۳
ب- عوامل رافع مسؤولیّت کیفری ۸۶
بند دوم- ارتباط خواب با عوامل سالب مسؤولیّت کیفری ۸۷
– آثار مسؤولیّت کیفری شخص خواب ۹۰
گفتار اوّل – مجازات شخص خواب ۹۱
بند اول- مجازات شخص خواب از دیدگاه فقهای امامیّه ۹۱
بند دوم- مجازات شخص خواب در حقوق کیفری ایران ۹۵
گفتار دوم- جبران ضرر و زیان ناشی از جرم شخص خواب ۱۰۰
بند اوّل- جبران ضرر و زیان مادی ۱۰۱
بند دوم- جبران ضرر و زیان معنوی ۱۰۴
بند سوم- جبران زیان منافع ممکن الحصول ۱۰۷
نتیجه گیری…………………………….
فهرست منابع و مآخذ……………………..

 

 

 

مقدمه:

پس از حق حیات ، انسان داراى حق آزادى است که بر اساس ‍ آن ، نسبت به غیر خدا آزاد است و این ، ارمغان اسلام در چهارده قرن پیش و پیام همه انبیا الهى است . در عین حال ، هیچ عاقلى نمى تواند بپذیرد که جامعه انسانى ، بدون نظم و قانون باشد، وجود قانون ، ضرورت دارد، اگر چه سبب محدود گشتن انسان و کم شدن آزادى او گردد. با تشکیل جوامع انسانی٬ روابط بین افراد ناشی از نیازهای طبیعی و احتیاجات اجتماعی بر مبنای در کنار هم و با هم زیستن ایجاد میشود. این روابط با داده های مختلف٬ اخلاقی٬ روانی٬ اجتماعی٬ سیاسی٬ کنار هم و با یکدیگر به نحو چشمگیری مرتبط میشوند. جامعه در این استقرار و شکل گیری به ناچار به نظمی٬ از یک سو طبیعی و از سوی دیگر قراردادی٬ که از سنت ها٬ آداب٬ رسوم و ملیت و مذهب و… ریشه میگیرد٬ روی میآورد. در این میان ممکن است٬ اعمالی از سوی برخی از افراد جامعه انجام پذیرد که٬ این نظم را دستخوش التهاب نماید٬ چیزی که غالبا مورد پذیرش اجتماع نیست٬ بدیهى است که جامعه اى متشکل از انسانهایى این چنین ، اگر داراى نظم و قانونى درست نباشد، تزاحم و درگیرى و هرج و مرج و فساد، آن را نابود خواهد ساخت .برای مقابله با این پدیده قوانین من جمله حقوق جزا٬ با ارائه تئوریهای لازم٬ روابط و مناسبت های فی مابین اعضا جامعه را تنظیم مینماید و از طریق موسسات اجرایی خویش٬ حاکمیت قانون و مقررات را بر این روابط تضمین میکند.در حیطه حقوق جزا، اجتماع در مقابل رفتاری که به افراد جامعه آسیب وارد مینماید و نظم اجتماعی را دستخوش آشوب میسازد٬ و به عبارت دیگر در مقابل عمل مجرمانه یا جرم٬ واکنش نشان میدهد و بزهکار را در صورت وجود شرایط و مقتضیات لازم مجازات مینماید. برای اینکه فرد قابلیت پذیرش بار تبعات جزایی رفتار خویش را تحمل کند٬ میبایست از وضعیت و صفات خاصی برخوردار باشد. این شرایط و خصیصه ها٬ اوضاع و احوالی هستند که٬ به متن قانونی حاکم بر موضوع٬ فعل یا ترک فعل انجام شده و خصوصیات شخصی مرتکب مربوط میگردد.در قلمرو حقوق کیفری٬افراد زمانی پاسخگو و مسؤولند که دارای اراده و اختیار بوده بنابراین زمانیکه فردی مدرک نباشد را، نمی‌توان مسؤول اعمال خود دانست، چرا که در قبال امر و نهی قانونگذار تکلیفی نداشته و علی‌القاعده، خطاب قانونگذار متوجه کسانی است که مختار و مدرک بوده و قدرت بر اجابت آن دارند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
به دنبال طرح مباحث فوق٬ همانطور که میدانیم٬ خواب امری طبیعی و فطریست و این وجه در وجود هر انسانی نهفته بوده و گریزی از آن نیست و این وضعیت به صورت ناخواسته بر شخص غالب می‌شود.در چنین حالتی ممکن است٬ فرد در حین خواب، با حرکت یا غلت زدن، جنایتی را مرتکب گردد. در این وضعیت٬ تحقق رفتاری که٬ در قوانین جزایی دارای وصف مجرمانه است و انتساب آن به شخص خواب و قابلیت تحمل تبعات جزایی رفتار مجرمانه او٬ از جمله شرایط تحقق مسئولیت کیفری شخص خواب به شمار می آید. از سوی دیگر٬ شرایط و خصوصیات درونی شخص خواب٬ مانع از قابلیت انتساب رفتار مجرمانه به او میگردد و به دلیل عدم امکان اسناد جرم به اراده خود آگاه مجرم٬ عدم مسئولیت و مجازات وی٬ امری معقول و منطقی جلوه مینماید٬ که به دلیل وجود این دوگانگی٬ نمیتوان در این خصوص به نحو مطلق سخن گفت حال با بیان مطالب پیشین٬ این سؤال پیش خواهد آمد که، آیا شخص نائم را می‌توان به تحمل مجازات محکوم یا به جبران ضرر و زیان ناشی از آن ملزم نمود یا خیر و آیا میتوان مسئولیت در هنگام خواب برای اشخاص متصور گردید؟
با توجه به اینکه٬ شاید در حقیقت بتوان عنوان نمود که خواب٬ یک دفاع کیفری در برابر جرایم ارتکابی شخص خواب است٬ لذا٬ اهمیت شناخت طبیعت و ماهیت ارگانیک خواب٬ و ماهیت ارتکاب جرم توسط شخص خواب و مسولیت وی٬ دو چندان میگردد. بنابراین در تحقیق پیش‌روی، به بررسی خواب و انواع مختلف آن از نقطه نظر علم پزشکی و به بیان دیگر روانشناسی و روانپزشکی و تبیین جرم و مجازات و حیطه مسؤولیت کیفری افراد و بررسی تأثیر اراده و اختیار در ارتکاب جرم و علی النهایه مسؤولیت یا عدم مسؤلیت شخصی نائم، پرداخته شده است.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

 

تشریح و بیان مسئله:

با توجه به اینکه در صورت ارتکاب جرم در حال خواب٬ بدلیل حساسیت موضوع٬ و وجود پاره ای از ابهامات و اختلاف نظر های موجود در این زمینه نسبت به انواع خواب و همچنین انواع موارد شبه خواب٬ و میزان اراده . آگاهی و اختیار شخص خواب و تعیین دامنه و حدود و آثار مسئولیت کیفری وی بسیار مهم جلوه مینماید. که در این میان٬ بررسی مسؤولیت و یا عدم مسؤولیت شخص نائم و به تناسب آن تعیین مجازات وی، نسبت به جرم ارتکابی‌اش، در محدوده حقوق کیفری و شناخت انواع خواب، اعم از طبیعی یا مصنوعی در حیطه علوم روانشناسی که از زیرمجموعه علوم پزشکی می‌باشد قرار دارد.لذا از این حیث شناخت طبیعت و ماهیت ارگانیک خواب و چگونگی ارتکاب جرم و نیز تعیین مسؤولیت یا عدم مسؤولیت کیفری شخص خوابگرد اهمیت بسزایی دارد.
و بدیهی است که مسؤولیت کیفری افراد حین وقوع جرم با اراده و اختیار، با مسؤولیت کیفری فردی که عمل ارتکابی وی خارج از ادراک و اختیار بوده، متفاوت و متمایز خواهد بود.

 

پیشینه تحقیق:

در حال حاضر با توجه به پیشرفت علوم و شناخت انواع جدیدی از خواب اعم از طبیعی یا مصنوعی و احتمال سوء استفاده از این غریزه‌ی طبیعی انسانی در جهت ارتکاب جرائم خطرناک، مباحث بسیار متنوعی از نقطه نظر علوم پزشکی و زیرشاخه‌های آن از جمله علوم روانپزشکی و روانشناسی، مطرح گردیده است.از طرفی نیز، در گذشته نظر به اینکه خواب به عنوان یکی از علل رافع مسؤولیت جزائی، در حدیث رفع عنوان گردیده این مبحث نیز آنگونه که باید و شاید، مورد توجه فقها قرار گرفته.
علی‌ایحال، در حال حاضر، علی‌رغم حائز اهمیت بودن و ضرورت غیرقابل انکار شناخت انواع خواب و بررسی جنایات واقع شده و از طرفی حدود و دامنه مسئولیت کیفری فرد نائم خلا بررسی پدیده خواب و همچنین ارادی یا غیر ارادی بودن افعال حین خواب و بررسی مسئولیت کیفری ایشان با توجه به تغییر قوانین ضروری احساس میگردد.

 

اهداف تحقیق:

در قانون مجازات اسلامی٬ مقنن تنها در ماده ۱۵۳ به مسئله ارتکاب جرم در حال خواب پرداخته و سپس در بند الف ماده ۲۹۲ همان قانون٬ ارتکاب جنایت در حال خواب را نیز٬ خطای محض دانسته است. این پژوهش٬ صرف نظر از نوع نگاه قانون موصوف٬در بحث ارتکاب جرم توسط فرد نائم، به بررسی پیرامون خواب و انواع آن و جرائم ارتکابی متصوره توسط فرد نائم و بررسی و تعریف محدوده مسئولیت کیفری وی و تبعات آن و انتساب یا عدم انتساب مسئولیت کیفری نائم و تحلیل قوانین موجود و تناسب جرم ارتکابی و مجازات تعینی می‌پردازد.

 

سؤالات تحقیق

۱- مفهوم و ماهیت خواب چیست و آیا خواب دارای انواع مختلف است؟
۲- آیا میتوان فرد نائم را در هنگام خواب دارای قصد و اراده تصور نمود؟
۳- ماهیت جرم یا جنایت ارتکابی در حال خواب چیست؟
۴- مسئولیت کیفری شخص خواب چگونه و با چه مبنایی قابل توجیه است؟
۵- آیا میتوان ارتکاب جرم یا جنایت در حال خواب اعم از مصنوعی یا طبیعی را جزء جرائم عمدی متصور شد؟
فصل اول:
کلیات

 

مبحث اول- مفهوم خواب و انواع آن

خواب نوعی رفتار است.این بیان چه بسا عجیب به نظر آید، زیرا معمولا رفتار را فعالیتهایی میدانیم که شامل حرکات مختلف از قبیل راه رفتن و صحبت کردن و… باشد، اما خواب نیز یک فرایند رفتاری است با حرکات سریع یا غیر سریع چشم. هر انسان یک سوم زندگی خود را به خواب اختصاص میدهد و شاید همین نکته شرط لازم سرمایه گذاری او در دو سوم دیگر باشد. خواب پدیده پیچیده ای است که مدت ها توجه دانشمندان را به خود جلب کرده و هر روز نکات جدیدی در مورد آن کشف میشود.[۱] این فرایند طبیعی که به طور منظم هر بیست و چهار ساعت اتفاق میافتد، یک سوم حیات انسان را در برگرفته و در این حالت، انسان ناهشیار بوده و نسبت به اتفاقات اطراف خود ناآگاه است. هرچند تا کنون کارکردهای دقیق خواب روشن نشده است، با این حال وجود آن برای بقا کاملا ضروری بوده و محرومیت طولانی از ان به تخریب شدید جسمی و شناختی و نهایتا مرگ‌می انجامد. یونانیان باستان نیاز به خواب را به خدای هیپنوز (خواب) و پسرش مورفنوس که او هم از موجودات تاریکی وشب بود نسبت میدادند.[۲]
همچنین خواب به عنوان یکی از نیازهای اساسی انسان سبب میشود، بتوانیم توانایی های ادراکی خود مانند حافظه، تفکر و کلام را در حد مطلوبی حفظ کنیم. طبق نظر اکثر پژوهشگران خواب دارای کارکرد تعادلی و ترمیمی‌می باشد و در تنظیم درجه حرارت و تعادل بدن اهمیت اساسی دارد.[۳]
خواب عمیق، بسیار به مرگ شباهت دارد. انسان در این مرحله، فاصله اندکی با مرگ پیدا میکند.
« خداست که وقت مرگ ارواح خلق را میگیرد و آن را که هنوز مرگش فرا نرسیده نیز در حال خواب روحش را قبض میکند سپس آن را حکم به مرگش کرده جانش را نگاه‌می دارد و آن را که نکرده به بدنش میفرستد…».[۴] «و اوست خدائیکه چون شب به خواب میروید (جان شما را نزد خود برده و ) شما را‌می میراند و کردار شما را در روز‌می داند پس از آن مرگ موقت خواب شما را بر‌می انگیزد تا به اجلی که در قضا و قدر او معین است برسید…»[۵]
با این اشارات خواب چه مفهومی دارد و چه تعریفی میتوان از آن ارائه نمود. آیا تعبیر برادر مرگ برای این رفتار، تعبیر درستی است؟ از نظر فیزیولژیک در زمان خواب چه تغییراتی در بدن انسان ایجاد میگردد؟ در پاسخ به این سوالات و برای درک درست آن، مفهوم لغوی و اصطلاحی خواب بیان میگردد و ضمن شناخت انواع خواب، ناخودآگاهی ناشی از بیهوشی، اغماء و ارتباط آن با خواب تشریح میشود.

 

گفتار اول-خواب طبیعی

از نخستین سالهای قرن حاضر، توسط محققانی چون لهرمیت، پیه رون، و دیگران، پژوهش های فیزیزلوژیکی واقعی در قلمرو خواب آغاز شد. این محققان، تاثیر خواب بر ارگانیزم و سازمان های نظام عصبی-نباتی و همچنین بازتاب های این نظام در خلال خواب را توصیف کردند. اما بررسی دقیق علامتهای الکتریکی فعالیتهای مغز، مستلزم دستیابی به فن جدیدی بود، فنی که با کشف موج نمای الکتریکی مغز بدست آمد و راه را بر پژوهش های گسترده تر گشود.

 

رویکردهای زنجیره تامین:

امروزه درباره مدیریت زنجیره تامین و فن آوری­های مربوطه، بازار بسیار مبهم و پیچیده­ای بوجود آمده است. فروشندگان تجهیزات و فن آوری مورد نیاز مدیریت SCM، بهینه سازی و پیشرفت زنجیره تامین را عهده­دار هستند. درحالیکه تحلیل دقیقی از پیچیدگی­های زنجیره تامین موجود نیست تا بتواند نظام­های مدیریت را در این عرصه یاری ­رسانند. در شبکه اینترنت، مجلات و کتاب­ها و مطالب متنوعی درباره بهینه سازی، راه حل مشکلات زنجیره تامین و … یافت می­ شود. طی چند سال اخیر، فروشندگان و نظریه پردازان زنجیره تامین، به دو گروه عمده تقسیم شده ­اند که هر گروه بر موضوعی خاص تاکید دارد.
الف . گروه اول: تاکید بر فن آوری اطلاعات
ب . گروه دوم: تاکید بر لُجستیک
از میان دو رویکرد یاد شده، رویکرد فن آوری اطلاعات قوی­تر است. پیروان و طرفداران این رویکرد اعتقاد دارند که اطلاعات، کلید پیشرفت زنجیره تامین است همچنین این گروه، بر برنامه ریزی گروهی و اطلاعات مشترک تاکید دارد و سعی می­ کند شرکت هایی هماهنگ با تامین کنندگان و مشتریان ایجاد کند. پیروان این رویکرد بر هماهنگی بخش­ها و قسمتهای داخلی تاکید دارند، بطوریکه بتوانند از یک مرکز تحت کنترل، این بخش­های داخلی را تنظیم و هماهنگ کنند. گروه کوچکتر متکی به رویکرد دوم را طرفداران و پیروان لُجستیک تشکیل می­دهند. این گروه به الگوی زنجیره تامین سنتی­تر تعلق داشته؛ و برای تنظیم داده ­های مختلف به منظور حل مشکلات طراحی از طریق تحلیل و بهینه سازی، به استفاده از تحلیل­های آماری تاکید دارد. چندین دهه از ایجاد این رویکرد می­گذرد و با وجود آنکه پیروان آن درباره امور مختلف، از قبیل مهندسی صنایع، لُجستیک و تحقیق در عملیات، از این علوم و روش­ها استفاده بسیاری بعمل می­آروند اما در امر فروش کالاهای خود، موفق نیستند. بایستی توجه داشت که هر دو رویکرد، برای شرکت­های متفاوتی مناسب هستند و برای شرکت­های جدید، نظرات مفیدی ارائه می­دهند.
لازم است میان این دو رویکرد، با توجه به تاکیدشان بر عملکرد شرکت­ها، تمایز قائل شد. رویکرد فن آوری اطلاعات بر امر خارجی و بیرونی یعنی برکنش و واکنش یک شرکت با شرکت­های دیگر تاکید دارد در حالیکه رویکرد لُجستیک، بر امر درونی و داخلی، یعنی بهبود عملکردهای درون شرکت تاکید دارد. هر دو رویکرد پیشرفت زنجیره تامین، ضروری و مکمل یکدیگر می‌باشند. شرکتی که پیشرفت خود را در هماهنگی محصولاتش با مشتریانی که قدرت خرید دارند، جستجو می­ کند و شرکتی که پیشرفت خود را در افزایش تولید قابل انعطاف و بهینه سازی هزینه شبکه توزیع اش می­جوید، هر دو ممکن است به نتایج یکسانی برسند [۵]

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.

 

مراحل تصمیم گیری[۱۵] در زنجیره تامین:

یک مدیریت زنجیره تامین موفق احتیاج به تصمیم گیری­های مختلف مرتبط با جریان اطلاعات، محصولات و سرمایه دارد. این تصمیمات را می­توان با توجه به ماهیت تصمیمات و افق زمانی در ۳ گروه قرار دارد:
۲-۶-۱ طراحی[۱۶] یا تغییر استراتژی زنجیره تامین:
در این مرحله، شرکت تصمیم می­گیرد که زنجیره تامین خود را چگونه پیکربندی کند. در واقع در این مرحله، شرکت با تصمیمات استراتژیک خود ساختار زنجیره تامین و فرایندهای هر مرحله را مشخص می­ کند. این تصمیمات استراتژیک شامل: مکان و ظرفیت تولید، انبارهای نگهداری، انتخاب نوع تولیدات، روش­های حمل و نقل، نوع سیستم اطلاعاتی مورد استفاده و … می­باشد.
۲-۶-۲ برنامه ریزی[۱۷] زنجیره تامین:
در این مرحله، سیاست­های عملیاتی کوتاه مدت خود را تعیین می­ کند. در خلال این مرحله، ساختار استراتژیک زنجیره، مشخص و ثابت شده است. در مرحله برنامه ریزی، شرکت کار خود را با پیش بینی تقاضا در بازارهای مختلف در یک چارچوب زمانی، آغاز می­ کند. تصمیمات این مرحله شامل مقدار اقتصادی خرید مواد اولیه، دوره­ های سفارش، دوره­ های اقتصادی تولید و … می­باشد.
عکس مرتبط با اقتصاد
۲-۶-۳ مرحله عملیاتی زنجیره تامین:
در این مرحله، زمان­ها، کوتاه مدت (روزانه یا هفتگی) می­باشد. در این مرحله شرکت در رابطه با سفارش­های هر کدام از مشتریان تصمیم گیری می­ کند. در مرحله عملیاتی، ساختار استراتژیک زنجیره مشخص گردیده و برنامه ریزی­ها تعریف گردیده­اند. در این مرحله، سفارش­های فردی، زمان­های تحویل جداول زمانی تحویل و … مشخص می­گردد.

 

 

دیدگاه های فرایندی[۱۸] زنجیره تامین:

یک زنجیره تامین ترتیبی از فرایندها و جریان­هایی است که در میان مراحل مختلف زنجیره تامین اتفاق می­افتد و با یکدیگر جهت رفع نیاز مشتری به یک محصول ترکیب می­شوند.
۲-۷-۱ دیدگاه چرخه­ای[۱۹]
فرایندها در داخل زنجیره تامین به چرخه­هایی تقسیم می­شوند که هر کدام از آنها بین دو مرحله از زنجیره تامین هستند. همانطور که در شکل ۲-۱، مشخص است این چهار چرخه (که شامل تمامی فعالیت­های زنجیره تامین است) مابین ۵ مرحله اتفاق می­افتد. این چهار چرخه عبارتند از:
الف .چرخه سفارش مشتری[۲۰]
ب . چرخه پرسازی مجدد[۲۱]
ج .چرخه تولید[۲۲]
د .چرخه تدارکات
مطابق شکل این ۵ مرحله شامل مشتری ، خرده فروش، توزیع کننده، تولید کننده و عرضه کنندهمی باشد. در ادامه هر کدام از چرخه ها به تفکیک توضیح داده می شود.

شکل ۲- ۱ :مراحل و چرخه های مدل زنجیره تامین
۲-۷-۲ چرخه سفارش مشتری:
این چرخه مابین مشتری و خرده فروش اتفاق می­افتد و شامل کلیه فعالیت­هایی است که در رابطه با دریافت و پردازش سفارش مشتری می­باشد. همانطور که در شکل ۲-۲ مشخص است. این چرخه شامل ۴ مرحله است که با ورود مشتری آغاز و با دریافت سفارش توسط مشتری پایان می­یابد.

شکل ۲-۲ : چرخه سفارش مشتری
۲-۷-۳ چرخه پرسازی مجدد:
این چرخه مابین خرده فروش و توزیع کننده رخ می­دهد و شامل کلیه فعالیت­هایی است که در ارتباط با پرسازی مجدد موجودی خرده فروش می­باشد. همانطور که در شکل ۲-۳ ، نشان داده شده است. این مرحله با ایجاد سفارش توسط خرده فروش آغاز و با دریافت سفارش توسط وی پایان می­یابد.

شکل ۲-۳ : چرخه پرسازی مجدد
۲-۷-۴ چرخه تولید:
این چرخه مابین توزیع کننده و تولید کننده اتفاق می­افتد (یا بین خرده فروش و تولید کننده) و فعالیت­هایی را شامل می‌شود که مربوط به پرسازی مجدد موجودی توزیع کننده (یا خرده فروش) است. همانطور که در شکل ۲-۴ ، نشان داده شده است. در این فاز ورود سفارش ، اولین قسمت و دریافت سفارش توسط توزیع کننده آخرین قسمت چرخه است .

شکل ۲-۴ : چرخه تولید
۲-۷-۵ چرخه تدارکات:
این چرخه مابین تولید کننده و تامین کننده اتفاق می­افتد و شامل کلیه فعالیت­هایی است که در رابطه با اطمینان از موجود بودن و در دسترس بودن مواد اولیه به میزان کافی جهت تولید لازم به نظر می­رسد. فرایندهای این چرخه نیز شبیه چرخه تولیدات است با این تفاوت که در این مرحله مراحل فوق مابین تولید کننده و عرضه کننده رخ می­دهد. [۱۹]

 

 

استراتژی های پاسخ گویی تقاضا در مدیریت زنجیره تامین:

با توجه به این مطلب که یکی از اهداف اصلی زنجیره تامین، برآورده نمودن نیازهای مشتری است، استراتژی هایی که در رابطه با مدیریت تقاضای زنجیره تامین بکار گرفته می شوند مهم می نمایند؛ عموماً استراتژی های ذیل از جمله کاربردی ترین در SCM‌ می باشند:
الف – ETO : این استراتژی به طراحی محصول بعد از اعلام نیاز توسط مشتری تاکید دارد در این استراتژی قبل از سفارش، نه تنها کالایی تولید نمی شود، بلکه طراحی هم نخواهد شد.
ب – MTS : در این استراتژی نیاز مشتریان از موجودی انبارهای کالای ساخته شده در نقاط مختلف انبارهای خرده فروشی شبکه زنجیره تامین برآورده می شود.

 

 

• شعاع درخش تو بر هر که تابد نیاید ز اولاد آن دوده دختر
(همان: ۱۲)
در پندها و نصیحت های مستقیمی که گه گاه در قصایدش می آورد نیز می توان جلوه هایی از اندیشه ی شاعر را دریافت و دیدگاه او را نسبت به زندگی و فلسفه ی حیات شناخت:
• یار را حاضر کنی در دی بهارت حاضر است
کی بُود هرگز بهاری خوشتر از دیدار یار؟
با گلستان شکفته بر سر سرو بلند
عشق بازی کن مکن یاد از گلی کاید ز خار
(همان: ۴۳)
• کارِ جهان خدای جهان این چنین نهاد
نفع از پی گزند و نشیب از پی فراز
گر کار چند روز برآشفت اندکی
نیکو شود به بخت خداوندگار باز
(همان: ۴۴)
یکی از برجسته ترین عناصر شعر ازرقی،”خیال” است. گاهی آن چنان خیال بر عناصر دیگر شعرش غلبه می کند و سایه می افکند که شعر در گرداب استعاره ها و مجازها می پیچد و مخاطب در رسیدن به معنی دچار سرگردانی می شود. خیال شاعر گاهی همچون منجنیقی شعر او را از عصر و زمانه ی او بر می گیرد و به چند قرن بعد پرتاب می کند، یعنی از سادگی و روانی تشبیهات و بیان طبیعی و تصاویر نزدیک به طبیعتِ دوره ی خراسانی دور می شود و بدون این که در میانه ی راه به وادی سبک عراقی فرود آید سر از سبک هندی در می آورد.
استعاره های او مانند اغلب معاصرانش بیشتر در زمینه ی اسما و ترکیبات اسمی است و تصرف در حوزه ی معانی فعلی کمتر دارد. استعاره های اضافی از قبیل”خدنگ فکرت” و “دیده ی غرایب” در دیوان او به کثرت دیوان مسعود سعد و بلفرج رونی نیست، ولی در شعرش نوعی دیگر ترکیبات استعاری به طور فراوان دیده می شود که تا حدّی امتیاز شعر او به شمار می رود و این گونه ترکیبات استعاری در شعر گویندگان دوره های بعد مورد توجه بسیار واقع می شود و نظامی در آفرینش این گونه استعاره ها افراط می کند و در شعر حافظ نیز نمونه های عالی این گونه ترکیبات را به فراوانی می توان یافت. از قبیل”یاقوت گل فروغ” و “گل ارغوان نسب” و “مرجان لاله کار” و “خیل صاعقه حمله” و “مرجان فروغ لاله” و “مینا نهاد برگ” و “فال قضا پیوند” و “الماس آب چهره” و “سیمرغ صبح” که در بیشتر آن ها پیوند تصویری و جنبه ی مشابهت به طور کامل رعایت شده و از مقوله ی ترکیبات اضافی معاصران او نیست.
در اغلب تشبیهاتِ ازرقی، عامل اغراق دارای اهمیت بسیار است. به طوری که می کوشد همه چیز را از آن چه هست حتی در تشبیه، وسیع تر و نیرومندتر و پر رنگ تر کند.
از میان صنایع بدیع معنوی، بیشتر به اغراق و مبالغه، حسن تعلیل، ایهام تضاد و تناسب و حسن تخلص توجه دارد. از صنایع بدیع لفظی هم که در شعرش بیشتر مورد استفاده قرار داده می توان به جناس، تکرار و مراعات نظیر اشاره کرد.
فصل سوم
بدیع و پیشینه ی آن
۳- بدیع و پیشینه ی آن
«بدیع در لغت به معنی نوآورده شده یا نو آورنده است و در اصطلاح علمی است که بدان شناخته می شود وجوه تحسین کلام بعد از حصول بلاغت آن»(رجایی، ۱۳۷۶: ۳۳۶) سیروس شمیسا در کتاب بدیع از دیدگاه زیبا شناسی می نویسد: «بدیع بحث از فنونی است که کلام عادی را کم و بیش تبدیل به کلام ادبی می کند و یا کلام ادبی را به سطح والاتری تعالی می بخشد»(شمیسا، ۱۳۸۱: ۲۳)
«دانشِ بدیع، بررسی و شناخت ابزار و شیوه هایی است که به وسیله ی آنها، در میان اجزای سخن، تناسبها و رابطه هایی به وجود می آید. این تناسب ها باعث ایجاد موسیقی سخن در نثر، و افزایش آن در شعر می گردد».(موسوی، ۱۳۸۲: ۴۶)
جلال الدین همایی در کتاب فنون بلاغت و صناعات ادبی در تعریف صنایع بدیعی می گوید:« اموری را که موجب زیبایی و آرایش سخن ادبی می شود محسنات یا صنعتهای ادبی می نامد».(همایی، ۱۳۸۴: ۳۷)
در قرآن مجید، کلمه ی “بدیع” دو بار به کار رفته است: ۱- بدیع السموات و الارض و اذا قضی امرا فانّما یقول له کن فیکون.(بقره: ۱۱۷). ۲- بدیع السموات و الارض انی یکون له ولدو لم تکن له صاحبه و خلق کل شیء و هو بکلّ شیء علیم.(انعام: ۱۰۱).
به سبب تاریخ دراز در ادبیات فارسی می شود اختلافی که از قبل وجود داشته و هنوز هم وجود دارد سخن گفت. بدیع از نظام ارزشمند ادبی است که قرن ها پیش وجود داشته بدون آنکه تحولی در آن صورت گرفته باشد. بدیع حد و مرز مشخصی ندارد. از نظام هایی همانند عروض، قافیه و نقد ادبی خالی نیست.
در کتاب های سنتی بدیع عیوبی مشاهده می گردد که هنوز هم ای عیوب در کتاب های بدیع وجود دارد. یکی آن است که این صنایع مطابق حروف الفبا تنظیم نشده است و طبقه بندی منطقی ندارد، به عنوان مثال یکی از کتب معروفی که دارای صنایع بدیعی مغشوش است کتاب فنون بلاغت و صناعات ادبی استاد علامه جلال الدین همایی است.(ر.ک: به کتاب نگاهی تازه به بدیع، سیروس شمیسا، ۱۳۸۱، صص،۲۱-۲۲).
کتاب البدیع تألیف ابن معتز در قرن سوم به زبان عربی، و ترجمان البلاغه ی محمد بن عمر رادویانی در قرن پنجم به زبان فارسی، کتاب حدائق السحر فی دقائق الشعر رشیدالدین وطواط در قرن پنجم و المعجم فی معاییر اشعارالعجم تألیف شمس قیس رازی در قرن هفتم، از کتاب های بلاغت فارسی هستند که در آن ها بدیع مورد بحث واقع شده است.
۳-۱- نگاهی به آثارِبدیعِ معاصر
در زمان معاصر، محمد خلیل رجایی، استاد همایی و غلامحسین آهنی با همان الگوی پیشینیان کارهای ارزشمندی در زمینه ی بلاغت ارائه دادند.
ضعف و کاستی های تقسیم بندی پیشینیان در ارائه ی مطالب بلاغت، نگرشی تازه به این موضوع به ویژه بدیع را می طلبید. اثر ارزشمند شفیعی کدکنی(موسیقی شعر)، راه را برای پژوهش در بدیع نیز به عنوان بخش عمده ای از موسیقی شعر هموار کرد.
سیروس شمیسا، میر جلال الدین کزازی و وحیدیان کامیار از مؤلفان جدید بدیع محسوب می شوند که در این میان کتابِ سیروس شمیسا اولین کتاب در این زمینه و کتاب وحیدیان کامیار تا این لحظه کامل ترین کتاب محسوب می شود.
یکی از کتاب هایی که در این زمینه به تازگی تألیف شد، کتابی است به نام بدیع نو. مؤلف این کتاب، مهدی محبتی است. این کتاب در سال ۱۳۸۰ در ۳۱۲ صفحه توسط انتشارات سخن به چاپ رسیده است. این کتاب در هشت فصل تنظیم شده که شامل تاریخچه ی بدیع از گذشته تا امروز، آسیب شناسی بدیع، بدیع سنتی، مباحث تازه ی بدیع،سخن بازی، نقد و بررسی چند اثر جدید با نام روش های طبقه بندی صنایع بدیعی، بررسی دو شعر از دیدگاه زیبا شناسی علمی و معرفی اصول مشترک در شاهکار های ادبی است. مطالبی چون تاریخچه ی بدیع در عربی و فارسی از مطالب مفید کتاب محسوب می شود که به طور مفصّل به آن پرداخته شده است. پرداختن به آسیب شناسی بدیع نیز در فصل دوم از مطالب ارزنده ی کتاب محسوب می شود. هر چند دیگران به ویژه سیروس شمیسا قبل از ایشان، این مطالب را با عنوان برخی از عیوب کتب بدیع ذکر کرده است.(نگاهی تازه به بدیع، مبحث برخی از عیوب کتب بدیع)
با نگاهی مقایسه ای و انتقادی به کتب بدیعی معاصر باید گفت همان گونه که پیش از این گفتیم، مباحث بدیع در کتب قدیمی با نام هایی چون صنایع ادبی، آرایه های ادبی و ترفندهای ادبی نامیده شده است. آن طور که مشخص است این اختلاف سلیقه ی مؤلفان کتاب های بدیع بر مؤلفان کتب بدیع در قرن حاضر تأثیر نهاده است. به عنوان نمونه می توان نشانه های این تأثیر را در کتاب “بدیع نو” نوشته ی مهدی محبتی مشاهده کرد. زیرا مباحث فوق در این کتاب نیز با نام های مختلفی چون: ترفندهای هنری(ص ۱۹)، ترفندهای ادبی(صص۶۴و۱۸۱)، صنایع بدیعی(صص ۵۶و۳۲)، آرایش های هنری(ص۵۱)، زیبایی های بدیع(ص۵۷) و صنایع و ظرایف(ص۶۵) نامیده شده است؛ امّا ظاهراً بسامد لفظ صنایع نشان می دهد این لفظ در نظر ایشان بیشتر مقبول افتاده است. صفحات ۳۲, ۴۰, ۴۵, ۵۰, ۶۴, ۱۳۲, در این کتاب مؤید این نظر است. مؤلف این کتاب(بدیع نو) در مبحث “آسیب شناسی بدیع” یکی از اشکالات مهم را تداخل مباحث و موضوعات حوزه های مختلف ادبی در قلمرو بدیع می داند و می گوید: « اشکال مهم دیگر، تداخلِ مباحث و موضوعات حوزه های مختلف ادبی در قلمرو بدیع است و علّت این نارسایی نیز عدم بینش ساختاری و کلی نگر به زیبا شناسی سخن است. آن چه امروز تحت عنوان صنایع بدیعی داریم، برخی متعلق به عروض یا قافیه یا معانی یا بیان یا دستور یا علم کلام و منطق و مانند آن هاست.»(محبتی، ۱۳۸۰: ۶۰).
به رغم پرهیز آقای محبتی بر تقسیم بدیع بر لفظی و معنوی، هیچ انسجامی بین آن ها دیده نمی شود. به عنوان مثال تضاد و مقابله در صفحه ی ۱۰۲ ذکر گردید، در حالی که پارادوکس که به نحوی به همان مباحث مربوط می شود، در صفحه ی ۱۷۱ ذکر شده است. استدلال این مؤلف این بوده که چون پارادوکس(متناقض نما) جزو آرایه های جدید است، نباید در کنار آرایه های قدیمی ذکر شود. امّا یکی از اشکالات ایشان، تقسیم بندی مطالب بدیع به دو بخش جدید و قدیم است. هر چند بسیاری از مسائلی که با عنوان آرایه ی جدید بیان شده است به هیچ وجه آرایه نیست. آرکی تایپ، نماد گرایی، طنز و مسائلی از این قبیل، از این دست مسائل محسوب می شوند.
سیروس شمیسا موسیقی لفظی کلام را در سه روش تسجیع، تجنیس یا روش تکرار دانسته است(شمیسا، ۱۳۶۸: ۱۳). بنابراین بدیع لفظی را در این سه گروه طبقه بندی کرده است. در بدیع معنوی نیز آرایه ها را در پنج گروه طبقه بندی کرده است و باید گفت این کار اولین اقدام در طبقه بندی آرایه ها محسوب می شود. مسلماً این طبقه بندی در کارِ آقای وحیدیان بی تأثیر نبوده است. به عبارت دیگر آقای وحیدیان در کتابِ بدیع از دیدگاه زیبا شناسی، این طبقه بندی ها را اصلاح و تکمیل کرده است. مخصوصاً که با نگاهی به کتاب نامه ی کتابِ نگاهی تازه به بدیع، در می یابیم که یکی از منابعِ مورد استفاده ی وحیدیان کامیار، کتابِ نگاهی تازه به بدیع بوده است. با وجود این دو کتاب ارزشمند، مؤلفِ کتابِ بدیع نو(مهدی محبتی) هیچ گونه طبقه بندی منطقی را در کتاب خود رعایت نکرده و آرایه ها را بی هیچ نظم و ترتیب منطقی در کتاب خود ذکر کرده است. مثال های به کار رفته در این کتاب اغلب تکراری است. به ویژه مثال هایی که برای بدیع سنتی به کار برده، همان مثال های صناعات ادبی جلال الدین همایی است. با این تفاوت که مثال ها در کتاب استاد همایی از تنوع بیشتری برخوردار است امّا در کتاب بدیع نو، گاه تنها به یک مثال، آن هم از مثال های کتاب صناعات ادبی اکتفا شده است.
انتقاد دیگری که بر کتب بدیعی قرن معاصر وارد است این است که اگر چه آوردن شاهد و مثال جالب از کتاب های بدیع دیگر با ذکر مأخذ هیچ ایرادی ندارد، امّا سؤال بر سر این است که آیا برای برخی از آرایه ها مثل جناس خط یا جناس مرکب، جز این مثال های تکراری در هزار سال شعر و نثر فارسی شاهد دیگری پیدا نمی شود؟ اگر این طور است-که نیست- باید گفت چنین آرایه هایی به هیچ وجه سودمند نیستند و اگر هم این طور نیست، پس باید اقرار کرد که مؤلفان محترم برای ارائه ی شاهد و مثال هیچ زحمتی به خود نداده اند. شاید مؤلفان محترم این استدلال را داشته اند که هدف داشتند نگاهی گذرا به بدیع سنتی بیندازند(منظور کتاب بدیع نو تألیف مهدی محبتی است) و برای چنین کاری نیز اشکالی در مثال های محدود و تکراری نیافتند امّا در این صورت نیز آیا چنین توجیهی پذیرفتنی است؟
در مبحث «ردالعجز علی الصدر» و «ردالصدر علی العجز» اختلاف نظر وجود دارد. آن چه جلال الدین همایی«ردالعجز علی الصدر» می خواند(همایی، ۱۳۸۴: ۶۷)، سیروس شمیسا آن را «ردالصدر الی العجز» معرفی کرده است(شمیسا، ۱۳۶۸: ۵۹). نظر سیروس شمیسا همان نظر شمس قیس رازی(شمس قیس رازی، ۱۳۷۳: ۳۰۱) و قبل از او، رادویانی( رادویانی، ۱۳۶۲: ۳۱) است. امّا نظر جلال الدین همایی نظر رشیدالدین وطواط(وطواط، ۱۳۶۲: ۱۸) است. به نظر می رسد این اختلاف نظرها علاوه بر واژه ی «الی» و «علی»، بر سر تأویل «ردّ» رخ داده باشد که با استدلال به تداعی معانی به خوبی می توان بر درستی نظر رادویانی و به تبعیت از ایشان نظر جلال الدین همایی را دریافت. زیرا در ردّالعجز علی الصدر یا ردّالصدر علی العجز نوعی تکرار و تداعی معانی مطرح است و فرد با دیدن واژه ی دوم متوجه می شود که این واژه در جای دیگری نیز تکرار شده است. بنابراین به جایی که واژه را برای اولین بار دیده، باز می گردد. البته باید گفت این نام گذاری ها هیچ تأثیری در موسیقی شعر ندارد و به ارزش موسیقیایی آن چیزی نمی افزاید، ولی مسلماً طرح درست این گونه مسائل، خوانندگان را از سر در گمی می رهاند و به فهم بهتر مطلب کمک می کند.
در بعضی از کتب بدیعی به درستی به عیوب کتب بدیعی اشاره شده است. مثلاً در مقدمه ی “نگاهی تازه به بدیع” آمده است:«عیوب و اشکالات کتب بدیعی از قبیل تشتت در اسماء و اصطلاحات، نداشتن نظم و نسقی علمی، عدم استفاده از مفاهیم کارآمد و روشنگری چون صامت و مصوت و هجا، تعاریف سطحی و ناقص، مثال های تکراری و کهنه و غیره و غیره…» (شمیسا، ۱۳۶۸: ۴). و یا در “بدیع از دیدگاه زیباشناسی” ایراداتی از قبیل:« تعاریف و مطالب سطحی و نارسا، تقلید کردن علما از همدیگر، عدم توجه به نقش و ارزش زیبایی آفرینی و… ذکر شده است».(وحیدیان کامیار، ۱۳۷۹: ۱۰).
این ایرادات گاهی مربوط به کتب ادبی عربی بوده و عیناً در کتب فارسی نیز راه یافته است. بعضی از مؤلفین کتب بدیعی در مورد برخی از صنایع، دقت های خاص و قابل ستایشی کرده اند. (مانند دقت های سیروس شمیسا در بخش ایهام) امّا دیگر صنایع را با همان تعاریف و احیاناً مثال های گذشتگان ذکر کرده اند. به طور کلی تعاریف نارسا، متضاد و غلط، اسامی مختلف برای تعریف واحد، تعاریف مختلف برای اسامی واحد، مثال های غلط و تکراری، عدم اطلاع دقیق مؤلفان از کتب پیشینیان، عدم دقّت در تقسیم بندی صنایع به لفظی و معنوی، باعث گردید که فهمیدن و فهماندنِ بدیع تا حدی مشکل باشد.از مباحث قابل بحث در ادبیات فارسی، تأثیر پذیری بیش از حدّ بدیع ادبیات فارسی از ادبیات عرب است. گر چه مسائل زیبا شناسی کلام و هنرهای سخن آرایی در تمام زبان ها به نحوی وجود دارد و در بسیاری از موارد این هنرها و صنایع مشترکند، امّا نمی توان ادّعا کرد که تمام مواردی که در زبانی، «هنر» یا «عیب» محسوب شده اند در تمام زبان ها همان نقش را داشته باشند.از آنجا که مباحثِ علوم بلاغی از جمله بدیع، تحت تأثیرِ زبان و ادبیات عرب وارد ادبیات فارسی شده است، از این جهت دو عیب عمده متوجه بدیع و ادبیات فارسی شده است. اوّل این که بعضی از این صنایع با زبان و ادبیات فارسی سازگاری ندارند و نمی توانند سخن فارسی را بیارایند، یا آن مواردی که عیب سخن پنداشته شده اند، شاید در زبان فارسی عیب محسوب نشوند. به عنوان مثال«تنافر حروف و تتابع اضافات» را جزء عیوب کلمه و کلام دانسته اند که در مقدمه ی بعضی از کتب بدیعی فارسی از جمله المعجم، معالم البلاغه، زیباشناسی سخن پارسی و … آمده است. میر جلال الدین کزازی در مقدمه ی زیباشناسی سخن پارسی در مورد تنها مثال تنافر حروف(هرگاه حروف تشکیل دهنده ی کلمه، باعث شوند کلمه به سختی تلفظ شود) می گوید:«از این رو نمونه ای که بدیع نویسان از سر ناچاری در پارسی برای این آهو یافته اند و به دست داده اند، به هیچ روی نمونه ای درست و به سزا نمی تواند بود. آن نمونه “پنهانست” در این بیت از مولوی است:
! دو دهان داریم گویان همچو نی یک دهان پنهانست در لب های وی
«پنهانست» واژه ای نیست که بتواند نمونه ای از ناسازی آوایی باشد. پنهانست از دو واژه ی ساده «پنهان» و «است» ساخته شده است که هیچ کدام واژه ای درشت و ناهموار نیست»(کزازی، ۱۳۶۸: ۳۰). و در مورد تتابع اضافات که از عیوب کلام محسوب شده است، می گوید:«بی گمان هر پی آوردی(تتابع اضافات) در واژگان سخن را به آهو و عیبناک نمی توان کرد. راستی را که پی آورد واژگان در بیت های زیر از سعدی و حافظ به هیچ روی ناپسند و ناشیوا شمرده نمی تواند شد» (همان: ۳۸). در حالی که در کتب معالم البلاغه(ص ۱۶)، فنون بلاغت(ص ۲۲)، بیت زیبا و مشهور سعدی”خواب نوشین….” به خاطر اضافه شدن چند کلمه به همدیگر، معیوب و غیر فصیح دانسته شده است. با این که آقای کزازی آگاهانه این موارد را به درستی مورد نقد قرار داده، امّا مطابق دیگر کتب، از آن ها به عنوان عیوب سخن پارسی یاد شده است.
سیروس شمیسا در نگاهی تازه به بدیع، در مورد تتابع اضافات، که در زبان عربی از عیوب فصاحت کلام است، در مبحث هم صدایی می گوید:«تتابع اضافات در زبان فارسی(بر خلاف عربی) مستحسن و مقبول است زیرا تکرار منظم مصوت کوتاهe است.» سپس در پاورقی ادامه می دهد«این که در مقدمه ی کتب بلاغی نوشته اند تتابع اضافات مُخل فصاحت است ناظر بر ساخت زبان عربی است که در آن هر کلمه بنا به موقعیت نحوی خود حرکتی متفاوت با کلمه ی بعدی دارد:ذُکِرَ رَحمَهِ رَبّکَ عَبدَهُ زکریا، پایان هر کلمه حرکتی است. حال در فارسی همه ی کلمات مختوم به e می شود.(شمیسا، ۱۳۶۸: ۸۱).
دوّم این که توجّه بیش از حدّ علمای بلاغت قدیم به کتب بلاغت عربی و توجّه متأخرین به کتب پیشینیان و کتب عربی باعث توقف بدیع فارسی شده است. به همین دلیل عناوین و مثال های بدیعی در اکثر کتاب ها اکثراً شبیه و مانند است. گر چه نباید در این زمینه تلاش ها و زحمات برخی از علمای قدیم و حال را نادیده گرفت.
میر جلال الدین کزازی در پاسخ به این پرسش که چرا زیبا شناسی سخن پارسی آن چنان که شایسته ی آن است باز نموده نشده است، می گوید:«ادب فارسی با همه ی فسونکاری و دلارایی اش همواره در سایه و کنار مانده است؛ و اگر بدان پرداخته اند چونان دنباله و وابسته ای از ادب تازی بوده است؛ از این روی، این دو ادب که در ساختار زبان شناسی و کاربردها و بنیادهای زیباشناختی از هم جدایند با هم درآمیخته اند، بدین سان چهره ی راستین سخن پارسی در پرده ی پوشیدگی نهان مانده است. چه بسا در بررسی زیباشناسانه ی آن از روش ها و هنرهایی سخن رفته است که پیوندی چنان با زبان و ادب پارسی ندارد»(کزازی، ۱۳۶۸: ۹). یا در مورد صنعت “ایهام دوگانه” می گوید:«ساخت بیت یا جمله آن چنان باشد که بتوان دو معنای ناساز از گونه ی ستایش یا نکوهش و آفرین و نفرین از آن ستاند» و در ادامه می گوید:«پایه ی دوگانگی بیشتر بر ساخت جمله ی پارسی نهاده شده است که نیک ساده است، به گونه ای که جای واژه در جمله گونه ی نحوی آن را رقم می زند در دوگانگی. با دیگرگون کردن جای واژگان، می توان نهاد را به گزاره و گزاره را به نهاد دیگرگون کرد» این است که، این ساختار در زبان عربی وجود ندارد؛ مثلاً در این مثال:
ای خواجه ضیا شود ز روی تو ظُلَم با طلعت تو سور نماید ماتم
در زبان عربی نمی تواند دو معنی متضّاد را در بر داشته باشد زیرا به ناچار نهاد(مبتدا)با خبر، از جهاتی با هم تفاوت خواهند داشت؛ به خصوص اگر با افعال ناقصه یا دیگر نواسخ همراه باشد، امّا در این مثال هم ظُلَم و هم ضیا می تواند نهاد جمله باشد.
سیروس شمیسا در مورد سجع می گوید:«باید توجّه داشت که هیچ زبانی مانند زبان عربی برای سجع مناسب نیست زیرا زبان عربی قالبی است و تمام کلماتی که در یک قالب باشند(مثلاً قالب فاعل یا مفعول)نسبت به هم سجع متوازن اند یا متوازی»(شمیسا، ۱۳۶۸: ۴۲).
گاهی اوقات مواردی در یک زبان آن قدر نمود داشته که به عنوان صنعتی شناخته شده است، در حالی که همان مورد در زبان و ادبیاتِ دیگر وجود دارد ولی به عنوان صنعت به آن نگاه نکرده اند. مثلاً سیروس شمیسا در مورد “صدامعنایی” می گوید:«نمایش صدا به وسیله ی انتخاب کلمات مناسب، ظاهراً از نظر علم بدیع شرقی دور مانده است»(همان: ۱۲۸).
وحیدیان کامیار در بدیع از دیدگاه زیباشناسی راجع به “تکرار نحوی” می گوید:«تکرار الگوی نحوی، ترفندی است که علمای بدیع ما به آن توجّه نداشته اند و حال آن که برجسته و زیباست در ادب غرب جزو ترفندهای ادبی است»(وحیدیان کامیار، ۱۳۷۹: ۵۶). واقعیت آن است که با وجود صنایعی مانند”موازنه” و به خصوص “ترصیع” علمای ما به فکر تکرار منظم نقش نحوی کلمات در دو مصراع نبوده اند و نیازی هم نیست و حتماً در ادبیاتِ غرب زیبا و با ارزش بوده که جزو صنایع به شمار می رود.مؤلفِ کتابِ “نگاهی تازه به بدیع” موارد فراوانی را که تا قبل از این کتاب در بسیاری از کتب جزء آرایه های ادبی شمرده می شد به درستی از مباحث بدیعی حذف کرده است(از جمله تجرید، مشاکله، لغز، معمّا، هزل و مطایبه، حُسن مقطع، حُسن مطلع، ذوالقافیتین و ذوبحرین و…) امّا این نیاز هم چنان احساس می شود. باید گفت آن چه به عنوان تأثیر از بلاغت عربی در کتب اولیه ی بلاغی وجود دارد نه فقط ایراد ندارد بلکه حُسن هم محسوب می شود، زیرا از توانایی های زبان و ادبیات هر کشوری این است که نکات مثبت ادبی را از سایر ملل گرفته و در خود حلّ کند، امّا آن چه در این جا به عنوان اشکال و ایراد مطرح می شود تأثیرپذیری های منفی و کورکورانه است. زیرا “صنایع بدیعی” و به طور کلی “علوم بلاغت” هر چند در تمام زبان ها و ادبیات جهان مشترکات فراوانی دارند امّا نکاتی هم وجود دارد که قابل تطبیق در دو زبان متفاوت نیستند.
نکته ی مهمّ دیگر این که، در کتب اولیه ی زبان پارسی، چون کتاب را برای عرب و غیر عرب می نوشتند به ناچار از مثال های ادبیات عرب هم استفاده می کردند؛ این ویژگی از دید بعضی از آیندگان به دور مانده و بدون هیچ دلیلی به ذکر مثال های عربی(به طوری که اکثر مثال ها را از کتب بدیعی عرب گرفته اند نه از دواوین شعرای آن قوم) پرداخته اند.
در پایان، با توجّه به مسائلی که گفته شد، باید گفت کسانی که می خواهند در زمینه ی بدیع کتاب بنویسند به جای صرفاً پیروی در کتب بدیعی و نقل نظریاتِ گذشتگان، که مرسوم شده، بهتر است ضمن تکیه بر زبان و ادبِ کاربردی، دیوان شاعران و نویسندگان ادوار مختلف شعر و نثر فارسی را بررسی کنند و زیبایی های ادبی موفّق آن ها را استخراج نمایند.
فصل چهارم
بدیع لفظی
۴- بدیع لفظی
به کلامی ادبی می گویند که فنون و صنایع ادبی در آن زیاد باشد. این امور و محسنات بر دو نوع است: ۱- محسنات و صنایع لفظی یا بدیع لفظی.۲- محسنات و صنایع معنوی یا بدیع معنوی.
بدیع لفظی یا آرایه های لفظی بحث از ابزاری است که موسیقی لفظی سخن را تأمین و یا بیشتر می کند. جلال الدین همایی می گوید:« صنعت لفظی یا بدیع لفظی آن است که زینت و زیبایی کلام وابسته به الفاظ باشد». (همایی، ۱۳۸۴: ۳۷).
البته این به آن معنی نیست که صنایع لفظی ارزش معنوی ندارند زیرا همانطور که مشخص است لفظ و معنا جدای از هم نیستند، بلکه منظور این است که اگر آن لفظ را که زیبایی لفظی دارد را کنار بگذاریم، معنی کلام تغییر نمی کند امّا از موسیقی و زیبایی ظاهری آن کاسته می شود.
۴-۱- صنایع لفظی بدیع
۴-۱-۱-۲-۱- ترصیع
«ترصیع در لغت به معنای جواهر درنشاندن است، چنانکه مثلاً تاج جواهر نشان را تاج مرصع گویند. اماّ ترصیع در اصطلاحِ بدیع آن است که واژه ها در دو مصراعِ بیت یا در دو قرینه ی نثرِ مزین، دو به دو هم وزن باشند و در حرف روی یکسان».(موسوی، ۱۳۸۲: ۶۰).
به عقیده ی شمیسا:«ترصیع آن است که حداقل در دو جمله(و یا به قول قدما فقره) اسجاع متوازی در مقابل یکدیگر قرار گیرند». (شمیسا، ۱۳۶۸: ۴۲).
جلال الدین همایی می گوید: «ترصیع در اصطلاح بدیع آن است که در قرینه های نظم یا نثر، هر لفظی با قرینه خود در وزن و حرف روی مطابق باشد». (همایی، ۱۳۸۴: ۴۵)
بهترین نوع ترصیع وقتی است که اختلاطی از سجع متوازی و متوازن باشد.
مولانا در ابیات زیر، صنعت ترصیع را به شیوه ی کاملاً هنرمندانه آورده است به گونه ای که واژه ها در دو مصراع بیت، دو به دو هم وزن اند و در حرف آخر یکسان می باشند.
• دانه باشی مرغکانت برچنند غنچه باشی کودکانت برکَنند
• ما چو ناییم و نوا در ما زتوست ما چو کوهیم و صَدا در ما زتوست
(مولوی، ۱۳۸۷ : ۱۲۲)
وزیری که او را کفایت مهیا وزیری که او را جلالت مسخر (ازرقی، ۱۳۳۶: ۱۳ )