۴-۱-۵- عناوین نا پسندیده ۴۴
۴-۱-۶- عناوین پسندیده ۴۸
۴-۱-۷- نگاه به بعد طبیعی زن در اشعار ژاله قائم مقامی فراهانی ۵۱
۴-۱-۸- نگاه به زن از بُعد خانواده در اشعار ژاله فراهانی ۵۷
۴-۱-۹- نگاه به زن از بُعد اجتماعی در اشعار ژاله قائم مقامی فراهانی ۶۶
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۴-۲- سیمای زن در مجموعه اشعار پروین دولت آبادی ۷۴
۴-۲-۱- نگاهی به زندگی و شعر پروین دولت آبادی ۷۴
۴-۲-۲- نگاه پروین دولت آبادی به زن ۷۵
۴-۳- سیمای زن در دیوان توران شهریاری ( بهرامی ) ۸۲
۴-۳-۱- نگاهی به زندگی و شعر توران شهریاری( بهرامی ) ۸۲
۴-۳-۲- نگاه به بعد طبیعی زن در دیوان توران شهریاری ( بهرامی ) ۸۴
۴-۳-۳- نگاه به زن از بُعد خانواده در دیوان توران شهریاری ( بهرامی ) ۸۹
۴-۳-۵- نگاه به زن از بُعد اجتماعی در دیوان توران شهریاری ( بهرامی ) ۱۱۰
۴-۴- سیمای زن در دیوان ژاله اصفهانی ۱۱۴
۴-۴-۱- نگاهی به زندگی و شعر ژاله اصفهانی ۱۱۴
۴-۴-۲- نگاه به بعد طبیعی زن در اشعار ژاله اصفهانی ۱۱۶
۴-۴-۳- نگاه به زن از بُعد خانواده در اشعار ژاله اصفهانی ۱۲۵
۴-۴-۴- نگاه به زن از بُعد اجتماعی در اشعار ژاله اصفهانی ۱۳۰
۴-۵- سیمای زن در آثار برگزیده پروانه نجاتی ۱۳۵
۴-۵-۱- نگاهی به زندگی و شعر پروانه نجاتی ۱۳۵
۴-۵-۲- نگاه به بعد طبیعی زن در اشعار پروانه نجاتی ۱۳۶
۴-۵-۳- نگاه به زن از بُعد خانواده در اشعار پروانه نجاتی ۱۴۲
۴-۵-۴- نگاه به زن از بُعد اجتماعی در اشعار پروانه نجاتی : ۱۴۶
۴-۶- نتیجه‌گیری ۱۴۸
۴-۷- پیشنهادها ۱۵۱
فهرست منابع ۱۵۲

چکیده

سیمای زن در سروده های زنانه ی معاصر با تکیه بر آثار برگزیده‌ی عالم تاج(ژاله) قائم مقامی فراهانی، پروین دولت‌آبادی، توران شهریاری، ژاله اصفهانی و پروانه نجاتی .
به وسیله‌ی:
پروانه کرمی چهارراه‌گشین
در این تحقیق سعی شده است که دیدگاه زنان شاعر ( معاصر ) عالم تاج ( ژاله ) قائم مقامی فراهانی، پروین دولت آبادی، توران شهریاری، ژاله اصفهانی و پروانه نجاتی در مورد جنس زن، شخصیّت و نقش او درخانواده و اجتماع بیان گردد. این شاعران بر اساس تجربه های تلخ و شیرین شان، نسبت به زن و نقش او شعر هایی سروده اند که گاهی برای زنان مقامی ارجمند که بسی بالا تر از فرشتگان بوده و گاهی هم آن چنان پست و حقیر، که تنها وسیله ای برای لذت، عیش و کامرانی نا مردان بوده، سخن به میان آورده اند. در عین حال هیچ یک از آن ها از نقش اساسی و خطیر یک زن که همان نقش مادری اوست،چشم پوشی نکرده و در واقع دید گاهی نسبتاً یکسان در این زمینه، نسبت به زن داشته اند که در این تحقیق، به آن پرداخته شده است.
واژه‌های کلیدی: : سیمای زن ، شعر معاصر، عالم تاج ( ژاله ) قائم مقامی فرهانی، پروین دولت آبادی، توران شهریاری، ژاله اصفهانی و پروانه نجاتی.
.
فصل اول
کلیات

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

۱- کلیات

۱-۱- مقدمه

گفتگو در مورد زن و دیدگاه هایی که در باره ی او وجود دارد، کاری بس سخت است و احتیاج به مطالعه ی عمیق دارد.
برای شناخت زن و موقعیت اجتماعی، سیاسی و فرهنگی او، باید تمام تاریخ را از نظر گذراند و برای این شناخت، نمی توان یک دین یا مذهب خاصی را مورد نقد و بررسی قرار داد و بعد حکمی کلی در این باره داد. اما در بررسی هایی که پژوهش گران در چند دیـن مثـل« یهودیت و مسیحیت » در باره ی زن انجام داده اند، دیده شده که بی توجهی و بی اعتنایی به زن از همان ابتدای خلقت، آشکار بوده است.
« در مسیحیت گناه اولیه ( (pehe0riginaگناه زن بود و – مرد به عنوان فرزند آدم- هر گاه به سوی زنی رود، حتی اگر آن زن همسرش باشد، چنان که حوا همسر شرعی آدم بود، باز گناه نخستین و گناه اصلی را تکرار کرده است و گناه و عصیان آدم را در خاطره ی خداوند، تداعی کرده است. »(شریعتی، ۱۳۷۶ : ۷۸)
این دیدگاه در دین مسیحیت، شاید بر گرفته از همان داستان چگونگی خلقت آدم و حوا و رانده شدن آنان از بهشت باشد. داستانی که بدین گونه در این دین و مذهب بیان شده است و پژوهش گران نیز آن را در کتاب ها و آثار خود آورده اند و گفته اند که خداوند ابتدا آدم و حوا را در بهشت آفرید و بعد به آن ها حکم کرد که شما مختارید از این بهشت و تمام امکاناتش استفاده کنید مگر این درخت، که بنا به بعضی از تفاسیر، گندم بوده و بعضی دیگر آن را سیب دانسته اند اما در این میان شیطان بر آنان غلبه نمود و آن ها را وادار کرد که از آن درخت ممنوعه، تناول کنند و در پی این سرکشی و گناه بود که از بهشت رانده شدند اما، گویا در این میان، مسیحیان یک طرفه به قاضی رفته اند و طبق استدلال های خود شان، زن یا حوا را مسؤول این خطا و باعث تشویق و ترغیب آدم، دانسته اند و شاید با این گونه استدلال ها، باعث شده اند چنین حکمی در باره ی همه ی زنان، در دین آن ها ریشه دواند.
جلال ستاری در یکی از کتاب های خود به نام سیمای زن در فرهنگ ایران، با توجه به تصور کهنی که در شرق پا گرفته بود، مبنی بر زاییده شدن زن یا حوا از پهلوی مرد یا آدم و با توجه به طرز تفکر آن ها، از منظر و دیدگاه دو گروه عمده، به تبیین و بیان این نظریه پرداخته است.
او در این کتاب در باره ی گروه اول که به ظاهر بینان معروفند، آورده: « مرد و زن از نظر این گروه، بسیار با هم تفاوت دارند. از نظر اینان، آدم پسر خداست و خداوند او را بدون واسطه آفریده و تمام خصوصیات خود را به او انتقال داده است. پس آدم (مرد) می تواند عروج روحانی داشته باشد و تا خدا پیش برود. از نظر آن ها، حوا، دختر آدم و زاییده ی اوست. بنا بر این حوا (زن) نمی تواند به مانند آدم (مرد) به عروج و تکامل دست یابد. در واقع، زن فاصله ای است بین خدا و آدم. از نظر این گروه، آدم، حوا را در خواب زایید، بی درد و رنج و این زایمانی رویا وش است. زایمان در حوا در حکم نفرین و لعنتی ابدی است….آدم، نقش اساسی بر عهده دارد. نقشی معنوی و روحانی، چون شبیه به خداست. اما حوا، نقش مشروط و مادی است. آدم، پیامبر زندگی است و حوا پیک مرگ»(ستاری،۱۳۷۳: ۶۰)
ستاری در این باره، بیان داشته که : « اگر خلقت حوا از دنده چپ او را از دیدگاه گروهی دیگر که به نهان بینان معروفند، در نظر بگیریم، مساله حکمی دیگر به خود می گیرد. نهان بینان زن (حوا) را باطن دین و آیین می دانند و آدم را ظاهر آن. شیطان هم به فکر از هم پاشیدگی باطن بود تا ظاهر. زیرا می دانست اگر باطن از هم پاشیده شود نیروی ظاهر هم ارزشی نخواهد داشت.»(همان،۱۳۷۳ :۶۰)
در جواب این سوال که چرا از همان آغاز آفرینش، برای جنس زن خلقتی ناقص تر از مرد قائل شده اند، قصه ها، افسانه ها و اساطیر فراوانند که در این جا لازم نیست به تمامی آن ها اشاره گردد. اما این قصه ها که اکثرا بر ساخته ی مردان هستند با توجه به دلایل و مطالبی که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد، شاید هرگز پژوهندگان را به سر منزل حقیقی چرایی و چیستی خلقت زن، راهنمایی نکنند. از اینروست که غالباً تکیه گاه این نوع جستجو را در قرآن، رد یابی می نمایند اما گاهی نیز برای وضوح این آیات، در باب داستان خلقت انسان، به تفاسیر مختلف مراجعه می کنند که متاسفانه خیلی از مفسران هم بر مبنای دیدگاه و عقل خود شان، آیات قرآنی را تفسیر و تبیین کرده اند. آن‌ ها، بیان داشته اند که ابتدا زن (حوا) بود که فریب شیطان را خورد و بعد او باعث گمراهی مرد (آدم) شد. اما آیات قرآنی فراوانی در این باره وجود دارد که خداوند فرموده، زن و مرد هر دو وسوسه شیطان را پذیرفته اند و گمراهی هر کدام به گردن خود شان بوده است. نه مرد مسؤول گمراهی زن است و نه زن مسؤول گمراهی مرد. در
سوره ی بقره آیهی ۳۶ در این زمینه چنین می خوانیم : « فازلهما الشیطان » شیطان هر دوی آن ها را به ضلالت انداخت یا در سورهی اعراف، آیه ی۲۰ نیز کم و بیش به این مضمون اشاره شده است. « فوسوس لهما الشیطان» شیطان هر دوی آن ها را فریب داد و هر دو را وسوسه کرد.
می بینیم قرآن در هر کجا که از فریب و وسوسه شیطان، سخن به میان آورده تمام ضمایر را به صورت تثنیه بیان داشته است. از نظر قران هر دوی آن ها، این گناه را انجام داده اند، هم حوا و هم آدم. اما در این جا می توان این سوال را مطرح کرد که چرا مفسران در تفسیر این آیه ها هم حقیقت و باطن مطلب را بیان نکرده و تعمداً مرد را بر زن ترجیح داده اند ؟ که در پاسخ این سوال،می توان این گونه گفت که این دیدگاه، شاید ناشی از تسلط فرهنگ مرد سالارانه ی گذشته باشد و این که در بیشتر اوقات، اکثر مفسران مرد بوده اند و هر آن چه آن ها در این زمینه، نوشته اند ناشی از دیدگاه مردانه خود شان بوده است زیرا هم خود آن ها، مساله گناه نخستین را مطرح کرده اند و هم خود شان به آن پرسش، جواب داده اند. شاید در این جا نیز بتوان گفت که بر اساس این اندیشه هاست که زن در طول تاریخ در تمامی جنبه های زندگی، کوچک شمرده شده است. حق و حقوقی ندارد و اگر سخن بگوید یا نظری بدهد او را محکوم می کنند که کم خرد و وسوسه گر است و به این صورت زن در پستوی خانه ها پوسیده و یا به اجبار تن به ازدواج می دهد و سر انجام اگر هیچ یک از این ها ننگ بودنش را نپوشاند، قبر بهترین داماد برایش است، آن گونه که در زیر آورده شده :
« لکل اب بنت یرجی بقاؤهــا ثلاثه اصـها اذا ذکر الصــهر
فبیت یغطیها و بعل یصونها و قبر یواریها، و خیر هم القبر »
هر پدری دختری داشته باشد که بخواهد ماندگار شود، هر گاه به یاد داماد می افتد، سه داماد دارد : یکی خانه ای که پنهانش کند.” دومی شوهری که نگهش دارد” و سوم قبری که بپوشاندش،”و بهترین شان قبر است و این مثل عربی که گفته اند : « نعم الختن القبرٌ» در باره ی همین موضوع است »(شریعتی، ۱۳۷۶: ۱۱۰)
در قران به وضوح، بیان شده است که زن و مرد هر دو از عالم نیستی به عالم هستی پا نهاده اند و در واقع آن دو، کامل کننده ی هم هستند. مثلا آیه ی زیر حاکی از چنین مطلبیست « هن لباس لکم و انتم لباس لهن. یعنی آن ها پوشش شمایند و شما پوشش آن هایید. » (سوره ی بقره، آیه ی ۱۷۸). و یا در آیه ی اول سوره ی نساء، خداوند به برابری زن و مرد، این گونه اشاره کرده : « یا ایها الناس اتقوا ربکما الذی خلقکم من نفس واحده و خلق منها زوجها ». نیز در سوره ی نحل آیه ی ۷۲، به همین مضمون بر می خوریم : « و الله جعل لکم من انفسکم ازواجا و جعل لکم من ازواجکم تبین و حفده. یعنی و خداوند از جنس خود تان برای شما جفت آفرید و از آن جفت ها، دختران و پسران و دامادان و نوادگان برای شما خلق فرمود.
در همه ی این آیات، خداوند یاد آور شده که زن و مرد مکمل یکدیگر و مایه ی آرامش یکدیگرند و در هیچ یک از آیات خود، به برتری یکی بر دیگری اشاره نکرده است.
این اشارات کوتاه به برخی از آیات قرآنی ظاهراً برخلاف نظریه و دیدگاه کسانی است که برای آفرینش زن خلقتی ناقص، قائل شده اند، هر چند ورود به این مسئله از منظر قرآن، خود بحثی مفصل لازم دارد و قرار دادن آیات و احادیث ما را به جایگاه خاصی در این مورد هدایت کند، اما فعلاً به این منبع الهام زیاد وارد نمی شویم و از مناظر دیگر به موضوع می پردازیم.

۱-۲- مروری بر عصر مادر سالاری گذشته

مطالعه در تاریخ اقوام، ملل مختلف واساطیر و داستان های آنان، پژوهندگان را به جایی رساند که گفته اند، زن نه تنها در عصر باستان، حاشیه نشین نبوده، بلکه اداره امور زندگی و پرورش فرزندان به عهده آنان بوده است که معمولاً از این عصر به نام « عصر مادر سالاری یا مادر شاهی» نام می برند. عامل اصلی نام گذاری این عصر به عصر مادر سالاری، به نوع زندگی آن دوره بر می گردد که مردان برای شکار به مناطق دور دست سفر می کردند و هنگامی بر می گشتند، آن قدر شکار نمی کردند که برای خوراک و معاش خانواده بسنده باشد، بنا بر این در طی غیبت مردان این زنان بودند که به امور خانه می پرداختند و در گذران زندگی نقش اساسی داشتند. از طرف دیگر از شواهد بدست آمده این گونه بر می آید که « بر نخستین جوامع بشری نه نظام مادر سالاری حاکم بوده و نه نظام پدر سالاری، بلکه مرد و زن پیش از تاریخ و در آغاز تاریخ، وظایف و مشاغل مختلفی داشتند، آن ها همکار و مکمل هم بوده اند و هیچ چیز از پیش مبین برتری یکی بر دیگری نبوده است. پس از دوران گرد آوری خوراک و شکار، یعنی در عصر نو سنگی که زن به کار کشاورزی سر گرم و مرد هم دارای مشغله دامداری است، زن قدرت بسیار می یابد و شأن و منزلتی شایان کسب می کند. زن به اقتضای کار و اشتغالش مادر و سرور طبیعت دانسته شده است و کیش و پرستش زن ایزدان رواج می یابد. به هر حال چنین پیداست که دوران نو سنگی، دوران فرمانروایی زن یا مادر است و از قدرت مرد نسبتا ً کاسته می شود. »( ستاری، ۱۳۷۳: ۵-۷ )
ستاری در این مورد بیان داشته « زنان آن زمان، کم کم به بافندگی و رشته کردن الیاف پرداخته و در ادامه کارکرد مثبت خود، چرخ کوزه گری را نیز اختراع کردند. این وسایل باعث برتری زن نسبت به مرد شد. »(همان : ۵-۷ )
با توجه به این مسائل، شاید بتوان گفت که زن در آن دوران، برتر از مرد بوده است. زیرا تمامی مشکلات و احتیاجات روز مره ی زندگی، توسط زن تهیه می شده است و این زن بود که امنیت را برای فرزندان به ارمغان می آورد. زنان به خاطر مشکلاتی که در سفر با آن رو به رو می شدند نمی توانستند همگام و همراه مردان به شکار بروند بنا بر ین مجبور بودند در غارها پنهان شوند و پناه بگیرند و بدین گونه برای فرزندان نگهبان و پناهگاه خوبی بودند. همچنین به وسیله ی کشاورزی همیشه غذا آماده بود و دیگر، آن دل نگرانی از طرف مردان احساس نمی شد.
از عصر مادر سالاری تاریخ دقیقی در دست نیست. پژوهش گران دقیقاً نمیدانند که این عصر از چه تاریخی آغاز شده و حدوداً تا چه تاریخی ادامه داشته است ولی عقیده بر این است که این عصر مصادف با عصر آهن بوده است. در عصر آهن، زنان و مادران از افراد پیر و ناتوان و از کار افتاده نگهداری می کردند. این افراد در تحت سر پرستی زنان و مادران
میزیستند و این زنان بودند که در هنگام باران، سیل و توفان مجبور بودند که پناهگاهی برای خانواده تهیه نمایند. در واقع ستون خانواده را زن تشکیل می داد. حتی انسان شناسان، ساختن منزلگاه را به زن نسبت می دهند. نیاز زنان به منازل مقاوم برای نگهداری خود و فرزندان از حوادث طبیعی، علت اصلی بر این امر است. « انسان شناسان، حتی عصر مادر سالاری را به ( دوران یخ ) مربوط می دانند. این دوران مصادف است با اولین اندیشه های انسان. کنشها و واکنشهای بین او و طبعیت و معتقدند که اولین اندیشه های تجدیدی و کنشهای آگاهانه ذهن توسط زن انجام میگرفته است. مسلماً، مردان در این عصر نقش خاصی ایفا نمینمودند و تنها شکار بود که غم و هم آن ها را، تشکیل می داد. خواه و نا خواه در کنار شکار سکونتی هم وجود نداشت. مردان این عصر پا به پای اسبان وحشی و آهو ها و گراز ها از این منطقه به منطقه ی دیگر میرفتند و زن ها برای نگهـداری از کودکان به این نوع سفرها نمی رفتند و در مکانی سکونت ورزیده، کم کم به کشاورزی روی آوردند و عصر مادر سالاری با کشاوزی آغاز شد. »(تیلا، ۱۳۷۱ : ۱۱۹)
باستان شناسان هر گونه پیشرفت انسانی عهد مادر سالاری را، مستقیماً، به زن و مادر نسبت می دهند. حتی بر این باورند که سخن گویی، در شکل ابتدائی و بدوی، توسط همین زنان اختراع شده است. اما چرا این عقیده در ذهن باستان شناسان پا گرفته و به وجود آمده است ؟ شاید یکی از علت هایش این باشد که زنان، به خاطر استقرار و حفاظت از قرارگاه و سازماندهی زندگی جمعی، نیاز بیشتری به ارتباط با دیگران داشته اند. در عصر مادر سالاری، نیاز های ضروری توسط زن بر آورده می شد. بنا بر این احتمال این که سخن گویی و ابداع واژگان برای انتقال مفاهیم به وسیله ی زنان پایه گذاری شده باشد، بسیار زیاد است. البته این نکته را باید گفت که منظور از عصر مادر سالاری، حاکمیت مطلق زن بر مرد نیست و به این ترتیب نیست که هر چه زن می گفته، همان می شده است بلکه این دوره به خاطر مسائل اجتماعی و اقتصادی و به طور طبیعی، به وجود آمده است. نه زنان آن دوره، خواهان حکومت مطلق بودند و نه مردان چنین اندیشه های را نسبت به زنان خود داشته اند. اما با گذشت زمان، رفته رفته عصر مادر سالاری رو به افول نهاد. مردان از مشکلات شکار خسته شدند و همانند زنان در مکان های خاصی سکنی گزیدند، در کنار زارعت به دامداری نیز پرداختند و از این زمان بود که آن ها، کم کم به فکر افتاده اند که مناطق را به انحصار در آورند و مالکیت آن ها از این دوره به بعد، رواج یافت.
عکس مرتبط با اقتصاد
با سکونت دایمی مردان در مکان های خاص، از وظایف خطیر زنان، کاسته شده و کم کم این زنان بودند که به انحصار مردان در آمدند و مالکیت مردان بر آنان استوار گردید.
در عصر مادر سالاری، هیچ گونه ستیز، بردگی و بندگی دیده نمی شد. نه مرد حاشیه نشین بود نه زن. ولی با حاکمیت مرد، تمامی این ویژگی ها از هم پاشید. در عصر پدر سالاری، مرد خود را با زن برابر نمی دانست و حق و حقوقی برای او قائل نمی شد. مرد، زن را به عنوان موجودی پست و بی ارزش می پنداشت که تنها و تنها، برای خدمت گزاری آفریده شده است.
« در عصر مادر سالاری، با وجود تقسیم مشاغل میان زن و مرد و تفکیک وظایف آنان، هرگز یکی، زن یا مرد، همه قدرت ها را قبضه نمی کرد و دیگری را در سایه نمی انداخت و به بردگی و بندگی نمی کشاند. بر عکس، از دوران پارینه سنگی تا عصر آهن، زن و مرد با انصاف و عدالت و مساوات خواهی وظایف و تکالیف را بین خود، قسمت می کنند بی آن که یکی بر دیگری
چیره شود اما از آن دوران به بعد تاریخ مناسبات زن و مرد، مشحون به نـزاع و ستیزه است و مـرد می کوشد تا زن را از میدان بیرون رانده و فرمان روای مطلق العنان باشد و به همین جهت، رابطه دو سری آنان که مکمل هم بودند، آسیب ببیند و دروان پدر سالاری مطلق، آغاز می شود.»(ستاری، ۱۳۷۳ : ۸)
دیدیم که با آغاز دوره ی مرد سالاری، بین زن و مرد، فاصله افتاد. مرد مبنای خیر معرفی
گشت و زن مبنای شر. مرد قوی و نیرومند بود و زن ضعیف و ناتوان. مرد که تا آن زمان نقش اساسی در زندگی نداشته بود، با آغاز شهر نشینی، خود را طالب همه چیز دانست و از قدرت فوق العاده ی برخوردار گشت و این قدرت، او را به استبداد و خود رایی کشاند ، خود را پسر خدا دانست و زن را زائیده ی خود، که بین او و خدای او، جدایی انداخته است و با این دیدگاه، زن، در هر وضع و هر کجا، باید خاموش نگه داشتهمی شد .
« بر اساس بررسی های به دست آمده، نظام پدر سالاری در ایران، از زمان ورود اقوام آریایی به این منطقه آغاز شده است. قوم آریایی مهاجرانی بودند که باعث تحولات گسترده ای در ایران شدند. واژه آریایی که به معنای نجیب و نژاده بود، نخستین بار از زبان رهبران هیتانی یعنی قبایل مهاجر به ایران، به ثبت رسید. قوم آریایی با عبور از قفقاز و رسیدن به سرزمین فرات با بومیان آن منطقه هم زیستی نمودند. اختلاط آریاییان با بومیان، در حقیقت پر کننده خلاء هایی بود که اقوام بومی کشاورز را به دلیل مبانی « مادر محوری » و نفی هر گونه خصلت جنگ جویی، آماج دست اندازی های امپراطوران سلطه جوی آن سوی زاگرس می ساخت. حضور این جنگ جویان حوضه ای ما، به منزله ی پدیده ای وادار کننده ، بومیان را به تهاجم بر انگیخت و رهبری نظامی را به شکل فردی از آن آریائیان ساخت و در قدیمترین سند مکتوب از آریائیان در فلات ایران که متن معاهده ای میان دو طرف ایرانیان و گروه مهاجر است از چهار مرد خدای، بنام های « میترا »، « وارونا» ،« ایندیرا » و « ناسیتا» به عنوان مقدسات مورد قبول طرفین برای تضمین عهدنامه مزبور یاد شده است که همه نام های مرد هستند.»( لاهیچی، ۱۳۷۷ : ۲۴۲ – ۲۴۴)
با توجه به این معاهده می توان به این نکته اساسی دست یافت که قوم آریایی یک اندیشه پدر سالاری برای سرزمین ما به ارمغان آورد. « واژهی پدر که در زبان آریایی به صورت« پاتی » تلفظ می شد، در بردارنده ی مفاهیم گسترده ای بود که از پدر به عنوان سر پرست خانواده یاد می نمود. پدر یا « پاتی»زمینی نبود بلکه با نیروی ملکوتی و نور و خورشید در ارتباط بود. در این دوره با اصطلاحاتی چون « زنتو پاتی » مواجه میشویم. « زن تو » به معنی رهبری قوم است و همان گونه که قبلاً اشاره شد« پاتی » به معنی پدر است. پس رهبری قوم به عهده ی مرد یا پدر بود. این مقام موروثی بوده و از پدر به پسر بزرگ تر، انتقال می یافت. »(لاهیچی، ۱۳۷۷ : ۲۴۵)
بسیار واضح و آشکار است که قوم آریایی، نظام پدر سالاری را به کشور ما، همراه داشت . این مطلب در کتاب های زیادی بیان گردیده است. مثلا در کتاب زن، اثر جمیله کدیور به این نکته این گونه اشاره گردیده که : « از ویژگی های ممیزه خانواده، بعد از ورود آریایی ها به ایران، اقتدار مسلم مرد و قاطعیت حکم او در فیصلهی امور خانواده ای پدر سالار بوده است که قدرت اداره خانواده با پدر بوده است. در ایران باستان، زن به حکم نظام پدر سالاری که خواه و ناخواه شوهر سالاری را هم به دنبال داشت، دارای اختیارات بسیار محدودی از نظر مادی و معنوی بود. معمولاً زمینه اصلی پدر سالاری یا مرد سالاری در خانواده، مبتنی بر، بر داشتی است که زن را ” حقیر، کوته بین احساساتی، بی وفا و نادان « می داند. »(کدیور، ۱۳۷۵ : ۳۰)
نظام پدر سالاری مدت زیادی دوام یافت. در این نظام، زن صدمات فراوانی دید و او که منبع و منشا ی مهر و محبت بود، به کنج خانه ها پناه برد. اگر زنی سخنی داشت یا قصد داشت از خودش دفاع کند در زیر پای متشرعان مذهبی له می شد . نظام مرد سالاری نه تنها در خاورمیانه بلکه در سراسر جهان حکم فرما بود. با گذشت زمان و حاکمیت مطلقه نظام پدر سالاری عصر صلح و هم دلی که در دوران مادر شاهی رواج داشت، جای خود را به عصر جنگ و خونریزی و خشونت داد و انسان معاصر کم و بیش به این نکته دست یافته است که نظام مادر سالاری که در گذشته بود نه تنها برتری زن به مرد را در بر نداشته، بلکه پیامد هایی چون صلح و آرامش را به همراه داشته است.
جریان مادر سالاری یا « فمنیستی » در غرب از قرن نوزدهم آغاز شده است که در جوامع سرمایه داری به منظور دفاع آزادی زن پی ریزی شده است. علت به وجود آمدن این جریان را می توان در بی توجهی به زن و عدم رعایت حقوق زنان در آن جوامع دانست. این جریان از طریق نوشته ها و مقالات، از اوایل قرن۱۹هفدهم آغاز شد و در اواخر این قرن به طور مشهورگسترش یافت. در این میان نقش زنان را نباید نا دیده گرفت. در این دوره زنانی پیدا شدند که با معرفت و پژوهش های گسترده، زن سالاری یا فمنیسم، را از سطح ابتدائی و گفتاری به سطح عمل، انتقال دادند. اما پدیده ی فمنیسم که امروزه در جریان است با نظام مادر سالاری که در دوران قبل از پدر سالاری جریان داشت، بسیار فرق دارد. در نظام مادر سالاری، ما شاهد برتری زن بر مرد نبودیم یعنی با پایه ی الگوی و قاعده خاص این نظام پی ریزی، نگردیده بود، بلکه این نظام خود به خود و بر اساس نیازهای اجتماعی و طبیعی بوجود آمد. بنا بر این در عصر مادر سالاری زن به صورت نا خود آگاه مسایل زندگی را به عهده داشت و مرد هم برتری زن را، نسبت به خود احساس نمی کرد و اگر گاه گاهی در این عصر، ما با خدا بانو یا ایزد بانو برخورد می کنیم به خاطر احترام و تقدس زن و مادر بوده، نه به خاطر حاکمیت مطلق زن.
اما امروزه گاهی فمنیسم معنا و راهی غیر از مادر سالاری در گذشته را، در پیش گرفته است. در واقع طرفداران فمنیسم، در فکر برتری زن بر مرد است هر چند که شعارشان برابری زن و مرد بود اما در اندک زمان کوتاهی، این شعار جای خود را به برتری زن بر مرد داد. در فمنیسم جدید زن، دنیای خالی از مرد را می خواهد و در نظام پدر سالاری هم دنیای خالی از زن، خواسته شده است. فرق فمنیسم با مادر سالاری قدیم در این بوده که زن در گذشته یا در دوران مادر شاهی گذشته به فکر مساوات یا برتری بر مرد نبوده، بلکه به فکر این بوده که در حد امکان و توان بتواند به خانواده و اجتماع خود کمک کند. می توان گفت علت نامیده شدن این نظام، به نظام مادر سالاری، به خاطر کارکرد برتر آنان بوده است. شاید بتوان به جرات گفت که برابری مرد با زن، حتی در خلقت و آفرینش نیز امری محال است. خداوند زن را به مانند مرد نیافریده، همان گونه که مرد را به مانند زن نیافریده است. هر یک از این دو در بعضی از مواقع تفاوت هایی با هم دارند. حال این تفاوت ها ممکن است از لحاظ جسمی باشد یا روحی.
« اسلام در عین حال که با تبعیضات موجود میان زن و مرد به شدت مبارزه کرده است از مساوات میان این دو هم، جانبداری نمی کند. اسلام نه طرفدار تبعیض است نه معقتد به تساوی بلکه می کوشد تا در جامعه، هر یک را در جایگاه طبیعی خویش، بنشاند. طبعیت زن را، نه پست تر از مرد می داند و نه همانند مرد. این دو را در زندگی و اجتماع، « مکمل » یکدیگر سرشته است. اسلام بر خلاف تمدن غربی، طرفدار اعطای« حقوق طبیعی » به آن دو است نه حقوق مساوی و مشابه. »(ستاری، ۱۳۷۳ : ۴۵)
امروزه نگرش به زن تا حدودی تغیر یافته است و ارزش واقعی و حقیقی او که سال های سال به خاطر دلایلی که در همین فصل ذکر شد، زیر نقاب مانده بود، تا اندازه ای پدیدار شده است. برای شناخت چهره واقعی یک زن و دیدگاه او نیاز به تحقیق و مطالعه گسترده تری می باشد که یکی از منابع مهم برای این بررسی و تفحص ها را، می توان مطاله ی آثاری دانست که زنان آفریده اند . در این پایان نامه به تعدادی از این زنان شاعر معاصر و بررسی دیدگاه آنان نسبت به هم جنسانشان پرداخته می گردد، که در فصول آینده به تفصیل آورده می شود.

۱-۳- پیشینه تحقیق

در باب زن و بخصوص زنان شاعر، ( عالم تاج ( ژاله ) قائم مقام فراهانی، پروین دولت آبادی توران شهریاری، ژاله اصفهای و پروانه نجاتی ) تا کنون به صورت مقاله و کتاب و اظهار نظر های پراکنده، بسیاری از نویسندگان، مطالبی به رشته تحریر در آورده اند که در این جا به معرفی تعدادی از این آثار و نوع نگاه پدید آورندگان آن ها درباره ی موضوع مورد بحث، می پردازیم.

مهرم نور (سپهری، ۱۳۸۲: ۴۹)
“گل سرخ”، چشمه و نور کاربردی کهن الگویی دارند، نه مطلق هستند نه ماورائی و نه جزئی. واقعیّت این است که سهراب سپهری در فضای شعر از دین و دیانت واعتقاد و باور محض مذهبی خود سخن نمی گوید، او ممکن است انسانی معتقد و باورمند به مسائل مذهب و اعتقادات خویش بوده است. امّا آنچه را که در صدای پای آب مطرح می کند، آرمانی و شاعرانه است و در حوزه نقد ادبی باید از آن گزاش داد و آن را بررسی و بازکاوی کرد.
به دنبال مصراعهای بالا می گوید:
من وضو با تپش پنجره ها می گیرم
در نمازم جریان دارد ماه، جریان دارد طیف (همان: ۴۹)
جنبه مثبت آنیما غیر از آنکه در چهره زنانه برای مرد به نمود در می آید، می تواند به صورت احساسات مردم به طبیعت هم تجلّی کند. (یونگ، ۱۳۷۷: ۲۷۰) آنیما در این نمود، بروز تمامی احساسات و عواطف جنس مذکر به طبیعت است که گاه چنان به مرتبه والایی می رسد که جنبه “عشق به طبیعت” به خود می گیرد. بدین ترتیب، ابراز احساسات مردان و بویژه شاعران به طبیعت، نمود جنبه زنانه در روان مرد با آنیماست. این احساسات و عواطف ظریف که ویژه ذات زنانه است و از ذهن مردان تراوش می کند، به نظر یونگ حاصل تجربه هایی است که اجداد ما طیّ هزاران سال هم نشینی با زنان کسب کرده اند و در ناخودآگاه جمعی ما همچون میراثی به یادگار مانده است.
آنیما در این نمود شعر فارسی بویژه شعر پیش از قرن ششم به صورت توصیفات سرشار از احساس شاعران از طبیعت تجلّی یافته است. شاعران در هر زمان چه شاعران قدیم چه نوپردازان، چنان به وصف طبیعت پرداخته اند که گویی طبیعت بصورت معشوق آنها درآمده و آنها با معشوق خود سخن گویند او را توصیف می کنند.
در یک جمع بندی از معشوق های شعر فارسی از کهنه و نو به این نتیجه و باور می رسیم که کهن الگوهای شاعران معشوق مؤنث، طبیعت، معشوق عرفانی و نمادهای کلیّت انسانی مانند وفا، مهر و گاه آنیماهای منفی همچون حرص، خشم، ستم که به آنها دیو– آنیمای منفی می گویندو شاعر را به بسیج ذهن و خیال به تقابل با خودشان و درنتیجه ظهور آنیمای مقابل که مهر و عدالت و خرسندی است وا می دارند. نکته درخور ذکر این است که از دیرباز در ذهنیّت فردی و قومی انسانها فرشته آزادی،‌مخیّل و متصوّر بوده و در برابر دیو آز که در مهریشت از آن یاد شده و سه بار مورد نفرین و طرد قرار گرفته، اهورامزدا به خرسندی و بخشش فرمان می دهد. در اسطوره ها نیز از هجوم و صدمه بدیوان سخن رفته است و در شاهنامه نیز از آز بعنوان دیو نام برده شده است و هم چنین از دیو خشم در داستان جم، چند بار سخن رفته است و آن را پتیاره نامیده است. نکته دیگر ارتباط مرموز و نزدیک کهن الگوها با اسطوره هاست که در ادب فارسی این ارتباط را در شاهنامه می توانیم سراغ گیریم و تاکنون نیز در شعر فارسی ردپا و نشان وجود آنها را می بینیم.

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

۴-۹-۱ سهراب سپهری شاعر کهن الگو:

سهراب سپهری از همان آغاز که شعر معروف خود را “صدای پای آب” نام نهاده بی جهت نبوده. “آب” یک آنیماست و در ذهن مخیّل فردی و جمعی می تواند در ذهن همه انسانها باشد و گاه عبور کند، از این ذهن به آن ذهن و از قلم یک شاعر بتراود و در ذوق و ذهنیّت دیگر آشیان سازد. صدای پای آنیمای “آب” به لطافت آب است! از کهن الگوهای بلورین و ممتاز صدای پای آب یکی “گیاه” است و دیگری “سوسن” که مختصراً آنها را توضیح، تبیین و تفسیر می کنیم.
از پروتایپ های رشد یافته در صور خیال یکی همین “گیاه” است که می تواند بعنوان “آنیما” بین حلقه جماد و حیوان باشد. لازم به یادآوری است که آنیمای وابسته به جانوران را بیشر “داهول” می نامند که مترسک جنبه مادی و نمادین آن است. کاریکاتور از یک دیدگاه جنبه مخیّل آنیمای مرکّب است که زنجیروار و یا حلقه مانند به انسان و حیوان متصّل است. “سوسن” نیز جزء کهن الگوهای مطرح و نیرومند صور خیال است. سوسن آنیمای زبان آور است و به آن سوسن ده زبان می گویند. و تعبیر ده زبانی آن به داشتن پنج گلبرک و پنج کاسبرگ بیشتر نیست. و “نرگس” نیز از کهن الگوهای مطرح در شعر قدیم فارسی است که برحسب تصادف و یا به هر دلیل دیگر در شعر “صدای پای آب” سهراب سپهری هم آمده است. نرگس را در استعاره از چشم، نرگس جادو می گویند امّا سرنخ را باید در این دانست که نرگس از نسخ کهن الگوهاست. در اینجا فقط به ذکراین نکته قناعت می کنیم که سوسن و نرگس مورد توّجه شاعران فارسی زبان از سبک خراسانی تاکنون بوده و هست .
ما به گزارش سپهری از”سوسن” در “صدای پای آب” بسنده می کنیم:
…شاعری دیدم هنگام خطاب
به گل سوسن می گفت: شما (سپهری، ۱۳۸۲: ۵۳)
سوسن در ذهنّیت و صورتهای تخّیلی اقوام و ملل مختلف نماد پاکی و صلح نیز هست.
این “شما” گفتن، معنایی دارد. بدین گونه که شاعر به دلیل فهم و درک ظریف و بالایی که از صور خیال دارد به گل مانند انسانی احترام می گذارد و گفتگویش با آن گل بسیار مؤدّبانه است. این است که خطاب به گل سوسن، “شما” می گوید. شاید هم در ذهنیّت ناخودآگاه سهراب، آنیمای سوسن را دور و پشت روزگاران می بیند. مگر نه این است که پیش ساخته های ذهنی آدمیان از هزاران سال پیش بوده و طبیعت هم با آن سرشته و عجین شده است. از همین جهت است که هندوها هنوز به پاره ای از گیاهان، نیاکان بارور می گویند. و در ذهنیّت فرد و قوم، صور خیال را پنهان شده و مکتوم می پندارند.
به هرحال، در شعر معاصر سهراب سپهری از یک دیدگاه، شاعر کهن الگوهاست و در شعرهای او، گاهگاه ردّپای این کهن الگوها را می توان بروشنی یافت، کهن الگها رابطه تنگاتنگی با ذهنّیتها و صورتهای خیالی فردی و قومی شاعر دارد:
خیال می کنم
کجاست سمت حیات؟
من از کدام طرف می رسم به یک هدهد
و گوش کن، که همین حرف در تمام سفر
همیشه پنجره خواب را به هم می زد.
در آبهای جهان قایقی هست
و من – مسافر قایق – هزارها سال است
سرود زنده دریانوردهای کهن را
به گوش روزنه های فصول می خوانم
… و در کدام بهار، درنگ خواهی کرد؟
…ببین همیشه خراشی است روی
صورت احساس.
همیشه چیزی، انگار هوشیاری خواب،
به نرمی قدم مرگ می رسد از پشت
و روی شانه ما دست می گذارد. (سپهری، ۱۳۸۲: ۱۹۰)
فرازی و بخشی از منظومه مسافر سهراب سپهری است. در این بخش “هدهد” ،”آب” و “فصل بهار” را که کهن الگوهای متبلور این فراز هستند توضیح می دهیم:
نمادین بودن”هدهد” :
هدهد نماد­ی است از صورت خیالی تجلّی الهی، سفر دور و دراز، تیزبینی، مرتبه شهود، پیک غیبی و مرتبط با سیمرغ یا عنقای مُغرِب است. تأمّل در متون عرفانی همچون منطق الطّیر عطار و آثار شیخ اشراق، ما را بخوبی و روشنی با نمادین بودن هدهد آشنا می کند.
“هدهد” کاربردی بلاغی دارد. تنها یک سؤال کافی است که ما “هدهد” مکالم با سلیمان را نیز پدیده و‌آفریده ای غیر از “هدهد” یا “پوپک” عادی بدانیم و آن سفر دورودراز هدهد است از سرزمین قدس جایگاه فرمانروایی سلیمان نبی تا یمن که بدون اغراق راهی دورودراز است و می دانیم هدهد از پرندگانی است که بیش از یک کیلومتر پرواز نمی کند. از یک باغ به باغ دیگر می رود و یا از لب جویی می پرد و بر دیوار باغی و یا درختی فرو می نشیند. حال چگونه هدهد از قدس به یمن رفته است؟ این خود پرسشی است که هدهد سلیمان را یک هدهد خاص و مورد عنایت حق جلوه می دهد تا جایی که سلیمان تأکید می کند اگر دلیلی بر غیبت خود نداشته باشد، آن را خواهم کشت. بردن نامه سلیمان نیز خود در خور تأمل است چرا که مگر یک هدهد عادی می تواند نامه ای را اینهمه راه به منقار گیرد. نکته دیگر اینکه این هدهد حتماً از روی دریا رد شده تا به یمن رسیده. آیا پهنه دریا را نامه به منقار بی درنگ و دریک پرواز طولانی طی کرده است؟ اینها و غیراینها پرسشهایی است که ما را بوجود یک هدهد خاص با فرایند های ماورائی، رهنمون می شود.
هدهدی که سپهری از آن یاد می کند قدمت دارد، در پس زمانها و روزگاران دور و دراز است و با تخیّل و تشخیص پیوند خورده است. و چنانکه گفتیم کاربرد بلاغی دارد و نمادی قوی ودیرین و ریشه در ذهنیّت سپهری و ساختار صور خیال او دارد.
“هدهد” از دیدگاه محیی الدین عربی در “فصوص” نیز نقشی رمزی و ژرف دارد. تعبیرات ابن عربی از “هدهد” اعجاب انگیز است. (موّحد، ۱۳۸۸، ۲۳۰/۲۳۴) و هدهدی که سهراب جویای آن است نیز رمزی و سیّال و ذهنی است و با “پوپک” رودکی فرق دارد. (دیوان رودکی، ۱۳۸۷: ۸۶)

۴-۹-۲ طبیعت، همگام با کهن الگوها در صور خیال:

در چرخه طبیعت و ابراز احساس به آن، نمود آنیما را در فصول و آب ماده حیات بخش زندگی و فصل بهار که فصل مؤنث و بارور کننده و بارور شونده است، می بینیم. همه شاعران شیفته فصل بهارند و این تقلیدی نیست، بلکه جاذبه آنیموس بهار، در ناخودآگاه آنها تأثیر می گذارد و آنها را به توصیف بهار وا می دارد، توصیفی در حدّ شیفتگی. در همین راستاست “ماده” که آنیموس متبلور و گویایی ست و سهراب در ” صدای پای آب” می گوید:
جریان گل میخک در فکر
شیهه پاک حقیقت از دور
من صدای وزش ماده را می شنوم
و صدای باران را روی پلک تر عشق
روی موسیقی غمناک بلوغ (ضرّابی ها، ۱۳۸۴: ۲/۸۶۱)
ماده، اصل و مایه هرچیز که به این معانی آمده است: ۱- ماده مقابل صورت است و آن را ماده اولی یا هیولی می نامند و وجود آن، امکان محض یا قوه مطلق است که فعلیّت نمی یابد مگر اینکه صورت در آن حلول کند. دوم، ماده به معنایی که دکارت بکار برده که مقابل است با فکر. ماده المواد یعنی مایه اصل و اساس خلقت جهان که فشرده بوده و سپس گسترده و باز شده است. آسمانها و کهکشانها نخست فشرده و متراکم بوده اند یعنی همان مادّه المواد و سپس باز شده اند. قرآن نیز ناظر به رَتق یعنی فشرده بودن جهان و مادّه نخستین آن است که پس از آن به فَتْقْ می انجامد یعنی باز و گسترده می شود. مادّه در فارسی “مایه” و در هندی “mayo” نامیده می شود. بر طبق اسطوره های هندی، خدای بودا، نخست math را آفرید، math یا مذ madh مایه هستی بود. روزگاران زیادی math لخت و بی حرکت پهنه آسمانها را گرفته بود. خدای بودا از “نیروانا” یعنی جهان ملکوت مذهب بودایی به نظر عنایت و لطف به این math نگریست، مَثْ ذوب و روان شد، به حرکت درآمد و درهم توفید و از آن کرات و سیّارات پدید آمدند، آفریدگان به عنایت نیروی غیبی خدای بودا از جمادو گیاه و حیوان و انسان پدید آمدند. پیش از پدید آمدن همه چیز، جمادات بودند، موجود زنده ای بر پهنه جهان هستی غیر از جماد نبود، از جماد gayo گَیُ پدید آمد، گَیُ شعور رشد و بالش داشت و خود را درک می کرد. گَیُ شروع به تکثّر نمود و پهنه دنیا پر شد از نمودهای متکثّر گَیُ، انواع گیاهان و درختان روییدند و خدای گَیُ و مَثْ را ستودند. روزگارانی سپری شد تا حیوانات پدید آمدند، حیوانات نشان گَیُ را با خود داشتند و بهمین جهت با آن مأنوس بودند، چرا که خزندگان و چرندگان و… همه خاستگاه آفرینششان همان “گَیْ” را می خوردند و از آن پرورش می یافتند و با آن انس داشتند، هنوز هندوان برخی گیاهان را نمود و تجلّی “گَیْ” می دانند و آنها را مقدّس می شمرند. ریواس در آیین بودایی مقدّس است و همانگونه که در اساطیر ایران باستان آمده است که مشی و مشیانه یعنی مرد و زن نخستین، ابتدا ساقه ریواسی بودند که به دو شاخه شد و یکی مشی و یکی مشیانه شد یا مرد و مردانه. مرد و زن ابتدا یکی بودند، از همین جهت است که در ناخودآگاه مردان هنوز خصلتهای زنانه از دیرباز و از روزگاران کهن وجود دارد و به باور پژوهندگان اساطیر، بین اساطیر ایران کهن وهند کهن یکسانی و همگونی وجود دارد. معرّب “گی”، “حیّ” است و حیات، محیی و احیاء و…ا ز مشتقّات آن است.(اموزگار: ۱۶۶)
به هر حال پهنه گیتی پر شد از نمودهای “گَیْ” و “گَیْ” گستره گیتی را فرا گرفت. شاید از همین جهت است که سهراب سپهری می گوید:
زندگی گل به توان “ابدیّت”
چشمها را باید شست، جور دیگر باید دید. (سپهری، ۱۳۸۲: ۵۳)
“گل” نمودی است از همه گیاهان و اگر چشمها را از عادات روزمرّه و از آموخته های تکراری به قول سهراب بشوییم، جهان را جور دیگری خواهیم دید و خواهیم یافت. در نهانخانه ذهن و ناخودآگاه هرکس، انس با طبیعت و مظاهر آن وجود دارد و این همدمی و شوق در شاعران ضریب گونه افزایش می یابد و بدین جهت است که آنها شیفته طبیعتند و معشوق وار بدان می نگرند. از این دیدگاه، کهن الگوهای طبیعت با ربّ النوع یا نماد نخستین همخوانی دارند و یکی هستند. از همین جهت است که مرتاضان هندی برای ریاضت به دامن طبیعت می روند و گاه عمری را در یک درخت و یا در کنار گیاهان و در علفزارها سپری می کنند. شاید از منظر ما آنان مخبّط و بی خرد باشند، در حالی که این اندیشه نادرست و دور از واقع نگری است. هیچ انسانی و هیچ قومی خَبط دماغ و اندیشه ندارد آنان براساس باورهای ضمیر ناخودآگاه خویش، هدایت می شوند و برای رسیدن به سعادت ابدی، راهی را پیش می گیرند که طبیعت نخستین به آنها آموخته است. طبیعت چیزی جز راستی، صفا به آدمی نمی آموزد. گیاهان و در حیات خویش بر نهاد راستی و نور می بالند. هیچ گیاه بردهنده و میوه دهنده ای بدون فروغ خورشید، به ثمر نمی نشیند رابطه نور و گیاه رابطه مستقیم و رابطه خورشید و گیاه رابطه پدر وفرزند و رابطه زمین و گیاه رابطه مادر و فرزندی است و این در اسطوره ها و “ودا” کتاب مقدّس هندوان آمده است.
هنوز انسان چیزی به آب می گوید. (سپهری، ۱۳۸۲: ۱۴۸)
“آب” چنانکه گفتیم کهن الگوست. در آبان یشت از ایزد آپُ apo بارها یاد شده است.آبان یعنی آپان. آپان ایزدان موکّل بر آبهای جهان اند. “آپُ” ایزد برنده آلودگی هاست، بدین جهت هنوز زردشتیان آب را آلوده نمی کنند و آن را پالاینده می دانند. همه رودها، به آپُ متعلّق است.
نشانه ها و نمادهایی چون سرو، آب، ماه،‌پژواک و استمرار تمام توصیفات و خویشکاری های منسوب به آناهیتای زن– ایزد ایرانی است. کهن الگوی آب، برطبق اسطوره های ایرانی، دریای خونیرس Xunirus را که نیمی از دنیا را گرفته، پدید آورد. رودهای خروشان با این کهن الگو ارتباط دارند. در اساطیر ایران نیز ایزد- بانوی آب که در هیأت پری دریایی است، بامدادان پیش از آمدن گردونه و کالسکه زرین خورشید “بر” آبهای خونیرس ظهور و نمود می کند و پس از برآمدن خورشید، همچون شبنم آب می شود!
آب زهدان عالم و همتای نور،‌فروغ ایزدی است و نماد تغییر دائمی جهان عینی آب زندگی بخش جهان هستی است. آب در فرهنگ اسلامی مظهر تطهیر، معرفت باطن، مکاشفه و حیات بخشی است. عرش خداوند بر آب بوده است.
گفتنی های ضمیرناخودآگاه هر شاعری با کهن الگوها، در حقیقت مخاطبه قرار دادن آن آرکی تایپ یا کهن الگوست بعنوان معشوق در جای دیگر از همین منظومه می گوید:
و در ضمیر جوی، ازلیّت رود
و در ضمیر رود ازلیّت دریا جاری است. (همان: ۱۴۹)
“ازلی بودن” یعنی همیشه بودن. آنچه ازلی است یعنی، اکنون هست و تا ابد هم خواهد بود.
و باز می گوید:
… کدام راه مرا می برد به باغ فصول
که در آن زندگی تکرار می شود. (سپهری، ۱۳۸۴: ۹۶)
… و زمین زیبا بود، زایا بود. (تورات، ۱۳۴۰: ۲۶۸)

۴-۹-۳ آرکی تایپ یا کهن الگو در صورخیال شعر معاصر:

اژدها آنیما یا کهن الگوست بهمین جهت بر درفش کاویان به روایت فردوسی، اژدهایی نقش بسته بود. در جنگهای ایرانیان یا تورانیان، یکی از پرچم ها و درفش های ایرانیان، پرچم یا درفش اژدها بوده است. اژدها با آتش یک کهن الگو یا آرکی تایپ مرکب است چنانکه شیر با خورشید همین حالت را دارد. عکس شیر شمشیر بدست (شمشیر نماد شجاعت است) که از فراسوی یالها و شانه هایش خورشید با اشعه ی زرین طلوع کرده است بر سکّه های ایران از دوران صفوی به بعد رایج شد و هنوز سکّه های دوران پهلوی که یک طرف آن شیر و خورشید دارد، موجود است.
در شعر زیر آنیمای “اژدها” را می بینیم:
– این نه اگر معجزه ست پاسختان چیست؟
در نَفَس اژدها چگونه شکفته است،
این همه یاسِ سپید و نسترن سرخ؟ (شفیعی کدکنی: ۴۸۲)
از کهن الگوهای دیگر ظلمات و چشمه ی زندگانی است که به طریق نماد، سمبل و گاه استعاره از آنها در شعر فارسی یاد شده است:
– گذار بر ظلمات، آب زندگانی را

در حالی که هدف تعلیم و تربیت تأکید بر رشد عقلی توأم با رشد عاطفی، سازگاری نوجوان و جوان با خود و سایر افراد خانواده اش می باشد، مدارس تنها بر جنبه عقلانی تأکید می نمایند و این باعث می شود که جوانان تک بعدی و ناموزون به بار آیند.
● جو عاطفی مدرسه
جو عاطفی مدرسه نیز در پیشرفت تحصیلی شاگردان تأثیر دارد. تحقیقات نشان داده که دانش آموزان در جوی که فشار روانی کمتری داشته باشد. جوی که در آن راهنمایی شده و احساس امنیت کنند، بیشتر سود می برند. دانش آموزان بیشتر از آنکه به عواملی چون امکانات فیزیکی، تعداد کتاب های کتابخانه، اندازه مدرسه و هزینه سرانه توجه نمایند. به عوامل زیر توجه دارند.
معلم و جهت گیری آنها به سمت پیشرفت شاگرد، وجود نظم در دادن تکالیف منزل- اوقاتی که معلم صرف تدریس می کند و نه صرف حفظ نظم و انضباط، حساس بودن معلم نسبت به ارائه بازخورد به دانش آموزان در مقابل عملکرد خوب. مطالعه دیدگاه های دانش آموزان گویای این است که برخی خصوصیات معلمین از قبیل همدردی و همفکری- انعطاف پذیر بودن- خوش خلقی- آمادگی برای قبول اظهار نظرها و گوش دادن به پرسش های دانش آموزان و علاقه مند بودن به کار و انضباط و به کارگیری روش تدریس مناسب از ویژگیهای معلم خوب وکارآمد است .
● پیش فرض های معلمان در مورد شاگردان
بسیاری از معلمان به هنگام تدریس فرض می کنند که دانش آموزان مطالب قبلی را یاد گرفته اند. چنین فرضی در اغلب دانش آموزان صدق نمی کند. زیرا گروهی از آنها تنها به این دلیل که پیش نیاز های لازم را برای شروع و ادامه درس جدید ندارند آن را یاد نمی گیرند و در نتیجه به خیل عقب ماندگان تحصیلی می پیوندند و باورشان می شود که برای جبران عقب ماندگیهای خود قادر به هیچ کاری نیستند.
● نگرش معلم
نگرش معلم بر عملکرد وی تأثیر دارد. پژوهشگران در یک تحقیق یک کلاس عادی را به معلمی واگذار نمودند و به او یادآور شدند که این دانش آموزان از استعدادهای خوبی برخوردارند. در پایان سال عملکرد آنها نسبت به گروه همسان بهتر شده بود.این بدین معنی است که اگر معلم نگرش مثبتی برکلاس داشته باشد با برخورد های امید بخش بهتر می تواند در تعلیم و تربیت آنها پیشروی نماید (شیبانی و اخوان تفتی، ۱۳۸۸).
● عقب ماندگی آموخته شده
وقتی نوجوان بر این باور باشد که هیچ کدام از فعالیتهای وی تغییری در موقعیت ایجاد نمی کند؛ یا اینکه وی به اندازه کافی با هوش نیست؛ و یا اینکه تکالیف تعیین شده برای او دشوار می باشد؛ و یا اینکه معلم او را دوست ندارد، در آینده نیز برای خود انتظار شکست دارد و کسانیکه شکست را به صورت متوالی تجربه کنند، ممکن است به این باور برسند که شکست آنان در هر فعالیتی حتمی و غیرقابل اجتناب است. چنین افرادی دچار درماندگی آموخته شده می شوند. نگرشی که احتمال دارد زمینه های شکست بیشتری را برای آنان فراهم آورده و مانع تلاش ایشان برای پیشرفت گردد. در چنین حالتی ضرب المثل شکست، شکست می آورد مصداق پیدا می کند.
در مقابل هر قدر دانش آموز، بیشتر در امر تحصیل موفق شود و در کلاس درس قدرت و مقبولیت بیشتری بدست آورد، عزت نفس وی نیز افزایش می یابد. چنین فردی در موفقیت های جدید تلاش کرده و موفقیت های تازه ای کسب می کند که سبب افزایش عزت نفس می شود. اینجاست که ضرب المثل موفقیت، موفقیت می آورد مصداق می یابد. پژوهشگران در یک مطالعه تحقیقی، آزمایشی انجام دادند که درآن دو معلم یکی مسایل قابل حل و دیگری غیر قابل حل به دانش آموزان کلاس پنجم ارائه می کردند. آنها دریافتند معلمی که مسائل غیرقابل حل به دانش آموزان ارائه می کرد، هنگامی که مسائل قابل حل را ارائه کرد برخی از دانش آموزان علی رغم اینکه مسائل داده شده قابل حل بودند دیگر آنها را حل نکردند.
● اثرات پیشرفت تحصیلی
اهمیت تأثیر پیشرفت تحصیلی در سلامت روانی دانش آموزان به حدی است که برخی از متخصصان آن را حداقل تا نیمه دوم دوره نوجوانی معیار اساسی برای تشخیص عملکرد سالم دانسته اند. به عقیده ایشان نوجوانانی که علی رغم برخورداری از هوشبهر طبیعی، کارکرد رضایت بخشی در مدرسه نداشته باشند، مسائل روانی قابل ملاحظه ای نشان خواهند داد. و پیشرفت تحصیلی را به عنوان شاهدی برای سلامت روانی دانش آموزان ارزیابی نموده اند.
نتیجه تصویری درباره سلامت روانی
بلوم (۱۹۷۶؛ به نقل از سیف، ۱۳۸۹)، می نویسد هنگامی که محیط مدرسه شواهدی حاکی از شایستگی و لیاقت برای دانش آموز در طی چند سال اول فراهم کند و در چهار پنج سال بعد نیز همین تجارب موفقیت آمیز تکرار شود، نوعی مصونیت در برابر بیماریهای روانی برای مدتی نامحدود در فرد ایجاد می شود. چنین فردی قادر خواهد بود که به راحتی بر فشارها و بحران های زندگی غلبه کند. باور شکست در امتحان به هر حال موجب تأثر و تألم خاطر کودکان و نوجوانان می گردد. افراد شکست خورده به افسردگی، ناراحتی، ناسازگاری و بیقراری مبتلا می گردند. یکی از علل اساسی شکست در امتحان، عدم آشنایی دانش آموزان با شرایط و نحوه برگزاری امتحان است. ترس دانش آموزان از شکست در امتحان همچنین موجب ارتکاب تقلب می گردد .
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
از مطالعاتی که در زمینه تأثیر برخی عوامل و متغیرها بر روی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان انجام گرفته است چه می توان فهمید؟ کشف اثرات متغیرها بر پیشرفت تحصیلی موضوع ساده ای نیست. نتایج پژوهش ها بر روی روابط و همبستگی ها باید در عمل مورد آزمایش قرار گیرند. هر یک از نتایج باید به دفعات متعدد به وقوع پیوندد تا بتوان نسبت به صحت آنها اطمینان حاصل کرد. مطالعات کیفی که بر پایه روش های مشاهده ای و تکنیک های مصاحبه انجام می گیرد، این امکان را به پژوهشگر می دهد که به نکات ظریفی که در کلاس نقش دارند و بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان موثرند دست یابد. لذا تشخیص آنها جز با به کارگیری این روش ها ممکن نیست (جلالی و نظری، ۱۳۸۶).
نقش عزت نفس در پیشرفت تحصیلی
هر معلمی شاید این تجربه را داشته باشد که وقتی برای اولین بار وارد کلاس می‌شود و سؤال‌هایی را می‌پرسد، بعضی از دانش‌آموزان بلافاصله دست بلند می‌کنند و داوطلب پاسخگویی می‌شوند و پاره‌ای خاموش می‌نشینند و فقط با نگاه و دقت، جریان کلاس را دنبال می‌کنند. این داوطلب‌ها همیشه هم جواب سؤال‌ها را به درستی نمی‌دانند، ولی جرأت داوطلب شدن را دارند. بعد از اولین امتحان رسمی کتبی، معلم تازه‌ پی می‌برد که تعدادی از بالاترین نمره‌ها به بعضی از شاگردان خاموش تعلق دارند؛ شاگردانی که شهامت ابراز وجود شفاهی ندارند؛ می‌ترسند جواب سؤال‌ها را غلط بدهند و آبرویشان نزد دیگران برود. در واقع به خود اتکا ندارند. آنها پس از هر بار که جواب صحیح معلم به سؤالی را می‌شنوند، در دل افسوس می‌خو‌رند که چرا داوطلب پاسخگویی نشدند؛ چون جواب صحیح سوال را می‌دانستند. این نوع دانش‌آموزان در امتحانات شفاهی عملکرد ضعیف‌تری نسبت به امتحان‌های کتبی دارند. یکی از مهمترین عوامل در این نوع عملکرد دانش‌آموزان، ضعف عزت نفس در آن‌ هاست (مشیری تفرشی، ۱۳۷۸).
یکی از عوامل مهم که در پیشرفت تحصیلی افراد تاثیر می‌گذارد، علتهایی است که افراد برای رفتار خودشان ذکر می‌کنند. واینر (به نقل از پتری، ۱۹۹۶) عقیده دارد در تفسیر ما از رویداد پیشرفت، عوامل مهمی وجود دارند که عبارتند از: توانایی، تلاش، دشواری تکلیف و شانس. توانایی و تلاش را به عنوان علل درونی، شانس و دشواری تکلیف را به عنوان علل بیرونی نام می‌برد. وی هم چنین یک بعد دیگر را هم بیان می‌کند؛ یعنی ثبات و غیر ثابت که دشواری تکلیف و توانایی را ثابت و شانس و تلاش را غیر ثابت می‌داند. بعد دیگر، بعد کنترل پذیری است، توانایی و شانس، غیر قابل کنترل لکن تلاش و دشواری تکلیف، قابل کنترل می‌باشند. اگر فرد، موفقیت و شکست خود را ناشی از علل درونی بداند، در مواجهه با تکلیف مشابه بعدی، تلاش و کوشش نشان می دهد و اگر ناشی از علل بیرونی برآورد کند، در مواجه بعدی انتظاراتش در حد پائین خواهد بود و ممکن است به سادگی دست از تلاش بردارد (ماسن[۵۳]، ۱۹۸۹؛ ترجمه یاسایی، ۱۳۷۳).
شاید یکی از دلایلی که بعضی از کودکان عملکردی یکسان و انتظارات متفاوتی از موفقیت دارند این باشد که، از شکست و موفقیت خود برداشت متفاوتی دارند زیرا آنها علت یابی‌های متفاوتی دارند. اگر کودک موفقیت و شکست خود را ناشی از علل بی‌ثبات بداند (مثلاً فردی که توانایی را عامل موفقیت می‌داند) احتمال دارد که انتظار توفیق دوباره داشته باشد و برای آن تلاش و کوشش نشان دهد و به هنگام مواجه با تکلیفی مشابه تکلیف قبلی نیز سطح توقعش در حد معقولی خواهد بود. کسی که علت شکست را به عدم توانایی خود یا دشواری تکلیف نسبت می‌دهد، احتمالاً انتظاراتش در حد پایین خواهد بود و ممکن است به سادگی دست از تلاش بردارد و در تکلیف مشابه توقعاتش را پایین نگه می‌دارد. از طرف دیگر کسی که شکست را ناشی از تلاش نکردن می‌داند دفعه بعد تلاش بیشتری می‌کند (همان منبع).
واینر (۱۹۸۵) عقیده دارد که اگر افراد موفقیت را به عوامل درونی نسبت بدهند، احساس غرور کرده و اگر شکست را به عوامل بیرونی نسبت بدهند احساس شرمساری می‌کنند. ثبات و پایداری یک اسناد انتظارات آینده را تعیین می کند. اگر مردم موفقیت یا شکست را به عوامل ثابت نسبت بدهند (چه درونی و چه بیرونی) مطابق عملکرد خود، امیدهای خود را کم یا زیاد می‌کنند و وقتی همان بازده‌ها را به علل غیر ثابت نسبت می‌دهند امید آنها به عملکرد در آینده نسبتاً بدون تغییر می‌ماند (کریمی، ۱۳۸۱).
قضاوت ما در یک موقعیت و امکان دگرگونی آن بستگی به اسناد ما به عوامل درونی و بیرونی دارد. اگر فرد، دگرگونی موقعیتی را به عوامل درونی نسبت دهد برای آن تلاش می‌کند و اگر دگرگونی را به عوامل بیرونی نسبت بدهد کوشش از خود نشان نمی‌دهد، زیرا می‌پندارد که عوامل از حیطه و اراده او خارج است (خداپناهی، ۱۳۷۶؛ به نقل از توحیدی، ۱۳۸۱).
یکی دیگر از عواملی که در پیشرفت تحصیلی افراد تاثیر می‌گذارد، اضطراب است. براساس نظر بک[۵۴] (۱۹۷۶) عقاید و باورهای ناکارآمد و خودپنداره ضعیف، یکی از عناصر شناختی افراد مضطرب است. براساس مطالعاتی که شده است افراد مضطرب (اضطراب حالتی بالا و اضطراب صفتی بالا) موفقیتها را بیشتر به عوامل بیرونی و شکست ها را بیشتر به عوامل درونی نسبت می‌دهند؛ ولی افرادی که اضطراب ندارند، موفقیت ها را بیشتر به عواملی درونی و شکست ها را به عوامل بیرونی نسبت می‌دهند. اگر افراد علت شکست خود را به عوامل درونی مثل عدم توانایی نسبت بدهند، همواره انتظار شکست دارند و آنها به این باور می‌رسند که توانایی کسب موفقیت را ندارند و بنابراین اغلب از فعالیتهایی که به سوی هدف جهت‌گیری شده است اجتناب می کنند( مهدی فر، ۱۳۷۵؛ به نقل از همان منبع).
از جمله نیازمندی‌هایی که باعث می‌شود انسان تلاش کند و از استعداد خود به طور کامل استفاده نماید عزت نفس می‌باشد که به عنوان یک موضوع تحقیقی مهم، قریب چند دهه است که فکر پژوهشگران را به خود مشغول ساخته است. در زبان عامیانه، عزت نفس مفهومی آشنا است و عبارت است از: احساس ارزشمندی فرد از خود؛ و این مفهوم قدمت طولانی دارد و می‌توان اثر آنرا در ادیان مختلف از جمله بودا، یهود، مسیحیت، و اسلام دید (زارع زاده و درخشان فر، ۱۳۸۴).
بعضی از جامعه شناسان هم معتقدند که افرادی که عزت نفس بالایی دارند کمتر به نابهنجاری های اجتماعی از قبیل اعتیاد، سرقت، قتل و سوء استفاده‌های جنسی دچار میشوند. انسان برای موفقیت در زندگی نیازمند است که عزت نفس بالایی داشته باشد. اگر فرد نسبت به خود احساس مثبتی داشته باشد نسبت به اطرافیان و زندگی احساس مثبت خواهد داشت و نتیجه آن لذت بردن از زندگی است. معمولاً افرادی که عزت نفس بالایی دارند مستقل عمل می‌کنند، مسئولیت پذیرند، با اطمینان عمل می‌کنند، بدون درخواست به کمک دیگران می‌شتابند، به پیشرفت هایشان افتخار می‌کنند و به موقعیت های جدید مشتاقانه روی می‌آورند (زارع زاده و درخشان فر، ۱۳۸۴). در بررسی عزت نفس، اولین کار توسط جیمز[۵۵] (۱۸۹۰؛ به نقل از همان منبع) انجام شده است. او به توضیح تمیز بین خودشناخته و خودشناسانده پرداخت و آن را به سه عنصر مادی (بدن، خانواده، خانه)، اجتماعی (فرد در عین داشتن سطوح مختلف اجتماعی، برای سایر افراد قابل شناخت است) و روحانی (حالت هوشیاری و تمایلات) تقسیم کرد. کلی[۵۶] (۱۹۵۵؛ به نقل از همان منبع) به گسترش این عقیده یعنی توجه به خود پرداخت. عزت نفس هر فرد براساس ترکیبی از اطلاعات عینی در مورد خودش و ارزش های ذهنی که برای آن اطلاعات قائل است بنا نهاده می‌شود.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
عزت نفس همان احترام به دانش‌های خود، ارزشمند دانستن مطالعه‌های پیش از کنکور و تصویر مثبتی است که داوطلب از خود در ذهنش می‌سازد و پرورش می‌دهد. مسأله عزت نفس و مقوله ارزیابی مثبت از خود از اساسی‌ترین عوامل رشد مطلوب شخصیت دانش‌آموز کنکوری است. مطالعات و پژوهش‌های متعدد کارشناسان آموزش و پرورش نشان می‌دهد، دانش‌آموزی که احساس خودارزشمندی و عزت نفس قابل توجهی دارد، در زمان کنکور موفق‌تر است و پیشرفت تحصیلی و کارآمدی بیشتری از خود نشان می‌دهد. این نکته حائز اهمیت است که پرورش احساس خودارزشمندی و عزت نفس داوطلبان کنکوری از مهم‌ترین وظایف و رسالت‌های اولیاء و مربیان مدارس است و در زمره الگوهای رفتاری معلم‌ها قرار می‌گیرد (توحیدی، ۱۳۸۱).
عزت نفس = پدر، مادر، معلم
پژوهش های دانشگاهی حاکی از آن است که نبود یا کمبود عزت نفس در دانش‌آموزان، باعث افزایش شاخص افت تحصیلی و رکود عملکرد علمی و تحصیلی می‌شود؛ چراکه میان عزت نفس و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان به ویژه کنکوری‌ها رابطه معنادار و دوسویه‌ای وجود دارد. در این میان، معلمان و والدین دو محرک و عامل اصلی شکل‌گیری عزت نفس در شخصیت دانش‌آموزان یا از بین رفتن آنند. به‌طور مثال، والدین به‌عنوان الگو و سرمشق به ویژه قبل از ورود دانش‌آموزان به مدرسه می‌توانند از چگونگی درگیری با مسائل زندگی به فرزندشان آگاهی دهند و نقش مهمی در شکل‌گیری عزت نفس دانش‌آموزشان که روزی قرار است در کنکور شرکت کند، ایفا کنند. پدر و مادرها باید به خاطر داشته باشند، رشد روز افزون عزت نفس روحیه فرزندان ضروری است و اولیاء و مربیان مدارس باید با آگاهی از تفاوت‌های فردی، ویژگی‌های رشدی، مهارت‌ها، قابلیت‌ها، عواطف، منش و استعدادها برای تقویت عزت نفس دانش‌آموزان بکوشند. شاید این مهم با القا و سپردن برخی مسئولیت‌ها به دانش‌آموزان انجام پذیرد تا استعدادهای هر دانش‌آموز رشد کند (زارع زاده و درخشان فر، ۱۳۸۴).
نقش عملکرد تحصیلی در عزت نفس
موفقیت یا شکست تحصیلی همانطور که از عوامل مختلفی چون نظام آموزشی، سازمان مدرسه و عوامل آن چون کتاب، معلم، مدیر و نیز خانواده و ویژگیهای شخصی و فردی دانش آموزان ریشه می گیرد، آثار و پیامدهای مختلفی را نیز در ابعاد اجتماعی و فردی بر جای می گذارد. عزت نفس کودک قبل از هر چیز ابتدا در محیط زندگی‌اش پی‌ریزی می شود اما در مدرسه و کلاس درس است که نسبت به توانایی‌های خود و اینکه چگونه پیشرفت کند آگاهی می‌یابد. به طور معمول یک کودک تا سن ۱۸ سالگی حدود ۵ هزار ساعت از وقت خود را در مدرسه می‌گذراند و طی این مدت عقاید یا عادات خاصی کسب می‌کند. نحوه آموزش کودکان بسیار مهم‌تر از چیزی است که باید بیاموزند. نگرش کودک نسبت به یادگیری و مخصوصاً توانایی‌هایش، اثر بسیار مهمی روی عزت نفس و در نتیجه آینده‌اش دارد. بنابراین توجه و نوع رفتار والدین و معلم‌های مدرسه در این زمینه از اهمیت خاصی برخوردار است (زکالوند، ۱۳۸۴).
یافته های پژوهشی داخل و خارج از کشور
الف- پژوهش های انجام شده در خارج از کشور
گاما، جسوس، و میریلس[۵۷] (۱۹۹۱) در پژوهشی جهت ارزیابی تأثیر تجربه شکست و موفقیت تحصیلی بر الگوهای اسنادی دانش‌آموزان ابتدایی نشان دادند که الگوهای اسنادی دانش‌آموزان موفق، درونی، پایدار و قابل کنترل بود. آنها انگیزش تحصیلی، انتظار موفقیت، غرور و حرمت خود بالاتری داشتند؛ در حالی که اسنادهای دانش‌آموزان ناموفق، درونی، پایدار و غیرقابل کنترل بود و انتظار موفقیت‌ پایین، وجود احساس ترس، انتظار شکست در کارهای آینده و هم چنین حرمت خود پایین و احساس شرم نیز در آنها وجود داشت.
در پژوهش آلن و دیتریش[۵۸] (۱۹۹۱) تفاوت های دانش‌آموزان در انگیزش و اسناد در درس زمین‌شناسی مورد بررسی قرار گرفت و سعی شد که با انجام چند جلسه درمان منظم در زمینه اسنادهای دانش‌آموزان در مورد موفقیت یا شکست آنها در درس مورد نظر تغییراتی ایجاد شود. نتایج نشان دادند که تغییر اسنادها و مهارت در دروس با پیشرفت تحصیلی در آن درس ها مرتبط بود. به عبارت دیگر، تغییر در سبک زندگی و سبک اسنادی افراد، جنبه‌های متفاوتی از شناخت ها و هم چنین پاسخ های رفتاری آنها را در مواجهه با موقعیت های مختلف اجتماعی و تحصیلی پیش‌بینی می‌کند. در حوزه آموزش و پرورش، دانش‌آموزان بر حسب سبک اسنادی خود می‌توانند پیشرفت تحصیلی شان را به عوامل مختلفی از جمله توانایی، سعی و کوشش، سطح دشواری تکلیف و بخت و اقبال نسبت دهند.
در همین راستا، تحقیقات (هاماچک[۵۹] ، ۱۹۹۵؛ به نقل از اوزلینز، ۲۰۰۳) در نمونه‌ای از دانش‌آموزان ابتدایی و دبیرستان نشان می‌دهد دانش‌آموزان واجد سطح بالای «مفهوم خود»، تمایل بیشتری دارند که موفقیت خویش را به توانایی و شکست خود را به فقدان تلاش یا بدشانسی نبست دهند. در حالی که دانش‌آموزانی که مفهوم خود ضعیف‌تری دارند، احتمال بیشتری دارد که موفقیت خویش را به خوش‌شانسی و شکست خود را به فقدان توانایی نسبت دهند.
چنگ[۶۰] (۲۰۰۳ ) تحقیقی را انجام داد که نتایج نشان داد، دانش آموزانی که انگیزش پیشرفت بالایی داشتند، عملکرد بهتری نسبت به دانش آموزان دارای انگیزش پیشرفت پائین داشتند.
اوزولینز و همکارانش (۲۰۰۳) نیز دریافتند، افرادی که دارای مرکز کنترل درونی هستند نسبت به افرادی که مرکز کنترل شان بر مبنای شانس یا قدرت دیگران است دارای عزت نفس بالاتری هستند. همچنین نشان دادند که رابطه مثبت و قوی بین منبع کنترل درونی و عزت نفس بالا، عزت نفس، انگیزش، خلاقیت و حل مسأله وجود دارد.
گانفرین و بارتلتو[۶۱] (۱۹۷۴)، گوروگلا، اسچیلر، و والبرگ[۶۲] (۱۹۷۱)، اگززپاورز و ایدوین[۶۳] (۱۹۷۵)، پرات و اینسمان [۶۴] (۱۹۷۵ به نقل از راشیو[۶۵]، ۲۰۰۲)، دریافتند که بین رفتار افراد با منبع کنترل درونی و افراد با انگیزه پیشرفت تحصیلی بالا همبستگی وجود دارد.
واینر و کوکلا[۶۶] (به نقل از پتری، ۱۹۹۶) دریافتند افرادی که انگیزه پیشرفت تحصیلی بالا دارند، هنگام دستیابی به موفقیت، به علل توانایی و تلاش میل دارند و کسانی که انگیزه پیشرفت تحصیلی پائین دارند، در موقع شکست به اسناد دشواری تکلیف یا شانس گرایش دارند.
ولرند[۶۷] (۱۹۸۲؛ به نقل از زارعی، ۱۳۸۰) در تحقیقی به این نتیجه رسید، افرادی که دارای انگیزش درونی بالاتری باشند، پیشرفت تحصیلی بالاتری دارند.
هم چنین فوریتر[۶۸] و همکاران (۱۹۹۵، به نقل از همان منبع) نیز به این نتیجه رسیدند که بیشتر دانش آموزانی که نسبت به تحصیلات به صورت خودکار برانگیخته می شوند، عملکرد تحصیلی بهتری دارند.
ب- پژوهش های انجام شده در داخل کشور
سلیمانی نژاد (۱۳۸۱) در بررسی رابطه سبک اسناد با پیشرفت تحصیلی در دختران و پسران سال سوم دبیرستان نشان داد که ابعاد سه گانه اسناد بین دختران و پسران در موقعیت های شکست و موفقیت، تفاوت معنی داری ندارند. هم چنین در رابطه بین ابعاد سه گانه اسناد و پیشرفت تحصیلی نشان داد که به جز بعد درونی و بیرونی، در موقعیت شکست، بقیه ابعاد با پیشرفت تحصیلی رابطه معنی داری ندارند.
خدایاری فرد، محمد (۱۳۸۸) در پژوهشی با عنوان مقایسه سبک اسناد، اضطراب، و پیشرفت تحصیلی دختران و پسران در خانواده های انگلیسی زبان و غیر انگلیسی زبان به این نتایج رسید که تفاوت معناداری بین کودکان با اضطراب پایدار کم و زیاد، در سبک اسنادی آن­ها نسبت به حوادث منفی وجود دارد. به­علاوه، کودکان انگلیسی زبان و غیر انگلیسی زبان در متغیرهای اضطراب و پیشرفت تحصیلی متفاوت بودند. در واقع کودکان غیر انگلیسی زبان از اضطراب بالاتری نسبت به همسالان انگلیسی زبان خود برخوردار بودند و نمره پیشرفت تحصیلی پایین­ تری داشتند. همچنین تفاوت­های معناداری در سبک اسناد، اضطراب پایدار، و پیشرفت تحصیلی بین پسران و دختران مشاهده شد. شاید بتوان نتیجه­ گیری نمود که تجربه اضطراب و سبک اسناد منفی در میان کودکان غیر انگلیسی زبان، ارتباط نزدیکی با پدیده فرهنگ­ پذیری داشته باشد.
زارعی، علیرضا (۱۳۸۰)، در پژوهشی تحت عنوان: بررسی رابطه بین سبک های اسنادی و انگیزه پیشرفت با پیشرفت تحصیلی که در دانش آموزان سال دوم رشته ریاضی شهر اراک؛ در سال تحصیلی “۸۰-۱۳۷۹” انجام شد، نشان داد که بین انگیزه پیشرفت تحصیلی و پیشرفت تحصیلی (معدل کل، نمره درس ریاضیات ۴ و نمره درس ادبیات ۴) در هر دو جنس، رابطه ای مثبت و معنی دار وجود دارد. بین سبک های اسناد برای حوادث خوب و حوادث بد در ابعاد درونی – بیرونی، کلی – اختصاصی و پایدار – ناپایدار با پیشرفت تحصیلی (معدل کل، نمره درس ریاضیات ۴ و نمره درس ادبیات ۴) رابطه ای مشاهده نشد. بین انگیزه پیشرفت و سبک های اسناد برای حوادث خوب در ابعاد درونی، بیرونی، کلی اختصاصی و پایدار- ناپایدار، رابطه مثبت و معنی دار و بین انگیزه پیشرفت با سبک های اسنادی برای حوادث بد در بعد درونی – بیرونی رابطه منفی و معنی دار مشاهده شد ولی بین انگیزه پیشرفت با سبک های اسناد برای حوادث بد در ابعاد پایدار- ناپایدار و کلی اختصاصی رابطه ای مشاهده نگردید.
ذکایی (۱۳۸۹) در پژوهشی تحت عنوان: “بررسی رابطه خودپنداره و سبک های اسناد با پیشرفت تحصیلی که در دانش‌آموزان پسر سال سوم رشته علوم تجربی دبیرستان های دولتی شهر تهران در سال تحصیلی ۷۹-۱۳۷۸” انجام داد، نشان داد که بین خودپنداره و پیشرفت تحصیلی (معدل کل، نمره درس زیست (۱)، نمره درس شیمی (۱)) رابطه‌ای مثبت و معنی‌دار وجود دارد. بین سبک های اسناد برای حوادث خوب و بد درس زیست‌شناسی (۱)، نمره درس شیمی (۱) رابطه مشاهده نشد. بین خودپنداره و سبک های اسناد برای حوادث خوب در ابعاد درونی – بیرونی، کلی اختصاصی، پایدار – ناپایدار رابطه مثبت و معنی‌دار و بین خودپنداره با سبک های اسناد برای حوادث بد در بعد پایدار – ناپایدار رابطه منفی و معنی‌دار مشاهده شد، ولی بین خودپنداره با سبک های اسناد برای حوادث بد در ابعاد درونی – بیرونی، کلی – اختصاصی رابطه‌ای مشاهده نشد.
شهر آرای و زارعی (۱۳۸۴)، رابطه بین سبک های اسنادی و انگیزه پیشرفت با پیشرفت تحصیلی در دانش آموزان سال دوم رشته ریاضی شهر اراک را بررسی نموده اند.
رابطه سبک اسناد و هسته کنترل با پیشرفت تحصیلی، با توجه به متغیرهای هوش، جنسیت و زمینه خانوادگی، در پژوهشی توسط شیخ الاسلامی (۱۳۷۷) مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است. نتایج این تحقیق به شرح زیر بود:۱- تحصیلات پدر و اشتغال مادر تاثیر معنی‌داری بر هوش دانش‌آموزان داشتند. ۲- متغیرهای جنس ، تحصیلات مادر و شغل پدر اثر معنی‌داری بر هوش دانش‌آموزان نداشتند. ۳- دانش‌آموزان دختر در مقایسه با دانش‌آموزان پسر از هسته کنترل درونی‌تری برخوردار بودند. ۴- شغل پدر و اشتغال مادر اثر معنی‌داری بر هسته کنترل دانش‌آموزان داشت. ۵- ارتباط معنی‌داری میان تحصیلات والدین و هسته کنترل وجود نداشت. ۶- دانش‌آموزانی که مادران آنها غیرشاغل بودند نسبت به گروه شاغل سبک اسناد مطلوبتری داشتند.۷- متغیرهای جنس، تحصیلات والدین و شغل پدر اثر معنی‌داری بر سبک اسناد نداشتند. ۸- متغیرهای سبک اسناد، غیرشاغل بودن مادر، تحصیلات مادر و هسته کنترل بطور مستقیم بر پیشرفت تحصیلی اثر داشتند. ۹- متغیرهای هوش، جنس، تحصیلات و شغل پدر بطور غیرمستقیم بر پیشرفت تحصیلی اثر داشتند. ۱۰- سبک اسناد بهترین پیش‌بینی کننده پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان بود. ۱۱- ضرایب همبستگی دو سازه سبک اسناد و هسته کنترل با پیشرفت تحصیلی دارای تفاوت معنی‌داری بودند.
لیدرایث[۶۹] (۱۹۸۷) در پژوهشی تحت عنوان رابطه بین انگیزه پیشرفت تحصیلی و اسناد مسئولیت پذیری در موفقیت و شکست در تکالیف مدرسه به نتایج زیر دست یافت، بین انگیزش پیشرفت تحصیلی با اسناد مسئولیت پذیری درباره شکست و موفقیت رابطه معنی داری وجود دارد.
سلیمانی نژاد (۱۳۸۱) در بررسی رابطه سبک اسناد با پیشرفت تحصیلی در دختران و پسران سال سوم دبیرستان نشان داد که ابعاد سه گانه اسناد بین دختران و پسران در موقعیت های شکست و موفقیت تفاوت معنی داری ندارند. همچنین در رابطه بین ابعاد سه گانه اسناد و پیشرفت تحصیلی نشان داد که به جز بعد درونی و بیرونی، در موقعیت شکست، بقیه ابعاد با پیشرفت تحصیلی رابطه معنی داری ندارند.
آقاجانی (۱۳۸۱) در تحقیق خود پی برد که بین منبع کنترل درونی، انگیزش پیشرفت و پیشرفت تحصیلی بالا رابطه مثبت و معنادار وجود دارد.
مفتاح (۱۳۸۱) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «رابطه کمرویی و عزت نفس با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دوم راهنمایی شهر تهران» پی برد که بین عزت نفس و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رابطه معناداری وجود دارد. او همچنین دریافت از دو متغیر کمرویی و عزت نفس، عزت نفس توان پیش بینی پیشرفت تحصیلی را دارد و بین عزت نفس در دختران و پسران تفاوت معناداری وجود ندارد.

فصل سوم
روش پژوهش
روش پژوهش
در این پژوهش از روش توصیفی استفاده شد، و از دانش آموزان مقطع دبیرستان دخترانه تحقیق به عمل آمد و با مشخص نمودن سبک های اسنادی با پیشرفت تحصیلی و عزت نفس در دانش آموزان، متغیرها را مورد ارزیابی و مقایسه قرار می دهیم که ویژگی‌های موجود همچنان که بوده‌اند مورد ثبت و بررسی قرار گرفته‌اند.
جامعه و نمونه آماری، و روش نمونه‏گیری
جامعه­آماری پژوهش، کلیه دانش آموزان دبیرستان های دخترانه شهر رودان (۴۲۰ نفر) بوده است. از جدول نمونه گیری کرجسی و مُورگان[۷۰](۱۹۷۰)، برای برآورد حجم نمونه استفاده شد و حجم نمونه برابر با ۱۲۰ نفر برآورد شد. در این پژوهش از روش نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای استفاده شد. بدین ترتیب که ابتدا ۴ مدرسه انتخاب و از هر مدرسه به طور تصادفی۳۰ دانش آموز به عنوان گروه نمونه انتخاب و در پژوهش حاضر شرکت کردند.
ابزار اندازه گیری
ابزار اندازه گیری دو پرسشنامه سبک های اسنادی و عزت نفس کوپر اسمیت استفاده شده است:
۱٫ پرسشنامه سبک های اسنادی (ASQ)
پرسشنامه سبک های اسنادی[۷۱](ASQ)، یک ابزار خود گزارش دهی است و نخستین بار برای اندازه گیری اسنادهای افراد برای رویدادهای غیر قابل کنترل توسط پیترسون ، سلیگمن و آبرامسون (۱۹۸۴) ساخته شد.
روش نمره گذاری
پرسش نامه سبک اسنادی، دربرگیرنده دوازده موقعیت فرضی( شش رویداد خوب و شش رویداد بد) است. برای هر رویداد چهار پرسش مطرح شده است. نخستین پرسش که درباره مهم ترین علت این رویداد است، اگر چه در نمره گذاری به کار برده نمی شود، اما ضروری است تا آزمودنی به سه پرسش بعد بر حسب موارد زیر پاسخ دهد. این موارد شامل درونی یا بیرونی، پایدار (با ثبات) یا ناپایدار (بی ثبات) و کلی یا اختصاصی بودن رویداد می باشد. نمره ها را می توان برای هر یک از سه بعد یاد شده در نظر گرفت، برای نمونه، بعد درونی- بیرونی از مجموع نمره های پرسش اول بدست می آید. اگر فردی در موقعیت های موفقیت و پرسش اول، نمره های۴، ۵، ۳، ۲، ۴، ۶ را علامت زده باشد، نمره بعد درونی- بیرونی این فرد در موقعیت موفقیت، مجموع این اعداد تقسیم بر شش می باشد (۴= ۶÷ ۲۴) به همین ترتیب در ابعاد دیگر و موقعیت شکست، نمره ها محاسبه می شوند.
پایایی و روایی
بریج (۲۰۰۱) برای پرسشنامه سبک اسنادی ضریب آلفای کرونباخ[۷۲] ۸/۰ را گزارش نموده است. اسلامی شهر بابکی (۱۳۶۹) طی پژوهش با این مقیاس، ضریب آلفای کرونباخ را برای موقعیت شکست درونی ۷۵/۰، موقعیت شکست پایدار ۴۳/۰، موقعیت شکست کلی ۷۳/۰، و در موقعیت موفقیت درونی ۷۴/۰، موقعیت موفقیت پایدار ۵۶/۰ و موقعیت موفقیت کلی ۷۶/۰ به دست آورده است.
سلیمانی نژاد (۱۳۸۱) آلفای کرونباخ برای کل پرسش های پرسشنامه را ۷۴/۰ گزارش کرده است.
نسخه اولیه پرسشنامه سبک های اسنادی، با دوازده حادثه فرضی خوب و بد در یک نمونه ۱۴۵ نفری از دانشجویان دانشگاه پنسیلوانیا اجرا شد (پیترسون، ۱۹۸۹؛ به نقل از ذکایی).
۲- پرسشنامه عزت نفس کوپر – اسمیت
پرسشنامه عزت نفس[۷۳] کوپر – اسمیت شامل ۵۸ ماده است. و شیوه پاسخ دادن به سوال ها به صورت بلی و خیر می باشد. که هشت ماده آن دروغ سنج است. حداقل نمره ای که فرد می تواند بگیرد صفر و حداکثر آن ۵۰ می باشد. افرادی که در آزمون نمره بیشتری کسب کنند عزت نفس بالاتری دارند، به این صورت که فردی که نمره ۲۵ کسب کند دارای عزت نفس بالا و فردی که پایین تر از این مقدار به دست آورد دارای عزت نفس پائین می باشد.
مؤلفه‌های عزت نفس عبارتند از:
الف) بعد اجتماعی: مشتمل بر عقاید فرد در مورد خودش به عنوان یک دوست برای دیگران است. به طور کلی، فردی که نیازهای اجتماعیش برآورده شود احساس خوبی در این زمینه خواهد داشت.
ب) بعد آموزشگاهی: عزت نفس، مبتنی بر مقدار ارزشی است که نوجوان به عنوان یک دانش آموز برای خود قائل است. ارزیابی پیشرفت و توانایی تحصیل آسان نیست، اما به طور کلی می‌توان گفت که اگر دانش‌آموز، با توجه به معیارهای مورد قبول جامعه، پیشرفت تحصیلی خوبی داشته باشد از عزت نفس تحصیلی برخوردار است.
ج) بعد خانوادگی: فردی که احساس می‌کند عضو باارزشی در خانواده است از محبت و احترام، به ویژه از ناحیه والدین برخوردار است، در این زمینه عزت نفس بالایی خواهد داشت.
د) بعد فردی: تصور جسمانی، ترکیبی از ویژگی‌های جسمانی و توانایی‌های بدنی است. عزت نفس فرد در این زمینه، براساس رضایت از وضعیت جسمانی و ویژگی‌های ظاهری‌اش مبتنی است.

برای

جدول ۴-۴ ماتریس واردات………………………………………………………………………………………………………………………………………..۷۱
جدول ۴-۵ طبقه بندی بخش­ها بر اساس پیوند­های پسین وپیشین……………………………………………………………………….۷۳
جدول ۴-۶ ضرایب پیوند­های پسین و پیشین…………………………………………………………………………………………………………..۷۴
فهرست علائم
کل تقاضاZi
کل عرضهZj
تقاضای واسطهXi
تقاضای نهاییFi
مخارج مصرفی خانوار­هاCi
مخارج مصرفی دولتgi
سرمایه گذاریii
صادراتei
تغییر در موجودی انبار ivi
ارزش تولید کلXj
هزینه­ های واسطهX0j
ارزش افزودهvj
نیروی کارwj
پرداختی به سایر عواملrj
وارداتmj
افزوده کلGDP
خالص صادراتNx
ماتریس ضرایبA
بردار تولید کلX
ماتریس مبادلاتT
بردار ستونیI
بردار تقاضای نهاییY
عناصر ماتریس لئونتیفbij
نسبت واردات به تولیدH
ضریب پیوستگی پسینBL
ضریب پیوستگی FL
فصل اول
مقدمه و کلیات
۱-۱- مقدمه
آب گرانبهاترین ثروتی است، که در اختیار بشر قرار گرفته است. بخصوص در استان کرمان که سطح وسیعی از آن مناطق خشک و کویر در بر گرفته است. با توجه خشکسالی­های اخیر اهمیت آب به عنوان یک نهاده­ی حیاطی پیش از پیش مشخص شده است.(میرزایی، ۱۳۸۶) تجزیه و تحلیل مصرف آب در بخش کشاورزی با توجه به موقعیتی که استان کرمان دارد، و سطح وسیعی از آن را مناطق خشک و کویری تشکیل داده است، از اهمیت بسیار بالای برخوردار است. در بخش کشاورزی مقدار زیادی آب از طریق چاه­ها تامین می­ شود. و در اختیار کشاورز قرار می­گیرد، که هیچ گونه مدیریتی بر نحوه مصرف آن ندارد. آیا کشاورز به میزان آبی که استفاده می­ کند، اشراف کامل دارد؟
در استان کرمان سفره ­های آب شیرین و زیر زمینی را از دست داده­ است. امروزه در استان کرمان توسعه یک متر کشاورزی هیچ توجیه عقلی و فنی ندارد. مصرف بی­رویه آب در بخش کشاورزی و استفاده نکردن از تکنولوژی روز و آبیاری نوین از اعمال دچار شدن به وضعیت کنونی است. با توجه به پایین بودن تعرفه و قیمت غیر اقتصادی آب ما را در از بین بردن منابع آبی در همه­ی بخش­ها با یکدیگر مسابقه گذاشتیم، و روز به روز در بد تر شدن منابع آبی گام بر میداریم. و باید برای این وضعیت نگران کننده آب در استان کرمان چاره اندیشی شود.
عکس مرتبط با اقتصاد
بهره­ گیری از روش­های نوین کشاورزی و استفاده بهینه از آب، عوامل حیاتی برای نیل به هدف تامین غذای جمعیت درحال افزایش دنیا است. طبق برآورد­ها، در ۳۰ سال آینده مردم جهان نیازمند ۶۰ درصد غذای بیشتر خواهند بود. بخش قابل توجهی از این افزایش تولید، حاصل کشت متراکم (استفاده از زمین کمتر برای تولید بیشتر) که نیازمند آبیاری است، خواهند بود. یکی از عوامل اصلی و محدود کننده­ توسعه بخش کشاورزی ایران نهاده آب می­باشد. و در صورتی که محدودیت آب وجود نداشت، ۳۰ تا ۵۰ میلیون هکتار از اراضی کشور قابلیت کشت و زرع بود.(میرزایی، ۱۳۸۶)
جداول داده ستانده به دلیل قدرت ویژه تحلیل داده ستانده در امر برنامه ­ریزی اقتصادی روز به روز کاربرد فزاینده­ای پیدا کرده است. از جمله عواملی که منجر به استفاده از این تکنیک شد، عبارتند از:

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

به دلیل وجود روابط بین بخشی در گروه وسیعی از بخش­های اقتصادی، جداول داده ستانده از استحکام و قوای درونی خوبی برخوردار است. از آنجا که این روابط در جدول داده ستانده با ارقام متعددی قابل کنترل است، قابلیت اطمینان آن بسیار بالا است. و از طرف دیگر ضرایب ثابت و استراتژیک فنی در یک دوره این ساختار درونی را مستحکم­تر می­ کند. (فرمانی، ۱۳۹۰)

منحصر به فرد بودن جواب­های به دست آمده از حل مدل­های داده ستانده از مزایایی است، که در مقایسه با معادلات اقتصاد سنجی این روش را ارجح ساخته است. و این ویژگی ناشی از مقطعی بودن اطلاعات داده ستانده در مقایسه با اطلاعات سری­های زمانی روابط اقتصاد سنجی است. (فرمانی، ۱۳۹۰)

در جدول داده ستانده آمارهای متغیر­های اقتصادی در یک نظم منطقی هم کلیت اقتصاد را نشان می­دهد. و هم ارتباط میان بخشی در تمام بخش­ها نشان می­دهد. و هیچ یک از بخش­ها را ثابت فرض نمی­ کند، و یا کنار نمی­گذارد. (فرمانی، ۱۳۹۰)

از دیگر مزایای تحلیل داده ستانده نشان دادن چگونگی روند تغییرات ساختاری در کل اقتصاد و تکنولوژی تولید است. که این بخش از تکنیک داده ستانده جهت مطالعات تغییرات ساختاری بکار می­رود. (فرمانی، ۱۳۹۰)

در تحقیق حاضر با در نظر گرفتن روابط بین بخشی موجود در جدول داده ستانده استان کرمان به تجریه و تحلیل مصرف آب پرداخته شد.
۱-۲- بیان مساله و سوالات اصلی تحقیق
استان کرمان با وسعت ۱۸۳ هزار کلیومتر مربع که متوسط بارندگی این استان ۱۴۰ میلی‌متر در ۵۰ سال گذشته بوده است، و در مقایسه با میانگین بارندگی در کشور که حدود ۲۵۰ میلی متر می­باشد،کمتر می­باشد.(محمودی و همکاران) در واقع این اعداد قبل از خشکسالی است، که حادث شده است. قریب ۱۴ سال خشکسالی است. و متاسفانه سال ‌آبی ۹۱-۹۰ در بدترین شرایط قرار گرفت. اکثر بارندگی در بهمن و اسفند بوده است. هر چه بازه‌ی بارندگی کوتاه‌مدت باشد، باعث روان آب و سیلابی شدن رودخانه‌های فصلی خواهد شد. اگر شرایطی بود که بارندگی به مرور زمان اتفاق بیافتد، این بارش بیشتر جذب سفره‌های زیرزمینی خواهد شد. سال ۹۱-۹۰ با ۱۰۰ میلی‌متر بارندگی دربازه‌ی زمانی کوتاه مدت، سال بسیار بدی از لحاظ بارندگی بود. حتی اگر متوسط بارندگی را ۱۴۰ میلی‌متری که گزارش واحد مطالعات است، را در نظر بگیریم ۲۵ میلیارد متر مکعب میزان حجم بارش سالیانه است، که از این میزان به دلیل وسعت، گرم و خشک و کویری بودن استان، ۱۸ میلیارد متر مکعب تبخیر می‌شود. ۴/۱ میلیارد متر مکعب به صورت روان آب و ۸۵/۳ میلیارد متر مکعب جذب مستقیم سفره‌های آب زیرزمینی و ۷۵/۱ میلیارد متر مکعب جذب غیر مستقیم است. و جمع کل جذب مستقیم و غیر مستقیم ۶/۵ میلیارد متر مکعب است . متاسفانه برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی ۷/۶ میلیارد متر مکعب است. یعنی ۱۴ سال پیش بیلان منفی آب استان ۱/۱ میلیارد متر مکعب بوده است.(شرکت آب منطقه­ای کرمان،۱۳۹۱)
هدر رفت آب در ایران بیش از میانگین جهانی است. و براساس گزارشات موجود میزان هدر رفت آب در کشور ما ۲۸ تا ۳۰ درصد است، درحالی که این مقدار در دنیا ۹ تا ۱۲ درصد گزارش شده است، که یکی از عوامل اصلی آن برداشت­های غیرمجاز از شبکه آب رسانی و فرسودگی تاسیسات آب و شبکه­ های آبرسانی است. اصلاح الگوی مصرف، تنها راه برای گذر از بحران کم آبی، باتوجه به سنتی بودن کشاورزی در کشور و همچنین کاهش منابع آبی، اصلاح الگوی مصرف در بخش­های مختلف، مناسب­ترین و منطقی­ترین راه حل برای گذر از بحران‌­های موجود به نظر می‌­رسد. (گروه بهینه سازی مصرف انرژی، (eecm.ir
کمبود آب در سال­های گذشته در این استان و تقاضای نامنظم و پراکندگی آن در هر فصل باعث شده است، تا نتوان برنامه ریزی صحیحی در جهت واگذاری آب به کشاورزان انجام داد. از آنجا که سهم بالای مصرف آب در بخش کشاورزی، کشور را با بحران کم آبی مواجه کرده در حال حاضر پتانسیل آبی استان دیگر پاسخگوی نیازهای رو به رشد تقاضای آب در این بخش نیست. لذا مدیریت منابع و بهینه سازی مصرف آب در بخش کشاورزی تنها راهکار مقابله با بحران کم آبی است. و از طرف دیگر استان کرمان با کمبود شدید آب در دهه­های اخیر روبرو بوده است، لذا در صورتی که بتوان مصرف آب را تجزیه و تحلیل نمود، و رابطه آن را با بهره­وری پیدا کرد. می­توان به طور دقیق­تری کشاورزی را در مورد چگونگی مصرف آب راهنمایی کرد.
سوالات تحقیق:
آیا زیر بخش ماهیگیری از نظر تولید زیر بخش کلیدی بخش کشاورزی است؟
آیا زیر بخش تولید جنگل کمترین بهره­وری آب را در بین بخش­های کشاورزی دارد؟
آیا واردات نهاده­های واسطه­ای و محصولات نهایی با توجه به آب مجازی می ­تواند باعث بهبود بهره­وری آب در بخش­ کشاورزی شود؟
هر منطقه از بخش­های اقتصادی بسیار متعددی تشکیل شده است، که ارتباط و وابستگی بین آن­ها ساختار اصلی اقتصاد منطقه را تشکیل می­دهد. مسلما هر گونه شوک دارای منشا داخلی یا خارجی بر کلیه بخش­ها تاثیر می­گذارد.
به طور کلی به مجموعه ­ای از اطلاعات که ویژگی­های ساختاری یک نظام اقتصادی را توصیف کند، جداول داده ستانده گفته می­ شود. (مرکز آمار ایران، ۱۳۸۱)
۱-۳- اهداف تحقیق
این پژوهش در صدد آن است، که با بهره گرفتن از جدول داده ستانده به تحلیل مصرف آب در بخش کشاورزی بپردازد. بگونه­ای که بتوان راهکار­هایی برای جلوگیری از هدر رفت آب که یک کالای کمیاب و اقتصادی است، پیدا کرد. به عبارت دیگر در این تحقیق در صدد هستیم، موارد زیر را محاسبه کنیم:

تعیین زیر بخش کلیدی بخش کشاورزی از نظر تولید

محاسبه بهره­وری آب در زیر بخش­های کشاورزی

محاسبه آب مجازی در زیر بخش­های اقتصادی

۱-۴- فرضیه ها

بخش ماهیگیری بخش کلیدی بخش کشاورزی از نظر تولید است.

زیر بخش­ تولید جنگل کمترین بهره­وری آب را در بین بخش­های کشاورزی دارد.

واردات نهاده­های واسطه­ای و محصولات نهایی با توجه به آب مجازی می ­تواند باعث بهبود بهره­وری آب در بخش کشاورزی شود.