فصل سوم: در این فصل اصول مناظره از دیدگاه منطق، اصول مناظره از دیدگاه قرآن کریم و اصول مناظره‌های رسول اکرم ۶ بررسی می گردد.
فصل چهارم: در این فصل روش‌ها و شیوه‌های مناظره‌های رسول اکرم۶ ، ابعاد و موضوع‌های مناظره‌های رسول اکرم۶ مورد تحلیل قرار خواهد گرفت.
فصل پنجم: در این فصل به نتیجه‌گیری فصول و نتیجه‌گیری نهایی و ارائه راهکارها و پیشنهادهای علمی و کاربردی پرداخته خواهد شد.
لازم به ذکر است ترجمه آیات قرآن در این تحقیق برگرفته از قرآن چاپ انتشارات اسوه به طراحی شورای تحقیق مرکز طبع و نشر قرآن و با تحقیق محمد فقیهی رضایی و جمعی از محققان و کارشناسان علوم قرآنی که برگرفته از تفاسیر المیزان، اطیب‌البیان، نمونه و برخی از تفاسیر موضوعی قرآن کریم است و در سال ۱۳۸۵ انتشار یافته، استفاده گردیده است.
فصل اول
کلیات
در این فصل کلیاتی در مورد این تحقیق، چگونگی و نحوه انتخاب موضوع آن، بیان مسئله، سؤالات و فرضیه‌هایی که در ارتباط با موضوع آن مطرح است ارائه می‌گردد، سپس به بیان اصطلاحات مهم و کاربردی در تحقیق پرداخته شده و در آخر پیشینه و روش تحقیق، بیان خواهد شد.
۱- چگونگی و نحوه انتخاب موضوع:
از آنجا که وظیفه اصلی و کار نویسنده به علت طلبه بودن تبلیغ است و یکی از ابزارهای مهم و با ارزش و کارآمد تبلیغ، گفت‌وگو و مناظره است و در سفرهای داخلی و خارجی خصوصاً در کشورهای مختلف اروپایی با افکار و عقاید نحل متفاوتی روبرو بوده و به فراخور شغلی با اندیشه‌های اعتقادی بسیاری مباحثه و مناظره داشته است. به ویژه در کشور ایتالیا که مهد مسیحیت است، با کشیشان متعددی مناظره نموده است، لذا تحقیق و مطالعه پیرامون شیوه‌های مختلف و راه و رسم و اخلاق مناظره را به عنوان یک ضرورت برای خود و تمام مبلغان دینی احساس نموده. بنابراین؛ زمانی که دوست گرامی بنده جناب حجه‌الاسلام محزونیه تحقیق در باب مناظره را به عنوان موضوع پایان‌نامه پیشنهاد نمودند، به سرعت از آن استقبال، و از آن‌جا که حضرت رسول اکرم۶، عقل کل عالم هستی، محور اطاعت الهی و بهترین اسوه جوامع انسانی می‌باشند، موضوع پایان‌نامه؛ بررسی تحلیلی مناظره‌های رسول اکرم ۶ انتخاب گردید و مطالعات اولیه با راهنمایی استاد گرامی جناب آقای دکتر ذوفقاری آغاز شد.
اگرچه نویسنده این سطور به جدّ معتقد است که این پایان‌نامه قطره‌ای از دریای بی‌کران، مبانی، اصول، روش و آداب و اخلاق مناظره‌های پیامبر اکرم ۶ را به تصویر می‌کشد، از مبلغان دینی عاجزانه درخواست می‌گردد که تحقیقات دقیق‌تر و موشکافانه‌تری را راجع به این موضوع انجام دهند، که بسیار ضروری و کارآمد است.
۲- بیان مسئله
یکی از خصلت‌های بنیادین و ذاتی و فطری انسان گفت‌وگو می‌باشد. خصلتی که در شرایط و حوادث و اوضاع مختلف، انسان به آن می‌پردازد. در حوزه انتقال مفاهیم و آموزه‌های دینی و اثبات حقانیت یک اندیشه، مناظره و گفت‌وگو صحیح همیشه به عنوان اصلی‌ترین وسیله مورد توجه و عمل بوده است. امّا چگونگی استفاده درست از این ابزار، چیستی مبانی و اصول آن و بهترین نوع گفت‌وگو و مناظره از دیدگاه قرآن و روایات خصوصاً در رفتار و گفتار حضرت پیامبر خاتم محمد مصطفی ۶ مهمترین مسأله در این حوزه است.
۳- سؤالات تحقیق
سؤال اصلی:
مناظره‌های رسول اکرم ۶ به لحاظ اصول، شیوه‌ها و موضوعات از چه خصوصیاتی برخوردار است؟
سؤال‌های فرعی:
۱- مبانی و اصول مناظره از منظر قرآن و روایات چیست؟
۲- مبانی و اصول مناظره از دیدگاه منطق چیست؟
۴- فرضیه‌های تحقیق:
۱- مناظره‌های رسول اکرم ۶ به لحاظ اصول مبتنی بر مبانی عقلی و فطری، به لحاظ روش براساس برهان قاطع و جدال احسن و بیشتر حول مسائل توحید و نبوت است.
۲- برخی از مهم‌ترین اصول مناظره از دیدگاه قرآن و روایات عبارت است از: مناظره استوار بر علم و منطق، احسن بودن جدال و احترام به ادیان الهی.
۳- برخی از مهمترین اصول مناظره از دیدگاه منطق عبارت است از: احاطه بر مشهورات، توانایی و قدرت بر تشخیص میان معانی الفاظ مشترک، توانایی و قدرت بر تشخیص متشابهات و تمییز آن‌ ها.
۵- مفاهیم تحقیق
در این بخش از نوشتار به تبیین مفاهیم واژگان کلیدی تحقیق به صورت خلاصه می‌پردازیم.
۱- مناظره:
از نظر لغوی به معنای نظر کردن و دیدن با چشم.[۴] و در اصطلاح آن است که با طرف مقابل خود برای رسیدن به نتیجه در موضوعی خاص گفت‌وگو نمایی.[۵]
۲- مجادله:
از نظر لغوی به معنای شدت در پیچاندن و تاباندن[۶] و در اصطلاح استدلالی است که مواد آن قضایای مشهور «مشهورات» یا قضایای مقبول «مسلمات» است و غرض آن ملزم ساختن طرف مقابل و فهماندن مطلبی است که از درک مقدمات برهان قاصر است.[۷] افرادی مانند بوعلی سینا، علامه حلی و علامه مظفر مجادله را به معنای مناظره گرفته‌اند.[۸]
جدل: همان گفت‌وگو است که به شکل نزاع با هدف غلبه بر طرف مقابل صورت می‌گیرد.[۹]
۳- جدال احسن:
روشی که از جهت نرمی و ملایمت و مدارا و حسن معاشرت بهترین طریقه بحث و مناظره است،[۱۰] و گفت‌وگویی که حق، عدالت، درستی، امانت، صدق و راستی بر آن حکومت کند و از هرگونه توهین و تحقیر و خلاقه‌گویی و استکبار خالی باشد، و خلاصه تمام جنبه‌های انسانی آن حفظ شود.[۱۱]
۶- پیشینه موضوع تحقیق:
با توجه به الگو بودن پیامبر اکرم ۶ کتب و مقاله‌های متعددی پیرامون حضرت نوشته شده است، ولی مناظره‌های حضرت را مرحوم طبرسی در کتاب احتجاج گزارش نموده، که به عنوان یکی از منابع اصلی این پایان‌نامه مورد استفاده قرار گرفته است. در این موضوع جناب آقای محمود واعظی، مقاله‌‌های شیوه‌شناسی مناظرات توحیدی رسول اکرم ۶ و نگاهی به مناظرات توحیدی در احادیث نبوی را به رشته تحریر درآورده است. امّا با بررسی دقیق، کتاب، مقاله و یا پایان‌نامه‌ای تحت عنوان بررسی تحلیلی مناظره‌های پیامبر اکرم ۶ یافت نشد.
در مورد مفهوم مناظره و جدل و آداب و اخلاق آن، در کتب مختلفی مانند شفاء بوعلی سینا، جوهرالنضیر علامه حلی، اساس‌الاقتباس شیخ طوسی و المنطق علامه مظفر مطالب بسیار ارزنده‌ای ذکر شده، و کتب متعدد دیگری پیرامون این موضوع نگارش یافته است که در ذیل اشاره می‌گردد.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

فن مناظره در منظق و روایات، محسن غرویان

مناظره ثمربخش، خیرالله مردانی

مناظره، حسین هاشمی‌نژاد

مناظره و گفت‌وگو در اسلام، محمد محمدی ری‌شهری

اصول فن مناظره، علی‌اصغر حکمت

آداب مناظره با وهابیت، سید مجتبی عصیری

روش مناظره، احمد احمدی

امتیاز اساسی این پایان‌نامه بررسی مبانی، اصول، شیوه‌ها و ابعاد مناظره‌های پیامبر اکرم ۶ می‌باشد.
۷- بیان نوع و روش تحقیق
در نگارش این پایان‌نامه، از روش کتابخانه‌ای و اسنادی استفاده شده است، و با بررسی مناظره‌های پیامبر اکرم ۶ به توصیف و تحلیل آنها از نظر مبانی، اصول و شیوه‌ها و موضوعات پرداخته شده است.
فصل دوم
سیمای مناظره در اسلام
مفهوم‌شناسی مناظره، مجادله، محاجه و منازعه

مناظره

الف) معنای لغوی:
مناظره کلمه عربی است که در یونانی به آن طوبیقا می‌گویند.[۱۲]از ریشه نظر، ینظُر، نظراً به معنای «نَظَر» دیدن با چشم گرفته شده است.[۱۳]
ب) معنای اصطلاحی:
«گفتاری است براساس قواعد و قوانین مشهور، مسلّم و مورد قبول طرف مقابل».[۱۴]
کتاب‌العین در تعریف مناظره می‌نویسد:
اَنْ تُناظِرُ اخاک فی امرٍ اذا نظرتما فیه معاً کیف تأتیانه.
مناظره آن است که با طرف مقابل خود برای رسیدن به نتیجه در موضوعی مشخص گفتگو نمایی.[۱۵]
راغب اصفهانی نیز در تعریف مناظره می‌گوید:
مناظره عبارت است از گفت‌وگو و نکته‌بینی دو جانبه و رودررو در آنچه انسان بدان معتقد است.[۱۶]
در تاج‌العروس هم همین تعریف آمده است.[۱۷]
در ادب فارسی هم مناظره به معنای بحث، پرسش و پاسخ، مجادله، نزاع و همچنین در حقیقت و ماهیت چیزی با یکدیگر بحث کردن، آمده است.[۱۸]
در مجموع می‌توان گفت: مناظره گفت‌وگویی دوطرفه است که هر یک با استدلال و ارائه برهان تلاش می‌کند عقیده خود را بر دیگری تحمیل نماید، و البته راجع به مسائل اخلاقی، سیاسی، مذهبی و نظایر آنها است که فرد سومی میان آنها داوری خواهد کرد و سرانجام یک نفر مغلوب یا مجاب می‌شود.
۲- مجادله
الف) معنای لغوی:
جَدَل اسم مصدر از ریشه «جَدْل» و جَدْل در لغت به معنای شدت در پیچاندن و تاباندن است. ریسمان مهار شتر را که سخت پیچ داده باشند «جَدیل» می‌گویند. جَدْل به معنای بر زمین زدن نیز آمده است و کسی را که از حریف شکست می‌خورد و به زمین می‌افتد «مُجدل» می‌خوانند.[۱۹]
جَدَل را به شدت خصومت و جِدال و مجادله (دو مصدر باب مفاعله از ریشه جَدْل) را به مخاصمه نیز معنا کرده‌اند، چنان که برخی این کلمه را به معنای احتجاج در برابر احتجاج دیگری و «مجادله» را به معنای مناظره دانسته‌اند.[۲۰]
راغب اصفهانی می‌گوید: اصل این واژه از «جَدَلتُ الحَبلَ» گرفته شده که به معنای «تابیدن محکم طناب» است. «جدیل»، «طناب تابیده» نیز برگرفته از همین ریشه است: جَدلتُ البناءَ، یعنی ساختمان را مستحکم کرد. «دِرعٌ مجدولَه» به معنای زره مستحکم است و «مجدل» نیز به معنای کاخ مستحکم است.[۲۱]
ب) معنای اصطلاحی:
جدل در اصطلاح منطق، استدلالی است که مواد آن قضایای مشهور (مشهورات) یا قضایای مقبول (مسلّمات) و صورت آن صورت قیاس یا استقراء است. غرض از آن نیز ملزم ساختن خصم و فهماندن مطلبی به کسی است که از درک مقدمات برهان قاصر است.[۲۲]
راغب اصفهانی می‌گوید: جدل همان گفت‌وگو است که به شکل نزاع با هدف غلبه بر طرف مقابل صورت می گیرد.[۲۳]
بوعلی‌سینا می‌گوید: جَدَل از صنعت‌های پنج‌گانه منطقی (برهان، جدل، خطابه، مغالطه و شعر) و از نیازهای اجتماعی انسان است و ضرورت آن فقط در اجتماع و برخورد با دیگران رخ می کند.[۲۴] هر فرد یا جامعه‌ای باورهایی دارد که در برخورد با مخالفان بالطبع از آن دفاع می‌کند و برای محکوم کردن طرف مقابل و باطل ساختن رأی وعقیده وی عمدتاً به جدل روی می‌آورد و با او مجادله می‌کند. بنابراین فایده جدل به طور کلی دو چیز است: ۱- بیان اعتقادات سودمند ۲- نقض باورهای زیانبار[۲۵]. برخی در بیانی دیگر فواید جدل را سه امر دانسته‌اند:
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۱- پرورش و ممارست ذهن؛ ۲- مناظره؛ ۳- علوم فلسفی.[۲۶] برخی دیگر فواید جدل را به طور مشخص در چهار امر منحصر کرده‌اند: ۱- مجاب کردن و اسکات کسانی که مدعی دانش‌اند، ولی بر ملک خطایند و قادر نیستند از راه برهان حقیقت را دریابند؛ ۲- راهنمایی کسانی که می‌خواهند به حق برسند، لیکن توان حرکت از راه برهان را ندارند؛ ۳- اثبات اصول و مبادی علوم جزئی چون هندسه و طب برای نوآموزان؛ ۴- کشف عقیده درست از میان قیاس‌های جدلی که هم وجود چیزی را می‌توانند ثابت کنند و هم عدم آن را.[۲۷]
شیخ طبرسی در معنای جدل می‌نویسد:«جدل لج‌بازی با خصم است که هر یک از دو طرف تمام تلاش خود را برای بر زمین زدن طرف مقابل به کار می‌برد.»[۲۸]
مرحوم مظفر نیز در تعریف مجادله می نویسد:جدل صناعتی است علمی براساس مقدمات مسلم و قطعی برای حصول خواسته‌ها و حفظ حداکثری موقعیت خود بدون هرگونه معارض.[۲۹]