امتزاج پذیری با افزایش طول زنجیر کاتیونی کاهش پیدا می‌کند. با تغییر طول زنجیر الکیل یا آنیون خصوصیاتی مثل هیدروفوبیسیته، ویسکوزیته و رسانایی یونی تغییر می‌کند و قابل کنترل است. این طور پنداشته می‌شود که پیوند هیدروژنی و بر همکنش الکترواستاتیک بین مایع یونی و آنزیم باعث می‌شود یک سد محکم در برابر از بین رفتن ساختمان آنزیم ایجاد می‌شود؛ بنابراین، ساختمان آنزیم از آسیب محافظت می‌شود [۶۶]. انتخاب مایع یونی مناسب بستگی به کاربرد خاص آن دارد.
به هر حال، نانولوله‌ها به صورت مجزا با مایعات یونی بر همکنش کاتیون- پای داشته و ژل مایع یونی و نانولوله به آسانی تهیه می‌شود ،که مایع یونی به عنوان یک پیوند دهنده عمل می‌کند [۶۶].
پروتئین ها می­توانند در ژل نانولوله/مایع یونی به دام افتاده و فعالیت بیو کاتالیزوری خوبی در مقابل H2O2، به علت زیست سازگاری مایع یونی، دارند. مایعات یونی همچنین به عنوان پیوند دهنده برای اصلاح سطح الکترودها با نانولوله‌های چند لایه بکار برده می‌شوند، به طوری که این ترکیب خصوصیات الکتروشیمیایی بهتری از الکترودهای اصلاح شده با کیتوسان یا نافیون دارد. به طور خاص در الکتروشیمی مایعات یونی مفید هستند و برتر از دیگر انواع حلال‌ها هستند به خاطر اینکه پتانسیل الکتروشیمیایی گسترده‌ای دارند و رسانائی بالائی هم دارند. گزارش شده است که مایعات یونی در دمای اتاق می­توانند انتقال مستقیم الکترون را بین پروتئین و آنزیم و ماتریکس الکترود ارتقاء دهند و کامپوزیت پروتئین و آنزیم وقتی با مایعات یونی ترکیب شود خیلی پایدارتر است و در این حالت ساختمان پروتئین هم از بین نمی‌رود. مایعات یونی می‌توانند جذب سطح دیواره‌ی جانبی نانولوله‌های تک لایه شود و کامپوزیت نانولوله/مایع یونی را به وجود آورند. یون ایمیدازولیوم با نانولوله‌ها از طریق پیوند پای-پای یا کاتیون-پای، هیدروفوبیک یا برهمکنش الکترواستاتیک می‌تواند برهمکنش داشته باشد؛ این برهمکنش ها ممکن است موجب شکل گیری کامپوزیت نانولوله/مایع یونی گردند [۶۶] .

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

 

۱-۶٫ هدف از انجام پژوهش:

هدف کلی از انجام این تحقیق بررسی تأثیر سه نوع نانولوله کربنی بمبو مانند، چند جداره و تک جداره مورد استفاده بر سهولت انتقال الکترون آنزیم کولین اکسیداز است. از اهداف جزئی این طرح می‌توان به مطالعه الکتروسینتیک و الکتروکاتالیتیک آنزیم کولین اکسیداز اشاره کرد و از اهداف کاربردی این پژوهش می‌توان به انتخاب نانولوله بهینه برای مطالعه سینتیکی آنزیم و استفاده در زیست حسگر تشخیصی کولین اشاره کرد.
بسیاری از مقالات استفاده از نانولوله‌ها را برای انتقال الکترون آنزیم گزارش داده‌اند و نتایج متفاوتی از پارامترهای سینتیکی و کاتالیتیکی آنها گزارش داده‌اند. یائو[۲۹] و شیائو[۳۰] نانولوله‌های چند لایه و تک لایه با قطر متفاوت را برای استفاده در زیست حسگر گلوکز مقایسه کردند و مشخص شد که زیست حسگرهای گلوکز اصلاح شده با نانولوله‌های تک جداره محدوده‌ی خطی گسترده‌تر و حساسیت بیشتری برای ردیابی گلوکز دارند [۶۷]. آنیک[۳۱] و کوبوکو[۳۲] نانولوله‌های تک جداره و چند جداره را برای بیوسنسور زانتین استفاده کردند و مشاهده شد که الکترود اصلاح شده با نانولوله‌های چند جداره طیف خطی وسیع‌تری دارد [۶۸].چکین[۳۳] و همکارانش بررسی انتقال الکترون مستقیم از هموگلوبین را روی الکترود صفحه‌ی چاپ شده انجام دادند و نشان دادند که نانولوله‌های تک جداره نسبت به چند جداره برتری دارند [۶۹].
به هر حال، نتایج بدست آمده از تحقیقات گذشته متفاوت است. این تفاوت به علت خصوصیات ذاتی نانولوله‌ها، روش­های مختلفی که برای پخش کردن آنها استفاده شده است و هم­چنین تفاوت در سطح فعال در دسترس آنها نسبت داده شده است. بنابراین بررسی بنیادی‌تری برای انتخاب نانولوله با عملکرد بهتر ضروری به نظر می‌رسد. اگر چه تعداد زیادی از مقالات استفاده از نانولوله‌ها را برای انتقال الکترون آنزیم‌ها و دیگر مولکول‌های زیستی گزارش داده‌اند ولی تعداد کمی از آنها به مقایسه‌ی کاربرد نانولوله‌های تک جداره و چند جداره برای خصوصیات الکتروشیمیایی و الکتروکاتالیتیکی آنزیم‌های تثبیت شده روی الکترودها پرداخته‌اند [۷۰]. در مورد استفاده از نانولوله کربنی بمبو مانند در طراحی زیست حسگرها گزارش­ها بسیار محدود بوده و تا کنون گزارشی مبنی بر مزیت استفاده از این نوع نانولوله­ها در مطالعات انتقال الکترون پروتئین و طراحی زیست حسگرها نسبت به انواع تک جداره و چند جداره مشاهده نشده است.

 

فصل دوم

 

مواد و روش­ها

 

۲-۱٫ مواد

این تحقیق از نوع مطالعات بنیادی- کاربردی می­باشد، که جامعه­ مورد مطالعه، سه نوع از نانولوله‌های کربنی بمبو مانند، چند جداره و تک جداره می­باشند و روش انجام طرح از طریق روش­های عملی آزمایشگاهی می­باشد، که در ادامه به شرح مخـتصری از روش­های مورد استفاده در این تحقیق پرداخـته می­ شود و در نهایت با بهره گرفتن از این روش­ها به مقایسه­ سه نوع نانولوله کربنی که برای انتقال الکترون مستقیم آنزیم کولین اکسیداز پرداخته و نانولوله بهینه را برای طراحی زیست­حسگر آنزیمی انتخاب شد. بعد از مطالعات مقدماتی اقدام به تهیه­ لیست مواد مورد نیاز شد. لیست این اقلام به همراه سازندگان در جدول ۲-۱ ارائه شده است.
جدول ۲-۱: لیست مواد مورد نیاز

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نام ماده شرکت
نانولوله کربنی بمبو مانند Nanolab/آمریکا
آنزیم کولین اکسیداز (choline oxidase) از گونه الکالیژنز
۱۱Umg-1 (E.C.1.1.3.17) سیگما/آمریکا
کولین کلراید (choline chloride) سیگما/آمریکا
۱-آلیل-۳- متیل ایمیدازولیوم بروماید تهیه شده از شرکت Nanostructure& Amorphous materials آمریکا
نانولوله‌های کربنی چند جداره (MWCNT) تهیه شده از شرکت Nanostructure& Amorphous materials آمریکا
نانولوله‌های کربنی تک جداره (SWCNT) مرک/آلمان
هیدروژن دی پتاسیم فسفات (K2HPO4) مرک/آلمان
دی هیدروژن پتاسیم فسفات (KH2PO4) مرک/ آلمان
اتیلن دی آمین Ethylenediamine C2H4[NH2]2 مرک/ آلمان
N و N دی متیل فرمامید N,N-dimethylformamide(DMF) مرک/ آلمان
اسید نیتریک میکرو پالیش و بوهلر /آمریکا
آلومینیوم اکسید با قطر ۱۰ میکرومتر متر اهم/سوئیس
آلومینیوم اکسید با قطر ۳/۰ میکرومتر متر اهم/سوئیس

خصوصیات نانولوله های مورد استفاده در این تحقیق به شرح ذیل می­باشد.
MWCNTs: ˂۸nm diameter, 0.5- 2 µm length, 95% purity, 500 m2/g ssa

 

بارنیو و کاُ[۵۰] (۲۰۰۹) تجدید ارائه را به‌عنوان واسطه‌ای برای عدم اطمینان اطلاعاتی استفاده کردند و دریافتند که سرمایه‌گذارانِ شرکتِ تجدید ارائه‌کننده، بیشتر بر مشخصه‌ های تحلیلی مرتبط با صحتِ پیش‌بینی تکیه می‌کنند.
کراوِت و شولین[۵۱] (۲۰۱۰) یافتند که پس از تجدید ارائه، هزینه ریسک اطلاعات اختیاری افزایش می‌یابد که این امر منجر به افزایش هزینه مورد انتظار سرمایه‌گذاران می‌شود.
پلاملی و یوهن[۵۲] (۲۰۱۰) پژوهشی با هدف بررسی دلایل اصلی تجدید ارائه صورت‌های مالی انجام دادند، و به این نتیجه رسیدند که در بیشتر موارد، دلیل تجدید ارائه صورت‌های مالی، اشتباهات رخ داده از جانب شرکت‌ها است.
چان[۵۳] و همکاران (۲۰۱۲) نشان دادند که پس از اعمال برخی قوانین مثل کلاوبکس[۵۴] (بخش ۳۰۴ قانون ساربنز – اکسلی) تعداد موارد تجدید ارائه صورت‌های مالی کاهش می‌یابد.
البرینگ و همکاران (۲۰۱۳) به بررسی تأثیر تجدید ارائه صورت‌های مالی بر رشد شرکت‌ها پرداختند. نمونه‌ آزمایشی آن‌ ها شامل ۱۰۴۴ شرکتِ تجدید ارائه‌کننده طی دوره ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۹ و نمونه کنترلی شامل شرکت‌هایی فاقد تجدید ارائه بوده است. در این پژوهش از رشد فروش خالص و رشد قابل‌تحمل استفاده‌شده، و به‌طورکلی یافتند که در پی تجدید ارائه رشد شرکت‌ها کاهش می‌یابد.

 

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

۲-۳-۲- پیشینه داخلی پژوهش

پژوهشی که همزمان به بررسی رابطه بین تجدید ارائه صورت‌های مالی و رشد شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته باشد، مشاهده نشد. با این وجود، در اینجا به بیان پاره‌ای از پژوهش­های تجربی اشاره می­ شود که درزمینه تجدید ارائه صورت‌های مالی یا رشد شرکت­ها انجام‌شده­ و به نحوی به موضوع پژوهش ارتباط پیدا می‌کنند. افزون بر این، برخی از پژوهش­ها به‌منظور ایجاد پشتوانه برای به‌کارگیری متغیرهای این پژوهش بیان شده­ است.
شریعت پناهی و کاظمی (۱۳۸۹) تأثیر تجدید ارائه صورت‌های مالی بر محتوای اطلاعاتی سود را مورد بررسی قرار دادند. آن‌ ها تعداد ۱۸۵ شرکت پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران را طی سال‌های ۱۳۷۸ الی ۱۳۸۶ مورد آزمون قرار دادند. نتایج حاکی از آن است که تجدید ارائه صورت‌های مالی موجب کاهش محتوای اطلاعاتی سود می‌شود.
مهرآذین و رحیمی (۱۳۸۹) به بررسی تأثیر رشد شرکت بر محافظه‌کاری حسابداری بر اساس مدل محافظه‌کاری باسو پرداختند. در این پژوهش تعداد ۸۱ شرکت به‌عنوان نمونه آماری در دوره نه ساله ۱۳۷۹ الی ۱۳۸۷ بررسی شدند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که مدل تعدیل شده باسو با در نظر گرفتن رشد شرکت از نظر آماری معنی‌دار است. اما برخلاف پیش‌بینی‌ها، بالا رفتن رشد شرکت تأثیری بر میزان محافظه‌کاری حسابداری ندارد.
حسابداری
دارابی و کریمی (۱۳۸۹) رابطه بین نرخ رشد دارایی‌های ثابت و بازده سهام در دوره‌ زمانی ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۷ شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران را مورد بررسی قرار دادند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که رابطه منفی معناداری بین افزایش در نرخ رشد دارایی‌های ثابت با بازده سهام کوتاه‌مدت و بلندمدت وجود دارد.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
حیدر پور و ازوجی (۱۳۸۹) عوامل مؤثر بر تجدید ارائه سود هر سهم را در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال‌های ۱۳۸۰ الی ۱۳۸۶ مورد بررسی قرار دادند. بر این اساس تأثیر متغیرهای مستقل شامل اندازه شرکت، رشد فروش، نسبت اهرم مالی، بازده دارایی‌ها، شاخص محافظه‌کاری حسابداری، شاخص کیفیت سود، تغییر حسابرس و نسبت جریان نقدی عملیاتی به سود بر متغیر وابسته (تفاوت سود هر سهم تجدید ارائه‌شده و نشده) مورد آزمون قرار گرفت. نتیجه اصلی این پژوهش بیانگر آن است که از بین متغیرهای مستقل در نظر گرفته‌شده، تنها عامل مؤثر بر تجدید ارائه سود هر سهم، شاخص کیفیت سود هر سهم است.
پیری و همکاران (۱۳۹۰) اثر دوره‌های مختلف چرخه عمر بر سودآوری و رشد بنگاه‌های تجاری را بررسی کردند. با بهره گرفتن از روش بررسی میدانی و اسناد کاوی، اطلاعات واقعی ۱۴۹ شرکت پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران، در بازه زمانی ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۸ استخراج شده و با بهره گرفتن از روش‌های آمار توصیفی، الگوی داده‌های تابلویی و آزمون آماری ویلکاکسون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌اند. نتایج پژوهش نشان‌دهنده مؤثر بودن چرخه عمر در رشد و سودآوری بنگاه‌های تجاری است. به این ترتیب، با در نظر گرفتن متغیر چرخه عمر در مدل‌های پیش‌بینی سودآوری، توان تخمین این مدل‌ها نسبت به مدل اولیه، بیش از ۴۰ درصد افزایش می‌یابد.
جهانشاد و همکاران (۱۳۹۰) به بررسی تأثیر درصد تغییرات سود سهام پرداختی بر رشد آتی پرداختند. این پژوهش دارای یک متغیر مستقل (درصد تغییرات سود سهام پرداختی) و یک متغیر وابسته (رشد سود آتی) و ۵ متغیر کنترلی شامل اندازه شرکت، اهرم مالی، بازده دارایی‌ها، نسبت سود به قیمت و رشد سود با وقفه زمانی است. دوره زمانی این پژوهش از ۱۳۸۴ الی ۱۳۸۸ است. برای آزمون فرضیه پژوهش از روش رگرسیون چند متغیره استفاده‌شده و نتایج پژوهش نشان دهنده تأثیر مثبت درصد تغییرات سود سهام پرداختی بر رشد سود آتی است.
ثقفی و همکاران (۱۳۹۰) به بررسی کاهش بلندمدت محتوای اطلاعاتی سود متعاقب تجدید ارائه صورت‌های مالی پرداختند. در این پژوهش ۱۸۵ شرکت پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران در طی سال‌های ۱۳۷۸ الی ۱۳۸۷ مورد آزمون قرار گرفتند. آن‌ ها یافتند که متعاقب تجدید ارائه صورت‌های‌ مالی، کاهش بلندمدت در محتوای اطلاعاتی سود رخ داده است.
نیکبخت و رفیعی (۱۳۹۱) به تدوین الگوی عوامل مؤثر بر تجدید ارائه صورت‌های مالی در ایران پرداختند. بدین منظور نخست از طریق مصاحبه با ۵۰ نفر از خبرگان، عوامل مؤثر بر تجدید ارائه صورت‌های مالی شناسایی، و سپس با روش رگرسیون لجستیک الگوی موردنظر برآورد شده است. به‌منظور برآورد الگو، از داده‌های مربوط به ۲۰۲ شرکت بورسی طی سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸ استفاده‌شده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که سودآوری، اهرم مالی، طول دوره تصدی مدیریت، تغییر مدیریت، تغییر حسابرس و اندازه موسسه حسابرسی بر وقوع تجدید ارائه صورت‌های مالی مؤثر است.
بولو و همکاران (۱۳۹۱) به بررسی رابطه تجدید ارائه صورت‌های مالی با مدیریت سود و کیفیت سود پرداختند. جامعه آماری پژوهش، شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران طی دوره زمانی ۱۳۸۳ الی ۱۳۸۸ بوده و رابطه مذکور در ۱۰ صنعت شامل ۲۱۱ شرکت مورد بررسی قرارگرفته است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که بین تجدید ارائه صورت‌های مالی با مدیریت سود رابطه معنی‌داری وجود دارد و نوع رابطه نشان می‌دهد که هرچه شدت تجدید ارائه صورت‌های مالی افزایش می‌یابد، مدیریت سود (سطح اقلام تعهدی اختیاری) نیز افزایش می‌یابد. همچنین، بین تجدید ارائه صورت‌های مالی با پایداری سود رابطه معنی‌داری وجود دارد و نوع رابطه نشان می‌دهد که هرچه شدت تجدید ارائه صورت‌های مالی افزایش می‌یابد، پایداری سود کاهش پیدا می‌کند.
رحمانی و تومرایی (۱۳۹۱) ارتباط تجدید ارائه صورت‌های مالی و قیمت‌گذاری ریسک اطلاعاتی را بررسی کردند. دوره بررسی این پژوهش سال‌های ۱۳۸۴ الی ۱۳۸۹ و شامل ۱۴۴ شرکت است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که بعد از تجدید ارائه صورت‌های مالی، ریسک اطلاعاتی اختیاری افزایش می‌یابد و همچنین تجدید ارائه حساب‌های اصلی در مقایسه با حساب‌های غیر اصلی باعث افزایش بیشتر در ریسک اطلاعاتی ذاتی می‌شود، اما با افزایش ریسک اطلاعاتی اختیاری همراه نیست. همچنین شرکت‌هایی که بیشتر از یک‌بار تجدید ارائه داشته‌اند نسبت به شرکت‌هایی که فقط یک‌بار تجدید ارائه داشته‌اند، افزایش ریسک اطلاعاتی ذاتی را تجربه می‌کنند.
بهار مقدم و دولت‌آبادی (۱۳۹۱) به بررسی مقایسه‌ای بین کیفیت سود گزارش‌شده با سود تجدید ارائه پرداختند. برای این منظور ۱۴۴ شرکت پذیرفته در بورس اوراق بهادار تهران، طی دوره زمانی ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۸ مورد بررسی قرارگرفته است. در این پژوهش برای اندازه‌گیری کیفیت سود از دو معیار قابلیت پیش‌بینی و پایداری سود استفاده گردید. نتایج پژوهش حاکی از آن است که کیفیت سود تجدید ارائه‌شده در مقایسه با سود گزارش‌شده اولیه از پایداری و قابلیت پیش‌بینی بیشتری برخوردار است.
ساعی و همکاران (۱۳۹۲) فراوانی و اهمیت تجدید ارائه صورت‌های مالی را مورد بررسی قرار دادند. در این پژوهش با بهره گرفتن از اطلاعات مالی ۲۲۹ شرکت پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران در سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۷، مشخص گردید، بیشترین فراوانی تجدید ارائه‌ها مربوط به بدهی‌ها؛ صنعت خودرو و قطعات، و سال ۱۳۸۴ است. یافته‌های پژوهش نیز نشان می‌دهد که نسبت توزیع فراوانی تجدید ارائه‌ها، در سال‌ها، و صنایع مختلف، معنی‌دار است. علاوه بر آن، با بررسی اختلاف میانگین‌ها، معنی‌داری تفاوت ارقام اولیه و تجدید ارائه‌شده به تائید رسید.
آقایی و همکاران (۱۳۹۲) کیفیت اقلام تعهدی شرکت‌های تجدید ارائه‌کننده طی سا‌ل‌های ۱۳۸۰ الی ۱۳۸۹ مورد بررسی قرار دادند. معیار کیفیت سود در این پژوهش، کیفیت اقلام تعهدی مبتنی بر مدل دیچو و دچو[۵۵] (۲۰۰۲) است. یافته‌های پژوهش نشان داد که کیفیت سود (اقلام تعهدی) به‌طور معناداری از دوره تحریف تا دوره بعد از اطلاعیه تجدید ارائه افزایش‌یافته است.
خواجوی و قدیریان آرانی (۱۳۹۳) به بررسی تجربی کیفیت سود شرکت‌های تجدید ارائه‌کننده صورت‌های مالی پرداخت. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که گر چه کیفیت سود گزارش‌شده اولیه شرکت‌های تجدید ارائه‌کننده صورت‌های مالی به گونه معناداری پایین‌تر از کیفیت سود شرکت‌هایی است که صورت‌های مالی خود را تجدید ارائه نکرده‌اند؛ اما بین کیفیت سود تجدید ارائه‌شده شرکت‌های تجدید ارائه‌کننده صورت‌های مالی و کیفیت سود شرکت‌هایی که صورت‌های مالی خود را تجدید ارائه نکرده‌اند تفاوت معناداری وجود ندارد. همچنین در سطح شرکت‌های تجدید ارائه‌کننده صورت‌های مالی، کیفیت سود تجدید ارائه‌شده به‌طور معناداری بالاتر از کیفیت سود گزارش‌شده اولیه است.
خواجوی و همکاران (۱۳۹۳) به بررسی رابطه دو سویه رشد و سودآوری ۱۷۳ شرکت پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران، در بازه زمانی ۱۳۹۰-۱۳۸۲ پرداختند. در این پژوهش برای اندازه‌گیری رشد شرکت از رشد دارایی‌های شرکت استفاده‌شده است و با انجام آزمون علیت گرنجری، وجود رابطه دو سویه میان این دو متغیر به تائید رسید و پس از آن، سیستم معادلات همزمان با بهره گرفتن از روش رگرسیون دومرحله­ ای برآورد شد. نتایج برآورد حاکی از وجود یک رابطه دو سویه بین رشد و سودآوری شرکت­های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران است.

 

۲-۴- خلاصه فصل

این فصل به مبانی نظری و پیشینه تجربی پژوهش اختصاص داشت. در این فصل، ابتدا به تبیین مفهوم تجدید ارائه صورت‌های مالی، تقسیم‌بندی تجدید ارائه، پیامدهای تجدید ارائه و رابطه تجدید ارائه و رشد شرکت پرداخته شد. در انتها، خلاصه­ برخی از پژوهش‌های داخلی و خارجی انجام‌شده در ارتباط با موضوع پژوهش، ارائه شد.
موضوع فصل بعد، تشریح روش اجرای پژوهش است. بدین ترتیب که، ابتدا به بیان روش پژوهش و گردآوری داده‌ها، فرضیه‌ها، متغیرها و قلمرو پژوهش پرداخته می‌شود. سپس، جامعه و نمونه آماری، روش تجزیه و تحلیل داده ­ها و نحوه آزمون فرضیه‌های پژوهش تشریح می‌شود.
فصل سوم

روش اجرای پژوهش

 

۳-۱- مقدمه

پایه هر علمی، روش شناخت آن است و اعتبار و ارزش قوانین هر علمی به روش‌شناختی مبتنی است که در آن علم به کار می­رود. از اصطلاح روش پژوهش معانی خاص و متمایزی در متون علمی استنباط می­ شود. این استنباط­ها گاه دارای همپوشانی و وابستگی­هایی هستند و در مواردی هم روش پژوهش و نوع پژوهش مترادف در نظر گرفته‌شده ­اند (عبدالخلیق و آجین­کیا، ۱۳۷۹: ۳۵).
فصل قبل به بیان مبانی نظری و پیشینه پژوهش اختصاص داشت و در این فصل، روش پژوهش شامل فرضیه‌های پژوهش، متغیرهای پژوهش، قلمرو پژوهش، جامعه آماری پژوهش، روش گردآوری داده ­ها، تجزیه‌ و تحلیل داده ­ها، روش استفاده از داده‌ها و آزمون فرضیه ­ها نیز تشریح خواهد شد.

 

۳-۲- روش انجام پژوهش

پژوهش حاضر به بررسی رابطه بین تجدید ارائه صورت‌های مالی و رشد شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران می ­پردازد. بنابراین، این پژوهش از نوع پژوهش­های کمی است که از روش علمی ساخت و اثبات تجربی استفاده می­ کند و بر اساس فرضیه ­ها و طرح­های پژوهش از قبل تعیین‌شده انجام می­ شود. از این دسته پژوهش­ها زمانی استفاده می­ شود که معیار اندازه ­گیری داده ­ها کمی است و برای استخراج نتیجه­ها از فن­های آماری استفاده می­ شود (نمازی، ۱۳۸۲: ۶۴).

 

۳-۳- فرضیه‌های پژوهش

در این قسمت به­منظور دستیابی به اهداف پژوهش و بر اساس مبانی نظری و پیشینه تجربی مطرح‌شده در فصل قبل، فرضیه ­های پژوهش به شرح زیر طراحی و تدوین‌شده است:
فرضیه اول: بین تجدید ارائه صورت‌های مالی و رشد دارایی‌های شرکت رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیه دوم: بین تجدید ارائه صورت‌های مالی و رشد سود خالص شرکت رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیه سوم: بین تجدید ارائه صورت‌های مالی و رشد فروش شرکت رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیه چهارم: بین تجدید ارائه صورت‌های مالی و رشد قابل‌تحمل شرکت رابطه معناداری وجود دارد.

 

۳-۴- متغیرهای پژوهش

اولین گام برای آزمون فرضیه‌های پژوهش، ارائه تعریف دقیق و مناسبی از متغیرهایی است که امکان اندازه‌گیری خصوصیات مورد توجه در این پژوهش را میسر می‌سازند. در این پژوهش تجدید ارائه صورت‌های مالی به‌عنوان متغیر مستقل، انواع شاخص‌های رشد (رشد سود خالص، رشد فروش، رشد دارایی‌ها و رشد قابل‌تحمل) به‌عنوان متغیرهای وابسته و اندازه، اهرم مالی، سود تقسیمی و سودآوری شرکت به‌عنوان متغیرهای کنترلی هستند.

 

۳-۴-۱- متغیر مستقل

تجدید ارائه صورت‌های مالی ()
همانند پژوهش‌های البرینگ و همکاران (۲۰۱۳)، ماند و مینگسو[۵۶] (۲۰۱۳) و وانگ و هو[۵۷] (۲۰۱۱) تجدید ارائه صورت‌های مالی به‌عنوان یک متغیر دو وجهی در نظر گرفته‌شده است، که برای شرکت‌هایی که تجدید ارائه انجام داده‌اند عدد «یک» و برای شرکت‌هایی که تجدید ارائه انجام نداده‌اند عدد «صفر» لحاظ شده است.

 

۳-۴-۲- متغیرهای وابسته

در این پژوهش برای اندازه‌گیری رشد شرکت از چهار شاخص رشد (رشد دارایی‌ها، رشد سود خالص، رشد فروش و رشد قابل‌تحمل) استفاده‌ شده است.
رشد دارایی‌ها (AG)
همانند پژوهش گری و جانسون[۵۸] (۲۰۱۱) و دارابی و کریمی (۱۳۸۹) رشد دارایی از تقسیم دارایی‌های سال جاری بر دارایی‌های سال قبل منهای یک اندازه‌گیری شده است.
رشد سود خالص NIG ) )
همانند پژوهش‌های بولدینگ[۵۹] و همکاران (۱۹۹۴)، مورگان[۶۰] و همکاران (۲۰۰۹)، نمازی و زراعت‌گری (۱۳۸۸) و جهانشاد و همکاران (۱۳۹۰) رشد سود خالص از تقسیم سود جاری بر سود سال قبل منهای یک محاسبه‌شده است.
رشد فروش (SG)
همانند پژوهش‌های البرینگ و همکاران (۲۰۱۳)، لی[۶۱] (۲۰۱۳)، نمازی و زراعت‌گری (۱۳۸۸) و حقیقت و موسوی (۱۳۸۶) رشد فروش از تقسیم فروش جاری بر فروش سال پیشین منهای یک اندازه‌گیری شده است.
رشد قابل‌تحمل[۶۲] (SuG)
رشد قابل‌تحمل بیانگر حداکثر نرخ رشدی است که از طریق جریان‌های نقدی، بدهی‌های کوتاه‌مدت و بدهی‌های بلندمدت می‌توان کسب کرد (البرینگ و همکاران، ۲۰۱۳). همانند پژوهش‌ البرینگ و همکاران (۲۰۱۳)، رشد قابل‌تحمل از طریق فرمول ۱ اندازه‌گیری شده است.
بازده حقوق صاحبان سهام از تقسیم سود خالص بر حقوق صاحبان سهم به‌دست می‌آید.

 

۳-۴-۳- متغیرهای کنترلی

اندازه شرکت (Size): اندازه شرکت به‌طورکلی به‌عنوان یکی از منابع ناهمگنی در رشد شرکت شناسایی شده است (رحمان، ۲۰۱۱). به دلیل وجود وقفه­های معاملاتی طولانی‌مدت یا اندک بودن حجم مبادلات انجام‌شده روی سهام بسیاری از شرکت­های مورد بررسی و همچنین ناکارایی بورس اوراق بهادار تهران، به نظر می­رسد که کاربرد معیار ارزش بازار از قابلیت اتکای کافی برخوردار نیست. استفاده از معیار فروش نیز نسبت به معیار مجموع دارایی­ ها مزیت دارد. زیرا رقم فروش نسبت به مجموع دارایی­ ها مربوط­تر است و تورم موجود در جامعه را بیشتر در بر می‌گیرد. بنابراین، لگاریتم طبیعی فروش به‌عنوان معیار اندازه شرکت انتخاب شده است. همچنین بررسی ادبیات موجود (ایونز[۶۳]، ۱۹۸۷؛ هال[۶۴]، ۱۹۸۷؛ گراسکی و گاگلر[۶۵]، ۲۰۰۴) نشان می‌دهد که، اندازه­ شرکت رابطه­ای معکوس با رشد شرکت دارد.
اهرم مالی (Lev): یکی از مهم‌ترین مقیاس­های اهرمی، نسبت بدهی است که از تقسیم بدهی­ها به دارایی­ ها به دست می ­آید (فاستر، ۱۹۸۶). نظریه­ های ساختار سرمایه حاکی از رابطه معکوس اهرم مالی و رشد شرکت بوده، به این دلیل که اهرم مالی باعث محدود شدن مدیران و مانع سرمایه ­گذاری آن‌ ها در پروژه­ های ضعیف می‌شود (جنسن[۶۶]، ۱۹۸۶؛ بیلت[۶۷] و همکاران، ۲۰۰۷).
سود تقسیمی (Div): جنسن (۱۹۸۶) در مورد تأثیر سود تقسیمی بر هزینه­ های نمایندگی بیان می­ کند، که مدیران از طریق محرک‌هایی مثل پاداش، دارای این انگیزه هستند که حتی در صورت فقدان فرصت رشد و سرمایه ­گذاری سودآور، وجوه نقد آزاد را صرف سرمایه ­گذاری کم بازده یا حتی زیان­ده کنند. در این حالت سیاست تقسیم سود ابزاری برای کنترل و ممانعت از سوء استفاده­های احتمالی مدیریت از وجوه نقد آزاد است. در این پژوهش همانند پژوهش البرینگ و همکاران (۲۰۱۳) از نسبت سود تقسیمی به‌ کل دارایی‌ها به‌عنوان متغیر کنترلی استفاده‌ شده است.
سودآوری (Prof): آلکیان[۶۸] (۱۹۵۰) بیان می­ کند، تحقق سود معیاری است که بر اساس آن شرکت‌های موفق انتخاب شده و شرکت‌هایی که سودآوری بیشتری داشته، رشد بیشتری نیز خواهند کرد. همچنین کود[۶۹] (۲۰۰۷) بابیان اصل تکاملی، «رشد آنکه شایسته‌تر است» نشان می­دهد که شرکت‌های سودآور رشد خواهند کرد. مایرز و مجلوف[۷۰] (۱۹۸۴) در نظریه‌ی سلسله ‌مراتبی خود اذعان داشته که، شرکت‌ها به دنبال سرمایه‌گذاری‌های خود و به دلیل اطلاعات نامتقارن بین شرکت و سرمایه‌گذاران خارجی، تأمین مالی داخلی را بر تأمین مالی خارجی ترجیح می‌دهند و از طرفی افزایش در سود انباشته، باعث افزایش در سرمایه‌گذاری و در نتیجه منجر به توسعه‌ و رشد بیشتر می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، سود منبع مهم مالی برای توسعه سازمان محسوب می‌شود. در این پژوهش همانند البرینگ و همکاران (۲۰۱۳) از نسبت حاشیه سود خالص (نسبت سود خالص به فروش) به‌عنوان متغیر کنترلی استفاده‌شده است.

 

۳-۵- الگوی پژوهش

ازآنجایی‌که این پژوهش در پی یافتن رابطه معناداری بین دو گروه اطلاعات (تجدید ارائه صورت‌های مالی و رشد شرکت) در یک جامعه می‌باشد، بنابراین پژوهش در زمره پژوهش‌های همبستگی قرار دارد و به‌منظور آزمون فرضیه‌ها از تحلیل رگرسیون خطی چند متغیره استفاده‌شده است. الگو­های مورد استفاده برای آزمون فرضیه‌های پژوهش به شرح زیر می­باشد.
با توجه به اینکه صورت‌های مالی هر سال پس از پایان سال ( چند ماه پس از پایان سال مالی) منتشر می‌شوند و در زمان انتشار صورت‌های مالی بازار سرمایه در مورد تجدید ارائه بازخورد نشان می‌دهد؛ بنابراین رابطه تجدید ارائه سالt و رشد سال ۱t + اندازه‌گیری خواهد شد.
برای آزمون فرضیه‌ اول از الگوی ۲ استفاده‌شده است.
AG i, (t+1) = α + β۱ * Rest i, t + β۲ * Size i, (t+1) + β۳ * Lev i, (t+1) + β۴ * Div i, (t+1) + β۵ * Prof i, (t+1) + εi, (t+1) (۲)

برای آزمون فرضیه‌ دوم از الگوی ۳ استفاده‌شده است.

 

 

در بخش گذشته بیان نمودیم که برخورد نرم و مدارا گرایانه در اسلام, پسندیده و مورد سفارش بزرگان دین است و سیره و منش پیغمبر اکرم (ص) و امامان معصوم(ع) روشنگر و تاییدکننده آن می باشد. اما در برخی موارد، وقتی پای ناسازگاری با حدود و قانونهای الهی به میان آید، باید با سختی و درشتی در برابر آن ایستاد و بدون هیچ گونه چشم پوشی بر اجرای حدود الهی و حفظ والاییها و بایسته های دینی پای فشرد.
از این رو مواردی در قرآن بیان شده است که لازمه آن برخورد قاطع و محکم می باشد. این موارد را از دیدگاه قرآن مرور می‌کنیم:
۱ – توطئه و فتنه‌گری:
یکی از موجبات اعمال خشونت از نظر قرآن کریم، فتنه و توطئه دشمن است.
بی شک نفاق و فتنه گری همانند غده سرطانی است که می بایست از پیکره جامعه اسلامی قطع و ریشه کن گردد . اگر مبارزه اصولی و جدی با آن صورت نگیرد ، ضربات جبران ناپذیری در انتظار امت اسلامی خواهد بود که اساس اسلام را به تهدید می کشاند ، از این رو می بایست با این طوفان فضیلت کش و گردباد ارزش ستیز، مقابله نمود .
گاهی سیل فتنه و امواج نفاق آن چنان بی رحمانه، بنیان جامعه و نظام اسلامی را به خطر می اندازد که راهی جز بر خورد قاطع با منافقان و فتنه گران باقی نمی گذارد . بی شک در این موقعیت ، نصیحت و اندرز یا ملامت و سرزنش ، جایگاه خود را از دست داده و می بایست با شدت عمل بیشتری دست به کار شد و صلابت اسلام را به نمایش گذاشت ، و با قاطعیت تمام ، جلو نقشه ها و توطئه های اهل نفاق در عرصه نظامی ، اقتصادی ، فرهنگی و سیاسی را گرفت و با ایجاد سدی عظیم ، سیل طغیان آنان را مهار کرده ، جمعشان را متفرق و نقشه هایشان را نقش بر آب نمود و در اجرای این رسالت الهی ، ملاحظه هیچ شخص و گروهی را نکرد.
عکس مرتبط با اقتصاد
قرآن یکی از شیوه های مبارزه با نفاق و فتنه گری را پیکار مسلحانه دانسته و تصریح می نماید :
( وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَکُونَ فِتْنَه)[۸۰]؛ (یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ جَاهِدِ الْکُفَّارَ وَالْمُنَافِقِینَ وَاغْلُظْ عَلَیْهِمْ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ )[۸۱] ؛ « ای پیامبر با کافران و منافقان پیکار کن و بر آنان سخت بگیر . جایگاه آنان دوزخ است» .
امام علی (ع) در زمان خلافت خویش در شرایطی به پیکار با فتنه گران بر خاست که احدی جرئت این کار را به خود نمی داد . لذا آن را از افتخارات خویش شمرده و می فرماید :« اَمَّا بَعْدَ أَیُّهَا النَّاسُ، فَانَا فَقَاءْتُ عَیْنَ الْفِتْنَهِ، وَلَمْ یَکُنْ لِیَجْتَرِئَ عَلَیْهَا أَحَدٌ غَیْرِی بَعْدَ أنْ مَاجَ غَیْهَبُهَا، وَ اشْتَدَّ کَلَبُهَا،» [۸۲] یعنی ؛ ای مردم ، من بودم که چشم فتنه را کندم ، و جز من هیچ کس جرأت چنین کاری نداشت ، آنگاه که امواج سیاهی ها بالا گرفت و به آخرین درجه شدت خود رسید. آن حضرت بارها در خطبه های آتشین خود ، لزوم پیکار با نفاق و فتنه را تا سر حد پاکسازی آن از جامعه اسلامی سخن به میان آورده است و ضرورت آن را تبیین فرموده است .
۲ – تعرض به مسلمانان و ادامه‌ی جنگ:
تا زمانی که مشرکان حربی به ادامه‌ی جنگ اصرار می‌ورزند و متعرض حال مسلمین می‌شوند، نبرد با آنان باید ادامه یابد و روی خوش از مسلمین نباید ببینند.[۸۳]
عده‌ای از مشرکان و اهل کتاب که حاضر به مصالحه و پیمان نیستند و هرگونه قراردادی را که در جهت برقراری صلح و آرامش در جامعه اسلامی است، رد می‌کنند و در برابر نظام اسلامی و گسترش تعالیم اسلام مقاومت می‌نمایند، محارب هستند که جنگ با آنان مشروع است. خداوند متعال می‌فرماید:
( وَ قاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ الَّذِینَ یُقاتِلُونَکُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدِین وَ اقْتُلُوهُمْ حَیْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَ أَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَیْثُ أَخْرَجُوکُمْ وَ الْفِتْنَهُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ وَ لا تُقاتِلُوهُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ حَتَّى یُقاتِلُوکُمْ فِیهِ فَإِنْ قاتَلُوکُمْ فَاقْتُلُوهُمْ کَذلِکَ جَزاءُ الْکافِرِین)[۸۴] ؛ « و در راه خدا، با کسانى که با شما پیکار مى‏کنند، بجنگید؛ و [از حدّ] تجاوز نکنید، چرا که خدا تجاوزکاران را دوست نمى‏دارد. و هر کجا آنان را یافتید، بکشید؛ و از جایى که شما را بیرون راندند، آنان را بیرون کنید. و (بدىِ) آشوبگرىِ [شرک‏]، از کشتار [هم‏] شدیدتر است. و در کنار مسجد الحرام با آنان پیکار مکنید؛ مگر اینکه در آنجا با شما بجنگند. و اگر با شما پیکار کردند، پس آنها را بکشید. سزاى کافران چنین است».
اکثر آیاتی که به طور مطلق دستور جنگ با اهل کتاب، مشرکان و کفار می‌دهد نیز به اهل عناد و محاربان از آنان حمل می‌شود؛ همانند آیات ۲۹، ۳۶، ۱۲۳ سوره توبه و آیه ۵۲ سوره فرقان.
۳- عصیان و نافرمانی:
قرآن همواره مؤمنان را به اطاعت از خداوند و فرامین او سفارش نموده [۸۵] و با متذکر شدن آیات و نشانه های خداوند در هستی[۸۶]، به نکوهش گروهی میپردازد که با وجود این دلایل روشن، با او مخالفت کرده و به غیر او روی آوردهاند.[۸۷]
زمانی که انسان قدم در راه باطل بگذارد و همواره به نافرمانی با حق بپردازد، با هر قدمش، از راه مستقیم دورتر شده و ممکن است به جایی برسد که دیگر توفیق بازگشت به راه حق را پیدا نکند و زیان واقعی نیز همین است. قرآن در آیات بسیاری برای متذکر نمودن مردم، به بیان عاقبت و مجازات نافرمانی و سرکشی از دستورات الهی میپردازد:
« اما آن کسی که طغیان کرده و زندگی دنیا را مقدم داشته مسلما دوزخ جایگاه او است.»[۸۸]
« مسلما جهنم (در آن روز) کمینگاهی است بزرگ و محل بازگشتی برای طغیانگران.»[۸۹]
در این آیات، خداوند به وضع حال مجرمان و افراد بیایمان در صحنه قیامت اشاره کرده و با چند جمله کوتاه و پر معنی سرنوشت آنان را بیان میکند و عوامل گرفتاری آنها را طغیان و سرکشی و نافرمانی معرفی می نماید. [۹۰]
در اینجا منظور از عصیان و نافرمانی به عنوان یک علت و موجب کلی مورد نظر است. به طور مثال نافرمانی همسر این اجازه را به شوهر می‌دهد که او را نصیحت کرده، سپس قهر کند و سپس تنبیه مناسب کند. [۹۱]همچنین هرکس از مسلمین، کفار ذمی و کفار حربی در جامعه‌ی اسلامی که مرتکب حربی می‌شوند باید با آن‌ ها برخورد مناسب جزایی صورت گیرد.[۹۲]
۴ – نقض پیمان و عهد شکنی :
پیمان شکنی نیز بارها در قرآن کریم از موجبات سخت گیری و درگیری با مشرکان دانسته شده است. وفای به عهد، یکی از بدیهی ترین ارزش های اجتماعی است که مقبولیت عمومی دارد. در واقع، حسن وفای به عهد و قبح عهدشکنی از امور فطری است که برای هر انسانی قابل فهم است. به عبارتی دیگر، انسان برای درک حسن وفای به عهد و قبح عهدشکنی، به راهنمایی شرع و اقامه برهان نیاز ندارد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
به همین جهت، زمانی که به تاریخ جوامع می نگریم، به وضوح مشاهده می کنیم که پای بندی به معاهدات، یکی از اصول اخلاق اجتماعی مورد توجه آن ها بوده است. در حقیقت، هیچ اجتماعی راه زندگی اجتماعی و پیشرفت به سوی مقاصد خود را، جز به وسیله پای بندی به معاهدات هموار نمی بیند.
خداوند در آیات بسیاری عهدشکنان را مورد ملامت و سرزنش قرار می دهد. مثلا در آیه ۲ و ۳ سوره صف می فرماید: «ای کسانی که ایمان آوردید، چرا چیزی می گویید که انجام نمی دهید؟ نزد خدا سخت ناپسند است که چیزی را بگویید و انجام ندهید.» با توجه به سخنی از حضرت علی (ع) می توان فهمید که منظور از سخنان بی عمل در آیه، عهدشکنی است.[۹۳]
گاهی اوقات، لحن آیات در مقام سرزنش عهدشکنان از این هم خشن تر می شود مثلا در نخستین آیه از سوره توبه که به علامت خشم و غضب الهی و سنگینی گناه عهد شکنی بدون «بسم الله الرحمن الرحیم» آغاز شده، مسأله نقض عهدگروهی از مشرکین به عنوان یک گناه کبیره و کاری بسیار ناپسند که موجب برائت خدا و رسول است، مطرح شده است. [۹۴]
در آیه ۵۵و ۵۶ سوره انفال نیز، خداوند بدترین جنبندگان را کسانی معرفی می کند که کفر ورزیدند و پی در پی عهد خود را می شکنند. ( إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الَّذِینَ کَفَرُوا فَهُمْ لا یُؤْمِنُون الَّذِینَ عاهَدْتَ مِنْهُمْ ثُمَّ یَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِی کُلِّ مَرَّهٍ وَ هُمْ لا یَتَّقُون).
از رهگذر این آیات که با گزنده ترین تعابیر، عهدشکنان را مورد نکوهش قرار می دهد، قبح شدید عهدشکنی و ارزش و اهمیت وفای به عهد، آشکار می شود.
در آیه ۵۷ سوره انفال، خداوند در رابطه با کسانی که مدام با مسلمانان عهد می بندند ولی آن را نقض می کنند، دستور برخورد شدیدتری می دهد. ( فَإِمَّا تَثْقَفَنَّهُمْ فِی الْحَرْبِ فَشَرِّدْ بِهِمْ مَنْ خَلْفَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُون)، خداوند در این آیه به پیامبر دستور می دهد که اگر آنان را در میدان جنگ یافتی، آن چنان آن ها را درهم بکوب که جمعیت هایی که پشت سر آن ها قرار دارند عبرت گیرند و پراکنده شوند و عرض اندام نکنند[۹۵].
لحن شدید این آیات در رابطه با عهدشکنان، حاکی از اهمیت ویژه وفای به عهد و احترام به معاهدات است.
بی تردید، عهدشکنی از مصادیق بارز ظلم و تجاوز به حقوق دیگران است. به همین جهت، در قرآن حکم شده که اگر یکی از طرفین معاهده بدون هیچ مجوزی معاهده را نقض کرد، آن معاهده ملغی و باطل است؛ ( فَمَا اسْتَقامُوا لَکُمْ فَاسْتَقِیمُوا لَهُم)[۹۶]. به طرف مقابل نیز اجازه داده شده که به همان مقدار که به حق او تجاوز شده، به حق طرف مقابل تجاوز نماید؛ [۹۷]( فَمَنِ اعْتَدى‏ عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى‏ عَلَیْکُم)[۹۸].
۵ – قتل انسان ها بویژه انبیاء و اولیاء
حق حیات و حفظ نفوس، به طور طبیعى، بر دیگر حقوق انسان ها تقدم دارد. همه انسان ها موظفند حیات خویش را حفظ کنند و به حیات انسان هاى دیگر تجاوز نکنند. طبعاً در ارتباط با این حق انسانى، دو ارزش مثبت و منفى بسیار مهم مطرح مى شود که عبارتند از: ارزش مثبت مربوط به احیاى نفوس، و ارزش منفى مربوط به قتل نفس.
آیات قرآن و قتل نفس
موضوع قتل نفس در آیات بسیارى از قرآن کریم به صورت هاى گوناگون مطرح شده که مى توان آن ها را بر سه دسته عمده تقسیم کرد: [۹۹]
یک دسته از این آیات، در مقام نهى از قتل نفس و بیان عظمت، آثار، عوارض، اقسام و احکام این گناه است؛ مانند:
( …وَمَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتعَمِّداً فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خالِداً فِیها و غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ لَعَنَهُ واَعَدَّ لَهُ عَذاباً عَظِیماً)http://www.ghadeer.org/qoran/akhlaq-qrn3/akhlq-q3_footnet.htm؛[۱۰۰]« و هر کس مؤمنى را عمداً بکشد، کیفرش آتش جهنم خواهد بود که در آن براى همیشه عذاب شود، خدا بر او خشم و لعن کند و عذابى هولناک برایش مهیا سازد».
(وَ لاَتَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِى حَرَّمَ اللَّهُ اِلاّ بِالحَقِّ ذلِکُمْ وَصّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ)؛[۱۰۱]«هیچ کس را که خدا (خون و جان) او را محترم داشته است، نکشید مگر به حق این را خدا به شما توصیه مى کند، باشد که بیندیشید.»
(وَ لا تَقْتُلُوا اْلنَّفْسَ الَّتِى حَرَّمَ اللَّهُ اِلاّ بِالْحَقِ و مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیّهِ سُلْطاناً فَلا یُسْرِفْ فِى الْقَتْلِ اِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً)؛[۱۰۲]« هرگز کسى را که خدا محترم داشته، نکشید مگر به حکم حق و کسى که به ستم کشته شود، به ولىّ او قدرت و حق قصاص بر قاتل مى دهیم تا در انتقام از قاتل اسراف نکند که او را خدا حمایت کرده است.»
این آیات و آیات دیگرى مثل آن ها عمل قتل نفس را با بیان هاى مختلف منع و نکوهش کرده و کیفر آن کس را که دست به این گناه بزرگ بزند، سنگین دانسته و به احکام مختلف آن، مانند قصاص، دیه، کفاره و اقسام و احکام آن اشاره کرده است.
دسته اى دیگر از آیات، به نکوهش کسانى پرداخته اند که مرتکب قتل نفس شده اند، به ویژه بنى اسرائیل که بسیارى از انبیا، مصلحان، عدالت خواهان و بندگان مخلص خدا را کشتند، در این آیات مورد حمله و نکوهش بسیار قرار گرفته اند و مى توان گفت که تقریباً همه این آیات، مربوط به بنى اسرائیل است که انبیا و همه کسانى را که در اندیشه اصلاح مردم و دعوت به خیر و عدالت بودند و بسیارى از انسان هاى بى گناه را به قتل مى رساندند. مثل آیه:
(وَ ضُرِبَتْ عَلَیْهِمُ الذِّلَّهُ وَالْمَسْکَنَهُ وَ باءُو بِغَضَب مِنَ اللّهِ ذلِکَ بِاَنَهُّمْ کانُوا یَکْفُرُونَ بِایاتِ اللَّهِ و یَقْتُلُونَ النَّبِیِّینَ بِغَیْرِ الْحَقِّ)[۱۰۳]« مهر ذلت و خوارى بر پیشانىِ ایشان زده شد و به خشم خدا گرفتار شدند. این بدان جهت بود که به آیات خدا کفر مى ورزیدند و انبیا را به ناحق مى کشتند».
و آیه هاى: (اَفَکُلَّما جاءَکُمْ رَسُولٌ بِما لا تَهْوى اَنْفُسُکُمُ اسْتَکْبَرْتُمْ فَفَرِیقاً کَذَّبْتُمْ وَفَرِیقاً تَقْتُلوُنَ)؛[۱۰۴]« آیا هرگاه فرستاده اى از سوى خدا پیامى براى شما آورد که با هواى نفس شما سازش نداشت، سرپیچى کردید، پس گروهى را تکذیب کرده و گروهى دیگر را به قتل مى رسانید.»
(قُلْ فَلِمَ تَقْتُلُونَ اَنبِیاءَ اللَّهِ مِنْ قَبْلُ اِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ)؛[۱۰۵]« بگو: (اى بنى اسرائیل) پس چرا پیامبران خدا را از گذشته تاریخ مى کشتید اگر مؤمن بودید؟»
(اِنَّ الَّذِینَ یَکْفُرُونَ بِایاتِ اللَّهِ وَ یَقْتُلُونَ النَّبِیّینَ بِغَیْرِ حَقٍّ و یَقْتُلوُنَ الَّذِینَ یَأْمُرُونَ بِالقِسْطِ مِنَ النَّاسِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذاب اَلِیم اُوْلئِکَ الَّذِینَ حَبِطَتْ اَعْمالُهُمْ فِى الدُّنْیا وَالاخِرَهِ وَما لَهُمْ مِن ناصِرِینَ)[۱۰۶]« حقاً آنان که به آیات خدا کفر مى ورزند و پیامبران را به ناحق مى کشند و کسانى از مردم را که به عدالت امر مى کنند، مى کشند، آنان را به عذابى دردناک بشارت ده. اعمال آنان در دنیا و آخرت حبط و بى اثر مى شود و یار و یاورى ندارند».
هم چنین آیه هاى ۱۸۱ تا ۱۸۳ از سوره آل عمران و آیه ۱۵۵ از سوره نساء، همگى اشاره به قتل هایى دارند که در طول تاریخ اتفاق افتاده و گروهى ستم پیشه، پیوسته به کشتن انسان هایى شایسته و عدالت خواه دستشان را مى آلودند؛ زیرا برنامه هاى اصلاحى و دین و آیین آنان را، که از سوى خدا به مردم عرضه مى کردند، منطبق با هواها و تمایلات نفسانى خود نمى یافتند و منافع خویش را در خطر مى دیدند؛ اما در همه این آیات، به ویژه به بنى اسرائیل به عنوان قاتلان و تبهکاران و ستم پیشگان اشاره شده که مقتول و قربانىِ آنان پیامبران خدا و عدالت خواهان و صالحان بودند.
دسته سوم، قتل نفس هاى خاصى مانند کشتن فرزندان، که در میان عرب مرسوم بوده است، محکوم مى کند. مانند (قَدْ خَسِرَ الَّذِینَ قَتَلُواْ اَوْلادَهُمْ سَفَهاً بِغَیْرِ عِلْم)؛[۱۰۷]« کسانى که فرزندان خود را از روى سفاهت و جهالت کشتند، حقاً زیانکارند.»
(وَ لا تَقْتُلُواْ اَوْلادَکُمْ خَشْیَهَ اِمْلاق نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِیّاکُمْ اِنَّ قَتْلَهُمْ کانَ خِطْأً کَبِیراً)؛[۱۰۸]« فرزندان خود را از ترس گرسنگى نکشید، ما ایشان و شما را روزى مى دهیم و محققاً کشتن آنان اشتباه بزرگى است».
۶ – کفر و شرک ورزی به آیات خدا:
کفر و شرک نیز از موجبات اعمال خشونت است. البته نه به خاطر عقیده و فکر بلکه به جهت دفع گسترش فساد و ظلم و لذا تا زمانی که مشرکان دست به مزاحمت و ممانعت از حق نزده‌اند، خشونت به صورت نبرد جایز نیست.
شرک از جمله گناهان کبیره است و در قرآن کریم از آن به عنوان « ظلم عظیم»[۱۰۹] یاد شده است. اوّلین کسی که مرتکب این خطیئه بزرگ گردید، ابلیس بود که حاضر به پذیرش ربوییّت تشریعی خداوند نگردید و در مقابل امر او ایستادگی کرد و در نهایت به همین سبب از درگاه الهی رانده شد.[۱۱۰]
شرک به خدا بدترین نوع کفر به خدا است و بدترین گناه در اسلام است که در بسیاری از آیات بدان اشاره شده‌است.
(ضُرِبَتْ عَلَیْهِمُ الذِّلَّهُ أَیْنَ ما ثُقِفُوا إِلاَّ بِحَبْلٍ مِنَ اللَّهِ وَ حَبْلٍ مِنَ النَّاسِ وَ باؤُ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَ ضُرِبَتْ عَلَیْهِمُ الْمَسْکَنَهُ ذلِکَ بِأَنَّهُمْ کانُوا یَکْفُرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَ یَقْتُلُونَ الْأَنْبِیاءَ بِغَیْرِ حَقٍّ ذلِکَ بِما عَصَوْا وَ کانُوا یَعْتَدُونَ)؛[۱۱۱]« آنها هر کجا یافت شوند مهر ذلت بر آنان خورده است، مگر با ارتباط به خدا (و تجدید نظر در روش ناپسند خود) و (یا) با ارتباط به مردم (و وابستگى به این و آن) و در خشم خدا مسکن گزیده‏اند، و مهر بیچارگى بر آنها زده شده، چرا که آنها به آیات خدا کفر مى‏ورزند و پیامبران را به ناحق مى‏کشند اینها به خاطر آن است که گناه مى‏کنند و (به حقوق دگران) تجاوز مى‏نمایند».
(سَنُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذِینَ کَفَرُوا الرُّعْبَ بِما أَشْرَکُوا بِاللَّهِ ما لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطاناً وَ مَأْواهُمُ النَّارُ وَ بِئْسَ مَثْوَى الظَّالِمِینَ )؛[۱۱۲]« به زودى در دلهاى کافران به خاطر اینکه بدون دلیل چیزهایى را براى خدا شریک قرار دادند، رعب و ترس مى‏افکنیم و جایگاه آنها آتش است و چه بد جایگاهى است جایگاه ستمکاران».
۷ – ظلم و ستم:
عنوان کلی ظلم و ستم نیز از موجبات خشونت شمرده‌شده‌است. به طور مثال بدگویی از ظالم[۱۱۳] ، محرومیت از حلال‌ها درباره یهودیان به سبب ظلم[۱۱۴] و رخصت برای جهاد با مشرکان به خاطر روا داشتن ظلم بر مسلمین[۱۱۵] از مصادیق موجبات خشونت نسبت به ظلم و ستم است که در آیات قرآن به آن اشاره شده است.
آموزه توحید و خداپرستی قرآن به هیچ وجه با استبداد و خودکامگی سازگار نیست بلکه در سراسر قرآن ناسازگاری با استبداد و خودسری مشاهده می شود.
در فرهنگ متعالی قرآن ظلم کردن و ظلم پذیری مذموم می باشد و به پرهیز از هر دو فرمان داده شده است: ( لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُون)؛[۱۱۶] « نه ستم می کنید و نه ستم می کشید.»
اگر افراد و گروه های ظالم در جامعه، به دلیل منافع نامشروع خویش، حاضر به دست برداشتن از اقدامات فسادانگیز خود نباشند و مرتباً فساد را گسترش دهند و در حق مردم ظلم و ستم روا دارند و علاوه بر خود، مسیر جامعه انسانی را دچار اختلال کنند؛ این جا است که راه اصلاح جامعه منوط به حذف این عوامل فساد و ظلم با برخوردهای عملی و قهرآمیز می گردد.
آیات قرآن کریم به صراحت از ضرورت به کارگیری این روش در اصلاح استبداد و مفاسد تأکید دارد. دستور به مقاتله با سران استبداد و کفر در همین راستا صادر شده است[۱۱۷] . سران کفر و استبداد برخلاف همه موازین و تعهدات انسانی و حقوقی به پایمال کردن مصالح عمومی جامعه پرداخته و جز به مطامع پست خویش، به چیز دیگری نمی اندیشند و قطعاً در برخورد با چنین مفسدانی، تنها روش های خشونت آمیز مؤثر است و تا این موانع فساد از سر راه برداشته نشوند، امید به اصلاح افراد و جامعه، سرابی بیش نیست.
نقش پیامبران در مبارزه با استبداد و اختناق و درگیری با مظاهر طغیان، از اساسی ترین نقش ها است. قرآن کریم استبداد و طاغوت را از بزرگترین موانع در راه هدایت و سعادت انسان معرفی نموده و ازمقابله و برخورد انبیاء عظام با آن گزارش داده است. قرآن بر این نقش پیامبران تأکید فراوان دارد.
امام حسین(ع) در اهمیت قیام علیه ظلم می فرماید: «ای مردم، رسول خدا(ص) فرمود: هر کس از شما مردم، سلطان ستمگری را ببیند که حرام خدا را حلال می شمارد و پیمان خدا را می شکند، و با سنت رسول خدا مخالفت می ورزد، و در میان بندگان خدا با گناهکاری و دشمنی رفتار می نماید و بر او اعتراض نکند و یا او را از این امور با گفتار و رفتار باز ندارد، شایسته است که خداوند او را به همان جایگاهی وارد نمایدکه ستمگر وارد است.»[۱۱۸]
۸ – رباخواری و حرام‌خواری
ربا به معنی بخش زیاد شده، فزونی یافته، فزونی، زیادی، افزوده… است، و معادل « بهره» در زبان فارسی است. وقتی چیزی به کسی می دهیم و زیـاده از آنچه بوی داده ایم از وی پس میگیریم، آن بخش زیادی ربا نامیده می شود. درقرآن از ربا خورنده و ربا خوردن صحبت شده و تحریم شده است. در آیه ۱۳۱ سوره آل عمران ربا خوردن (بهره گرفتن) نهی شده است. در آیه ۲۷۵ سوره بقره از ربا گیرندگان صحبت شده، و در ادامه حرام بودن ربا مطرح شده. در آیه ۲۷۸ گفته شده «ربا نگیرید» و در آیه ۲۷۹ همان سوره عمل کسانی که ربا می گیرند را بمثابه اعلام جنگ با خداوند قلمداد نموده است.
( یَا اَیُّهَاالـذّینَ ءَامَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَ ذَرُوا مَا بَقِیَ مِنَ الرِّبَا اِن کُنتُم مُؤمِنِینَ – فَاِن لَم تَفعَلُوا فَأذَنـُوا بِحَربٍ مِنَ اللهِ وَ رَسُولِهِ وَ اِن تُبتُم فَلَکُم رُءُوسُ اَموالِکُم لاتَظلِمُونَ وَ لاتُظلَمُونَ)؛[۱۱۹]« ای کسانی که ایمان آورده اید از خدا پروا کنید و اگر مؤمن هستید آن چه از ربا باقی مانـده است وا گذاریـد و اگر [ چنین] نکردید بدانید به جنگ با خدا و فرستاده ی وی برخاسته اید و اگر توبه کنید سرمایه های شما از خودتان است . نه ستم می کنید و نه ستم می بینید . »
در حقیقت ، ربا مخالفت با حکم خداوند است که حرمت آن صریحاً در آیه ی ۱۳۰ آل عمران تشریع شده است: ( یَااَیُّهَا الَّذینَ ءَامَنُوا لاتَأکُلُوا الرِّبا . . . ) . از طرف دیگر رباخواری ، مخالفت با رسول خداست چون آن جناب حکم خدا را تبلیغ می کردند .
رباخوار در واقع به مخالفت با خدا و فـرستاده ی او بـر خاسته است . این معنی جنگیدن رباخوار با خـدا و رسول خـدا می باشد. امّا جنگیدن خدا و رسول اکرم (ص) با رباخوار معنایش این است که رسول خدا به امر او، رباخوار یا هر کس از مسلمانان که حکمی از احکام را نمی پـذیرد ، او را مجبور به تسلیم کنـد اگر تسلیم شد که هیچ وگرنه مسلمانان را مأمور کند تا با او جنگ کنند تا تسلیم خدا شود .
۹ – فساد در زمین:
کلمه‌ی فساد خارج شدن چیزى از حد اعتدال، چه کم و اندک و چه زیاد و آن نقیض کلمه‌ی صلاح است[۱۲۰]. از بررسی آیات قرآنی استفاده می‌شود هر عملی که انسان و جامعه‌ی بشری را از رسیدن به سعادت واقعی دور کند، فساد نام دارد و واژه‌ای که در قرآن مقابل فساد به کار برده شده است صلاح است. ( وَ إِذا قِیلَ لَهُمْ لا تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ قالُوا إِنَّما نَحْنُ مُصْلِحُونَ)[۱۲۱]؛ « و هنگامى که به آنها گفته شود، در زمین فساد نکنید مى‏گویند ما فقط اصلاح کننده‏ایم».
مفاسد اجتماعی عبارت است از عواملی که سبب تباهی و نابودی جامعه‌ی بشری می‌گردند و آن را از مسیر سعادت وخوشبختی مادی و معنوی خارج می‌کنند و حالت غیر ضروری و آشکار دارند[۱۲۲].

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

 

شروع غیبت صغری
در خصوص شروع غیبت صغری دو نظریه وجود دارد نظریه اول اینکه با ولادت امام عصر غیبت شروع شده باشد و نظریه دوم که مشهور بین علما می‌باشد و احادیث و روایت بیشتر آن را تأئید می‌کنند این است که ایشان پس از رحلت پدر بزرگوارشان یعنی در سال(۲۶۰هـ) وارد غیبت صغری گردیدند. که این غیبت حدود ۶۹ سال به طول انجامید و تا سال ۳۲۹هـ ادامه پیدا کرد به این دوره به لحاظ اینکه از نظر زمانی محدود می‌باشد غیبت صغری می‌گویند این دوره نقش بسیار مهمی جهت پذیرش مردم برای غیبت کبری داشت. در طول غیبت صغری گرچه امام از نظرها پنهان بود اما کسانی بودند که با آن حضرت در تماس بودند و سمت نواب خاص امام را داشتند هریک از شیعیان می‌توانستند از طریق نواب مشکلات خود را به اطلاع امام برسانند و جواب خود را دریافت کنند و گاهی شیعیان به واسطه این نواب به محضر حضرت صاحب شرفیاب می‌شدند این نواب چهار نفر هستند و به نواب اربعه مشهورند:
۱-ابوعمر عثمان بن سعید عمری از (۲۶۰هـ) تا هنگام وفات که ظاهرا قبل از سال(۲۶۷هـ) بوده است. برخی وفات او را در سال ۲۶۵هـ ذکر کرده اند.
۲-ابوجعفر، محمد بن عثمان عمری(از هنگام وفات سفیر اول تا ۳۰۵هـ)
۳-ابوالقاسم، حسین بن روح نوبختی(۳۵۰ هـ – ۳۲۶ هـ)
۴-ابوالحسن، علی بن محمد عمری(۳۲۶- ۳۲۹هـ)
در خصوص ارتباط شیعیان با این افراد و شخصیت این چهار بزرگوار توضیحات لازم داده خواهد شد اما قبل از آن لازم دیدم در خصوص سازمان وکالت که قبل از غیبت صغری ساماندهی شده بود توسط بقیه امامان توضیحاتی را ارائه کنم:
سازمان وکالت
این جریان به خاطر ضرورت‌های موجود در عصر ائمه از عصر امام صادق تشکیل و آغاز به کار نمود و در عصر دیگر ائمه روز به روز بر دامنه فعالیت آن افزوده شد و البته بسته به شرایط سیاسی و اجتماعی، دارای فراز و نشیب‌هایی بوده است. اوج فعالیت این سازمان به عصر غیبت صغری مربوط می‌شود، چرا که در این زمان ارتباط مردم با امام عصر فقط از همین طریق ممکن بود از این رو امام هادی و اما عسکری اقدامات لازم برای تثبیت هرچه بیشتر وکلا و جایگاه آنان در جامعه شیعه را انجام دادند.در عصر غیبت صغری این سازمان تحت رهبری چهار نائب خاص حضرت مهدی و با فعالیت وکلای متعددی- که در نواحی مختلف شیعه نشین بودند- در حقیقت وظیفه رهبری شیعیان در ابعاد مختلف را برعهده داشت. بعضی وظیفه این وکلا را پرداختن به مسائل مالی می‌دانند ولی با توجه به قرائنی، می‌توان وظایف دیگیری مانند نقش ارشادی,علمی و فرهنگی، سیاسی، ارتباطی، رفع مشکلات شیعیان، انجام امور شخصی و خاص برای ائمه و بعضی امور دیگر را از وظایف سازمان و کالت نام برد. از روایات مربوط، ویژگی‌هایی را میتوان بعنوان ویژگی‌های لازم برای وکلای ائمه استخراج نمود که در راس آنها، وثاقت، امانت داری و درست کاری است و مراد از وثاقت چیزی فراتر از وثاقت در امور مالی است. علاوه بر این صفات ویژگی‌هایی مانند رازداری، زیرکی، نظم و کاردانی نیز از صفات بارز وکلا بوده است.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۱-ابوعمر و عثمان بن سعید عمری
نخستسن نائب امام عصر نامش عثمان بن سعید بود کنیه‌ی وی ابوعمرو و لقبهایش: عمری، اسدی، عسکری، سمان و زیات بود اینکه به او اسدی می‌گفتند به دلیل انتسابش به قبیله‌ی بنی اسد بود و سامرا منطقه‌ای نظامی بود زین رو به او عسکری می‌گفتند عمری هم لقب خانوادگی وی بود اما لقب اصلی که سمان باشد به این دلیل بود که در آن جو وحشت و ترور حاکمیت استبداد عباسی، به منظور تقیه و پوشش دادن به سفارت خویش از جانب امام عصر تجارت روغن می‌نمود و آن مسئولیت خطیر را در این پوشش به انجام می‌رسانید. شیعیان به سوی او می‌رفتند و اموال، حقوق، نامه‌ها و پرسش‌های خویش از حضرت را تحویل او می‌دادند و او نیز با درایت و زیرکی خاصی آنها را به حضرت می‌رسانید.گاهی با قرار دادن در ظرفها و پوستهای مخصوص حمل آب و روغن این کار را می‌کرد که دشمنان به وی شک نکنند. او افتخار خدمت به امام هادی را نیز در پرونده زندگی خویش داشت و از یازده سالگی به محضر حضرت هادی شرفیاب می‌شد.
احمد بن اسحاق آورده است که از حضرت هادی پرسیدم: سالارم با چه کسی رابطه برقرار کنم و از چه کسی تعالیم و پیام‌های شما را بگیرم و گفتار چه کسی را بپذیرم؟ امام هادی در جواب وی فرمودند: «العمری ثقتی، فما ادی الیک عنی فعنی یودی و ما قال لک عنی فعنی یقول فاسمع له واطع، فانه الثقه المامون»[۴۸]
عمری مورد اطمینان من است، هرچه از من به سوی شما آورده از ما آورده است و آنچه از من گفت براستی از من می‌گوید؛ پس بشنو و اطاعت کن! چرا که امین و مورد اعتماد است. بعد از شهادت حضرت هادی عمری به دومین افتخار زندگیش نائل گشت و به وکالت امام عسکری مفتخر گردید. از امام یازدهم شیعه نقل شده که به جناب احمد بن اسحاق فرمود: «العمری و ابنه ثقتان، فما ادیا الیک عنی فعنی یودیان و مناقالا لک فعنی یقولان فاسمع لهما و اطعهما فانهما الثقتان المامونان.»[۴۹]
عمری و پسرش هر دو ثقه هستند و مورد اعتمادند، هرآنچه از من به سوی تو آوردند تردید مکن از سوی ماست و هرچه می‌گویند از جانب ماست بنابراین سخنان آن دو را بشنو و پیروی آنان نما و بدان که هر دوامین اند و مورد اعتمادند هم چنین در نامه‌ای که حضرت عسگری به
اسحاق بن اسماعیل نیشابوری نگاشته اند در فرازی از آن در خصوص جناب عثمان بن سعید است که می‌فرمایند: «…فلا تخرجن من البلده حتی تلقی العمری و تسلم علیه و تعرفه و یعرفک، فانه الطاهر الامین العضفیف، القریت منا و الینا…»[۵۰]
شما از شهر حرکت نکن تا با عمری ملاقات کنی و بر او سلام نمایی هم تو او را بشناسی و هم او شما را، چرا که او شخصیتی پاک و امین و عفیف و به ما خاندان وحی و رسالت، بسیار نزدیک است.
و نیز از محمد بن اسماعیل و علی بن عبدالله سبحستانی آورده اند که ما دونفر در سامرا به محضر امام عسگری شرفیاب شدیم و در همان هنگام گروهی از دوستداران و شیعیان آن حضرت در خدمتش بودند که (بدر) یکی از خادمان حضرت وارد اطاق شد و گفت: سالار من! گروهی درب خانه هستند که گرد و غبار سفر به چهره دارند. حضرت عسکری به حاضران فرمود: اینان دسته‌ای از شیعیان ما از یمن هستند به بدر فرمود: برو عثمان بن سعید عمری را بیاور هنگامی که عمری آمد حضرت به او فرمودند: «امض یا عثمان! فانک الوکیل والثقه المامون علی مال الله واقبض من هولاء النفر الیمنیین ما حملوه من المال»
عثمان بن سعید شما وکیل ما هستی و مردی امین و مورد اعتماد بر اموال خدا برو از این گروه که از یمن آمده اند و اموالی آورده اند تحویل بگیر… آنگاه ما گفتیم: «سالار ما، بخدا سوگند که عثمان بن سعید از بهترین شیعیان شماست، تقاضا می‌کنیم دیدگاه خود را در مورد موقعیت او بیان فرمائید آیا او وکیل ونماینده و مورد اعتماد شما در دریافت اموال هست یا نه؟ حضرت فرمود: «نعم! … و اشهدوا علی ان عثمان بن السعید العمری وکیلی و ان ابنه محمداً وکیل ابنی مهدیکم»[۵۱]
آری شاهد باشید که عثمان بن سعید عمری، وکیل و نماینده من است و پسرش محمدبن عثمان، وکیل پسرم مهدی شما است.
جناب عثمان بن سعید در بغداد می‌زیست و به شهر تاریخی سامرا به منظور دیدار دو امام گرانمایه حضرت هادی و عسکری بسیار سفر می‌کرد از برخی روایات دریافت می‌گردد که وی در مراسم غسل و کفن ودفن حضرت عسکری حضور داشته است. پس از رحلت امام یازدهم حضرت مهدی جناب عمری را در وکالت ابقا و به سفارت خویش برگزیده بر این اساس است که او نخستین نائب و سفیر حضرت مهدی و رابط میان او شیعیانش در رساندن نامه‌ها و مسائل و حل مشکلات آنان است.
در روایت آمده است که عبدالله بن جعفر با جناب عمری، پس از رحلت حضرت عسکری ملاقات کرد وضمن سوگند دادن به او گفت تو را به حرمت حق وبه حرمت دو امام گرانمایه، حضرت هادی و عسکری که تو را مورد اعتماد خویش می‌شناختند، سوگندت می‌دهم که بگویی، آیا فرزند حضرت عسکری صاحب الزمان را دیده‌ای؟ جناب عمری بسیار گریست و در برابر اصرار او، از او پیمان گرفت که تا او در قید حیات است به کسی نگوید.آنگاه فرمود: (آری! آن محبوب دلها را بسیار دیده ایم…)[۵۲]
عثمان بن سعید در دوران نیابت خود برای انجام وظایفش نائبانی برای خود انتخاب نموده بود که هرکدام از آنها در منطقه‌ای به فعالیت مشغول بودند این وکیلان در حوزه مأموریت خود اموال و وجوهات شیعیان را جمع آوری نموده و به سفیر اول می‌رساندند و سفیر اول نیز به محضر امام عصر رسانده و یا به دستور حضرت به مصرف می‌رساند.
وفات عثمان بن سعید
متاسفانه تاریخ وفات عثمان بن سعید مانند تاریخ ولادتش به طور دقیق معلم نیست و مورخین ونویسندگان با ذکر تاریخ‌های احتمالی از کنار این مساله رد شده اند. ممکن است مشخص نبودن تاریخ وفات عثمان بن سعید به خاطر روش زندگی اوبوده که به طور مخفیانه و در تقیه زندگی می‌کرده سالهای وفات وی را ۲۶۵هـ.۲۶۷هـ.۲۸۰هـ.ق نوشته اند اما آنچه مشهور است و از تاریخ نیابت نائب دوم به دست می‌آید سال ۲۶۷هـ.ق که به واقع نزدیکتر به نظر می‌رسد. مراسم غسل و کفن و نماز او را فرزند برومندش «محمد بن عثمان» عهده دار بود در غم چنین انسان متقی و پارسا، امام زمان هم عزادار شد و از ناحیه مقدسه توقیعی به این مضمون صادر شد: «… انالله و انا الیه راجعون، تسلیماً لامره ورضاء بقضائه عاش ابوک سعیدا و مات حمیدا فرحمه الله و الحقه باولیائه وموالیه.فلم یزد مجتمدا فی امرهم، ساعیاً فیما یقربه الی الله عزوجل و الیهم نصرالله وجهه و اقااه عثرته.»
همه ما از خدائیم و به سوی او بر می‌گردیم تسلیم فرمان خدائیم و راضی به قضاء او. پدرت سعادتمند زندگی کرد و به نیکی از دنیا رفت خدای رحمتش کند و به اولیاء و دوستدارانش ملحق نماید، که او همواره در راه آنها در تلاش بود و در راه به دست آوردن چیزی که به خدای متعادل نزدیکش می‌کرد کوشا بود خداوند روی او را درخشنده واز لغزهایش در گذرد. پیکر مطهر اولین نائب خاص حضرت مهدی جناب عثمان بن سعید را در طرف غرب بغداد در محله‌ای معروف به «درب جبله» که در اول خیابان «المیدان» واقع شده دفن نمودند و مقبره وی در ورودی مسجدی بنام مسجد الورب واقع شده است.
۲-ابوجعفر محمد بن عثمان بن سعید عمری
دومین نایب خاص حضرت مهدی محمد بن عثمان بود که پس از درگذشت پدرش، حضرت ضمن توقیعی به وی تسلیت گفت و پس از دعای خیر در حقش، امور را به او واگذار کردند [۵۳] او نیز همانند پدرش از نزدیکان و افراد مورد اعتماد امام عسکری بود؛ چنانکه ضمن روایتی از آن حضرت چنین آمده: «العمری وابنه ثقتان، فما أدیا الیک فعنی یؤدیان و ما قالا لک فعنی یقولان، فاسمع لهما و أطعهما فانهما ثقتان المأمونان.»[۵۴] (عمری و پسرش هر دو ثقه و مورد اعتمادند. هر چه رسانند از طرف من می‌رسانند و هر چه گویند از من است. به حرف آنان گوش بده و از آنان پیروی کن که آنان ثقه و امین منند.
علی رغم مخالفتهایی که از ناحیه‌ی برخی غالیان با وی صورت گرفت، بیشتر شیعیان پیروی از او را گردن نهاده و هرگز در عدالت وی تردیدی به خود راه ندادند. [۵۵]
او تا سال ۳۰۵ هجری در قید حیات بود و رابط امام با شیعیان محسوب شده و کنترل و هدایت وکلای آن حضرت در بلاد اسلامی را بر عهده داشت. در طول مأموریت او توقیعاتی ناظر بر تأیید سفارت وی از ناحیه‌ی مقدسه صادر گردید.[۵۶]
به نوشته‌ی شیخ طوسی، او تألیفاتی در حدیث نیز داشته که به دست حسین بن روح و سپس ابوالحسن سمری رسیده است. [۵۷]
۳-ابوالقاسم حسین بن روح
سومین نایب خاص حضرت بقیهالله حسین بن روح بود که از معتمدان ابوجعفر عمری و از نزدیکان وی در بغداد به شمار می‌رفت. [۵۸]ابوجعفر با ارجاع مراجعین به حسین بن روح، زمینه‌ی جانشینی وی را فراهم آورد و در واپسین روزهای حیات، به دستور حضرت ولی عصر او را به عنوان جانشین خود معرفی کرد؛ پس از آن شیعیان برای تحویل اموال به وی روجوع می‌کردند. [۵۹]اقبال در «خاندان نوبختی» اخبار مفصلی درباره‌ی حسین بن روح آورده و او را از طرف مادر منتسب به خاندان نوبختی دانسته است. این بدان دلیل است که وی را قمی نیز خوانده اند[۶۰]
وی از اصحاب امام عسکری بوده و با حضور جمعی از بزرگان شیعه در بغداد مانند ابوعلی بن همام، ابوعبدالله بن محمد الکاتب، ابوعبدالله الباقطانی، ابوسهل اسماعیل بن علی نوبختی، ابوعبدالله بن الوجناء و عده‌ای دیگر به جانشینی ابوجعفر عمری معرفی شده است. [۶۱]
ام کلثوم دختر ابوجعفر، ضمن روایتی نقش برجسته‌ی حسین بن روح در زمان پدرش ابوجعفر و موقعیت بلند او را در میان شیعیان به تفصیل توضیح داده است.[۶۲]
وی همچنین در دورانی که آل فرات متصدی مقام وزارت مقتدر عباسی و از هواداران شیعیان بودند، در دستگاه خلافت نفوذ کرد، اما با روی کار آمدن حامد بن عباس که از مخالفان شیعه حمایت می‌کرد، مشکلاتی برای حسین بن روح به وجود آمد. از سال ۳۱۱ که حامد بن عباس روی کار آمد تا سال ۳۱۷ که حسین بن روح از زندان رها شد، گزارش دقیقی از زندگی او در دست نیست. فقط می‌دانیم که وی از سال ۳۱۲ تا ۳۱۷ در زندان به سر می‌برده است.[۶۳]
پس از آن تا شعبان سال ۳۲۶ – که در گذشت – از موقعیت والایی در بغداد برخوردار بود و به دلیل نفوذ آل نوبخت در دستگاه حکومتی، کسی مزاحم وی نمی‌شد.
اقبال می‌نویسد: ابوالقاسم حسین بن روح به تصدیق مخالف و موافق از فهمیده ترین و عاقلترین مردم روزگار بوده است. [۶۴]
۴- ابوالحسن علی بن محمد سمری
او چهارمین و آخرین نایب امام زمان است که به دستور آن حضرت و توسط حسین بن روح به جانشینی وی منصوب شد و تا سال ۳۲۹ مجموعا در حدود سه سال نیابت خاص آن حضرت را بر عهده داشت. ابوالحسن در اصل اهل یکی از روستاهای اطراف بصره بود. بنا به نقل برخی از مورخان، بسیاری از اعصای خاندان او همچون حسن و محمد فرزندان اسماعیل بن صالح و علی بن زیاد در بصره املاک زیادی داشتند. آنها نیمی از درآمد این املاک را وقف امام عسکری کرده بودند که آن حضرت همه ساله درآمد آن را دریافت و با ایشان مکاتبه می‌کردند[۶۵]در واقع مهمترین تحولی که در دوره سمری رخ داد، توقیعی از حضرت بقیهالله حاوی پیش گویی درباره‌ی مرگ قریب الوقوع این نایب بود که چند روز پیش از درگذشت وی مطرح شد. متن این توقیع، آغاز غیبت کبری را وعده می‌داد.
آغاز غیبت کبری
همانطورکه اشاره شد توقیع امام به علی بن محمددرواقع مهمترین حادثه درزمان نیابت وی بود که میتوان به آن به عنوان آغاز غیبت کبری نام برد.
بسم الله الرحمن الرحیم
یا علی بن حمد السمری! أعظم الله أجر اخوانک فیک، فانک میت ما بینک و بین سته أیام، فاجمع أمرک و لا توص الی أحد فیقوم مقامک بعد وفاتک فقد وقعت الغیبه التامه فلا ظهور الا بعد اذن الله – تعالی ذکره – و ذلک بعد طول الأمد و قسوه القلوب وامتلاء الأرض جورا و سیأتی لشیعتی من یدعی المشاهده، ألا فمن ادعی المشاهده قبل خروج السفیانی و الصیحه فهو کذاب مفتری و لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم. [۶۶]
خداوند به برادرانت در فقدان تو پاداش بزرگ عطا فرماید. تو تا شش روز دیگر رحلت خواهی کرد، کارهایت را جمع و جور کن و به هیچ کس به عنوان جانشین خود وصیت نکن. اکنون زمان غیبت کبری فرا رسیده و ظهور من تنها با اجازه‌ی خداوند خواهد بود و آن پس از مدتی طولانی و زمانی خواهد بود که دلهای مردم در نهایت قساوت و روی زمین پر از بیداد و ستم باشد. کسانی پیش شیعیان ما مدعی ارتباط و دیدار با من خواهند شد. هر کس پیش از خروج سفیانی و صیحه‌ی آسمانی – که از علائم ظهور است – چنین ادعایی کند دروغگویی بیش نخواهد بود. این توقیع اصول کلی دوره‌ی جدید را خاطر نشان کرد و در کنار سایر توقیعات و احادیثی که پیش از آن از ائمه شیعه صادر شده بود، راه نوینی را برای شیعیان ترسیم کرد.

فصل سوم: علائم و نشانه‌های قبل از ظهور
گفتار اول: علائم حتمی
علائم ظهور
علامه در لغت عربی به معنای نشانه است بنابراین منظور از علائم ظهور نشانه‌هایی است که نزدیک شدن ظهور را نشان می‌دهند.
علامت یا نشانه کاری جز حکایت گری ندارند مانند پیری مو که علامت پیری است و زردی صورت که نشانه بیماری است پس با بررسی علائم ظهور به این نکته می‌رسیم که بین این علامات و ظهور حضرت رابطه‌ی سبب و مسببی برقرار نیست بلکه تنها این نشانه‌ها جنبه کاشفیت و اعلام دارند؛ یعنی تحقق آنها کاشف از این واقعیت است که ظهور نزدیک شده است به تعبیر دیگر، نشانه‌های ظهور، رخدادهایی هستند برای اعلام عمومی نزدیک شدن ظهور و ایجاد آمادگی روانی مردم برای استقبال از ظهور مهدی موعود.
بعد از این مقدمه‌ی کوتاه باید به این نکته توجه داشت در میان نشانه‌هایی که برای ظهور موعودامم در کتب شیعه منتشر گردیده است نشانه‌های بسیار زیادی وجود دارد که خیلی از این نشانه‌ها تحقق گردیده است با تدقق متوجه می‌شویم که بعضی از این علائم در کلام معصوم بعنوان نشانه‌های حتمی یادشده است از این رو می‌توان نشانه‌های ظهور را به دو گروه تقسیم کرد:
۱-نشانه‌های حتمی که مشروط به شرطی نمی‌باشند.
۲-نشانه‌های غیر حتمی یا مشروط که با تحقق آنها الزاماً حضرت ظهور نمی‌کنند.
الف) نشانه‌های حتمی
نشانه‌های که در آستانه ظهور تحقق می‌یابند در هنگام حادث شدن این نشانه‌ها دیگر شک و تردیدی برای کسی پیش نمی‌آید که حضرت ظهور کرده اند را نشانه‌های حتمی می‌گویند و در خصوص آنها احتمال بداء نیست و به طور جزم و یقینی واقع می‌شوند در سه حدیث ائمه بزرگوار ما این نشانه‌ها را نقل می‌فرمایند.
قال مولانا امیر المؤمنین: «من المحتوم الذی لابدمنه ان یکون قبل القائم خروج سفیانی؛ وخسف؛ البیداء؛ و قتل النفس الزکیه، و المنادی من السماء و خروج الیمانی»[۶۷]
از نشانه‌هایی که بدون تردید به طور حتم پیش از قائم واقع خواهد شد.
۱-خروج سفیانی ۲- خسف سرزمین بیداء ۳- قتل نفس زکیه ۴-ندای آسمانی ۵- و خروج یمانی است.
قال الباقر: «النداءُ من المحتوم و السفیانی من المحتوم و قتل النفس الزکیه من المحتوم و کف یطلع من السماء من المحتوم»[۶۸] (ندای آسمانی حتمی است، خروج سفیانی قطعی است، قتل نفس زکیه حتمی است، کف دستی که در آسمان ظاهر می‌شود حتمی است.)
قال الصادق: «خمسً قبل قیام القائم من العلامات: الصحیه و الیمانی و الخسف باالبیداء و خروج السفیانی و قتل النفس الزکیه» (پنج نشانه پیش از ظهور قائم هست: ندای آسمانی، خروج یمانی، خسف سرزمین بیداء، خروج سفیانی و قتل نفس زکیه.)[۶۹]
اینها نشانه‌هایی هستند که در توضیحاتی که بعداً خواهیم داد به فاصله‌ی زمانی کوتاه قبل از قیام روی خواهد داد. اما دیگر نشانه‌ها یکمرتبه و در فاصله‌ی کوتاه رخ نمی‌دهند حتی برخی از آنها در یک قرن واقع نمی‌شوند و از مجموع آن می‌توان نزدیکی ظهور حضرت را نتیجه گرفت.
۱-خروج سفیانی
الف) اسم و نسب و خلقیات شخصی
سفیانی از افراد اصلی در قیام حضرت می‌باشد ولی دشمن سرسخت حضرت می‌باشد.همانطور که گذشت خروج سفیانی از وعده‌های حتمی خداوند می‌باشد. تا آنجائیکه امام چهارم شیعیان در حدیث ظهور حضرت و خروج سفیانی را از امور حتمی خداوند نامبرده اند و می‌فرمایند قائم ظهور نمی‌کند مگر پس از آمدن سفیانی[۷۰].
اسم او عثمان بن عنبسه از تیره‌ی کلب و از تبار ابوسفیان می‌باشد به او همینطورفرزند زن جگر خوار نیز گفته می‌شود که اشاره به جد مادری او، هند زن ابوسفیان است که در جنگ احد پس از شهادت حمزه‌ی سید الشهدا، تلاش کرد تا جگر او را به دندان بکشد درباره‌ی خصوصیات ظاهری او حضرت امیر در روایتی می‌فرمایند:
فرزند جگر خوار از وادی یابس(بیابان خشک) خروج می‌کند او مردی است میان قامت، بدقیافه، دارای سری بزرگ با صورتی آبله گون، وقتی او را می‌بینی فکر می‌کنی که یک چشم دارد، نامش عثمان و پدرش عنبسه است و از فرزندان ابوسفیان است.[۷۱]
در حدیث دیگری حضرت صادق به بیان خصوصیات اخلاقی سفیانی می‌پردازد: «لو رایت السفیانی، رایت اخبث الناس، اشقراحمر ارزق، یقول: ثاری ثم النار و لقد بلغ فی خبثه انه یدفن ام ولدٍ له حَیَّهً مخافهَ ان تدلّ علیه» (اگر سفیانی را ببینی او را پلیدترین و مردمان می‌یابی، که چهره‌ای گلگون چشمانی کبود وموهایی زرد دارد و بانگ می‌زند خدایا اول انتقام وانگهی آتش. او به قدری خبیث است که همسر و مادر بچه هایش را زنده به گور می‌کند تا مخفیگاه او را به کسی نگویند[۷۲].)
ب) دین وفرهنگ سفیانی
در بعضی از روایات آورده شده که وی در اصل مسلمان بوده سپس مسیحی شده و دارای فرهنگ و آموزش غربی است در کتاب شریف غیبت شیخ طوسی این حدیث به طور مرسل روایت شده سفیانی در حالی که نصرانی شده، صلیبی بر گردن، از سرزمین رومیان می‌آید. او رئیس گروه است[۷۳].
یکی از نشانه‌های گرایش وی به غرب این است که باقیمانده نیروهای سفیانی پس از شکست و کشته شدن او به سوی غرب می‌گریزند آن گاه یاران حضرت آنها را بازگردانده و به قتل می‌رساند.
از ابن خلیل از دری روایت شده است که گفت: از ابوجعفر (امام باقر) شنیدم که درباره این آیه شریفه قرآن «وقتی آنان عذاب ما را احساس کردند به ناگاه از آن گریختند(به آنان گفته شد) فرار نکنید و به سوی آنچه در آن متنعم بودید و به سوی خانه هایتان بازگردید. شاید از شما سؤال شود[۷۴]» فرمود: «وقتی قائم ما قیام کند و سپاهی به سوی بنی امیه به شام گسیل دارد، آنان به سوی روم(غرب) گریزند رومیان به آنها گویند: ما، شما را به سرزمین خود راه ندهیم مگر اینکه به آئین مسیحیت در آیید آنگاه صلیب به گردن خود آویزند و رومیان آنان را بپذیرند و…»[۷۵]
البته به نظر می‌رسد با توجه به حدیثی که سفیانی سراغ اهل فضل و دانش می‌رود و برای نیل به مقاصد خود از آنها کمک می‌طلبد و باتوجه به گسترش و عظمت آئین اسلام قبل از ظهور حضرت، سفیانی ابتدا با لعابی دینی سعی در آماده سازی قیام دارد اما وقتی نمی‌تواند این کار را انجام بدهد ماهیت خود را افشا می‌کند.
کینه سفیانی نسبت به اهل بیت و شیعیان
کینه توزی، از بارزترین ویژگیهای سفیانی است که روایات مربوط به او از آن یاد می‌کند بلکه از آن روایات چنین برمی آید که نقش سیاسی او ایجاد فتنه مذهبی در میان مسلمانان و تحریک تسنن علیه شیعیان تحت شعار یاری اهل سنت است… در حالیکه وی هوادار زمامداران کفر پیشه غربی و یهودیان و مزدور آنهاست، از امام صادق روایت شده است که فرمود: ما و اولاد ابوسفیان دو خاندان هستیم که بخاطر خدا با یکدیگر دشمنی داریم.. ما گفتیم خداوند راست گفت و آنها گفتند خداوند دروغ گفت… ابوسفیان به جنگ پیامبر برخاست و معاویه فرزند ابوسفیان به جنگ علی بن ابی طالب رفت و یزید پسر معاویه به نبرد با حسین بن علی پرداخت و سفیانی به مصاف حضرت قائم برمی خیزد.»[۷۶]
همچنین از امام باقر نقل شده است که فرمود: گویا من سفیانی (یا رفیق او) را می‌بینم که در زمینهای سرسبز شما در کوفه اقامت گزیده و منادی اوندا می‌دهد، هر کس سر یک تن از شیعیان علی را بیاورد هزار درهم پاداش اوست، در این هنگام همسایه بر همسایه حمله برده و می‌گوید این شخص از آنهاست، گردن او را می‌زند و هزار درهم جایزه می‌گیرد، آگاه باشید که در آن روز، فرمانروائی شما بدست حرامزادگان خواهد بود… و گویا هم اینک «شخص نقابدار» را می‌بینم. پرسیدم: شخص نقابدار کیست؟ فرمود: مردی است از شما که به خواسته شما سخن می‌گوید، نقاب می‌پوشد، شما را گرد آورده و می‌شناسد اما شما او را نمی‌شناسید و مردان شما را یکایک با عیب جوئی بدنام می‌کند، آگاه باشید که او جز زنازاده‌ای نیست.» [۷۷]
ج – آغاز جنبش سفیانی
در حدیثی که در ابتدای بحث عرض کردیم حضرت امیر فرمودند پسر هند جگر خوار از وادی یابس ((خشک)) خروج می‌کند و بعد در ادامه حدیث فرمودند تا اینکه به سرزمین آرامی که دارای آب گواراست می‌رسد، آنگاه بر منبر آنجا قرار می‌گیرد. پس آغاز قیام او از وادی یابس شروع خواهد شد که بعضی‌ها آن را به درعا یا حوران در مرز سوریه با اردن تعبیر کرده اند.

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

 

نمودار ۳-۴٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫

 

 

۵۹

 

 

 

نمودار ۴-۴٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫

 

 

۶۱

 

 

 

نمودار ۵-۴٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫

 

 

۶۳

 

 

 

نمودار ۶-۴٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫

 

 

۶۵

 

 

چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی آموزش مهارت های زندگی بر سازگاری اجتماعی مادران دارای کودک کم توان ذهنی بود. طرح پژوهش، ازنوع پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل است.جامعه آماری شامل کلیه مادران دارای کودک کم توان ذهنی در شهرستان سیرجان بوده است. حجم نمونه۳۰نفر که شامل گروه آزمایش(۱۵نفر) و گروه کنترل(۱۵نفر) بود. روش نمونه گیری دردسترس بوده است. ابتدا سازگاری اجتماعی هر دوگروه آزمایش و کنترل قبل از آموزش ۵مهارت زندگی(مقابله با هیجانات، روابط فردی وبین فردی، مدیریت زمان، حل مسئله، تفکر نقاد)ومهارت های، خودآگاهی، مقابله با استرس، ارتباط مؤثر، توسط پرسشنامه سازگاری بل مورد ارزیابی قرار گرفت. سپس در گروه آزمایش ۱۰ جلسه، ۶۰دقیقه ای مهارت های زندگی، خود آگاهی، مقابله با استرس، ارتباط مؤثر به صورت گروهی آموزش داده شد.بعداز پایان هر مهارت هر دو گروه با پس آزمون مورد ارزیابی قرار گرفتند. تحلیل داده ها با بهره گرفتن از تحلیل کوواریانس تک متغیری انجام گردید. یافته های پژوهش نشان داد که آموزش مهارتهای زندگی(۵مهارت)، خودآگاهی، ارتباط مؤثر برسازگاری اجتماعی تأثیر داشته وبین دو گروه از نظر سازگاری اجتماعی تفاوت معنی داری وجود داشته است و آموزش مقابله با استرس بر سازگاری اجتماعی تأثیر نداشته وبین دو گروه ازنظر سازگاری اجتماعی تفاوت معنی داری وجود نداشته است.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
کلید واژه ها: مهارت های زندگی- سازگاری اجتماعی- کم توان ذهنی
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱مقدمه
از آنجا که بسیاری از مشکلات و دشواری های زندگی امروزه اجتناب ناپذیر بوده و افراد جامعه همواره با آنها دست به گریبان هستند لذا ایجاد و تقویت توانائی ها و مهارت هایی که در شرایط دشوار ضامن سلامت روانی افراد باشد، ضروری است. به خوبی مشخص شده است که بزرگسالان جوان با توجه به موقعیت اجتماعی و شرایط زندگی خود مسائلی از قبیل اختلافات روانی، افسردگی، رفتارهای ناسالم و افکار خودکشی را تجربه می کنند. توانایی انجام رفتارهای سازگارانه و مثبت به گونه ای که فرد بتواند با چالش ها و ضرورت های زندگی روزمره کنار بیاید یکی از اصولی ترین اقداماتی است که افراد باید بیاموزند.
نتیجه تصویری درباره سلامت روانی
آموزش مهارت های زندگی[۱] می تواند کمکی برای رسیدن به این هدف باشد. این آموزش ها تأثیر مثبتی بر سطح احساس، طرز فکر و نحوه رفتار افراد جامعه خواهد داشت. مهارت های زندگی مربوط به نحوه عمل و رفتارند و اگر به صورت عملی آموخته شوند می توانند با تغییر رفار در تک تک افراد جامعه باعث ارتقا جامعه شوند.
اهمیت و ضرورت آموزش مهارت های زندگی زمانی مشخص می شود که بدانیم آموزش مهارت های زندگی موجب ارتقای توانایی های روانی- اجتماعی می گردد. این تواناییها فرد را برای برخورد موثر با کشمکش ها و موقعیت های زندگی یاری می بخشند، و به او کمک می کنند تا با سایر انسانها، جامعه و فرهنگ و محیط خود مثبت و سازگارانه عمل کند و سلامت روانی خود را تأمین نماید. بدین ترتیب، تمرین مهارت های زندگی موجب تقویت یا تغییر نگرش ها، ارزش ها و رفتار انسان می گردد، در نتیجه با پدید آمدن رفتارهای مثبت و سالم بسیاری از مشکلات قابل پیشگیری خواهند بود (ناصری، ۱۳۸۴).
اصطلاح مهارت های زندگی به گروه بزرگی از مهارت های روانی- اجتماعی و میان فردی گفته می شود که به افراد کمک می کند تا تصمیمات خود را آگاهانه اتخاذ کنند، به طور موثر ارتباط برقار رکنند، مهارت های مقابله ای و مدیریت شخصی خودی را گسترش دهند و زندگی سالم و پر بار داشته باشند. در سال ۱۹۹۶ میلادی، سازمان بهداشت جهانی به منظور پیشگیری و همچنین افزایش سطح بهداشت روانی افراد و جامعه، برنامه ای با عنوان آموزش مهارت های زندگی، سه طبقه ی کلی همراه با زیر طبقات آن را به شرح زیر ارائه کرده است:
۱ ) ارتباط و روابط میان فردی که شامل مهارت های روابط میان فردی، مهارت مذاکره و نه گفتن، همدلی، مشارکت و کارگروهی و مهارت طرفداری کردن است. ۲) مهارت تصمیم گیری و تفکر انتقادی که شامل مهارتهای حل مشکل و تصمیم گیری، مهارت تفکر انتقادی است و ۳) مهارت مقابله و مدیریت شخصی که شامل مهارت هایی برای افزایش منبع کنترل، مهارت های مدیریت احساسات و مهارت مدیریت استرس است.
هدف از آموش مهارت های زندگی افزایش توانایی های روانی، اجتماعی و در نهایت پیشگیری از ایجاد رفتارهای آسیب زننده و ارتقای سطح سلامت روان است. انتظار می رود که هر فرد پس از دریافت آموزش مهارت های زندگی، به توانایی هایی از جمله کسر خود اگاهی عزت نفس، برقراری ارتباط با دیگران، توانایی همکاری، توانایی کنار آمدن با احساسات و فشارهای روحی، توانایی ابراز آرزوها و امیدها، دست یابد (نوری قاسم آبادی، ۱۳۷۳).
امروزه علی رغم ایجاد تغییرات عمیق فرهنگی و تغییر در شیوه های زندگی، بسیاری از افراد در رویارویی با مسائل زندگی فاقد توانایی های لازم و اساسی هستند و همین امر آنان را در مواجعه با مسائل و مشکلات زندگی روزمره آسیب پذیر کرده است. از جمله خانواده هایی که از داشتن یک کودک معلول و بار مراقبتی زیاد و فشارهای روانی، اجتماعی و مالی ناشی از داشتن چنین کودکی رنج می برند، که این عوامل می توانند تأثیرات نامطلوبی را بر ساخت و عملکرد خانواده داشته و باعث شود که پدر و مادر تحت تنش های جسمی و روانی، اجتماعی و اقتصادی قرار یگرند تا حدی که روند طبیعی زندگی خود را از دست داده و منجر به فروپاشی خانواده شود. در این بین بیشترین فشار روانی گریبان گیر مادران است(ناصری،۱۳۸۴).
عکس مرتبط با اقتصاد
۲-۱بیان مسئله
سازگاری اجتماعی و هماهنگ شدن با خود و با محیط پیرامون برای هر موجود زنده یک ضرورت حیاتی است. تلاش روزمره همه آدمیان نیز عموماً بر محور همین سازگاری اجتماعی دور می زند. انسان در بسیاری از شئون زندگی با سایر افراد جامعه در یک فعل و انفعال مداوم قرار دارد. او باید برای ادامه حیات و تامین نیازهای خود به زندگی گروهی تن در دهد و برای رسیدن به هدف های مشترک با دیگران تشریک مساعی کند. در چنین شرایطی و در رابطه سایر افراد جامعه است که هر کس ناگزیر باید به نوعی سازگاری اجتماعی رضایت بخش دست یابد و به همین دلیل است که مشکلات و موانع سازگاری اجتماعی آدمی از حیات اجتماعی او مایه می گیرد.سازگاری اجتماعی بر این ضرورت متکی است که نیازها و خواسته های فرد با منافع و خواسته های گروهی که در آن زندگی می کند، هماهنگ و متعادل شود و حتی الامکان از برخورد مستقیم و شدید با منافع و ضوابط گروهی جلوگیری شود. ضرورت حفظ مبانی زندگی اجتماعی طبعا محدودیت هایی را در راه ارضای نیازهای فردی انسان ایحاد می کند که چاره ای جز سازگاری اجتماعی با آن نیست. یعنی انسان قبول می کند که این محدودیت ها اجتناب ناپذیر هستند و می کوشد تا خود را با آن تطبیق دهد(سپاه منصور، ۱۳۸۹).
روابط خانوادگی مطلوب بستر مناسبی برای رشد اجتماعی محسوب می شود. محیط خانواده، نحوه تعامل والدین بایکدیگر و فرزندان، مهارت ها و توانایی های پدر و مادر مطلوبترین زمینه برای حمایت های عاطفی، مشاوره خانوادگی، پشتیبانی های اقتصادی، تبلور احساس تعلق، تقویت اعتماد به نفس، نشاط درون و آرامش روان و استحکام و تعامی در خانواده محسوب می شود. در سایه این گونه روابط، کودکان مهارت ها و تجارب ارزشمند اجتماعی را کسب می کنند. تولد هر کودکی تواند بر پویایی های خانواده تاثیر بگذارد، زیرا والدین و دیگر اعضای خانواده باید تغییرات متعددی را جهت سازگاری اجتماعی با حضور عضو جدید بپذیرد. اما در این بین اثرات تولد و حضور یک کودک کم توان دهنی بر خانواده عمیق تر است. مراقبت های اضافی و سازگاری اجتماعی های ویژه ای که این کودکان بر والدین تحمیل می کنند، نحوه تعامل والدین با یکدیگر و سایر فرزندان را دگرگون می کند.نیازهای کودکان کم توان ذهنی به مراقبت و رسیدگی زیاد و حمایت های افراطی والدین از کودکان کم توان ذهنی مستلزم صبر و شکیبایی و فدا نمودن اهداف شخصی از جانب والدین است، که منجر به غفلت از پرداختن به زندگی شخصی و رسیدگی به سایر فرزندان می شود. به این ترتیب سلامت و بهداشت روانی خانواده های دارای کودکان کم توان ذهنی به شدت در معرض خطر قرار می گیرد(سرخوش، ۱۳۸۴).
امروزه خانواده های بسیاری از داشتن فرزند کم توان ذهنی به سبب مسائلی مانند هزینه های اقتصادی سنگین، اجبار در پذیرفتن، محدودیت در روابط اجتماعی، ترحم دیگران، بروز ناسازگاری اجتماعی های رفتاری در سایر فرزندان، دشواری در تصمیم گیری برای بچه دار شدن مجدد و فشارهایی که بر خانواده وارد می شود، رنج می برند. حضور این کودکان به اعتقاد مینوچین(۱۹۷۴) به سلامت و تعادل خانواده آسیب می رساند و خطر بروز عملکرد نادرست خانواده و والدین را افزایش می دهد. رضایت زناشویی در حفظ تعادل زندگی و جو عاطفی خانواده نقش حیاتی دارد. ارتباط زناشویی والدین خوب و رضایتمند عامل موثر برای مقابله با فشارهای زندگی و داشتن عملکرد مناسب در زندگی والدین به شمار می روند.والدین کودکان ناتوان دارای حالات هیجانی ناپایدار، بیماریهای روان شناختی، سوگ پایدار، ناسازگاری اجتماعی و انزوای اجتماعی هستند.به اعتقاد تامپلین و همکاران بیماری های مزمن و معلولیت های کودکان گاهی اوقات منجر به خستگی والدین و بروز مشکلات روانی مانند اضطراب، افسردگی، تنش در خانواده، نارضایتی زناشویی و مشکلات اجتماعی – اقتصادی در خانواده می شود.
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
شیوع کم توانایی ذهنی در حوزه آسیب شناسی روانی اجتماعی خانواده همواره از مسائل قابل توجه و بحث برانگیز بوده است، زیرا تولد کودک کم توان ذهنی در خانواده موجب ایجاد بحران و آشفتگی و افزایش سطوح استرس در والدین می شود. افزایش استرس می تواند منجر به بروز پیامدهای روانشناختی نامطلوب و کاهش شرایط عمومی بهزیستی روانی افراد گردد و به رضایت زناشویی صدمه برساند(کوهسالی، ۱۳۸۵)
امروزه چگونگی ارتباط والدین – کودک، بویژه در زمینه آموزش و توانبخشی کودکان دارای نیازهای ویژه از اساسی ترین زمینه های پژوهش است. متخصصان بر این باورند که خانواده در برنامه های مداخله و در تحول کودک معلول خود نقش بسزایی دارد.یکی از برنامه های آموزشی مداخله ای، آموزش مهارت های زندگی است. مهارت های زندگی، مهارت هایی است که به منظور ارتقای سطح ارتباطات، افزایش قدرت تصمیم گیری، روابط بین ، فردی، مدیریت، درک خود و کار کردن در گروه مورد استفاده قرار می گیرد.
موضوعات اساسی مورد تاکید در آموزش مهارت های زندگی برای دستیابی به اهداف فوق عبارتند از بهداشت روان، آموزش ارزش ها، حل مساله، اجتماعی شدن، پیشگیری، خودآگاهی، مقابله با افسردگی، مهارت های مقابله ای، تصمیم گیری، مقابله با تنیدگی و خودانگاره.به دلیل تاثیر متقابل و دوجانبه والدین و فرزند کم توان ذهنی و سایر اعضای خانواده آموزش مهارت های زندگی گامی پیشگیرانه و مؤثر در بروز انواع مشکلات روانشناختی محسوب می شود(آقاجانی، ۱۳۸۱).
در این تحقیق هدف، بررسی تأثیر این آموزش ها بر سازگاری اجتماعی مادران دارای فرزند کم توان ذهنی می باشد.
۳-۱ضرورت تحقیق:
هرچند فقدان فشار روانی مساوی با سکون و بی حرکتی و نتیجه آن مشکل رشد و بالندگی در انسان است و علی رغم اینکه مقداری فشار روانی برای ایجاد تحرک و تلاش در انسان ضروری است، لکن فشار روانی مداوم و شدید می تواند سلامت همه جانبه فرد را درمعرض خطر قرار دهد. فشار روانی زیاد یا مداوم تأثیرات منفی فراوانی برعملکرد و فعالیت های فرد خواهد داشت. افرادی که دچار فشار روانی می شوند و توان مقابله با آن را ازدست می دهند، از نظر جسمانی، روانی و رفتاری دچار مشکل می شوند (فتی، ۱۳۹۱).
والدین در برابر این مشکل می تواند ناموفق یا ناقص باشد؛ بنابراین بسیاری از والدین از مشکل سلامت فکری رنج می برند. رسیدگی به امورکودک مستلزم شکیبایی زیاد و فداکاری از جانب والدین است. بسیاری از والدین، عقب ماندگی کودک را به مثابه نشانه ای از شکست خود تصور می کنند. بسیاری از والدین هدف هایی را که خود قادر به رسیدن به آنها نبوده اند در فرزندان خود جست و جو می کنند. والدینی که در رسیدن به این هدف ها ناکام می شوند به نوعی دچار مشکل و فشار روانی می شوند. حال مادران دارای کودک عقب مانده ذهنی، نه تنها احساس می کنند که به این اهداف نمی رسند، بلکه آگاهی از عقب ماندگی ذهنی کودک آنان را با فشار روانی مضاعف روبه رو می سازد (حسینی، ۱۳۶۳).
۴-۱فرضیه های پژوهش
۱-۴-۱فرضیه اصلی:
آموزش مهارت های زندگی موجب افزایش سازگاری اجتماعی مادران دارای فرزند کم توان ذهنی می شود.
۲-۴-۱فرضیه های فرعی:
۱- آموزش خودآگاهی موجب افزایش سازگاری اجتماعی مادران دارای فرزند کم توان ذهنی می شود.
۲- آموزش مقابله با استرس موجب افزایش سازگاری اجتماعی مادران دارای فرزند کم توان ذهنی می شود.
۳- آموزش ارتباط موثر موجب افزایش سازگاری اجتماعی مادران دارای فرزند کم توان ذهنی می شود.
۵-۱اهداف پژوهش
۱-۵-۱هدف اصلی:
تعیین اثربخشی آموزش مهارت های زندگی بر سازگاری اجتماعی مادران دارای فرزند کم توان ذهنی
۲-۵-۱هدف فرعی:
تعیین اثربخشی آموزش خودآگاهی بر سازگاری اجتماعی مادران دارای فرزند کم توان ذهنی
تعیین اثربخشی مقابله با استرس بر سازگاری اجتماعی مادران دارای فرزند کم توان ذهنی
تعیین اثربخشی ارتباط موثر بر سازگاری اجتماعی مادران دارای فرزند کم توان ذهنی
۶-۱تعریف نظری و عملیاتی متغیرها
۱-۶-۱تعریف نظری
مهارت های زندگی
سازمان جهانی بهداشت، مهارت های زندگی را چنین تعریف نموده است: توانایی انجام رفتار سازگارانه و مثبت به گونه ای که فرد بتواند با چالش ها و ضروریات زندگی کنار بیاید(سازمان بهداشت جهانی، ۱۹۹۴).
مهارت های زندگی یعنی ایجاد روابط بین فردی موثر و مناسب، انجام مسئولیت های اجتماعی، انجام تصمیم گیری های صحیح، حل تعارض و کشمکش های بدون توسل به اعمالی که به خود و دیگران صدمه می زنند(علوی، ۱۳۸۳).
مهارت های زندگی، عبارتند از مجموعه ای از توانایی ها که زمینه سازگاری و رفتار مثبت ومفید را فراهم می آورد،این توانایی ها فرد را قادر می سازد تا مسؤولیت های نقش اجتماعی خود را بپذیرد و بدون لطمه زدن به خود ودیگران با خواست ها، انتظارات و مشکلات روزانه به ویژه در روابط بین فردی به شکل مؤثری رو به رو شود(طارمیان، ۱۳۷۹).
خودآگاهی[۲]
توانایی و ظرفیت فرد در شناخت خویشتن، و نیز شناسایی خواسته ها، نیازها و احساسات خویش است. در این مهارت فرد همچنین می آموزد که چه شرایط و یا موقعیت هایی برای وی فشار آور هستند. (فتی، موتابی، محمدخانی، کاظم زاده، عطوفی، ۱۳۹۱).
مقابله با استرس[۳]
شناخت استرس های مختلف زندگی و تأثیر آن بر فرد است(حمیدی، ۱۳۸۷).
ارتباط موثر[۴]
به معنای ابراز احساسات، نیازها و نقطه نظرهای فردی به صورت کلامی و غیرکلامی است (فتی، ۱۳۹۱).
سازگاری
عبارت است از مکانیسم هایی که توسط آن یک فرد توانایی های تعلق به یکدیگر را پیدا می کند. بنابراین لازمه سازگاری اجتماعی بروز تغییراتی در فرد بوده و لازمه آن یکپارچگی و مکانیسم هایی است که توسط آنها گروه یک عضو جدید را می پذیرد (ساروخانی، ۱۳۷۰).
سازگاری اجتماعی به عنوان یک شاخص روانشناختی در برگیرنده قالب های اجتماعی، مهارت های اجتماعی، علایق اجتماعی، روابط خانوادگی، روابط مدرسه ای و روابط اجتماعی می باشد(فرقدانی، ۱۳۸۳).
سازگاری فرایندی پیوسته ای است که در آن تجربیات یادگیری اجتماعی شخص، باعث ایجاد نیازهای روانی می گردد و نیز امکان کسب توانایی و مهارتهایی را فراهم می سازد که از آن طریق می توان به ارضای آن نیازها پرداخت (نیکتاش، ۱۳۷۹).
۲-۶-۱تعریف عملیاتی متغیرها
مهارت های زندگی
عبارت است از آموزش گروهی مهارت های زندگی در جلسات مشخص، جهت بهبود بهزیستی روانی.
سازگاری اجتماعی
در پژوهش حاضر، سازگاری اجتماعی نمره ای است که هر شرکت کننده از پرسشنامه ی سازگاری بل به دست می آورد.