مسئله تعدد زوجات که در اسلام در صورت اجرای عدالت و مساوات مطرح میشود مورد توجه بعضی نظریه پردازان بوده است.
از نظر فریتیوف شوئون تعدد زوجات دو علت عمده دارد:

کشته شدن مردان در جنگها و غزوات و گرم مزاجی اعراب و حلیت طلاق هم به زعم وی جز این علتی ندارد[۱۱۹].»

نظر کلودلوی استروس نیز در این زمینه شایان اعتناست میگوید: به طور کلی از میان همه اموال زنان بیش از هر چیزی قیمت دارند زیرا هم نادر و کمیاباند و هم واجب برای حیات جماعت.
به قول لوی استروس اگر تعداد زنان و مردان مساوی باشد باز همه زنان از لحاظ جنسی و اقتصادی به یک اندازه خواستنی نیستند بلکه خواستنیترینشان همواره در اقلیتاند و بنابراین میان عرضه و تقاضا در این زمینه پیوسته بالفعل یا بالقوه عدم تعادل و تنش وجود دارد[۱۲۰].
عکس مرتبط با اقتصاد
با توجه به آنچه رفت چنین میتوان نتیجه گرفت که اگر در دوره قاجار و زمان مشروطه موضوعاتی مربوط به وضع زنان در شعر و نثر فارسی پدید آمد تاثیرپذیری اندیشه غرب است.
«در عصر بیداری (دوره مشروطه) به سبب آشنایی ناصر الدین شاه با زبان فرانسه و مسافرتهای او به غرب به دلیل داشتن طبع شعر، نثر ساده و طبیعی و بی تکلف رواج پیدا کرد[۱۲۱].»
شاید یکی از نخستین افرادی که به این مقوله توجه کرده حزین لاهیجی باشد. که در یکی از آثار خود به روال حکومت و شیوه زندگی اروپائیان و محاسن آن التفات کرده و مینویسد: «شاید، تنها راه اصلاح امور ایران اتخاذ شیوه های غربیان باشد.[۱۲۲]»
به این ترتیب بیشتر شاعران و نویسندگان نوشته های خود را با دفاع از موج فمینیسم و دفاع از حقوق زن و بیان سرگذشت فلاکت بار زن ایرانی اختصاص دادهاند و همه اینها تحت تأثیر از فرهنگ غرب است.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

بخش چهارم:

جایگاه زن در عصر مشروطیت (نگاهی گذرا به موقعیت اجتماعی، فرهنگی و ادبی زن در نهضت مشروطه)
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

۲-۴-۱- جایگاه زن در عصر مشروطیت (نگاهی گذرا به موقعیت اجتماعی، فرهنگی و ادبی زن در نهضت مشروطه)

تا قبل از انقلاب مشروطه در ایران، زن وضع نابسامانی داشت، زن نه تنها در عرصهی سیاست و اجتماع حق هیچ گونه ابراز عقیدهای نداشت، که در ادبیّات و فرهنگ دینی آن زمان، در جایگاه نازل قرار میگرفت و گاهی حکمهایی در مورد او صادر میشد که هیچ انسان عاقلی حاضر به پذیرفتن آنها نبود. عدهای به بهانهی دین، برای تضعیف مقام زن و خانه نشین کردن او، فتوا داده و به احادیث نادرستی استناد کردند و گروهی دیگر که خود را دانای دهر میدانستند و در فرهنگ و ادبیات این آب و خاک دستی داشتند به شرع پناه آوردند و با سرودن و نگاشتن، زن را تا سطح یک حیوان پست و حقیر نمودند. این نکوهشهای زن تا قبل از انقلاب مشروطه ادامه داشت، امّا با شروع نهضت، زنان این مرز و بوم به فکر افتادند که از حقوق خود دفاع کنند. در حقیقت با آغاز نهضت مشروطه، جنبشهای گوناگون زنان ایرانی، شکل گرفت. هر چند زنان نو اندیش در اوان کار، با مشکلات فراوان رو به رو شدند، اما همین حرکت باعث شد که بعدها زنان، خود و نقش اساسی خود در خانواده و اجتماع را بشناسند و برای رهایی از بندهای دروغین اقدام نمایند.
در دوره های بعد، یعنی از سدهی سیزدهم، شاهد نگرش شاعران و نویسندگان نسبت به زنان هستیم، این تغییر نگرش را باید مرهون زحمت زنانی بدانیم که در عصر مشروطیت جدیت به خرج دادند و در برابر توهین و تهمت دیگران قیام کردند. زنان در این دوره به تکامل شخصیت خود اندیشیدند و از خانهها به اجتماع قدم نهادند تا اجازه ندهند هر قلم به دست و هر بی تعهدی در مورد آنان، هرگونه که خواست بنویسد.
آنها در عصر مشروطه نشان دادند که امکانات، نقش موثری در شکوفایی استعدادها دارد. کسی که تمام عمر خود را در چهار دیواری خانه سپری کرده و حتی اجازه آموختن نداشته است، چگونه میتوانسته از استعدادهای خود بهره ببرد؟
گاه در گذر تاریخ، با زنانی شاعر و نویسنده مواجه میشویم که به خاطر تعصب افراطی و دروغین مردان خود، آثارشان را بدون نام و عنوان به جامعه تحویل میدادند، چرا؟ چون اگر زن در اجتماع راه مییافت، مرد دیگر نمیتوانست حاکم یگانه باشد و در خانه فرمانروایی کند.
در حقیقت زنان ما «همراه با تحولات اجتماعی کشورمان فهمیدهاند که دیگر تنها برای زاییدن و فراهم کردن وسایل راحتی و سرگرمی مرد، آفریده نشدهاند زنان ما به این شناخت رسیدهاند که باید برای هم رزمی، هم فکری و همراهی با مرد، در همهی زمینه های زندگانی تا به دست آوردن آزادی و حقوق انسانی- اجتماعی تلاش کنند.[۱۲۳]»
«با امضای مظفر الدین شاه در سال ۱۲۸۵ شمسی (۱۹۰۶ میلادی) مشروطیت به رسمیت شناخته شد. مردان و زنان این سرزمین با فداکاریها و جانبازیها، سرانجام توانستند به خواسته های خود دست یابند. آزادی، بالاترین هدفی بود که مردم آن روز، خواهانش بودند[۱۲۴].»
آزادی مورد درخواست مردان با زنان بسیار تفاوت داشت. مردان برای نیل به دموکراسی و آزادی بیان و حق رای و گزینش، خواستار مشروطه بودند ولی زنان، آزادی میخواستند تا بیاموزند که چگونه بنویسند و بخوانند، که علاوه بر پخت و پز و پرورش کودکان، گاهی در جامعه حق اظهارنظر و سخن داشته باشند. اما «انبوه زنان بی سواد و خانه نشین، قادر نبودند حرکت به سوی دموکراسی را شتاب دهند، زیرا اولاً آموزش همگانی و اجباری نبوده ثانیاً زیر بنای فکر سنتی چنان زن ستیز بود که با سواد شدن زن را بر نمیتافت و خروج زن از خانه حتی برای استفاده از مکتب خانه های زنانه مورد تأیید فکر رایج نبود، عامهی مردم خروج زن از خانه را قبیح تلقّی میکردند در این چنین فضایی، سخن راندن از فکر آزادی زن جایز نبود.[۱۲۵]»
ولی همین زنان برای برقراری مشروطیّت و برای به دست آوردن کم ترین امکانات، دوشادوش مردان قیام نمودند و در اجتماعهای سری که تشکیل دادند، هدفهای خود را پایه ریزی کردند.
در سال ۱۲۸۶ شمسی، زنان قطعنامهای را تصویب کردند که شامل دو بند بود بند اول آن قطعنامه «بر تاسیس مدارس زنان تاکید داشت و بند دوم خواستار حذف جهیزیه ی سنگین برای دختران بود و چنین استدلال می کرد که بهتر است پولی که صرف تدارک جهیزیه میشود، در راه آموزش دختران هزینه شود.[۱۲۶]»
به خاطر تصویب این قطعنامه، پنجاه مدرسه در تهران تاسیس گردید و به دنبال آن کنگره های آموزشی در پایتخت برقرار شده بنابراین زنان در انقلاب مشروطه به این مهم پی بردند که برای پیشرفت باید بیاموزند و به جای این که جهیزیه دختران خود را به رخ همدیگر بکشند، سواد و دانش آنان را به رخ بکشند.
با برقراری مدارس دخترانه در تهران، تغییرات زیادی در جامعه رخ داد، دختران به فکر تحصیل افتادند و به همین منظور نیمی از روز را در خارج از خانه و در مدارس دخترانه به سر بردند برقراری همین مدارس و ادارهی آنان به آسانی انجام نمیگرفت و عده زیادی از گروه مردان با حضور زن مخالفت مینمودند و به آزار و اذیت طرفداران و پایه گذاران این نوع موسسات میپرداختند.
آنان اعتقاد داشتند تا زمانی که زن در پشت پرده ها پنهان باشد، پاک و بیآلایش باقی میماند و در حقیقت آنان رواج فرهنگ غربی را دلیل این تغییرات میدانستند اما سوال این جاست که اگر مردان ایرانی در عصر مشروطه مخالف فعالیت زنان در اجتماع بودند و حتی با آموختن و تعلیم نیز مخالفت مینمودند پس چگونه در اوان مشروطه، به آنان اجازه دخالت دادند و در راهپیماییها از آنان یاری جستند به نظر میرسد که مردان تا زمانی از حقوق زنان جانبداری مینمودند که زنان به نفع آنان قدم بر میداشتند و هر آنچه که مردان میگفتند گوش میکردند به تبعیت از مردان به خیابانها ریختند و یا دست به اعتصاب زدند. اما بعد از به بار نشستن مشروطه، مردان، زنان و خواسته هایشان را فراموش کردند و باز به فکر حاکمیت مطلق خود افتادند و زنان از حق انتخاب شدن و انتخاب کردن بی نصیب شدند.
انجمنهای زنان ایرانی در عصر مشروطه در حدود سالهای ۱۲۸۶ تا ۱۲۹۰ به وجود آمدند نام این انجمنها عبارتند از (انجمن آزادی زنان) (اتحادیه غیبی نسوان) (شرکت خیریه خواتین ایران)…[۱۲۷].
در این عصر به زنانی فعال و مبارز بر میخوریم که در برابر تغییرات آن دوره عکس العمل نشان میدادند (تاج السلطنه) و (افتخار السلطنه) دختران ناصر الدین شاه، در این زمینه نقش موثری به عهده داشتند. تاج السلطنه که اندیشهی سوسیالیستی داشت، یکی از پرچم داران دفاع از حق زن دانسته شده است. تاج السلطنه از زنان هنرمند و نویسندهی متجدّد آن دوره محسوب میشود[۱۲۸].
صدیقه دولت آبادی که در رشته تعلیم و تربیت از دانشگاه (سوربن) پاریس فارغ التحصیل شد در کنگرهی بین المللی زنان در پاریس شرکت کرد و بعد از مراجعت به ایران برای سرپرستی (کانون بانوان) انتخاب شد و کتاب (آداب معاشرت) را نوشت این زنان نقش مهمی در احیای آزادی و حقوق زنان به عهده داشتند[۱۲۹].
با وجودی که زنان در نهضت مشروطه نقش اساسی داشتند، اما چون به جامعه مرد سالاری پشت پا زده بودند غربی و مخالف اسلام معرفی میشدند. در حالی که عدم حضور زن در هیچ یک از احکام الهی نوشته نشده و حتی در برههی خاصی از زمان، این زن بود که از اسلام دفاع نمود و آن را گسترش داد.
اما این محافظه کاران نمیدانستند غرب و فرهنگ غرب همان چیزی نبود که میدیدند زنانی که به فکر چگونه خوردن و چگونه پوشیدن بودن و آیا زنان موفق و فرهنگ دوست در غرب وجود نداشت.
مادام کوری از جمله زنانی است که با کشف کوانتوم و رادیواکتیو، نام خود را در میان زنان مشهور به ثبت رساند استعمار دوست نداشت که زنان و دختران ما، به مانند زنان اروپایی بیندیشند او در سرزمینها تحت سلطه به دنبال زنانی است که مصرف گرا باشند و تنها به مد لباس و مد روز فکر کنند.
هر چند در عصر مشروطه زنان به حق و حقوق کامل خود دست نیافتند و مردان در نیمهی کار آنان را رها کردند و در بعضی مواقع با آنان ضدّیت ورزیدند اما همین تغییرات عاملی شد که راه برای زنان در آینده هموار شود و تغییرات قابل ملاحظهای در (نگرش به زن) به وجود آید. این تحولات در زمینهی فرهنگی، نمود بیشتری داشت.
در کنار محافظه کاران مردانی هم یافت میشدند که از حقوق زنان دفاع میکردند و آنان را در دستیابی به آزادی یاری میدادند بزرگ مردانی چون دهخدا، ایرج میرزا، عشقی و لاهوتی جزء این دسته از افراد بودند.
«مادر در شعر شاعران معاصر، ارجمند است شعر معروف «مادر» سرودهی ایرج میرزا شاهکار ادبی ایرج میرزا به حساب میآید که گفته میشود «ادوارد براون» این شعر زیبا را درصدر جلد چهارم تاریخ ادبیات ایران خود قرار داده است[۱۳۰].»
لالایی مادر در شعر معاصر، فراوان یافت میشود و گاه شاعر با مادر درد دل میکند در حالی که خسته و ناامید است. سپهری در جای جای دیوانش از مادر تصاویر زیبا ارائه میدهد.
زن در زندگی منبع عشق به حساب میآید و جامعهی بدون زن جامعهی خشک و بی روح است و بسیاری از صوفیان از عشق زن به خدا رسیدهاند.
از نظر شاملو عشق به زیباترین زنان مفهوم سبزی خاک را به همراه دارد و در چنین سرسبزی میتوان شکوفا شد. گاهی برای تجلی عشق، شاعر از واژه هایی استفاده میکند که لطافت و رهایی در روشنی را میتوان از آن فهمید.
فروغ یکی از موفق ترین شاعران معاصر است لطافتی که در شعرش وجود دارد برگرفته از روح زنانگیاش است. در کنار این لطافت گاهی اشعاری دیده میشود که جسارت او را در بیان سخنانش نشان میدهد.
تشبیه زن به زمین یکی از اندیشه های مورد توجه در شعر معاصر است این تشبیه به خاطر باروری و زایندگی اوست.
میرزاده عشقی در اثر معروف خود به نام «کفن سیاه» بر این باور است که امروزه نیز به نوعی «دختر» نحس شمرده شده و با محدودیّتهای نا به جا در واقع در چهار دیوار خانه، زنده به گور شده است.
شاعرانی چون نیما زنانی که چرخ زندگی را میچرخانند ستایش میکنند.

۲-۴-۲- نگاهی گذرا به مسائل زنان در عصر مشروطه

در اشعار گویندگان وضعیت زنان دوره مشروطه مسائل و مشکلات جامعه زنان ایران انعکاس چندانی نیافته است علت این امر را باید تا اندازهای در عدم مشارکت زنان در امور اجتماعی و زندگی شهری ایران جستجو نمود.
در روستاها زنان در امر تولید و کشاورزی نقشی فعال ایفا مینمودند. اما وضعیت جامعه روستایی و محرومیتها و فقر اقتصادی و فرهنگی حاکم بر آن به نوعی بود که زنان نیز مانند مردان، قادر به بیان مشکلاتی که دامنگیرشان بوده، نبودند.
در جامعه، شهری ما بسیاری از زنان که جزء طبقات بالای جامعه (به خصوص خانواده های اشرافی) حتی در امر تربیت فرزندان خود نیز نقش فعالی نداشتند و نگهداری و پرورش کودکان توسط دایه ها و گیس سفیدها صورت میپذیرفت، در گروه متوسط جامعه شهری که اداره امور خانه و تربیت فرزندان به عهده مادران گذاشته شده بود، بار سنتهای کهن چنان سنگین بود که تقریباً هیچ گونه وظایفی برای زنان در خارج از خانه وجود نداشت.
توده مردم عصر متأخر قاجارها، حتی در پایتخت و شهرهای بزرگ، عموماً بی سواد بودند. فقر فرهنگی حاکم بر کل جامعه، در میان زنان از شدت بیشتری برخوردار بود. تنها پارهای از وابستگان جز طبقات بالای جامعه (شاهزادگان و اعیان و اشراف و تجار بزرگ) و نیز روحانیون سطوح بالا و میانی و در مواردی کاسبانی که جزء طبقه متوسط شهری بودند، با آوردن معلم سر خانه یا فرستادن دختران به مکتب، کوششی جهت آموزش آنها به عمل میآوردند، هدف اصلی والدین از این کار نیز غالباً تنها آموزش قرآنی بود.
طی قرن نوزدهم میلادی، معدودی مدارس دخترانه به سبک نوین توسط مبلغین مسیحی خارجی در کشور ما تأسیس گردید که به تعلیم فرزندان ایرانیان که جزء اقلیتهای مذهبی محسوب میشدند اشتغال داشتند.
خانواده های مسلمان ایرانی عموماً حاضر نبودند دختران خود را به مدارس مزبور بفرستند و در مواردی نیز که چنین تمایلی وجود داشت کمتر کسی شهامت انجام آن را مییافت از این رو شمار تحصیل کنندگان دختر مسلمان در این مدارس بسیار اندک بود.
«تا زمان انقلاب مشروطیت هیچ کس را یارای تأسیس مدرسه دخترانه در ایران نبود. تلاش میرزا حسن رشدیه بنیانگذار مدارس نوین در ایران برای تأسیس اولین مدرسه دخترانه در سال ۱۳۲۱ هجری قمری (سه سال قبل از اعلان مشروطیت) با شکست مواجه گردید. مدرسه «پرورش» دختران، که با هفده دانش آموز و تحت مدیریت خانم طوبی رشدیه (همسر برادر میرزا حسن) و در خانه شخصی وی دایر گردیده بود تنها چهار روز دوام آورد، ماموران دولت با خشونت مدرسه را تعطیل و تابلوی آن را پایین آوردند[۱۳۱].»
شرایط فرهنگی و اجتماعی به نوعی بود که حتی روحانیون آزادی خواه و روشنفکر نیز شرایط را برای تأسیس مدارس دخترانه مناسب نمیدیدند.
«با وجود تصریح وجوب آموزش علم برای دختران در تعالیم عالیه اسلامی، سنتهای غلط و دست و پاگیر و سایر محدودیتهای اجتماعی مانع از گسترش امر آموزش دختران میگردید[۱۳۲].»
از اواخر قرن نوزدهم میلادی توجه اصلاح طلبان ایران به وضعیت زنان ایرانی معطوف گردید. آنها در آثار قلمی خود بر آن بودند شرایط ناگوار زندگی زنان ایرانی و تضییع حقوق آنان و جهل و نادانی حاکم بر جامعه زنان را برای هموطنان توضیح داده و گامی در جهت بهبود وضع بردارند.
روزنامه قانون در شماره هفتم (بدون تاریخ) به احتمال قریب به یقین از خامه خود میرزا ملکم خان مینویسد: «نصف هر ملت مرکب است از زن، هیچ طرح ملی پیش نمیرود. مگر به معاونت زنها، زنهای ایران باید ملائکه ترویج آدمیت باشند … یک زن که آدم باشد میتواند به قدر صدر مرد عاقل از برای پیشرفت آدمیت مصدر خدمت شود.[۱۳۳]»
همین روزنامه در شماره پانزدهم (بدون تاریخ) ظاهراً از زبان یک زن ایرانی مینویسد:
«از زنهای ایرانی مایوس نباشید، ما هنوز این قدر نامرد نشدهایم که مثل شوهران و جوانان این زمان سرمایه زندگی را منحصر به مشق بی عاری قرار داده باشیم در این اتفاق آدمیت، در این اردوی نجات ایران، خوب میبینیم تکلیف ما چیست.[۱۳۴]». در شماره دهم (بدون تاریخ) مینویسد: «چون طایفه نساء در هر ملک و در همه عصر بهترین عمال ترویج حقانیت بوده مخصوصاً بر معرفت عالی حتم است که به هر وسیله شروع نیکان و پاکان این نصف محترم ملت را مربی جنس خود و محرک اشتغال غیرت عامه قرار بدهید.[۱۳۵]»
تغییرات ریشه دار که طی قرن نوزدهم در جامعه ایران صورت گرفت، عملاً پای زنان ایرانی را نیز به عرصه مبارزات سیاسی و اجتماعی کشانید.
شواهد تاریخی موجود حاکی از آن است که زنان ایران در جنبش تنباکو شرکت نمودهاند در حالی که زنان تهران در اعتراضات خیابانی نیز حضوری نسبتاً فعال داشتند، زنان دربار شاهی نیز با جمع آوری قلیانها، به صورت عملی همبستگی خود را با این نخستین نهضت اعتراضی همگانی جامعه ایرانی نشان دادند.
زنان در قیامی که ضدّ «امتیاز توتون و تنباکو» (سال ۱۲۶۸ ق.) به پا شد و در ویران کردن سرایی که بانک استقراضی روس برای خود میساخت. پس از نخستین مهاجرت علما به شاه عبدالعظیم، مظفر الدین شاه از خانه امیر بهادر در جنگ باز میگشت که «مردم در سر راه او انبوه شدند و زنان گرد کالسکه او را گرفته و فریاد میزدند: «ما آقایان و پیشوایان دینی را میخواهیم … عقد ما را آقایان بستهاند، خانه های ما را آقایان اجاره میدهند … ای شاه مسلمان بفرما رؤسای مسلمانان را احترام کنند … ای پادشاه اسلام اگر وقتی روس و انگلیس با تو طرف شوند، شصت کرور ملت ایران، به حکم این آقایان جهاد میکنند …» از این سخنان بسیار میگفتند امروز زنان با همه رویند و چادر، کار بسیاری کردند.[۱۳۶]»
در جریان کشاکش میان روحانیون و بازاریان و دولت استبدادی برای ایجاد عدالتخانه در ماه های پیش از اعلان مشروطیت هم شاهد حضور زنان میباشیم.
«در نهضت مشروطه ایران، زنان ایرانی نیز اشتراک داشتند عکس یک دسته شصت نفری از زنان چادر به سر ایرانی، تفنگ به دست، اکنون در اختیار ماست اینان محافظ یکی از سنگرهای تبریز بودند.
«جریده حبل المتین، مینویسد: «در یکی از زد و خوردهای بین اردوی انقلابی معروف به ستارخان با لشکریان شاه، بین کشته شدگان انقلابی، جنازه بیست زن مشروطه طلب در لباس مردانه پیدا شده است».
«در میتینگهای مربوط به مبارزه مشروطیت ایران، زنان ایرانی به تعداد زیادی شرکت داشتند. علاوه بر این، افکار آزادیخواهی و ضد استبداد عدّه زیادی از ایرانیان، مرهون تربیت مادران است.
«عده زیادی از مبارزان ایرانی، از کمکهای ذی قیمت خواهران و زنان خود برخوردار میشدند. ستّارخان قهرمان معروف تبریز، … نامههای تشکر آمیز زیادی از زنان ایرانی دریافت داشت که در آن زنان ایرانی، تشکرات صمیمانه خود را ابراز میداشتند … مثلاً خانم زیبایی که صاحب صدها پارچه آبادی بود، نامهای به ستارخان نوشته و قهرمانی‌های او را ستوده و از وی تقاضا میکند که با وجود پنج زنی که دارد، مشار الیها را نیز به عقد نکاح خود در آورد.[۱۳۷]»
البته «هدف آزادیخواهان (سوسیالیست در انقلاب صدر مشروطیت) به برقراری مجلس و مشروطه ختم نمیشد، بلکه خواهان اصلاحات وسیعتر و اساسی تر اجتماعی و اقتصادی بودند. در مورد مسائل مربوط به مشروطه و امتیازات مجلس، موضع آنها تغییر ناپذیر بود، و حاضر به هیچ نوع سازش نبودند، ولی در بعضی مسائل از قبیل اصلاحات مالی، واقع بین بودند و به اصلاحات فوری که غیر ممکن بود، اصراری نداشتند و حاضر بودند که چاره موقتی بیابند. مسئله مهمی که در آن باره حاضر به سازش شدند، مربوط به مذهب بود. با علما رابطه دوستانه ولی محتاط را از دست ندادند؛ در عین حال سعی کردند که اداره مسائل حقوقی و فرهنگی را از طبقه علما بدر آورند. احتیاط آنان را در برخورد با مسائل مربوط به موقعیت زنان، میبینیم. با قبول عقاید سوسیالیستی، میبایست از آزادی زنان دفاع کنند، ولی چنان چیزی در ایران ممکن نبود، و فقط در موارد نادری از بعضی حقوق زنان دفاع میکردند. مثلاً در مورد اجازه تشکیل انجمن که زنان درخواست کرده بودند، عدّهای با آن مخالف بودند؛ ولی ایشان بر این عقیده بودند که باید آنها نیز این حق را داشته باشند. بخصوص اصرار به تعلیم و تربیت زنان داشتند و میگفتند که زنان باسواد، تحت تأثیر خرافات قرار نخواهند گرفت.[۱۳۸]»
حاج سید نصر الله تقوی نماینده تهران ضمن قرائت لایحه خود در مجلس شورای ملی از آمادگی «نسوان این ملت در ادای قروض و دفع احتیاجات دولت» سخن گفت.
در ماجرای کشاکش آزادیخواهان با محمد علی شاه بر سر امضای «متمم قانون اساسی» زنان شرکتی فعال داشتند، روزنامه انجمن تبریز در شماره ۸۷ (۱۳ ربیع الاول ۱۳۲۵) مینویسد:
«روز پنج شنبه سوم ماه انقلاب شهر [تبریز] خارج از اندازه [بود] هیجان اهالی در تزاید، از صبح زود اجتماع نموده، به قسمی که در تلگراف خانه و اطراف آن از کثرت ازدحام، تردد غیر ممکن، حتی طایفه نسوان در مساجد جمع و در مطالبه قانون اساسی به مردان مساعدت مینمودند»[۱۳۹].
در همان شماره روزنامه، تلگراف انجمن تبریز به علمای بزرگ تهران نقل گردیده که طی آن متذکر شدهاند: «… وضع انقلاب شهر از امروز قابل تحریر نمیآید، تمامی اهل شهر در هیجان، حتی طایفه نسوان با بچههای شیرخواره در مساجد جمع، اهالی بی طاقتی و بی صبری را به اعلی درجه رسانده».
روزنامه حبل المتین تهران نیز در شماره هفدهم (۱۹ ماه مه ۱۹۰۷) مینویسد: «زنها روز چهارشنبه (۲ ربیع الثانی) ازدحام غریبی کرده به بهارستان آمده و مطالبه قانون اساسی نمودند و در ازای این حرکت مردانه (محرک دارید) شنیدند.[۱۴۰]»
«زنان ایران از سنه ۱۹۰۷ به یک جنبش، بسیار ترقّی نموده بودند. اگرچه از حزب رادیکال به شمار نیامده و ترقّی آنان ذاتی و اصلی نبود، ولی با این حال از ترقی یافتگان عالم محسوب میشدند. آن اقدامات زنان، خیالات مندرسه قرنها را خراب و فاسد نمود و هیچ خللی هم به صحّت این قول وارد نمیشود که آن وقایع طبیعی و حقیقی بود. آن زنان برای زنده نگاه داشتن روح آزادی، کوششهای بسیار مینمودند، در حالتی که ایشان در تحت دو قسم فشار و مظالم بودند: یکی پلتیکی و دیگری تمدنی و معاشرتی؛ و در اتخاذ طرق حکومت مشروطه و آموختن قوانین پلتیکی و معاشرتی و اخلاقی و تجارتی، از اهالی مغرب زمین بیشتر از مردها مایل به حرکات خوشنمایی ملیّانه بودند … زنان ایران نمونه مشعشعی از لیاقت و دلهای پاکیزه خود، در قبول خیالات جدیده، اظهار نموده و با تهوّر و مجاهدت به تمکین خیالات خویش مشغول گشتند.[۱۴۱]»
واقعه شگفت انگیز زیر نیز مربوط به قیام میرزا کوچک خان جنگلی میشود:
میرزا و همراهانش (در حدود ۳۴ تن)، پس از جدایی از دکتر حشمت، قصد دارند از تنکابن به فومن باز گردند. در راه به خانمی پنجاه ساله، بلند قامت و چهار شانه و موقّر که لباس بلند گالشی در برداشت و از زنان محترم محلّ بود، بر میخورند که به آنان بسیار محبت میکند و گروه خسته و گرسنه را به خانه خود میبرد و دو سه روز نگاه میدارد و آنگاه پس از آنکه از بی خطر بودن راه ها اطمینان یافت، گروه میرزا را به راهنمایی یک بلد، از طریق کوههای رانکوه روانه، لاهیجان میکند. این زن، خاله شیخ حسن فداکار رانکوهی از عمّال جنگل است. به قول راوی، دسته هنوز یک کیلومتر دور نشده بود که زن با کودک ۱۴ یا ۱۵ ساله خود، دوان دوان به ایشان رسید و کودک را به دست بلد سپرد تا همراه جمع باشد و گفت نیتش اینست که اگر بلد «قصد فرار کند، برای خاطر پسرم نتواند.[۱۴۲]»
«در دو قرن اخیر بسیاری از مردان و جوانان ایران به اروپا سفر کردند، ماندند و دیدند و برگردیدند بی آنکه تأثیری در وجود آنها کرده باشد یا آنکه ارمغانی که در سعادت آتیه وطن مدخلیت داشته باشد، به وطن خود برده باشند. بلی اغلب آنها بردند آنچه برای اروپائیان نیز سعادت شمرده نمیشد چه رسد که برای تقلید کنندگان آنها سعادتی شمرده شود و نبردند آنچه را که میتوانست برای ما، روح حیات بوده باشد و دنیای خراب ما را هم به رنگ دنیای آزاد بسازد و اگر به جای یک قسمت از آن مردان، زنان ترقی خواه مسافرت کرده اوضاع تازه، زندگانی خانه و شوهر داری، اولاد پرورانی و هر چه در حسن جریان امور خانوادگی مدخلیت بزرگ دارد، دیده و فرا گرفته و برگردیده بودند، البته ما هم از قافله پیشقدمان عقب نمیماندیم. و بیشتر چیزی که خار این راه بود، مسئله حجاب زنان و ملاحظه عادات مذهبی بود، در صورتی که اگر به نقطه منظور شارع مقدس پی ببریم و به متن اسلام بنگریم، خواهیم دید که حکم حجاب به صورتی نیست که بتواند مانع ترقی و تربیت زنان بوده باشد و از آنچه از عزت اسلام و مسلمانی محل توجه بوده، اهمیتش هزار مرتبه افزون تر از پیرایهای افزوده شده یا فروع زاید بر اصل است، ولکن نه عنصر صالح ملت ما را این حسّ بود و نه سران و سروران قوم علی الخصوص قائدین روحانی که نفوذ تام در افکار قوم داشتند، توانستند از دائره اوهام قدم بیرون نهاده و از ملامت جهّال قوم اندیشه نکنند و خیر و صلاح حقیقی ملت را که باز نماندن از قافله ترقی بود خاطر نشان او نموده، راه عزت حقیقی را که بی احتیاجی و تعالی عالم اسلامیّت بود، پیش پای ملت بگذارند و رعایت مقتضای دقت را بر هر ملاحظه مقدم بدارند، ولکن نکردند و ندانستند که در این تکاهل و تسامح و همراهی با افکار جهال، آنچه از دست ملت میرود، و آنچه از عالم اسلامیّت میکاهد، هزار مرتبه مهم تر است تا آنچه موقتاً محفوظ میماند، افسوس!! .[۱۴۳]»
انتشار مطبوعات آزاد بعد از اعلان مشروطیت، شرایطی را فراهم آورد تا زنان ایرانی نیز برای نخستین بار بتوانند نظرهای خود را برای هموطنان بیان نمایند.
در روزنامههای این عصر نوشته های زیادی از بانوان ایرانی دیده میشود که مطالعه و بررسی دقیق آنها پرتو روشنی بر تیرگی و تاریکی جهان ذهنی ناشناخته لااقل بخشی از زنان مردم شهرنشین ایران عصر مزبور میافکند.

منبع: ( مهدوی، ۱۳۸۳، ص۱۶)
بنابر تعریف گروه مردمی گردشگر آمریکا (DOT)[12]: «گردشگر روستایی به هر چیزی گفته می­ شود که گردشگران را به نواحی پیرامون شهر های اصلی می کشاند» ( همان منبع ص ۱۶).
بااین حال در اروپا گردشگری روستایی اغلب برای توصیف گردشگری گشاورزی (یا گردشگری مبتنی بر مزرعه) به کار برده می­ شود، اما در صورت لزوم همه فعالیت­های گردشگری در نواحی روستایی را در بر می­گیرد (رضوانی، ۱۳۸۷، ص ۲۸).
تصویر درباره گردشگری
در استرالیا در هر دو بخش ملی و محلی، گردشگر روستایی بعنوان:
«یک فعالیت چند بخشی و مکانی در یک محیط خارج از نواحی شهری می­باشد و به گردشگران، ماهیت زندگی آن مکان را نشان می­دهد» تعریف شده است (مهدوی، ۱۳۸۳، ص ۱۷).
به هر حال، با توجه به تعاریف ذکر شده از گردشگری و گردشگری روستایی، می­توان گفت که اکثر این تعاریف گردشگر­روستایی را بعنوان، کلیه فعالیت­هایی که در یک فرد در نواحی روستایی و نواحی غیر شهری که دور تر از محل اقامت و کار خود انجام می­دهد، تعریف نموده اند. ولی همچنین گردشگر روستایی را می­توان اینچنین تعریف نمود:
«گردشگر روستایی به کلیه فعالیت­ها و خدماتی گفته می­ شود که توسط کشاورزان، مردم و دولتها برای تفریح و استراحت گردشگران و همچنین جذب گردشگران در نواحی روستایی صورت می­گیرد، گفته می­ شود و می ­تواند شامل گردشگر کشاورزی، گردشگر مزرعه، گردشگر طبیعی و فرهنگی بشود» (مهدوی، ۱۳۸۳، ص۱۸ ).
۱-۲-۲- انواع گردشگری روستایی
همان گونه که قبلاً ذکر شد بنابر تعریف کمیسیون جامعه اروپا (۱۹۸۶) توریسم روستایی تنها شامل توریسم کشاورزی نمی­‌شود، بلکه همه فعالیت‌هایی را که گردشگران در مناطق روستایی انجام می­‌دهند را دربر می‌­گیرد. از این رو می­‌توان گفت که گردشگران به دلائل مختلف و با انگیزه­‌های متفاوت از نواحی روستایی بازدید می­‌کنند. بنابراین می­‌توان با توجه به اهداف گردشگران، گردشگری روستایی را به پنج دسته تقسیم نمود:
۱- توریسم طبیعی: که عمدتاً در تعامل با جاذبه‌­های اکولوژیکی قرار دارد.
۲- توریسم فرهنگی: که مرتبط با فرهنگ، تاریخ و میراث فرهنگی و باستانی مردم روستایی است.
۳- اکوتوریسم: نوعی از توریسم است که علاوه بر تعامل با جاذبه‌­های طبیعی با زندگی و هنجار­های اجتماعی مردم محلی که خود نیز در تعامل با جاذبه‌­های طبیعی فوق هستند در ارتباط می‌­باشد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۴- توریسم دهکده‌ایی: در این نوع توریسم گردشگران در خانوارهای دهکده زندگی نموده و در فعالیت‌­های اقتصادی و اجتماعی روستا مشارکت می‌­نمایند.
عکس مرتبط با اقتصاد
۵- آگروتوریسم: یا توریسم کشاورزی که گردشگران بدون ایجاد پیامد­های منفی بر روی اکوسیستم مناطق میزبان با فعالیت‌های سنتی کشاورزی در تعامل هستند و یا در آن مشارکت می‌­کنند (شریف‌زاده و مرادنژاد؛ ۱۳۸۱ ص۵۴ در مهدوی، ۱۳۸۲، ص ۲۴).
همچنین بنابر نظر جنی هالند و همکاران (۲۰۰۳) گردشگر روستایی می ­تواند مفهوم گردشگر مزرعه و یا گردشگر کشاورزی را بگیرد، اما هر دو آنها اجزا، بزرگی از گردشگر در مناطق روستایی بحساب می­آیند بنابراین، این مفاهیم می ­تواند به صورت زیر تعریف شوند:
۱- گردشگر کشاورزی: و آن زمانی است که هدف از دیدار (گردش)، تمرکز ویژه­ای برروی کشاورزی باشد همانند لذت بردن از تاکستان، و یا همراه بودن با حیوانات.
۲-گردشگر مزرعه: و آن زمانی است که محل سکونتی برای گردشگران در مزرعه فراهم شده باشد. فعالیت­های عمده در نواحی روستایی (قدم زدن و قایق سواری و …) می­باشد. اما در اینجا اصلی­ترین هدف گردشگران، سکونت به همراه کار در مزرعه و یا سکونت در مزرعه است که ایجاد تسهیلات اقامتی تغییر شکل داده اند، می­باشد.
۳- گردشگر روستایی یا گردشگر محلی روستایی: این نوع گردشگر که می ­تواند شامل هر دو مورد بالا بشود و همچنین شامل اردو زدن، اقامت در منزل اجاره­ای، گشت و شکار در دنیای وحش، بازار­یابی صنایع­دستی، جشنواره­های فرهنگی، ورزش­های ماجرا­جویانه، راهپیمایی، بازدید از مکان­های تاریخی، جشنواره­های موسیقی و در واقع هر گونه فعالیت تفریحی که در مناطق که مکانی را در نواحی روستایی بگیرد، می­ شود.
شارپلی (۱۹۹۷) معتقد است تعدادی از محصولات گردشگر یا انواع گردشگر جزء گردشگر روستایی بحساب می­آید، ولی ضرورتا با آن برابر نیستند. به عنان مثال گردشگر کشاورزی به هر نوع گردشگری که مستقیما با کشاورزی (یک مزرعه) مرتبط می­ شود، اطلاق می­گردد و شامل اقامت در مزرعه، اتاق­ها یا چادر زدن، بازدید­های آموزشی، خوراک، فعالیت­های تفریحی و فروش محصولات کشاورزی یا صنایع­دستی می­ شود (مهدوی، ۱۳۸۳، ص ۲۵).
۲-۲-۲- پیشینه تاریخی گردشگر روستایی
۱-۲-۲-۲- پیشینه تاریخی گردشگر روستایی در جهان
گردشگری پدیده‌ایست کهن که از دیر زمان در جوامع انسانی وجود داشته است و به تدریج در طی مراحل تاریخی مختلف به موضع فنی، اقتصادی و اجتماعی کنونی خود رسیده است (رضوانی؛ ۱۳۷۴ ص: ۲۷). بنابراین واژه گردشگری به قدمت تمدن است با این حال بررسی تاریخچه آن، گویای این واقعیت است که گردشگری همیشه باتجربه خوشایند همراه نبوده است. مردم در تمدن‌های ما قبل تاریخ (عهد باستان) با این انگیزه مسافرت می‌­کردند که بتوانند غذا به دست آورند، از خطر دوری جویند یا به مناطقی که دارای آب و هوای مساعدتری است نقل مکان کنند. با افزایش مهارت و کسب فنون، نیاز انسان به زندگی اولیه و خانه به دوشی کاهش یافت، و در دوره­‌های بعد انسان با انگیزهء تجارت و تبادل کالا و خدمات مسافرت می‌­کرد که این امر باعث شد که امپراطور‌ی­‌ها در قاره‌­های آسیا، آفریقا و خاور­میانه رشد کنند. هم چنین این روند ساختار زیربنایی ایجاب می‌­کردکه جاده‌­سازی،راه­های­آبی برای سهولت مسافرت فراهم گردد (رضوانی؛ ۱۳۸۷ ص: ۳۵). با توجه به مطالب ذکر شده، نمی­توان برای گردشگری روستایی نیز می‌توان نقطهء آغازینی را بیان کرد، چرا که شروع بازدید از جوامع روستایی توسط شهروندان سایر مناطق چندان مشخص نیست. ولی می‌­توان حدس زد که از زمان شکل‌­گیری شهرها و گسترش تمدن­های بشری، انسان به دلیل روابط اقتصادی و اجتماعی به انگیزه‌­های مختلف همواره در طول تاریخ، جهانگردی و گردشگری را تجربه کرده است (شریف‌زاده و مرادنژاد؛ ۱۳۸۱ ص۵۲ در رضوانی، ۱۳۸۷، ص۳۶).
توریسم روستایی یک پدیده بسیار قدیمی است. در این زمینه، ترنر[۱۳] معتقد است گردشگری روستایی به عنوان یک فعالیت تفریحی- اجتماعی، ابتدا در نیمه دوم سدهء هجدهم در انگلستان وسپس در اروپا ظاهر شد. قبل از آن هم مناطق روستایی برای فعالیت‌های تفریحی قرار گرفته بود، اما شرکت در این فعالیت‌­های تفریحی محدود به اقشار برتر جامعه بود. تا اوایل نیمه دوم قرن هیجدهم یعنی تا انقلاب صنعتی افراد نسبتاً کمی امکانات و یا حتی میل و تصمیم به سفر و گردشگری داشتند. مسافرت بسیار کند، سخت و اغلب یک مسئله خطرناک بود و مسافرت به روستا­ها یک مسئله دشوار بوده است. تا اینکه در دهه ۱۸۵۰، توسعه خطوط راه آهن، سراسر اروپا و آمریکا را به هم وصل کرده انقلاب صنعتی تحولات قابل توجهی در جوامع بشری به وجود­آورد و سبب توسعهء سریع شهر­ها شد. ماشین­‌های بخار، ماشین‌­های خودکار، تأسیسات مربوط به دیگ بخار توأم با کوره‌­های بلند، کارخانه‌­های ذوب و ریخته‌­گری در داخل شهر­ها ایجاد و توسعه یافت. پس از آن مرفولوژی شهری نیز در نتیجه انقلاب صنعتی و استقرار واحدهای تولید­ی دگرگون شد. تقاضا برای نیروی کارگری، نه تنها در افرایش جمعیت شهر­ها موثر افتاد، بلکه الگوهای سکونتگاهی را از حالت افقی به عمودی تغییر داد (قادری: ۱۳۸۲ ص: ۱۱۴). به این ترتیب انقلاب صنعتی اگر چه سبب ایجاد برخی مسائل و مشکلات برای جوامع شهری و روستایی شد، ولی موجب گسترش راه­ها و جاده­ها، وسائل حمل و نقل و توسعه ارتباطات هم در سطح محلی، ملی و بین الملل شد، که این خود موجب افزایش مسافرت­ها و تفریحات به نقاط مختلف جهان از جمله نواحی روستایی شد (رضوانی؛ ۱۳۸۷ ص: ۳۶).
همانطور که گفته شد در بریتانیا و سایر کشورهای اروپایی، گردشگری روستایی در نیمه دوم سده هجدهم شکل گرفت. در این دوره گردشگری روستایی در شکل‌­های مختلف توسعه پیدا کرد به شکل گردشگری انبوه رسید. این توسعه، معلول عواملی نظیر، توسعه فناوری، افزایش اوقات فراغت و افزایش در­آمد قابل مصرف بود. (قادری، ۱۳۸۲ ص ۱۱۴در همان منبع ص ۳۶ ).
دربریتانیا و سایر کشور های اروپایی گردشگر روستایی در نیمه دوم قرن هیجدهم شکل گرفت. در این دوره گردشگر روستایی در شکل­های مختلف توسعه پیدا کرد و به شکل «گردشگر انبوه» رسید و این توسعه معلول عواملی نظیر، توسعه فن­آوری، افزایش اوقات فراغت و افزایش در­آمد قابل مصرف بود. اکر چه در ابتدا، تقاضا برای مسافرت و تفریح به نواحی روستایی از طرف مبدأ­های بزرگ شهری همانند شهر پراگ بود. اما بنظر می­رسد گردشگر روستایی از اروپای شرقی که بیشتر حالت روستایی داشت، آغاز شده (در دوره­ای از مسافرت شهر­نشینان با ویژگی­های اجتماعی و فرهنگی) تا از اوپای غربی ( مهدوی، ۱۳۸۳، ص۲۸ ).
در اواخر قرن هیجدهم سفر­های تفریحی که نقطه مقابل سفر­های تجارتی، مذهبی و تحصیلی بود در اروپا رایج شد و ویژگی این سفر­ها نیز تغییر کرد زیرا گردشگران طبقه متوسط که به سراسر اروپا سفر می­کردند افزایش یافته بود و هدف از این مسافرت­ها تحصیل نبود بلکه به منظور بازدید از مناطق دیدنی سفر می­کردند (منشی زاده و نصیری،۱۳۸۱ ، ص۵۱ در ، مهدوی، ۱۳۸۳ ص ۲۹ ).
در قرن نوزدهم گسترش خطوط راه آهن، دسترسی به مناطق روستایی را برای افراد زیادی فرآهم کرد و شروع توسعه صنعت گردشگر سبب گسترش گردشگر روستایی شد. در قرن بیستم، نه تنها تقاضا برای گردشگر روستایی رشد سریعی پیدا کرد، بلکه محدوده فعالیت آن نیز متنوع شد. در فاصله بین جنگ­های جهانی دوم، بسیاری از مردم برای اولین بار از تعطیلاتی بهره مند شدند که هزینه آن پرداخت می­شد و به دلیل توسعه حمل و نقل و سهولت جابجایی راهیابی به روستا آسان شد. در این دوره طبقه متوسط جامعه در گردشگر روستایی کشور خودشان شرکت می­کردند، در حالی که ثروتمندان از گردشگر خارج از کشور بهره می­بردند (رضوانی، ۱۳۸۷، ص ۳۷).
شاید بیشترین تقاضای گردشگر روستایی از سال ۱۹۴۵ اتفاق افتاد که بطور کلی باعث رشد تقاضا در کلیه زمینه ­های گردشگری شد و به تبع آن تقاضا گردشگر روستایی نیز افزایش یافت. و بطور کلی مهمترین عامل موثردر زمینه توسعه گردشگر روستایی، افزایش سریع مالکیت خودرو بود. در بریتانیا سال ۱۹۳۹ تنها دو میلیون اتومبیل در جاده­ها رفت­و­آمد می­کرد که این میزان در دهه ۱۹۹۰ به ۲۲ میلیون دستگاه افزایش یافت، و حجم زیادی از مردم براحتی می­توانستند از حومه­­های شهری بازدید کنند. برای مثال تعداد مسافرت­های روزانه به حومه­های شهری (روستا­های نزدیک شهر) در تعطیلات پایان هفته فصل تابستان در بریتانیا بین سال های ۱۹۶۸ تا ۱۹۷۷ تقریبا دو برابر شد (قادری، ۱۳۸۲، ص ۱۱۶ در مهدوی،۱۳۸۲، ص۳۰).
امروزه در بسیاری از کشورهای جهان توریسم روستایی توجه تعداد زیادی از گردشگران را به خود جلب کرده است و به عنوان یکی از مردمی‌ترین اشکال توریسم به شمار می‌آید. چنانکه براساس گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)[14] در ایالت متحده آمریکا در سال ۱۹۹۳ بیشتر از ۷۰ درصد جمعیت این کشور از انواع تفریحات روستایی برخوردار گردیده‌اند و در بیشتر کشورهای صنعتی جهان نیز چنین وضعیتی وجود دارد. براساس بررسی­‌های شبکه تفریحی روستا (CRN)[15] سال ۱۹۹۴ در انگلستان، تعداد افرادی که به طور روزانه در سال ۱۹۹۳ از مناطق روستایی بازدید کرده بودند بیش از ۹۰۰ میلیون نفر بالغ گردیده است (منشی‌زاده و نصیری: ۱۳۸۱ ص۱، همان منبع ص ۳۰).
۲-۲-۲-۲ -پیشینه تاریخی گردشگر روستایی در ایران
ایران یکی از ده کانون مهم شکل‌گیری تمدن بشری در جهان بوده است و نخستین آثار مدنیت که در این سرزمین کشف شده به هزاره پنجم پیش ازمیلاد مسیح تعلق دارد (WTO در محلاتی، ۱۳۸۰ص: ۲۷۰ در مهدوی، ۱۳۸۲ ص۳۰).
سرزمین ایران با آثار تاریخی، هنری و میراث­های فرهنگی خود به طور قطعی برای جهانگردان عهد قدیم بهترین مقصد محسوب می­شد (رضوانی، ۱۳۸۲، ص ۱۸۹).
چنانچه ورود آریایی­ها در هزاره دوم پیش از میلاد به این کشور و حکومت عیلامی­ها، ماد­ها، هخامنشیان، ساسانیان و … حکایت از ایجاد تمدن پربار و دیرینه در این سرزمین دارد. در عین حال این کشور در طی دوره‌­های مختلف مورد توجه بسیاری از افراد بوده که به منظور­های خاصی از جمله تجارت و داد­و­سند، تفریحی، فرهنگی و … به آن مسافرت می‌­کرده‌اند و همینطور وجود رسوم­های مختلف در این کشور از جمله پناه بردن به طبیعت در ایام مختلف سال به صورت دسته جمعی و گروهی نشان از وجود روحیه گردش و تفریح را در بین مردم این سرزمین داشته است (مهدوی، ۱۳۸۲، صص ۳۰ و۳۱).
در ایران پس از اسلام براساس توصیه و تأکید قرآن کریم، نهج البلاغه، روایات و احادیث ائمه (ع) و بزرگان دین، مسلمانان به گردشگری و جهانگردی تشویق و ترغیب شده ­اند. به همین دلیل می­توان گفت که اسلام تأثیر به سزایی در گردشگری و نحوه مسافرت در ایران داشته است. در این دوره سیاحان زیادی به ایران سفر کرده و از مناطق از جمله نواحی روستایی و عشایری این سرزمین دیدن کرده ­اند، که در کتب تاریخی و سفر نامه­های مختلف به آن اشاره شده است.
در زمینه سابقه سفر به نواحی روستایی، مطالعات و تحقیقات چندانی انجام نشده است. ولی با توجه به آداب و رسوم موجود در نواحی روستایی و سکونت اکثریت جمعیت در این نواحی، می­‌توان گفت گردشگری در نواحی روستایی کشور نیز، جایگاه خاص خود را داشته است. به عبارتی می‌­توان گفت گردشگری روستایی در ایران از زمان شکل‌­گیری تمدن‌­های بزرگ و ایجاد شهر­ها وجود داشته و گردشگران در این زمان به منظور­های خاصی به این نواحی مسافرت می‌­کرده‌اند (رضوانی، ۱۳۸۷، ص ۳۰۶).
با توجه به مطالب فوق، بطور کلی می­توان گفت که صنعت گردشگر، صنعت نوپایی در کشور است که هنوز در ابتدای کار خود می­باشد و گردشگر روستایی نیز که جزء کوچکی از این صنعت بحساب می­آید، هنوز جایگاه خود را (بجز در چند مورد اندک) در برنامه­ها و طرح­های توریستی بدست نیاورده و هنوز بعنوان یک صنعت در آمدزا و کآرا و صنعتی بدون آلودگی، بدون صرف هزینه زیاد و بقول اقتصاددانان «صادرات نامرئی» به آن نگریسته نمی­ شود (مهدوی، ۱۳۸۳، ص ۳۴ ).
۲-۳- تعریف و مفهوم توسعه روستایی
تاکنون تعاریف بسیار متعددی از توسعه ارائه شده و با گذر زمان نیز تعاریف جدید­تری ارائه گردیده است. تعاریف موجود در بابب توسعه، نتیجه دیدگاه ­های متفاوت در خصوص آرمان­های بشری، نیازهای انسانی و جامعه مطلوب است.
با این حال می­توان گفت توسعه جریانی است چند جانبه و چند­بعدی که علاوه بر بهبود اقتصادی و افزایش محصول و در­آمد، شامل تغییر در نهاد­ها، ساختار­های اداری و اجتماعی، عقاید و نگرش عامه مردم نیز می­باشد (ازکیا ۱۳۶۴،ص ۱۸، محمد رضا رضوانی،ص۲۱ ).
ادبیات توسعه روستایی نیز تعاریف متعددی از توسعه روستایی را در خود دارد. هر چند این تعاریف، مولفه­های مشترک فراوانی را در خود دارند، لیکن از تفاوت­های مشهودی نیز برخوردارند که این اختلاف ناشی از بینش نظری و سطح تحلیل و بررسی موضوع است. برای تبیین مناسب تر فضای مفهومی توسعه روستایی، به برخی از تعاریف مطرح به شرح زیر اشاره می­گردد:
دیاسن[۱۶](۱۳۶۸) معتقد است هدف اصلی توسعه روستایی باید توانا ساختن توده­های جمعیت روستایی باشد که اکنون نمی­توانند با تلاش­ های خودشان نیاز­های اساسی زندگی انسانی را برآورده سازند. در نتیجه توسعه روستایی شامل فرایند عمیقی از تغییرات در کل جامعه است. این فرایند برای افزایش فرصت­های قابل دسترسی برای فرد و افزایش امکانات بهره­وری از آنهاست (ازکیا و غفاری، ۱۳۸۳، صص۲۱-۲۲ در همان ص۲۲)
بانک جهانی توسعه روستایی را چنین تعریف می­ کند: توسعه روستایی، استراتژی است که برای بهبود زندگی اقتصادی و اجتماعی گروه مشخصی از مردمان که همان روستائیان فقیرند، طراحی می­ شود. این استراتژی در پی گسترش منافع توسعه در بین فقیرترین افرادی است که در نواحی روستایی به دنبال امرار معاش هستند. از نظر بانک جهانی، فقرای روستایی، شامل کشاورزان خردپا، اجاره نشین­ها و خوش نشین­ها می­ شود (دانشنامه مدیریت شهری و روستایی ، ۱۳۸۶ ،ص ۱۴).
کپ[۱۷] توسعه روستایی را به عنوان فرایندی می­داند که از طریق کوشش­های جمعی در پی بهبود در بهزیستی مردم است که خارج از مناطق شهری زندگی می­ کنند. به نظر او هدف توسعه روستایی باید بسط و گسترش دامنه فرصت­ها برای مردم روستایی باشد (رضوانی محمد رضا، ۱۳۸۶ ،ص۲۲). و مهاتما گاندی توسعه روستایی را به سادگی، تبدیل روستا به مکان­های قابل زیست و متناسب با رشد و تعالی انسان معرفی می­کرد (محمد رضا رضوانی، ۱۳۸۶،ص ۱۴).
پروفسور جرج آکسین[۱۸] توسعه روستایی را چیزی بالاتر از انجام وعدهء نیکوی افزایش باروری و بازده کشاورزی و ایجاد رونق در بخش کشاورزی می­داند. توسعه روستایی از دیدگاه او عبارت است از اعلام وعدهء ارزشمند افزایش شخصیت و اعتبار زندگی روستایی و تغییر زارع از روستایی فقیر به یک کشاورز مترقی و علمی و در همان حال تهیهء کیفیت بالای زندگی، تغذیهء بهتر و عرضهء منظم و بیشتر مواد غذای برای ساکنین شهر­ها با قیمت ارزانتر می­باشد.این همان قول بهتر کردن شرایط زندگی آنها درمحیط روستا است (حسین آسایش،۱۳۸۳، ص ۲۲).
توسعه بطور کلی فرایندی پویاست که همراه با روند­های دگرگون ساز، به وضعیتی متعادل و قابل زیست می­انجامد. بر همین اساس، توسعه یافتگی در جنبه نظری، بدین معناست که افراد و گروه­های اجتماعی یک سرزمین قادر به تعیین سرنوشت خویش شوند و بتوانند اهداف ملی را با انتخابی آگاهانه، براساس شرایط و امکانات خویش، به پیش برند، بدون آنکه در مناسبات و روابط خود با مشکلاتی همچون بحران، استثمار، وابستگی و سلطه مواجه گردند (سازمان شهرداری ­ها و دهیاری­های کشور،۱۳۸۷، ص۳۹۲).
پس می­توان گفت که طبق قطعنامهء کنفرانس جهانی در مورد اصلاحات ارضی و توسعهء روستایی هدف عمدهء توسعهء روستایی«ریشه کن کردن فقر، گرسنگی و سوء تغذیه» در چهارچوب هدف­های زیر است:

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

کاهش فقر روستایی؛

رفع سوء تغذیه؛

تأمین حداقل خدمات عمومی؛

توسعهء فرصت­های شغلی ؛

بهبود بهره­وری درآمد؛

افزایش تولید کشاورزی و مواد غذایی؛

افزایش خود­اتکایی؛

تأمین امنیت اجتماعی؛

انتقال منابع به مناطق روستایی (رضوانی علی اصغر، ۱۳۷۴، ص ).

۲-۴ – تعریف و مفهوم توسعه پایدار روستایی
اصولا ارائه یک تعریف جهانی دقیق و صریح از توسعه پایدار امکان پذیر نمی ­باشد. توسعه پایدار مفهومی چند بعدی است که از اصطلاح پیریجز[۱۹] تحت عنوان «معمای پایداری» اخذ شده است (بدری سید علی ، طاهرخانی مهدی، ۱۳۸۷،ص۶۷).
به رغم انجام مباحث بسیار و برگزاری چندین اجلاس جهانی، از جمله اجلاس استکهلم (۱۹۷۲م)، برونتلند (۱۹۸۷م)، ریودوژانیرو (۱۹۹۲)، ژوهانسبورگ (۲۰۰۲م) و چندین کنفرانس و نشست ملی و بین ­المللی دیگر، هنوز ابهامات در مورد مفهوم توسعه پایدار وجود دارد (دانشنامه مدیریت شهری و روستایی،۱۳۸۷، ص۱۹۴).
توسعه پایدار براساس تعریف گزارش برانتلند، توسعه­ای است که نیاز های نسل حاضر را بدون لطمه زدن به توانایی نسل­های آینده در تأمین نیاز های­شان فرآهم می­سازد. پایداری را می­توان درجه سازگاری نیاز­های فعلی وآتی در یک اقتصاد دانست. بنا به تعریف تیتنبرگ (۱۹۸۴)، پایداری به این معنا است که نسل­های آتی لااقل در سطح رفاه نسل فعلی باشند. همچنین به اعتقاد کلولند و کافمن (۱۹۹۵)، معیار پایداری باید نتیجه یکپارچگی حساب­های اقتصادی و منابع طبیعی و غیر طبیعی باشد (بدری سید علی، طاهرخانی مهدی، ۱۳۸۷، ص۸۶).
با این وجود، تعریف زیر جامع­ترین و قابل قبول ترین تعریف توسعه پایدار است که در بر گیرندهء کلیه ابعاد توسعه پایدار می­باشد:
«توسعه پایدار به معنی مدیریت و حفاظت منابع پایه و جهت دادن به تحولات تکنولوژی و نهادی است، به ترتیبی که نیاز انسان و نسل­های کنونی و آیندهء بشریت به صورت مستمر و پایدار تأمین شود. در توسعه پایدار (کشاورزی) شیلات و آبزی­پروری، منابع خاک و آب و منابع ژنتیکی گیاهی و حیوانی حفظ شده و محیط زیست تخریب نمی­ شود و از نظر فنی متناسب، از نظر اقتصادی قابل قبول و پا بر جا و از نظر اجتماعی قابل پذیرش است» (حسین آسایش،۱۳۸۳،ص۱۹).
عکس مرتبط با محیط زیست
در این میان گردشگری نیز با ایجاد اشتغال، افزایش سطوح درآمد، متنوع سازی فعالیت­های اقتصادی، افزایش سطح آگاهی­های اجتماعی و ایجاد روابط اجتماعی گسترده بین جامعه میزبان و میهمان به حفاظت از میراث فرهنگی و محیط زیست طبیعی کمک کرده و با جلو­گیری از مهاجرت بی رویه و بهینه­سازی بهره ­برداری از زمین به توسعه پایدار روستایی کمک می­ کند (افتخاری، ۱۳۸۴، ص ۲۴ ا رستمی یسرا، ص۲۹).
۲-۵ – گردشگری و توسعه روستایی
در اوایل دههء ۱۹۸۰، مناطق روستایی در بسیاری از کشور­های پیشرفته و کشور­های در حال توسعه ازتحولات زیر بنایی در اقتصاد ملی و ناحیه­ای تأثیر پذیرفتند، اما مناطق کمی توانستند از مشکلات کاهش جمعیت، پایین آمدن سطح اشتغال­زایی و در­آمد، خدمات دولتی کم و از دست­دادن هویت روستایی و فرهنگی رهایی پیدا کنند. بنابراین باید پذیرفت اتخاذ سیاست­های جدید برای کمک به بهبود اقتصادی اجتماعی جوامع روستایی نیاز بود. بنابراین در شرایط کنونی نیز توجه به توسعهء فعالیت­های دیگر اقتصادی در جوامع روستایی نظیر؛ صنایع­روستایی، صنایع­تکمیلی و فرآوری محصولات کشاورزی و گردشگری روستایی ضروری است. این فعالیت­ها با وجود این که تمرکز کمتری بر منابع طبیعی تولید دارند، می­توانند بسیار به پایداری و رشد اقتصادی جوامع روستایی کمک کنند (شریف زاده و مراد نژاد، ۱۳۸۱، ص ۵۷ در رضوانی،۱۳۸۷، ص۸۱).
بنابراین گردشگری روستایی به عنوان یک کارکرد فرا­ساختاری، از راه مشارکت با سایر بخش­های اقتصادی گسترش و تداوم می­یابد و به تبع آن در رشد سایر بخش­های اقتصادی جامعه نیز نقش دارد. در این راستا اهمیت خاص صنعت گردشگری به دلیل افزایش تعاملات اقتصادی، رشد بخش­های مختلف اقتصادی و گسترش تعاملات اجتماعی بین جوامع روستایی و شهری و ملل مختلف است. تنوع سازی اقتصاد روستایی و تعیین راهبرد­های جایگزین، مانند گردشگری، فرصت­های شغلی متعددی را در سکونتگاه­های روستایی به وجود می­آورد (قادری،۱۳۸۲، ص ۱۴۹ در همان منبع). گردشگری روستایی از یک طرف می ­تواند نقش مهمی را در متنوع­سازی اقتصاد جوامع روستایی در قالب صنعت گردشگری ایفا کند و از طرف دیگر می ­تواند وسیله­ای برای تحریک رشد اقتصادی ملی (از راه غلبه بر انگاره­های توسعه نیافتگی و بهبود استاندارد زندگی مردم محلی) باشد. هم چنین این صنعت می ­تواند نقش عمده­ای را در توانمند­سازی مردم محلی، توسعه منابع انسانی، تنوع و رشد اقتصادی و همچنین خلق فرصت­های شغلی جدید در ارتباط تنگاتنگ باسایر بخش­های اقتصادی و اجتماعی ایفا کند. آنچه مسلم است صنعت گردشگری به عنوان یک کارکرد اقتصادی مکمل در کنار سایر فعالیت­های تولیدی و خدماتی در سطح مناطق روستایی و محلی جریان دارد، و می ­تواند به عنوان ابزار توسعهء اقتصادی در جوامع محلی نقش ایفا کند (شریف زاده و مراد نژادی، ۱۳۸۱، ص ۵۷ در همان منبع، ص ۸۲).
به هر حال گردشگری بعنوان ابزاری برای توسعهء روستایی را می­توان در موارد زیر خلاصه کرد:

احیا و ساماندهی دوباره فعالت­های اقتصادی محلی و بهبود کیفیت زندگی؛

درآمد مازاد در کنار بخش­های کشاورزی، صنعتی و خدماتی و همچنین کمک­های متنوع به در­آمد ناشی از خرید و فروش محصولات کشاورزی؛

احتمال برقراری ارتباطات اجتماعی جدید به ویژه با از میان بردن انزوای نواحی و گروه­های اجتماعی دور­افتاده­تر؛

ارلی و آنگ (۲۰۰۳) هوش فرهنگی شناختی را درک دانش کلی درباره فرهنگ ها و تفاوت های فرهنگی می دانند (بنینگ،۲۰۱۰،۱۵). این شناخت به گفته ارلی و آنگ (۲۰۰۳) به استفاده از دانش خود، محیط اجتماعی، و پردازش اطلاعات اشاره دارد و از نظر آنگ و دیگران (۲۰۰۶) و اِنگ و ارلی(۲۰۰۶) در برگیرنده دانش کلی درباره ساختار یک فرهنگ نیز می باشد . آنگ و دیگران (۲۰۰۴) بیان می کنند که شناخت، اطلاعات به دست آمده از تجربه و آموزش است که شامل هنجارهای خاص، عملکردها، قراردادها، است و جنبه های کلی فرهنگ و تفاوت های فرهنگی خاص را در بر می گیرد (کراون ۲۰۰۸). هوش فرهنگی شناختی بر آگاهی از هنجارها، عملکردها و قراردادها در محیط های فرهنگی متفاوت تاکید دارد که از زریق آموزش و تجربه شخصی به دست می آید. این بعد شامل آگاهی از سیستم های اقتصادی، قانونی و اجتماعی در فرهنگی های متفاوت ( اِنگ، ون داین،آنگ،۲۰۰۹،۵۱۴ ) و خرده فرهنگ ها و آگاهی از چهارچوب های اولیه ی ارزش های فرهنگی است ( چه رز و دیگران،۲۰۱۰،۷۷).
عکس مرتبط با اقتصاد
افراد دارای هوش فرهنگی شناختی بالا قادرند تفاوت ها و شباهت های موقعیت های بین فرهنگی را درک و پیش بینی کنند. در نتیجه به بیان تریاندیس (۱۹۹۵) این افراد احتمالاً انتظارات دقیق تری داشته و تفاسیر نادرست کمتری از تعاملات فرهنگی دارند ( اِنگ، ون داین،آنگ،۲۰۰۹،۵۱۴ ). افرادی که هوش فرهنگی شناختی بالایی دارند در یک فرهنگ متفاوت به دلیل آگاهی از هنجارها و عملکردها و قراردادهای آن فرهنگ بهتر عمل می کنند ( چن و دیگران،۲۰۱۰،۳).
هوش فرهنگی شناختی به معنای دانش کسب شده درباره فرهنگ دیگر است که شامل دانش اظهاری، به معنای آگاهی از سیستم ها اقتصادی، سیاسی و قانونی فرهنگ های جدید، و دانش فرایندی است که به چگونگی انجام کارها در یک فرهنگ جدید اشاره دارد. دانش اظهاری را می توان از طریق تقلید به دست می آید . اهمیت هوش فرهنگی شناختی به این دلیل است که افراد می توانند درک بهتری از سیستم های شکل دهنده ی الگوهای تعاملات اجتماعی در یک فرهنگ به دست آورند. (بنینگ،۲۰۱۰،۲۲).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۳ : هوش فرهنگی انگیزشی :
“ارلی”و “آنگ” (۲۰۰۳) بیان می کنند که هوش فرهنگی انگیزشی دلیلی است که یک فرد خواهان تعامل با دیگران و سازگاری با فرهنگ جدید است ( بنینگ،۲۰۱۰،۱۵). بعد انگیزشی هوش فرهنگی شامل علاقه فرد به یادگیری و عملکرد در موقعیت های بین فرهنگی است “ارلی” و دیگران (۲۰۰۶) بیان کردند که این بعد هوش فرهنگی شامل سه محرک اصلی است : ارتقا (بهبود، تقویت) یا تمایل به داشتن احساس خوب نسبت به خود، رشد، یا خواستم چالش و بهبود خود، و تداوم، یا میل به تداوم و پیش بینی در زندگی فرد. بعد انگیزشی انطباق فرد با محیط فرهنگی جدید را هدایت کرده و انگیزه می دهد و شامل سه بعد ارتقا، اثر بخشی و پایداری است ( کراون ۲۰۰۸). بعد انگیزشی هوش فرهنگی بر اهمیت نگرش یا انگیزش یک فرد نسبت به تعامل بین فرهنگی تاکید دارد. مثلاً بیان شده است که کنجکاوی _ تمایل برای دانستن درباره یک فرهنگ خارجی _ برای رفتار اندیشمندانه و اکتشافی در تعاملات بین فرهنگی ضروری است . عامل انگیزشی بعدی، خود کارآمدی است که یک عامل کلیدی از مفهوم خود است و می تواند به این صورت تعریف شود : قضاوت درباره توانایی یک فرد برای کار کردن در سطح خاصی از عملکرد است.
فردی که به توانایی خود برای تعامل با افرادی از سایر فرهنگ باور ندارد احتمال دارد که پس از تجربه کردن شکست انگیزه وی ضعیف شود در نتیجه تطابق فرهنگی رخ نخواهد داد ( گرگوری و دیگران،۲۰۰،۲۲۵). علاوه بر توانایی های ذهنی که درک و فهم از دیگر فرهنگ ها ار پرورش می دهند، هوش فرهنگی دارای یک توانایی انگیزشی برای مقابله با محیط های مبهم و ناآشنا نیز هست. هوش فرهنگی انگیزشی مبتنی بر تئوری ارزش – انتظار در انگیزش است و شامل انگیزش ذاتی و خود کارآمدی می شود. افراد دارای هوش فرهنگی انگیزشی بالا احساس رضایت درونی داشته و نسبت به توانایی خود برای عمل کردن در محیط های فرهنگی متفاوت اعتماد دارند. (اِنگ، ون داین،آنگ،۲۰۰۹،۵۱۴ ). بعد انگیزشی فراتر از شناخت تفاوت های فرهنگی است،‌ و با انگیزه های موجود در فرایندهای شناختی و دانش شناختی سرو کار دارد. این بعد نشانگر علاقه به تعامل با دیگران تمایل به تطبیق با فرهنگ دیگراست. “کنفر”[۵۲] و”هگستد”[۵۳] ( ۱۹۹۹) بیان کردندکه توانایی های انگیزشی یک کنترل عاملی از تاثیر، شناخت، و رفتار تسهیل کننده دستیابی به هدف فراهم می کند. ( چه رز و دیگران،۲۰۱۰،۷۷).
هوش فرهنگی انگیزشی بر خود کارآمدی و ارزشهای فرد در انطباق با یک فرهنگ جدید تاکید دارد. افراد دارای هوش فرهنگی انگیزشی بالا نسبت به تجربیات فرهنگی جدید علاقه مند بوده و از آن استقبال می- کنند. آنها در تعاملات بین فرهنگی بسیار کارآمد بوده و به توانایی خود برای مواجهه با دیدگاه های متفاوت دیگران و موقعیت های ناآشنا و اداره ی پیچیدگی و عدم اطمینان باور دارند. زمانی که این افراد با مانع یا شکست مواجه می شوند به جای دست کشیدن از کار در آن ایستادگی می کنند. اهمیت هوش فرهنگی انگیزشی به این دلیل است که موجب تلاش و عملکرد و توسعه و تقویت جستجوی فرد برای روش های بهتر جهت انطباق با محیط های فرهنگی جدید می شود (بنینگ،۲۳،۲۰۱۰).
هوش فرهنگی رفتاری :
ارلی و آنگ (۲۰۰۳) هوش فرهنگی رفتاری چگونگی سازگاری یک فرد با زمینه های فرهنگی جدید تعریف کرده اند (بنینگ،۲۰۱۰،۱۵). چهارمین بعد هوش فرهنگی بیان می کند که درک فرهنگی (ذهنی) و علاقه (انگیزش) باید با انعطاف رفتاری برای ابراز عملکردهای کلامی و غیر کلامی مناسب مبتنی بر ارزش های فرهنگی یک محیط خاص تکمیل شوند (اِنگ، ون داین،آنگ،۵۱۴،۲۰۰۹ ). رفتار یا جنبه عملکردی هوش فرهنگی شامل توانایی یک فرد برای ابراز رفتارهای کلامی و غیر کلامی مناسب در هنگام تعامل با افرادی با پیش زمینه های فرهنگی متفاوت است (آنگ و دیگران،۲۰۰۴،۲۰۰۶، اِنگ و ارلی۲۰۰۶)، و شایستگی و قابلیت تعامل کلی با افرای دارای پیش زمینه های مختلف است (توماس ۲۰۰۶). این بعد ممکن است شامل جلوگیری از ابراز رفتارهای خاصی نیز باشد ( ارلی و آنگ ۲۰۰۳)، و دانستن این مطلب که ممکن است تعامل نداشتن بهتر باشد (توماس ۲۰۰۶).(کراون ۲۰۰۸). بعد رفتاری به نمودهای رفتاری خاصی اشاره دارد که برای تعامل بین فرهنگی موثر در یک زمینه ی خاص ضروری هستند. دانستن اینکه چه کاری و چگونه انجام شود (بعد شناختی) و همچنین داشتن نگرش لازم نسبت به تلاش کردن ( بعد انگیزشی)، مبانی ایجاد و توسعه مهارتها و رفتارهای لازم برای تعامل موثر با افرادی از زمینه های اجتماعی متفاوت است (بعد رفتاری) (گرگوری و دیگران،۲۰۰۹،۲۲۶). هوش فرهنگی رفتاری توانایی ابراز رفتارهای متناسب با موقعیت در طیف گسترده ای از رفتارهای کلامی و غیر کلامی، مانند توانایی برای ابراز واژه ها، لحن، حرکات، و حالات صورت است (اِنگ، ون داین،آنگ،۲۰۰۹ ،۵۱۵ ). بعد رفتاری توانایی برای ابراز رفتارهای انطباقی متناسب با شناخت و انگیزش مبتنی بر ارزش های فرهنگی یک محیط خاص است (چه رز و دیگران،۲۰۱۰،۷۸).
فردی با هوش فرهنگی رفتاری بالا پذیرش راحت تر توسط گروه مرتبط پذیرفته می شود، که این پذیرش به افراد برای توسعه ی بهتر روابط بین فردی کمک می کند. فرد دارای هوش فرهنگی رفتاری بالا رفتارهای کلامی و غیر کلامی را برای برآوردن انتظارات در پیش می گیرد. این افراد رفتارهای مناسب را بر مبنای توانایی های کلامی و غیر کلامی بروز می دهند. با رفتار یا عملکرد مناسب در یک محیط کاری متنوع فرهنگی، فرد امکان بیشتری برای موفقیت در کار دارد. همان طور که آنگ و دیگران(۲۰۰۷) با شواهد تجربی نشان داده اند هوش فرهنگی رفتاری میتواند عملکرد شغلی را پیش بینی کند(چن و دیگران،۲۰۱۰،۳).
افراد دارای هوش فرهنگی رفتاری بالا منعطف بوده و رفتار خود را برای بر آوردن نیازهای یک محیط فرهنگی خاص تغییر می دهند . آنها به طیفی از رفتارهای وضع شده، قواعد ابراز رفتارهای غیر کلامی خاص هر فرهنگ، و معانی قابل نسبت به رفتارهای غیر کلامی حساس هستند. جهت استنباط پاسخ مناسب برای هوش فرهنگی رفتاری به مجموعه مهارت هایی فراتر از آگاهی و تمایل نیاز است، فرد باید بر عادات آموخته شده غلبه کرده و پاسخ مناسب را استخراج نماید ( بنینگ،۲۳،۲۰۱۰).
۲-۱۱- انواع هوش فرهنگی
ارلی و موساکوفسکی در سال ۲۰۰۴ مشخص کردند که دو نوع عمده ی هوش فرهنگی وجود دارد : اولین نوع آن چیزی است که هوش فرهنگی سازمانی نامیده می شود،( الون و هیگینز،۲۰۰۵،۵۰۳). هوش فرهنگی سازمانی به عنوان توانایی یک سازمان برای پیکر بندی مجدد قابلیت های خود جهت مدیریت و کارکرد اثر بخش در محیط های فرهنگی گوناگون است.( مون،۴۶۰،۲۰۱۰).
دومین نوع، مرتبط با فرهنگ جغرافیایی / نژادی است. به عنوان مثال، در اسپانیا فرهنگ کلی در سراسر این کشور یکسان به نظر می رسد، اما فرهنگ کسب و کار در بیلبائو با فرهنگ مادرید یا بارسلونا متفاوت است زیرا هر یک از این شهرها فرهنگ کاری خاص خود را دارد که نشان دهنده خرده فرهنگ های عمده در فرهنگ اسپانیایی یعنی باسک، کاتالان و اندلس است . حتی مسائلی مانند ساعات کاری مناسب نیز در این شهرها متفاوت است . ( الون و هیگینز،۵۰۳،۲۰۰۵).
همان طور که قابلیت عاطفی بر تشخیص، درک، نظارت، مدیریت و استفاده از عواطف اعضای خود برای ابراز آنها در هنجارها و روال های سازمانی است، هوش فرهنگی سازمانی نیز بر حوزه بین فرهنگی تمرکز دارد و شکل مکمل دیگری از قابلیت سازمانی است که نشانگر توانایی سازمان برای شکل دهی مجدد و تطبیق شایستگی ها خود با محیط بین فرهنگی به سرعت در حال تغییر است.
بسیاری از سازمان های امروز چند فرهنگی هستند و این به ارتباطات دو طرفه ای می انجامد که فرهنگ اعضای سازمان با هم متفاوت است. این تفاوت ها می تواند زبانی،نژادی، مذهبی، سیاسی، طبقه اجتماعی، و ویژگی های دیگر باشد. هوش فرهنگی برای اعضای این سازمان جهت ایجاد روابط کاری مناسب ضروری است. مهم ترین نکته در این زمینه عادت به تعویق انداختن قضاوت تا زمانی است که اطلاعات کافی به دست آیند. میزان اطلاعات مورد نیاز برای قضاوت صحیح اغلب زیاد است، مثالاً ادراکات و رفتارهای افراد در فرهنگ های جمع گرا با فرهنگ فرد گرا متفاوت است. ( تریاندیس،۲۰،۲۰۰۶).
۲-۱۲- آموزش هوش فرهنگی
ممکن است افرادی که تجربه کار با فرهنگ های متفاوت را دارند و در نتیجه هوش فرهنگی انگیزشی بالایی دارند خواهان آموزش بیشتر در زمینه تعامل موثر با سایر فرهنگ ها باشند. سازمان ها می توانند برنامه های آموزشی را برای آنها هدف گذاری کرده و برنامه هایی را جهت بال بردن هوش فرهنگی کلی از طریق استفاده از تجربیات کاری آنها به عنوان مبنایی برای ایجاد دانش فرهنگی آنها طراحی کنند. ممکن است نیاز باشد برنامه های آموزشی هوش فرهنگی برای تناسب با سطوح متفاوت درک فرهنگی کارکنان تنظیم شود ( کراون،۳۹۷،۲۰۰۸).
یک فرد نمی تواند بدون تسلط به زبان به طور کامل یک فرهنگی را درک کند و در نتیجه شایستگی فرهنگی خود را توسعه دهد. زبان مبنایی برای درک فرهنگی و ارتباطات بین فرهنگی فراهم می کند. رابطه بین هوش فرهنگی و مهارت زبانی بیان شده اما کاملا توسط “ارلی” و “انگ” (۲۰۰۳) تاکید نشده است(الون و هیگینز،۵۰۸،۲۰۰۵).
نتیجه تصویری برای موضوع هوش
به عنوان یک روش آموزشی کاربردی و فردی، “پیترسون”(۲۰۰۴) بیان کرد که هوش فرهنگی را می توان با طرح چهارچوب آموزشی کار آموزان با افرادی از سایر فرهنگی ها و با بهره گرفتن از تعدادی از ابعاد مهم و کلیدی فرهنگی مانند برابری/سلسله مراتب، مستقیم/غیر مستقیم، فرد/گروه، وظیفه/رابطه، و ریسک/اطمینان به دست آورد. آگاهی از خود در ارتباط با مشخصات فرهنگهای متفاوت می تواند به ایجاد درک از تفاوت- ها و حل اختلافات کمک کند. (الون و هیگینز،۵۰۷،۲۰۰۵).
ارلی و آنگ (۲۰۰۳) نتایج آموزش بین فرهنگی را شامل تغییر در تفکر، ‌تغییر در واکنش های عاطفی و
تغییر در رفتارها در سه نوع از دانش دانستند: دانش شناختی (چه چیز)، دانش رفتاری (چگونه)، دانش عاطفی (چرا) ( کلاین،۵۳،۲۰۱۰).
ارلی و آنگ عقیده داشتند که آموزش هوش فرهنگی نسبت به آموزش بین فرهنگی رایج در گذشته، تاکید بیشتری بر جنبه های انگیزشی و فراشناختی دارد. شایستگی های فرا شناخت شامل مهارت ها ارزیاتی، نظارت و برنامه ریزی هستند. برنامه ریزی به معنای توانایی ایجاد استراتژی های و ساختار شناختی خاص فرد است. نظارت بر پنج قابلیت کلیدی تاکید دارد: توانایی استدلال قیاسی، توانایی تعامل {ارتباط} با شناخت مشورتی، توانایی شکل دهی فرضیات، توانایی تغییر مکان بین نشانه های خارجی و ساز و کارهای انطباق درونی، توانایی نظارت بر خود.
به نظر ارلی و آنگ (۲۰۰۳) به منظور افزایش سطح انگیزه نسبت به مواجهات بین فرهنگی باید در سه حوزه تمرکز شود:

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.

ایجاد محیط مثبت برای تعامل میان فرهنگی،

تقویت نیروهای مثبت که یک فرد را به تعامل با فرهنگی های دیگر تشویق می کنند،

تضعیف نیروهای منفی که مانع تعامل می شوند ( کلاین،۲۰۱۰،۵۹).

پیامد های رفتار هوشمند فرهنگی موثرترین شاخص تعاملات بین فرهنگی است. در ادبیات موضوع ویژگی های زیر به عنوان شاخص های یک تعامل بین فرهنگی موثر ذکر شده اند:

سازگاری شخصی خوب و مناسب: با احساس خرسندی و رفاه مشخص می شود. افرادی که به خوبی سازگار شده اند احساس راحتی در برقراری ارتباط با افرادی از فرهنگ متفاوت دارند. و نسبت به تعامل با فردی از فرهنگ خود، در ارتباط بین فرهنگی استرس زیادی ندارند.

ایجاد و حفظ ارتباطات بین فردی خوب با افردی از فرهنگ دیگر. این مورد به ویژه برای ارزیابی این جنبه از اثر بخشی از دیدگاه فردی از فرهنگی متفاوت مهم است،‌ زیرا ماهیت ارتباطات دو طرفه بوده و باید به طور دو طرفه مثبت باشد.

اتمام موثر اهداف مرتبط با کار. اهداف ممکن است از فردی به فرد دیگر و از موقعیتی به موقعیت دیگر متفاوت باشند، با این حال اتمام اهداف همیشه به عنوان یک شاخص از تعالم موثر و در این مورد در یک محیط بین فرهنگی مطرح است ( توماس و دیگران،۱۲۵،۲۰۰۸).

۲-۱۳- تقویت هوش فرهنگی
هوش فرهنگی را نیز می توان همچون سایر جنبه های شخصیت پرورش داد. در این زمینه باید بر دو نکته تاکید کرد. نخست اینکه چنین کاری تنها از عهده افراد واجد صلاحیت همچون روانشناسان حرفه ای بر می آید. دوم اینکه بهبود هوش فرهنگی باید در راستای برنامه جامع پرورش راهبردی منابع انسانی سازمان و در کنار سایر جنبه های این برنامه صورت گیرد. برای تقویت هوش فرهنگی لازم پس از سنجش این هوش در افراد و تعیین نقاط قوت و ضعف آنها، یک سری گامهایی برداشته شود.
گام اول :
فرد در شروع تلاش برای پرورش هوش فرهنگی، نقاط قوت و ضعف خود در این زمینه را بررسی می کند. در این گام نتایج حاصل از اندازه گیری هوش فرهنگی در اختیار فرد قرار می گیرد.
گام دوم :
شخص متناسب با نقاط ضعفش، برنامه های آموزشی لازم را انتخاب می کند. برای مثال، فردی که فاقد
هوش فرهنگی فیزیکی است، در کلاسهای مربوط به رفتار شرکت می کند یا کسی که در بعد شناختی
ضعف دارد، توان استدلال استقرایی و قیاسی خود را پرورش می دهد.
گام سوم :
آموزشی که در گام پیشین تعیین شد، به مرحله اجرا گذاشته می شود. اگر فرد از لحاظ جنبه انگیزشی دارای مشکل است، به او یک سری تمرینهای ساده داده می شود، مانند اینکه در یک کشور غریب از کجا و چگونه می خواهد روزنامه مورد نظرش را بیابد.
گام چهارم :
فرد منابع لازم را برای پشتیبانی از رویکردی که انتخاب کرده است و قصد تقویت آن را دارد فراهم می کند.
گام پنجم :
در این گام بر مبنیا نقاط قوت و نقاط ضعف باقیمانده، فرد به تکمیل مهارتهایش اقدام می کند. برای مثال، اگر نقاط ضعف جنبه تحلیلی دارد، نخست باید رویدادها را ببیند و سپس تشریح کند که چه الگوهایی باید مورد استفاده قرار گیرد.
گام ششم:
شخصی که وارد یک موقعیت فرهنگی جدید می شود، باید بر جو غریبه آن غلبه کند. بنابراین با مواجه کردن فرد با موقعیتهای جدید فرهنگی، به او کمک می کنیم مهارتهای کسب شده و نحوه به کارگیری آنها را مورد ارزیابی مجدد قرار دهد. پس از این ارزیابی ممکن است در حوزه های خاصی خود را نیازمند آموزش بیشتری ببیند.
۲-۱۴- دستاوردهای هوش فرهنگی برای رهبران
رهبران مجهز به هوش فرهنگی، قابلیت‌هایی را کسب می کنند که با به کارگیری آنها می توانند سازمان را
در رسیدن به اهداف و چشم اندازها یاری رساند. به طور کلی دستاوردهای هوش فرهنگی را می توان چنین بر شمرد( سلطانی،۱۳۸۸) :

توان مدیریتی تنوع فرهنگی.

توان تعامل با خرده فرهنگهای سازمان.

توان تغییر با فرهنگ سازمانی.

توان تقویت فرهنگ سازمانی.

توان الگو سازی فرهنگی.

توان ارتباط فرهنگی در بین کارکنان.

توان مفهوم سازی فرهنگی در سازمان.

۲-۱۵- رفتار شهروندی
در این بخش نیز به پیشینه، مبانی، تعریف، ابعاد، الگوها، نظریه ها و اصطلاحات مرتبط با رفتار شهروندی سازمانی و نقش این متغیر مطالعات مدیریت پرداخته شده است. مدیران سازمانها در جهت پویایی و بالندگی سازمان تحت مدیریت خویش، دو دسته رفتار را همیشه مورد توجه قرار داده اند: اول رفتارهای مولد؛ که شامل عملکرد وظیفه و عملکرد شهروندی سازمانی می باشد و دوم رفتارهای ضد تولید؛ که در برگیرنده پرخاشگری، خرابکاری و رفتارهای کناره گیرانه است. چستر بارنارد در زمینه اهمیت رفتارهای روانی در سازمان بیان می کند کارکنان باید نوعی اشتیاق برای کمک در به ثمر رسیدن تلاش ها در یک سیستم از خود بروز دهند. برخی پژوهشگران مثل بورمن (۱۹۹۱) و بریف موتویدلو (۱۹۸۶) پیشنهاد کردند که در ارزیابی عملکرد کارکنان علاوه بر ارزشیابی عملکرد وظیفه، سایر ملاک ها مثل رفتارهای فراتر از نقش و رفتارهای ضد تولید کارکنان مورد توجه قرار گیرد. (مهداد،۱۳۸۵). با در نظر داشتن از دسته بندی، مفهوم رفتار شهروندی سازمانی موضوع بسیاری از پژوهشها بوده است و اهمیت آن همچنان در حال افزایش است. این پژوهشها عمدتاً بر سه نوع اند: بخشی بر پیامدهای[۵۴] رفتار شهروندی سازمانی متمرکز بوده اند. در این زمینه عملکرد سازمان، اثر بخشی سازمانی، موفقیت سازمانی، رضایت مشتری، وفاداری مشتری و سرمایه اجتماعی و … مطرح شده اند بخش دیگری از پژوهشها نیز بر پیش بینی و آزمون تجربی عوامل ایجاد کننده[۵۵] رفتارهای شهروندی سازمانی متمرکز بوده اند. در این زمینه عواملی از قبیل رضایت شغلی، تعهد سازمانی، هویت سازمانی، عدالت سازمانی، اعتماد، انواع رهبری، رابطه رهبر و پیرو و … مطرح شده اند. گروه معدودی از تحقیقات نیز منحصراً روی مفهوم، ابعاد و تعاریف جدیداز رفتار شهروندی سازمانی متمرکز بوده اند و یا با کمک روش تحلیل عاملی، مقیاسهای استانداردی برای سنجش این مفهوم ایجاد کرده اند.۰پادساکف و همکاران[۵۶] ۲۰۰۰). رفتار شهروندی با بهره گرفتن از اصطلاح شهری، در فلسفه سیاسی مفهوم سازی شده است گراهام در سال ۱۹۹۱ با بهره گرفتن از فلسفه تئوری سیاسی مدرن چندین مورد از اعتفادات و تمایلات رفتاری که با یکدیگر ترکیب می شوند را مورد توجه قرار داد و آنها را علائم شهروندی فعال[۵۷] نامید که سه بخش اساسی مرتبط با یکدیگر از مسئولیت های شهروندی شهری را شامل می شد. بخش اول احترام به ساختارها و فرایندهای منظم را در بر می گرفت، به این معنی که شهروندان، منطقاً مسئول اختیار خود بوده، قانون را تشخیص داده و از قانون تبعیت می کنند . بخش دوم وفاداری است، که در آن شهروند علایق جامعه و ارزش های نهفته در آن را به صورت کلی تأمین می کند. شهروندان وفادار، جوامع خود را ارتفاء می دهند آن را حفاظت کرده و تلاش زیادی برای نیکی کردن از خود نشان می دهند. بخش سوم نیز، مشارکت، درگیری مسئولانه و فعال در اداره جامعه را تحت تأثیر شرایط قانونی پوشش می دهد. شهروندان مسئول، در باره مسایل کلی که بر جامعه تأثیرگذار است اطلاع کافی داشته، اطلاعات و ایده های خود را با سایر شهروندان مبادله کرده و به اداره جامعه کمک می کنند و دیگران را نیز تشویق می کنند که چنین رفتاری داشته باشند (عباسپور، ۱۳۸۵). بیش از ۶۰ سال قبل، محققان رفتار سازمانی اهمیت رفتارهای مشارکتی، غیر وظیفه ای و ماوراء نقشی را در ارتقاء اثر بخشی سازمانی یادآور شدند. (دعائی و همکاران، ۱۳۸۸).اما به طور مشخص اصطلاح شهروندی سازمانی اولین بار توسط ارگان و همکارش[۵۸] در سال ۱۹۸۳ مطرح گردید.

پیش بینی رضایت شغلی زنان شاغل در مشاغل خدماتی غیر دولتی مشهد

توسعه این مفهوم از نوشتارهای چستر بارنارد در سال ۱۹۳۸ در مورد تمایل به همکاری و مطالعات کتز در باره عملکرد و رفتارهای خودجوش و نوآورانه در سالهای ۱۹۶۴، ۱۹۶۶، ۱۹۷۸ ناشی شده است. (کاستر و همکاران[۵۹] : ۲۰۰۴، به نقل از عباسپور ۱۳۸۵). باتمن و ارگان برای اولین بار در سال ۱۹۸۳، واژه رفتار شهروندی سازمانی را در دو قالب مفهوم سازی کردند؛ اول کمکهای مثبت، مانند وقت شناسی و انجام دادن امور فراتر از وظایف رسمی سازمان، و دوم دوری جستن از وارد نمودن زیان و خسارت و ایجاد مزاحمت برای همکاران با سارمان همچون اجتناب از شکوه و شکایت و یا سرزنش دیگران به خاطر امور کم اهمیت. ارگان (۱۹۹۰) در بازنگری خود، این نکته را مورد توجه قرار داد که اجتناب از ایجاد صدمه و مزاحمت از اهمیت زیادی برخوردار است، اگر چه در میان اشکال مختلف رفتار شهروندی سازمانی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. (مارکوزی و زین، ۲۰۰۴). سنیک[۶۰] در سال ۱۹۹۱ سه نوع استدلال را در خصوص اینکه چرا رفتار شهروندی سازمانی نمی تواند از طریق تأثیرات و
پیامدهای سازمانی تحت تأثیر قرار گیرند، مطرح ساخت که به ترتیب عبارتند از:

– صدر زاده افشار، سید محسن، آیین دادرسی مدنی و بازرگانی، جهاد دانشگاهی، (ماجد) تهران، سه مجلد، چاپ دوم، سال 1373، ص344 ↑
7- saisi conservatoire ↑
– محسنی، حسن، غمامی، مجید، آیین دادرسی مدنی فراملّی، شرکت سهامی انتشار، تهران، چاپ اول، سال 1390، ص 90 ↑
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
– شمس، عبدالله، آیین دادرسی مدنی، منبع پیشین، جلد سوم، ش 695، ص 430 ↑
3- Linjonction payer ↑
– شمس، عبدالله، جزوه آیین دادرسی مدنی تطبیقی، نیمسال اول تحصیلی، 79 – 78، دانشگاه شهید بهشتی، ص 114 به نقل از دکتر علی مهاجری، دعاوی مالی و غیر مالی، منبع پیشین، ص 205 ↑
– صدر زاده افشار، سید محسن، منبع پیشین، ص 345 ↑
– نوبخت، یوسف، اندیشه های قضائی، كیهان، تهران، چاپ چهارم، سال 1372، ص 34 ↑
– مدرسی، سید علی محمد، وضعیت قضائی، مجله كانون وكلا، سال دهم، فروردین و اردیبهشت 1337، ش 58، ص 61 به بعد ↑
– همان، ص68 ↑
– صدر زاده افشار، سید محسن، منبع پیشین، ص340 ↑
– شمس، عبداله، آیین دادرسی مدنی، منبع پیشین، جلد سوم، ش 737، ص451 ↑
– شمس، عبدالله، آیین دادرسی مدنی(دوره ی بنیادین)، دراک، تهران، چاپ نخست، سال 1386، جلد سوم، ش 255، ص 124 ↑
– شمس، عبدالله، آیین دادرسی مدنی، منبع پیشین، جلد سوم، ش 449، ص450 ↑
– جعفری لنگرودی، محمد جعفر، دانشنامه حقوقی، امیرکبیر، تهران، ، چاپ چهارم، سال 1375، جلد دوم، ص 138 ↑
– شمس عبداله، آیین دادرسی مدنی، منبع پیشین، ش 747، ص456 ↑
– متین دفتری، احمد، آیین دادرسی مدنی و بازرگانی، مجمع علمی و فرهنگی مجد، تهران، چاپ اول، سال 1378، جلد اول، ص211 ↑
– ماده 958 ق. م: هر انسان متمع از حقوق مدنی خواهد بود، لیکن هیچکس نمی تواند حقوق خود را اجرا کند مگر اینکه برای این امر اهلیت قانونی داشته باشد. ↑
– شمس، عبدالله، آیین دادرسی مدنی، منبع پیشین، ش 765، ص 460 ↑
– زراعت، عباس، آیین دادرسی عمومی و انقلاب در امور مدنی، خط سوم، تهران، چاپ نخست، سال 1379، ص272 ↑
– جعفری لنگرودی، محمد جعفر، دانشنامه حقوقی، امیرکبیر، تهران، چاپ پنجم، سال 1376، جلد سوم، ص337 ↑
– واحدی، قدرت الله، آیین دادرسی مدنی، نشر میزان، تهران، چاپ دوم، سال 1387، جلد دوم، ص36 ↑
– مجموعه رویه قضایی، کیهان، جلد دوم، آراء مدنی از سال 1328 تا 1342رأی شماره 3547 مورخ 30/11/1341، ص539 ↑
1- امامی، سید حسن، حقوق مدنی، اسلامیّه، تهران، چاپ دوازدهم، سال 1374، جلد چهارم، ص4 ↑
2 – نظریه مورخ 24/9/1350 اداره حقوقی «دعوی مدنی غیرمالی به مستفاد از ذیل ماده 16 قانون آیین دادرسی عبارت است از دعوایی که خواسته آن قابل ارزیابی به پول نباشد…» محمود سلجوقی، یدالله امینی، مجموعه نظرهای مشورتی اداره حقوقی وزارت دادگستری در زمینه مسایل مدنی، دفتر تحقیقات و مطالعات وزارت دادگستری، صص 143 و 142 ↑
– مهاجری، علی، مبسوط در آیین دادرسی مدنی، منبع پیشین، جلد دوم، ص 72 ↑
– مهاجری، علی، شرح قانون آیین دادرسی مدنی عمومی و انقلاب، جلد نخست، ص 226، به نقل از: حیاتی، علی عباس، شرح قانون آیین دادرسی مدنی، سلسبیل، تهران، چاپ دوم، سال 1385، ص 203 ↑
– کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی (عقود معین)، شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا، تهران، چاپ هفتم، سال 1373، جلد اول، ص 41 ↑
– شمس، عبدالله، تأمین در تأمین خواسته، مجله تحقیقاتی حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، شماره 17 و 16 پاییز 76- 74 ، ص 198 ↑
– دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، دانشگاه تهران، تهران، سال 1340، جلد سی ام، ص 200 ↑
– ماده 1284 ق.م: «سند عبارت است از هر نوشته که در مقام دعوا یا دفاع قابل استناد باشد.» ↑
– شریفی، مهدی، انوشه پور، مسعود، تأمین خواسته از درخواست تا صدور، جنگل- جاودانه، تهران، چاپ اول، سال 1390 ص 77 ↑
– دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، منبع پیشین، جلد 47، ص890 ↑
– شیخ نیا، امیر حسین، ادله اثبات دعوی، ویستار، تهران، چاپ اول، سال 1373، ص 83 ↑
– مدنی، سید جلال الدین، ادله اثبات دعوی، پایدار، تهران، چاپ چهارم، سال 1377، ص102 ↑
– امامی، سید حسن، حقوق مدنی، اسلامیّه، تهران، چاپ دوازدهم، سال 1372، جلد ششم، ص68 ↑
– حسینی نژاد، حسینقلی، ادله اثبات دعوی، دانش نگار، تهران، چاپ نخست، سال 1381، ص 65 ↑
– ماده 1294 ق.م: «عدم رعایت مقررات راجعه به حق تمبر که به اسناد تعلق می گیرد سند را از رسمیت خارج نمی کند». ↑
– شهری، غلامرضا، حقوق ثبت، جهاد دانشگاهی، تهران، چاپ دهم، سال 1381، ص 139 ↑
– کاتوزیان، ناصر، اثبات و دلیل اثبات، میزان، تهران، چاپ چهاردهم، سال 1385، جلد اول، ص 205، ش 199 ↑
– تبصره 2 ماده 5 آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا: «ورقه اجراییه را فقط نسبت به موضوعاتی می توان صادر کرد که در سند منجّزاً قید شده باشد». ماده 50 قانون دفاتر اسناد رسمی: «ورقه اجراییه را فقط نسبت به موضوعاتی می توان صادر کرد که سند مربوطه منجّزاً قید شده باشد». رأی شماره 2915 مورخ 25/10/1337 هیأت عمومی دیوان عالی کشور: «صدور اجرائیه نسبت به سند رسمی موقعی جایز است که مدلول سند ثبت شده در دفتر اسناد رسمی صریح و بدون احتیاج به رسیدگی دیگری قابل اجرا باشد.» جعفری لنگرودی، محمد جعفر، دانشنامه حقوقی، انتشارات امیر کبیر، تهران، چاپ ششم، سال 1376، جلداول، ص205، رأی وحدت رویه شماره 1240- 27/7/1334 «نظر به اینکه مستفاد از ماده 93 قانون ثبت اسناد رسمی منحصراً نسبت به موضوعاتی ممکن است که منجّزاً در متن سند تصریح شده باشد، بنابراین صدور اجرائیه بر مبنای حق الارض جدید مندرج در نامه اداره املاک مخالف موارد فوق الاشعار است». ↑
– شریفی، مهدی، انوشه پور، مسعود، منبع پیشین، ص91 ↑
– شهری، غلامرضا، منبع پیشین، ص 228 ↑
– ماده 26 آیین نامه مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا: «متعهد له می تواند قبل از انقضای مهلت مذکور در ماده 21 این آیین نامه تقاضای تأمین طلب خود را از اموال متعهد بکند در این صورت اجرا بلافاصله پس از ابلاغ اجراییه معادل موضوع لازم الاجرا از اموال متعهد بازداشت می کند.» ↑
– شمس، عبدالله، آیین دادرسی مدنی، منبع پیشین، جلد سوم، ص 144، ش 241 ↑
– مهاجری، علی، مبسوط در آیین دادرسی مدنی، منبع پیشین، جلد سوم، ص 65 ↑
– رأی شماره 3173- 3/8/1319 دادگاه عالی انتظامی قضات به نقل از: قاسم (امیر) افسران و سید ابوذر علوی با مقدمه دکتر بهرام بهرامی، آیین دادرسی مدنی در آیینه نمودار، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی نگاه بینه، چاپ اول، سال 1385، ص 142 ↑
– معین، محمد، فرهنگ فارسی، امیر کبیر، تهران، چاپ دوازدهم، سال 1377، جلد اول، ش1094 ↑
– عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، اشجع، تهران، چاپ دوم، سال 1390، جلد اول، ص 514 ↑
– عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، منبع پیشین، جلد دوم، ص 1195 ↑
– جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، منبع پیشین، ص 397، ش 3175 ↑
– معین، محمد، فرهنگ فارسی، منبع پیشین، جلد اول، ش 1040 ↑
– امامی، سید حسن، حقوق مدنی، اسلامیه، تهران، چاپ سوم، سال 1389، جلد ششم، ص268 ↑
– عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، منبع پیشین، جلد دوم، ص1708 ↑
– جعفری لنگرودی، محمد جعفر، منبع پیشین، ص670، ش 5330 ↑
1- ساسان نژاد، امیر هوشنگ، مجموعه قوانین و مقررات چک، فردوسی، تهران، چاپ نهم، سال 1383، ص3 ↑
2- اخلاقی، بهروز ، جزوه درسی دوره لیسانس دانشكده حقوق دانشگاه تهران، سال 1376، ص 29 ↑
2- ستوده تهرانی، حقوق تجارت، دادگستر، تهران، چاپ سوم، سال 1376، جلد سوم، ص 13 ↑
– شهیدی، مهدی، حقوق مدنی، سقوط تعهدات، مجد، تهران، چاپ ششم، سال 1390، جلد پنجم، ص 109 ↑
– اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت (برات، سفته، چک)، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، چاپ دوازدهم، سال 1387، ص13 ↑
– حسنی، حسن، حقوق تجارت، میزان، تهران، چاپ پنجم، سال 1385، ص 479 ↑
– بهرامی، بهرام، حقوق تجارت کاربردی، موسسه فرهنگی انتشاراتی نگاه بینّّّّه و بهنامی، تهران، چاپ اول، سال 1382، ص148 ↑
– ستوده تهرانی: به نقل از دمرچیلی، محمد و همكاران، قانون تجارت در نظم حقوقی كنونی، میثاق عدالت، تهران، چاپ دوم، سال 1381، ص 561 ↑
– اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت، منبع پیشین، ص207 ↑
– عبادی، محمد علی، حقوق تجارت، گنج دانش، تهران، چاپ دهم، سال 1371، ص 262 ↑
– کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی (عقود اذنی وثیقه های دین)، عقود معین 4، شرکت انتشار با همکاری بهمن برنا، سال 1376، صص 344 و 245 ↑
برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

میانجی گری: میانجی گری زمانی اتفاق می افتد که تعارض باعث جنگ شخصی بین دو یا بیشتر افراد گروه شود. فرد میانجی گری برای رفع تعارضات گام بر می دارد و به آنها کمک می کند که تعارضات را به خاطر جلوگیری از آبروریزی کنارگذاشته و مسائل غیرشخصی را هم در نظر بگیرند (پادساکوف[۶۶]، ۱۹۹۴).
تشویق: تجلیل از موفقیت های همکاران (چه کوچک و چه بزرگ) که تقویت کننده های مثبتی را برای ایجاد همکاری مثبت به دنبال دارد، بطوری که امکان بروز این همکاری ها را درآینده فراهم می کند. خوب است که مدیران از کارهای خوب زیردستان خود تقدیر کنند، اما وقتی که ارزش آنچه را کهن آنها انجام می دهند درک کرده و از آن تقدیر به عمل می آورند (ویکمان و همکاران ۲۰۱۲).
احترام: اورگان بیان کرده است که احترام یک شکل متمایزی از رفتار شهروندی سازمانی است به دلیل اینکه بقیه ابعاد رفتار شهروندی به کاهش و یا حل مشکلات کمک می کنند، اما احترام شامل ابعادی است که از ایجاد مشکلات، قبل از این که اتفاق بیفتد حلوگیری می کند (اورگان، ۱۹۹۰).
۱- رفتار یا فضیلت مدنی[۶۷]: بعد دیگری که از مباحث گراهام (۱۹۹۱) در مورد مسئولیت پذیری ناشی می شود رفتار مدنی در سازمان است. رفتار مدنی از علاقه یا تعهد به سازمان ناشی می شود نظارت بر محیط به منظور شناسایی فرصت ها و تهدیدها (در نظر گرفتن تغییرات صنعت به لحاظ تأثیرات بر سازمان) حتی با هزینه های شخصی نمونه ای از این رفتاهاست پس این رفتار منعکس کننده شناخت فرد نسبت به این موضوع است که او جزئی از یک کل بزرگتر است و همچون شهروندان مسئول در قبال جامعه، او نیز به عنوان یک برای بهبود وظیفه شخصی و یا عملکرد سازمانی است (بورمن و موتوویدلو، ۱۹۹۳) انجام مشتاقانه و داوطلبانه فعالیت های وظیفه ای را به عنوان مولفه های این بعد بیان کرده اند.
۳- وفاداری سازمانی[۶۸]: وفاداری به معنای احساس هویت و پیروی از مدیر سازمان و سازمان بصورت کلی، و فراتر رفتن از علایق گروهی افراد می باشد (اورگان و همکاران، ۲۰۰۶) این بعد شامل جدیت در تبلیغات به نفع سازمان، حمایت از سازمان حتی تحت شرایط نامطلوب است (پادساکوف و همکاران ۲۰۰۰).
۴- بعضی افراد نسبت به کارفرما احسان و خوبی نشان می دهند حتی هنگامی که با انتقادات غریبه ها و حقوق بگیران و مشتریان بالقوه آینده مواجه می شوند. از مکانی که در آن کار می کنند به گونه ای مثبت سخن می گویند (ویکمان و همکاران، ۲۰۱۲). بلیک لی و مورمن ۱۹۹۵ نشان دادند که این نوع رفتار متمایز از سایر انواع رفتار شهروندی سازمانی است. وفاداری سازمانی در برگیرنده مفهوم طرفداری صادقانه گراهام در سال ۱۹۸۹، مفهوم اشاعه و گسترش حسن نیت و حمایت از سازمان جرج و جونز ۱۹۹۷ و مفهوم طرفداری، حمایت و دفاع از اهداف سازمانی بورمن و مو توویدلو ۱۹۹۳ است.
۵- اطاعت سازمانی[۶۹]: این بعد شامل پذیرش و درونی سازی قوانین، مقررات و دستورالعمل های سازمانی است که باعث پیروی صادقانه فرد حتی زمانی است که هیچ کس مشاهده و نظارات نمی کند علت اینکه این بعد را جزء ابعاد رفتارهای شهروندی سازمانی آورده اند این است که اگر چه از هر کسی انتظاری می رود که قوانین و مقررات و آیین نامه های سازمانی را در همه زمان رعایت کند اما کارمندان به راحتی این کار را انجام نمی دهند. بنابراین کارمندی که در تمامی زمان ها، همه قوانین و مقررات سازمانی راحتی هنگامی که هیچ کس او را مشاهده نمی کند رعایت می کند به عنوان یک شهروند خوب تعریف شده است (پادساکوف و همکاران، ۲۰۰۰).
۶- توسعه خود[۷۰]: شامل فعالیت های داوطلبانه کارمندان برای افزایش معلومات، مهارت ها، توانایی های شغلی و همگام بودن با آخرین اطلاعات در زمینه رشته تخصصی خود می باشد. این بعد از رفتار شهروندی سازمانی از لحاظ مفهومی از دیگر ابعاد رفتار شهروندی سازمانی متفاوت می باشد و شامل سه بعد الف) مشارکت اجتماعی، ب) حمایتی، ج) شغلی است (کای و همکاران[۷۱]، ۲۰۰۸).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
مشارکت اجتماعی: به معنای اطلاع رسانی تولیدات و خدمات سازمان و حضور فعال در بسیاری از جلسات گروه های بیرونی است که به سازمان سود می رساند.
مشارکت حمایتی: ارائه پیشنهادی خلاق به همکاران، تشویق مدیران برای نگه داشتن اطلاعات متناسب با دانش روز، تشویق کارمندان دیگر برای شرکت در جلسات سازمان، توصیه به همکاران برای داشتن استقلال رای و توصیه به مدیر برای این که کارش را در سطح بالاترین انجام دهد را شامل می گردد.
مشارکت شغلی: به معنای افزایش اطلاعات برای بهبود عملکرد، بر عهده گرفتن وظایف و مسئولیت های اضافی در کار و همکاری با دیگران برای انجام تحقیقات است.
۲-۲-۵ نقش های رفتار شهروندی را که شامل پنج حیطه
۱- وظیفه شناسی: رفتارهایی هستند که فرد را درانجام وظایف خود در حدی بالاتر از سطوح مورد انتظار هدایت می کنند (مثلاً فرد ناهار خوردن را طول نمی دهد یا جز در موارد ضروری کارش را تعطیل نمی کند).
۲- ادب و مهربانی: رفتارهای مودبانه ای هستند که از ایجاد مساله و مشکل در محل کارجلوگیری می کند (مثلاً فرد تلاش می کند از ایجاد مشکلات برای همکارانش اجتناب کند یا پیش از اقدام به انجام امور با دیگران مشورت نماید).
۳- نوع دوستی: رفتارهای یاری دهنده ای هستند که توسط یک فرد و به منظور کمک به کارکنان انجام می شود و در ارتباط با وظایف و مسایل سازمانی ویژه است (مثلاً فرد به کسانی که کارشان سنگین است کمک می کند و بامیل و رغبت زیاد، وقت خود را جهت کمک به کسانی که مشکلات کاری دارند صرف کند.
تصویر (۱) حیطه های رفتارشهروندی سازمانی
۴- مردانگی : رفتار جوانمردانه ای که از شکوه و شکایت زیاد درمحل کار جلوگیری به عمل می آورد.
۵- خوش خویی: رفتارهای نشان دهنده مشارکت مسئولانه فرد در فعالیت های سازمان هستند (مثلاً فرد کارهایی انجام می دهد که در حیطه وظایفش نیستند، اما وجهه سازمان را بالا می برند) با جمع این حیطه ها رفتار شهروندی سازمانی کلی حاصل می شود.
۲-۲-۶- رفتار شهروند سازمانی در مدیریت آموزشی
گرچه همه ی سازمان ها،نیاز مبرم به کارکنانی با رفتار شهروندی بالا دارند ولی نیاز مدیریت بر سازمان های آموزشی، به ویژه مدارس، بسیار چشمگیر تر است. حالت نرم افزاری و جنبه های فکری و انتزاعی فراوان امور آموزشی و یادگیری آنها را همواره در معرض چالش های مداومی که اصطلاحات متنوع، گسترده و همیشگی را در آنها الزامی می سازد. (زین آبادی و بهرنگی، ۱۳۸۷).
نظام آموزشی مدرن علی رغم پویایی بسیار با مشکلات نظارتی و محیطی[۷۲] با حساب خواهی و کمی کردن اهداف برای مدیران روبرواست (ویگودا و همکارانش[۷۳]، ۲۰۰۷).
بنابراین و به عنوان یک جز سازنده برای رسیدن به اثربخشی در مدیریت آموزشی و مدارس عمل می کنند از این گذشته، وقتی قرار می دهد.
که امروز معانی مشاغل آموزشی به ویژه ناشی از ورود اطلاعات، ارتباطات و فناوری در هاله ای از ابهام فرو رفته است، اصطلاحات درون بافت اقدامات مدیریت آموزش و مدیریت مدارس بیشتر به معلمانی احساس نیاز می کند که قطع نظر از نیازهای شغلی آنها خواهان شرکت در تغییرات منجر به موفقیت سازمان باشند (سامیچ و دراچ- زاهاوی ۲۰۰۰، صص ۶۵۹- ۶۴۹).
این همه اهمیتی که رفتار شهروندی سازمانی در توسعه مدیریت آموزش و مدارس دارد متاسفانه نمی توان شاهد زیادی دال بر مفهوم سازی رفتار شهروندی سازمانی مدیران در مدارس یافت و با توجه به نظر زین آبادی و بهرنگی ۱۳۸۷ زمانی این ضعف و محدودیت آشکار و بارزتر می شود که ملاحظه شود در داخل کشور تاکنون نتایج هیچ پژوهشی درباره رفتار شهروندی سازمانی در مدارس منتشر نشده است. دلایل این کمبود را از چند منظر مورد توجه دقیق قرار داده اند: اولاً رفتار شهروندی سازمانی، خاستگاهی بیرون از مدیریت آموزشی و مدرسه دارد و نخستین بار است که نظریه پردازان غیرآموزشی آن را در سازمان های غیر آموزشی ارائه می کنند. همین امر ممکن است پژوهشگران را نسبت به روایی آن برای مدارس، اندکی با تردید مواجه کرده و در آنان انگیزه های پژوهشی زیادی ایجاد نکرده باشد.
ثانیاً از آنجا که رفتار شهروندی سازمانی متغیر نوپایی است، ممکن است که اهمیت و نقش مهم این متغیر هنوز بطور کامل و گسترده درک نشده باشد. خوشبختانه از سال ۲۰۰۰ به بعد اشتیاق پژوهشگران به رفتار شهروندی سازمانی در مدیران افزایش یافته و در کانون توجه پژوهشگران حوزه رفتار سازمانی در مدیریت آموزش مدرسه قرا گرفته است. اما با تمام تلاش های صورت گرفته شاید بتوان گفت که هنوز حجم بالایی از ویژگیها و پراکندگی این متغیر مهم در مدیریت آموزش مدارس ناشناخته مانده باشد.
۲-۳- پیشینه پژوهش
۲-۳-۱ تحقیقات داخلی (ایران)
زالی، (۱۳۷۷)، رابطه بین رهبری تحولی و تعهد سازمانی را مورد مطالعه قرار داد که نتیجه تحقیق بیانگر این بود که سبک رهبری تحولی باعث ایجاد تعهد سازمانی در سازمان می شود.
سید نقوی و همکارنش (۱۳۷۸)، در تحقیقی با عنوان «روابط بین فردی در سازمان» نشان داد که ارتباطات موثر بین رهبری تحولی و تعهد سازمانی نقش مهمی در انگیزش، تعهد و عملکرد رفتاری شهروندان سازمان دارد.
عظیمی، (۱۳۸۰) پایان نامه کارشناسی ارشد (بیمارستان الزهراء تهران) با انجام مطالعه ای بر روی پرستاران بیمارستان به این نتیجه رسید که بین تعهد سازمانی و رفتارهای شهروندی سازمانی رابطه مثبت معناداری وجود دارد همچنین تحقیق وی نشان داد که رابطه بین دو متغیر فوق از طریق متغیر تعدیل کننده ی تصویر سازمانی تعدیل می شود.به گونه ای که در افرادی که دارای تصویر سازمانی مطلوب تری هستند این رابطه قوی تر است.
شاقلی و سلیمی (۱۳۸۷)، در تحقیق خود با هدف مطالعه کیفیت رابطه میان رهبری تحولی و تعهد سازمانی با بهره گرفتن از سه مقوله عاطفی- مستمر و هنجاری روی رفتار شهروندان سازمان بصورت روانشناختی انجام دادند که به این نتیجه دست یافتند که تعهد عاطفی نقش مهمی در میانجی گری رهبری تحولی و تعهد سازمانی سازمان دارد.
مهرابی، کوشکی و همکاران (۱۳۸۷) در پژوهش خود که در آن به بررسی تاثیر تعهد سازمانی بر رفتارهای شهروندی سازمانی پرداخته شد، نتایج حاصل از ضریب همبستگی بیانگر این است که هر سه بعد تعهد سازمانی با رفتارهای شهروندی سازمانی ارتباط مثبت معناداری دارد. این نتیجه با نتایج به دست آمده توسط ارگان و ریان[۷۴] (۱۹۹۵)، دایک و همکاران[۷۵] (۲۰۰۵) گاتام و همکاران[۷۶] (۲۰۰۶) جاووسکی[۷۷] (۲۰۰۱)، مطابقت دارد. همچنین این نتیجه به دست آمد که تعهد عاطفی، دارای بیشترین تاثیر و تعهد استمراری دارای کمترین تاثیر بر رفتارهای شهروندی سازمانی است که این نتیجه به دست آمده با نتایج تحقیق گاتمن[۷۸] (۲۰۰۶) مطابقت دارد.
صغری و همکارانش(۱۳۸۷)، نشان داده که بررسی رابطه میان رهبری تحولی و تعهد سازمانی روی عملکرد و رشد ذهنی و عاطفی و پیشرفت شهروندان سازمان اثر می گذارد.
سبحانی نژاد و همکاران (۱۳۸۹) در پژوهش خود به بررسی رابطه رضایت شغلی، تعهد سازمانی و درک عدالت با رفتار شهروندی سازمانی پرداخته و دریافته که اگر بطور همزمان رابطه سه متغیر، رضایت شغلی، تعهد سازمانی و عدالت رویه ای را با رفتار شهروندی سازمانی بسنجیم، تنها تعهد سازمانی است که می تواند به عنوان پیش بینی کننده مستقیم، بخش عمده ای از رفتار شهروندی سازمانی را تبیین کند.
Job Satisfaction - رضایت شغلی
حاجلو، (۱۳۹۲) با پژوهش خود با عنوان «رفتار شهروندی سازمانی کارکنان و سرپرستان معتقدند که بین رهبری تحولی و تعهد سازمانی برای ماندن در سازمان روابط عاطفی بین آنها با هم رابطه معناداری دارد.
بهارلو و همکارن (۱۳۹۳) در پژوهشی به عنوان «رفتارهای رهبری تحولی و مبادله ای در سازمان ها نشان دادند و همچنین بین رفتارهای مبادله ای رهبر و رفتار شهروندی سازمانی کارکنان رابطه معناداری مشاهده نشد.
۲-۳-۲- تحقیقات خارجی
مایر (۱۹۹۱) بیان کردند که از بین مولفه های تعهد سازمانی تعهدی عاطفی قوی ترین ارتباط را با رفتارهای شهروندی سازمانی دارد و ارتباط آن با تعهد مداوم منفی و ضعیف است. ویلیام مسن و اندرسون[۷۹] (۱۹۹۱) بیان کردند که تعهد سازمانی با هیچ کدام از ابعاد رفتار شهروندی سازمانی ارتباط ندارد.
در این پژوهش تعداد ۴۲۰ مدیر شرکت داشتند، ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه بوده است. پرسشنامه ها دارای سه قسمت بوده اند: قسمت اول مربوط به رهبری تحولی. قسمت دوم درباره تعهد سازمانی . قسمت سوم: درباره رفتار شهروندی سازمانی با پرسشنامه بین شهروندان سازمان و تعداد ۱۵۰ نفر از مدیران مدارس توزیع شد پس از جمع آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل به این نتیجه رسیدند شهروندان سازمانی که دارای موفقیت بیشتری بودند از تعهد عاطفی مدیران استفاده کرده بودند و پرسشنامه های رهبری تحولی، تعهد سازمانی، رفتار شهروندی سازمانی با بهره گرفتن از آزمون آلفای کرونباخ تعیین شد.
ارگان و ریان (۱۹۹۵) در یک فراتحلیل که بر روی ۵۵ مطالعه انجام شده است به این نتیجه رسیدند که بین نگرش های کاری از جمله رهبری تحولی و تعهد سازمانی رابطه مثبتی وجود دارد.
بولون[۸۰] (۱۹۹۷) بیان کرد که از بین مولفه های تعهد سازمانی، تعهد عاطفی قوی ترین ارتباط را با رفتارهای شهروندی سازمانی دارد.
پودساکف[۸۱]، (۲۰۰۰) در بررسی رابطه بین سبک رهبری تحولی و رفتار شهروندی سازمانی نشان داد رفتارهای رهبری تحولی آفرین با هر پنج مولفه رفتارهای شهروندی سازمانی مدل ارگان ارتباط معنادار مثبتی دارد و از میان رفتارهای رهبری تحولی، دو نوع این رفتارها دارای رابطه معنادار با عناصر پنج گانه رفتار شهروندی سازمانی می باشند که عبارتند از:
– رفتار پاداش دهی اقتضادی که دارای ارتباط منفی است.
– رفتار تنبیهی غیراقتضاییی که دارای ارتباط منفی است.
هفینر و رینچ[۸۲] (۲۰۰۱) تاثیر همکاری های متقابل گروه کاری را بر تعهد عاطفی مورد بررسی قرار دادند و نتایج نشان داد که همکاری های اجتماعی گروه و یا واحد بر تعهد عاطفی واحد کاری تاثیر می گذارد و همچنین همکاری های متقابل سازمانی بر تعهد سازمانی تاثیر گذار است.
مایر و همکاران (۲۰۰۲) بیان کردند که در میان سه بعد تعهد سازمانی ابتدا تعهد عاطفی و بعد از آن تعهد هنجاری بیشترین ارتباط را با رفتار شهروندی سازمانی دارد اما تعهد مستمر هیچ ارتباطی ندارد.
مایر و همکاران[۸۳] (۲۰۰۲) طی فراتحلیلی راجع به پیشایندها و نتایج تعهد سازمانی بیان کردند که هر سه شکل تعهد سازمانی (تعهد عاطفی، تعهد مستمر، تعهد هنجاری) بصورت منفی یا غیبت و جابجایی ارتباط دارند، اما تعهد عاطفی قوی ترین ارتباط را با نتایج کاری مثبت همانند (حضور، عملکرد ور فتارهای شهروندی سازمانی) دارد. آن ها همچنین بیان می کنند که تعهد هنجاری پیش بینی کننده مثبتی برای رفتار شهروندی سازمانی است، اما نسبت به تعهد عاطفی ارتباط ضعیف تری دارد. آن هم همچنین ارتباط بین تعهد مستمر و رفتارهای شهروندی سازمانی را ضعیف می دانند.
در طی یک مطالعه فراتحلیلی اورگان و ریان (۲۰۰۲) نشان دادند که تعهد عاطفی سازمانی با ابعاد ایثار و اطاعت رفتار شهروندی سازمانی ارتباط دارد.
رائول (اگومارزینو[۸۴] و پابول کاردونا[۸۵]، ۲۰۰۳) در نتایج پژوهش خود تحت عنوان «بررسی رابطه میان رهبری تحولی و تعهد سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی موسسات اروگوئه» نشان می دهد که سبک رهبری تحولی به کمک یک متغیر میانجی یعنی تعهد سازمانی و بصورت غیرمستقیم روی رفتار شهروند سازمانی کارکنان تاثیر می گذارد.
ویکتوریا فلر[۸۶] (۲۰۰۴) در پژوهشی در مقطع دکترا تاثیر رابطه هوش عاطفی مدیران بر اعتماد و رفتار شهروندی سازمانی زیردستان را مورد بررسی قرار داد. وی در پژوهش خود از مدل مایر و سالووی در هوش عاطفی استفاده کرد که نتایج تحقیق حاکی از این بود مدیرانی که هوش عاطفی بالایی داشتند دارای کارکنانی بودند که رفتار شهروندی سازمانی بالایی را از خودشان نشان می دادند و همچنین زیردستان نسبت به سبک مدیریت آنها اعتماد بیش تری داشتند.
نتیجه تصویری برای موضوع هوش
پاول و مایر[۸۷] (۲۰۰۴) طی تحقیقی در خصوص رابطه نظریه (سایدبت بکر) و مدل سه مولفه ای تعهد سازمان بیان کردند که تعهد عاطفی قوی ترین ارتباط را با رفتارهای شهروندی سازمانی دارد. تعهد هنجاری نیز با رفتار شهروندی سازمانی ضعیف تر است آن ارتباط بین تعهد مداوم با رفتارهای شهروندی سازمانی را ضعیف و حتی منفی می دانند.
پولینو و همکاران، (۲۰۰۴) طی یک تحقیقی در رابطه با جنبه های منفی رفتار شهروندی سازمانی بیان کردند که تحقیقات قبلی فقط در مورد جنبه های مثبت رفتارهای شهروندی سازمانی به بحث پرداختند اما رفتار شهروندی سازمانی ممکن است به دلایل منفی زیر صورت بگیرد:
– رفتار شهروندی سازمانی ممکن است در نتیجه انگیزه های خدمت به خود صورت بگیرد.
– رفتار شهروندی سازمانی ممکن است غیر مرتبط و حتی ارتباط منفی با عملکرد سازمانی داشته باشد.
– رفتار شهروندی سازمانی ممکن است نتایج منفی برای کارمند داشته باشد.
ریکتاودیک (۲۰۰۵) طی فراتحلیلی با عنوان کانون های دلبستگی در سازمان ها بیان کردند که تعهد سازمانی و هویت با رضایت شغلی، قصد جابه جایی ، غیبت ارتباط دارد اما با درگیری شغلی و رفتارهای شهروندی ارتباط قوی تری دارد.
آلوتیبی[۸۸] (۲۰۰۵) ارتباط رضایت شغلی، درک عدالت و تعهد سازمانی را بر رفتارهای شهروندی سازمانی مورد بررسی قرار داد، نتایج پژوهش او نشان داد که فقط تعهد سازمانی با رفتارهای شهروندی سازمانی ارتباط دارد.
واستی[۸۹] (۲۰۰۵) پیشایندها و نتایج تعهد سازمانی را در دو بعد تعهد عاطفی و تعهد مداوم مورد بررسی قرار داد، نتایج نشان داد که تعهد عاطفی از نتایج کاری مثبت ایجاد می شود و همچنین نتایج مطلوبی را پیش بینی می کند و تعهد مداوم تحت تاثیر هنجارهای است.
واکنسیان و وایویو[۹۰]، (۲۰۰۶) به بررسی ارتباط بین ویژگی های جمعیت شناختی و در نظر گرفتن رفتارهای شهروندی سازمانی به عنوان رفتارهای نقشی پرداختند طی یک نظرسنجی از ۳۴۹ کارمند شرکت چینی نشان داد کارمندان مسن و زنان به احتمال خیلی بیشتر رفتارهای شهروندی را به عنوان رفتارهای نقشی و یا شغلی در نظر می گیرند.
تویگ و همکاران[۹۱] (۲۰۰۷) در تحقیق با عنوان «رهبری تحولی در سازمان های صنعتی» بر اهمیت نقش سبک رهبری تحولی در بروز رفتارهای شهروندی سازمانی از جانب کارگران تاکید کردند که رابطه معنادار مثبتی دارد.
المپیو و همکاران[۹۲] (۲۰۰۸) در تحقیق خود با هدف بررسی اهمیت رابطه رهبری تحولی و تعهد سازمانی در شهروندان سازمان رابطه مثبت معناداری در آنها اثر گذار است.
المپیو و همکاران (۲۰۰۸) در تحقیق خود با هدف بررسی اهمیت رابطه رهبری تحولی و تعهد سازمانی ردر شهروندان سازمان رابطه مثبت معناداری در آنها اثر گذار است.
۲-۴- جمع بندی
همانطور که بیان شد رابطه رهبری تحولی و تعهد سازمانی نقش کلیدی در موفقیت و اعتماد به نفس رفتار شهروندان دارد؛ این موضوع مهم با متغیرهایی چون انگیزش، تعهد، عملکرد رفتار شهروندی، رشد و پیشرفت مدیران مدارس، رضایت، پایبندی به رهبری تحولی و تعهد سازمانی همراه با احساسات عاطفی و… مورد بررسی قرار گرفته است، اما در رابطه با هوش عاطفی رفتار شهروندی پژوهشی صورت گرفته است، تنها چند مورد دررابطه با انگیزش اجتناب از استرس های روحی و رابطه بین رهبری تحولی و تعهد سازمانی با رفتار شهروندی صورت گرفته که شامل موارد زیر می باشد:
آموروس و هورن (۲۰۰۱)، انجیوانت (۲۰۰۴) نشان دادند تقویت عاطفی، تایید و احترامی که فشارهای اجرایی و کاهش استرس ها در او می گردد.
استیوارت و میرز (۲۰۰۴) نشان دادند زمانی که مدیران از سبک رهبری استبدادی و اقتدارگرا استفاده می کنند در تصمیم گیری فقط به خود متکی هستند، باعث افزایش انگیزش اجتناب از استرس روحی در شهروندان می شود.

برای