منبع: ( مهدوی، ۱۳۸۳، ص۱۶)
بنابر تعریف گروه مردمی گردشگر آمریکا (DOT)[12]: «گردشگر روستایی به هر چیزی گفته می­ شود که گردشگران را به نواحی پیرامون شهر های اصلی می کشاند» ( همان منبع ص ۱۶).
بااین حال در اروپا گردشگری روستایی اغلب برای توصیف گردشگری گشاورزی (یا گردشگری مبتنی بر مزرعه) به کار برده می­ شود، اما در صورت لزوم همه فعالیت­های گردشگری در نواحی روستایی را در بر می­گیرد (رضوانی، ۱۳۸۷، ص ۲۸).
تصویر درباره گردشگری
در استرالیا در هر دو بخش ملی و محلی، گردشگر روستایی بعنوان:
«یک فعالیت چند بخشی و مکانی در یک محیط خارج از نواحی شهری می­باشد و به گردشگران، ماهیت زندگی آن مکان را نشان می­دهد» تعریف شده است (مهدوی، ۱۳۸۳، ص ۱۷).
به هر حال، با توجه به تعاریف ذکر شده از گردشگری و گردشگری روستایی، می­توان گفت که اکثر این تعاریف گردشگر­روستایی را بعنوان، کلیه فعالیت­هایی که در یک فرد در نواحی روستایی و نواحی غیر شهری که دور تر از محل اقامت و کار خود انجام می­دهد، تعریف نموده اند. ولی همچنین گردشگر روستایی را می­توان اینچنین تعریف نمود:
«گردشگر روستایی به کلیه فعالیت­ها و خدماتی گفته می­ شود که توسط کشاورزان، مردم و دولتها برای تفریح و استراحت گردشگران و همچنین جذب گردشگران در نواحی روستایی صورت می­گیرد، گفته می­ شود و می ­تواند شامل گردشگر کشاورزی، گردشگر مزرعه، گردشگر طبیعی و فرهنگی بشود» (مهدوی، ۱۳۸۳، ص۱۸ ).
۱-۲-۲- انواع گردشگری روستایی
همان گونه که قبلاً ذکر شد بنابر تعریف کمیسیون جامعه اروپا (۱۹۸۶) توریسم روستایی تنها شامل توریسم کشاورزی نمی­‌شود، بلکه همه فعالیت‌هایی را که گردشگران در مناطق روستایی انجام می­‌دهند را دربر می‌­گیرد. از این رو می­‌توان گفت که گردشگران به دلائل مختلف و با انگیزه­‌های متفاوت از نواحی روستایی بازدید می­‌کنند. بنابراین می­‌توان با توجه به اهداف گردشگران، گردشگری روستایی را به پنج دسته تقسیم نمود:
۱- توریسم طبیعی: که عمدتاً در تعامل با جاذبه‌­های اکولوژیکی قرار دارد.
۲- توریسم فرهنگی: که مرتبط با فرهنگ، تاریخ و میراث فرهنگی و باستانی مردم روستایی است.
۳- اکوتوریسم: نوعی از توریسم است که علاوه بر تعامل با جاذبه‌­های طبیعی با زندگی و هنجار­های اجتماعی مردم محلی که خود نیز در تعامل با جاذبه‌­های طبیعی فوق هستند در ارتباط می‌­باشد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۴- توریسم دهکده‌ایی: در این نوع توریسم گردشگران در خانوارهای دهکده زندگی نموده و در فعالیت‌­های اقتصادی و اجتماعی روستا مشارکت می‌­نمایند.
عکس مرتبط با اقتصاد
۵- آگروتوریسم: یا توریسم کشاورزی که گردشگران بدون ایجاد پیامد­های منفی بر روی اکوسیستم مناطق میزبان با فعالیت‌های سنتی کشاورزی در تعامل هستند و یا در آن مشارکت می‌­کنند (شریف‌زاده و مرادنژاد؛ ۱۳۸۱ ص۵۴ در مهدوی، ۱۳۸۲، ص ۲۴).
همچنین بنابر نظر جنی هالند و همکاران (۲۰۰۳) گردشگر روستایی می ­تواند مفهوم گردشگر مزرعه و یا گردشگر کشاورزی را بگیرد، اما هر دو آنها اجزا، بزرگی از گردشگر در مناطق روستایی بحساب می­آیند بنابراین، این مفاهیم می ­تواند به صورت زیر تعریف شوند:
۱- گردشگر کشاورزی: و آن زمانی است که هدف از دیدار (گردش)، تمرکز ویژه­ای برروی کشاورزی باشد همانند لذت بردن از تاکستان، و یا همراه بودن با حیوانات.
۲-گردشگر مزرعه: و آن زمانی است که محل سکونتی برای گردشگران در مزرعه فراهم شده باشد. فعالیت­های عمده در نواحی روستایی (قدم زدن و قایق سواری و …) می­باشد. اما در اینجا اصلی­ترین هدف گردشگران، سکونت به همراه کار در مزرعه و یا سکونت در مزرعه است که ایجاد تسهیلات اقامتی تغییر شکل داده اند، می­باشد.
۳- گردشگر روستایی یا گردشگر محلی روستایی: این نوع گردشگر که می ­تواند شامل هر دو مورد بالا بشود و همچنین شامل اردو زدن، اقامت در منزل اجاره­ای، گشت و شکار در دنیای وحش، بازار­یابی صنایع­دستی، جشنواره­های فرهنگی، ورزش­های ماجرا­جویانه، راهپیمایی، بازدید از مکان­های تاریخی، جشنواره­های موسیقی و در واقع هر گونه فعالیت تفریحی که در مناطق که مکانی را در نواحی روستایی بگیرد، می­ شود.
شارپلی (۱۹۹۷) معتقد است تعدادی از محصولات گردشگر یا انواع گردشگر جزء گردشگر روستایی بحساب می­آید، ولی ضرورتا با آن برابر نیستند. به عنان مثال گردشگر کشاورزی به هر نوع گردشگری که مستقیما با کشاورزی (یک مزرعه) مرتبط می­ شود، اطلاق می­گردد و شامل اقامت در مزرعه، اتاق­ها یا چادر زدن، بازدید­های آموزشی، خوراک، فعالیت­های تفریحی و فروش محصولات کشاورزی یا صنایع­دستی می­ شود (مهدوی، ۱۳۸۳، ص ۲۵).
۲-۲-۲- پیشینه تاریخی گردشگر روستایی
۱-۲-۲-۲- پیشینه تاریخی گردشگر روستایی در جهان
گردشگری پدیده‌ایست کهن که از دیر زمان در جوامع انسانی وجود داشته است و به تدریج در طی مراحل تاریخی مختلف به موضع فنی، اقتصادی و اجتماعی کنونی خود رسیده است (رضوانی؛ ۱۳۷۴ ص: ۲۷). بنابراین واژه گردشگری به قدمت تمدن است با این حال بررسی تاریخچه آن، گویای این واقعیت است که گردشگری همیشه باتجربه خوشایند همراه نبوده است. مردم در تمدن‌های ما قبل تاریخ (عهد باستان) با این انگیزه مسافرت می‌­کردند که بتوانند غذا به دست آورند، از خطر دوری جویند یا به مناطقی که دارای آب و هوای مساعدتری است نقل مکان کنند. با افزایش مهارت و کسب فنون، نیاز انسان به زندگی اولیه و خانه به دوشی کاهش یافت، و در دوره­‌های بعد انسان با انگیزهء تجارت و تبادل کالا و خدمات مسافرت می‌­کرد که این امر باعث شد که امپراطور‌ی­‌ها در قاره‌­های آسیا، آفریقا و خاور­میانه رشد کنند. هم چنین این روند ساختار زیربنایی ایجاب می‌­کردکه جاده‌­سازی،راه­های­آبی برای سهولت مسافرت فراهم گردد (رضوانی؛ ۱۳۸۷ ص: ۳۵). با توجه به مطالب ذکر شده، نمی­توان برای گردشگری روستایی نیز می‌توان نقطهء آغازینی را بیان کرد، چرا که شروع بازدید از جوامع روستایی توسط شهروندان سایر مناطق چندان مشخص نیست. ولی می‌­توان حدس زد که از زمان شکل‌­گیری شهرها و گسترش تمدن­های بشری، انسان به دلیل روابط اقتصادی و اجتماعی به انگیزه‌­های مختلف همواره در طول تاریخ، جهانگردی و گردشگری را تجربه کرده است (شریف‌زاده و مرادنژاد؛ ۱۳۸۱ ص۵۲ در رضوانی، ۱۳۸۷، ص۳۶).
توریسم روستایی یک پدیده بسیار قدیمی است. در این زمینه، ترنر[۱۳] معتقد است گردشگری روستایی به عنوان یک فعالیت تفریحی- اجتماعی، ابتدا در نیمه دوم سدهء هجدهم در انگلستان وسپس در اروپا ظاهر شد. قبل از آن هم مناطق روستایی برای فعالیت‌های تفریحی قرار گرفته بود، اما شرکت در این فعالیت‌­های تفریحی محدود به اقشار برتر جامعه بود. تا اوایل نیمه دوم قرن هیجدهم یعنی تا انقلاب صنعتی افراد نسبتاً کمی امکانات و یا حتی میل و تصمیم به سفر و گردشگری داشتند. مسافرت بسیار کند، سخت و اغلب یک مسئله خطرناک بود و مسافرت به روستا­ها یک مسئله دشوار بوده است. تا اینکه در دهه ۱۸۵۰، توسعه خطوط راه آهن، سراسر اروپا و آمریکا را به هم وصل کرده انقلاب صنعتی تحولات قابل توجهی در جوامع بشری به وجود­آورد و سبب توسعهء سریع شهر­ها شد. ماشین­‌های بخار، ماشین‌­های خودکار، تأسیسات مربوط به دیگ بخار توأم با کوره‌­های بلند، کارخانه‌­های ذوب و ریخته‌­گری در داخل شهر­ها ایجاد و توسعه یافت. پس از آن مرفولوژی شهری نیز در نتیجه انقلاب صنعتی و استقرار واحدهای تولید­ی دگرگون شد. تقاضا برای نیروی کارگری، نه تنها در افرایش جمعیت شهر­ها موثر افتاد، بلکه الگوهای سکونتگاهی را از حالت افقی به عمودی تغییر داد (قادری: ۱۳۸۲ ص: ۱۱۴). به این ترتیب انقلاب صنعتی اگر چه سبب ایجاد برخی مسائل و مشکلات برای جوامع شهری و روستایی شد، ولی موجب گسترش راه­ها و جاده­ها، وسائل حمل و نقل و توسعه ارتباطات هم در سطح محلی، ملی و بین الملل شد، که این خود موجب افزایش مسافرت­ها و تفریحات به نقاط مختلف جهان از جمله نواحی روستایی شد (رضوانی؛ ۱۳۸۷ ص: ۳۶).
همانطور که گفته شد در بریتانیا و سایر کشورهای اروپایی، گردشگری روستایی در نیمه دوم سده هجدهم شکل گرفت. در این دوره گردشگری روستایی در شکل‌­های مختلف توسعه پیدا کرد به شکل گردشگری انبوه رسید. این توسعه، معلول عواملی نظیر، توسعه فناوری، افزایش اوقات فراغت و افزایش در­آمد قابل مصرف بود. (قادری، ۱۳۸۲ ص ۱۱۴در همان منبع ص ۳۶ ).
دربریتانیا و سایر کشور های اروپایی گردشگر روستایی در نیمه دوم قرن هیجدهم شکل گرفت. در این دوره گردشگر روستایی در شکل­های مختلف توسعه پیدا کرد و به شکل «گردشگر انبوه» رسید و این توسعه معلول عواملی نظیر، توسعه فن­آوری، افزایش اوقات فراغت و افزایش در­آمد قابل مصرف بود. اکر چه در ابتدا، تقاضا برای مسافرت و تفریح به نواحی روستایی از طرف مبدأ­های بزرگ شهری همانند شهر پراگ بود. اما بنظر می­رسد گردشگر روستایی از اروپای شرقی که بیشتر حالت روستایی داشت، آغاز شده (در دوره­ای از مسافرت شهر­نشینان با ویژگی­های اجتماعی و فرهنگی) تا از اوپای غربی ( مهدوی، ۱۳۸۳، ص۲۸ ).
در اواخر قرن هیجدهم سفر­های تفریحی که نقطه مقابل سفر­های تجارتی، مذهبی و تحصیلی بود در اروپا رایج شد و ویژگی این سفر­ها نیز تغییر کرد زیرا گردشگران طبقه متوسط که به سراسر اروپا سفر می­کردند افزایش یافته بود و هدف از این مسافرت­ها تحصیل نبود بلکه به منظور بازدید از مناطق دیدنی سفر می­کردند (منشی زاده و نصیری،۱۳۸۱ ، ص۵۱ در ، مهدوی، ۱۳۸۳ ص ۲۹ ).
در قرن نوزدهم گسترش خطوط راه آهن، دسترسی به مناطق روستایی را برای افراد زیادی فرآهم کرد و شروع توسعه صنعت گردشگر سبب گسترش گردشگر روستایی شد. در قرن بیستم، نه تنها تقاضا برای گردشگر روستایی رشد سریعی پیدا کرد، بلکه محدوده فعالیت آن نیز متنوع شد. در فاصله بین جنگ­های جهانی دوم، بسیاری از مردم برای اولین بار از تعطیلاتی بهره مند شدند که هزینه آن پرداخت می­شد و به دلیل توسعه حمل و نقل و سهولت جابجایی راهیابی به روستا آسان شد. در این دوره طبقه متوسط جامعه در گردشگر روستایی کشور خودشان شرکت می­کردند، در حالی که ثروتمندان از گردشگر خارج از کشور بهره می­بردند (رضوانی، ۱۳۸۷، ص ۳۷).
شاید بیشترین تقاضای گردشگر روستایی از سال ۱۹۴۵ اتفاق افتاد که بطور کلی باعث رشد تقاضا در کلیه زمینه ­های گردشگری شد و به تبع آن تقاضا گردشگر روستایی نیز افزایش یافت. و بطور کلی مهمترین عامل موثردر زمینه توسعه گردشگر روستایی، افزایش سریع مالکیت خودرو بود. در بریتانیا سال ۱۹۳۹ تنها دو میلیون اتومبیل در جاده­ها رفت­و­آمد می­کرد که این میزان در دهه ۱۹۹۰ به ۲۲ میلیون دستگاه افزایش یافت، و حجم زیادی از مردم براحتی می­توانستند از حومه­­های شهری بازدید کنند. برای مثال تعداد مسافرت­های روزانه به حومه­های شهری (روستا­های نزدیک شهر) در تعطیلات پایان هفته فصل تابستان در بریتانیا بین سال های ۱۹۶۸ تا ۱۹۷۷ تقریبا دو برابر شد (قادری، ۱۳۸۲، ص ۱۱۶ در مهدوی،۱۳۸۲، ص۳۰).
امروزه در بسیاری از کشورهای جهان توریسم روستایی توجه تعداد زیادی از گردشگران را به خود جلب کرده است و به عنوان یکی از مردمی‌ترین اشکال توریسم به شمار می‌آید. چنانکه براساس گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)[14] در ایالت متحده آمریکا در سال ۱۹۹۳ بیشتر از ۷۰ درصد جمعیت این کشور از انواع تفریحات روستایی برخوردار گردیده‌اند و در بیشتر کشورهای صنعتی جهان نیز چنین وضعیتی وجود دارد. براساس بررسی­‌های شبکه تفریحی روستا (CRN)[15] سال ۱۹۹۴ در انگلستان، تعداد افرادی که به طور روزانه در سال ۱۹۹۳ از مناطق روستایی بازدید کرده بودند بیش از ۹۰۰ میلیون نفر بالغ گردیده است (منشی‌زاده و نصیری: ۱۳۸۱ ص۱، همان منبع ص ۳۰).
۲-۲-۲-۲ -پیشینه تاریخی گردشگر روستایی در ایران
ایران یکی از ده کانون مهم شکل‌گیری تمدن بشری در جهان بوده است و نخستین آثار مدنیت که در این سرزمین کشف شده به هزاره پنجم پیش ازمیلاد مسیح تعلق دارد (WTO در محلاتی، ۱۳۸۰ص: ۲۷۰ در مهدوی، ۱۳۸۲ ص۳۰).
سرزمین ایران با آثار تاریخی، هنری و میراث­های فرهنگی خود به طور قطعی برای جهانگردان عهد قدیم بهترین مقصد محسوب می­شد (رضوانی، ۱۳۸۲، ص ۱۸۹).
چنانچه ورود آریایی­ها در هزاره دوم پیش از میلاد به این کشور و حکومت عیلامی­ها، ماد­ها، هخامنشیان، ساسانیان و … حکایت از ایجاد تمدن پربار و دیرینه در این سرزمین دارد. در عین حال این کشور در طی دوره‌­های مختلف مورد توجه بسیاری از افراد بوده که به منظور­های خاصی از جمله تجارت و داد­و­سند، تفریحی، فرهنگی و … به آن مسافرت می‌­کرده‌اند و همینطور وجود رسوم­های مختلف در این کشور از جمله پناه بردن به طبیعت در ایام مختلف سال به صورت دسته جمعی و گروهی نشان از وجود روحیه گردش و تفریح را در بین مردم این سرزمین داشته است (مهدوی، ۱۳۸۲، صص ۳۰ و۳۱).
در ایران پس از اسلام براساس توصیه و تأکید قرآن کریم، نهج البلاغه، روایات و احادیث ائمه (ع) و بزرگان دین، مسلمانان به گردشگری و جهانگردی تشویق و ترغیب شده ­اند. به همین دلیل می­توان گفت که اسلام تأثیر به سزایی در گردشگری و نحوه مسافرت در ایران داشته است. در این دوره سیاحان زیادی به ایران سفر کرده و از مناطق از جمله نواحی روستایی و عشایری این سرزمین دیدن کرده ­اند، که در کتب تاریخی و سفر نامه­های مختلف به آن اشاره شده است.
در زمینه سابقه سفر به نواحی روستایی، مطالعات و تحقیقات چندانی انجام نشده است. ولی با توجه به آداب و رسوم موجود در نواحی روستایی و سکونت اکثریت جمعیت در این نواحی، می­‌توان گفت گردشگری در نواحی روستایی کشور نیز، جایگاه خاص خود را داشته است. به عبارتی می‌­توان گفت گردشگری روستایی در ایران از زمان شکل‌­گیری تمدن‌­های بزرگ و ایجاد شهر­ها وجود داشته و گردشگران در این زمان به منظور­های خاصی به این نواحی مسافرت می‌­کرده‌اند (رضوانی، ۱۳۸۷، ص ۳۰۶).
با توجه به مطالب فوق، بطور کلی می­توان گفت که صنعت گردشگر، صنعت نوپایی در کشور است که هنوز در ابتدای کار خود می­باشد و گردشگر روستایی نیز که جزء کوچکی از این صنعت بحساب می­آید، هنوز جایگاه خود را (بجز در چند مورد اندک) در برنامه­ها و طرح­های توریستی بدست نیاورده و هنوز بعنوان یک صنعت در آمدزا و کآرا و صنعتی بدون آلودگی، بدون صرف هزینه زیاد و بقول اقتصاددانان «صادرات نامرئی» به آن نگریسته نمی­ شود (مهدوی، ۱۳۸۳، ص ۳۴ ).
۲-۳- تعریف و مفهوم توسعه روستایی
تاکنون تعاریف بسیار متعددی از توسعه ارائه شده و با گذر زمان نیز تعاریف جدید­تری ارائه گردیده است. تعاریف موجود در بابب توسعه، نتیجه دیدگاه ­های متفاوت در خصوص آرمان­های بشری، نیازهای انسانی و جامعه مطلوب است.
با این حال می­توان گفت توسعه جریانی است چند جانبه و چند­بعدی که علاوه بر بهبود اقتصادی و افزایش محصول و در­آمد، شامل تغییر در نهاد­ها، ساختار­های اداری و اجتماعی، عقاید و نگرش عامه مردم نیز می­باشد (ازکیا ۱۳۶۴،ص ۱۸، محمد رضا رضوانی،ص۲۱ ).
ادبیات توسعه روستایی نیز تعاریف متعددی از توسعه روستایی را در خود دارد. هر چند این تعاریف، مولفه­های مشترک فراوانی را در خود دارند، لیکن از تفاوت­های مشهودی نیز برخوردارند که این اختلاف ناشی از بینش نظری و سطح تحلیل و بررسی موضوع است. برای تبیین مناسب تر فضای مفهومی توسعه روستایی، به برخی از تعاریف مطرح به شرح زیر اشاره می­گردد:
دیاسن[۱۶](۱۳۶۸) معتقد است هدف اصلی توسعه روستایی باید توانا ساختن توده­های جمعیت روستایی باشد که اکنون نمی­توانند با تلاش­ های خودشان نیاز­های اساسی زندگی انسانی را برآورده سازند. در نتیجه توسعه روستایی شامل فرایند عمیقی از تغییرات در کل جامعه است. این فرایند برای افزایش فرصت­های قابل دسترسی برای فرد و افزایش امکانات بهره­وری از آنهاست (ازکیا و غفاری، ۱۳۸۳، صص۲۱-۲۲ در همان ص۲۲)
بانک جهانی توسعه روستایی را چنین تعریف می­ کند: توسعه روستایی، استراتژی است که برای بهبود زندگی اقتصادی و اجتماعی گروه مشخصی از مردمان که همان روستائیان فقیرند، طراحی می­ شود. این استراتژی در پی گسترش منافع توسعه در بین فقیرترین افرادی است که در نواحی روستایی به دنبال امرار معاش هستند. از نظر بانک جهانی، فقرای روستایی، شامل کشاورزان خردپا، اجاره نشین­ها و خوش نشین­ها می­ شود (دانشنامه مدیریت شهری و روستایی ، ۱۳۸۶ ،ص ۱۴).
کپ[۱۷] توسعه روستایی را به عنوان فرایندی می­داند که از طریق کوشش­های جمعی در پی بهبود در بهزیستی مردم است که خارج از مناطق شهری زندگی می­ کنند. به نظر او هدف توسعه روستایی باید بسط و گسترش دامنه فرصت­ها برای مردم روستایی باشد (رضوانی محمد رضا، ۱۳۸۶ ،ص۲۲). و مهاتما گاندی توسعه روستایی را به سادگی، تبدیل روستا به مکان­های قابل زیست و متناسب با رشد و تعالی انسان معرفی می­کرد (محمد رضا رضوانی، ۱۳۸۶،ص ۱۴).
پروفسور جرج آکسین[۱۸] توسعه روستایی را چیزی بالاتر از انجام وعدهء نیکوی افزایش باروری و بازده کشاورزی و ایجاد رونق در بخش کشاورزی می­داند. توسعه روستایی از دیدگاه او عبارت است از اعلام وعدهء ارزشمند افزایش شخصیت و اعتبار زندگی روستایی و تغییر زارع از روستایی فقیر به یک کشاورز مترقی و علمی و در همان حال تهیهء کیفیت بالای زندگی، تغذیهء بهتر و عرضهء منظم و بیشتر مواد غذای برای ساکنین شهر­ها با قیمت ارزانتر می­باشد.این همان قول بهتر کردن شرایط زندگی آنها درمحیط روستا است (حسین آسایش،۱۳۸۳، ص ۲۲).
توسعه بطور کلی فرایندی پویاست که همراه با روند­های دگرگون ساز، به وضعیتی متعادل و قابل زیست می­انجامد. بر همین اساس، توسعه یافتگی در جنبه نظری، بدین معناست که افراد و گروه­های اجتماعی یک سرزمین قادر به تعیین سرنوشت خویش شوند و بتوانند اهداف ملی را با انتخابی آگاهانه، براساس شرایط و امکانات خویش، به پیش برند، بدون آنکه در مناسبات و روابط خود با مشکلاتی همچون بحران، استثمار، وابستگی و سلطه مواجه گردند (سازمان شهرداری ­ها و دهیاری­های کشور،۱۳۸۷، ص۳۹۲).
پس می­توان گفت که طبق قطعنامهء کنفرانس جهانی در مورد اصلاحات ارضی و توسعهء روستایی هدف عمدهء توسعهء روستایی«ریشه کن کردن فقر، گرسنگی و سوء تغذیه» در چهارچوب هدف­های زیر است:

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

کاهش فقر روستایی؛

رفع سوء تغذیه؛

تأمین حداقل خدمات عمومی؛

توسعهء فرصت­های شغلی ؛

بهبود بهره­وری درآمد؛

افزایش تولید کشاورزی و مواد غذایی؛

افزایش خود­اتکایی؛

تأمین امنیت اجتماعی؛

انتقال منابع به مناطق روستایی (رضوانی علی اصغر، ۱۳۷۴، ص ).

۲-۴ – تعریف و مفهوم توسعه پایدار روستایی
اصولا ارائه یک تعریف جهانی دقیق و صریح از توسعه پایدار امکان پذیر نمی ­باشد. توسعه پایدار مفهومی چند بعدی است که از اصطلاح پیریجز[۱۹] تحت عنوان «معمای پایداری» اخذ شده است (بدری سید علی ، طاهرخانی مهدی، ۱۳۸۷،ص۶۷).
به رغم انجام مباحث بسیار و برگزاری چندین اجلاس جهانی، از جمله اجلاس استکهلم (۱۹۷۲م)، برونتلند (۱۹۸۷م)، ریودوژانیرو (۱۹۹۲)، ژوهانسبورگ (۲۰۰۲م) و چندین کنفرانس و نشست ملی و بین ­المللی دیگر، هنوز ابهامات در مورد مفهوم توسعه پایدار وجود دارد (دانشنامه مدیریت شهری و روستایی،۱۳۸۷، ص۱۹۴).
توسعه پایدار براساس تعریف گزارش برانتلند، توسعه­ای است که نیاز های نسل حاضر را بدون لطمه زدن به توانایی نسل­های آینده در تأمین نیاز های­شان فرآهم می­سازد. پایداری را می­توان درجه سازگاری نیاز­های فعلی وآتی در یک اقتصاد دانست. بنا به تعریف تیتنبرگ (۱۹۸۴)، پایداری به این معنا است که نسل­های آتی لااقل در سطح رفاه نسل فعلی باشند. همچنین به اعتقاد کلولند و کافمن (۱۹۹۵)، معیار پایداری باید نتیجه یکپارچگی حساب­های اقتصادی و منابع طبیعی و غیر طبیعی باشد (بدری سید علی، طاهرخانی مهدی، ۱۳۸۷، ص۸۶).
با این وجود، تعریف زیر جامع­ترین و قابل قبول ترین تعریف توسعه پایدار است که در بر گیرندهء کلیه ابعاد توسعه پایدار می­باشد:
«توسعه پایدار به معنی مدیریت و حفاظت منابع پایه و جهت دادن به تحولات تکنولوژی و نهادی است، به ترتیبی که نیاز انسان و نسل­های کنونی و آیندهء بشریت به صورت مستمر و پایدار تأمین شود. در توسعه پایدار (کشاورزی) شیلات و آبزی­پروری، منابع خاک و آب و منابع ژنتیکی گیاهی و حیوانی حفظ شده و محیط زیست تخریب نمی­ شود و از نظر فنی متناسب، از نظر اقتصادی قابل قبول و پا بر جا و از نظر اجتماعی قابل پذیرش است» (حسین آسایش،۱۳۸۳،ص۱۹).
عکس مرتبط با محیط زیست
در این میان گردشگری نیز با ایجاد اشتغال، افزایش سطوح درآمد، متنوع سازی فعالیت­های اقتصادی، افزایش سطح آگاهی­های اجتماعی و ایجاد روابط اجتماعی گسترده بین جامعه میزبان و میهمان به حفاظت از میراث فرهنگی و محیط زیست طبیعی کمک کرده و با جلو­گیری از مهاجرت بی رویه و بهینه­سازی بهره ­برداری از زمین به توسعه پایدار روستایی کمک می­ کند (افتخاری، ۱۳۸۴، ص ۲۴ ا رستمی یسرا، ص۲۹).
۲-۵ – گردشگری و توسعه روستایی
در اوایل دههء ۱۹۸۰، مناطق روستایی در بسیاری از کشور­های پیشرفته و کشور­های در حال توسعه ازتحولات زیر بنایی در اقتصاد ملی و ناحیه­ای تأثیر پذیرفتند، اما مناطق کمی توانستند از مشکلات کاهش جمعیت، پایین آمدن سطح اشتغال­زایی و در­آمد، خدمات دولتی کم و از دست­دادن هویت روستایی و فرهنگی رهایی پیدا کنند. بنابراین باید پذیرفت اتخاذ سیاست­های جدید برای کمک به بهبود اقتصادی اجتماعی جوامع روستایی نیاز بود. بنابراین در شرایط کنونی نیز توجه به توسعهء فعالیت­های دیگر اقتصادی در جوامع روستایی نظیر؛ صنایع­روستایی، صنایع­تکمیلی و فرآوری محصولات کشاورزی و گردشگری روستایی ضروری است. این فعالیت­ها با وجود این که تمرکز کمتری بر منابع طبیعی تولید دارند، می­توانند بسیار به پایداری و رشد اقتصادی جوامع روستایی کمک کنند (شریف زاده و مراد نژاد، ۱۳۸۱، ص ۵۷ در رضوانی،۱۳۸۷، ص۸۱).
بنابراین گردشگری روستایی به عنوان یک کارکرد فرا­ساختاری، از راه مشارکت با سایر بخش­های اقتصادی گسترش و تداوم می­یابد و به تبع آن در رشد سایر بخش­های اقتصادی جامعه نیز نقش دارد. در این راستا اهمیت خاص صنعت گردشگری به دلیل افزایش تعاملات اقتصادی، رشد بخش­های مختلف اقتصادی و گسترش تعاملات اجتماعی بین جوامع روستایی و شهری و ملل مختلف است. تنوع سازی اقتصاد روستایی و تعیین راهبرد­های جایگزین، مانند گردشگری، فرصت­های شغلی متعددی را در سکونتگاه­های روستایی به وجود می­آورد (قادری،۱۳۸۲، ص ۱۴۹ در همان منبع). گردشگری روستایی از یک طرف می ­تواند نقش مهمی را در متنوع­سازی اقتصاد جوامع روستایی در قالب صنعت گردشگری ایفا کند و از طرف دیگر می ­تواند وسیله­ای برای تحریک رشد اقتصادی ملی (از راه غلبه بر انگاره­های توسعه نیافتگی و بهبود استاندارد زندگی مردم محلی) باشد. هم چنین این صنعت می ­تواند نقش عمده­ای را در توانمند­سازی مردم محلی، توسعه منابع انسانی، تنوع و رشد اقتصادی و همچنین خلق فرصت­های شغلی جدید در ارتباط تنگاتنگ باسایر بخش­های اقتصادی و اجتماعی ایفا کند. آنچه مسلم است صنعت گردشگری به عنوان یک کارکرد اقتصادی مکمل در کنار سایر فعالیت­های تولیدی و خدماتی در سطح مناطق روستایی و محلی جریان دارد، و می ­تواند به عنوان ابزار توسعهء اقتصادی در جوامع محلی نقش ایفا کند (شریف زاده و مراد نژادی، ۱۳۸۱، ص ۵۷ در همان منبع، ص ۸۲).
به هر حال گردشگری بعنوان ابزاری برای توسعهء روستایی را می­توان در موارد زیر خلاصه کرد:

احیا و ساماندهی دوباره فعالت­های اقتصادی محلی و بهبود کیفیت زندگی؛

درآمد مازاد در کنار بخش­های کشاورزی، صنعتی و خدماتی و همچنین کمک­های متنوع به در­آمد ناشی از خرید و فروش محصولات کشاورزی؛

احتمال برقراری ارتباطات اجتماعی جدید به ویژه با از میان بردن انزوای نواحی و گروه­های اجتماعی دور­افتاده­تر؛