Tg
(دمای انتقال شیشه ­ای)
درجه سانتی ­گراد

 

 

نوع
پلی اتیلن

 

 

 

۴۵ تا ۹۰

 

 

۹۴۱/ تا ۹۶۵/.

 

 

۱۳۵ تا ۱۴۵

 

 

۸۰تا۱۲۵

 

 

HDPE

 

 

 

۳۳ تا ۵۳

 

 

۹۱۲/۰تا ۹۳۰/۰

 

 

۱۰۷تا ۱۲۵

 

 

۹۵ تا ۱۳۰

 

 

LDPE

 

 

 

۳۳ تا ۵۳

 

 

۹۱۰/۰تا ۹۳۵/۰

 

 

۱۰۵ تا ۱۱۵

 

 

۱۰۳تا ۱۳۷

 

 

LLDPE

 

 

۲-۴-۲٫ پلی‌پروپیلن(PP)
پس از آزمایشاتی که ناتا روی کاتالیزورهای لازم برای تهیه پلیمرهایی با جرم مولی نسبی بالا از آلکن ها انجام داد، پلی پروپیلن که دارای ساختار [-CH2CH(CH3)-]n است، به عنوان یک ماده صنعتی شناخته شد. این پلیمر در سال ۱۹۵۷ برای اولین بار وارد بازار شد.
نام ایوپاک آن پلی پروپن می باشد. هنگامی که برای اولین بار پلی پروپیلن ساخته شد، به دو نوع مختلف به دست آمد. یکی از آن­ها به پلی اتیلن شبیه بود ولی سختی بیشتری داشت. نوع دیگر آمورف بود و از مقاومت کمتری برخوردار بود. امروزه مشخص شده که نوع اول ایزوتاکتیک است و هر اتم کربن آن دارای استریوشیمی و یا ساختار شیمیایی فضایی منظمی است. نوع دیگر آتاکتیک است و هر اتم کربن دارای گروه متیل بوده و استریوشیمی متفاوت و اتفاقی را نشان می دهد.
پلی پروپیلن صنعتی معمولا ۹۰ تا ۹۵ درصد ایزوتاکتیک بوده و به پلی اتیلن شباهت زیادی دارد با این تفاوت که:
دارای دانسیته کمتری است (۹۰/۰ گرم بر سانتیمر مکعب)؛
دارای نقطه ذوب بالاتری بوده و می تواند در دماهای بالا مورد استفاده قرار گیرد؛
به آسانی اکسید می­ شود چون در آن پیوندهای C-H نوع سوم وجود دارد که شکستن آن نسبتا آسان است؛
در برابر عوامل زیست محیطی مقاوم نیست.
از پلیمرهای دیگر می توان به پلی متیل متاکریلات، پلی استایرن، پلی وینیل کلراید، نایلون ها، پلی تترافلوئورواتیلن، رزین های اپوکسی و غیره اشاره کرد که بسته و ساختار و ویژگی های شیمیایی و فیزیکی کاربردهای متفاوتی دارند .
۲-۴-۳٫ پلی‌استایرن (PS)
پلی‌استایرن دارای نقطه ذوب ۱۰۰ و دمای تبدیل شیشه‌ای ۷۵ تا ۱۱۰ درجه سانتی‌گراد است. با شعله زرد رنگ همراه با دود می‌­سوزد و بوی حاصل از سوختن آن مانند شانه سوخته است. pH بخار حاصل از سوختن آن ۳ تا ۵ است. در این ظروف به‌ویژه هنگام گرم شدن، مواد سمی بالقوه وجود دارد. تا جایی که می‌­شود نبایداز این ظروف استفاده شود. این ظروف در بیشتر مواقع غیرقابل بازیافت­اند.
انواع پلی‌استایرن
الف- پلی‌استایرن با مصارف عمومی (GPPS)[25] ب- پلی‌استایرن نوع (HIPS)[26] ج- پلی‌استایرن نوع (EPS) [۲۷]
موارد مصرف پلی‌استایرن
الف- GPPS: در ساخت ظروف یک‌بار مصرف به‌کار می­‌رود. به دلیل بالا بودن مقدار منومراستایرن و نیز پایین بودن مقاومت مکانیکی توصیه می­‌شود برای نگهداری و سرو مواد غذایی داغ (بالاتر از ۷۵ درجه سانتی‌گراد) استفاده نشود.
ب- HIPS: در بسته‌بندی ماست، خامه، پنیر و ظروف یک‌بار مصرف به‌کار می­‌رود. ج) EPS: در ساخت ظروف یک‌بار مصرف به‌کار می‌­رود.
۲-۴-۴٫ پلی‌اتیلن ترفتالات (PET)
نقطه ذوب ودمای تبدیل شیشه‌ای این پلیمر به ترتیب ۲۶۰ و ۸۰ درجه سانتی‌گراد است. با شعله زرد رنگ و مرکز آبی می‌سوزد و بوی حاصل از سوختن آن مانند شمع سوخته است. pH بخار حاصل از سوختن آن ۲ تا ۳ است. مثالی از این نوع بسته­بندی، بطری­های آب معدنی است که نسبتاً بی‌خطرند اما به‌دلیل متخلخل بودن آن امکان نفوذ باکتری‌ها به درون بطری وجود دارد. بهتر است از آن‌­ها استفاده مجدد نشود و به زباله‌های خشک سپرده شوند.
موارد مصرف پلی‌اتیلن ترفتالات
در صنایع غذایی در بسته‌بندی انواع نوشیدنی‌ها و نیز انواع فیلم‌های چند لایه و همچنین کیسه‌های پخت که قابلیت تحمل دمای فر (تا ۲۲۰ درجه سانتی‌گراد) را دارا هستند، به کار می­روند. مسئله مهم در بطری‌های PET آزاد شدن استالدئید به هنگام فرایند حرارت دادن و بادکردن بطری‌­ها است.
۲-۴-۵٫ پلی‌آمید (PA)
نقطه ذوب پلی‌آمید ۶/۶ و ۱۰/۶ به ترتیب ۲۶۵-۲۵۵ و ۲۲۰ درجه سانتی‌گراد است. ساختار پلی‌آمید ۶/۶ شامل هگزا متیلن دی آمین و آدیپیک اسید است. ساختار پلی‌آمید ۱۰/۶ شامل هگزا متیلن دی آمین و سباکوئیک دی اسید است. ا با شعله زرد رنگ همراه با دود می‌سوزد و بوی حاصل ازسوختن آن مانند بوی اوره است. pH بخار حاصل از سوختن آن ۹ تا ۱۱ است. استفاده از این جنس پلاستیک بویژه برای غذا همیشه آخرین گزینه‌ است و معمولاً هم غیرقابل بازیافت است.
موارد مصرف پلی‌آمید
در صنایع غذایی در بسته‌بندی فراورده‌های گوشتی شامل سوسیس، کالباس و همچنین فیلم‌های چند لایه‌ای که در آن‌ ها نفوذپذیری نسبت به گازها مهم باشد کاربرد دارد.
۲-۴-۶٫ پلی وینیل کلراید (PVC)
نقطه ذوب و دمای تبدیل شیشه ­ای آن ۷۵ تا ۱۰۵ درجه سانتی‌گراد است. معمولاً لوله‌ها از این جنس‌اند و همچنین مواد اولیه پلاستیک­‌هایی که روی ظروف غذا می‌کشند و بطری­‌های روغن مایع از پلی­ویلین کلراید تهیه می­شوند. این گونه از پلاستیک به هیچ وجه نباید نزدیک حرارت در هنگام پخت غذا شوند چرا که گرما باعث آزاد شدن مواد شیمیایی درون PVC شده و به درون مواد غذایی در حال پخت نفوذ می­‌کند که باعث اختلالات هورمونی می‌­شوند. هرگز نباید مواد غذایی با روکش پلاستیکی از جنس PVC در مایکروویو قرار گیرد. PVC ها به راحتی بازیافت نمی­شوند. با شعله زرد رنگ و با حاشیه سبز می­‌سوزد و پس از جدا شدن از شعله خاموش می­‌شود و بوی حاصل از سوختن آن زننده است. pH بخار حاصل از سوختن آن ۰ تا ۱ است.
موارد مصرف پلی‌وینیل کلراید
موارد مصرف پلی وینیل کلراید در صنایع غذایی در بسته‌بندی روغن و فیلم‌­هایی جهت پوشش مواد غذایی است. تمام اسباب‌بازی‌ها از جنس PVC می‌­باشد. در صنایع دارویی به عنوان بیلیستر قرص‌ها کاربرد دارد. پلی­وینیل کلراید پلیمری سخت و شفاف بوده و مقاومت خوبی نسبت به نفوذ گازها و بخار آب دارد. برای کاهش شکنندگی و سختی PVC آن را با روغن‌های نرم کننده که اکثراً از مشتقات فتالات‌ها هستند، مخلوط می­‌کنند .امروزه به دلیل اثرات سرطان‌زایی مشتقات فتالات­ها و با توجه به مسائل زیست محیطی مصرف PVC توسط سازمان جهانی غذا در صنعت غذایی محدود شده است. اما بدترین­‌ها همان کیسه نایلونی خرید و ظروف یک‌بارمصرف بودند که هم سمی­اند و هم بازیافتشان سخت است. اما این بدترین­‌ها متاسفانه در شمار بیشترین­‌ها هم هستند ( ارومیه ای، ۱۳۹۰).
۲-۵٫ ماشین اکسترودر[۲۸]
یکی از متداول­ترین و مقرون به صرفه­ترین روش­های شکل­دهی پلیمرها استفاده از اکسترودر است. اکسترودر قلب تمامی فرایندهای اکستروژن است. این ماشین دارای مارپیچی است که حرکت خود را از یک موتور و یک گیربکس می­گیرد و در سیلندری که به وسیله گرمکن­ها (المنت های حرارتی) گرم می­ شود حرکت می­ کند و مواد اولیه پلیمری از قیف به داخل دستگاه ریخته می­ شود، بعد از ذوب شدن مواد با فشار از درون فرم قالب (Die) عبور کرده و به مرور که سرد شد شکل فرم قالب (دای) را به خود می­گیرد. کیفیت محصول نهایی و راندمان تولید وابستگی زیادی به عملکرد اکسترودر دارد. با بهره گرفتن از دستگاه اکسترودر در صنعت پلیمر می­توان انواع لوله­ها و پروفیل­ها، شیلنگ­ها، نی­های آشامیدنی، سیم و کابل، الیاف و نخ ها، انواع فیلم و نایلکس و ورق و بسیاری چیزهای دیگر را تولید کرد. از اکسترودر در صنایع گوناگون استفاده­های زیادی می­ شود به عنوان مثال می­توان به تولید میله گرد و لوله و پروفیل­های فلزی، ماکارونی و آدامس (در صنایع غذایی) و سرامیک و بتن اشاره کرد.
۲-۵-۱٫ سیستم سخت افزاری اکسترودر
هدف اکسترودر خوراک­دهی مواد به صورت یکنواخت در دما و فشار ثابت به درون دای است. این تعریف سه وظیفه اصلی که بایستی توسط اکسترودر انجام پذیرد را مشخص می­ کند. اولاً بایستی مواد را به صورت یکنواخت درآورد. ثانیاً مواد ورودی به دای بایستی حداقل تغییرات دمایی را نسبت به زمان و مکان در جریان مذاب داشته باشد. ثالثاً بایستی حداقل تغییرات فشار مذاب با زمان را داشته باشد. مهم است که طراحی و عملکرد یک سیستم اکستروژن این سه هدف را برای تولید محصولی با کیفیت پوشش دهد (کانتور، ۲۰۰۶).
اکسترودرها عموماً توسط قطر مارپیچ دسته­بندی و ارزیابی می­شوند. اکسترودرهای تولیدی نوعاً در اندازه ۲ تا ۶ اینچی (۵۰ تا ۱۵۰ میلیمتر) می­باشند. پارامتر کمّی اساسی که توسط قطر اکسترودر تعیین می­گردد، حداکثر ظرفیت (برحسب واحد پوند بر ساعت و یا کیلوگرم بر ساعت) است. حداکثر ظرفیت با توان سوم قطر مارپیچ رابطه دارد و وابسته به حجم موجود درون اکسترودر است. برای یک پلیمر خاص، یک اکسترودر ۲ اینچی می ­تواند ماکزیمم ظرفیت ۱۰۰ پوند بر ساعت داشته باشد، درحالی که یک اکسترودر ۴ اینچی ماکزیمم ظرفیت ۸۰۰ پوند بر ساعت خواهد داشت. بنابراین، ضروریات سیستم مانند ظرفیت مواد، اندازه موتور، میزان سرمایش و فضای مورد نیاز به سرعت با افزایش اندازه مارپیچ افزایش می­یابد. اجزای سخت افزاری اکسترودر را می­توان در پنج بخش دسته بندی کرد (شکل ۲-۸):
سیستم محرکه و انتقال نیرو
سیستم خوراک دهی
سیستم مارپیچ/ماردون
سیستم دای

 

دانلود

در این پژوهش اخبار چهل بخش خبری ساعت ۱۸ رادیو دری و مجله آسیای میانه بخش فارسی بی­بی­سی با روش نمونه گیری غیر­تصادفی انتخاب و تحلیل شده ­اند.
بر اساس یافته­ های این پژوهش رادیو دری وقت بیشتری نسبت به بی بی سی به اخبار افغانستان اختصاص می­دهد و تنوع موضوعی بیشتری دارد. هر دو به امور سیاسی، جنگ و خشونت­های سیاسی تاکید بیشتری داشته اند. اغلب اخبار ناامید­کننده هستند و منبع اخبار، خبرنگاران هستند؛ به عبارتی لید «که» در بیشتر اخبار برجسته شده است. رادیو دری بیشتر مصاحبه پخش می­ کند و بی­بی­سی گزارش؛ تنوع افراد در هر دو شبکه یکسان است. میان دو شبکه در استفاده از ارزش­های خبری دربرگیری، برخورد، استثنا و شگفتی تفاوت معناداری وجود دارد، ولی از نظر شهرت، فراوانی تعداد و مقدار و تازگی شباهت وجود دارد.

 

 

ساختار و شیوه انعکاس اخبار سیاسی، تحلیل محتوای اخبار ساعت ۲۱ شبکه اول سیمای جمهوری اسلامی ایران، غلامرضا محمدی مهر،۱۳۷۷

در این پژوهش ساختار و شیوه ارائه اخبار سیاسی شبکه اول سیما با روش تحلیل محتوا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است تا به شناخت تصاویری که از رویدادهای داخلی و خارجی ارائه می­ شود دست یابد. برای این هدف ۵۳ بخش خبری از آذر ۱۳۷۶ تا آذر ۱۳۷۷ تحلیل شده ­اند. فرضیه ­های این پژوهش که بر اساس یافته­ ها تایید شدند عبارتند از :

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

 

 

بین اخبار داخلی و خارجی بودن اخبار سیاسی و نوع جهت گیری خبری رابطه وجود دارد.

سوگیری خبری و عدم رعایت بی­طرفی، در دراز مدت منجر به بی اعتمادی مخاطبان نسبت به رسانه می­ شود.

 

پژوهشی پیرامون اخبار تلویزیون، داوود اسماعیلی،۱۳۵۸-۱۳۵۹

در این پژوهش پیمایشی، جامعه آماری متشکل از اقلیت مذهبی(ارامنه)، کارگران، اصناف و روشنفکران (دبیران مدارس و روزنامه نگاران) هستند.
محورهای پژوهش درباره استفاده از تلویزیون به عنوان منبع کسب خبر، محتوای خبر در حوزه هایی نظیر اعتماد، سلامت خبر، بی طرفی، اعتماد به منبع و … ، پخش اخبار و مدت زمان آن، چگونگی خبرگیری پاسخگو و منابع مختلف کسب خبر است.
بر اساس یافته­ های پژوهش اصناف و کارگران بیشترین گرایش مثبت درباره استفاده از تلویزیون به عنوان منبع قابل اعتماد را داشته اند و روشنفکران و ارامنه با گرایش منفی، کمترین اعتماد را به تلویزیون به عنوان منبع دسترسی به اخبار داشته اند.
این پژوهش ها در سال۸۹ که پژوهشگر کار تحلیل خود را آغاز نمود از بعد تحلیل خبر تلویزیونی به پژوهش موجود شباهت بیشتری داشتند که البته دو پژوهش اول شباهت بیشتری در موضوع داشتند.

 

فصل دوم

 

چارچوب نظری و ادبیات پژوهش

 

 

۲-۱ مقدمه

«مطالعه تلویزیون برای درک نظام­های دلالتی امروزی به نیازی بنیادین تبدیل شده است. تلویزیون شکلی از سواد خاص خود را ایجاد کرده است که افراد بیشتری در مقایسه با هر رسانه دیگری در هر مقطعی از تاریخ، آگاه و درگیر می سازد.» (دانسی، ۱۳۸۷، ۲۲۵)
اکنون تلویزیون به عنوان عضوی از خانواده، مسئولیت سرگرم­سازی، اطلاع­رسانی و آموزش را به عهده گرفته است. تربیت و شکل دهی به نگرش­ها، تقویت ایدئولوژی­ها، بسترسازی برای بروز رفتاری خاص و … از اثرات فرهنگی این عضو جدید خانواده است.
تلویزیون، پنجره­ای رو به جهانی است که حاصل توافق نگرش اکثریت و قدرت حاکم در جوامع است. اخبار، مستند نما ترین برنامه تلویزیونی است که کوشش می کند تا به قول فیسک، «کارکرد نقالی» را از طریق تحریف واقعیات انجام دهد.
«تلویزیون بر این نظریه سوال برانگیز متکی است که باید بتوان در همه جا به هر چیزی که در هر کجا اتفاق می­افتد، آگاه شد. اگر قرار بر این باشد که هر کسی قادر به دیدن هر چیزی باشد، در بلند مدت همه چیزهای دیدنی که ارزش آنها به کمیابی­شان بود، بی­ارزش خواهد شد و اگر افراد بتوانند همه چیز را عملا ببینند و بشنوند، شاید روزی فرا برسد که تقریبا به هیچ چیزی به طور خاص علاقه نداشته باشند.» ای. بی. وایت (دانسی،۱۳۸۷،۲۲۵)

 

۲-۲ نظریه‌های مرتبط با پیام (اخبار)

در میان برنامه‌های رسانه‌های جمعی، اخبار جایگاه ویژه‌ای در قدرت و هدایت افکار عمومی دارد؛ حتّی با وجود این که اصل عینیت در اخبار جایگاهی سست دارد مستند و واقعیت نماتر از سایر برنامه‌های رسانه به نظر می‌رسد و در تلویزیون این امر بسیار جدی‌تر مطرح است.
«دنیس ک. دیویس» از اندیشمندان ارتباطات سیاسی… . دیدگاه‌های مختلف در مورد خبر را به ۵ دسته طبقه‌بندی کرده است. این دیدگاه‌ها عبارتند از: ۱- مطالعات فرهنگی که توسط اندیشمندان انگلیسی پی‌ ریزی شده است. ۲- دیدگاه ساخت اجتماعی واقعیت ۳- دیدگاه تعدی رسانه در سیاست ۴- مطالعه سازمان‌های خبری و ۵- تئوری روایت خبر.» (محمدی مهر، ۳۱)
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

 

۲-۲-۱دیدگاه مطالعات فرهنگی

اهمیت خبر در این دیدگاه به دلیل اهمیت ایدئولوژیک آن در تعریف جهان اجتماعی است و توجه و علاقه عمومی به سمت نظم سیاسی مستقر هدایت می‌شود و سایر دیدگاه‌ها در رسانه‌، منزوی است. نخبگان به عنوان سخنگویان مشروع به مسائل عمومی می‌پردازند و منتقدان، به شیوه برچسب‌زنی به حاشیه رانده می‌شوند.
از نظر استوارت هال[۲۴] که نظریات محوری را در این رویکرد ارائه­کرده­است مفاهیم از طریق زبان، هژمونی «طرح‌های معانی فرهنگی» را پی‌ریزی می‌کنند که ایدئولوژی حاکم را پی‌ریزی می‌کند. خبر به چند طریق این وظیفه را انجام می‌دهد:

 

 

پوشاندن جنبه‌هایی از واقعیت به ویژه ماهیت استثماری جامعه و ایجاد اطمینان در طبیعی بودن آن‌ ها.

متلاشی شدن منافع و علایق طبقه تحت سلطه

ایجاد یک اتحاد یا «هماهنگی خیالی» یا اشاعه مفاهیمی چون اجتماع، ملت، توافق و افکار عمومی (همان ، ۳۳-۳۱)

گروه رسانه‌ای گلاسکو، وسیع‌ترین فعالیت‌های پژوهشی را انجام داده‌اند. از نظر آن‌ ها مفهوم بی‌طرفی فقط یک ایده‌ال است و اخبار آیینه واقعیات نیستند. شیوه انتخاب، ارائه و تدوین رویدادهای تلویزیونی به نفع صاحبان قدرت است و «واقعیت سازی» صورت می‌گیرد.
چند گزاره اصلی این رویکرد عبارتند از:

 

 

خبر به طرزی اجتماعی ساخته می‌شود.

رویدادهایی که گزارش می‌شوند نه به دلیل اهمیت ذاتی، بلکه معیارهای پیچیده درگزینش خبر دخیل است.

خبر در معرض استحاله شدن از طریق ۱) شکل درج و پخش اعم از خط، صدا و تصویر ۲) خواص فیزیکی و فنی رسانه‌ها و ۳) شکل کاربرد آن‌ ها قرار می‌گیرد.

جانبداری در اکثر اخبار وجود دارد زیرا اخبار از زاویه ویژه نهادهایی که خاستگاه اجتماعی اقتصادی و سیاسی خاصی دارند مخابره می‌شود.
عکس مرتبط با اقتصاد

 

در نهایت این که خبر یک محصول است تا یک «پدیده طبیعی» ؛ خبر منعکس کننده ارزش‌های حاکم در یک گستره خاص تاریخی است. (همان ، ۳۴-۳۳)
از دل این رویکرد نظریه بازنمایی ارائه شده است که تئوری اصلی برای تحلیل این پژوهش است و در مدل نظری به تفصیل خواهد آمد.

 

۲-۲-۲ دیدگاه ساخت اجتماعی واقعیت

بر پایه این دیدگاه در جهان اجتماعی، به طور ذاتی و واقعی هیچ مفهومی وجود ندارد و باید این مفاهیم را به وجود آورد تا از طریق اعمال انسانی بر رفتارها، رویدادها یا چیزها تحمیل گردد. مفهوم در زمینه و بافتی به وجود می‌آید که گروه‌هایی بر آن سلطه دارند و این گروه‌ها دارای منافع ذاتی هستند. پس از این، ما آن‌ ها را صحیح قلمداد می‌کنیم و به صورت بخشی از مجموعه «طبقه‌بندی‌ها» یا ذخیره‌ای از دانش درمی‌آید و ما از آن به عنوان چارچوب بندی یا تفسیر تجربه روزمره خود از آنها استفاده می کنیم. ما از منافعی که گروه‌های سلطه دارند ناآگاهیم. رسانه‌ها به سمت حفظ وضع و بافت موجود گرایش دارند. اخبار نمی‌تواند صرفاً ابزار انتقال واقعیات عینی باشد زیرا برخی رویدادها انتخاب و برخی دیگر حذف می‌شود و همین امر مطالب زیادی درباره ساختار جهان اجتماعی به ما می‌فهماند. اخبار با این وضع، دسته‌بندی موجود را تقویت می‌کند. (همان، ۳۶-۳۵)

 

۲-۲-۳ دیدگاه دخالت رسانه در سیاست

این دیدگاه مبتنی بر مطالعات علوم سیاسی است و بر نقش رسانه در مبارزات سیاسی متمرکز است.

 

۲-۲-۴ پژوهش در مورد سازمان‌های خبری

براساس این دیدگاه اخبار مدرن یک کالای تجاری بسته‌بندی شده­است که براساس مختصاتی استاندارد، طراحی و تولید شده و به بیشترین مخاطبین ممکن به فروش می‌رسد.
سازمان‌های خبری مدرن توسط هیأت مدیره قلیلی اداره می‌شود که اولویت‌ها را تعیین می‌کند. براساس رویکردی دیگر فشارهای دیوانسالاری و شیوه تولید خبر، سازمان‌های خبری را در مقابل نخبگان سیاسی که از طریق دستکاری در خبرها به منافع خود دست یابند آسیب‌پذیر می‌سازد.
رویکرد سوم این است که فشارهای سازمانی به ناچار به پوشش خبری نامطلوب در مورد برخی از گروه‌های پلورالیست منجر می‌شود به ویژه آن‌ هایی که به دنبال تغییر هستند. (همان، ۳۸-۳۷)

 

۲-۲-۵ نظریه روایت خبری

این نظریه به ارزیابی سیستماتیک از ساختار داستان یا محتوای خبر می‌پردازد. روایت‌پردازی، یافتن روایتی هماهنگ از اطلاعات واقعی درهم ریخته است که از صحنه‌ای مربوط به رویدادهای مهم جمع‌ آوری شده است.
اجتماعی کردن اقدامات ژورنالیستی فراگیری ذخیره‌ای از ساختارهای داستانی استاندارد شده است که می‌تواند برای سازماندهی واقعی هر مجموعه‌ای از اطلاعات واقعی بکار رود. ژورنالیست‌ها این اطلاعات را بر ساختارها منطبق و ارائه می‌کنند. خشنودی مخاطب و سردبیر، جذابیت و … . موجب سوگیری در اخبار می‌شود. (همان، ۳۹)

 

۲-۳ کلیاتی درباره دو شبکه

۲-۳-۱ تاریخچه واحد مرکزی خبر سازمان صدا و سیما
نخستین خبرگزاری ایران به نام پارس به دستور رضاشاه به مدیریت عبدالله انتظام شروع به کار کرد. پس از تأسیس اداره کل تبلیغات در سال ۱۳۳۶ شمسی، این آژانس به آن ملحق شد و به ریاست دکتر صدیق به فعالیت خود ادامه داد تا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی خبرگزاری پارس به خبرگزاری جمهوری اسلامی تغییر نام داد و زیرنظر وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی فعالیت می‌کند.
تشکیلاتی که هم‌اکنون به نام «واحد مرکزی خبر» و در واقع به مثابه خبرگزاری صدا و سیما عمل می‌کند، پس از تأسیس وزارت اطلاعات به نام «دفتر مرکزی خبر» در سال۲۵۳۱ شمسی تأسیس شد. این تشکیلات در ابتدای کار بسیار محدود بود ولی بعدها گسترش یافته و به کار تولید خبر و فیلم‌های خبری در تهران و دفاتر مراکز شهرستان‌های صدا و سیما اقدام کرده است. در سال ۱۳۵۵ با ادغام دفتر مرکزی خبر و گروه تحقیق که تا آن زمان به صورت مستقل عمل می‌کردند، تشکیلات فعلی واحد مرکزی خبر ایجاد شد. واحد مرکزی خبر در حال حاضر متشکل از واحدهای مونیتورینگ، اخبار شهرستان‌ها، امورخارجی، امور داخلی، بولتن و تلکس است.» (محمدی مهر، ۱۰۰-۱۰۹)
۲-۳-۲ شبکه تلویزیونی بی‌بی‌سی فارسی
بی بی سی فارسی از شبکه های فارسی زبان است که در ۲۵ دی ۱۳۸۸ فعالیت خود را در ایران شروع کرد.
بر اساس گزارش ضیایی پرور از فعالیت های این شبکه در همایش شبکه های فارسی زبان، تیم خبری این شبکه متشکل از ۲۰۰ نفر این شبکه به عنوان بخشی از سرویس جهانی آن «دو سال قبل از تاسیس» آموزش های لازم را دیدند و مورد آزمون قرار گرفتند. آنها تلاش نمودند تا طیف وسیعی از علایق مخاطبان را پوشش دهند.
خط مشی اعلام شده از طرف بی­بی­سی به شرح زیر است:

 

منظور از جریان­های نقدی آژاد واحد تجاری ، خالص جریان­های نقدی به دست آمده از عملیات واحد تجاری است که مازاد بر وجوه نقد سرمایه-گذاری شده برای رشد است. اگر کل جریان­های نقدی حاصل از عملیات مستمر یک شرکت درنظر گرفته شود و تمامی پرداخت­ها و مخارج نقدی از آن کسر شود ، آنچه باقی می­ماند ، جریان­های نقدی آزاد است که همان وجه نقد باقی مانده ناشی از فعالیت­های عملیاتی است. واحد تجاری می ­تواند وجه نقد باقی­مانده را به صورت پرداخت­های متقابل به تأمین­کنندگان مالی پرداخت نماید. پرداخت­های متقابل واحد تجاری به تأمین­کنندگان مالی تعیین­کننده ارزش واحد تجاری از دیدگاه سرمایه ­گذاران است .
این پرداخت­ها به صورت سود سهام برای سهامداران عادی و پرداخت به دیگر مدعیان (مانند صاحبان قرضه و سهامداران ممتاز) است. لذا ، در این پژوهش از جریان­های نقد آژاد به عنوان معیاری از جریان­های نقدی استفاده شده است(ایزدی­نیا و همکاران، ۱۳۹۱،ص۲۱).
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
اغلب اطلاعات صورت­های مالی شامل اقلام ترازنامه ، نظیر: سرقفلی ، حساب­های دریافتنی ، موجودی­ها یا اقلام سود و زیان ، نظیر: درآمد و مخارج تحقیق و توسعه تا حد زیادی مبتنی بر برآوردهای مدیریت است. از طرفی ، شرایط اقتصادی واحد تجاری و نتایج عملیات آن به­گونه­ای که در صورت­های مالی سالانه و فصلی ارائه شده ، پیچیده بوده ، بین واقعیت و حدس و گمان قرار دارد ؛ به گونه­ ای که برای استفاده­کنندگان از اطلاعات ناشناخته است. همچنین ، حرکت به سوی استفاده از ارزش منصفانه در اندازه ­گیری دارایی­ ها و بدهی­ها ، نقش برآوردها و پیش­بینی­ها را در گزارش­های مالی افزایش می­دهد. تأثیر برآوردهای مدیریت بر سودمندی اطلاعات مالی واضح نیست. از طرفی ، برآوردها و پیش­بینی­­ها به­ طور بالقوه برای سرمایه ­گذاران مفید است ، زیرا این برآوردها به­ طور اولیه ، ابزاری برای انتقال اطلاعات به سرمایه ­گذاران است. برای مثال ، برآورد مناسب ذخیره مطالبات مشکوک­الوصول ، سرمایه ­گذاران را درباره جریان­های نقد موردانتظار آتی ناشی از فروش­های اعتباری مطلع می­ کند. لذا برآوردهای مدیریت به سرمایه ­گذاران در ارزیابی جریان­های نقد آتی کمک می­ کند(لیو و همکاران،۲۰۱۰).اما توانایی برآوردها در افزایش سودمندی اطلاعات مالی ، تحت­تأثیر دو عامل اصلی قرار دارد:
عکس مرتبط با اقتصاد
۱٫ مشکلات عینی: در یک محیط تجاری ، به علت شرایط در حال تغییر بازار ، نظیر: خصوصی­سازی و سرعت تغییرات تکنولوژی ، برای مدیران واحدهای تجاری مشکل است که پیش­بینی­های قابل­اتکا از رویدادهای واحد تجاری فراهم آورند. برای مثال ، برآورد بازده آتی دارایی­ های طرح­های بازنشستگی. همچنین ، در بازارهای رقابتی کنونی ، قابلیت اطمینان جریان­های نقد ناشی از دارایی­ ها که در طی چند سال پیش ­بینی شده ، به روشنی سؤال­برانگیز است. لذا ، پیش ­بینی اطلاعات مالی ، میزانی از اختلال یا پارازیت ناشناخته و قابل­ملاحظه و شاید همراه با تعصب و سوگیری در اطلاعات مالی را نشان می­دهد که سودمندی اطلاعات مالی را کاهش می­دهد (لیو و همکاران، ۲۰۱۰).
۲٫ دستکاری : علاوه بر مشکلات عینی در برآوردهای قابل­اتکاء ، این برآوردها می ­تواند توسط مدیریت دستکاری شود که آثار معکوسی بر سودمندی اطلاعات مالی خواهد داشت(لیو و همکاران، ۲۰۱۰).
بسیاری از موضوع­های مهمی که در سال­های اخیر توسط FASB مطرح شده ، نظیر: ابزارهای مالی ، اختیار خرید سهام ، زیان کاهش ارزش سرقفلی و نیازمند پیش ­بینی در فرایند اندازه ­گیری و گزارشگری مالی است. بنابراین ، تأثیر برآوردها که متضمن اندازه ­گیری و گزارشگری مالی است ، بر سودمندی اطلاعات مالی یک سؤال قابل­بحث است (لیو و همکاران، ۲۰۱۰ به نقل از ایزدی­نیا و همکاران، ۱۳۹۱،ص۲۳).

 

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

۲-۳- مدیریت سود

فلسفه مدیریت سود ، بهره­ گیری از انعطاف­پذیری روش­های استاندارد و اصول پذیرفته شده حسابداری می­باشد. البته تفسیرهای گوناگونی که می­توان از روش­های اجرایی یک استاندارد حسابداری برداشت کرد ، از دیگر دلایل وجود مدیریت سود می­باشد. این انعطاف­پذیری دلیل اصلی تنوع موجود در روش­های حسابداری است. در زمانی که تفسیر یک استاندارد بسیار انعطاف­پذیر است ، یکپارچگی داده ­ها ارائه شده در صورت­های مالی کمتر می­ شود. اصول تطابق و محافظه ­کاری نیز می ­تواند باعث مدیریت سود شود ، بنابر گفته گتشو (۱۹۸۶) ، شرکت کارباید ، سود سه ماهه نخست سال مالی خود را بدون اضافه نمودن به موجودی نقد و تنها با بهره گرفتن از روش­های تعهدی حسابداری استهلاک ، معافیت­های مالیاتی سرمایه ­گذاری­ها و به حساب دارایی بردن بهره ، افزایش داد. مدیران شرکت تأکید کرده ­اند که این کار برای ارائه­ صورت­های مالی واقعی­تر و قابل مقایسه کردن صورت­های مالی شرکت ، با سایر شرکت­های در صنعت مشابه ، صورت گرفته است. تحلیل­گران مالی و حسابرسان از این پدیده به عنوان «ترفند حسابداری» نام می­برند. این در حالی است که تمامی این اقدامات در چارچوب اصول پذیرفته شده حسابداری صورت گرفته است. پژوهش­ها نشان می­دهد که مدیران شرکت­ها از روی قصد ، سودهای گزارش شده را با بهره گرفتن از انتخاب سیاست­های حسابداری خاص خود تغییر در برآوردهای حسابداری و اقلام تعهدی ، دستکاری می­ کنند تا به هدف­های موردنظر خود برسند. (میلر و جون ، ۲۰۰۱،ص۴۰۲).
حسابداری
تحلیل­گران مالی انتظار دارند که شرکت­ها به پیش­بینی­های انجام گرفته برسند و مغایرتی نداشته باشند ، این مهم برای شرکت­هایی که قابل­اتکاءتر هستند ، بیشتر صادق است. تحلیل­گران مالی و سرمایه ­گذاران از انحراف میان مقادیر پیش ­بینی شده و واقعی بسیار ناخشنود خواهند شد (کولینگ وود ، ۲۰۰۱).
از این مغایرت­ها درخصوص با مدیریت سود ، بیشتر استفاده می­ شود. در مغایرت منفی ، صاحبان سود ، مدیریت سود را تقلب می­دانند درحالی که در مغایرت مثبت ، مدیریت سود را اقدامی بدون مشکل و طبق صلاحدید مدیریت قلمداد می­نمایند (فریدسون و آلوارز ، ۲۰۰۲،ص۱۱).
«برخلاف اینکه ، اکثر افراد هموارسازی را سوءاستفاده از انعطاف­پذیری در گزارشگری می­دانند ، به نظر ما ، مدیران باخرد که هدفشان افزایش ارزش شرکت­هایشان می­باشد ، در چارچوب الزامات قانونی و حسابداری اقدام به بیشتر کردن ارزش شرکت تحت نظر خود ، استفاده می­نمایند.» (کیرشنهایتر و ملمومند ، ۲۰۰۲).
در مقابل ، اگر داده ­های آورده شده در صورت­های مالی به زیان صاحبان سود تغییر کند ، تقلب مدیریت در جهت مقاصد فردی­اش محسوب می­گردد. هانت ، مویر و شلوین (۱۹۹۷) ، بررسی کرده ­اند که آیا صلاحدید مدیریت که در مدیریت سود اعمال می­ شود ، بر ارزش شرکت اثری دارد یا خیر. یافته­ های پژوهش­های آنها نشان داد که نشان دادن رقم پایین­تر برای سود حاصل از اقلام معوق ، باعث افزایش ارزش بازار سرمایه می­ شود. آشکار است هنگامی که نظرات شخصی مدیریت باعث کاهش سود می­ شود ، یکپارچگی داده ­های ارائه شده در صورت­های مالی تحت­تأثیر قرار خواهد گرفت. بازی با «ارقام مالی» (نامی که گاهی­اوقات برای مدیریت سود به کار می­رود) ، می ­تواند تأثیر کاملاً منفی ، در هنگام کشف شدن باقی گذارد. «با بهره گرفتن از حسابداری مدیریت سود ، مدیریت می ­تواند تصورات سایرین نسبت به عملکرد شرکت­اش را تغییر دهد. ارزیابی قدرت سودآوری شرکت ممکن است به اشتباه تعبیر شود و باعث تعیین نامناسب قیمت اوراق بدهی و سرمایه شود. هنگامی که اشتباهاتی کشف می­ شود ، شرکت دیگر اطمینان بازار را به دست نخواهد آورد. و این باعث کاهش شدید قیمت اوراق بدهی و سرمایه­اش خواهد شد.» (مافورد و کومیسکی ، ۲۰۰۲،ص۸).

 

۲-۴- رویکردهای مختلف به مدیریت سود

در مدیریت سود دو دیدگاه وجود دارد. دیدگاه اول از مطالعات دانشگاهی ناشی می­ شود ، بیان می­دارد که مدیریت سود مفید بوده و به­ طور بالقوه می ­تواند محتوای اطلاعاتی سود را افزایش دهد (سوبرامانیام: ۱۹۹۶ و کریشنان: ۲۰۰۳). طرف­داران این دیدگاه عقیده دارند که مدیران با بهره گرفتن از اختیاراتی که در قوانین و استانداردهای حسابداری در قالب مدیریت سالم به آن­ها داده شده ، قادرند تا توانایی سود را برای انعکاس هرچه بهتر قدرت سودآوری و ارزش واقعی شرکت ، بهبود بخشند. در مقابل ، عده­ای از پژوهش­گران عقیده دارند که این اختیارات ، فرصتی را برای مدیران ایجاد می­ کند تا سود را برای فریب سرمایه ­گذاران دستکاری نمایند (بورگستالر و دکو: ۱۹۹۷ و بالسام: ۲۰۰۲). برهمین­اساس می­توان انگیزه­ مدیران از مدیریت سود را به دو طبقه­ی مجزا و متضاد تقسیم نمود:
۱- مدیریت سود کارا: که هدف از آن افزایش کیفیت تهیه­ اطلاعات برای کمک به استفاده­کنندگان برای درک بهتر قدرت سودآوری و وضعیت مالی شرکت است.
۲- مدیریت سود فرصت­طلبانه: که مدیران این اعمال را فقط برای حداکثرسازی منافع خود و نه سرمایه ­گذاران ، انجام می­دهند(احمدپور و همکاران،۱۳۹۰،ص۳).
فرضیه مدیریت سود، در ابتدا با عنوان هموارسازی سود توسط هپ­ورث (۱۹۵۳) ارائه و بعداً توسط گوردن (۱۹۶۴) معرفی شد. برای اولین­بار توسط مک­نیچلسون (۱۹۸۸) عبارت ” مدیریت سود” جایگزین عبارت “هموارسازی سود” شد. از این جهت ، مدیریت سود در کانون توجه قرار گرفت ؛ براین­اساس که می ­تواند در تهیه خلاصه­ای از عملکرد شرکت اعمال نفوذ کند و نتایج موردنظر خود را منعکس کند(ریحانی­بلکویی،۲۰۰۰ به نقل از خدادادی و جان­جانی،۱۳۹۰،ص۷۸).
اسکیپرز (۱۹۸۹) مفهوم مدیریت سود را به این صورت تعریف می­ کند: «مداخلۀ عمدی در فرایند گزارشگری مالی برای به دست آوردن سطح موردانتظار سود» ؛ یعنی با توجه به مقاصد و اهداف مختلف مدیریت ، ممکن است سود افزایش و یا کاهش یابد یا هموار شود. مقاصد و انگیزه­هایی که باعث مدیریت سود شده ، در ادبیات حسابداری بسیار زیاد بوده ، که برخی از آنها به شرح زیر است:
۱٫ دریافت پاداش­های مدیریتی
این فرضیه پیش ­بینی می­ کند که اگر براساس یکی از معیارهای عملکرد (نظیر سود حسابداری) به مدیر پاداش داده می­ شود ، وی تلاش خواهد کرد تا از روش­های حسابداری استفاده کند که سود و در نتیجه پاداش خود را افزایش دهد. اگر مبالغ پرداختنی به مدیر به­ طور مستقیم براساس ارقام حسابداری (مانند سود ، فروش ، دارایی­ ها) محاسبه شود ، هرگونه تغیر در روش­های حسابداری ، می ­تواند بر پاداش پرداختی به مدیر تأثیرگذار باشد (خدادادی و جان­جانی،۱۳۹۰،ص۷۹).
۲٫ کاهش هزینۀ سیاسی
این فرضیه ، پیش ­بینی می­ کند که شرکت­های بزرگ در مقایسه با شرکت­های کوچک ، به احتمال زیاد از رویه­ های حسابداری استفاده می­ کنند که سود را کمتر نشان می­دهند. اندازه و بزرگی شرکت ، شاخصی برای توجه و مدنظر بودن وجهه سیاسی آن است. براین­اساس ، فرض بر آن است که اگر اشخاص طرف قرارداد شرکت بدانند که سود حسابداری نشان­دهندۀ تتملک انحصاری مالک نسبت به سود است ، در آن صورت ممکن است این آگاهی برای شرکت گران تمام شود. از این­رو ، اگر مدیران شرکت­ها حس کنند که در کانون توجهات قرار گرفته­اند ، این انگیزه را دارند تا از روش­های حسابداری استفاده کنند که سود را کمتر نشان می­دهد. آنها با این­گونه رفتار سعی دارند تا احتمال اقدامات سیاسی علیه شرکت و در نتیجه هزینه­ های موردانتظار سیاسی را کاهش دهند. هزینه­هایی که در پی افزایش سود از سوی اتحادیه­های کارگری به منظور افزایش دستمزد از شرکت­ها درخواست می­گردد ، از جمله هزینه­ های سیاسی است(خدادادی و جان­جانی،۱۳۹۰،ص۸۰).
۳٫ افزایش ارزش شرکت
یک جریان ثابت سود می ­تواند سطح بالاتری از سود تقسیمی (در مقایسه با جریان سود متغیر) را تضمین کند که حاصل آن افزایش ارزش شرکت است ، زیرا میزان ریسک کل شرکت را کاهش می­دهد. از آنجا که تغییرپذیری روند سودهای خالص شرکت می ­تواند بر انتظارهای ذهنی سرمایه ­گذاران (در رابطه با دستاوردهای محتمل آینده ، از نظر سود خالص و سود تقسیمی) اثر بگذارد ، این امکان وجود دارد که مدیر بتواند از طریق هموارسازی سود (یکی از ابزارهای مدیریت سود) اثری مطلوب بر ارزش سهام شرکت بگذارد(افلاطونی و نیکبخت،۱۳۸۹ به نقل از خدادادی و جان­جانی،۱۳۹۰،ص۸۱).
۴٫ جذب سرمایه
جریان ثابت سود و در نتیجه ، سطح بالاتر سود تقسیمی ، سبب افزایش تقاضا برای اوراق بهادار شرکت شده ، در نتیجه قیمت اوراق بهادار آن افزایش و ریسک سرمایه ­گذاری در شرکت کاهش می­یابد. بنابراین ، سرمایه ­گذاران و اعتباردهندگان چنین شرکتی را محل امن­تری برای سرمایه ­گذاری و اعطای اعتبار می­دانند و شرکت توانایی بیشتری برای جذب سرمایه خواهد داشت(خدادادی و جان­جانی،۱۳۹۰،ص۸۱).

 

۲-۵- اندازه­ شرکت

پژوهش­گران حسابداری بر مبنای حدس و گمان اقتصاددانان فرض می­ کنند شرکت­های بزرگ­تر نسبت به شرکت­های کوچک­تر حساسیت سیاسی بالاتری دارند و بنابراین با انگیزه­های متفاوتی در انتخاب روش­های حسابداری روبه­رو هستند. همان­گونه که «واتز» و «زیمرمن» در فرضیه­ تئوری­های اثباتی خود بیان نمودند ، اغلب اندازه یا بزرگی شرکت منجر به هزینه­ های سیاسی می­ شود. به­ویژه اگر شرکت­های بزرگ از سودآوری بالایی برخوردار باشند ، این هزینه­ها به­شدت افزایش می­یابد. در این مواقع مدیران روش­هایی از حسابداری را به کار خواهند گرفت تا سودها را به تعویق اندازند (اسکات، ۱۳۸۶ به نقل از احمدپور و همکاران،۱۳۹۰،ص۴).
از طرف دیگر اندازه­ شرکت به عنوان فاکتوری از میزان دردسترس بودن اطلاعات مورداستفاده قرار می­گیرد. به این معنا که اطلاعات شرکت­های بزرگ بیش از شرکت­های کوچک در دسترس همگان قرار دارد. این موضوع سبب کاهش مسأله­ اطلاعات نامتقارن در شرکت­های بزرگ شده و می-تواند بر انتخاب نوع مدیریت سود توسط مدیران اثرگذار باشد. بررسی­ها نشان می­ دهند که شرکت­های بزرگ با انگیزه­ کاهش هزینه­ های سیاسی و شرکت­های کوچک با انگیزه­ اجتناب از گزارش زیان اقدام به مدیریت سود می­ کنند (سیرگار، ۲۰۰۸ به نقل از احمدپور و همکاران،۱۳۹۰،ص۴).

 

۲-۶- مفهوم اندازه شرکت

اندازه شرکت در مطالعات متعدد نمایانگر جنبه­ های مختلفی از شرکت است. اندازه شرکت می ­تواند نمایانگر اهرم شرکت باشد. اهرم عبارت از وجود هزینه­ های ثابت در فهرست هزینه­ های شرکت است. اهرم عملیاتی بر هزینه­ های ثابت عملیاتی شرکت (همه هزینه­ های ثابت غیر از بهره­بدهی­ها) متکی است و اهرم مالی بر هزینه­ های ثابت مالی از قبیل بهره یا سود ثابت وامها متکی است. اهرم عملیاتی و مالی وسیله دستیابی به سود بیشتر است. اندازه شرکت می ­تواند ننمایانگر برتری رقابتی باشد. از آنجایی که سهم بیشتر از بازار نیاز به تولید و فروش بیشتر دارد لذا داشتن منابع مالی کافی و اندازه بزرگتر می ­تواند شرکت را در تولید بیشتر و صرف هزینه­ های تولید و بازاریابی بیشتر یاری کند تا بتواند مزیتهای رقابتی ایجاد نماید. اندازه شرکت می ­تواند نمایانگر تنپوانایی مدیریت و کیفیت طرح­های حسابداری باشد. توسعه اندازه شرکت نشانگر مدیریت قوی است که با بهره گرفتن از طرحهای حسابداری سعی در افزایش منابع اقتصادی شرکت داشته باشد (پارسائیان ، ۱۳۸۱ به نقل از شورورزی و پهلوان،۱۳۸۹،ص۷۱).
اندازه شرکت می ­تواند نمایانگر کارائی اطلاعاتی باشد. معمولاً شرکتهای بزرگتر توجه بیشتری از تحلیلگران و سرمایه ­گذاران می­باشند به همین جهت اطلاعات حسابداری فرایند کاراتری در شرکتهای بزرگتر دارند. بالاخره اندازه شرکت می ­تواند نمایانگر میزان ریسک کلی شرکت باشد. توان کالی بیشتر می ­تواند سبب کاهش ریسک کلی شرکت شود زیرا شرکتهای بزرگتر در معرض ایمنی عمومی بیشتری می­باشند ، زیرا از نظر تحلیلگران مالی ، شناخته­شده تر هستند (موسس ، ۱۹۸۷ به نقل از شورورزی و پهلوان،۱۳۸۹،ص۷۱).
مشارکت بین مدیریت سود و اندازه شرکت موردتوجه برخی از تحلیلگران حسابداری بوده است. موسس اعتقاد دارد با توجه به ابهام­هایی که پیش ­بینی سود را دربرگرفته است فقط مدیرانی می­توانند موفق باشند که کیفیت سود آنها بالا باشد. همچنین در آژمون خود نتیجه ­گیری می­ کند که شرکتهای بزرگتر به علت این که نزد تحلیلگران شناخته شده­تر هستند انگیزه کمتری جهت هموارسازی سود دارند. آلبرت و ریچاردسون نیز اندازه شرکت را همراه با نوع صنعت (محوری و پیرامونی) در رابطه با مدیریت سود مورد آزمون قرار داده و نتیجه می­گیرند که شرکتهای صنایع بخش محوری که اندازه بزرگتری دارند سود هموارتری نسبت به شرکتهای بزرگ بخش صنایع پیرامونی دارند. به­ طورکلی محققینی که روی اندازه شرکت تمرکز کرده ­اند سؤالشان این بود که آیا شرکتها با اندازه­ های مختلف عکس­العمل­های متفاوتی را نسبت به هموارسازی و مدیریت سود نشان می­دهند(شورورزی و پهلوان،۱۳۸۹،ص۷۲).

 

۲-۷- انگیزه­های هموارسازی سود

هموارسازی سود که ادبیات جدید حسابداری از آن تحت مدیریت سود بحث می­ کند ، عبارت است از انجام اقداماتی برای کاهش نوسانات سودهای گزارش شده حسابداری. میزان سود و نوسات آن از دیدگاه سهامداران شرکت حائزاهمیت است و بر ارزش سهام شرکت تأثیر می­گذارد. مدیران تصور می­ کنند ، برای شرکتهای دارای جریان هموار سود بهای بیشتری پرداخت می­ شود. مدیر با هموارسازی سود فرصت پیش ­بینی را برای مدعیان اصلی شرکت فراهم می­سازد و این کار ارزشمندی است زیرا هزینه استقراض شرکت را کاهش می­دهد و بر روابط تجاری بین شرکت و مشتریان ، فروشندگان و کارکنانش اثر مساعد دارد(شورورزی و پهلوان،۱۳۸۹،ص۷۲).
ترومن و وینستمن[۲] در تشریح فایده هموارسازی سود برای شرکتها آورده­اند: هموارسازی ، واریانس سودهای مشاهده شده را می­کاهد و بدین­ترتیب هزینه استقراض شرکت را کاهش می­دهد و بر روابط میان شرکت و مشتریان ، فروشندگان و کارکنان اثر مساعد دارد آنان نشان داده­اند که اگر مدیری بتواند سود یکی از دو دوره گزارشگری را تعیین کند ، گزینه­ای را ترجیح می­دهد که به یک جریان هموار سود منتهی شود این عمل را هموارسازی موقت سود می­نامند(شورورزی و پهلوان،۱۳۸۹،ص۷۳).
معیار مدیران برای گزینش از میان روش های گوناگون حسابداری ، حداکثر نمودن مطلوبیت یا رفاه مدیریت است. مطلوبیت یا رفاه مدیران تابعی از امنیت شغلی ، سطح و نرخ رشد اندازه شرکت است. مطلوبیت یا رفاه مدیران به رضایت سهامداران از عملکرد شرکت بستگی دارد به­ طوری که با فرض ثبات سایر عوامل ، هرچه سهامداران راضی­تر باشند ، امنیت شغلی ، مقام ، پاداش مدیران بیشتر خواهد بود. رضایت سهامداران شرکت به ثبات نرخ رشد سود بستگی دارد. با فرض استحکام قضایای فوق می­توان استنباط نمود که مدیران سود سالانه را به منظور موقعیتشان هموار می­سازد. بنابراین ممکن است زمانی که سود شرکت زیاد است مدیران با دستکاری آن را تغییر دهند تا سال آینده با کاهش نسبی سود روبرو نشوند و یا زمانی که سود کمتر از گذشته است با دستکاری آن را افزایش دهند(شورورزی و پهلوان،۱۳۸۹،ص۷۴).
فورچون که گزارشگر سودهای فصلی است می­نویسد: صداقت خالصانه در گزارشگری مالی غالباً اندک است. اکثر شرکتهای سود ده مدیریت سود قوی دارند و در ادامه می­افزاید ، هیات­مدیره می­دانند که سرمایه ­گذاران از تعجب و شگفتی نفرت دارند. بنابراین می­کوشند سود خالص را با یک روند نسبتاً خوب صعودی گزارش نمایند. هند[۳] می­گوید: در پاره­ای اوقات ، هموارسازی ممکن است روش موثری برای ارائه اطلاعاتی درباره درجه دوام آتی سود جاری به بازار سهام باشد. وی همچنین اضافه می­ کند: هموارسازی ، رقم سود هر سهم را به انتظارات بازار نزدیکتر می­سازد.
رونن و سادن[۴] (۱۹۸۱) بیان می­ کنند که ممکن است مدیران سود را هموار سازند تا پیش ­بینی جریانهای نقدی آتی که مبنای ارزشیابی سهام شرکت هستند را برای استفاده­کنندگان بیرونی صورتهای مالی تسهیل نمایند. بسیاری از سرمایه ­گذاران باور دارند پیش ­بینی سودهای آتی برای ارزیابی سهام به منظور اخذ تصمیم خرید یا فروش مربوط هستند. بنابراین گزارش سود به­گونه­ای که پیش ­بینی سود آتی ممکن گردد ، معتبر و مقبول است. این نظریه مفهومی از توانایی پیش ­بینی است که بحثهای مربوط به « هموارسازی سود دوره­ای» را ایجاد کرده است. نیاز به توانایی پیش ­بینی درست و دقیق سود ممکن است توجیهی برای هموارسازی باشد. مدیران سود را هموار می­سازند تا فرایند خردمندانه­ای از روند سود را برای استفاده­کنندگان خارجی نشان دهند و فرایند با ثبات سود به ارزیابی بیشتر قیمت سهام شرکت منتهی گردد. به بیان دیگر شرکتهای زیادی پذیرفته­اند که اگر سود خالص با نرخی ثابت در هر سال رشد نماید ، قیمت سهام شرکت به حداکثر خواهد رسید. بنابراین سود هر سهم به گونه­ ای گزارش می­ شود که بیشترین تقاضا را برای سهام پدید می­آورد(شورورزی و پهلوان،۱۳۸۹،ص۷۴).
بیدلمن معتقد است مدیریت دو انگیزه برای هموار نمودن سود گزارش شده دارد. اول آنکه پدید آمدن یک جریان با ثبات سود بر ارزش سهام شرکت اثر مساعد دارد ، ریسک شرکت را کاهش می­دهد و در قیاس با فرایندهای بی­ثبات ، توان بیشتری برای حمایت از سود سهام فراهم می­گردد و وی می­نویسد: «تا آنجا که نوسانات سود گزارش شده ، انتظارات ذهنی سرمایه­گذار را نسبت به نتایج احتمالی سود و سود سهام آتی تحت­تأثیر قرار می­دهد ، مدیریت ممکن است با هموارسازی سود بتواند بر ارزش سهام شرکت اثر مساعد داشته باشد.» بیدلمن دومین انگیزه هموارسازی ، توانایی مقابله با ماهیت ادواری بودن سود و کاهش احتمالی همبستگی بازده موردانتظار شرکت بر بازده مجموعه بازار می­داند و می­گوید: «تا آنجا که عادی شدن موفقیت­آمیز است، و تا میزانی که سرمایه ­گذاران کاهش کوواریانس بازده سهم و بازده بازار را تشخیص داده و در فرایند ارزشیابی­شان دخالت می­ دهند ، هموارسازی روی ارزش سهام ، اثرات سودمندی خواهد داشت.
بنابراین مدیران با شناخت محدودیتهای اصول پذیرفته شده حسابداری سودهای گزارش شده را هموار می­سازند تا قابلیت اتکاء پیش ­بینی بر مبنای سری سودهای هموار را افزایش دهند و جریانهای نقدی موردانتظار آتی سهامداران حاصل گردد. باید اضافه کرد سه محدودیت مدیران را برای هموارسازی سود تشویق می­ کند. (۱) مکانیسم رقابتی بازار ، که اختیارات مدیریت را کاهی می­دهد. (۲) طرح پاداش مدیران که به عملکرد شرکت وابسته است. (۳) ترس از جابجایی مدیران. تعداد زیادی از تحقیقات هموارسازی سود را به عنوان یک شیوه اثربخش برای انعکاس یک تصویر خوب در مورد جریان درآمد آتی شرکت برای سرمایه ­گذاران محسوب کرده ­اند. هپ ورس (۱۹۵۳) توضیح می­دهد که مدیران ممکن است برای کاهش نوسانات سود شرکت در طی زمان به جای افزایش درآمد گزارش شده کار هموارسازی سود را انجام دهند.
سابرامانیام (۱۹۶۶) ، چنی و همکاران (۱۹۹۶) بر این باورند که سودهای روان منجر به ارتقا در کیفیت سود می­ شود. دفوند و پارک (۱۹۹۷) شواهدی ارائه می­ کنند مبنی بر اینکه امنیت شغلی انگیزه­هایی برای مدیران برای هموارسازی ایجاد می­ کند و مدیران سود را از سال­های خوب به سال­های بد منتقل می­نمایند. برای مثال اگر سود جاری خوب بوده و سود موردانتظار بد باشد مدیران بخشی از سود را از سال خوب به سال بد منتقل می­ کنند. انگیزه­هایی از مدیران جهت هموارسازی سود به­وسیله رونن و سادان (۱۹۸۱) مورد مطالعه قرار گرفته است. اولین انگیزه افزایش اعتماد سرمایه­گذار به موقعیت آتی شرکت می­باشد. آنها توضیح می­ دهند که هموارسازی سود منجر به یک جریان پایدار سود برای پشتیبانی پرداخت سود سهام بالا می­ شود که بر افزایش قیمت سهام شرکت تأثیر دارد مدیران ممکن است برای پرداخت سود سهام در جهت افزایش قیمت سهام شرکت دست به هموارسازی سود بزنند. از طرف دیگر اگر سود سهام کاهش یابد قیمت سهام نیز ممکن است افت نماید.
انگیزه دیگر افزایش توانایی سرمایه­گذار برای پیش ­بینی جریان­های نقدی آتی می­باشد. بارنا ، رونان و سادان (۱۹۷۵) اعلام کردند که این انگیزه با اهداف صورتهای مالی همخوانی دارد. در گزارش ارائه شده توسط انستیتوی حسابداران خبره امریکا (۱۹۷۳) آمده است که هدف صورتهای مالی ارائه اطلاعات مفید برای سرمایه ­گذاران و اعتباردهندگان در پیش ­بینی ، مقایسه و ارزیابی جریان­های نقدی بالقوه می­باشد.» باتوجه به تحقیقات انجام شده ، عوامل مختلفی می ­تواند در هموارسازی سود دخالت داشته باشد ، اما اندازه شرکت از اهمیت ویژه­ای برخوردار است(به نقل از شورورزی و پهلوان،۱۳۸۹،ص۷۵).

 

۲-۸- حاکمیت شرکتی

امروزه حفظ منافع عمومی ، رعایت حقوق سهام­داران ، ارتقای شفافیت اطلاعات و الزام شرکت­ها به ایفای مسئولیت­های اجتماعی از مهم­ترین آرمان­هایی است که بیش از یک دهه گذشته توسط مراجع مختلف نظارتی و اجرایی موردتوجه قرار گرفته است. تحقق این آرمان­ها مستلزم وجود ضوابط استوار و سازوکارهای اجرایی مناسب است که مهم­ترین آن­ها نظام حاکمیت شرکتی است. نظام حاکمیت شرکتی بیش از هرچیز ، حیات شرکت را در بلندمدت هدف قرار داده و در این راستا سعی دارد تا از منافع سهام­داران در مقابل مدیران شرکت­ها پشتیبانی و از انتقال ناخواسته ثروت میان گروه­های مختلف و تضییع حقوق عموم و سهام­داران جزء ، جلوگیری کند. حاکمیت شرکتی شامل معیارهایی است که باعث افزایش عدم تمرکز در کنترل شرکت­ها شده ، از قدرت مدیران اجرایی کاسته و عملکرد شرکت­ها را بهبود می­بخشد. نظام مطلوب حاکمیت شرکتی سبب می­ شود که شرکت­ها از سرمایه­ خود به نحو موثری استفاده کنند ، منافع صاحبان سود و جامعه­ای که در آن فعالیت دارند ، درنظر بگیرند ، در برابر شرکت­ها و سهام­داران پاسخ­گو باشند و سبب جلب اعتماد سرمایه ­گذاران و جذب سرمایه ­های بلندمدت شوند. باید درنظر داشت که حاکمیت خوب به تهایی باعث به وجود آمدن شرکت­های خوب نمی­ شود. زیرا این مسأله به ماهیت رهبری و استراتژی­ های شرکت نیز بستگی دارد. ولی حاکمیت بد حتماً باعث نابودی شرکت می­گردد. سازمان همکاری و توسعه اقتصادی اصولی را برای حاکمیت شرکتی به شرح زیر برمی­شمارد (رییسی،۱۳۸۸ به نقل از احمدپور و همکاران،۱۳۹۰،ص۵).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۱- چارچوب حاکمیت شرکتی باید شفافیت و کارایی بازار را افزایش دهد ، مطابق بر قواعد و قوانین باشد و مسئولیت­ها را به وضوح در بین واحدهای نظارتی ، قانون­گذاری و افراد مجاز تقسیم نماید.
۲- چارچوب حاکمیت شرکتی باید از حقوق سهام­داران محافظت نموده و اعمال آن توسط سهام­داران را تسهیل نماید.
۳- چارچوب حاکمیت شرکتی باید از برخورد منصفانه با سهام­داران شامل سهام­داران اقلیت و برون­سازمانی­ها اطمینان دهد. به تمام سهام­داران باید فرصت دریافت خسارت خود از کسانی که حقوق ایشان را ضایع نموده ­اند ، داده شود.
۴- چارچوب حاکمیت شرکتی باید حقوق صاحبان سود که به­وسیله قانون یا توافقات دوجانبه ایجاد شده است را محترم بشمارد و همکاری بین شرکت و آن­ها در ایجاد ثروت ، شغل و تداوم مالی شرکت را تشویق نماید.
۵- چارچوب حاکمیت شرکتی باید اطمینان دهد که موارد بااهمیت درخصوص وضعیت مالی ، عملکرد ، مالکیت و حاکمیت شرکت به صورت صحیح و مستمر افشا شود.
۶- چارچوب حاکمیت شرکتی باید درخصوص هدایت راهبری شرکت ، کنترل موثر مدیریت توسط هیأت­مدیره و پاسخ­گویی هیأت­مدیره به سهام­داران اطمینان دهد.
در این پژوهش دو فاکتور از معیارهای حاکمیت شرکتی مورد بررسی قرار می­گیرد: مدیران غیرموظف در هیأت­مدیره و کیفیت حسابرسی مستقل ( احمدپور و همکاران،۱۳۹۰،ص۶).

 

۲-۹- مدیران غیرموظف

طرفداران تئوری نمایندگی برای افزایش استقلال هیأت­مدیره از مدیریت ، از این پدیده پشتیبانی می­ کنند که هیأت­مدیره می­بایست در اختیار مدیران غیرموظف باشد و معتقدند که رفتار فرصت­طلبانه مدیر می­بایست توسط مدیران غیراجرایی تحت نظارت و کنترل قرار گیرد. وجود مدیران غیراجرایی در هیأت­مدیره می ­تواند کیفیت تصمیمات مدیران اجرایی را تحت­تأثیر قرار داده ، مسیری راهبردی فراهم آورد ، عملکرد را بهبود بخشد ، مدیران را در مسیر پاسخ­گویی سوق دهد و رفتار فرصت­طلبانه مدیران اجرایی را نظارت و کنترل نماید. تحقیقات صورت گرفته نشان می­دهد وجود اعضای غیرموظف در هیأت­مدیره تا حد زیادی فعالیت­های مدیریت سود را متوقف می­ کند.
مدیر غیرموظف ، عضو پاره­وقت هیأت­مدیره است که فاقد مسئولیت اجرایی در شرکت بوده و می­بایست شرایط زیر را دارا باشد: ۱- سهام­دار شرکت و یا شرکت­های وابسته و فرعی آن نباشد. ۲- هیچ­گونه مشارکتی در مدیریت شرکت و شرکت­های وابسته و فرعی آن نداشته باشد. ۳- در استخدام شرکت و یا مشاور شرکت نباشد. ۴- هیچ­گونه منافع مستقیم و غیرمستقیم مالی و مدیریت در شرکت و شرکت­های وابسته و فرعی آن نداشته باشد. ۵- وابستگی و یا رابطه­ خویشاوندی نزدیک با هیچ­یک از مدیران و سهام­داران نداشته باشد. تحقیقات صورت گرفته نشان می­دهد وجود اعضای غیرموظف در هیأت­مدیره تا حد زیادی فعالیتهای مدیریت سود را متوقف می­ کند (ماراکچی ، ۲۰۰۱ به نقل از احمدپور و همکاران ،۱۳۹۰،ص۷).

 

۲-۱۰- کیفیت حسابرسی مستقل

در مفاهیم حاکمیت شرکتی بر استقرار نظام حسابرسی داخلی ، کمیته­ی حسابرسی و اجرای حسابرسی مستقل تأکید ویژه­ای گردیده و هم­چنین بیان شده که رابطه­ بین مدیران و حسابرسان مستقل از طریق کمیته­ی حسابرسی و مدیران غیرموظف شکل گیرد. وجود یک سیستم حاکمیت شرکتی قوی ، علاوه­بر تقویت و افزایش اثربخشی کنترل­های داخلی ، سبب افزایش استقلال حسابرسان مستقل و در نتیجه افزایش کیفیت حسابرسی می­ شود. بهبود کیفیت حسابرسی مستقل نیز به نوبه­ی خود سبب تقویت و افزایش اثربخشی کنترل­های داخلی ، افشای به موقع اطلاعات و اجتناب از رفتار فرصت­طلبانه­ی مدیران می­گردد. بررسی­ها نشان می­دهد در شرکت­هایی که کیفیت حسابرسی مستقل از سطح مطلوبی برخوردار است ، میزان استفاده از مدیریت سود در حد پایین­تری نسبت به دیگر شرکت­ها قرار دارد (فرانسیس،۱۹۹۹ به نقل از احمدپور و همکاران،۱۳۹۰،ص۸). بنابراین انتظار می­رود حسابرسی مستقل به عنوان یکی از فاکتورهای حاکمیت شرکتی نقش مهمی را در متوقف نمودن مدیریت سود فرصت­طلبانه داشته باشد.

 

۲-۱۱- ساختار مالکیت

یکی از مهم­ترین عوامل اثرگذار بر کنترل و اداره­ی شرکت­ها ترکیب مالکیت و به خصوص تمرکز مالکیت سهام شرکت­ها در دست سهام­داران عمده است. چنین سهام­دارانی ، درصد قابل­توجهی از سهام شرکت را در اختیار دارند که به نوبه­ی خود می­توانند اداره­ی شرکت را در دست گیرند. در مقابل ، سهام­داران خرد تمایل چندانی به کنترل و نظارت بر مدیران ندارند. زیرا در این­صورت مجبور می­شوند تا هزینه­ های کنترل را به تنهایی تقبل نمایند ، درحالی که سهم اندکی در سود شرکت دارند. وقتی تمرکز بالای مالکیت وجود دارد ، امکان نظارت و کنترل بهتر بر عملکرد مدیریت شرکت فراهم می­گردد ( احمدپور و همکاران، ۱۳۹۰، ص۹).
از طرف دیگر سهام­داران عمده ممکن است در جهت منافع خویش و به زبان سهام­داران اقلیت و دیگر سهام­داران حرکت نمایند. به عبارتی دیگر بالا بودن تمرکز مالکیت ، سبب فراهم شدن امکان کنترل و اداره­ی شرکت توسط معدودی سهام­دار عمده می­ شود. نتیجه­ آن از یک طرف پیدایش مشکل نمایندگی بین تعداد معدودی سهام­دار عمده و تعداد کثیری سهام­دار جزء است. با این­حال منطقی است که فرض کنیم ، هم­پوشانی بیش­تر بین مالکیت و کنترل منجر به کاهش تضاد منافع و در نتیجه افزایش ارزش شرکت می­گردد.
عموماً بیان می­ شود که بین میزان تمرکز مالکیت و سودآوری شرکت­ها ، یک رابطه­ یو شکل معکوس () وجود دارد. به عبارتی وقتی تمرکز مالکیت از یک سطح خیلی پایین ، شروع به افزایش می­ کند ، به علت بالا رفتن نظارت از طرف سهام­داران عمده ، هزینه­ های نمایندگی کاهش­یافته و در نتیجه سودآوری شرکت افزایش می­یابد. اما زمانی که تمرکز مالکیت تا حدود معینی افزایش یافت ، هزینه­ های ناشی از آن ، از منافع حاصله پیشی گرفته و سودآوری را کاهش می­یابد ( احمدپور و همکاران،۱۳۹۰،ص۹).

 

۲-۱۲- سهام­داران نهادی

سهام­داران نهادی شامل شرکت­های بیمه ، بانک­ها ، صندوق­های بازنشستگی ، صندوق­های مشترک سرمایه ­گذاری و شرکت­های سرمایه ­گذاری هستند (کوه:۲۰۰۳). در کشورهایی که ساختارهای مالکیت گسترده است مانند انگلیس و آمریکا ، سهام­داران نهادی نقش بیش­تری را در کنترل فعالیت­های شرکت بازی می­ کنند. سهام­داران نهادی که سرمایه­ گذارانی ماهی هستند و ثروت و منابع مالی زیادی در اختیار دارند ، گرایش بیش­تری در به دست آوردن و استفاده از اطلاعات گران­بها ، باارزش ، به­موقع و مربوط­تر ، برای پیش ­بینی قدرت سودآوری اتی شرکت­ها و کشف مدیریت سود ، نسبت به دیگر سرمایه ­گذاران دارند. بنابراین این توانایی را دارند تا مانع از سیاست­ها و فعالیت­های مدیران در استفاده از مدیریت سود فرصت­طلبانه شوند. سهام­داران نهادی یک نقش کنترلی دارند که به مدیران فشار می­آورند تا در بلندمدت به گونه­ ای عمل نمایند که به شرکت صدمه­ای وارد نشود (بوشی، ۱۹۹۸ به نقل از احمدپور و همکاران، ۱۳۹۰، ص۱۰).
از دیدگاه نظری نیز سهام­داران نهادی جایگاه ویژه­ای در حاکمیت شرکتی دارند. زیرا ان­ها هم می­توانند بر مدیران شرکت نظارت داشته و هم منافع مدیران و سهام­داران را هم­سو کنند. اما از طرفی دیگر این تمرکز می ­تواند به دلیل دسترسی به اطلاعات محرمانه سبب پیدایش اطلاعات نامتقارت بین آنان و سهام­داران خرد گردد. هم­چنین سهام­داران نهادی کوتاه­مدت برخلاف سهام­داران نهادی بلندمدت ، آشکارا و بی­پرده به افزایش سود کوتاه­مدت علاقه­مند هستند. بنابراین به شرکت­ها فشار می­­آورند که بیش­تر بر سودهای کوتاه­مدت تاکید نمایند تا بر سودهای بلندمدت و این امر می ­تواند برای حیات بلندمدت و آینده­ی سرمایه ­گذاران زیان­آور باشد (حساس­یگانه و پوریانسب، ۱۳۸۴ و باقرآبادی،۱۳۸۹).
با این­حال انتظار می­رود که سهام­داران نهادی با بهره گرفتن از قدرت و ابزارهایی که در اختیار دارند نقش مهمی را در کنترل مدیران در استفاده از مدیریت سود فرصت­طلبانه داشته باشند و این اطمینان حاصل شود که مدیران در جهت حداکثر نمودن منافع سهام­داران عمل نمایند و این کنترل­ها خود را در ارزی بالاتر شرکت در بازار نمایان می­ کند (کلاسنس، ۱۹۹۹ به نقل از احمدپور و همکاران،۱۳۹۰،ص۱۰).

 

۲-۱۳- مالکان خانوادگی

 

C1

 

 

۵۵– ۹۳

 

 

CS

 

 

۷٫۵YR 6/4

 

 

m

 

 

f

 

 

–

 

 

۱vf-vc

 

 

 

 

 

C2

 

 

۹۳ -۱۵۰

 

 

–

 

 

۷٫۵YR 7/1

 

 

m

 

 

vf

 

 

–

 

 

۱vf-vc

 

 

 

 

*پایداری درحالت خشک
۱-۲-۴ تغییرات فیزیکوشیمیایی
خصوصیات فیزیکوشیمیایی و مورفولوژیکی افق های مختلف خاکفرد های مورد مطالعه در جدول ۱-۴و۲-۴ نشان داده شده است. همانطور که در جدول نشان داده شده است، تجمع مواد آلی خاک در خاکفرد های حفر شده در منطقه به دلیل قرار گرفتن منطقه در آب و هوای خشک و نیمه خشک و شوری زیادی که در خاک است کم است. شوری خاک ها بدلیل بالا بودن سطح آب زیرزمینی، زهکشی ضعیف و بواسطه دمای بالا و در نتیجه تبخیر زیاد می باشد. با افزایش شوری، تجمع مواد آلی خاک کم شده است. در خاکفرد های که در زمین کشاورزی قرار گرفته بوده اند (۹،۸،۶،۵،۴،۱) به دلیل کشت و کار صورت گرفته سبب تجمع مواد آلی در خاک شده است. بالاترین میزان ماده آلی مربوط به افق سطحی( Ap) خاکفرد ۱ (۹/۰) و کمترین آن در افق زیرین (C2) خاکفرد ۱۴ که (۰۵/۰ ) می باشد. علت بالابودن ماده آلی افق سطحی( Ap) خاکفرد ۱ بدلیل کشت و کار صورت گرفته، شوری کم و زهکشی مناسب و کم بودن ماده آلی در افق زیرین (C2)خاکفرد۱۴، عدم کشت وکار و شوری زیاد می باشد. در برخی از افق های زیرین خاکفرد های حفر شده، ماده آلی زیاد بود که علت آن رسوبات هالوئوسن می باشد که مواد آلی در سطوح خاک های قدیمی بوده و در اثر فرسایش ممکن است در لایه های پایینی به صورت لایه ها با ماده آلی زیاد رسوب کرده باشند. ﻟﻮﺑﺮز (۲۰۰۲) ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﮐﺮﺑﻦ آﻟﯽ ﺧﺎک ﺗﺤﺖ اﻗﻠﯿﻢ ﻣﺮﻃﻮب و ﺳﺮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻗﻠﯿﻢ ﺧﺸﮏ و ﺗﺮ در ﯾﮏ ﺗﻮاﻟﯽ اﻗﻠﯿﻤﯽ ﺑﯿﺶﺗﺮ ﺗﺠﻤﻊ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ. اﻗﻠﯿﻢ ﺑﻪ وﯾﮋه ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ و دﻣﺎ، ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪه ﻣﯿﺰان ﮐﺮﺑﻦ آﻟﯽ اﻓﻖﻫﺎی ﺳﻄﺤﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪه ﻧﻮع اﻓﻖ ﺳﻄﺤﯽ اﺳﺖ.
با توجه به نتایج آزمایشگاهی بدست آمده در جدول ۱-۴ هدایت الکتریکی در خاکفرد های قرار گرفته در زمین کشاورزی (۹،۸،۶،۵،۴،۱) نسبت به خاکفرد های که در زمین بایر قرار گرفته (۱۴،۱۳،۱۲،۱۱،۱۰ ،۷ ،۳،۲) به دلیل آبیاری زمان کشت و کار و زهکشی صورت گرفته پایین است.
بیشترین هدایت الکتریکی درخاکفرد ۸ در افق زیرین ( Bw2) است که به دلیل آبشوی که در زمان آبیاری صورت گرفته املاح از سطح خاک شسته و پایین تجمع کرده است. در بیشتر خاکفردها هدایت الکتریکی بالا در سطح خاک مشاهده شد به دلیل گرما، بارندگی کم، زهکشی ضعیف، املاح در نتیجه خیز موئینگی از زیر به سطح آمده و همچنین بالابودن سطح آب زیر زمینی که سبب تجمع املاح در سطح خاک شده است.
ظرفیت تبادل کاتیونی از ویژگی های مهم در خاک محسوب می شود که تحت تاثیر مواد آلی، بافت خاک و کانی های رسی خاک می باشد (جعفری، ۱۳۸۴). ظرفیت تبادل کاتیونی طبق (جدول ۱-۴) بین( ۱۴- ۱۰) سانتی مول بر کیلوگرم تغییر می کند. ظرفیت تبادل کاتیونی خاک ویژگی مهمی به حساب می‏آید که در اراضی خوزستان بدلیل کمبود ماده آلی و نوع رس‏های غالب که عمدتاً ایلیت و کلریت می‏باشد بویژه در خاکهای بایر نسبتاً کم است (جعفرنژادی، ۱۳۷۶، جعفری، ۱۳۷۸، نادیان و صلحی، ۱۳۷۰ و پاشایی، ۱۳۷۵). بیشترین ظرفیت تبادل کاتیونی مربوط به افق Bw2 خاکفرد ۸ (۹۸/۱۳) سانتی مول بر کیلوگرم و کمترین آن مربوط به افق Bw خاکفرد ۱۴ می باشد. زیاد بودن مقدار رسی که افق Bw2پروفیل۸ دارد باعث افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی در این پروفیل گردیده است. به طور کلی CEC خاک منطقه بدلیل ماده آلی کم و نوع رس احتمالا از نوع کائولینیت و کلرایت می باشد پایین است. نوع رس ها در بخش مینرالوژی تشریح می شود.
تغییرات پ هاش خاک های خاکفردهای تحت کشت (۹،۸،۶،۵،۴،۱) نسبت به اراضی بایر (۱۴،۱۳،۱۲،۱۱،۱۰ ،۷ ،۳،۲) اندک بوده است که این امر به قدرت بافری بالای خاک مربوط می گردد. وجود مقادیر بالای کربنات ها در این اراضی( ۳۹۷-۳۳۱ گرم در کیلوگرم) همرا ه با ظرفیت کاتیونی خاک مانع از تغییرات پ هاش خاک شده است.
طبق جدول ۱-۴ مشاهده می کنیم با افزایش فاصله از رودخانه، بافت خاک سنگین تر می شود. علت آن رسوبگذاری رودخانه می باشد که نزدیک رود خانه ذرات درشت مثل سیلت و شن رسوب پیدا می کند و ذرات ریز با فاصله بیشتری از رودخانه رسوب پیدا می کند. چون رسوبات رود خانه سیلت زیاد دارند به طور کلی بافت خاک متوسط می باشد. علت تغییرات بافت خاک این است که مواد مادری خاک منشا رسوبات رود خانه ای و آبرفت های تحت شرایط طغیان رود خانه می باشد. بعضی وقت ها یکنواخت و بعضی جاها غیر یکنواخت این اختلاف شدید بافت را نامتجانس می کند. توزیع اندازه ذرات (۱-۴) نشان می دهد به دلیل حذف کربنات ها، مواد آلی و هیدروکسید های آهن و آلومینیم، بافت این خاک ها رسی بوده و سیلت ریز و درشت در آن ها نیز زیاد می باشد.
درکلیه خاک های خاکفرد ۱ تا ۱۴ آهک به میزان زیادی در موادمادری خاک وجود داشته است. در این خاک ها نه در مطالعات مورفولوژیکی و نه در آنالیز های آزمایشگاهی علائمی از آبشویی آهک ملاحظه نگردید. این امر بدلیل زهکشی نامناسب برای تخلیه آب عبوری از پروفیل ها از یک سو و جوان بودن خاکها از سوی دیگر می باشد.
۲-۲-۴ افق‏های مشخصه سطحی و زیرسطحی درخاکفردها
خاکفرد ۱ در ۱۰ کیلومتری شهرستان ملاثانی حفر گردید. در جدول ۱-۴ و۲-۴ نیز ویژگی های مورفولوژیکی و فیزیکوشیمیایی این خاکفرد نشان داده است. این خاکفرد در نزدیک ترین زمین مجاور رودخانه کارون قرار داشت بدلیل نزدیکی به رودخانه زهکشی مناسبی برخودار می باشد. این خاکفرد دارای اپی پدون اکریک در سطح می باشد که در خاک های مناطق خشک ونیمه خشک متداول است (فانینگ،۱۹۹۲). همچنین دارای افق مشخصه زیرسطحی کمبیک است. تشکیل افق کمبیک در این خاک ها ناشی از تشکیل ساختمان بلوکی نیمه گوشه دار است. این امر بدلیل زهکشی مناسب و تر و خشک شدن خاک بواسطه رژیم یوستیک تشکیل می گردد. این رژیم رطوبتی به دلیل تناوب در بارندگی و دوره های خشکی طی سالیان متمادی و ایجاد درز و ترک در اثر انقباض و انبساط طی دوره های تر و خشک شدن پدید می آید. این امر سبب ایجاد درز و ترک های در خاک های مذکور گردیده که این درز و ترک ها به مرور سبب ایجاد رخ هایی در خاک شده و در نهایت منجر به ایجاد ساختمان شده است. چون اپی پدون نزدیک رودخانه قرار دارد بنابراین رودخانه کارون بعنوان یک زهکش عمل نموده و زه اراضی را خارج می نماید. به این دلیل این بخش از اراضی دارای تجمع کمتری از املاح می باشد. مجاورت با رودخانه از یک سو و سبک بودن بافت خاک از سوی دیگر سبب شده است که جریان زه آب این اراضی از طریق زهکشی افقی صورت گیرد. به طورکلی خاکی خیلی عمیق و جوان به رنگ قهوه ای مایل به زرد با بافت لومی و ساختمان توده ای که برروی طبقه ای به رنگ قهوه ای مایل به زرد بابافت لومی و ساختمان ضعیف بلوکی بر روی برروی طبقه ای به رنگ قهوه ای مایل به زرد با بافت لوم سیلتی و ساختمان ضعیف بلوکی که طبقات فوق بر روی طبقه ای به به رنگ قهوه ای مایل به زرد بابافت لومی و ساختمان ضعیف بلوکی قرار گرفته است. اراضی مسطح بوده و نفوذ پذیری سطحی در کلاس کند قراردارد.
خاکفرد ۲ در زمین لم یزرع قرار دارد. به دلیل زهکشی ضعیف، کشت وکار ندارد دارای افق سطحی سالیک می باشد. این افق به دلیل مناسب نبودن زهکشی و سطح بالای آب زیز زمینی شور در منطقه از یک سو و تبخیر شدید از سوی دیگر تشکیل شده است. مطالعات لایه بندی خاک های خوزستان نشان داد که وجود لایه با نفوذ پذیری کم در عمق ۵-۳ متری از سطح خاک سبب تجمع آب در بخش های بالایی این لایه می گردد(بی نام، ۱۳۹۰ ). بدلیل نزدیکی به کانال آب شرایط اشباعی در خاک و در نتیجه ایجاد حالت احیایی شدید در خاک ایجاد شده است. حالت احیایی سبب تغییر رنگ خاک درعمق۱۵۰-۳۰ سانتی متری شده است. در نتیجه تکامل خاکفرد کمتر از خاکفرد ۱ می باشد.
خاکفرد ۳ نیز حالت مشابه با پروفیل ۲ دارد به این معنی که در خاکفرد ۳ به دلیل عدم زهکشی مناسب خاک، تجمع املاح در خاک سبب ایجاد شوری زیادی در خاکفرد خاک شده و منجر به تشکیل افق سطحی سالیک در این خاک ها شده است. علاوه برداشتن افق زیر سطحی کمبیک بدلایلی که در بالا گفته شد دارای افق انتقالی AB می باشد.
خاکفرد ۴ بدلیل کشت و کار که در آن صورت گرفته تکامل بهتری از خاکفرد ۳و۲ دارا می باشد. ولی بدلیل دور بودن از رودخانه زهکشی ضعیف دارد علائم اکسیداسیون واحیا در افق های پایینی آن مشاهده شد. بدلیل آبیاری صورت گرفته طی کشت وکار فاقد افق زیرسطحی سالیک می باشد. تشکیل افق کمبیک در این خاک ها ناشی از تشکیل ساختمان بلوکی گوشه دار و ماتل می باشد.
خاکفرد ۵ مشابه با خاکفرد ۴ است. ولی تکامل خاکفرد آن بدلیل زهکشی ضعیف و دور شدن از رودخانه و نیز ترسیب رسوبات جدیدتر کمتراز خاکفرد ۴ می باشد. فاقد افق کمبیک می باشد. بدلیل این خاکفرد دارای رسوبات مطبقی از مواد آبرفتی رودخانه ای است که تنها تکامل آن مربوط به ایجاد افق سطحی A یا اپی پدون اکریک است.
افق های خاکفرد ۶ تکامل بهتری از خاکفرد ۵ دارا می باشد و دارای افق کمبیک بدلایلی در بالا ذکر شد می باشد. در عمق ۹۷-۶۲ بقابای آهکی سخت پوستان دریایی مشاهده شد. این لایه احتمالا به دلیل رسوبگذاری سریع موادآبرفتی به حوضچه های رسوبی و مدفون شدن آنها توسط رسوبات ریز دانه صورت گرفته است. این خاکفرد بدلیل آبیاری طی کشت وکار صورت گرفته فاقد افق زیر سطحی سالیک می باشد.
خاکفرد ۷ تکامل خاکفردی بدلیل قرار گرفتن در زمین لم یزرع، عدم کشت وکار، زهکشی ضعیف نسبت به خاکفرد ۶ کمتر هست. دارای افق زیر سطحی سالیک بدلالیلی که در بالا ذکر شده می باشد. حالت مشابه با خاکفرد ۲ دارد. بااین تفاوت که حالت اکسیداسیون و احیا در آن مشاهده نشد. دارای افق کمبیک بدلالیلی در بالا ذکر شده می باشد. در عمق ۱۵۰-۱۲۴ دارای انقطاع سنگی می باشد. انقطاع سنگی در این خاک ها به دلیل تغییر در توزع اندازه ذرات می باشد.
خاکفرد ۸ بدلیل کشت وکار صورت گرفته املاح از سطح شسته و درافق زیرین تجمع صورت گرفته هست و به همین دلیل تکامل بهتری نسبت به خاکفرد ۷ دارد. فاقد افق سالیک بدلیل آبیاری صورت گرفته در طی کشاورزی می باشد. افق کمبیک بدلالیلی که در بالا ذکر شد دارا می باشد.
خاکفرد ۹ حالت مشابه با خاکفرد ۵ دارد. با این تفاوت که در عمق ۱۵۰-۵۵ دارای انقطاع سنگی می باشد. انقطاع سنگی در این خاک ها به دلیل تغییر در توزع اندازه ذرات می باشد.
خاکفرد ۱۰ حالت مشابه با خاکفرد ۹ دارد. با این تفاوت که در زمین لم یزرع قرار داشت و حالت اکسیداسیون و احیایی در عمق ۱۵۰-۱۱۹ مشاهده شد. دارای افق زیر سطحی سالیک بدلایلی که در بالا ذکر شده می باشد. این خاکفرد فاقد افق کمبیک می باشد.
خاکفرد ۱۱ دارای افق های مشخصه مشابه با خاکفرد ۱۰ می باشد ولی دارای ساختمان بلوکی نیمه گوشه دار ضعیف در افق Bw می باشد. در نتیجه دارای تکامل بهتری از خاکفرد ۱۰ می باشد. دارای افق سطحی سالیک بدلایلی که در بالا ذکر شده می باشد. خاکفرد ۱۲ مشابه پروفیل ۱۱ می باشد و اثر سله در سطح مشاهده شد. خاکفرد ۱۳ بدلیل درصد شن بالا تکامل خاکفردی کمی دارد. و به دلیل سبک بودن بافت سبب شسته شدن املاح و در نتیجه EC کمی در خاکفرد مشاهده شد. درخاکفرد ۱۴ شوری بیشتری نسبت به خاکفرد ۱۳ مشاهده شد و تکامل بهتری نسبت به ۱۳ دارد. به طور کلی با فاصله گرفتن از رودخانه به دلیل زهکشی ضعیف، دمای بالای خاک، شوری آب آبیاری و کم شدن کشت وکار سبب کم شدن تکامل خاکفردی در مقطع عمود بر مسیر رود خانه شده است. افق کمبیک خاکفرد ۱ بیشترین تکامل از لحاظ افق مشخصه زیر سطحی است بدلایلی که در بالا ذکر شده می باشد.
۳-۴ تعیین اکسیدهای آهن
۱-۳-۴ آهن استخراج شده به روش سیترات دیتیونایت(Fed)

 

استاد علاّمه‌ی جعفری به سال ۱۳۰۲ خورشیدی[۱] در یکی از خانواده های متدیّن شهر تبریز متولّد شد. کودکی خویش را در پناه پدری راستگو و مادری سیّده و پاکدامن آغاز کرد. پدر علاّمه جعفری، حاج کریم جعفری، تحصیلاتی نداشت و نانوا بود امّا حافظه ای غیر عادّی داشت و اغلب سخنان وعّاظ شهر را جمله به جمله بیان می‌کرد، خود علاّمه می‌گوید: «پدرم درس نخوانده بود امّا حافظه‌ی غیر عادّی داشت و اغلب سخنان وعّاظ شهر را جمله به جمله بیان می‌کرد. بعدها ما به عظمت پدرمان پی بردیم. او روحیه ی بسیار بالایی داشت و آدم رقیق القلبی بود. شغلش نانوایی بود و بدون وضو دست به خمیر و نان نمی‌زد»(فاضلی، ۱۳۷۸، ص۴۵).
امّا مادر ایشان از سادات علوى یکى از خاندان بزرگ تبریز به شمار مى‏آمد، با سواد بود و نخستین بار قرآن را به استاد جعفری آموخت. امّا متأسفانه در سن سی و دو سالگی (درسال ۱۳۲۱ش) ازدنیا رفت. علاّمه در این زمینه می‌گوید: «مادرم از سادات علوی و از خاندان بزرگ تبریز به شمار می آمد. مادرم بر خلاف پدرم با سواد بود و جوان هم از دنیا رفت و به هنگام مرگ سی دو سال داشت و نخستین بار او قرآن را به من یاد داد. حتّی یادم می‌آید وقتی با او به مشهد رفتیم، در طول راه قرآن می‌خواند و میان راه که برای استراحت و نماز توقّف کردیم، فرزندانش را دورش جمع کرد و یک سوره‌ی قرآن به ما تعلیم داد» ( سفری، ۱۳۷۷، ص۲۱).
جوادی می‌گوید: «مادر علاّمه از خاندان بزرگ و محترم تبریز بود. پدر ایشان مرحوم «ربیع حکیم» طبیب بود و مرحوم حاج کریم جعفری پدر علاّمه در روزگار جوانی نزد میر ربیع حکیم کار می‌کرد»( جوادی، ۱۳۷۸، ص ۹).
علاّمه در آغازین سال‌های حیات حدود شش سالگی به مدرسه رفت و تحصیلات ابتدایى را در دبستان اعتماد آغاز کرد و چون خواندن و نوشتن را پیش از آغاز دبستان، از مادر خویش فراگرفته بود، به صلاح دید مدیر مدرسه (جواد اقتصادخواه) درس و تحصیل را از کلاس سوّم ابتدایی آغاز کرد، امّا پیش از ورود به کلاس ششم، وقفه‌ای دراین امر پیش آمد ولی دوباره با «حوزه‌ی علمیّه طالبیّه‏» تحصیل را آغاز کرد و در آن‏جا دروس سطح مقدماتى حوزه و ادبیات را در نزد استادان بزرگوارى چون سیّد حسن شربیانى، میرزا على اکبر اهرى، میرزا ابوالفضل سرابى و. .. خواند. در این ایّام، هم کار مى‏کرد، و هم درس مى‏خواند. پس از مدتى تحصیل در مدرسه طالبیّه‌ی تبریز، علاقه‌ی عجیبى به هستى‏شناسى پیدا کرد و چون در تبریز اساتیدی درخور این رشته نبود، به تهران آمد و مابقی متن رسایل و مکاسب را در تهران آموخت. هم چنین در درس‏هاى مرحوم آیت الله آقا شیخ محمّد رضا تنکابنى و آقا میرزا مهدى آشتیانى، و. .. کسب فیض می‌کرد.
عکس مرتبط با اقتصاد
علاّمه‌ی جعفرى پس از حدود سه سال اقامت در تهران در سال ۱۳۲۵ به حوزه‌ی علمیّه قم مشرّف شد و حدود یک سال در آن جا از محضر بزرگانى چون آیت الله سیّد محمّد تقى خوانسارى، سیّد محمّد حجّت کوه کمرى، سیّد صدرالدّین و امام خمینى (ره) و. .. بهره جست. در سال ۱۳۲۰ (ه. ش) به اصرار آیت الله میرزا فتّاح شهیدى رهسپار نجف گردید. علاّمه در این باره مى‏گوید: عمده محرّک من براى رفتن به نجف مرحوم شهیدى شد. یادم مى‏آید مقدارى از وسایل راه را هم ایشان فراهم کرد. در نجف، استاد علاّمه‌ی جعفرى به مدرسه‌ی صدر وارد مى‏شود و بار دیگر، جلد دوّم کفایه آخوند خراسانى را مطالعه و بحث مى‏کند و در درس‏هاى خارج آیات عظّام شیخ محمّد کاظم شیرازى، آیت الله خویى، آیت الله سیّد محمود شاهرودى، آیت الله حکیم، آیت الله سیّد جمال گلپایگانى، آیت الله سیّد عبد الهادى شیرازى و آیت الله میلانى شرکت مى‏کند و به موازات شرکت در درس‏هاى خارج، اصول و فقه، در محضر استادان بزرگى چون آقا شیخ صدرا قفقازى و آقا شیخ مرتضى طالقانى به فراگیرى دروس فلسفى و عرفانى مشغول مى‏شود.
پس از سه سال تحصیل در نجف اشرف، در سن ۲۳ سالگى موفق به دریافت درجه‌ی اجتهاد از سوى آیت الله شیخ کاظم شیرازى مى‏شود. در مجموع، حدود هفده سال در نجف اقامت مى‏کند. در این مدّت علاوه بر تحصیل، به تدریس خارج فقه و اصول و دروس فلسفه و معارف و نگارش کتاب مشغول مى‏شود(فیضی تبریزی، ۱۳۸۰، ص ۴۳).
سرانجام پس از پایان تحصیلات و تکمیل معلومات، عازم ایران مى‏گردد. پس از بازگشت ‏به ایران، در قم به خدمت آیت الله بروجردى شرفیاب مى‏شود. ایشان از علاّمه مى‏خواهد تا در قم بماند و به تدریس بپردازد. از آن جا که آب قم با مزاج وى سازگار نبود، عازم مشهد مى‏گردد. پس از یک سال اقامت در مشهد به تهران بر مى‏گردد و پس از یک سفر دیگر به نجف، به توصیه استادان بزرگوارش دوباره به ایران برمى‏گردد و پس از بررسى نیازهاى موجود علمى و فکرى و فرهنگى جامعه، به جاى تدریس فقه و اصول،. .. به کار پاسخ گویى به شبهات جوانان و تحقیق و تالیف مى‏پردازد( سفری، ۱۳۷۶، ص ۷).
گلی زواره‌ای درباره‌ی برگشت علاّمه‌ی جعفری به ایران می‌گوید: «در واقع فصل آن رسیده بود که این درخت تناور که در باغ اندیشه و معرفت نجف به شکوفایی و رشد رسیده بود به شاخه گستری پرداخته و از محصولات و ثمرات آن شیفتگان اندیشه های ناب اسلامی استفاده کنند و مردمان در سایه اش روان خویش را تسکین دهند»(گلی زواره ای، ۱۳۷۸، ص ۶۴).
وی در تهران و قم از محضر فقها و حکمایی چون: میرزا مهدی آشتیانی، شیخ محمّدرضا تنکابنی و عارف دانا سرشت، میرزا محمّدتقی زرگر تبریزی بهره هایی شایان گرفت. شیخ تنکابنی از فقهای والامقام بود و «کفایه و مکاسب»را علاّمه‌ی جعفری ازایشان آموخت. و «فلسفه »را هم خدمت میرزا مهدی آشتیانی فراگرفت و «حکمت منظومه‌ی حاج ملّاهادی سبزواری و بخشی از امور عامّه اسفار» را نیز در محضر ایشان تلمّذ کرد و نزد آقا شیخ محمّدتقی زرگر هم «مسایل عرفانی» را آموخت.
درسال۱۳۲۱شمسی به سبب بیماری و رحلت مادر، به تبریز برگشت و در درس آیت الله شهیدی حضور یافت. اندکی بعد با اصرار شدید آیت الله شهیدی مواجه شد که مصرّانه از او می‌خواست راه نجف را پیش گرفته، هر چه زودتر به کانون علمی حوزه‌ی علمیّه نجف بپیوندد. می‌توان گفت: شهیدی فقید که نسبت به حضور وی در ساحل دریای علم علی(ع) اصرار و الحاح تمام و جدّی داشت، با خدمت خویش در روانه کردن جعفری به نجف در سال ۱۳۲۲ خورشیدی مطابق با سال ۱۳۶۳ قمری نیز مهیّا کردن شرایط مقدّماتی آن، در سرنوشت علمی و تکامل فکری وی، نقشی اساسی ایفا کرده است. فاضلی می‌گوید: «آیت الله شهیدی علاّمه‌ی جعفری را به نجف کشاند و او را «فقیه»، «فیلسوف»، «محقّق»، «استاد» و در یک کلمه «شیخ الریس» علاّمه‌ی جعفری کرد»(فاضلی، ۱۳۷۸، ص۶۷).
حضور ۱۱ ساله‌ی محمّدتقی جعفری در دانشگاه دینی بزرگ نجف اشرف که آکنده از اساتیدی بسیار ممتاز و صاحب نظر هم چون: سیّد ابوالقاسم خویی، سیّد محسن حکیم، شیخ کاظم شیرازی، سیّد عبدالهادی شیرازی، سیّد جمال الدّین گلپایگانی، شیخ مرتضی طالقانی و. .. بود، تأثیر قاطعانه‌ای در شکل گیری شخصیّت علمی و عملی وی داشت، به گونه‌ای که در سن ۲۳ سالگی (سال ۱۳۶۶ ق ) موفّق به اخذ درجه‌ی اجتهاد از شیخ کاظم شیرازی شده، ایشان سپس خود یکی از مدرسین و اساتید کانون علمی نجف به شمار می‌رفت.
این دوره از زندگی، وی با وضعیت معیشتی آزاردهنده ای، روزگار خود را می‌گذراند. از ایّام تحصیلش در نجف این گونه نقل کرده است: «با شهریه ای که آیت الله سیّد ابوالحسن اصفهانی در نجف می‌داد، گاهی اوقات مخیّر بودم بین این‌که غذا تهیه کنم یا کتاب بخرم، کتاب می خریدم. » با آن که هزینه های زندگی در آن زمان پایین‌تر از امروز بود، ولی چون استاد به غیر از شهریه‌ی اندکی که از طرف آیت الله سیّد ابوالحسن اصفهانی پرداخت می‌شد، منبع درآمد دیگری نداشت، بنابراین، هم زمان با تحصیل، بخشی از زندگی روزانه‌ی خود را به کار اختصاص داده بود تا بتواند زندگی ساده‌ی خود را اداره کند. به عنوان نمودی بارز از زندگی ایشان در آن دوره، می‌توان به خانه‌ای زیرزمینی اشاره کرد که در اوان زندگی مشترک در آن اسکان گزیده بود همسر فداکار علاّمه‌ی جعفری ، «مرحومه خانم جمیله ی فرشباف انتظار»، در راه به ثمر رسیدن و به سامان شدن ارکان زندگی علمی و قوام حیات خانوادگی ـ اعمّ از انجام وظایف همسری و مادری فرزندان و تحمّل مشکلات و مسایلی که محمّدتقی جعفری همواره با آن‌ ها مواجه بود ـ نقشی به یاد ماندنی و خاطره آمیز در طی چهل سال زندگی زناشویی با علاّمه‌ی جعفری را ایفا کرد که کمتر کسی از آن اطّلاع دارد (گلی زواره ای، ۱۳۷۸، ص۲۸).
هم اندیشی با «مرحوم محمّدرضا مظفّر فیلسوف »، فقیه و منطقی نواندیش در نجف و احمد امین ریاضی دان برجسته ی دانشگاه بغداد مؤلّف کتاب «التّکامل فی الاسلام» که سال‌های سال تداوم یافت، وهمین امرباعث شد که وی در موضوعاتی چون «فقه و فیزیک »، «فلسفه و زیبایی شناسی»، «تاریخ و روان شناسی» و برخی دیگر از دانش های گونه گون، و نوپای غربی به یک نگاه جامع برسد و در شناخت تمدن علمی غرب و اروپا و ادبیات دوران پس از رنسانس با تمام جوانبی که داشت گام هایی علمی بردارد.
این موضوع را در آیینه نخستین اثر ارزشمندش، کتاب «ارتباط انسان ـ جهان» که در سن ۲۸ ـ ۳۰ سالگی به رشته ی تحریر درآمد، بهتر می‌توان نگریست. این کتاب که با گرایش فیزیک و فلسفه تألیف یافته، محصول پویندگی هایی بود که سال‌ها به طول انجامید و حضور مؤلّف خویش را در مرزهای واقعی دانش های نوین تثبیت کرد. وی تا واپسین روزهای عمر، مطالب و مسایل جدّی دنیای جدید را مورد اهتمام قرار می‌داد. این اهتمام در درجه‌ی اوّل، شناخت واقعیّات و سعی در فهم و درک درست آن‌ ها و در درجه دوّم، تحلیل و تشریح منتقدانه آن‌ ها بود(حسینی، ۱۳۸۲، ص۲۷).
تحلیل و آرای علاّمه‌ی جعفری در خصوص جریانات فکری، منطبق بر تفکّراتی بود که به عنوان دانشمندی جوان و اسلامی اندیش، آن‌ ها را از اساتید زبده و جریانات زنده‌ی دوران تحصیل خود به ارث برده بود، و به نظر می‌رسد، اصل آن به زیربنای تربیتی تمدّن علمی اسلام برمی‌گشت. علاّمه‌ی جعفری پس از اتمام تحصیلات، وقتی در خلال سال‌های دهه ۳۰ به ایران بازگشت، باز به بررسی جریانات فکری روز پرداخت. بی گمان، او با روشنفکری های واقعی موافق بود و اساساً همین موضوع بود که وی را به تحقیق و تفحّص واداشته بود؛ تحقیق و تفحّص هایی که شاید پررنگ ترین عنصر حیاتش در طول ۶۰ سال زندگی علمی او محسوب می‌شود. علاّمه محمّدتقی جعفری، در زمره‌ی متفکّران و اندیشمندانی بود که چون در وادی انسان شناسی گام می‌زد، می کوشید که انسان و انسان جدید را به درستی بشناسد. بر این اساس، برای انسان‌ها فراتر از اهمّیّت صوری و نظری، ارزش عملی و عینی قایل بود و با اخلاقی سازنده و سلوکی راهگشا، زیباترین جلوه‌های اخلاقی و حِکَمی‌خود را در همین رابطه بروز می‌داد. شاید در پرتو همین جلوه‌ها بود که در مدّت زمانی نه چندان زیاد، توانست تألیفاتی پر شمار و عمدتاً بدیع از خود به یادگار نهد، که از مشهورترین آن‌ ها می‌توان به مجموعه‌ی ۱۵ جلدی «تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی» و «ترجمه و تفسیر نهج البلاغه» در ۲۷ مجلّد اشاره کرد. این دو اثر به نوبه‌ی خود، حاوی عمده ترین تفکّراتی است که او به مدت ۴ دهه متناوب، به آن‌ ها پرداخت و کوشید یافته های خویش را در قلمروهایی چون: انسان شناسی، جهان شناسی، روان شناسی، جامعه شناسی، اخلاق، حکمت، فلسفه و عرفان و فقه ارائه کند(عباسی، ۱۳۸۸، ص ۱۶).
پس از اتمام تحصیلات و ارتقاء به مراتب بالای علمی، ساده زیستی او کماکان تداوم یافت. وی که در دامن مشکلات زیسته و دوره‌ی دانش اندوزی را با شرایط سخت اقتصادی و معیشتی به سر آورده بود، پس از آن که به مقام استادی رسید و در اندازه ی توانایی اش به تدریج بر مشکلات اقتصادی چیره شد، باز به سنّت روزگار دانش اندوزی وفادار ماند و زندگی‌اش را تا آخرین حدّ ممکن، از آلایش به هر نوع تجمّل و دنیازدگی مبرّا نگاه داشت. نظام شخصیّتش به گونه ای بود که با کارهای اقتصادی و غیر علمی‌پیوندی نمی‌یافت و تنها به مسایل علمی می اندیشید؛ این‌که چگونه می‌توان بحران هویت را مهار کرد و به پرسش های به حقّ و منطقی افراد جامعه ـ خصوصاً جوانان ـ جواب سازنده و صحیح داد، این دیرین ترین مشغولیتی بود که افکارش از سال‌ها پیش به آن‌ ها معطوف گشته، همواره نیز متوجّه آن بود (تفقدی، ۱۳۸۴، ص۱۲۱).
از دیگر ویژگی های وی این بود که در مقولاتی مثل علم و تفکّر، قایل به توقّف نبوده، مسیر آن را آشکارا پایان ناپذیر می دید و می‌گفت: «در مسیر علم و دانش هیچ گاه قانع نشدم». تنها با لحاظ و فهم این ویژگی است که می‌توان سر تألیفات و اندیشه های پردامنه‌ی ایشان را گشود: از زیبایی شناسی تا فلسفه و ادبیات، و از شناخت و تحلیل هنر تا دریافت روان و انسان و حیات. وی جزو متفکّرانی بود که دیدگاه‌های خویش را پیوسته با عنصر زمان هماهنگ می‌کرد. او به تفکّر «تطبیقی»، «روزآمد» و «زمان گرا» ایمانی راسخ داشت. بخش مهمّی از جهت گیری های فکری و علمی اش در اصل به ایده ای با عنوان «فرهنگ مشترک بشری» برمی‌گشت. فرهنگ مشترک بشری که از تفکّرات اساسی و اوّلیه‌ی علاّمه‌ی جعفری به شمار می رود، به این معناست:
«فرهنگ های بشری، در ریشه های فوق ظاهری خویش با همدیگر اشتراک داشته، پیوندهای زوال ناپذیر دارند که عوامل محیطی و جغرافیایی نمی‌توانند بر آن‌ ها دسترسی پیدا نموده و تأثیر انفعالی در آن بر جای بگذارند. » (شوشتری، ۱۳۸۱، ص ۱۴).
برخی از متفکّران معاصر یونانی، وقتی می‌خواهند او را معرفی کنند، به این خصلت وی انگشت می‌نهند که: «علاّمه‌ی جعفری هیچ کس را رد نمی‌کرد، چون او معلّم بود نه قاضی». معلّمی که از «عنوان» و «افتخار» گریزان بوده، به مسئولیت‌هایی می اندیشید که یک معلّم واقعی، باید به فکر ادای آن‌ ها باشد و دانش اندوزان خویش را، از لحاظ مجهز کردن به آن‌ ها مطمئن و آسوده خاطر کند (پیشین).
وی اگر درباره تعلیم و تربیت با احتیاط و دقّت فراوان سخن می‌گفت، چون اعتقاد داشت: تعلیم و تربیت کاری خدایی است، در حقّ موجودی که مخلوق اوست و راهش نیز به سوی او منتهی می‌شود.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

 

۲-۲) اخلاقیّات علاّمه‌ی جعفری

اخلاق در رفتار علاّمه به خصوص در جمع خانواده، تجلّیگاه صفای ناب قلبی و محلّ ظهور و بروز بعد عظیم و خالصی از پختگی شخصیّتی و عرفانی او بود. نکته ای که در خصوص این شخصیّت علمی مشهور و برجسته است بعد وسیع و چشمگیر تقوای الهی و علمی علاّمه است و بدون اغراق می‌توان ایشان را از مصادیق بارز عالمان دانست که حرف و عملشان تا حدود زیادی مطابق یکدیگر و بلکه مؤیّد هم است. او شخصیّتی است که در طرز اندیشه‌ی افراد زیاد تأثیر گذار است و برای اندیشمندان شرق و غرب شناخته شده است، اگر او را بزرگترین متفکّر انسان شناس جامعه‌ی معاصر ایران به شمار آوریم سخنی به گزاف نگفته ایم، مهم ترین ویژگی شخصیّت اخلاقی او خلوص و تقوایش بود، نه تنها تحلیل های فکری خاصّی در باب اخلاص داشت که تار و پود وجودش با این خصوصیّت تنیده شده بود، همین حالت به او صفا و نورانیّتی ویژه بخشید و تزکیّه‌ی درون از او شخصیّتی محبوب خاصّ و عام ساخت، تقوا او را از دنیا طلبی بازداشت، فرصت گران بهای عمر را با برخی اشتغالات که برای او بیهوده می نمود تلف نکرد، با این‌که به تلاش های اجتماعی علاقه داشت و فردگرایی افراطی را نفی می‌کرد (گلی زواره ای، ۱۳۷۸، ص ۹۷).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
غرویان می‌گوید: «علاّمه‌ی جعفری فراتر از آن است که در آثارش توان جست و عمیق تر از آن که در کتاب هایش توان یافت. انسانی است بی آلایش و کم پیدایش با «خلوصی خاصّ» و بی تعلّقی ویژه»(غرویان، ۱۳۵۳، ص ۵۳).
کسانی که او را می شناسند اذعان دارند که: مهم ترین ویژگی شخصیّت اخلاقی او «خلوص و تقوایش» بود. نه تنها تحلیل های فکری خاص در باب «اخلاص» داشت که تار و پود وجودش با «اخلاص» تنیده شده بود، بلکه «اخلاص باطن» به او صفا و نورانیّت بخشیده و صفای درون از او شخصیّتی محبوب خاصّ و عام ساخت. «اخلاق و تقوا» او را از دنیا طلبی باز داشت و او در تمام عمر با برکت خود هیچ گاه به دنبال مطاع دنیوی نرفت (رضوی، ۱۳۷۷، ص ۱۴).
دکتر گواهی می‌گوید: «نکته ای که درباره‌ی شخصیّت علمی علاّمه بسیار مشهود و برجسته است، بعد حقیقتاً وسیع و چشمگیر تقوای الهی است. بدون اغراق می‌توان گفت که حضرت ایشان از مصادیق بارز عالمون عاملون هستند که حرف و عملشان تا حدود زیادی مطابق و مؤیّد یکدیگر است» (رشاد، ۱۳۷۶، ص ۴۳۵).
وی در پذیرش سخنان گوناگون گوشی شنوا داشت، نه تنها به گفته های اندیشمندان شرق و غرب گوش فرا می‌داد که اظهارات افراد عادّی را هم به جان و دل می شنید حتّی با تمرکز ویژه به حرف های بی ربط برخی از فضل فروشان توجّه می نمود. تعصّبی در شنیدن سخن حق نداشت و عقیده داشت که هیچ گاه نباید ادّعا کرد که هر چه می‌گوییم حقّ است.
صدّوقی می‌گوید: «از مبالغه گویی درباره‌ی شخصیّت های برجسته ی تاریخ اجتناب می‌کرد. ظرفیت وسیعی برای کسب معارف الهی داشت، در درس ها و بحث ها نیز همواره دانش پژوهان را به افزایش ظرفیت فرا می‌خواند و این‌که در ایّام جوانی اسیر هیچ مکتبی نشد و در عین حال سخن حقّ را از هر صاحب اندیشه ای پذیرفت، نشان از ظرفیّت فکری و روحی والای او داشت. هیچ گاه به امور رسمی در تحصیل، تدریس و تألیف آرام نمی‌یافت و پیوسته خود به استقلال و آن هم نوعاً با برنهادن موضوعات جدید همی اندیشیده و این رویه به استمداد از برخی علوم جدید صورت پذیرفته است. استقلال اندیشه و عدم قناعت به معارف مرسوم و نوجویی در آثار و اظهاراتش موج می‌زد» (صدوقی، ۱۳۷۶، ص ۲۱۴).
شجاعت و جسارت در پرداختن به مسایل و موضوعاتی که تا حدودی بیرون از دایره ی تفکّر سنّتی رایج علمای دین قرار داشته ازشهامت این حکیم حکایت دارد، پاره ای از موضوعات مطرح شده در کتاب مبانی فقه، فقه و یا مجموعه‌ی نقد و تحلیل مثنوی مولوی از این مقوله اند.
ارزش دادن به برخی دیدگاه‌های علما و متکلّمین اروپایی از این ویژگی نشان دارد، زیرا هر جا سخن بکر و حقیقی از این افراد سراغ داشته در کمال انصاف و فروتنی به نقل آن نکته با ذکر دقیق سند و مرجع پرداخته، بدون این‌که خواسته باشد، حرف حساب دیگران را به حساب خود گذاشته باشد (گلی زواره ای، ۱۳۷۸، ص ۱۰۰).
از دیگر ویژگی های اخلاقی علاّمه فروتنی اوست که باعث شده این اندیشمند به آن صورت شناخته نشود و همچون فردی عادّی تلقّی گردد، این متفکّر در برخورد با تمامی افراد اعمّ از شخصیّت های فکری و اشخاص معمولی فروتنی داشت، این ویژگی را کسی از خود بروز داد که به عنوان بکر و عالی و مضامین ارزنده ی فلسفی را در مجامع علمی مطرح می‌کرد و شاگردانش و نیز خوشه چینان خرمن خردش خود اهل فضل و کمال بودند، وقتی کسی برای وی حقیقتی را مطرح می‌کرد و یا پرده از روی مسایل علمی بر می داشت و زوایای یک بحث فکری را روشن می‌کرد برایش فروتنی می نمود، روحیه ی متواضعانه ای که این دانشمند در مجالس و محافل مختلف از خود نشان می‌داد همه‌ی اقشار را مجذوب خویش ساخته بود.
بسیاری از شیفتگان و علاقه مندان وی، از شاگردانش نبودند بلکه برخورد فروتنانه ی وی در عرصه‌ی معرفت موجب گردیده بود که در هر مجلس و محفلی به محض دیدنشان سریعاً ایشان را در میان گرفته و نسبت به وی ابراز علاقه و اردات نمایند. در نهایت از مهم ترین خصایص نیکوی استاد نوعی سادگی و عدم پیچیدگی فطری در وجود آن شخصیّت می‌باشد که نمونه های آن را می‌توان در میان معدودی از علمای ربانی سراغ گرفت، وی در معاشرت مسایل اجتماعی و سیاسی به طور طبیعی و فطری بسیار ساده و آسان برخورد می نمود.

 

۲-۳) مهم ترین ویژگی های شخصیّتی علاّمه‌ی جعفری

 

۲-۳-۱) صفای روحی

علاّمه از صفا و صداقت وصف ناپذیری، برخوردار بود.
سادگی و عدم پیچیدگی فطری در وجود ایشان در حدّی بود که نشانه های آن را تنها در اولیای الهی می‌توان سراغ گرفت. در معاشرت و مسایل اجتماعی به طور طبیعی و فطری، بسیار صمیمانه و ساده برخورد می‌کرد؛ نه از روی ریا و خود نمایی و ساختگی و برای جذب مریدان بیش‌تر.
در پرتو این خصوصیّت اخلاقی بود که علاّمه به عالم خوش محضر و شیرین سخن، معروف گشت و در میان عوام و خواص واقشار مختلف جامعه، شناخته شد و نیز در پرتو همین صداقت بود که درس های خشک و جدّی؛ هم چون متون فلسفی وکلامی را با روشی بسیار جذّاب و همراه با مثال های جالب و مطایبه تبیین می نمود؛ در حدّی که شاگردانش، متوجّه خشکی و صعوبت بحث نمی‌شدند. این صفت تا آخرین لحظات حیاتش از او سلب نشد و نبوغ فکری و تفکّر موج آفرین او هرگز، آن را تحت الشّعاع قرار نداد و علاّمه را به «غرور» دچار نساخت ( نصری، ۱۳۷۷، ص۲۱).
علاّمه‌ی امینی، صاحب «الغدیر» در این باره می‌گوید:
«می‌دانید چرا «علاّمه‌ی جعفری» را بسیار دوست دارم؟ برای این‌که با این وضع [و وزن سنگین] علمی، از نظر صفای باطن، گویی تازه به دنیا آمده‌اند» (امینی، ۱۳۷۸، ص۲).
علاّمه‌ی طباطبایی درباره‌ی این خصوصیّت علاّمه‌ی جعفری می‌گوید:« علاّمه‌ی جعفری را باید عارفی ابساطی به شمار آورد. آنان که با او مشحور بودند، نمی‌توانند صفا، خوش قلبی، خوش ذوقی، شیرین محضری و شوخ طبعی اورا فراموش کنند» (طباطبایی، ۱۳۶۷، ص ۱۱۷).
علاّمه رحمت الله علیه با جان و دل دریافته بود که سادگی در زندگی بهترین دلیل بر درک و دریافت معنای حیات است. آرایش و پیرایش و تصنّع در ارایه‌ی شخصیّت، نشانه ی جهل آدمی به حقیقت حیات و کمال است.

 

۲-۳-۲)اهتمام بر تبلیغات دینی

علاّمه‌ی جعفری به تبلیغ، سخنرانی، تدریس و قلمزنی به روش آزاد و سنّتی، ارزش والایی قایل بودند و این را زمینه‌ی مناسبی برای ارایه‌ی خدمت به اسلام و مسلمانان می‌دانستند. حضرت امام خمینی قدس سرّه او را پیش خود خواستند و تصدّی سمتی را به وی پیشنهاد دادند. استاد در پاسخ امام فرمودند:
«آقا! شما هر چه بفرمایید برای ما حجّت است و لازم الاتباع، منتها می‌خواستم خدمتتان عرض کنم که بنده اگر آزاد باشم و رسماً شغلی نداشته باشم بهتر است. با همین سخنرانی ها و نوشته ها به اسلام خدمت می‌کنم».
حضرت امام قدس سرّه با تبسّم فرمودند:
«شما هر کاری بکنید برای اسلام، خدمت و مورد قبول من است» (جعفری، ۱۳۶۹، ص۴۷).

 

۲-۳-۳) سخاوت علمی

علاّمه در سخاوت علمی و فکری بی دریغ بود، به محض احساس نیاز فکری در مخاطب، مائده ی معرفتش را می‌گسترد و تشنگان معرفت را بر آن می نشاند و از گفتن و نوشتن دریغ نمی ورزید و در جست و جوی فرصت مناسب نبود که با منّت و برای خود نمایی مطلبی را باز گوید. به همین جهت است که گاهی، رابطه‌ی مستقیم مطالب یک سخنرانی قطع، و برای شنونده سؤال انگیز می‌شد و مطلب را جمله‌ی معترضه تلّقی می‌کرد. یکی از شاگردانش پرسید: استاد! چرا جملات شما گاهی پیوند ندارد و ارتباط مطالب قبلی با مطالب بعدی برای شنونده، تاریک می‌شود؟ فرمود:
«با اینکه درس و یا سخنرانی را منظم در نظر می‌گیریم، ولی اگر جمله ای را که همان موقع به ذهنم آمده است، بیان نکنم، احساس ناراحتی می‌کنم. و این امری طبیعی است که اگر ما گلی را بو کردیم، باید بدهیم دیگری هم بو کند» (جعفری، ۱۳۶۹، ج ۱، ص ۱۰۲).

 

۲-۳-۴) عامل موفقیت

هر فرد هدفمند، دوست دارد کلید موفقیت را به دست آورد و با برداشتن موانع از مسیر خود به اهداف عالی، دست یابد؛ از این روی، پیوسته می کوشد تا عوامل موفقیّت بزرگان علم و ادب را بداند و آن‌ ها را ملاک خود قرار دهد. بدین منظور دانشجویان دانشگاه شیراز، پس از سخنرانی علاّمه‌ی جعفری، علل موفقیّتش را از خود وی جویا شدند، استاد فرمودند:
«همیشه در کارهایم نظم داشتم، کار کردن را دوست داشتم، احسان و انفاق می‌کردم؛ هنگامی که می دیدم، کتابی اضافی دارم، آن را احسان می نمودم. هرگز نمی‌آیستادم و به سوی پیشرفت در حرکت بودم و در کارهایم ابتکار و خلّاقیت داشتم. مطرح شدن، نهایت ضعف بشری است، بزرگ ترین بیماری است، به مردم چه ربطی دارد که تو چه کارها می‌خواهی بکنی. تأثیر استادان اخلاق و مصاحبین متواضع نیز در موفقیت من مطرح بوده است «لا حَولَ وَ لا قُوَّه َ اِلّا بِالله». « من نمی‌دانم، چگونه خدا را نسبت به این همه نعمت که به من اهدا فرموده شکرگزاری کنم» (سفری، ۱۳۷۶، ص ۱۸ ).

 

۲-۳-۵) حق مداری و حقیقت جویی

از دیگر ویژگی های تربیتی علّامه، واقعیّت گرایی و استقلال فکری است. او در مدار حق، حرکت می‌کرد، و حقیقت جویی را بر شخصیّت گرایی و شخصیّت زدگی، مقدم می داشت و دانش پژوهان و ره پویان علم را از فرو رفتن در جاذبه ی شخصیّت های علمی پرهیز می‌داد.
او با تمام وجود در جست و جوی حقیقت بود و در رویارویی با دانشمندان، هرگز به شخصیّت آنان خیره نمی‌شد و حریم حقیقت را پاس می داشت و آن را به پای حرمت شخصیّت نمی ریخت، چه در بعد اثباتی، چه در بعد سلبی؛ به این معنا که در مواردی، نظریات بسیاری از یک متفکّر و صاحب نظری را نمی پذیرفت ولی وقتی که همان شخص یک حقیقت فکری و علمی و نظریه‌ی مقبول ارائه می‌کرد، آن را با کمال احترام می پذیرفت حساب و حدّ و مرزها را با هم مخلوط نمی‌کرد(نصری، ۱۳۷۷، ص۵۶).
در بعد سلبی نیز چنین بود؛ یعنی در مقام نقد و ردّ نظریه ای، از بزرگان علم و عرفان، هرگز شیفته ی شخصیّت های علمی، فقهی و فلسفی و. .. آنان نمی‌شد، کاسه‌ی صبرش نمی‌شکست و حالت واقعیّت یابی را از کف نمی‌داد.
در منظر او، حرمت به اندیشمندان و قبول کردن مجموعه‌ی تفکّرات خاصّ ایشان، هرگز به معنای «بیعت» و «تبعیّت» نیست که هر چه بگویند او نیز با آنان هم عقیده باشد. علاّمه، برای درک حقایق، خود را به موضوعی جز خود آن حقیقت مقیّد نمی‌کرد. نه تنها شخصیّت زده نبود، بلکه آن را نوعی بیماری می‌دانست و از آن دوری می جست و این خصیصه از بزرگ ترین رمز موفقیت ایشان در عرصه های فراگیر علمی و ادبی بود. برای مثال او با این‌که به مولوی علاقه ی زیادی داشت، ولی از نقد نظریات او دریغ نمی‌کرد (حسینی، ۱۳۸۲، ص۲۸).
در جلسه‌ای که استاد جلال الدّین همایی نیز حضور داشت، سخن از شخصیّت مولوی به میان آمد، استاد همایی خطاب به علاّمه‌ی جعفری گفت: من پس از پیامبران و امامان(ع) فردی را به بزرگی مولوی سراغ ندارم و بعید می‌دانم کسی مانند او پا به عرصه‌ی وجود بگذارد نظر شما چیست؟ علاّمه‌ی جعفری فرمود:
«من به خود، اجازه نمی‌دهم تا پرونده‌ی مغز بشری را ببندم! مولوی، مردی بسیار بزرگ و با عظمت بود؛ امّا این‌که آیا نظیر او نبوده و یا نخواهد آمد، قابل اثبات نیست» ( به نقل از صادق سیّدنژاد۱۳۸۱، ص ۱۷).
با یاد آوری این نکته که علاّمه هنگام نقد نظر یک شخص، به شخص او نظر نداشت و هرگز بحث را از حوزه‌ی نظر به حوزه‌ی شخص نمی برد. تمام انتقاداتش را در محور نظرات علمی متمرکز می‌کرد و کسی را به بهانه‌ی مردود بودن نظریه‌ی علمی اش از نظر اخلاقی و اجتماعی، تخطئه و مخدوش نمی‌کرد و تنقید و تعبیر را در هم نمی آمیخت.

 

۲-۳-۶) تواضع و تقوای علمی

علاّمه‌ی جعفری با وجود استعداد بسیار قوی، قدرت فکری و علمی که نوعاً غرورانگیز است، هرگز دچار غرور علمی نمی‌شد، تواضع و تقوای علمی را از دست نمی‌داد، به استادان خود چه در حضور، چه در غیاب، حرمت می نهاد و حریم استادیشان را پاس می داشت. خود را موجود برتر و ممتاز، نمی شمرد، به هیچ کس و در هیچ شرایطی کبر نمی ورزید.
حتّی به مردمان عوام و یا به شاگردان کوچک خود بی‌اعتنایی نمی‌کرد، در پذیرش آرا و عقاید دیگران و شنیدن سخنان مخالفان خود، سعه ی صدر داشت. یکی از شاگردانش می‌گوید: چه بسیار دیده بودم که چنان با دقّت به سخنان کوچک ترین شاگردانش، گوش فرا می‌داد، که گویی به سخنان و نظریات یکی از برجسته ترین استادان و متخصّصان گوش فرا می‌دهد (نصری، ۱۳۷۶، ص ۱۶).
دانش پژوهان می‌دانند که این صفت در کم تر کسی تا این حد برجسته است؛ چرا که اغلب اندیش مندان و دانشوران بزرگ، دوست دارند فقط پای صحبت هم پایه های خود بنشینند و یا در شرایط خاصّ زمانی و مکانی سخن برانند که نامشان بر سر زبآن‌ ها بیافتد و امتیازی به دست آورند و نسبت به شنیدن گفتار دیگران و کوچک تر از خودشان کم حوصله و بی‌رغبتند، بلکه برخی از آنان، از سر غرور و بزرگ بینی، غیر از خود، کسی را قبول ندارند تا به سخنش وقعی بگذارند، ولی علّامه، در دریای علم خود، با قطب نمای تقوا حرکت می‌کرد و در هر جا لازم می دید توقّف می نمود، و منتظر لنگرگاه عظیم و نام و نشاندار، نمی ماند و به طبل تبلیغات، دل خوش نمی‌کرد(رشاد، ۱۳۷۶، ص ۴۳۶).
به هر حال بارزترین نمودهای اخلاق اجتماعی علاّمه‌ی جعفری، فروتنی بی نظیر ایشان است که بی تردید سرّ بزرگ توفیقات عمده ی او به شمار می‌آید. علاّمه‌ی جعفری رحمه الله علیه هرگونه خدمت به جامعه را تکلیف الهی و حتمی‌خود می‌دانست و به همین دلیل استقبال و روی گردانی مردم، هیچ تأثیری در دل و مغز او نمی‌گذاشت(تفقدی، ۱۳۸۴، ص ۲۰۰).
اگرچه نبوغ علمی و شهرت و اعتبار تألیفاتش، مقام بس شامخ و بزرگی را برای او پدید آورده بود، امّا همگان بر این امر متفق هستند که اصولاً تواضع و فروتنی وی نیز پیوسته با افزایش توان و مدارج علمی اش افزون تر می‌شده است.

 

۲-۳-۷) اخلاص در عمل