سبک های توجه

با توجه به نظریه ی نایدفر (۱۹۷۶ و ۱۹۸۱) کانونی نمودن توجه می تواند در طول دو بعد و وسعت (وسیع در برابر محدود) و جهت (بیرونی در برابر درونی) تغییر نماید(۴۱، ۲). مثلاً هنگامی که این جملات را می خوانید، احتمالاً از تمرکز محدود بیرونی برخوردارید. اما اگر لحظه ای از خواندن باز ایستید و یک بازی پرتحرک مثل بسکتبال را در ذهن خود مجسم سازید، آن گاه توجه شما به یک تمرکز درونی وسیع انتقال می یابد. نایدفر بعد وسعت را در دامنه ای از مقدار گسترده تا باریک و بعد جهت را از درونی به بیرونی متغیر می داند. وی چهار موقعیت را در به کارگیری اثر متقابل وسعت و جهت ارائه داده است الف) درونی باریک ب) درونی گسترده ج) بیرونی باریک د) بیرونی گسترده (تصویر ۱-۲)
تمرکز درونی
متمرکز هوشیار
تمرکزباریک تمرکزگسترده
منظم راهبردی
تمرکز درونی
تصویر ۱-۲٫ چهار سبک مختلف توجه (نایدفر، ۱۹۹۳)
شکی نیست که تمرکز توجه مطلوب می تواند موفقیت افراد را در یادگیری مهارت تضمین نماید و هر دو بعد ذکر شده در یادگیری مهارت ها نقش مهم و تعیین کننده ای دارند. این ابعاد مختلف توجه در تحقیقات مختلف به اشکال گوناگون مورد توجه و بررسی قرار گرفته اند. تحقیق حاضر نیز اثرات تمرکز توجه را از حیث جهت و اشکال مختلف آن مورد بررسی و مطالعه قرار داده است.

کانون توجه درونی در مقابل بیرونی

از آنجا که تمرکز توجه یکی از مهمترین مهارت های ذهنی برای عملکرد بهتر به شمار می آید، محققان و دانشمندان در حوزه رفتار حرکتی توجه خاص به این موضوع مبذول داشته و حجم وسیع تحقیقات در این زمینه تأکیدی بر اهمیت آن می باشد. شواهدی در رابطه با ضرورت توجه نوآموزان روی وضعیت بدن و هماهنگی حرکات برای اجرا مهارت وجود دارد، در مقابل شواهد دیگری، این نوع تمرکز توجه را برای یادگیری خیلی مفید ندانسته اند و حتی تا حدودی مضر می دانند. شواهد مرتبط به تکالیف مختلف به اتفاق نظری کلی در مورد تأثیرات مثبت و کارآمد تمرکز بیرونی توجه در یادگیری و حفظ تعادل بهتر دارند (۵).

دستورالعمل های آموزشی

ماهونی، گابریل، پرکنیز (۱۹۸۷) بیان داشتند تمرکز توجه یکی از مهم ترین مهارت های روانی برای عملکرد بهینه است. به عقیده دانشمندان رفتار حرکتی زمانیکه آموزش های اولیه به منظور ایجاد یادگیری و پیشرفت در اجرای مهارت ارائه می شوند، تمرکز فراگیر بر اجزاء اساسی مهارت حرکتی امری ضروری است (سینگر، ۱۹۸۸، ولف و همکاران، ۱۹۹۸، رینگ، ۱۹۹۸). فراگیران مبتدی به سختی بین محرک های مربوط و نامربوط به اجرای مهارت، تمایز قائل می شوند. چنانچه فراگیران از راه کوشش و خطا به تمرین مهارت موردنظر بپردازند و مربیان آموزش های لازم را در مورد تمرکز توجه به عناصر کلیدی مهارت به فراگیران ندهند، ممکن است بدلیل نداشتن تجربه و اطلاعات کافی به علائم مهم توجه نکنند و زمان خود را صرف تمرکز بر نشانه هایی نمایند که مربوط به یادگیری و اجرای مهارت نباشد از این رو هدایت توجه فراگیران، به ویژه افراد مبتدی به سمت منابع و نشانه های مفید و مربوطه باعث می شود تا خطای آن ها کاهش یافته و به نتایج بهتری دست یابند بنابراین مربیان از دستورالعمل های آموزشی برای رسیدن به هدف فوق استفاده می کنند (۵). نتایج تحقیقات در مورد اثربخشی دستورالعمل های تمرکزی بیرونی در برابر درونی در افراد مبتدی هنوز به پاسخی روشن و دقیق دست نیافته است و همچنان که ولف (۲۰۰۷) بیان می دارد، این وضعیت در مهارت های ورزشی نیاز به تحقیق و مطالعه بیشتر دارد. اگرچه برای توجیه اثربخشی بیشتر تمرکز بیرونی توجه، فرضیات متعددی مطرح گردیده است (۲۴).

پیچیدگی دستورالعمل های آموزشی

دستورالعمل های آموزشی، از جمله عوامل مهم و تأثیر گذار بر اجرا و یادگیری مهارت حرکتی است. ساده یا پیچیده بودن دستورالعمل ها نیز موضوع دیگری است که شایسته توجه ویژه می باشد. پولتون و همکاران (۲۰۰۶) و کاستاندا و گری (۲۰۰۷) بیان داشتند که در تعداد کمی از آزمایش ها، میان گروه های مبتدی که دستورالعمل های تمرکز توجه بیرونی را در مقابل درونی دریافت کرده بودند، تفاوتی در اجرا دیده نشد (۱۹ ،۴۲). مارچنت، کلاگ و کرادشا (۲۰۰۷) نیز بیان می دارند که هر چند تمرکز بیرونی موثرتر از تمرکز درونی است ولی در آزمایش آنها گروه بدون دستورالعمل در مقایسه با گروه تمرکز بیرونی و درونی تفاوتی را نشان نداد. این موضوع نشان می دهد که پیچیدگی دستورالعمل ها ممکن است مانع اثرات متمایز روی یادگیری شود (۴۳). این امر به خوبی شناخته شده است که اگر به افراد مبتدی در یک زمان بیش از یک یا دو دستورالعمل داده شود، آنها به راحتی در اجرای آن شکست می خورند (اشمیت و ریسرگ، ۲۰۰۴) (۴۴). بنابراین ممکن است خیلی تعجب برانگیز نباشد که اگر به جای یک زمینه، چهار زمینه از دستورالعمل های تمرکز توجه در زمان مشابهی به افراد داده شود، موجب حذف مزایای دستورالعمل های تمرکز بیرونی گردد که ممکن است وجود داشته باشد. بنابراین در این مطالعه سعی شد تا دستورالعمل های ارائه شده برای افراد مبتدی، ساده و قابل فهم باشد تا از این گونه مشکلات احتمالی جلوگیری شود.

فرضیه های توجه

محققان در سالهای اخیر فرضیه های مختلفی را در زمینه مکانیسم های کنترل در توجه ارائه داده اند که در ذیل به طور خلاصه به آنها اشاره شده است.

فرضیه کنترل خودکار (عمل محدود شده) در مقابل فرضیه یادگیری آشکار

محققان ارائه دهنده فرضیه کنترل خودکار معتقدند که زمانی که افراد روی حرکات خود تمرکز توجه دارند (یعنی تمرکز توجه درونی را انتخاب می کنند) تمایل دارند تا به طور آگاهانه در فرایندهای کنترلی که هماهنگی حرکات را تنظیم می کنند، مداخله نمایند. در این وضعیت با تلاش در کنترل هوشیارانه حرکات آنها ناخواسته به فرایندهای خودکاری که می توانند به طور موثرتری حرکات را کنترل نمایند، لطمه می زنند و در مقابل تمرکز توجه روی پیامد حرکت (تمرکز توجه بیرونی) باعث ارتقاء یک نوع کنترل خودکار می شود که این نوع پردازش خودکار، فرایندهای غیرآگاهانه سریع و غیر اختیاری کنترل حرکات را به دنبال دارد و سبب نتیجه مطلوبی می شود که هدف فعالیت بوده است. به عبارتی اتخاذ تمرکز بیرونی توجه، مداخله ی آگاهانه ی کنترل حرکات را کاهش می دهد و در نتیجه اجرا و یادگیری را افزایش می دهد. این ایده با عقیده مراحل یادگیری فیتز (۱۹۶۴)، پوسنر (۱۹۶۷) و اندرسون (۱۹۸۲ و ۱۹۹۵) که معتقدند در مراحل اولیه یادگیری مهارت که افراد هیچ گونه تجربه ای ندارند و تلاش می کنند تا از طریق فرایندآگاهانه مطلع شوند که حرکت را درست اجرا می کنند، مغایر است (۵).

فرضیه منابع توجه در دسترس

ولف و همکاران (۲۰۰۱) در تحقیقات به این نتیجه رسیدند که تمرکز بر نتیجه و اثر عمل (تمرکز بیرونی)، در عوض تمرکز بر جزئیات حرکت مثل بدن (تمرکز درونی) و نحوه ی اجرای حرکت، فرد را وادار به استفاده از منابع توجه کنترل خودکار می نماید (۱۲). کاکس (۲۰۰۲)، نیز معتقد است که کاهش نیاز به توجه برای اجرا به یک تکلیف، یادگیرنده یا ورزشکار را قادر به استفاده از منابع بیشتر توجه برای سایر بخش ها و جزئیات خاص مربوط به حرکت می کند (۲۹). بنابراین با توجه به فرضیه ی ذکر شده چنین به نظر می رسد که تمرکز بیرونی، به فراگیر امکان دستیابی به منابع توجه بیشتری را می دهد و فرد با مشکل محدودیت ظرفیت توجه مواجه نخواهد شد. طرفداران این فرضیه به مربیان و درمانگران توصیه می کنند تا به فراگیران خود اموزش تمرکز توجه به نتایج حرکت و ابزارهای موجود را بدهند و بدین ترتیب از منابع توجه بیشتری در مقایسه با تمرکز توجه درونی سود ببرند.

فرضیه نقاط گره

هاسنر و ارلن اشپیل (۲۰۰۶) اخیرا ًفرضیه نقاط گره را در توجیه اثرات مثبت کانون توجه بیرونی بر اجرا و یادگیری و اثرات منفی کانون توجه درونی، مطرح کردند. نظریه نقاط گره بر این دلالت دارد که حرکات از توالی سه گانه محرک، پاسخ و اثر تشکیل شده اند. در اوایل یادگیری باید توجه بر روی اثر حرکت هدایت شود و به عنوان تکیه گاهی برای تمرکز توجه عمل کند، در صورتی که تمرکز توجه درونی منجر به شکسته شدن توالی این زنجیره می گردد. در نتیجه وقتی توجه به حرکات متمرکز می شود (تمرکز توجه درونی)، فرد علاوه بر توجه به اثر نهایی حرکت، مجبور به توجه به اثرات میانی است، در نتیجه نقاط گره ای ایجاد می شود که خودکاری حرکت را کاهش می دهد. در کانون توجه بیرونی، فرد فقط به اثر نهایی توجه می کند و نقاط گره تشکیل نمی شود.
هاسنر و اهرلن سپیل (۲۰۰۶)، در توضیح برتری توجه بر اثر حرکت به جای توجه بر خود حرکت، فرایند کنترل اجرای یک مهارت حرکتی را با فرضیه نقاط گره توضیح داده اند. این فرضیه بر چهار اصل استوار است که در ذیل به شرح مختصری از آن اشاره می شود (۴).
اصل اول: اصل ایده حرکتی: براساس اصل ایده حرکتی جیمز (۱۸۹۰) کدگذاری حرکت بر اساس اثراتی است که با آن حرکات ایجاد می شوند. هر واحد رفتاری بر سه بخش استوار است؛ بخش اول شرایط اولیه یا وضعیت[۱۱](S) بخش دوم پاسخ[۱۲]®، و بخش سوم اثر حسی[۱۳](E)، که به اتفاق یک واحد سه گانه وضعیت- پاسخ- اثر حسی (SRE-units) را تشکیل می دهند. همانطور که در تئوری کدگذاری مشترک پرینز نیز عنوان شده است محرک های ادراک شده و اثرات همراه با آن در یک دسته بندی ادراکی مشترک قرار می گیرند. بنابراین هر ادراکی به عنوان اثر ادراک شده عمل اولیه پیشین در نظر گرفته می شود، خواه این عمل به صورت فعال انجام شده باشد، یا به صورت غیرفعال شاهد آن باشیم. آن چه که از هر عمل ادراک می شود در حقیقت همان اثرات عمل است و هنگام اجرای آن عمل در زمانی دیگر، تمرکز توجه باید به اثر عمل اولیه باشد، که قبلاً انجام گرفته است.
اصل دوم: زنجیره های متوالی[۱۴] و کنترل نقطه انتهایی[۱۵]: اصل بعدی فرضیه نقاط گره بر این اساس است که اگر فرایند یادگیری اثرات به درستی انجام گیرد، این اثرها می توانند زنجیره ای متوالی را تحت عنوان یک قطعه [۱۶] تشکیل دهند. بنابراین در یادگیری و اجرای یک مهارت، با توجه به اصل ایده حرکتی جیمز و واحد سه گانه SRE کنترل اجرا نخست براساس اثرات قابل پیش بینی صورت می گیرد. زمانیکه این اثرات به طور صحیح به دنبال یکدیگر قرار گرفته و یک زنجیره را تشکیل دهند؛ اثر نهایی کنترل همه زنجیره را به عهده خواهد گرفت. در فرایند یادگیری حرکتی، قطعه هایی از واحدهای SRE تشکیل می شود و با تشکیل این قطعه ها، فراگیر از کنترل یک واحد به کنترل چند واحد با توجه به اثر نهایی یک زنجیره از اثرات پیشرفت می نماید.
اصل سوم: رهایی درجات آزادی و فعالیت عضلانی: براساس نظریه برن اشتاین در طول فرایند یادگیری، ابتدا با انجماد درجات آزادی مواجه هستیم، تا کنترل حرکت بهتر صورت گیرد. طی مراحل مختلف یادگیری، رها شدن درجات آزادی اتفاق افتاده، بدین ترتیب حرکت با کارآیی بیشتری انجام می شود. به نظر می رسد در مراحل آغازین فرایند یادگیری برای مقابله با درجات متعدد آزادی در کنترل حرکات، بخش هایی ازاندام ها، با انقباض همزمان عضلات مخالف ،سخت خواهند شد. این انجماد درجات آزادی سبب افزایش پراکندگی در اجرای مهارت خواهد شد. در مراحل نهایی و بعدی فرایند یادگیری، به تدریج سختی اندام ها مشاهده نشده و رهایی درجات آزادی اتفاق می افتد.
اصل چهارم: بکارگیری خواص تکلیف و تغییرات جبرانی: براساس نظریه برن اشتاین (۱۹۶۷)، در مراحل نهایی فرایند یادگیری، علاوه بر رهایی درجات آزادی، تغییرات جبرانی در اجزای حرکت قابل مشاهده است. بدین ترتیب که انحراف در یک جزء از حرکت به وسیله تغییر در اجزای دیگر جبران می شود (لوش، ۱۹۹۷). بنابراین فرد ماهر در اجرای مهارت حرکتی، نه تنها رهایی درجات آزادی را تجربه می نماید، بلکه این رهایی درجات آزادی را در جهت اعمال تغییرات جبرانی در ایجاد رفتاری پایدار به کار می گیرد.
براساس این چهار اصل از فرضیه نقطه گره، می توان چنین نتیجه گرفت که در فرایند یادگیری مهارت حرکتی زنجیره واحد سه گانه SRE تشکیل می شود که در ابتدا لازم است بر اثرات هر یک از سه بخش این واحد سه گانه توجه شود. در مراحل بعدی، پس از آن که قطعه ای از واحدهای SRE توسعه یافت، نیاز کم تری به توجه به اثر پاسخ های واسط در رسیدن به هدف نهایی وجود داشته و هدف نهایی است که کنترل توالی حرکت را بر عهده دارد. هر چه هدف نهایی با درستی بیش تر اتفاق افتد، توجه به اثر اهداف واسط کم تر است. اگر کانون توجه از اثر نهایی حرکت منحرف شود، ممکن است به اثرات واسط این زنجیره اثر هدایت شود. این اثرات واسط که حاصل اهداف فرعی اجرا می باشند، به عنوان نقاط گره در نظر گرفته می شوند. توجه به این نقاط گره سبب افزایش فعالیت عضلانی و کاهش بهره گیری از خواص تکلیف یا ایجاد تغییرات جبرانی در رسیدن به هدف نهایی خواهد شد. این همان پدیده ای است که بر اساس این فرضیه با هدایت کانون توجه درونی اتفاق خواهد افتاد (۴).

یادگیری مهارت حرکتی در افراد مبتدی

این تصور وجود دارد که افراد مبتدی از اطلاعاتی که مرتبط با چگونگی اجرای بهتر یک مهارت حرکتی باشد، سود می برند. یادگیرنده ها زمانی که از حرکاتشان آگاه هستند و متناسب با هدف حرکت ها را انجام می دهند، اجرای بهتری دارند و یادگیری بهتر اتفاق می افتد (ولف، ۲۰۰۷). به همین دلیل دستورالعمل های آموزشی و بازخورد برای جلب توجه یادگیرنده به جنبه های مختلف هماهنگی حرکتها ارائه می شود تا فرایند یادگیری را تسهیل نماید. این دستورالعمل ها که موجب استفاده از شیوه های آگاهانه کنترل می شود به عنوان یک مسئله ی مهم مورد توجه قرار نگرفته است، بلکه به عنوان یک مرحله ضروری که در آن کنترل حرکت به صورت خودکار انجام می گیرد، به آن پرداخته شده است (ولف، ۲۰۰۷) (۲۴). این حقیقت که افراد مبتدی تا اندازه ای نیاز به تمرکز روی مهارت دارند، به نظر معنی دار است. با این حال معمولاً جنبه های مختلفی از اجرای مهارت وجود دارد که افراد مبتدی می توانند روی آن تمرکز کنند. مثلاً بازیکن گلف می تواند توجه خود را به چوب گلف، حرکت لگن یا مچ دست، سرچوپ و مسیر پیش بینی شده چوپ یا چاله معطوف کند در نهایت مربیان یا آموزش دهندگان باید توجه یادگیرنده را به چه چیزی معطوف سازند تا یادگیری تسهیل شود؟ آیا در یادگیری مهارت های حرکتی برخی از کانون های توجه بیرونی بر برخی دیگر ارجعیت یا برتری دارند؟ مطالعه کنونی در جهت پاسخگویی به پرسش های ذکر شده انجام شده است.

اثر فاصله کانون توجه بیرونی از بدن

ولف، هاب و پرنیز (۱۹۹۸) بیان داشتند که برتری تمرکز بیرونی توجه در تنوعی از تکالیف مختلف سودمند بوده است. آنها معتقدند اثرات سودمند تمرکز توجه بیرونی به عنوان تابعی از فاصله پیامد از حرکات بدن که آن را ایجاد کرده متفاوت به نظر می رسد. آنها در آزمایش خود در تکلیف تعادل سنج، مزایای تمرکز بیرونی توجه به فواصل دورتر از پاها را در مقایسه با فواصل نزدیک تر به بدن نشان دادند (۲۲). این اعتقاد وجود دارد که در برخی مواقع، اثرات مسافت ممکن است دارای امتیازاتی باشد. تمرکز مستقیم به اثراتی از حرکت که در مسافت بیشتری از بدن قرار دارد، در مقایسه با اثراتی که نزدیک به بدن قرار دارند می توانند مزایای بیشتری برای یادگیری داشته باشند (ولف، لاتربایچ و تول ۱۹۹۹) (۴۵). برای مثال در مسابقه مارپیچ کوچک اسکیتمرکز روی پیچ مسیر، اسکی باز حرفه ای را متمایز می نماید. درحالی که شخصی که مهارت کمتری دارد، روی چرخش اسکیت تمرکز می کند. این موضوع که تمرکز روی چه فاصله ای از اثرات حرکت برای افراد مبتدی و ماهر می تواند سودمند باشد، از جمله چالش های تحقیقات اخیر است. که مطالعه کنونی نیز در راستای روشن نمودن این موضوع در پرتاب دارت انجام گرفته است.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.